Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 35, 15*38» Şubat 1992 Geological Bulletin of » Y, 35, 15-38, February 1992

RIZE-FINDIKLI-ÇAMLIHEMŞİN AMASINDA (DOĞU KARADENİZ) YER ALAN MAĞMATIK KAYAÇLARIN PETROLOjtSÎ VE DOĞU PONDITLERDEKI BÖLGESEL YAYILIMLARP

"Petrology of the magmatic rocks around Rize-Fmdıklı-Çamlıhemşin (Eastern ) and their distribution at the Eastern Pontids"

ABDULLAH GEDÎK MTA Enerji Hammadde Etüd ve Araştırma Dairesi, Ankara TUNCAY ERCAN MTA Jeoloji Etüdleri Dairesi, Ankara SADETTİN KORKMAZ KTÜ Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Bölümü, SEDAT KARATAŞ MTA Jeoloji Etüdleri Dairesi, Ankara

ÖZı Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan Rize-Fmdıklı-Çamlıhemşin arasında jeolojik incelemeler yapılmış, mağmatik kayaçlarda gerçekleştirilen petrografik ve jeokimyasal çalışmalarla da, bunların türedikleri magma tülü, kimyasal nitelik- leri ve oluşturdukları tektonik ortam belirlenmiştir, İnceleme alanında temeli oluşturan Üst Kretase yaşlı Hemşindere formasyonunun volkanik ürünleri genellikle bazalt, bazaltik andezit, dasit, riyodasit ve riyolit gibi bazik ve asit volka- nitlerden, ender olarak ta andezit türde ortaç volkanitlerden oluşmuştur. Eosen yaşlı Melyat formasyonuna ilişkin volka- nizma ise çoğunlukla bazaltik volkanitlerle temsil edilmekte olup, genellikle subalkalen (kalkalkalen + toleyitik) nite- liktedir. Oabrodan, granite kadar değişik türlerde bazik ve asit nitçlikte sokulumlar şeklinde izlenen plütonik kayaçlar ise Hemşindere formasyonu volkaniüerini kesmekte olup, Üst Kretase-Paleosende yerleşmişlerdir. Yapılan petrokimyasal çalışmalarla, gabro, kuvarslı diyorit, tonalit, granodiyorit, adamellit türde kayaçlardan oluştukları, Debon ve Le Fort sınıflamasına göre tamamen kafemik topluluk özellikleri taşıdıkları ve genelde kalkalkalen nitelikte oldukları belırlan- mistir, İnceleme alanındaki mağmatik kayaçlar, bir yitim zonunda oluşan ada yayı mağmatizması özellikleri taşımaktadır. Ayrıca, çalışma alanının yer aldığı Doğu Pontidierdeki mağmatik kayaçların bölgesel yayılınüarı incelen- miş ve kökensel yorumları yapılmıştır,

ABSTRACT; Rize-Fmdıklı-Çamlıhemşin area of, Eastern aie geologically studied. Petrographicai and geochemical characteristics of the formations, tectonic environments and origin of the magmatic rocks are discussed. Within the study area Hemşindere foımation of Upper Cretaceous age, which formes the basement, comprise basic and acid volcanics like basalt, basaltic andésite, dacite, rfayodacite and rhyolite and rarely some andesitic intermediate volca- nies, Volcanic members of Melyat formation of Eocene age are basaltic and generally subalkaline (calcalkaline + tholeii- tic) in compostions. Infusions of the basic and acidic plutonic rocks (Upper Cretaceous-Paleocene), varies from gabbro to granite, cut the volcanics of Hemşindere formation. As a result of petrochemical studies, these plutonic rocks are mainly composed of gabbro, quartz diorite, tonalite, granodiorite and adameiiite. According to classification of Debon and Le Fort, plutonic rocks are calcalkaline having kafemic association properties. Within the study area magmatic rocks represent the characteristics of island arc magpiatism formed on subduction zone. Also distrubition and the origin of the magmatic rocks around Eastern Pontids are discussed,

GÎRÎŞ Shell (1975), Özsayar (1977) ve Pelin ve Korkmaz İnceleme alanı, Doğu Karadeniz bölgesinde Rize- (1981) tarafından gerçekleştirilmiştir» En son, Gedik ve Çayeli-Pazar-Ardeşen-Fındıklı ve Çamlıhemşin arasında Korkmaz (1987) tarafından, yaklaşık 850 km2 lik bir kalan bölgede yer almaktadır (Şekil 1), Bu bölgede yer kaplayan inceleme alanında 1/25.000 ÖlgekB jeolojik yapılan esM jeolojik çalışmalar genellikle yersel boyutta haritalar yapılmış, kaya birimleri formasyon ölçeğinde olup, çoğunlukla metalik maden aramalarına yöneliktir, ayırtlanarak adlandırılmış, karada ve denizde bulunan Ancak, petrol sızıntılarının varlığı nedeniyle bölgede bazı petrol sızıntıları incelenmiştir, zaman zaman petrol amaçlı çalışmalar da yapılmıştır. Bu araştırmanın amacı, inceleme alanında ve Doğu İnceleme alanı içinde kalan ve değişik amaçlar taşıyan Pontitlerde yaygın yüzlekler veren Üst Kretase-Eosen bu çalışmaların başlıcalan, Atabek (1943), Taşman yaşlı mağmatik kayaçlarda petrokimyasal İncelemeler (1948), Kıraner (1956), Kawada ve Ergin (1972), Pehli- yapmak ve bölgesel yayılımlarını karşılaştırmalı olarak van (1972), Can (1974), Erkan ve Gözler (1974) N.V.T, ortaya koymaktır, * 5=15 Eylül 1991 tarihleri arasında Avusturya'nın Salzburg kentinde yapılan "Avrupa 69i Mineraloji Kongresinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur,

15 GEDİK-ERCAN-KORKMAZ-KARATAŞ

GENEL JEOLOJİ Hemşindere Formasyonu'nun yaşının içindeki kırmızı kireçtaşlannda bulunan fosillerle, Santoniyen-Alt Mest- İnceleme alanında yer alan kaya birimleri, en altta iz- rihtiyen olduğu belirlenmiştir. Formasyon, çok tipik ve lenen, kumlası, marn ve kırmızı kireçtaşı arakatmanlan yaygın olarak Pazar ilçesi güneyinde Hemşindere Vadisi içeren ve esas olarak bazalt, dasit ve riyolit yer yer de boyunca yüzeylemektedir, Birim genellikle katmansız andezit türde lav ve piroklastiklerden oluşan, Santo- volkanik kayaçlardan oluştuğu için tip kesiti niyen-Mestrihtiyen yaşlı Hemşindere formasyonu (Gedik çıkarılmıştır (Şekil 4). Formasyon içinde bulunan yer ve Korkmaz, 1987) ile başlamaktadır. Bölgesel olarak yer spilitik özellikler taşıyan bazaltlarda görülen yastık geniş yayılım gösteren bu fomıasyon yer yer bazik ve lav yapıları ve dasitik lavlarda görülen soğuma sütunları asidik intrüsifler tarafından (Granit, granodiyorit, ku- tipiktir, Hemşindere formasyonu'nun genel varslı diyorit, diyorit, gabro) kesilmiştir (Şekil 2 ve özelliklerinden dolayı, yoğun volkanizmanın egemen Şekil 3). Kalınlığı 3500-5000 m. arasında değişen olduğu denizel bir ortamda çökeldiği belirlenmektedir. Volkanik faaliyetlerin durulduğu dönemlerde ise kırmızı renkli kireçtaşlan ile kumlası ve maralı düzeyler çökelmiştir, Hemşindere formasyonu, eski araştırıcılar tarafından (Pehlivan, 1972; Kawada ve Ergin, 1972; Güven, 1972; Erkan ve Gözler, 1974; Can, 1974 vb.) bölgede ayırtlanan alt dasit» üst bazik, üst dasit volkanik serileri ile deneştirilebilir özelliktedir, Formasyonu kesen intrüzif kayaların, bölgedeki daha genç kaya bi- rimlerini kestikleri gozlenemediğinden, yerleşme yaşlarının Üst Mestrihtiyen olmaları gerekmektedir. İnceleme alanında, Hemşindere formasyonu üzerinde, Rize formasyonu olarak adlanan (Gedik ve Korkmaz, 1987) ve kireçtaşı, kumlu kireçtaşı ve kumtaşı arakat« manii, kırmızımsı-bordo ve beyaz renkli marn ve şeyi ardalanmasından oluşan birim yer alır. Formasyonun alt düzeylerindeki kumtaşlan yer yer bitüm içermekte olup, birim üste doğru kırmızımsı bordo renkli mam arakat- manii beyaz renkli killi kireçtaşı ardalanmasıyla son bulur, Saptanan mikrofpsillerle Üst Kretase-Paleosen Şekil 1- İnceleme alanının konum haritası. yaşta olduğu belirlenen formasyon yaklaşık 325 m. Figure I- Location map of the studied area. kalınlıktadır, Rize formasyonu sakin ve derin bir şelf

Şekil 2- Rize-Fmdıklı-Çamlıhemşin bölgesinin jeoloji haritası. Figure 2- Geological map of the Rize-Fmdıklı-Çamhhemşîn area.

16 RÎZE M AĞMATIK KAY AÇLARI

ortamında çökelmiştir. Birimin üste doğru karbonatlara liyetlerin etkin olduğu denizel bir ortamda gelişmiştir. geçmesi ve yer yer resital favnanın gözlenmesi, ortamın Tamamen volkanik birimlerden oluşan formasyonda pi- gittikçe sığlaştığını göstermektedir, Hemşindere forma- roklastik kayaçlar egemendir. syonu ile Rize formasyonu arasındaki dokanak belirsiz Melyat formasyonu ü/erinde diskordan olarak, taban- olup, olasılıkla uyumlu gibi görülmektedir. da çakıltaşları ile başlayıp üste doğru kumtaşı, kumlu Rize formasyonu üzerinde diskordan olarak, kalın kireçtaşı ve kireçtaşı arakatmanları içeren gri renkli mam katmanlı iri taneli kumtaşı, marn ve kiltaşı ardalan- ardalanmasıyla devam eden Pazar formasyonu (Gedik ve masından oluşan Kaplıca fomıasyonu (Gedik ve Kork- Korkmaz, 1987) yer alır. Bu birimin en üst düzeyleri maz, 1987) yer alır. Yaklaşık 575 m, kalınlık sunan for- ise kum, çakıl ve kay aç parçaları içeren kırmızımsı, kil , masyonun yaşı Alt-Örta Eosen olarak saptanmış olup ve çamurtaşları ile son bulur. Çakıllar kötü boylanmak denizel bir ortamda çökelmiştir. olup, alttaki volkanik kayaçlardan türemişlerdir. Kaplıca formasyonu üzerinde uyumlu olarak, masif Kırmızımsı kil ve çamurlar çoğunlukla daha yaşlı volka- ve kötü katmanlanma gösteren ve çoğun bazaltik, yer nik kayaç ve türlerin aynşmasıyla oluşmuşlardır. Bol yer andezitik lav» tüf ve aglomeralardan oluşan ve Me- mikro ve makro fosil içeren Pazar formasyonu, Sarma- lyat formasyonu (Gedik ve Korkmaz, 1987) olarak adla- siyen (Orta-Üst Miyosen) yaşlı olup, kalınlığı 30-100 rnan birimler yer almaktadır. İçinde, boyutları birkaç cm, m. arasında değişmektedir. Formasyon, giderek sığlaşan den L m ye kadar değişen volkanik blokların da bulun- denizel bir kıyı ortamında çökelmiştir. Özellikle üst duğu formasyon yaklaşık 500-750 m, kalınlıktadır, Alt- düzeylerde görülen yanal ve düşey yöndeki litolojik Orta Eosen yaşlı Kaplıca formasyonu ile geçişli ve değişimler, birimin üste doğru flüvyal özellikteki uyumlu olduğu için yaklaşık Orta Eosen yaşta olduğu çökellcre geçtiğini ve Sannasiyen sonunda tamamen ka- ^kabullenilen Melyat formasyonu, yoğun volkanik faa- rasal bir ortama dönüştüğünü göstermektedir. Pazar formasyonu üzerinde uyumsuz olarak, kötü katmanlı ve kötü boylanmak, kum.ve kil mercekleri içeren gevşek çimentolu çakıltaşlannın oluşturduğu Ha-

17 GEDİK-ERCÂN-KORKMAZ-KARATAŞ

18 Şekil 5- İnceleme alanında örnek alınan yerler. Figure 5- Sample locations of investigated area. RtZR MAĞMATÎK KAYAÇLARI

midiye formasyonu (Gedik ve Korkmaz, 1987) yer alır, Volkanik Kayaçların Petrokimyasal Çakıllar tüm eski kaya birimlerine, özellikle volkanit- Özellikleri lere ait olup, formasyon Pliyo-Kuvateraer yaşlıdır ve yaklaşık 50 m. kalınlığa erişir. Tamamen karasal bir or- inceleme alanında en yaygın volkanizma, Üst Kreta= tamda meydana gelmiş olup, üzerinde taraça ve se yaşlı Hemşindere formasyonu olup, bu formasyonun alüvyonlar yer almaktadır. çeşitli lav yüzleklerinden 70 örnek alınmış ve majör ele- ment kimyasal analiz sonuçları, ve bu sonuçlar kul- MAGMATÎK KAY AÇLARIN lanılarak hesaplanan ClPWnormlan, çeşitli parametrele- PETROKtofYASAL ÖZELLİKLERİ ri, Çizelge 1-2-3'te sunulmuşlardır (1-70 numaralı İnceleme alanında yaygın yüzlekler veren magmatık Örnekler), Eosen yaşlı Melyat formasyonunu oluşturan kayaçlann türedikleri magma türü, magmatik ürünlerin volkanitlerden ise 6 örnek alınarak, sonuçlar Çizelge 3 nitelikleri ve oluştukları tektonik ortamı belirleyebil- te sunulmuş olup, 71-76 numaralı örneklerdir. Tüm bu mek amacıyla gerek volkanik, gerekse plütonik kimyasal analiz sonuçlan kullanılarak yapılan diyagram- kayaçlarda jeokimyasal çalışmalar yapılmıştır. Çok larda Hemşindere formasyonu volkanitleri # simgesi ile; sayıda örnekten yaptırılan ince kesitlerde gerçekleştirilen Melyat formasyonu volkanitleri ise + simgesi ile petrografik çalışmaların yamsıra arazide volkanik gösterilmişlerdir. kayaçlardan 76 adet, plütonik kayaçlardan da 18 örneğin Hemşindere formasyonu volkanitleri çoğunlukla ba- MTA Genel Müdürlüğü Kimya Labratuvarlannda majör zalt, bazaltik andezit, dasit, riyodasit ve riyolit gibi element kimyasal analizleri yapılmıştır. Örnek alman bazik ve asit; ender olarak ta andezit türde ortaç volkanit- yerler Şekiî 5 te; kimyasal analiz sonuçlan ise çizelge 1- lerdir. Genellikle gri, koyu gri, siyahımsı renklerde lav- 2-3-4 te sunulmuşlardır. lar ve tüf, tüfit ve aglomcralardan meydana gelmişlerdir.

lir Çizelge 1- Volkanik kayaçlann ritajör element kimyasal analizleri ^s ^ Table 1- Major element chemical analyses and various parameters of volcanic rocks. 19 Tüfler bazen yeşilimsi gri renklerde gözlenirler. Andezi- samı giderek artmaktadır, Melyat formasyonu volkanit- tik lavlarda yapılan petrografik incelemelerle, bunların leri çoğun bazaltik lavlardan oluşmuştur. Lavlar mikro- porfırik dokuda olup, çoğun albitleşmiş, serisitleşmiş litik-porfîrik dokuda, bazen zonlu yapı gösteren pla- plajiyoklas fenokristalleri ve bozuşmuş piroksenler jiyoklas fenokristalleri ve mikrokristalleri (albitleşmiş, içerdikleri, hamurun İse albit, mikrolit, sekonder kuvars, bazıları zeolitleşmiş), bol ojit fenokristal ve mikrokris- serisit, kalsit, klorit ve apatit kapsadığı saptanmıştır, talleri ve kalsit, klorit, zeolit dolgulu gaz boşlukları Bazaltik lavlar, mikrolttik porfırik dokulu ve ender pla- kapsarlar. Hamur, plajiyoklas mikrolitleri, klorit, pirok- jiyoklas fenokristalleri ile piroksen mikrolitleri sen ve opak minerallerden ibarettir, içermekte olup, boşluklar kalsit, epidot ve klorit dolgu- Hemşindere formasyonu voikanitierinde SİO2 kap- ludur. Hamur, mikrolit, albit, kalsit, klorit, epidot ve samı % 45,43-76,24 masında değişmektedir, ÂI2Ö3 kap- kriptokristalen opak minerallerden ibarettir. Yer yer de samı % 10,20-18,90 arasında olup çok değişkendir. Spilitik lavlar görülmekte olup, spiiitler trakitik doku MgO kapsamları % 0,03-9,70 arasında, CaÖ kapsamları göstermekte ve plajiyoklas (albit ve oligoklas) fenoMs- ise % 0,0345,08 arasında değişik değerlerdedir. Toplam talleri ile gaz boşluklarını doldurmuş sekonder kuvars, demir değerleri % 1,41-12,88 arasında; alkalilerden NâaÖ çok az da klorit içermektedirler, Dasitik lavlar, porfırik % 0,58-7,63; K O ise % Ö 05-3,32 arasında olup dokuda olup kuvars fenokristalleri, plajiyoklas (albit) fe- 2 ? nokristalleri ile tamamen kloritleşmiş, serisitleşmiş düşüktür. Melyat formasyonun volkanitlerinde ise S1O2 opak mineraller içeren ferromagnezyen kalıntıları kapsar- % 45,00-52,00 arasında; A12O3 % 15,7049,00; MgO lar. Hamur mikro ve kriptokristalen albit, sekonder ku- % 2,51-6,70; CaO % 7,04-9,32; Toplam demir % 6,19- vars, serisit, kalsit ve opak minerallerden oluşmuştur. 9,74; Na2O % 2,27-5,48; K2O kapsamları ise % 0,85- Riyodasitik ve riyolitik lavlarda ise kuvars kristal kap- 2,76 arasında değerlerdedir.

Çizelge 2- Volkanik kayaçların majör element kimyasal anali/leri ve çeşitli parametreleri. Table 2- Major element chemical analyses and various parameters of volcanic rocks,

20 RÎZE M AĞMATÎK KAY AÇLARI

Volkanitlerin kimyasal analizlerinden alkali adlandırılmaları yapılmış olup, K2O ve SİO2 içerikleri (Na2Ö+K2Ö) ve S1Ö2 kapsamları kullanılarak yapılan kullanılarak hazırlanan Peccerillo ve Taylor (1976) diyagramda (Şekil 6). Irvine ve Baragar (1971), Macdo- diyagramında, bunların genellikle Toleyitik ve Kalkalka- nald ve Katsura (1964) ve Kuno (I960) ayırım hatları len, ender olarak ta yüksek potasyumlu kalkalkalen özel- kullanıldığında, bunların büyük bir kısmının subalkalen likte oldukları ve toieyitik bazalt, kaikalkalen bazalt, (kalkalkalen+toleyitik), çok azının da alkalen özellikler şoşonitik bazalt, bazaltik andezit, andezit, dasit, riyolit taşıdıkları ortaya çıkar. Bu durum, volkanitlerin Ritt- alanlarında yer aldıkları görülmektedir (Şekil 8). Ancak, mann'a (1962) göre Rittmann indisleri hesaplandığında andezit ve şoşonitik bazalt türde Örnekler çok azdır.

2 Volkanik kayaçlaıı kimyasal yönden daha da ayrıntılı (0 = (Na2O+K2O) /SiO2-43) da belirginleşmektedir. Zira olarak adlandırmak için, Zanettin (1984) diyagramındaki örneklerin büyük bîr kısmının 0 değerlerinin 4 ten yerleri araştırılmış (Şekil 9), büyük bir kısmının bazalt, küçük değerlerde (ortalama 1,5-2) oldukları görülme- bazaltik andezit, dasit ve riyolit; daha az sayıda örneğin ktedir (Çizelge 1-2-3), Çoğun subalkalen olan bu volka* ise Tefrit, Trakibazalt, Trakiandezit ve Andezit alanında niüerin Miyashko (1975) diyagramında da kalkalkalen yer aldıkları görülmüştür, Melyat formasyonu volkanit- ve toleyitik nitelikler taşıdıkları ortaya çıkmakta (Şekil leri, Hemşindere formasyonu volkanitlerine nazaran daha 7), ancak belirgin bir trend göstermemektedirler. .alkalin niteliktedirler. Ayrıca, örneklerin majör element İnceleme alanındaki volkanik kayaçlann petrografik kimyasal analizleri ile hesaplanan normatif plajiyoklas olarak adlandırılmalarının yanısıra kimyasal yönden de bileşimleri (NPC) ile normatif renk göstergeleri (NCI)

21 GEDÎK-ERCAN^KORKMAZ-KARATAŞ kullanılarak Irvine ve Baragar'a (1971) göre diyagramları (Yüksek Alüminyumlu Bazalt) ve yer yer de alkalen ke- yapıldığında (Şekil 10) Zanettin diyagramı ile benzer sime düşerler (Şekil 12) ve toleyitik niteliklerinin tam sonuçlara ulaşılmaktadır. belirgin olmadığı da böylece ortaya çıkmaktadır. Aynı Örneklerin AFM üçgen diyagramları da yapılmış durum örneklerin MgO ve FeO+FeaOş kapsamlarına (Şekil 11) ve Wager (I960), Turner ve Verhoogen göre hazırlanan diyagramda da görülmekte olup (Şekil (I960), Macdonald ve Katsura (1964) ile Irvine ve Bara- 13) volkanitler, Carmichael ve diğerleri (1974) ve Noc- gar (1971) ayırım trendleri göz Önüne alındığında, kolds (1954) tarafından önerilen Calcade tipi ve genel örneklerin kalkalkalen ve toleyitik bölgede yer aldıkları kalkalkalen serilerin trendleri ile uyum sağlarlar, TiUey ve kalkalkalen olanların genelde Cascade tipi kalkalkalen ve Muir (1967) tarafından önerilen toleyitik trend ile trende uyum sağladıkları, ancak toleyitik olanların tipik uyum sağlamazlar. bir toleyitik trende uyum sağlamadığı da saptanmıştır. Bazaltik türde olan Örneklerin Fj ve F2 parametreleri Esasen, salt bazaltik türde olan örnekler Kuno (I960) hesaplanmış ve Pearce (1976) diyagramında esas olarak diyagramında kısmen toleyitik, genellikle kalkalkalen kalkalkalen bazaltlar ve düşük potasyumlu toleyitler

22 RÎ2E M AĞMATÎK KAY AÇLARI alanına düştükleri, kısmen de şoşonitik alanda yer Rittmann ve Villan (1979), tüm dünya volkanitleri aldıkları görülmüştür (Şekil 14). Yine aynı bazaltik üzerinde yaptıkları istatistiksel bir araştırmada, volkanit- örnekleri Mullen (1983) diyagramına yerleştirdiğimizde leri tansiyonal rejimlerde oluşan Kratonik volkanitler ve (Şekil 15), bunlar Ada Yaylan kalkalkalen bazaltları ile kompresyonal tektonik rejimlerde oluşan Orojenik vol- Ada yayı toleyitleri alanlarına düşmekte ve İnceleme kanitler olmak üzere iki ana gruba ayırtlamışlardır, alanındaki volkanik kayaçların yay volkanizması inceleme alanındaki volkanitlerin analiz sonuçları bu özellikleri taşıdıkları ve eski bir yitim zonundan diyagrama taşındığında (Şekil 16) bunların, plakaların türedikleri giderek belirginleşmektedir, birbirlerine yaklaşmaları sonucu oluşan Orojenik volka- nitler grubuna girdikleri görülür. Bu arada, Eosen yaşlı olan volkanitler kısmen de Orojenez Sonrası Volkanitler alanında yer almakta ve böylece Üst Kretaseden itibaren, Eosen'e doğru okyanusun kapanmaya başladığı da belir- ginleşmektedir.

23 GEDIK-ERCAN-KORKMAZ-KARATAŞ

Platonik Kayaçlarm Petrokimyasal ürünler veren Kaptanpaşa plütonu. Özellikleri Petrografik çalışmalarda gabro türde örneklerin oto- İnceleme alanında, gabrodan granite kadar değişik morf-subotomorf plajiyoklas fenokristalleri, subotomorf türlerde bazik ve asit nitelikte sokulumlar şeklinde izle- amfibol (hornblend) ile piroksen (Enstatit ve hipersten) nen plütonik kayaçlar esas olarak 3 ayn alanda yüzlekler fenokristalleri ve taneler arasında opak mineraller kap- vermektedir : a) Çamhhemşin güneyinde Ayder dolay» sadıkları saptanmıştır. Dioritler» daha çok kuvarslı diorit İannda yer alan, genellikle granodiyorit, kısmen de diorit türde olup, taneli-Porfirik dokuda, otomorf-subotomorf ve gabro türde ürünler veren Ayder plütonu b) Örtaköy plajiyoklas fenokristalleri ile birlikte klorit, yeşil horn- dolaylarında yer alan ve genellikle tonalit, kısmen de blend ve biyotit fenokristalleri ve yer yer de ksenomorf granodiyorit türde ürünler veren Örtaköy plütonu e) Büyükköy güneyinde Kaptanpaşa dolaylarında yer alan çoğunlukla gronodîyorit, kısmen de gabro ve diorit türde

24 RÎZE M AĞMATÎK KAY AÇLARI kuvars fenokristalleıi içerirler. Bazı örneklerde ojit kris- değerleri ile Debon ve Le Fort (1982 ve 1988) tarafından talleri de saplanmıştır* Granodiyoritler ise, porfırik tane- bulunan ve kimyasal-mineralojik niteliklerin belirlen- li tekstür içinde plajiyoklas (oügoklas-andezin) m ku= mesinde kullanılacak olan bazı parametreler çizelge 4'te vars, hornblend, klorit, epidot, ortoklas ve zirkon sunulmuşlardır. Bu parametreler Q = Si/3-(K+Na+2Ca/ kristalleri İçerirler, 3); P = K-(Na+Ca); A=Al-(K+Na+2Ca); B^Fe+Mg+Ti;

İnceleme alanında Örtaköy plütonundan 6? Ayder F=555-(Q+B) şeklinde hesaplanmışlardır, plütonundan 6? Kaptanpaşa plütonundan ise 5 örnek Debon ve Le Fort (1982 ve 1988) tarafından alınmış ve majör element kimyasal analiz sonuçlan, bu hazırlanan Q-B Magmatik Kayaçlan Adlandırma diyag- sonuçları kullanarak hesaplanan moleküler element ramına» inceleme alanındaki örneklerin kimyasal analiz

25 GEDÎK-ERCAN-KORHMAZ-KARATAŞ sonuçları yerleştirilmiş (Şekil 17) ve Ayder Plütonuna ramına yerleştirilmiş (Şekil 18) ve her üç plütonun da ait örneklerin adamellit, granodiyorit, tonalit, kuvarslı salt Kafemik topluluk özelliklerini taşıdıkları belirlen- diyorit ve gabro alanına düştükleri ve genellikle kalkal- miştir. Örnekler çoğunlukla IV numaralı bölgede, kalen nitelikte oldukları; Ortaköy plütonuna ait örnek- Ortaköy plütonuna ilişkin örnekler ise çoğunlukla V nu- lerin pek çoğunun tonalît, bir tanesinin adamellit alanı- maralı bölgede yer almaktadırlar. Kafemik topluluk kal- na düştükleri ve toleyitik nitelikte oldukları; Kaptanpaşa kalkalen, subalkalen, alkalen ve toleyitik olmak üzere 4 Plütonuna ait örneklerin ise çoğun granodiyorit birer ta- alt topluluğa ayırtlandığından (Debon ve Le Fort, 1982), nesinin de kuvarslı diyorit ve gabro alanına düştükleri ve inceleme alanındaki plütonik kayaçlann hangi alt toplu- kalkalkalen nitelikte oldukları belirlenmiştir. Ancak, luk özellikleri taşıdıklarını saptayabilmek için yine Streckeisen (1976) tarafından kullanılmamasının daha Debon ve Le Fort (1982 ve 1988) tarafından önerilen Q doğru olacağı belirtilen Adamellit teriminin, Debon ve (Kuvars)- B (Koyu renkli mineraller) -F (feldis- Le Fort (1982 ve 1988) tarafından monzogranit ve mon= pat+muskovit) üçgen diyagramları da yapılmış (Şekil zonitik granit terimleri yerine kullanıldığı gözden uzak 19) ve Şekil 17 ile benzer sonuçlar elde edilmiştir. Bu tutulmamalıdır. Ayrıca bu diyagramda gabro ve diyorit diyagramda Kaptanpaşa plütonu örnekleri kalkalkalen ile tonalit ve trondjemit veya peralkalen granitoyitler trend, Örtaköy plütonuna ilişkin örnekler, toleyitik arasındaki ayırım da yapılmamaktadır, (kısmen de kalkalkalen) trend ile uyum sağlamaktadır. Örnekler, yine Debon ve Le Fort (1982 ve 1988) Ayder plütonuna ilişkin örnekler ise, kalkalkalen tarafından Önerilen ve plütonik kayaçların hangi toplu- (kısmen de koyu mineralli subalkalen trend ile uyum lukta yer aldıklarını belirlemeye yarıyan A-B diyag- sağlamaktadır) trend gidişlerine uygun olarak yer almak-

26 RİZE MAĞMATİK KAY AÇLARI tadırlar. Sonuç olarak plütonik kayaçlann, genelde kal- İnceleme alanındaki granitoyit örneklerinin Peacock kalkalen, kısmen de toleyitik alt topluluk Özellikleri (1931) alkali-lime indeks diyagramlarım yaptığımızda taşıdıkları belirginleşmektedir. Esasen toleyitik alt (Şekil 21), benzer sonuçlar elde edilmekte, bunların kal- bölüm, Debon ve Le Fort (1982) ye göre kalkalkalen alt kalkalen nitelikte olup, alkali-lime indekslerinin bölüm içinde olarak ta tanımlanabilir. Ayrıca Q-B-F yaklaşık 57,5 değerinde olduğu ve bir yitim zonunda, diyagramında toleyitik trend ile uyumlu olan örnekler normal yitim ortamında oluştukları belirlenmektedir. kısmen de kalkalkalen trend ile de uyum Böylece İnceleme alanındaki magmatik kayaçların sağlamaktadırlar. Kalkalkalen alt topluluğu, Kafemik genel olarak kalkalkalen nitelikte olup, bir yitim zonun- topluluğun en yaygın ait topluluğu olup, genellikle da oluşan yay magmatizması özellikleri taşıdıkları gide- geniş bir bileşim aralığına sahiptirler ve gabrodan grani- rek belirginleşmektedir» te kadar sürekli bir dizi oluştururlar. Ayrıca piütonik örneklerin Mg / (Fe+Mg) ve MAGMATİK KAYAÇLARIN BÖLGESEL B= (Fe+Mg+Ti) diyagramları da yapılmış (Debon ve Le YAYILIMI Fort 1988) ve bunların Magnezyum ve demir topluluk» lan arasında yer alan ortak topluluk alanı içindeki nor- İnceleme alanındaki, gerek volkanik, gerekse mal dizilere uyum sağladıkları, ancak demir topluluğuna plütonik kayaçların oluşum koşullan, oluştukları tekto- daha yakın oldukları ortaya çıkarılmıştır (Şekil 20). nik ortam ve magma türünü daha ayrıntılı olarak belir-

Şekil 18- Plütonik örneklerin, karakteristik mineraller diyagrammdaki dağılımları (Debon ve Le Fort 1982 ve 1988fden). Bi: Biyotit, Ampfa: Amfibol, Mu: Muskovit, Cpx: kiinopiroksen. Küçük diyagram ise, ALUM (Alumino), ALCAF (Alumino-Kafemik) ve CAFEM: Kafemik toplulukların gidişini göstermektedir, Kayaç tipleri ve semboller Şekil 17'de olduğu gibidir.

Figure 18- Distributions of plutonic samples in the characteristic minerals diagram (Debon and Le Fort5 1982 and 1988), Bi: Biotite, Amph: Amphibole, Mu: Muscovite, Cpx: clinopiro^ene* The Little diagram shows trends of aluminous (ALUM), alumino-cafemic (ALCAF) and cafemib (CAFEM) associations. Rock types and symbols as in Figure 17.

27 GEDÎK-ERCAN-KORmAZ-KARATAŞ

İİyebilmek için çalışma alanının yer aldığı Doğu Pontid- çalışılan volkanitler olup, Şebinkarahisar-Aluçra lerdeki tüm magmatik kayaçlann dağılımı incelenmiş ve arasında (Gedikoğlu ve diğerleri, 1979), Kelkit ve Bay- yapılan jeolojik, jeokimyasal ve jeokronolojik burt dolaylarında (Yılmaz, 1972; Tanyolu, 1986; Akde- çalışmaların ışığında Şekil 22 hazırlanarak yoruma gidil- niz, 1988), Gümüşhane-Tortum arasında (Tokel, 1983), miştir. Doğu Ponditlerin tanımı ve sınırları Şengör ve Yusufeli çevresinde (Akyürek ve diğerleri, 1977) ve diğerleri (1980)fden alınmıştır. Sürmene ile Hamsiköy (Torul) dolaylarında (Bektaş ve Van, 1986) yüzlekler verirler» Liyas yaşlı bu volkaniz- Volkanik Kayaçlann Bölgesel Yayılımı ma daha doğuda Kafkasya'da da devam eder (Adamiya ve diğerleri, 1977; Lippolt ve diğerleri, 1984; Hess ve Pontidlerdeki volkanizma, Ercan ve Gedik (1983) diğerleri, 1987). Doğu Pontidlerdeki Liyas volkanitlerin- tarafından 6 farklı grupta incelenmiş olup, bunlar Liyas, de henüz ayrıntılı jeokimyasal ve jeokronolojik çalışma Malm-Alt Kretase, Üst Kretase-Paleosen, Eosen» Miyo- yapılmamıştır. Tokel (1983), Liyas volkanitierinin ada sen ve Pliyo-Kuvaterner volkanitleri olarak yayı özelliklerine sahip olduklarını ve kuzeye dağılımlı ayırtlanmışlardır, bir yitimin varlığını belirtmiş, Bektaş (1983) ile Bektaş Liyas volkanitleri, Doğu Pontidlerde üzerinde en m ve Van (1986) ise güneye dalımh bir yitim zonunun

Şekil 19- Plutonik örneklerin Q (Kuvars)-B (koyu renkli mineraller)- F (feldispat+muskovit) üçgen diyagramındaki (Debon ve Le Fort 1982 ve 1988) dağılımları. Diyagramda kafemik topluluk alt bölümlere ayrılmaktadır. THOL: Toleyitik, CALK: Kalkalkalen, SALKD: Koyu renkli subaikalen (veya monzonitik), SALKL: Açık renkli subaikalen (veya monzonitik), ALKOS: Aşın doygun alkalen, PERÂLKOS: Aşırı doygun peralkalen, ALKS: Doygun alkalen. Kayaç tipleri ve simgeler şekil 17'de olduğu gibidir. Figure 19- Distributions of plutonic Samples in the triangular diagram Q (quartz)- B (dark minerals)-? (feld- spar+muscovite) Proposed by Debon and Fe Fort 1982 and 1988. Diagram enables to distinguis different subtypes of cafemic association, THÖL: Tholeiitic, CALK: Calcalkaline, SALKD: dark-coloured subalka- line (or monzonitic), SALKL: Light coloured subalkaline (or monzonitic), ALKOS: alkaline oversatura- ted, PER ALKOS: Peralkaline oversaturated, ALKS: Alkaline saturated. Rock types and symbols as in fi- gure 17.

28 29

GEDIK-ERCAN-KORKMAZ-KARATAŞ

varhğmı öne sürerek volkanitlerin Liyasta etkin olan ge- (Şekil 22), Yapılan bu radyometrik yaş belirlemelerinin rilme tektonik rejimi etkisiyle oluşan rift sistemi İle de 9 tanesi inceleme alanından alınan örneklere aittir. ilişkili olabileceklerini öne sürmüşlerdir. Şengör ve İnceleme alanında Üst Kretase volkanizmasmı kapsıyan diğerleri (1980) de Lîyas volkanitlerinin rift volkaniz- Hemşindere formasyonunun içindeki kırmızı ması olabileceklerini savunmuşlardır. Yılmaz (1984) kireçtaşlannda bulunan fosillerle Santoniyen-Alt Mest» ise^ Lîyas volkanitlerinin Paleo-tëtisin dalma-batmasına rihtiyen yaşında olduğu belirlenmiş ancak yapılan radyo- bağlı olarak bir yay ardı havzada oluştuklarım öne metrik yaş tayinleri ile bu yaşın yer yer Paleosen'e kadar süımüştür, da çıkabileceği ortaya konmuştur. Malm-Alt Kretase volkanitleri, Harşit nehri (Gire- Doğu Ponditlerde yaygın yüzlekler veren Üst Kreta- sun-Trabzon arasında) çevresinde (Zankl, 1961; Staja- se-Paleosen yaşlı volkanik kayaçlann, bugün kapanmış nov, 1973; Eğin ve Hirst» 1979), Trabzon dolaylarında ve kuzeye dalan bir yitim zonundan türedikleri Tokel (Özsayar, 1971), Alucra çevresinde (Gedikoğlu ve (1972, 1973, 1977, 1981, 1983, 1985), Stajanov diğerleri, 1979), Ardanuç (Artvin) dolaylarında (Özsayar (1973), Peccerillo ve Taylor (1975, 1976), Akın (1978), ve diğerleri, 1982), Gölköy (Ordu) yöresinde (Gedikoğlu Gülen (1976), Eğin ve Hirst (1979), Gedikoğlu (1978), ve diğerleri, 1982) yüzlekler verirler. Ayrıntılı jeoki- Gedikoğlu ve diğerleri (1979, 1982), Pejatoviç (1979),

myasal ve jeokronolojik çalışmalar henüz tamamlan- Özsayar ve diğerleri (1982), Şengör ve Yılmaz (1981), 4 mamış olup, eski araştırıcılar tarafından "Alt Bazik Seri" Yılmaz (1984) Ercan ve diğerleri (1984), Gedik ve olarak adlanmış (Akıncı, 1984) ve kimi araştmcılarca diğerleri (1984), Aydın ve diğerleri (1984) Ercan ve Paleo-tetis okyanusunun kapanması ile ilgili çarpışma Gedik (1986), Baş (1986) vb. araştırıcılar tarafından öne ^onu volkanitleri (Şengör ve diğerleri, 1984) olarak sürülmektedir. Bu voikanizma Neotetis okyanus tanımlanmalarına karşın, bazı araştmcılarca da yitim kabuğunun kuzeye doğru dalma-batmasına ilişkin zonu ürünü oldukları (Tokel 1985; Bektaş ve Gedik, adayayı volkanizmasımn ilk ürünleri olmalıdır. Oysaki 1987) öne sürülmektedir. Bektaş (1984), Bektaş ve diğerleri (1984), üe Bektaş ve Üst Kretase-Paleosen volkanizması ise, son derece Gedik (1987) gibi bazı araştırıcılar yitim yönünün tam yaygın çok geniş yüzlekler oluşturmuştur. Genel olarak» ters yönde olup, güneye doğru dalan bir okyanus kabuğu Gölköy (Ordu) yöresinde (Gedikoğlu ve diğerleri, 1982; düşünülmektedir. Özsayar ve diğerleri» 1982), Ünye-Ordu-Koyulhisar- Eosen volkanizması da, Üst Kretase-Paleosen volka- Reşadiye çevresinde (Terlemez ve Yılmaz, 1980), Harşit nizması gibi çok geniş alanlarda etkin olmuştur ve bazı () dolayında (Gedikoğlu, 1979), -Artvin- yerlerde çökel kayalarla arakatkılıdır. Doğu Pontidlerde Şavşat yörelerinde (Koprivica, 1979; Özsayar ve Eosen volkanizması Üst Bazik Seri (Gülen, 1976; diğerleri, 1981), Trabzon yöresinde (Özsayar 1971 ve Akıncı, 1982 ve 1984) olarak adlandırılmış olup genel- 1987), Görele-Tîrebolu dolaylarında (Vujanovie, 1974) likle bazalt ve bazaltik andezit türde lavlar ve piroklas- ve inceleme alanında yaygın yüzlekler verirler. Üst Kre- tiklerle temsil olunur. Eosen volkanizması Gümüşhane- tase'de başlıyan bu volkanizma bazı alanlarda Pâleo- Aluçra-Şcbinkarahisar (Tokel, 1977), Ordu güneyinde sen'dfe de devam etmektedir (Gedikoğlu ve diğerleri, (Terzioğlu 1984), Hopa-Arhavi bölgesinde (Koprivica, 1979; Ercan ve Gedik, 1983), Doğu Ponüdlerdeki volka- 1979), Şavşat çevresinde (Koprivica, 1978), Giresun do- nik kökenli cevherleşmelere yan kayaç olan bu volkanik laylarında (Akın, 1978), Ardanuç (Artvin) yöresinde 1er, inceleme alanında olduğu gibi» pek çok yerde çökel (Özsayar ve diğerleri, 1982) Harşit çevresinde (Stojanov, kayaçlarla arakatkılıdırlar ve çoğunlukla kalkalkalen, 1973; Eğin ve Hirst, 1979), Narman () kısmen de toleyitik özellikler taşırlar (Tugal, 1969; Fee- yakınlarında (Bayraktutan, 1982), ve inceleme alanında cerillo ve Taylor» 1975; Gedikoğlu ve diğerleri, 1979; Rize-Pazar çırasında yüzlekler verirler. Eosen yaşlı volka- Eğin ve Hirst, 1979 vb, ). Üst Kretase-Paleosen volka- nitlerde jeokronolojik çalışmalar giderek artmaktadır. nitlerinde pek çok örnekte jeokronolojik çalışmalar Örneğin Barbieri ve diğerleri (1985) ile Akıncı ve yapılmış ve K/Ar yöntemi ile Üst Kretase, ve Paleosen diğerleri (1991) Trabzon-Ar havi arasında (Şekil 22) 7 yaşları saptanmıştır. Bu yaş tayinlerinden bir tanesi örnekte K/Ar yöntemi ile radyometrik yaş belirlemeleri Yılmaz (1977) tarafından Bayburt K.D. sunda riyolitik yaparak 43,9-55,4 Milyon yıl arasında sonuçlar elde bir lavda yapılmış ve 83 milyon yıllık bir yaş elde edil- etmişlerdir. Bu yaş belirlemelerinin İkisi inceleme miştir. Bir diğer yaş tayini Gümüş (1978) tarafından alanındaki örneklere yapılmış ve 45,2 île 54,1 milyon * Trabzon tefritik lavlarında yapılarak 67,2 ve 73,8 mi- yıllık iki değer elde edilmiştir. Ayrıca Narman (Erzu- lyon yıllık yaşlar bulunmuştur. îkizdere (Rize) kuzeyin- rum) yakınında bir örnekte Bayraktutan (1982) tarafından de latitik lavda Taner (1977) 78,3 ve 84,1 milyon yıllık radyometrik yaş belirlemesi yapılarak 46 milyon yıllık iki yaş saptamıştır. Esas jeokronolojik çalışma Barbıerl bir sonuç bulunmuştur. ve diğerleri (1985) ile Akıncı ve diğerleri (1991) Doğu Ponditlerdeki Eosen volkanizması da, Üst Kre- tarafından yapılarak 16 farklı örneğin yaşı saptanmış ve tase-Paleosen volkanizı^ası gibi yitim zonu ürünü ola- 58,2-100,6 milyon yıl arasında yaşlar bulunmuştur rak meydana gelmiş ada yayı volkanizmasıdır ve yitim

32 RİZE M AĞMATÎK KAY AÇLARI

zonuna ait son volkanit ürünler olup olgun-yay evresini plütonik kayaçlann yer aldığını belirtiniş ve bunları gra- temsil ederler. Nitekim, Şekil 6'da görülebileceği gibi, nodiyoritler, kuvarslı monzonitler, granitler, granofırler inceleme alanındaki Eosen yaşlı Melyat formasyonunun ve aplitler olarak ayırtlamıştır. Gümüşhane piütonunda volkanitleri, salt kalkalkalen ve kısmen de alkalen Delaloye ve diğerleri (1972), Çoğulu (1975), Moore ve *' özellikler taşımakta olup toleyitik nitelikte lav yoktur. diğerleri (1980), Jica (1986) ve Bergougnan (1987) gibi Zira toleyitik nitelikte volkanitler ada yaylarının araştırmacıların çeşitli yöntemlerle yaptıklan radyomet- başlangıç evresinde oluşurlar, alkalen ürünler ise son ev- rik yaş belirlemeleri ile farklı yaşlar elde edilmiş olup relerde meydana gelmektedir, Pontidlerde Üst Kreta- genellikle Paleozoyikte yerleşmiş bir Hersiniyen graniti se'den-Eosen'e değin yay volkanizmasmı veren yitim olduğu ortaya çıkmıştır. zonu, Alt-Eosen'den itibaren güneyde yer alan Anatolîd- Rize graniti, Rize il merkezi güneyinde D=B yönde ** Torıd Platformu ile güneydeki Pontid kıtasının uzanan çok büyük bir plüton topluluğu olup, bölgedeki çarpışmaya başlaması sonucu (Şengör ve Yılmaz, 1981) Üst Kretase-Paleosen yaşlı volkanik kayaları ve daha kapanmaya başlamıştır. Bölgede Eosen'den sonra oluşan esM kaya birimlerini keserek çoğun kontakt rnetamorfiz- genç Tersiyer ve Kuvaterner volkanitleri çarpışma son- maya uğratmıştır. İnceleme alanımızda yer alan ve rası oluşan kıtasal volkanitlerdir, "Ayder plütonu" - "Örtaköy Plütonu- "Kaptanpaşa S Bölgede yüzlekler veren Miyosen ve Pliyokuvatemer plütonu" olarak adlanan plütonlar da bu topluluğun yaşlı volkanitler Gölköy-Mesudiye-Koyulhisar- üyeleridirler. Rize plütonunu oluşturan kayalar genellik- Şebinkarahisar dolaylarında (Terlemez ve Yılmaz, 1980; le iki grupta toplanırlar; a) Siyenogabro-monzonit Terzioğlu 1985, 1986, 1987), Trabzon dolaylarında grubu, b) Granodiyorİt-kuvars monzonit-granit grubu (Özsayar, 1987), Artvin-Şavşat çevresinde (Tokel, 1980) (Çoğulu, 1975), Plütonun Ikizdere dolaylarındaki # ve Tortum-Horasan-Şenkaya dolaylannda (Innoeenti ve yüzleklerinde çalışan Taner (1977 ve 1979), Rize diğerleri, 1982; Tokel, 1984; Bayraktutan, 1982; Bay- plütonunun bu kesiminde genellikle kalkalkalen raktutan ve Villa, 1986; Matsuda, 1988) yüzlekler verir- bileşimde iki grup kayaç bulunduğunu, plütonun kenar ler. Aynı volkanizma, Kafkaslarda da geniş alanlar kap- kısmında granofirik fasiyes özelliği gösteren tonalitle- lar (Aslanian ve diğerleri, 1983 ve 1985; Shirinyan ve rin, plütonun merkezine doğru gidildikçe granodiyorit m diğerleri, 1984), Miyosen ve Pliyo-Kuvaterner yaşlı vol- tür kayaçlann yüzlekler verdiklerini gözlemiştir, kanitler Anatolit-Torid ve Pontid plakalarının Plütonun Çaykara dolaylarındaki yüzleklerinde çalışan çarpışmalarından sonra (Şengör ve Kidd 1979; Şengör ve Yılmaz (1977), biri bol kuvarslı holo lökokrat ve mon- diğerleri, 1980; Tokel 1980 ve 1984) kabuk kalın- zonitik, diğeri orto kuvarslı lökokrat ve granodiyoritik laşması sonucu, kabuğun ergimesi ve olasılıkla bölgesel tür olmak üzere iki grupta incelenmiştir. Yine aynı sıkışma sonrasında gerilim kuvvetleri etkisiyle açılan yörede batolitin kenar fasiyeslerinde çalışan İşler (1986), W çatlaklardan yeryüzüne çıtanasıyia meydana gelmişlerdir, kenar zonlarda gelişen kuvarslı mikrodiyorit ve grano- diyorit türde kayalar saptamıştır. Rize plütonunun Plütonîk Kayaçların Bölgesel Yayılımı değişik mevkilerindeki yüzleklerinde Taner (1977), Giles (1975), Delaloye ve diğerleri (1972), Çoğulu (1975), Doğu Ponditlerde yüzlekler veren plütonik kayaçlar Moore ve diğerleri (1980), Yılmaz (1977) gibi araş- !» yaşlarına göre farklı iki gruba ayrılırlar: a) Gümüşhane tırıcıların çeşitli yöntemlerle yaptıkları radyometrik yaş dolaylannda yer alan ve yaklaşık 450 km2 lik bir alanda tayinleri sonucunda (Şekil 22), plütonun yerleşmesinin yüziekleri bulunan granitoid kayalar topluluğu olup, çok karmaşık ve birkaç evreli olduğu ortaya çıkmakta, Gümüşhane graniti, ya da "Gümüşhane plütonu" olarak ancak genellikle Üst Kretase'den daha genç olup, Alpin adlanan (Yılmaz 1974-a-b^e; Çoğulu, 1975) Paleozoyik granitler grubuna girdiği belirlenmektedir. ** yaşlı Hersinyen grup* b) Rize dolaylarında çok geniş bir Rize plütonu ile eşyaşlı ve Alpin granitler grubuna alan kaplıyan granitoid kayalar topluluğu olup, "Rize giren plütonlardan en iyi çalışılanı Su şehri yakınındaki graniti" veya "Rize Plütonu" olarak adlanan (Çoğulu Kösedağ plütonu olup, tamamen siyenitik türdedir (Kal- 1975; Taner 1977) plüton ile birlikte daha küçük kancı, 1974), Harşit çevresinde yer alan Harşît plütonu, plütonlar şeklinde Harşit, Kösedağ, Torul, Kürtün, esas batoliti oluşturan granodiyoritler ile kenar fasiyesle- P Kopuz vb, mevkilerde yüzlekler veren, yaklaşık Üst rini oluşturan lökogranit, lökogranodiyorit, trodjemit, Kretase-Paleosen yaşh Alpin grup, kuvars diyorit, tonalit, diyorit ve kuvars monzodiyorit Gümüşhane graniti; petrografik özelliklerine göre türde kayaçlardan oluşmuştur (Gedikoğlu, 1979X Harşit granodiyorit grup, Çamlıca adamelliti Gümüşhane ada» plütonu ve Giresun güneyinde yer alan diğer bazı küçük melliti ve porfırik mikrogranit grup gibi farklı 4 gruba plütonlann kimyaları çok farklı olup, genellikle bazal- ayırtlanmıştır (Yılmaz, 1974 a ve b). Gümüşhane tik-ortaç bir magmadan kalkalkali farklılaşma sonucu plütonu, metamorfik kayaların oluşturduğu bir temel oluştukları görülmektedir (Doğan, 1984), Bu plütonlann /> içine sokulmuş olup Liyas Çökelleri ile transgresif ola- en belli başlıları Torul, Kültün, Kopuz plütonları olup, rak örtülmüştür. Çoğulu (1975), genellikle 5 tip Moore ve diğerleri (1980) ile Jica (1986) tarafından salt

33 GEDÎK-ERCAN^KORKMAZ-KARATAŞ jeokronometrik çalışmalar yapılmış (Şekil 22), Tokel malzemeden türeyebileceği gibi, daha yaygın olarak sia- (1989) tarafından yapılan Jeokimyasal çalışmalar sonu- lik ve manto kökenli malzemelerin karışımıyla oluşan cunda ise gerek taunların, gerekse Doğu Pontidlerdeki bir melez (hibrid) kaynaktan da türeyebîlir ve bu hibrid tüm eşleniklerinin I tipi granitoyidlerden oluşmuş mag- kaynağın oluşumunda manto kökenli malzemenin matik yay ürünleri oldukları belirlenmiştir. katkısı çok daha fazladır. Ayrıca, inceleme alanındaki % granitoidler, Pearce ve diğerleri (1984) nin sınıflamasına SONUÇLAR VE TARTIŞMA göre Volkanik Yay Granitoyidleri (VAG) ana grubu içinde yer almaktadır. Özellikle Akıncı ve diğerleri înceleme alanında "yer alan magmatik kayaçlar yitim (1986) tarafından yapılan Stronsiyum izotop (87 Sr/86 zonu ile İlişkili yay magmatikleridir. Doğu Pontidlerde- Sr) ölçüm çalışmaları, bu granitoyidleri oluşturan ve üst ki yitim» olasılıkla Şili tipi (Uyeda, 1983) bir yitim manto materyalinin kısmi ergimesi ile meydana gelen * zonu olup (Ercan ve Gedik, 1986), Neotetis okyanusuna magmanın, kabuk malzemesi ile kirlendiğini işaret et- ilişkin okyanus kabuğunun Pontid kıtası altına dal- mektedirler, Ayrıca, Doğu Pontid granitoyidlerinin masıyla çeşitli magmatik kayaçlar oluşmuşlardır, Yitim kurşun, fluor tungsten, molibden vb. mineralizasyon olayı ve -daha sonra gerçekleşen çarpışma olayı bu kapsamları da ada yayı granitoidlerinin kapsamlarına uy- bölgede son derece karmaşık oluşmuş ve halen maktadır (Kamitani ve Akıncı, 1979; Çağatay, 1979; % açıklanması gereken çeşitli sorunlar bırakmıştır. Doğu Eğin, 1980; Akıncı, 1984). Doğu Pontidlerdeki grani- Pontidlerdeki kompleks volkanik yay oluşumunu ince- toyidler, olasılıkla, yitim zonundaki okyanusal plakanın leyen Pejatoviç (1979), yay öncesi safha, merkez yayın hızla dalışı ve oluşan yüksek ısı ve kısmi ergime sonu- oluşumu, dış yayın oluşumu, yayların çarpışması, esas cu meydana gelen mağmalik etkinliğe bağlı olarak soku- orojenez ve orojenez sonrası evreler olmak üzere krono- lumlar yapmışlardır. Ancak, Doğu Pontidlerdeki grani- :> lojik bir model düşünmektedir. toyidlerde yapılan jeokimyasal çalışmalar yeterli înceleme alanındaki volkanik kayaçlann majör ele- olmayıp, ilerki aşamalarda volkanik kayaçlarla koşut ment kimyasal analizleri yay volkanizması özellikleri olarak plütonik kayaçlarda da yapılacak olan jeokimya- taşımaktadır, Jakes ve White (1971 ve 1972) tarafından sal, tektonik ve jeokronolojik çalışmalar, konuya daha verilen ada yaylarında bulunan toleyitik ve kalkalkalen fazla açıklık getirilecektir. % volkanitlerin ortalama majör element kapsamları ile çalışma alanındaki volkanik kayaçlarınkiler uyum KATKI BELİRLEME içindedir, Ancak, gerek inceleme alanı içinden, gerekse yakm çevresindeki eşlenik volkanik yüzleklerden alman Yazarlar, araziden topladıkları örneklerin MTA örneklerde diğer araştıncılarca yapılan iz ve nadir toprak Maden Analizleri ve Teknoloji Dairesinde majör element element (RBE) kimyasal analiz sonuçlan da (Peccerillo kimyasal analizlerini yapan E, Alpaslan, N. Koca, T. ^ ve Taylor 1975 ve 1976; Eğin ve diğerleri, 1979; Tokel, Akyüz, M* Türkalp, I. Yavuz, S. ince, Ş. Aksay ve A. 1981 ve 1985; Manetti ve diğerleri, 1983; Terziöğlu, Hun'a teşekkür ederler. 1984; Barbieri ve diğerleri 1985 vb.) ada yaylan volka- nitlerine uyarlar. Ayrıca inceleme alanındaki volkanik DEĞİNİLEN BELGELER kayaçlann majör element kimyasal analizleri Miyashko (1975) tarafından belirlenen toleyitik ve kalkalkalen dizi- Adamiya, S.A,, Zakariadze, C.S. ve Lordkipanidze, leri volkanitlerin bileşimsel olağan aralıktan içindedir. M.B., 1977. Evolution of the ancient active con- Barbieri ve diğerleri (1985) ile Akıncı ve diğerleri (1991) tinental margin as Illustrated by Alpine History tarafından yapılan stronsiyum izotop (87 Sr/86 Sr) of the Caucasus; Geoteetoniea, 11/4, 20-309, Ölçüm çalışmalan üe de aynı sonuç elde edilmektedir. Akdeniz, R, 1988. Demirözü Pemo-Karboniferi ve^ Bölgede yer alan Rize plütonuna ilişkin Üst Kretase- bölgesel yapı içindeki yeri; Türkiye Jeoloji Bült, Paleosen yaşlı tüm sokulum kayaçian da yitimin olgun- 31/1,71-80. luk evresinde meydana gelmiş olup, yitim kökenli tipik Akın, H., 1978, Geologie magmatismus uûd lagerstat- I tipi granitoidlerdir (Tokel ve Köprübaşı, 1986; Tokel tenbildurig im Ostpontischen gebirge-Turkei aus ve Akyol, 1987; Tokel, 1988 ve 1989). inceleme der sieht der platten tektonik; Geol. Rdsch, 68/1, alanındaki granitoyidlerin, Debon ve Le Fort (1982) ye 253-283. m göre Kafemik topluluk içinde oldukları saptanmış olup, Akıncı, Ö., 1982, Doğu Pondit volkano-sedimanter bu topluluk, Chappel ve White (1974), White ve Chap- kuşağın stratigrafik istifi ve masif sülfit yatak- pel (1977), Hine ve diğerleri (1978) tarafından ları; Türkiye Jeoloji Kurultayı 1982 Bildiri tanımlanan I tipi (magmatik kayaçiann kısmi erimesin- Özetleri Kitabı, 33-34. den meydana gelen magmanın katılaşması ile oluşan) Akıncı, Ö., 1984. The geology and the metallogeny of

granitoidlere karşılık gelmektedir. Debon ve Le Fort the Eastern Pontids (Turkey): 1984 Dünya Jeolo- m (1982) ye göre Kafemik topluluklar manto kökenli bir ji Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, 197-198.

34 RÎZE M AĞMATÎK KAY AÇLARI

Akıncı, Ö., Barbieri, M., Calderoni, G, Delitala, C, tid yay gerisi havzasında manto yükselimi ve po- Ferrini, V,, Masi* U,, Nicoletti, M., Petrucciani, lijenetik ofiyolit olgusu: Türkiye Jeol. Kur. C, ve Tolomeo, L., 1986. Geochemistry and Ketin Simpozyumu Tebliğler kitabı, 175-189. geochronology of plutonic rocks from the Nort- Bektaş, Ö. ve Van, A., 1986. Doğu Pontidlerde (Kuzey- hern-Western Section of the Rize massif (Eas- doğu Türkiye) jura volkanizması ve jeotektoniği: tern Pontids, Turkey): Terra Congnita, ft 203, Türkiye Jeoloji Kurultayı 1986 Bildiri Özetleri Akıncı,

meo, LM 1991. The Geochemistry of Hydrother- kalen volkanizmasının Doğu pontîd arkı (KD maly Altered Rocks of the Lower Volcanic Cycle Türkiye) ve gerisi ofiyolitleri ile olan ilişkileri: from the Eastern Pontides (Trabzon, NE Turkey): Türkiye Jeoloji Kurultayı 1987 Bildiri Özetleri Chem,Erde, 51, 173486, Kitabı, 19. Akyürek, B., Bingöl, E., Doyuran, S„ Korkmazer, B», Bergougnan, H,, 1987, Edutes geologigues dans l'est- Metin, S. ve Öztemur, C„ 1977,, 1/50,000 ölçekli Anatolien: Doktora Tezi, Marie Curie Univ., Tortum G 47 a paftasının jeoloji haritası izahna- Paris, 606 s. (yayımlanmamış) mesi; MTA 1/50.000 ölçekli jeolojik haritalar, Can, M,, 1974, Artvin F 45 C4 paftasının jeolojik etüd Aslanian, A.T., Shirinyan, K,G, ve Karapetian, S.C, raporu: MTA Rapor No: 5202 (Yayımlan- 1983, Formation pecularities and evolution of mamış). Post-orogenic magmatic Chambers of Armenian Carmichael, I.S.E., Turner, EJ. ve Verhoogen, J., Volcanic highland: IAVCEI 1983 Genel Top- 1974, Igneous Petrology: McCraw-Hill Book lantısı Bildiri Özetleri Kitabı, 17., Hamburg, Al- Company, 739 s. New York. manya. Cbappel, B.W. ve White, A.J.R., 1974, Two contras- Aslanian, A.T., Karapetian, S.C. ve Shirinyan, K.G,, ting granite types: Pae, GeoL, 8, 173-174, 1985, The late orogenic rhyolitic Volkanism of Çağatay, N. 1979. Yeni gelişmelerin ışığında Armenia: IAVCEI 1985 İlmi Toplanüsı Bildiriler t Türkiye'nin Volkanik kökenli masif sülfıt yatak- Kitabı, Sicilya, italya. ları: Jeoloji Mühendisliği 1. Bilimsel ve Teknik Atabek, S., 1943. Mapavrİ petrol zuhuratı hakkında Kongresi Bildiriler Kitabı,* 35-36. rapor: MTA Rapor No: 1432 (Yayımlanmamış), Çoğulu, E,, 1975. Gümüşhane ve Rize bölgelerinde Aydın, M., Serdar, H.S., Şahintürk, O. ve Yazman, M,, Petrolojik ve jeokronometrik araştırmalar: I.T.Ü. 1984,, Orta Pontidlerin jeolojisi: Türkiye Jeol. Yayım, 1034, , 112 s. Kur, 38, Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiri Debon, F, ve Le Fort, P., 1982, A chemical- Özetleri Kitabı, 50-51. mineralogical classification of common plutonic Barbieri, M,, Calderoni, C, Ferrini, V., Masi, U,, Ni- rocks and associations: Trans, Roy. Soc. Edin. coletti M,, Petrucciani, C. ve Tolomeo, L., Earth. Sei., 73, 135449. 1985. Geochemistry and geochronology of volca- Debon, E ve Le Fort, P., 1988, A Cationic Classifica- nic rocks from Eastern Pontids (Trabzon, NE tion of common plutonic rocks and their magma- Turkey): Terra Cognita, 5, 280, tic associations; principles, method, applications: Bas., H., 1986. Sinop volkanitlerinin petrolojisi ve jeo- Bull Mineralo., 111, 493-510. kimyası: Türkiye Jeol. Kur. Bttlt, 29, 143456. Delaloye, M., Çoğulu, E, ve Chessex, R*, 1972. Etude Bayraktutan, S., 1982 Narman (Erzurum) havzasının geochronometrigue des massifs cristallins de Rize Miyosen'deki Sedimantoloji evrimi: Doktora et de Gümüşhane, Pontides orientales (Turguie): tezi, Atatürk Univ., Erzurum, 282 s* (Yayımlan- C.R. des Seances, SPHN, Ceneve, NS, 7/2-3, mamış), 43-52. Bayraktutan, S, ve Villa, L.M., 1986. Geochronology Doğan, R„ 1984, Doğu Karadeniz bölgesi granitik so- and geochemistry of Paleogene volcanic base- kulumlarımn bir bölümünün jeokimyası ve pet- ment of the Narman basin, E Turkey: Terra Cog- rolojisi: Türkiye Jeol. Kur. 38. Bilimsel ve Tek- nita, 6, 168, nik Kurultayı Bildiri Özetleri Kitabı, 89-90. Bektaş, O., 1983. Kuzeydoğu Pontid- magmatik Eğin, D, ve Hirst, D.M., 1979. Tectonic and magmatic yayındaki I tipi granitler ve jeotektonik konum- evolution of volcanic rocks from the Northern lan: 37 Türkiye Jeoloji Bilimsel ve Teknik Ku- Harşit river area, NE Turkey, Geocome I, 56-93. rultayı Bildiri Özetleri Kitabı, 49-50, Eğin, D„ Hirst D.M. ve Phillips, P., 1979. The petro- Bektaş, O., 1984. Doğu Pontidlerde Üst Kretase yaşlı logy and geochemistry of volcanic rocks from the Şoşonİtîk Volkanizma ve Jeotektonik önemi: northern Harşit river area, Pontid volcanic pro- KTÜ Yerbilimleri Derg., 3, 53-62. vince, Northeast Turkey; Jour, Volcan, Geoth Bektaş, O., Pelin, S. ve Korkmaz, S,, 1984, Doğu Pon- Res,, 6, 105-123.

35 GEDÎK-ERCAN-KORKMAZ-KARATAŞ

Ercan T, ve Gedik, A., 1983, Ponüdlerdeki volkanizma; Irvine, T.N. ve Baragar, WJR.A., 1971, A guide to the jeoloji Müh, Derg,, 18, 3-21, chemical classification of the common volcanic Ercan, T., Yergök, A.F., îplikçi, E., Deveciler, E,, Kes- rocks: Canadian journal of Earth Sciences, 8, kin, L ve Can, B„ 1984» Zonguldak çevresindeki 523-548, Üst Kretase yaşlı yay volkanizmasının îşler, F., 1986. Çaykara (Rize) güney batısı granitoid özellikleri: Jeomorfoloji Derg,, 12, 81-105, batolilinin kenar fasiyesi petrografisi: Çukurova Ercan, T, ve Gedik, A,, 1986, Karadeniz ve Trakya'da Üniv. mühendislik Mimarlık Derg., 1/1,46-59. yapılan derin sondajlardan alman karotlardaM vol- innocenti, F., Mazzuoli, R., Pasquare, C, Radicati, R kanik kayaçların petrolojisi ve volkanizmasının ve Vilari U, 1982, Tertiary and Quaternary vol- bölgesel yayılımı: Jeomorfoloji Derg., 14, 39- canism of the Erzurum-Kars area (Eastern Tur- 48. key); Geochronological and geodynamic evolu- Erkan, E, ve Gözler, Z., 1974, Artvin F46 dl-d3- d4-Cl tion: Jour. Volcan. Geoth, Res,, 13, 223-240. paftalarının jeolojisi; MTA Rapor No: 5210 Jakes, R. ve White, A.J.R., 1971. Composition of is- (Yayımlanmamış), lands arcs and continental growth: Eart. Planet, Gedik, A., Ercan, T. ve Korkmaz, S., 1984. Orta Kara- Sei. Lett., 12, 224430. deniz (Samsun-Sinop) havzasının jeolojisi ve Jakes, P. ve White, A J.R., 1972, Major and trace ele- volkanik kayaçlarm petrolojisi: MTA Derg,, 99/ ment abundances in volcanic rocks of orogenic 100, 34-50. areas: Geol. Soc, Amer, Bull, 83, 29-40, Gedik, A, ve Korkmaz, S., 1987, Rize-Fındıklı- Jica, 1986. The republic of Turkey report on the Çamlıhemşin arasında kalan bölgenin jeolojisi ve cooperative mineral exploration of Gümüşhane petrol oluşumları: MTA Rapor No: 8283 area, consolidated report: Japon International (Yayımlanmamış). Cooperation Angency, Metal mining Agency of Gedikoğlu, A., 1979. Harşit (Giresun-Doğankent) granit Japon. karmaşığının jeokronolojik etüdü: 33, Türkiye Kalkancı, Ş., 1974, Etude géologique et pétrochimique Jeoloji Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiri da sud de la region de Suşehri; Geochronologie du Özetleri Kitabı, 59-60. massif syenitique de Köse Dağ (NE de Sivas- Gedikoğlu, A,, Pelin, S. ve Özsayar, T., 1979. The Turque): Doktora tezi, Grenoble Univ,, Fransa, main lines of geotectonie development in the 135 s. (yayımlanmamış), East Pontids in the Mesozoic areas: Geoeome-I, Kawada, K. ve Ergin,, 1972, Çayeli bölgesinin (Rize- 555-580. Türkiye) jeolojik yapısı: MTA Rapor No: 5042 Gedikoğlu, A., Pelin, S, ve Özsayar, T,, 1982, Gölköy (Yayımlanmamış). (Ordu) yöresinde bir paleokaldera ile cevher- Kraner, F., 1956. Rize-Çayeli mıntıkasında l/25.000flik leşmelerin konumu arasındaki ilişkiler: KTÜ detay petrol etüdü: MTA Rapor No: 3012 Yerbilimleri Derg., 2/1-2, 117-130. (Yay unlanmamış). Giles, D.L., 1974. Geology and mineralization of the Kaınitani, M. ve Akıncı, Ö., 1979. Alpine granitoids Ulutaş copper-molybdenum prospect; mineral and related tungsten-molybdenum deposits in exploration in two areas: UNDP Technical Re- Turkey: Mining Geology, 29/6, 341-350, port No: 6, MTA, Ankara (Yayımlanmamış), Koprivica, D,, 1978, Şavşat'ın batısında kalan alanın Gülen, L„ 1976, Doğu Karadeniz volkaniklerinin pet- jeolojisi, yapısal özellikleri ve sülfit yatakları: rografisi ve jeokimyası: Diploma çalışması, Ha- MTA Derg,, 91, 13-25. cettepe Ünİv,, Ankara, 915 (Yayımlanmamış), Koprivica, D,, 1979, Geological Correlation in the Gümüş, A., 1978 La petroiogie et Tage radiometrique Hopa-Artvin-Şavşat area: Geocome I, 379-410. des laves a feldspathoides des enyirons de Trabzon Kuno, H,, 1960, High-alumina basalt: Journal of Petro- (Turquie): Geologica Balcanica, 8/4, 17-26. logy, 1, 121-145. Güven, î. H., 1972. Artvin F46-d2 (Fındıklı güneyi) Lippold, HJ., Joachim, A,, Borsuk, AM., Emmerman, paftasının jeoloji raporu: MTA Rapor No: 5019 R., Curbanov, A.G., Hess, J.C., Reil, D. ve (Yayımlanmamış), Seek, H.A., 1984. The Jurassic calcalkaline mag- Hess, J.C., Lippolt, H.J. ve Borsuk, A.M., 1987, matism of the northern Crest Caucasus: 1984 Constraints of the Jurassic time-scale by 40 Ar/ Dünya Jeoloji Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, 39 Ar dating of North Caucasian volcanic rocks: 163-164. Journal of Geology, 95, 563-571. Macdonald, G,A, ve Katsura, J,, 1964, Chemical Com- Hine, R, Williams, I.S., Chappel, B,W, ve White, position of Hawaian lavas: Journal of Petrology,

A.J.R., 1978. Contrasts between I and S type 55 82-133. granitoids of the Koseivsko batholith: Jour, Manetti, P„ Peccerillo, A,, Poli, C. ve Corsini, F., Geol. Soc. Australia, 25/4, 219-234. 1983, petrochemical Constraints on the models

36 RİZE MAĞMATIK KAY AÇLARI

of Cretaceous-Eocene tectonic evolution of the monu area. Northern Turkey: Contr. Mineral. Eastern Pontic Chain (Turkey): Cretaceous Res., Petrol, 58, 63-81. 4, 159472, Pelin, S, ve Kortonaz, S„ 1981. Karadeniz'in petrol po- Matsuda, JJ., 1988, Geochemieal study on collision tansiyeli: KTÜ Yerbilimleri Derg., 1/2, 145- voleanism at the plate boundary in Turkey: 157. Initial Report on geochemical data Japan-Turkey Pehlivan, N., 1972. Ardeşen-Çamlıhemşin-Hernşm Co-operative Research, Japonya (Yayımlan- arasının jeolojik etüd raporu: MTA Rapor No: mamış), 5021 (Yayımlanmamış). Miyashiro, A., 1975. Classification, Characteristics and Pejatoviç, S., 1979. Pontid tipi masif sülfît yataklarının origin of ophiolites: Journal of Geology, 83, metalojenisi: MTA Yayını, No: 177, Ankara, 249-281. 100 s, Moore, W.J., Me Kee, E.H. ve Akıncı, Ö., 1986, Che- Rittmann, A., 1962. Volcanoes and their activity: John mistry and chronology of plütonic rocks, in the Wiley and sons, 305 s., New York-London. Pontid mountains, Northern Turkey: European Rittmann, A, ve Viilari, L., 1979, Volcanism as a tra- Cooper Deposits-Belgrade, 209-216. cer in geodynamic processses: Geologie en Mijn- Mullen, E.D., 1983, MnO/TiOi/PaOs: A minor ele- bouw, 58/2, 225-230, ment discriminant for basaltic rocks of oceanic Shirinyan, K.G,, Karapetian, S,C. ve Badalyan, M.S., environments and its implications for petrogene- 1984. Regularities of Late orogenic volcanism of sis: Earth, Planet, Seien, Lett, 62, 53-62. Armenian highland in connection. With features Nockolds, S.R., 1954, Average Chemical Composition of magmatic chamber formation and evolution: of some igneous rocks: Geol. Soc. Amer Bull,, 1984 Dünya Jeolojisi Kong. Bildiri Özetleri 65, 1007-1032, Kitabı, 196. Moskova, Rusya, N.V.T. Shell, 1975, Karadeniz arama sahalarına ait terk Stajanov, R,, 1973, Pontidlerde Harşit nehri arasında raporu: Petrol işleri Genel Müdürlüğü Arşivi volkanik taşların petrolojisi: Cumhuriyetin 50. (Yayımlanmamış), Yılı Yerbilimleri Kongresi Tebliğler Kitabı, 490- Özsayar, T., 1977, Karadeniz kıyı bölgesindeki Neojen 517. fonnasyonlan ve bunların mollusk faunasının in- Şengör, A.M.C. ve Kidd, W.S.F., 1979, Post collisio- celenmesi: KTÜ Yayını, No: 79, 77 s, Trabzon, nal tectonics of the Turkish-Iranian Plateau and a Özsayar, T., 1971, Geologie und Palöontologie des Ge- comparison with Tibet: Tectonophysics, 55, bietes Östlich Trabzon (Anatolian): Ciess, Geol, 316-367. Sehr., 1, Ciessen, Şengör, A,M,C„ Yılmaz, Y. ve Ketin, L, 1980. Özsayar, T., Gedikoğlu, A. ve Pelin, S., 1981, Artvin Remnants of a Pre-Late Jurassic ocean in yöresi yastık lavların yaşma ilişkin paleontolojik northern Turkey; Fragments of Peimian-Triassic veriler: KTÜ Yerbilimleri Derg,, 1/1, 38-42. Paleo-Tethys: Geol, Soc. Amer, Bull., 91/1,

Özsayar, T#î Pelin, S., Gedikoğlu, A,, Eren, A, ve 599-609. Çapkınoğlu, S,, 1982, Ardanuç (Artvin) Şengör, A.M.C ve Yılmaz, Y., 1981. Tethyan evolu- yöresinin Jeolojisi: KTÜ Yerbilimleri Derg,, 2/ tion of Turkey; A Plate tectonic approach: Tecto- 1-2, 2-37. nophysics, 75, 181-24L Özsayar, T,, 1987, Trabzon kıyı bölgesinde volkanitle- Taner, M,R, 1977. Etüde géologique et petrogrophique rin yaşma ilişkin veriler: Türkiye Jeoloji Kurul- de le region de Güneyee-îkizdere, située au Sud de tayı 1987 Bildiri Özetleri Kitabı, 37, Rize (Pontides orientales, Turquie): Doktora Pearce, J.A., Nigel, B,W„ Harris, B.W. ve Tindle, Tezi, Cenevre Univ., İsviçre, 130 s, A.C., 1984, Trace element discrimination (Yayımlanmamış). diagrams for the tectonic interpretation of granitic Taner, M.F., 1979, Doğu Karadeniz bölgesi magmatiz- rocks: Journal of Petrology, 25/4, 956-983, ması ve Rize Plütonuna bağlı bazı Cevherleşme Pearce, J.A,, 1976, Statistical analysis of majör element örnekleri: 33, Türkiye Jeoloji Bilimsel ve Teknik pattern in basalts: Journal of Petrology, 17,15-43, Kurultayı Bildiri Özetleri Kitabı, 60-61. Peacock, M.A., 1931. Classification of the igneous Tanyolu, E,, 1986. Pulur masifi (Bayburt) Doğu kesi- rock series: Jour. Geol, 39, 54-79, minin jeolojisi: Türkiye Jeoloji Kurultayı 1986 Peccerillo, A. ve Taylor, Sit, 1975, Geochemistry of Bildiri Özetleri Kitabı, 22, Upper Cretaceous volcanic rocks from the Pontic Taşman, CE,, 1984, Çayeli (Mapavri) Petrol tezahürü: Chain, Northern Turkey: Bull. Volcan,, 39/4, MTA Rapor No: 1802 (Yayımlanmamış), 557=569. Terlemez, î, ve Yılmaz, A,, 1980, Ünye-Ordu-Koyul- Peccerillo, A. ve Taylor, S.R., 1976. Geochemistry of hİsar-Reşadiye arafemda kalan yörenin stratigrafi- Eocene calcalkaline volcanic rocks from Kasta- si: Türkiye Jeol. Kur. Bult., 23/2, 179-182,

37 GEDtK-ERCAN-KOMOvIAZ-KARATAS

Terzioğlu, N., 1984, Ordu güneyindeki Eosen yaşlı mi : Türkiye Jeoloji Kurultayı 1987 Bildiri Bayırköy volkanitierinin jeokimyası ve petroloji- Özleri Kitabi, 1748. si: Cumhuriyet Üniv. Yerbilimleri Derg,, 1/1, Tokel, S., 1988, Anadolu'da yitim ve çarpışma kökenli 43-60. granitoyidlerin kimyasal ve metalojenik açıdan Temoğlı»; N., 1984. Reşadiye (Tokat) kuzeybatsmdaki karşılaştırılması : Hacettepe Üniversitesinde Yer- Hasandede andezitinin mineralojik-petrografık ve bilimlerinin 20. Yılı Sempozyumu Bildiri Özleri jeokimyasal incelemesi: Cumhuriyet Üniv, Yer- Kitabı, 57. bilimleri Derg., 2/1, 135449; Tokel, S,, 1989, Anadolu'da yitim ve çarpışma kökenli granitoyidlerin kimyasal ve metalojenik açıdan Terzioğlu, N.t 1986. Reşadiye, Gölköy ve Koyulhisar arasındaki Tersiyer-Kuvaterner yaşlı volkanitlerin karşılaştırılması : Yerbilimleri, 15, 129-137. genel stratigrafık özellikleri: Cumhuriyet Üniv, Tugal, T., 1969, Pyritic sulphide deposits of the Laha- Yerbilimleri Derg., 3/1, 3-14, nos mine area, Eastern Black Sea region, Turkey

Terzioğlu, N.t 1987. Orta Karadeniz bölgesindeki Pliyo- : Doktora Tezi, Durham, Üniv,, İngiltere sen yaşlı Canik volkanitlerinin minerolojik- (Yayımlanmamış). petrografik ve jeokimyasal incelenmesi: Türkiye Turner, F J. ve Verheogen, J„ 1960, Igneous and meto- Jeol. Kur. Bült, 30/1, 71-85. morphic petrology : Me. Graw-Hill Book Co,, Tilley, C.E, ve Muir, D., 1967» TholeÜte and tholeiitic New York. Series: Geol. Mag., 104, 337-343. Uyeda, S,, 1983, Comparative Subductology : Episo- Tokei, S., 1972. Stratigraphicaİ and volcanic history of the Gümüşhane area, NW Turkey: Doktora tezi, des, 1983/2, 19-24. Londra Üniv,, İngiltere, 317 s. (Yayımlanmamış) Vujanoviç, V., 1974, Doğu Karadeniz bölgesi kıyı keşi- Tokel, S., 1973* Doğu Pontidlerin Mezozoyik ve Ter» minde bulunan sülfıt maden yataklarının minera- siyerdeki gelişimleri, bu gelişimlerin Kuzey Ana- lojisi, parajenez ve köken özellikleri : MTA dolu sismik zonu ile muhtemel ilgileri: Cumhu- Derg., 82 21-35. riyetin 50. Yılı Yerbilimleri Kong. Tebliğler Yılmaz, L, 1977, Çayakara granitlerinin petrojenetik ve Kitabı, 1-4. jeokronometrik etüdü: Tübitak Doğa Bilim Tokel, S., 1977. Doğu Karadeniz bölgesinde Eosen Derg., 8, 29-35, yaşlı kalkalkalen andezitler ve jeotektonizma: Yılmaz, Y., 1972. Petrology and structure of the Türkiye JeoL Kur. BülL, 20, 49-54, Gümüşhane granite and surrounding rocks: Dok- Tokel, S., 1980, Doğu Anadolu'da Neojen volkanizma- tora Tezi, Londra Univ., ingiltere, 260 s* sının jeokimyası: 34. Türkiye Jeoloji Bilimsel (Yayımlanmamış). ve Teknik Kurultayı Bildiri Özetleri Kitabı, 33, Yılmaz, Y., 1974-a. Geology of the Gümüşhane granite Tokel, S,, 1981, Plaka tektoniğinde magmatik (•Petrography): İstanbul Üniv. Fen Fak, Mecm. yerleşimler ve jeokimya, Türkiye'den örnekler: B., 39, 157472, Yeryuvarı ve İnsan, 6/3, 53-65. Yılmaz, Y., 1974-b. Geochemical study of the Tokel, S* 1983, Liyas volkanitlerinin Kuzey Anado- Gümüşhane granite: İstanbul Üniv. Fen Fak. lu'daki dağılımı, Jeokimyası ve Kuzey Tetis Ada Mecm., B. 39, 173-203. yayı Sistemi evriminin açıklanmasındaki önemi: Yılmaz, Y., 1974-c. History of crystallization of the 37. Türkiye Jeoloji Bilimsel ve Teknik Kurultay Gümüşhane granite: İstanbul Üniv. Fen Fak, Bildiri Özetleri Ktabı, 42-44. Mecm. B, 39, 205-210. Tokel, S,, 1984. Doğu Anadolu'da kabul deformasyon Yılmaz, Y., 1984, Türkiye'nin jeolojik tarihinde mag- mekanizması ve genç voikanitlerin petrojenezi : matik etkinlikler ve tektonik evrimle ilişkisi: Türkiye Jeol. Kur. Ketin Simpozyumu Tebliğler Türkiye jeoloji Kurumu Ketin Simpozyumu Kitabı, 121-130 Kitabı, 63-81. Tokel, S., 1985, Pontidlerdeki uyumsuz element Wager, L.R., 1960, The major element variation of the değişimlerinin transversal dağılımı ve dalım yönü, Layered series of the Skaergaard intrusion: Jour- tayini : Türkiye Jeoloji Kurultayı 1985 Bildiri nal of Petrology, 1, 364-398. Özetleri Kitabı, 23. White, AJ.R. ve Chappel, B.W., 1977. Ultrameta- morphism and granitoid genesis: Tectonophy- Tokel S, ve Köprübaşı, N,, 1986, Doğu Anadolu'da siscs, 43, 7-22. Tersiyer yaşlı S tipi çarpışma granitoyidieri ve Zanettin, B. 1984, Proposed new chemical classifica- üçlü dokanak demir birikimleri : Türkiye Jeoloji 5 tion of volcanic rocks: Episodes, 7/4, 19-20, ' Kurultayı 1986 Bildiri Özleri Kitabı, 3, Zanki, H,, 1961. Magmatismus und bauplan des Ost- Tokel, S. ve Aykol A,, 1987 Kırklareli-Demirköy gra- pontischen Gebirges im Querprofil des Harşit- nitoyidinin Jeokimyası; Kuzey Tetis ada yayı Tales, NE Anatolin: Geol. Rdsch,, 51, 218-239. Sisteminde Srednogorie-lstranca bölümünün evri-

38