การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ในสภาพแห้งแล้ง Enhancing Maize Productivity Under Drought Environments
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ก รายงานชุดโครงการวิจัย การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ในสภาพแห้งแล้ง Enhancing Maize Productivity under Drought Environments ชุติมา คชวัฒน์ CHUTIMA KOSHAWATANA ปี พ.ศ. 2558 ข รายงานชุดโครงการวิจัย การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ในสภาพแห้งแล้ง Enhancing Maize Productivity under Drought Environments ชุติมา คชวัฒน์ CHUTIMA KOSHAWATANA ปี พ.ศ. 2558 ค ค าปรารภ ชุดโครงการวิจัยข้าวโพดเลี้ยงสัตว์เป็นงานวิจัยของกรมวิชาการเกษตรที่วิจัมาอย่างต่อเนื่อง โดย มุ่งเน้นการวิจัยการผลิตที่เสี่ยงต่อสภาพแห้งแล้ง เนื่องจากปัจจุบันการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เช่น ฝน แล้ง ฝนทิ้งช่วง หรือ น้้าท่วม ซึ่งส่งผลกระทบต่อการผลิตทางการเกษตรอย่างมากโดยท้าให้ผลผลิตเสียหาย หรือผลผลิตลดลง เนื่องจากการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ของประเทศส่วนใหญ่อยู่ในเขตอาศัยน้้าฝนเพราะปลูก ในสภาพไร่ งานวิจัยมุ่งเน้นเพื่อให้ได้เทคโนโลยีในลักษณะบูรณาการทุกสาขาวิชา และแนะน้าเกษตรกรให้ สามารถผลิตในสภาพดังกล่าวได้อย่างมีประสิทธิภาพ การสรุปชุดเทคโนโลยีที่หลากหลายนี้ได้พยายาม รวบรวมและรายงานให้ผู้อ่านเข้าใจได้ง่าย สามารถน้าไปถ่ายทอดให้เกษตรกรปฏิบัติได้จริง เพื่อเพิ่มผลผลิต คุณภาพ และคุ้มค่าต่อการลงทุนต่อไป ง สารบัญ หน้า กิตติกรรมประกาศ........................................................................................... 1 ผู้วิจัย............................................................................................................... 2 บทน้า.............................................................................................................. 4 1. โครงการวิจัย 1 การปรับปรุงพันธุ์ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ทนทานแล้ง................................................................................... 11 2. โครงการวิจัย 2 โครงการวิจัยเทคโนโลยีการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ที่ เหมาะสมในสภาพแห้งแล้ง………………………................................. 39 3. โครงการวิจัย 3 โครงการทดสอบและพัฒนาเทคโนโลยีการผลิต ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์เฉพาะพื้นที่........................................................ 103 บทสรุปและข้อเสนอแนะ................................................................................ 188 บรรณานุกรม.................................................................................................. 194 1 กิตติกรรมประกาศ การด้าเนินชุดโครงการวิจัยการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ในสภาพแห้งแล้ง จะไม่ สามารถด้าเนินงานไปได้หากขาดการสนับสนุน ความร่วมมือ และร่วมระดมสมองในการค้นคว้าวิจัย จาก นักวิจัยในสาขาวิชาต่างๆ อย่างบูรณาการ ได้แก่ งานปรับปรุงพันธุ์ งานปรับปรุงการเพิ่มผลผลิตและ สรีรวิทยาการผลิต งานอารักขาพืช งานวิทยาการเมล็ดพันธุ์ และเกษตรวิศวะ นอกจากนี้ยังต้องได้รับความ สะดวกจากหลายฝ่ายจากงานบริหาร กล่าวโดยรวมคือ ความร่วมมือจากนักวิชาการ เจ้าพนักงาน ผู้ช่วย นักวิจัย คนงาน และที่ส้าคัญ ผู้บริหารหน่วยงาน ได้แก่ ผู้อ้านวยการสถาบันวิจัยพืชไร่และพืชทดแทนพลังงาน ผู้อ้านวยการสถาบันวิจัยเกษตรวิศวกรรม ส้านักอารักขาพืช กองวิจัยพัฒนาปัจจัยการผลิตทางการเกษตร ผู้อ้านวยการศูนย์วิจัยพืชไร่ฯ ส้านักวิจัยและพัฒนาการเกษตรฯ ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรฯ ศูนย์วิจัยและ พัฒนาเมล็ดพันธุ์พิษณุโลก ศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร ศูนย์วิจัยข้าวโพดและข้าวฟ่างแห่งชาติ และหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง 2 ผู้วิจัย 1. โครงการวิจัยการปรับปรุงพันธุ์ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ทนทานแล้ง สุริพัฒน์ ไทยเทศ พิเชษฐ์ กรุดลอยมา สุทัศนีย์ วงศ์ศุปไทย ทัศนีย์ บุตรทอง จ้านงค์ ชัญถาวร อมรา ไตรศิริ ชนันทวัฒน์ ศุภสุทธิรางกูล กัญจน์ชญา ตัดโส อานนท์ มลิพันธุ์ อารีรัตน์ พระเพชร เพ็ญรัตน์ เทียมเพ็ง ปรีชา แสงโสดา พินิจ กัลยาศิลปิน นิภาภรณ์ พรรณรา สายชล แสงแก้ว สิทธิ์ แดงประดับ กฤษณา ทวีศักดิ์วิชิตชัย วลัยพร ศะศิประภา สาธิต อารีรักษ์ พณัญญา พบสุข ปาริชาติ นนทสิงห์ Suriphat Thaitad Pichet Grudloyma Sutatsane Vongsupathai Thadsanee Budthong Jamnong Chanthavorn Amara Traisiri Chanantawat Suphasutthirangkun Kanchaya Tadso Anon Malipan Areerat Prapet Phenrat Tiempheng Preecha Sangsoda Pinit Kulayasilapin Niphaporn Pannara Saeichul Sangkaew Sith Daengpradub Krissana Taweesakwichitchai Walaiporn Sasiprapa Satit Areerak Pananya Pobsuk Parichart Nontasing 2. โครงการวิจัยเทคโนโลยีการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ที่เหมาะสมในสภาพแห้งแล้ง ศิวิไล ลาภบรรจบ อมรา ไตรศิริ ศุภกาญจน์ ล้วนมณี สมควร คล้องช้าง สมฤทัย ตันเจริญ ชัชธนพร เกื้อหนุน ณัฐพงศ์ ศรีสมบัติ สุปรานี มั่นหมาย ชุติมา คชวัฒน์ รัชดา ปรัชเจริญวนิชย์ นงลักษ์ ปั้นลาย ภัชญภณ หมื่นแจ้ง พิเชษฐ์ กรุดลอยมา ดาวรุ่ง คงเทียน วรกานต์ ยอดชมพู กอบเกียรติ ไพศาลเจริญ กัลยกร โปร่งจันทึก อนุสรณ์ เทียนศิริฤกษ์ ภาวนา ลิกขนานนท์ ศิริลักษณ์ แก้วสุรลิขิต รมิดา ขันตรีกรม มงคล ตุ่นเฮ้า บรรณพิชญ์ สัมฤทธิ์ อภิรัฐ ขาวสวี ชนันทวัฒน์ ศุภสุทธิรางกูล สุเทพ สหายา ประไพ ทองระอา คนึงศักดิ์ เจียรนัยกุล วีระพงษ์ เย็นอ่วม คทาวุธ จงสุขไว มานพ คันธามารัตน์ กัญจน์ชญา ตัดโส สุริพัฒน์ ไทยเทศ สุทัศนีย์ วงศ์ศุปไทย วนิดา ธารถวิล สุพัตรา ชาวกงจักร เพ็ญรัตน์ เทียมเพ็ง จรรยา มณีโชติ กลอยใจ คงเจี้ยง Siwilai Lapbanjob Amara Traisiri Suphakarn Luanmanee Somkuan Klongchang Somruthai Tanchareon Chatanaporn Kearnun Nattapong Srisombat Supranee Munmai Chutima Koshawatana Ratchada Prachareanwanich Nongluk Punlai Phachyaphon Meanjang Pichet Grudloyma Daorung Kongtein Vorakarn Yodchomphu Kobkiat Phisancharearn Kanlayakorn Prongjanteak Anusorn Teinsirirurk Phawana Likkananon Siriluk Keawsuralikit Ramida Kantreeklom Mongkol Tunhouse Bannaphich Sumrit Aphirath Khawsawee Chanunthawat Suphasuthrangul Sutep Sahaya Praphai Tongrar Kaneangsak Jearanaisakul Weerapong Yenoum Kathawut Jongsukwai Manob Kanthamarat Kanjachya Tudso Suriphat Thaitad Sutasanee Vongsupathai Wanida Tharntawin Suphatra Chaokongjak Penrat Tiempeang Chanya Maneechot Kloijai kongjeang 3 3. โครงการทดสอบและพัฒนาเทคโนโลยีการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์เฉพาะพื้นที่ ดาวรุ่ง คงเทียน อมรา ไตรศิริ สมชาย บุญประดับ ศุภกาญจน ล้วนมณี สาธิต อารีรักษ์ อารีรัตน์ พระเพชร สุรศักดิ์ วัฒนพันธุสอน อรรณพ กสิวิวัฒน์ ปรีชา แสงโสดา รัชดา ปรัชเจริญวนิชย์ อภิชาต เมืองซอง พินิจ กัลยาศิลปิน นิภาภรณ์ พรรณรา นงลักษ์ ปั้นลาย สายชล แสงแก้ว กิตติภพ วายุภาพวิ ภารัตน์ ด้าริ ตระกูลเข้ม วีรวัฒน์ นิลรัตนคุณ สมสิทธิ์ จันทรักษา ธ้ารง ช่วยเจริญ ปัญญา ธยามานนท์ ชอุ่ม ออไอศูรย์ เสงี่ยม แจ่มจ้ารูญ สรศักดิ์ มณีขาว บุญชู สายธนู โสภิตา สมคิด สุทธิดา บูชารัมย์ สุนทรีย์ มีเพ็ชร นิรมล ด้าพะธิก อรอนงค์ วรรณวงศ์ บุญเหลือ ศรีมุงคุณ ประเวศน์ ศิริเดช อานนท์ มลิพันธุ์ ศักดิ์เศวต เศวตเวช วุฒิ นิพนธ์กิจ สุจิตร ใจจิตรละเอียด ปั้นสุข พีชณิตา ธารานุกูล ยุวลักษณ์ ผายดี สุมิตรา เภสัชชา นิชุตา คงฤทธิ์ จิระ อะสุรินทร์ Daorung Kongthien Amara Traisiri Somchai Boonpradub Suphakarn Luanmanee Satit Areerak Areerat Prapet Surasak Watthanapunsorn Annop Kasivivat Preecha Sangsoda Ratchada Pratchareonwanich Aphichat Muangsong Pinit Kulayasilapin Niphaporn Pannara Nonglak Punlai Saeichul Sangkaew Kittipob Wayupab Wipharat Damritragulkhem Weerawat Nilratanakhun Somsith Janthraksa Thamrong Chaewcharuen Panya Thayamanon Cha-um Aoraeisoon Sa-gheum Chamchumroon Sorasak Maneekao Boonchu Saithanu, Sopita Somkit Sut-thida Boocharam Suntraree Meephet Niramon Dumpathik Aorn-anong Wannawong Bunluea Srimungkun Pravet Siridej Anon Malipan Saksawaeth Sawaethvej Wuth Niphonkij Suchit Chaichit Laeaid Punsuk Peechanitda Tharanugun Yuwalak Pai-dee Sumitra Phasatcha Nichuta Kong-rit Jira A-surin 4 บทน า 1. ความส าคัญและที่มาของชุดโครงการ ชุดโครงการวิจัยการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์สภาพแห้งแล้ง ประกอบด้วย 3 โครงการวิจัย ได้แก่ 1. โครงการปรับปรุงพันธุ์ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ทนทานแล้ง 2. โครงการวิจัยเทคโนโลยีการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ที่เหมะสม 3. โครงการทดสอบและพัฒนาเทคโนโลยีการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์เฉพาะพื้นที่ ความส้าคัญและที่มาของปัญหาที่ท้าการวิจัยแต่ละโครงการเรียงตามล้าดับ ดังนี้ 1. โครงการปรับปรุงพันธุ์ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ทนทานแล้ง ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์เป็นธัญพืชที่ส้าคัญทางเศรษฐกิจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งต่ออุตสาหกรรมการเลี้ยงสัตว์ มีความต้องการใช้ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์สูงถึง 3.98 ล้านตันต่อปี แต่การผลิตขึ้นกับสภาพดินฟ้าอากาศอาศัย น้้าฝน เสี่ยงต่อภัยแล้ง ปี 2551/52 พื้นที่ปลูกลดลงเหลือเพียง 6.69 ล้านไร่ ผลผลิตรวม 4.24 ล้านตัน ผลผลิตเฉลี่ย 635 กิโลกรัมต่อไร่ (ส้านักงานเศรษฐกิจการเกษตร, 2552) ปัจจุบันเกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพ ภูมิอากาศ (Climate change) การกระจายของฝนไม่สม่้าเสมอ บางพื้นที่ฤดูฝนมาเร็ว หรือล่าออกไป เกษตรกรปรับเปลี่ยนแผนการปลูกไม่ทัน อุณหภูมิกลางวันและกลางคืนแปรปรวนมากขึ้น ปี 2534-2537 ผลผลิตเสียหายจากฝนแล้งเฉลี่ยปีละ 370 ล้านบาทไม่รวมค่าลงทุนที่เพิ่มขึ้น เช่น ค่าเตรียมดิน ค่าเมล็ดพันธุ์ ปุ๋ยเคมี ที่เกษตรกรต้องปลูกใหม่ Benchaphun et al. (2002) รายงานว่า ปัญหาสภาพฝนแล้งเป็นปัญหา ส้าคัญที่สุดในการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ รองลงมาได้แก่ การใช้เทคโนโลยีในการผลิตไม่เหมาะสม พบว่า การ ใช้พันธุ์ข้าวโพดที่เหมาะสม ร่วมกับการปรับปรุงความอุดมสมบูรณ์ของดิน ตลอดจนการเลื่อนวันปลูก เพื่อ หลีกเลี่ยงช่วงฝนทิ้งช่วงจะช่วยลดความเสียหาย ในปี 2550 กรมอุตุนิยมวิทยารายงานว่า มีแนวโน้มเกิดสภาวะ แห้งแล้งและต่อเนื่อง สมชาย (2552) พบว่า เมื่ออุณหภูมิเพิ่มสูงขึ้น ผลผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์จะลดลงจึงควร ปรับปรุงพันธุ์ให้ทนทานต่อความแห้งแล้ง และศึกษาลักษณะทางสรีรวิทยาที่เกี่ยวข้องกับความทนทานแล้ง เพื่อใช้เป็นข้อมูลและเป็นดัชนีในการคัดเลือกพันธุ์ทนทานแล้ง กรมวิชาการเกษตรจึงวิจัยและพัฒนาพันธุ์ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ลูกผสมผลผลิตสูง ทนทานแล้ง และ รับรองพันธุ์ในปี 2552 ได้แก่ ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ลูกผสมพันธุ์นครสวรรค์ 3 ที่ให้ผลผลิตสูงเฉลี่ย 1,106 กิโลกรัม ต่อไร่ ทนทานแล้งในระยะออกดอกให้ผลผลิตเฉลี่ย 836 กิโลกรัมต่อไร่ ต้านทานโรค ราน้้าค้างโรคราสนิม และ เก็บเกี่ยวง่าย อย่างไรก็ตาม ยังจ้าเป็นต้องวิจัยให้ได้พันธุ์ทนทานแล้งที่ให้ผลผลิตสูงเมื่อปลูกในสภาพฝนตก ปกติด้วย ทั้งพันธุ์อายุยาว (115-120 วัน) และอายุสั้น (95-100 วัน) รวมทั้งการศึกษาจ้าแนกและประเมิน 5 คุณค่าเชื้อพันธุ์เพื่อเป็นแหล่งพันธุกรรมที่จะน้ามาใช้ในการปรับปรุงพันธุ์ต่อไป ที่ให้ผลผลิตสูง ต้านทานต่อโรค แมลง สามารถปรับตัวให้ทนทานหรือต้านทานต่อสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมได้ และเป็นฐานข้อมูลเพื่อใช้ ประกอบการพิจารณาจดทะเบียน ขึ้นทะเบียนรับรองพันธุ์ เพื่อแนะน้าพันธุ์แก่เกษตรกรต่อไป 2. โครงการวิจัยเทคโนโลยีการผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ที่เหมะสมในสภาพแห้งแล้ง การผลิตข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ นอกจากจะใช้พันธุ์ที่ดี ทนทานสภาพแห้งแล้งแล้ว ยังต้องใช้เทคโนโลยี การผลิตตั้งแต่การปลูก ดูแลรักษา