NUMMER #68 JUNI 2021

m a g a z i n e

Het oog in de kunsten AFSCHEID VAN KUNST- ÉN OOGKENNER JAN KEUNEN

‘We geven het woord aan de Oneindigheid’ TEKSTEN EN BEELDEN VAN WALTER BREUKERS EN JAAP GODRIE

VOLT-VOORMAN LAURENS DASSEN Vleugje Europa op het Binnenhof colofon Radboud Magazine is het kwartaalblad voor alumni en relaties van de Radboud Universiteit

Redactieadres (ook voor adreswijzigingen) Dienst Marketing & Communicatie DMC Postbus 9102 | 6500 HC Nijmegen Tel: 024-361 22 30 E-mail: [email protected]

Redactie Paul van den Broek (bladcoördinator)

Medewerkers aan dit nummer Willem Claassen, Susanne Geuze, Jos Joosten, Inge Mutsaers, Mathijs Noij, Bea Ros, Machiel van Zanten (eindredactie), Peter Zunneberg, Stijn Zunneberg

Fotografie Dick van Aalst, Joost Bataille, Bert Beelen, Duncan de Fey, Erik van ’t Hullenaar

Illustraties Esther Aarts

Vormgeving en opmaak Gloedcommunicatie, Nijmegen www.gloedcommunicatie.nl

Drukwerk Zalsman B.V. Radboud Magazine wordt gedrukt op houtvrij Arctic Volume en verpakt in milieuvriendelijk rietsuikerfolie. MAGAZINE #68

Drukkerij Zalsman B.V., levert ‘CO2- neutraal a la Zalsman’ een bijdrage aan een beter milieu en een betere wereld. REDACTIONEEL DE RODE LOPER leven in de brouwerij nu studenten er hun De Radboud Universiteit afficheert zich als een ­werkplekken weten te vinden. FSC-logo campusuniversiteit, met ‘verbinding’ hoog in het De ogen zijn nu gericht op de introductiedagen neutraal plaatsen vaandel. Nadat de overheid in de lente liet voor eerstejaarsstudenten in augustus en op de drukwerk (Zalsman informeren) weten dat studenten weer één dag per week opening van het academisch jaar op 6 september. naar de campus mochten komen, rolde de De universiteit hoopt dan alle lopers uit te rollen: Redactieraad ­universiteit letterlijk de rode loper uit. Na een voor de studenten om fysiek onderwijs te volgen prof. dr. Otto Boerman, aanvankelijk rustige periode – het weer werkte zonder anderhalvemetermaatregel, voor de prof. mr. Paul Bovend’Eert, ook niet mee – brak toch de zon door, gingen de medewerkers om weer elke dag naar de campus Rob Janssen, MA, prof. dr. Margot van Mulken (voorzitter), terrassen op de campus weer open en werden te komen. Maar zekerheden zijn er niet, gezien drs. Koen Overeem, grasperken en zithoekjes steeds vaker bezet het ongewisse verloop van de ‘epidemiologische Judith de Rooy, door studenten en medewerkers, die inmiddels situatie’ en de naleving door de universiteit van prof. dr. Floris Rutjes, ook weer één dag per week welkom waren op de bijbehorende overheidsvoorschriften. drs. Mascha van Vark, de campus. En ook in het Maria Montessori­ In dit nummer kijken we verder dan corona. dr. Hartger Wassink gebouw, in mei online geopend, kwam wat We verhalen over betere zorg en ondersteuning coverfoto: duncan de fey foto: erik van 't hullenaar

­HEINO

GENIET VAN nieuwe vrijheden opnieuwe vrijheden GOUDEN EEUW en minder publiceren Beeld: scheidend hoogleraar Jan Keunen bekijkt bijzondere ogen in de kunst Denkers des Vaderlands in gesprek over taak en urgentie van de filosofie Vertrekkend jurist Leonard ­Verburg pleit voor meer lezen Mieke, Shira en Yke kennen elkaar al dertig jaar door en door Artsen en patiënten vragen meer begrip voor jonge mensen met parkinson voorman Laurens DassenVolt-voorman Laurens wil een Europees geluid laten horen in Den Haag

Studenten genieten van ­ ­heropende campus

ZIE PAGINA 20 HOOGLERAAR FALCKE ­ DE VAN DE ­STERRENKUNDE 30 38 14 26 12 6 INHOUD

zie hun geloofsbrieven om met een andere blik naar bekende fenomenen te kijken. Mooi toeval dat we in onze beeldreportage het anders kijken meteen kunnen oefenen, met de bijzondere en geoefende blik van de oogarts op de mooiste ogen uit de kunstgeschiedenis. In een van de ogenparen ziet hij het briljante, maar “het beeld wringt”. Zoals het beeld van de campus, die ons allemaal dolgraag wil verwelkomen, in nog ­onzekere afwachting van de echt betere tijden. voor jonge mensen met parkinson, we kijken terug op de werelddoorbraak van de eerste foto van het zwarte gat én we zetten twee Denkers des Vaderlands aan tafel. Dan gaat het natuur- lijk toch weer over corona, maar wel anders – 4 RADBOUD MAGAZINE 68

kortnieuws TEKST PAUL VAN DEN BROEK

FOTO: RADBOUDUMC dering. Geen instelling is zo geschikt om kennis en vaardig- heden op academisch niveau in onderlinge samenwerking aan te reiken als een universiteit. Daaraan draag ik graag bij.” Binnen de brede ambitie van Radboud Academy – een impuls geven aan het aanbod voor levenslange ontwikkeling – noemt Bé Breij als voorbeeld een programma voor docenten (vo en po) om grote maatschap- pelijke vraagstukken te vertalen ONDERZOEK naar de klas. Ook wil ze een bij- “SECTOREN ALS Test gestart van nieuw vaccin tegen malaria drage leveren aan de leesontwik- ­CULTUUR, RECREATIE Het Radboudumc test een nieuw vaccin tegen malaria, dat groten- keling in het primair onderwijs. EN HORECA KUNNEN deels in Nijmegen is ontwikkeld. De eerste vrijwilligers zijn in mei DE VERLOREN OMZET ­ingeënt. Jaarlijks sterven bijna een half miljoen mensen aan malaria, LEVEN LANG ONTWIKKELEN VAN HET AFGELOPEN vooral jonge kinderen in Afrika. De ziektekiemen (de parasieten) Nieuw scholingsaan- JAAR NIET OF NAUWE- ­worden van de ene mens op de andere overgedragen via de malaria- bod voor breed publiek LIJKS COMPE­NSEREN. mug. Dit nieuwe vaccin wil juist deze overdracht voorkomen, zodat Vorig jaar trok de Radboud VOOR ANDERE malaria zich niet verder kan verspreiden. Nijmeegse onderzoekers ­Universiteit de stekker uit HOVO, ­SECTOREN IS stonden in de jaren ‘90 aan de wieg van dit vaccin, toen ze ontdekten het instituut voor algemene vor- dat een eiwit van de parasiet een essentiële rol speelt bij de over- ming voor met name ouderen. ­‘INHAALVRAAG’ dracht naar de mug. Door dit eiwit uit te schakelen, kun je in principe De organisatie had het financieel WEL GEDEELTELIJK de vorming van nieuwe parasieten in de mug blokkeren. Daarmee zwaar en kwam door de corona- MOGELIJK.” voorkom je dat andere mensen via een muggenbeet worden geïnfec- crisis verder in de problemen. teerd. Het vaccin voorkomt dus niet dat je zelf malaria krijgt, maar Inmiddels is de landelijke koepel JORIS KNOBEN, HOOGLERAAR ­BEDRIJFSECONOMIE, VOORZIET EEN gaat de ziekte bij andere mensen tegen. Dit was destijds een geheel van HOVO in het gat gespron- ­STIJGING VAN WERKLOOSHEID EN HET nieuw concept. Samen met Deense collega’s van het Statens Serum gen. Daardoor kunnen cursisten AANTAL FAILLISSEMENTEN ALS DE Institut is dit eiwit nu ontwikkeld tot een vorm die kan worden in Nijmegen al vanaf september ­STEUNPAKKETTEN VOOR BEDRIJVEN OVER VIJF MAANDEN WORDEN STOPGEZET, ­toegediend als vaccin tegen malaria. kiezen uit zo’n twintig scholings- MET NAME VANWEGE OPGEBOUWDE programma’s, variërend van vul- SCHULDEN TIJDENS DE CORONACRISIS. Goedemorgen Nederland, 3 juni kanisme tot de geschiedenis van LEVEN LANG ONTWIKKELEN samenleving vraagt om blijvende de klassieke muziek. “Ons belang Bé Breij boegbeeld van academische scholing. Iedereen is een goed gespreid aanbod Radboud Academy moet ervan op aan kunnen dat van ouderenonderwijs op acade- de Radboud Universiteit deze misch niveau”, zegt Ineke van ook daadwerkelijk zal bieden.” Oosten, voorzitter van HOVO Breij heeft de leeropdracht Nederland. Het aanbod voor Antieke retorica bij de Faculteit algemene vorming krijgt in der Letteren en is daarnaast ­Nijmegen een extra impuls directeur van Peitho, het kennis- dankzij Radboud Academy, de centrum van de Radboud Uni- vorig jaar ingerichte koepel voor versiteit voor retorica en over­ postacademische scholing. tuiging. Ze breekt een lans voor ­Weliswaar ligt de aandacht in Hoogleraar Bé Breij is benoemd scholing waarbij diverse vakge- deze beginfase met name op tot dean van de Radboud bieden samenkomen. “Veel van programma’s voor professionals, FOTO: DUNCAN DE FEY ­Academy. Ze heeft als taak de grote vraagstukken van deze maar een aanbod voor alge­ de academische kwaliteit te tijd, zoals pandemieën, klimaat- mene vorming is in de maak.” waarborgen van deze nieuwe problematiek, ongelijkheid en Voor het aanbod van de HOVO- universitaire organisatie voor onzekerheid, vragen om een cursussen in Nijmegen, zie: www. levenslange ontwikkeling. “De inter- of multidisciplinaire bena- hovoutrecht.nl/cursussen/nijmegen KORT NIEUWS JUNI 2021 5

IN DE MEDIA MIGRATIERECHTJURIST KAREN GEERTSEMA ‘We konden mooi meeliften op de toeslagenaffaire’

Een wetenschappelijk artikel van acht migratie- over behandeling van vreemdelingen al veel langer rechtjuristen van de Radboud Universiteit en media-aandacht, dankzij de goed ontwikkelde een gelijktijdig verschenen bundel van vreemde- ­maatschappelijke beweging rond vreemdelingen lingenadvocaten zorgden in april voor een golf en asielzoekers. Maar nu konden wij heel goed van media-aandacht. Teneur van beide: de meeliften­ op de toeslagenaffaire.”­ De parallellen vreemdelingen kampen, net als de slachtoffers­ buitelden in de media over elkaar, zie onder meer in de toeslagenaffaire, met wantrouwen van de de kop van het artikel in NRC: ‘Nederlandse aanpak overheid. Karen Geertsema: “We hadden geluk ­vreemdelingen lijkt op toeslagenaffaire.’ RADBOUD UNIVERSITEIT met een ervaren mediastrateeg in de vrijwilligers­ De media hebben het artikel volgens Geertsema Jaarverslag universiteit groep rond uitgeprocedeerde vreemdelingen.” ­uitstekend opgepikt, met nóg meer aandacht dan in nieuw jasje vooraf verwacht. Het enige minpunt was het veel- Dit voorjaar verscheen het eer- Het kwam allemaal prachtig samen, signaleert vuldig door elkaar halen van het juristenartikel en ste jaarverslag van de Radboud Karen Geertsema, een van de auteurs van het de gelijktijdig verschenen bundel van de vreemde- Universiteit volgens een heel ­artikel in het Nederlands Juristenblad in april: “Het lingenadvocaten, Ongehoord. Onrecht in het vreemde- nieuwe formule. Waar het ver- nieuws rondom de formatie en de coronacrisis lag lingenrecht. “De timing was niet toevallig, maar gaf slag voorheen een opsomming net even stil. Er was alle ruimte voor de toeslagen­ wel wat verwarring.” Maar niet getreurd: de kwestie was van wettelijk voorgeschre- affaire, een frame waarin ons verhaal precies paste.” staat op ieders netvlies, zo wijst Geertsema op de ven (financiële) prestaties, is de De migratiejuristen signaleren dezelfde onvolkomen­ liefst veertien miljoen kliks op het totale aantal nieuwe vorm van verslaglegging heden als rond de toeslagenaffaire: het niet tijdig internetberichten over deze kwestie. Een grote hulp – ook wel integrated reporting doorgeven van nieuwe gegevens bestempelt de hierbij was mediastrateeg Jonneke van Wierst, ook genoemd – gericht op het zicht- vreemdeling ten onrechte tot fraudeur, met het risico actief als vrijwilliger in het asielwerk. Zij wist volgens baar maken van de waardes van op intrekking van de verblijfsvergunning en op land­ Geertsema “de media uitstekend te bespelen”. Heel de universiteit, zoals duurzaam- uitzetting. Ook vreemdelingen raken bekneld in de onverwacht noemt ze de aandacht in Even tot hier heid, inclusie, verbinding en kan- dichtgetimmerde regelgeving met weinig ruimte op zaterdagavond. “Als er zelfs satire over je wordt sengelijkheid. Het verslag, onder voor individuele situaties. De auteurs signale- gemaakt, dan is je boodschap wel geland.” de titel ‘2020, een jaar van ver- ren daarbij een slecht samenspel van Het artikel in het Nederlands Juristenblad binding’, toont de gerichtheid wetgever, bestuur en rechter en beplei- (9 april) kreeg – vaak in samenhang met de

van de universiteit op de samen- ten meer ‘zelfdenkzaamheid’ bij de bundel van de vreemdelingenadvocatuur – FOTO: BERT BEELEN leving, met op alle terreinen medewerkers van de drie staatsmach- aandacht op talloze podia, zoals RTL Nieuws, voorbeelden van samenwerking ten. Geertsema: “Anders dan bij de Even tot hier, Radio 1, NRC, Trouw, NOS en en portretten van mensen die belastingenaffaire kreeg de onvrede Linda. hieraan gestalte geven. Zo wordt in het hoofdstuk over ‘de univer- siteit in het jaar van covid-19‘ de samenwerking met de stedelijke podia belicht, die het mogelijk maakte toch onderwijs te verzor- gen voor relatief grote groepen studenten. En in het onderwijs- hoofdstuk krijgt het project City (27) op een avond zin had in een Om leven in de brouwerij te organiseert, wordt beloond met Deal Kennis Maken een podium, potje schaken, maar een tegen- ­krijgen, zullen Rademaker en een (tijdelijk) gratis lidmaatschap. waarin studenten samen met stander miste. “Ik wilde geen lid een aantal bij het platform Meet Other Students richt zich in partners in Nijmeegse wijken worden van een vereniging, maar betrokken studenten in het eerste instantie op Nijmegen, een bijdrage­ leveren aan gewoon één avondje schaken,­ begin zelf ook activiteiten waarna andere studentensteden ­maats­chappelijke­ vraagstukken. zonder verplichtingen”, aldus ­organiseren. Deelnemen aan aan de beurt komen. De droom Bekijk het hele jaarverslag via Rademaker, pas afgestudeerd activiteiten kost € 2,95 per is het platform uit te bouwen tot www.ru.nl/jaarverslag2020 bedrijfskundige. Samen met zijn maand. Wie veel activiteiten een renderend bedrijf, waarbij compagnon en zwager Cédric op termijn ook grootschaliger STUDENTEN Schretlen lanceerde hij vorige evenementen op de rol staan, Nieuw platform maand het nieuwe platform, dat zoals festivals of weekendjes studentencontacten studenten de gelegenheid biedt weg. Rademaker: “Dat kan ook Nijmegen heeft sinds kort een een activiteit­ aan te maken, een bedrijvenmarkt zijn, waar nieuw studentenplatform: Meet waarop anderen zich kunnen studenten werkgevers kunnen Other Students. Het idee hier- inschrijven. Dit kan van alles zijn, ­ontmoeten.” voor werd ruim een jaar geleden van een spelletjesavond tot een Meer informatie, zie geboren, toen Stijn Rademaker wandeling door de Ooijpolder. www.meetotherstudents.nl 6 RADBOUD MAGAZINE 68

Laurens Dassen INTERVIEW JUNI 2021 7

‘We moeten kritiek op de EU niet alleen toevertrouwen aan eurosceptici’

Het was nooit de bedoeling dat hij politicus zou worden. Nu is Laurens Dassen fractie- voorzitter in de Tweede Kamer voor Volt en wil hij een Europees geluid laten klinken in Den Haag. “De durf en energie om vooruit te kijken, is wat mensen aanspreekt in Volt.”

TEKST MATHIJS NOIJ FOTO’S DUNCAN DE FEY​ 8 RADBOUD MAGAZINE 68

en klein halfjaar geleden hadden nog maar weinig wantrouwen ook gesteund. Maar nu moet het weer mensen van Laurens Dassen (35) gehoord. Nu hoeft over ideeën gaan. Kijk, je kunt ook doorschieten in je hij maar over het Binnenhof te lopen, of hij wordt aange­ kritiek. Je herstelt vertrouwen ook, of juist, door pro­ klampt door onbekenden. “Mag ik even een foto maken? blemen op te lossen, zoals de groeiende sociale onge­ Mijn zoon heeft op u gestemd.” Wanneer een ietwat lijkheid in de samenleving. Wat ik heel mooi vond, Eopdringerige man zijn partij een “interessant voorstel” wil doen was wat Herman Tjeenk Willink had opgeschreven in voor het leasen van auto’s probeert Dassen hem niet te lomp af te zijn eindrapport: ‘Als de controleur niet verandert, zal schepen. “Anders ben je weer arrogant, hè”, fluistert hij toe, als de ook de gecontroleerde hetzelfde blijven.’ Het is nu aan man afdruipt. de Kamer hoe de dialoog wordt gevoerd. Wordt een Het is de dag na Hemelvaart, de ochtend na zijn eerste vrije dag regering alleen afgerekend op een fout of krijgt zij sinds maanden. Hoewel, vrij? “Ik moest wel wat telefoontjes en ook de kans om zich te verbeteren? De regering moet appjes beantwoorden. Maar ik had wel tijd voor een wandeling in zorgen voor meer openheid, transparantie en een de bossen bij Nijmegen, met een vriend uit mijn studententijd.” ­betere informatievoorziening aan de Kamer.” Het was een welkome afwisseling na de hectische weken die Dassen achter de rug heeft. “Wie dacht dat we het na de verkie­ Hoe wilt u ervoor zorgen dat u niet te veel verstrikt zingen rustiger zouden krijgen, kwam bedrogen uit”, lacht hij. raakt in het Haagse? “Door naar buiten te gaan. Na hun binnenkomst in de Tweede Kamer kwamen Dassen en zijn Door in gesprek te gaan met mensen in de samen­ collega’s meteen in een “enorme storm” terecht toen verkenner leving: bedrijven die tegen problemen aanlopen door Kajsa Ollongren haar notulen niet goed afschermde en zo de de coronacrisis, slachtoffers van de toeslagenaffaire, inmiddels fameuze woorden ‘Positie Omtzigt, functie elders’ studenten die worstelen met psychische klachten of ­openbaarde. Wat volgde, was een vertrouwenscrisis die het hun studieschuld. Die verhalen van buiten wil ik mee Binnenhof op zijn grondvesten deed schudden, en waarin zelfs naar binnen nemen. Tegelijkertijd moet je af en toe Mark Rutte lange tijd niet veilig leek omdat de premier zich afstand nemen: even een dag gebruiken om terug te ‘niet kon herinneren’ dat er met de verkenners over Omtzigt was kijken. Wat is er gebeurd en ben ik op de goede weg?” gesproken. “We werden in het water gegooid en het was meteen zwemmen.” Hebt u daar al tijd voor gehad de afgelopen weken, Als het aan Dassen had gelegen, was het niet goed afgelopen voor op het dagje in de Nijmeegse bossen na? “Het grotere Rutte. Op 1 april, amper twee weken na de verkiezingen, stemde reflectiemoment komt pas in de zomer, verwacht ik, zijn driemansfractie vóór een motie van wantrouwen, gericht tijdens het reces. Dan kunnen we rustig terugkijken tegen de premier. “Uiteindelijk kon Rutte niet rechtvaardigen op de afgelopen maanden.” wat hij had gedaan. Dit is niet de politiek waarvoor wij staan en daarom besloten we de motie te steunen”, zegt Dassen daarover. POLITIEK AVONTUUR Rutte overleefde de motie net. De korte geschiedenis van Volt leest als een jongens­ boek. In 2018 besloten twee vrienden, de ambitieuze Hoe nu verder? “Blijkbaar moesten we hier eerst doorheen. dertigers Reinier van Lanschot en Laurens Dassen, hun Nu willen we weer vooruitkijken. De leden van de Kamer zijn goedbetaalde banen bij respectievelijk Ahold Delhaize ­verkozen omdat ze een bepaalde visie hebben op de samenleving. en ABN AMRO op te zeggen om zich te storten op een Het moet weer over de inhoud gaan. Het is me opgevallen dat politiek avontuur. De twee leerden elkaar kennen bij Den Haag een wereld in een wereld is. Daar moet je je bewust van een bijeenkomst over een nieuwe Europese politieke zijn. Kamerleden kunnen verdrinken in alles wat hier gebeurt: al beweging: Volt. Van Lanschot was al een tijdje betrok­ die commissies, maar ook de pers die hier rondloopt. Je kunt dag ken, en ook Dassen raakte gegrepen door het verhaal en nacht vertoeven op het Binnenhof en het idee hebben dat je achter de partij. “Volt wilde nieuwe energie brengen in ontzettend druk bent.” de politiek en het anders doen. Door over grenzen de samenwerking te zoeken, met een gemeenschappelijk Den Haag is te veel met zichzelf bezig? “Dat is mij de afgelopen Europees programma. Ik vond het verhaal zó logisch, weken wel duidelijk geworden, ja.” dat ik dacht: waarom is dit er nog niet?” In aanloop naar de Europese verkiezingen in 2019 richt­ Maar de problemen met de bestuurscultuur moesten toch ten Van Lanschot en Dassen samen de Nederlandse ­worden opgelost? “Natuurlijk. Daarom hebben wij de motie van tak van Volt op. Van Lanschot werd voorzitter, Dassen INTERVIEW JUNI 2021 9

'Ik vond het verhaal zó logisch, dat ik dacht: waarom is dit er nog niet?'

zetels, voornamelijk dankzij jonge kiezers. Het is voor Volt een primeur: niet eerder werden er zetels behaald in een nationaal parlement. Dassen is nu fractievoor­ zitter. En dat terwijl het nooit zijn bedoeling was om politicus te worden. “Ik studeerde niet voor niks bedrijfskunde. Mijn politieke aspiraties zijn pas later gekomen, toen ik aan het werk was.” De jonge bankier Dassen begon zich steeds meer zorgen te maken over het nationalisti­ sche geluid in de politiek. Met als uitkomsten: Brexit, de verkiezing van Trump, de opkomst van de AfD in Duitsland en Marine Le Pen in Frankrijk. “Dat was zó niet de wereld waarin ik wilde leven. En toen kwam ik Volt tegen.” Als student in Nijmegen was Dassen niet politiek actief, maar wel geëngageerd, zegt hij zelf. Van binnen brandde er altijd wel een politiek vuurtje. Het kwam alleen niet tot uiting door bijvoorbeeld in een studen­ ten- of gemeenteraad te stappen. Zodra het over zijn studententijd gaat, beginnen zijn ogen te twinkelen. “Het samen wonen, studeren. De een gaat hier stage lopen, de ander daar. Iedereen penningmeester. Van Lanschot, telg van doet ervaringen op die met elkaar worden gedeeld. Dat de bankiersfamilie, voerde de Volt-lijst aan helpt om je gedachten te vormen. Mijn studententijd bij de Europese verkiezingen in 2019. In is heel erg bepalend geweest.” Nederland werden er niet genoeg stemmen Het politieke vuurtje dat in hem school, kwam goed getrokken voor een zetel in het Europees van pas tijdens de discussieavonden in Huize de Parlement, maar in Duitsland wel. Het was Graadt, het onderkomen van dispuut A.V.I.S. dat Volts eerste electorale succes. ­uitkijkt over het Keizer Traianusplein. Dassen woonde Van Lanschot verhuisde daarop naar Brussel er een aantal jaar en was ook praeses. “We woonden om copresident van de Europese partij te daar met dertien mannen en hadden alles tot onze worden. Dassen schoof een plekje door en beschikking. Een grote kelder waar we samen aten. werd voorzitter. Het volgende hoofdstuk in Voor de donderdagavond bereidden we ons voor en het verhaal is bekend: Dassen werd lijst­ organiseerden we discussies over actuele onderwerpen. trekker bij de Tweede Kamerverkiezingen Dat ging over van alles en nog wat en er werden ook en haalde met zijn partij uit het niets drie vooral veel flauwe grappen uitgehaald. Het voorzitten 10

'Ben ik de juiste persoon, en kan ik het? Het is heel gezond af en toe aan jezelf te twijfelen' INTERVIEW JUNI 2021 11

Geboren 1985 (Eindhoven), opgegroeid in Knegsel Woont in Amsterdam, met zijn vriendin Studie Bedrijfskunde van die vergaderingen, die soms wel de (2005-2011) erbarmelijke omstandigheden. ’s Nachts knagen de hele nacht doorgingen, dat was echt Loopbaan Verschillende functies ratten aan de tenen van kinderen. Niemand wil dat. lachen.” binnen ABN AMRO (2012-2018), Dat is de schandvlek van Europa.” Serieuzer was zijn stage in de Indiase medeoprichter en bestuurslid metropool Vadodara, in 2010, waar hij een Volt Nederland (2018), kandi- Hoe kan het dat kamp Moria bestaat, als niemand halfjaar aan de slag ging bij een IT-bedrijf. daat Europese Parlements­ dit wil? “Dat is het resultaat van hoe de EU nu “In India zie je de kracht van ontwikke­ verkiezingen (2019), lijsttrekker ­georganiseerd is, met 27 lidstaten die vanuit hun ling. Dat land lag er tien jaar voordat ik er en fractievoorzitter in de eigen belang naar zaken kijken. Wij zijn een Europese kwam nog heel anders bij.” Ook serieus Tweede Kamer (2021) partij en kijken er dus anders tegenaan. In Nederland was zijn deelname een jaar daarvoor aan Hobby’s EK-voetbal kijken, zijn ook uitdagingen, maar wij denken grensover­ United Netherlands, het diplomatenpro­ ­tennissen, lezen en – zo gauw schrijdend.” gramma waarin studenten worden klaarge­ het weer kan – festivals , musea stoomd voor een gesimuleerde vergadering en concerten bezoeken. Zit hierin de aantrekkingskracht van Volt? van de Verenigde Naties. In Harvard, waar “Klimaatverandering, groeiende ongelijkheid, digitali­ Dassen en zijn delegatiegenoten Rusland sering, de opkomst van grote nieuwe wereldmachten, mochten ver­tegenwoordigen, leerde hij om migratie. Al die thema’s brengen problemen met zich vanuit het perspectief van een ander land mee die we in Nederland niet kunnen oplossen. Wij naar problemen te kijken en op zoek te willen de politiek naar Europees niveau tillen. De jonge gaan naar common ground met concurren­ Wat moet er anders aan de generatie, die is opgegroeid in een digitaal tijdperk ten. “Wat is hun insteek op het wereld­ Europese Unie? “Laten we zonder gulden en zonder grenzen, ziet klimaatverande­ toneel? Dat opent je blik.” beginnen met het afschaffen ring als de grootste uitdaging. Die generatie snapt heel En nu is hij dus fractievoorzitter. Twijfelde van het vetorecht. Het is raar goed dat je dat probleem beter kunt oplossen met 450 hij niet of hij het kon, met zo weinig poli­ dat we binnen de EU met 27 miljoen Europeanen dan met 17 miljoen Nederlanders. tieke ervaring? “Natuurlijk. Het is een grote landen zijn, maar dat Cyprus – De durf en energie om vooruit te kijken, is wat stap. Dat doe je niet lichtzinnig. Ben ik de met 0,3 procent van de ­mensen aanspreekt in Volt.” juiste persoon, en kan ik het? Het is heel Europese ­bevolking – sancties gezond af en toe aan jezelf te twijfelen.” tegen Wit-Rusland kan blokke­ Jullie zijn al gedoopt tot de ‘Erasmus-generatie’ en Maar het vertrouwen in zichzelf heeft uit­ ren. Zo kom je niet tot daad­ zijn vooral populair onder hoogopgeleide, jonge eindelijk de overhand. “Ik geloof intrinsiek krachtige samenwerking. Maar mensen. Denkt u met dit verhaal ook Mo uit Hatert in het verhaal van Volt, ben een integer uiteindelijk willen we naar een en Anita uit het Willemskwartier mee te kunnen persoon en een bruggenbouwer. Maar of ik Europese parlementaire demo­ ­krijgen? “Absoluut. Ik denk dat zij het ook belangrijk het waar kan maken: dat kun je nu nog cratie. Dat is onze stip op de vinden dat onze arbeidsmarkt eerlijker wordt en dat niet zeggen. We moeten de komende jaren horizon. Wij willen dat de EU ze gelijke kansen krijgen. Dat kunnen we het best in hard aan de bak om in de Tweede Kamer voor iedereen werkt. Nu doet Europees verband regelen en het is onder andere aan onze idealen op de agenda te krijgen en ze dat vooral voor de grote ons om uit te leggen waarom Europa belangrijk is en mensen daarin mee te krijgen.” bedrijven.” wat voor kansen daar liggen. Overigens is het een ­misverstand dat we álles Europees willen regelen. EVANGELIE Is de Nederlandse bevolking Onderwijs is bijvoorbeeld een nationaal thema. De open, internationale oriëntatie typeert klaar voor een sterkere Maar laten we wel naar elkaar kijken. Wij kunnen de politicus Dassen en is de voedingsbodem Europese Unie? “Ik denk dat b­ijvoorbeeld veel leren van het onderwijs in Finland.” voor zijn evangelie van meer Europese de Nederlandse bevolking samenwerking. Wat overigens niet betekent zeker zit te wachten op een EU Volt presenteerde zich als de partij die nieuwe dat Dassen alleen maar zijn liefde betuigt die daadkrachtiger optreedt. ­energie zou brengen op het Binnenhof. Ligt het aan de Europese Unie. “Het is heel duide­ Dat klimaatverandering wordt gevaar niet op de loer dat jullie een hype zijn? lijk: de unie werkt niet zoals zij zou moe­ aangepakt, dat er een gemeen­ “We hebben een heel solide verhaal en zijn er voor de ten. Maar juist als je haar beter wil maken, schappelijk buitenlandbeleid lange termijn. De zaken waar wij ons voor inzetten, ben je er kritisch op. We moeten het komt en een humaan zijn niet in drie jaar geregeld. Het is aan ons om dat ­kritische geluid op de EU niet alleen migratiebeleid. In kamp verhaal steeds opnieuw te vertellen. Dat zal een ­toevertrouwen aan eurosceptici.” Moria leven mensen onder ­continu proces zijn.” 12 RADBOUD MAGAZINE 68

Vanuit drie windrichtingen gingen Mieke Miltenburg, Shira Gorsselink en Yke Bijlsma in Nijmegen beleids­ wetenschappen studeren. Binnen de kortste keren hadden ze een klik, die inmiddels bijna dertig jaar duurt.

TEKST PETER ​ZUNNEBERG FOTO BERT BEELEN

VRIENDEN VOOR HET LEVEN

“Ja, zo gaan die dingen”, antwoordt Mieke op met daarna zeven verschillende afstudeer- de vraag waarom ze niet vaker met z’n drieën richtingen – konden zij hun keuze nog even op vakantie zijn geweest. Het plan voor de uitstellen. “Als we zelf ons pgo-groepje [pro- vakantie ontstond omdat Shira een auto had, bleemgestuurd onderwijs, red.] mochten waarmee ze het eerste studiejaar dagelijks samenstellen, zochten we elkaar graag op”, van haar woonplaats Boekel naar Nijmegen zegt Yke. Met Shira bleef zij dat doen. Zo reed. “We bedachten dat we met die auto ook werkten ze ook samen aan hun afstudeer- wel naar Frankrijk konden”, zegt Mieke. Door scriptie. Na het eerste jaar werden ze alle vriendjes, studie in het buitenland en allerlei drie, samen met nog een vriend, mentor van andere redenen, bleef het bij die ene keer in hetzelfde groepje. 1996. Aan de vakantie zelf lag het niet, hoewel Nu zien ze elkaar vooral op verjaardagen en de voorbereiding wat vragen opwierp. “Ik bellen ze geregeld om even bij te kletsen. En weet nog dat ik per se een stoeltje wilde mee- ze staan altijd voor elkaar klaar, bijvoorbeeld nemen”, zegt Shira. “Drie weken op de grond om te klussen. Uit de studietijd herinnert zitten, leek me niks.” “Wij moesten juist heel Mieke zich dat ze na een relatiecrisis midden erg lachen om de paklijst van Shira”, herinnert in de nacht bij Yke op de stoep stond. “Nou”, Mieke zich. “Zij ging altijd met haar ouders relativeert Yke, “volgens mij was het half met de caravan weg en was gewend een sta- twaalf”. “Dat weet ik niet meer”, zegt Mieke, pel handdoeken in te pakken. Wij gingen met “maar het was wel heel fijn dat ik bij je ouders en drie kinderen in een auto en had- terecht kon.” den elk één handdoek: om te douchen, maar Wat is het geheim van hun vriendschap? Dat ook voor op het strand.” Hoewel het bij die vinden ze moeilijk te benoemen. Ze wijzen ene kampeervakantie bleef, zijn Shira en Yke erop dat ze veel in elkaar herkennen, zoals later nog wel bij Mieke gaan logeren, toen zij het pragmatische (“zo gaan die dingen”). Ook in 1998 een jaar in Lyon studeerde. de ander door en door kennen en volledig Mieke en Yke troffen elkaar tijdens de intro- accepteren, ligt aan de basis van hun vriend- ductie in hetzelfde mentorgroepje, waar het schap. Dat was al zo tijdens de studie, toen vaak lachen, gieren, brullen was. Yke en Shira Yke op het hoogste competitieniveau korf- zaten bij elkaar in een eerstejaars werkgroep. balde en uitkwam in het Nederlands team. Yke: “Ik weet nog dat een docent bij het aller- “Op feestjes ging ik vaak al vroeg naar huis, in eerste college begon over waarom iemand vis het weekend had ik competitiewedstrijden.” kocht. Toen dacht ik nog: als dit het niveau is.” “Dat was Yke, dat vonden wij heel normaal, “Gelukkig hebben we volgehouden”, blikt als zij naar huis ging, bleven wij nog”, zegt Shira terug. Yke was in haar studiekeuze het Mieke, “maar ook niet zo dat we ons diep in meest beslist. “Ik wist al welke richting ik wilde de nacht laveloos naar huis moesten slepen.” doen en koos voor Nijmegen vanwege het Shira schiet in de lach. “Het scheelt ook dat ik probleemgestuurd onderwijs.” Voor Mieke en geen bier lustte, nog steeds niet trouwens. Shira was het minder eenduidig. Door de Eigenlijk waren we heel brave, doorsnee stu- opzet van de studie – een breed eerste jaar dentjes, niets buitengewoon spectaculairs.” VRIENDEN JUNI 2021 13

Uw Radboud-vriendschap ook in deze rubriek? Mail naar de redactie: ­ [email protected]

MIEKE MILTENBURG 1973 (LINKS) STUDEERDE BELEIDSWETEN- SCHAPPEN MET AFSTUDEER- RICHTING BESTUUR EN ­ORGANISATIEWETENSCHAP, VAN 1993 TOT 1999. WERKT ZELFSTANDIG ALS COACH BIJ ONTDEKSELEN.NL. WOONT IN LENT.

YKE BIJLSMA 1974 (MIDDEN) STUDEERDE BELEIDSWETEN- SCHAPPEN MET AFSTUDEER- RICHTING BEDRIJFSWETEN- SCHAPPEN, VAN 1993 TOT 1998. WERKT ZELFSTANDIG ALS ­INTERIM-MANAGER EN ­ADVISEUR BIJ METAE INTERIM & ADVIES. WOONT IN ZEVENAAR.

SHIRA HURENKAMP- GORSSELINK 1974 (RECHTS) STUDEERDE BELEIDSWETEN- SCHAPPEN MET AFSTUDEER- RICHTING BEDRIJFSWETEN- ‘EIGENLIJK SCHAPPEN, VAN 1993 TOT 1998. WERKT ALS MOBILITEITS­ ADVISEUR BIJ HET RADBOUDUMC. WAREN WE WOONT IN LENT. HEEL BRAVE STUDENTJES’

ACHTERGROND JUNI 2021 15

Van de vijftigduizend Nederlanders met parkinson, krijgt een op de tien de ziekte al op jonge leeftijd: voor hun vijftigste. Die ‘vergeten’ groep verdient meer aandacht en begrip, vinden patiënten en ­artsen. “Ik ben veel verloren, maar probeer te kijken naar de pijlers die nog wel overeind staan.”

TEKST INGE MUTSAERS FOTOGRAFIE BERT BEELEN

et gebeurde op een doorsnee donderdag­ Na de diagnose sluipen langzaam steeds meer beperkingen het middag. Onderweg naar de sportschool leven binnen. Die beperkingen zijn heel divers, verschillen van moet de dan 47-jarige Marco plots van patiënt tot patiënt en zelfs van dag tot dag. Ze variëren van trillen, zijn fiets afstappen. Hij loopt een gras­ stijfheid, vermoeidheid, prikkelgevoeligheid en spraakproblemen veld op, zakt door zijn benen en gaat tot moeite met organiseren en plannen, incontinentie en darm­ Hmet zijn rug tegen een elektriciteitshuisje aan liggen. problemen. Door de beperkingen lopen mensen op een gegeven Met het zweet op zijn voorhoofd slaat hij met zijn moment tegen een grens aan op hun werk, maar ook thuis en in armen en benen wild om zich heen. Een passerende hun sociale leven. politieauto stopt. Marco: “Ze dachten dat ik drugs had gebruikt. Heel vernederend. Dat was geen leven. Als RELATIEPROBLEMEN het zo door was gegaan, had ik er zelf een eind aan Dat Michael J. Fox al op jonge leeftijd parkinson kreeg, weten veel gemaakt.” mensen wel. Maar dat de Back to the Future-acteur bepaald geen Zomaar een scène uit het leven van Marco. Hij heeft uitzondering is, is minder bekend. Vanwege die onbekendheid parkinson. Door de medicatie had hij last van over­ krijgen­ jonge beweeglijkheid, een bekende bijwerking. In Nederland patiënten­ veel hebben naar schatting vijftigduizend mensen de ziekte meer te maken ‘HET LEVEN IS NIET van Parkinson. Ongeveer vijfduizend van hen zijn met problemen mensen als Marco. Zij krijgen de diagnose al voordat en onbegrip, legt ZWART-WIT. OOK DE ze vijftig zijn – Marco was 41. Hun aantal zal de Radboudumc- PARKINSONZORG ZIT komende decennia alleen maar toenemen, voorspelt neuroloog Bart Post hoogleraar Neurologie en hoofd van het Expertise­ uit. Niet alleen op VOL GRIJSTINTEN’ centrum voor Parkinson en Bewegingsstoornissen Bas straat – zoals bij Bloem. Sterker nog, hij voorziet een heuse ‘parkinson­ Marco – maar ook in relaties, op het werk en in de ­zorgverlening. pandemie’. Die toename houdt volgens hem niet Tegelijkertijd gaat het in de spreek­kamer maar zelden over zulke alleen verband met vergrijzing. “Er is steeds meer kwesties. Daar staan vooral de motorische problemen centraal, wetenschappelijk bewijs dat landbouwbestrijdingsmid­ zegt Post. Denk aan de bekende trillende handen (een zogenoem­ delen een belangrijke risicofactor zijn voor parkinson.” de ­tremor) of juist stijfheid. “Als arts ben je vaak heel medisch De ziekte kan beginnen met een scala van klachten, ­georiënteerd. Terwijl deze groep jonge mensen ook kampt met heel die met name bij jonge mensen niet snel aan andere zorgen: problemen op het werk, een krimpende sociale ­parkinson gekoppeld worden. De een krijgt pijn in kring en psychische veranderingen, bijvoorbeeld.” het schoudergewricht (een frozen shoulder), een lichte In een groot onderzoeksproject, waar Post en Bloem recentelijk trilling – bijvoorbeeld in de vingers – angst- of mee startten, willen de onderzoekers te weten komen waar jonge stemmings­klachten of slaapproblemen, de ander juist mensen met parkinson precies mee worstelen. De keuze voor een verminderde reukzin of een klauwvoet: tenen die mensen onder de vijftig is bewust, vertelt Post. “Parkinson heeft kromtrekken bij inspanning. natuurlijk op iedereen impact, ook op mensen van zeventig of 16 RADBOUD MAGAZINE 68

ouder. Maar het maakt uit of je de diag­ nose krijgt als je dertig bent, een jong gezin hebt, midden in je carrière staat en net een hypotheek hebt afgesloten, of dat je met pensioen bent, je huis hebt afbetaald en je kinderen gesetteld zijn.” Vijftig diepgaande persoonlijke gesprekken met patiënten vormen de basis van het project – geïnspireerd door de NTR-serie Kijken in de ziel. Daarin spreekt journalist Coen Verbraak met verschillende beroeps­ groepen over hun werk en henzelf: religi­ euze leiders, psychiaters en strafpleiters, bijvoorbeeld. Post: “Dat programma gaf een prachtig inkijkje in het gewik en geweeg dat in veel praktijken speelt: van een dokter, een advocaat of een rechter. Het leven is niet zwart-wit. Ook de ­parkinsonzorg zit vol grijstinten en ingewikkeldheden.”­

ONBEGRIP Stichting MaySways draagt financieel bij aan het project – het onderzoek sluit namelijk naadloos aan bij MaySways’ doel­ stelling: aandacht voor patiëntervaringen en de onzichtbare, niet-motorische kanten van parkinson – zoals angst, apathie en ‘Je moet parkinson als Pas in 2014 ben ik actief gaan uitdragen dat veranderende emoties. De stichting is opge­ meerdere erkennen’ ik parkinson heb. Inmiddels trilde mijn hele richt door May Kooreman en haar ex-man arm en niet alleen mijn hand. Ook mijn Huib Morelisse. Kooreman kreeg in 2012 Danny (41): “In het voorjaar van 2008 spraak was aangetast. zelf de diagnose parkinson. Ze was 44 en begonnen de klachten.­ Tijdens een duik naar Ik zag mezelf ooit in de directie eindigen had als architect een bloeiend eigen bedrijf. dertig meter diepte op vakantie in Mexico van het bedrijf waar ik werkte. Of een proef- begon mijn hand plotseling te trillen. Ik kreeg schrift schrijven. Daar ben ik ook nog aan er geen controle over. Ik dacht: ik heb net begonnen, maar het ging al snel niet meer. ‘JE KUNT MINDER twee weken in de zon op een bedje gelegen, Ik heb er lang tegen gevochten, maar op een ­VERTROUWEN OP JE dus het kan geen stress zijn. Ook mijn rech- gegeven moment moet je de parkinson als terbeen was stijf. Achteraf allemaal tekenen meerdere erkennen. Nu ben ik volledig VROEGERE STABIELE dat het niet goed zat. Een scan wees uit dat arbeidsongeschikt. Het is wel fijn dat ik nu het gelukkig geen tumor was. In mei 2009 meer ruimte heb voor mijn gezin. Mijn twee PERSOONLIJKHEID’ kreeg ik de diagnose parkinson. Ik was 29. zoons heb ik nog deels als gezonde vader Je gaat er niet aan dood, maar dat is dan ook ervaren, maar mijn jongste dochter heb ik “Het begon met vage klachten: pijn in meteen een van de weinige positieve dingen. misschien één keer de fles gegeven en nooit mijn handen, stijfheid, gevoelens van neer­ Direct daarna begon wat ik zelf noem ‘het verschoond. Een luier verwisselen ging slachtigheid.” Later kreeg ze een tremor in stelselmatig negeren’ van mijn klachten. gewoon niet meer. haar rechterbeen, kon ze niet meer goed Ik werkte gewoon door. Bij vergaderingen In 2016 kreeg ik een rollator aangemeten. tegen geluiden en zwaaide ze bij het lopen stak ik mijn trillende hand onder tafel. Dat was wel heftig. Mensen kijken. Iemand niet meer met haar rechterarm. Ze was Naar de neuroloog ging ik keurig geschoren van dertig die met een rollator loopt, is bewegingsloos geworden, vertelt ze. Ook en op mijn paasbest. Zij had daardoor lange natuurlijk toch gek. Als je parkinson hebt, haar gezicht verstrakte. Ze gaf les op de tijd geen reden om aan te nemen dat het moet je vooral heel goed plannen. Als je kunstacademie en merkte dat studenten niet zo goed ging. Ondertussen nam ik elke te veel doet op een dag, word je meteen daardoor anders op haar reageerden. vrijdag vrij omdat ik extreem vermoeid was. ­afgestraft. Dan komt er een vermoeidheid ACHTERGROND JUNI 2021 17

over je heen die zijn weerga niet kent. ‘Je wordt afgeschreven­ Daarna is mijn werksituatie veranderd. Ook word je steeds geconfronteerd met ­terwijl je nog niet Mijn werkgever zag mij ondanks mijn goede wat er niet kan. Bij een gebroken been zien functioneren toch als risico. Al toen ik startte, mensen dat. Maar parkinson blijft voor ­afgeschreven bent’ kreeg ik andere arbeidsvoorwaarden en viel de buitenwacht grotendeels onzichtbaar, er een addendum op mijn deurmat waarin ­terwijl je wereld ondertussen heel klein Annelien (38): “In de laatste fase van mijn stond dat ze me konden ontslaan als ik fysieke wordt. Ik erger me aan hele kleine dingen. ­opleiding tot gynaecoloog kreeg ik door kijk- klachten zou ontwikkelen. Heel discrimine- Als iemand de deur voor me openhoudt, operaties last van een vastzittende schouder. rend. Uiteindelijk kwam mijn baas plotseling ­bijvoorbeeld. Dan voel ik tijdsdruk en sta ik Via een manueel therapeut kwam ik bij de op de proppen met: ‘We kunnen je aanstel- terstond aan de grond genageld [het zoge- huisarts en vervolgens de neuroloog. Mijn ling niet omzetten in onbepaalde tijd wegens noemde bevriezen, red.]. Laat die deur maar vader (toen 64) had net daarvoor de diagnose coronagerelateerde financiële tekorten.’ lekker dichtvallen. Ik moet zelf controle parkinson gekregen. Ik zei nog voor de grap: Oftewel, hij wilde van me af. Bikkelhard. ­hebben en tijd kunnen nemen voor dingen. zul je zien dat ik het ook heb, haha. Een paar Je wordt afgeschreven terwijl je nog lang Accepteren kan ik de ziekte nooit. Berusten weken later kreeg ik dezelfde diagnose. Ik kon niet afgeschreven bent. komt misschien meer in de buurt. het niet geloven. Ik was 33 en wist als dokter Uit angst voor dit soort situaties zie je dat De Vlaamse hoogleraar Psychologie Manu oprecht niet dat je dat zo jong kon krijgen. ­jonge mensen op het werk verzwijgen dat ze Keirse noemt waar wij als parkinson­ Hoewel ik me goed voelde en me voornam parkinson hebben. Het is een taboe. Dat vind patiënten mee kampen ‘levend verlies’. positief te blijven, worstelde ik ook. Het was ik kwalijk, het zou bespreekbaar moeten zijn. Als iemand overlijdt, heb je rituelen. Als je bepaald geen sexy diagnose. Je bent jong en Bovendien, als je de ziekte moet verbergen, voortleeft, word je elke dag geconfronteerd fit en dan word je voor je gevoel in een oude- leef je met de angst dat iemand het toch aan met wat er niet meer is, maar dan zonder lullenpak gedwongen. Het paste gewoon niet je ziet. Dat levert stress op, en van stress rituelen. Het levend verlies moet je alleen bij mijn identiteit. De meeste mensen reageer- ­worden de klachten vaak erger. Jonge mensen dragen, er is geen protocol voor. Ik kan den ook gechoqueerd. Parkinson? Dat zijn met een chronische ziekte zouden eerlijke gelukkig terugvallen op mijn positieve toch oude, trillende mannen? kansen moeten krijgen op de arbeidsmarkt. ­grondhouding. Als je in een hoekje gaat Niet dus. Ik besloot mijn ziekte open en Hiervoor is scholing van werkgevers belang- ­zitten grienen, weet je zeker dat er niemand actief uit te dragen om die beeldvorming rijk, er zijn altijd mogelijkheden. meer bij je op de koffie komt”. te veranderen. Daarom ben ik ook bij het Door de parkinson sta ik anders in het leven. ­tv-programma Pauw aangeschoven. Ik was Ik heb bewust gekozen voor een carrière- DANNY (41) IS OPGELEID ALS ELEKTRO­ trots op mijn baan als gynaecoloog in een switch richting de sociale geneeskunde. De TECHNISCH INGENIEUR. SINDS 2019 HONDERD academisch ziekenhuis, een boegbeeld voor participatiesamenleving is een mooi begrip, PROCENT AFGEKEURD. GETROUWD. VADER VAN mensen dat je alsnog een mooie carrière maar in de praktijk komt er nog weinig van DRIE KINDEREN­ (10, 9 EN 6). kunt hebben. terecht. Dat moeten we als maatschappij met elkaar veranderen. Een groot huis of status vind ik niet meer belangrijk, de liefde voor mijn kinderen, vriend en ouders, mijn gezondheid, fit blijven, dat zijn nu de belangrijkste dingen in mijn leven. Mijn huwelijk heeft het niet gered, maar ik heb een nieuwe liefde gevonden en ben oprecht gelukkig. Ik geniet meer van kleine dingen. Laatst fietste ik over de Erasmusbrug en de lucht was zo fantastisch mooi, een soort schapenwolkendek. Dan stap ik van de fiets en maak ik een foto. Die mooie dingen van het leven zien, kleine momenten van geluk, dat leer ik nu ook mijn kinderen.”

ANNELIEN (38) IS OPGELEID ALS GYNAECOLOOG. HET ZIEKENHUIS GAF HAAR GEEN CONTRACT VOOR ONBEPAALDE TIJD. ZE KOOS VOOR EEN CARRIÈRESWITCH. GESCHEIDEN, DRIE KINDEREN (6, 8 EN 9). 18 RADBOUD MAGAZINE 68 ACHTERGROND

Na de diagnose richtte ze ­kunnen aankloppen voor zich in eerste instantie op advies over seksualiteit, het onder controle krijgen van relaties, werk, maar ook de zichtbare lichamelijke klach­ over zwangerschap en par­ ten. Na verloop van tijd realiseerde kinson. Daarnaast hopen de ze zich dat ze eveneens van binnen ver­ neurologen dat er breder in de anderde, ook door de medicatie. “Ik werd heel maatschappij meer bewustzijn doenerig, extreem creatief, maar ook ongeremder.” is dat parkinson óók een ziekte is Kooreman vergelijkt het met Alice in Wonderland, nadat die van actieve jonge mensen – “niet het krimpdrankje heeft gedronken. “Je condenseert tot je ware van grijsaards met een voltooid persoonlijkheid, je gepolijste randjes gaan eraf. Je kunt veel leven” – zodat werkgevers niet meer automa­ ­minder vertrouwen op je vroegere stabiele persoonlijkheid.” tisch ­denken: o, parkinson, dus afgeschreven. Meer begrip voor die veranderingen, bij artsen en de buitenwacht, Nu, drie jaar nadat Marco liggend tegen een kan een hoop ellende voorkomen, onderstreept Bloem. “Dat de elektriciteitshuisje nog wild om zich heen diagnose eerder wordt gesteld, bijvoorbeeld. Nu lopen jonge ­mensen soms jaren met klachten rond zonder dat ze weten wat ze hebben. Die onzekerheid is fnuikend.” ‘ACHTER HET MASKER Ook hoopt hij dat meer kennis van de ziekte er bij werkgevers voor zorgt dat ze mensen niet meer direct afschrijven. De neuroloog GING EEN BRANDENDE vertelt over een man met parkinson die last had van een masker­ PASSIE SCHUIL’ gelaat: verstarring van gezichtsuitdrukkingen, zoals bij wijlen Prins Claus. “Deze man werd ontslagen omdat hij geen passie voor het werk uitstraalde.” Met stemverheffing: “Maar achter het masker sloeg, gaat het fysiek en mentaal een stuk beter ging een brandende passie schuil. Dat is toch tragisch?” met hem. Hij heeft een hersenoperatie – deep Dat zijn schrijnende gevallen, weet ook Post. Gevallen waarin brain stimulation – ondergaan, waardoor hij werkgevers vanuit verkeerde ideeën en stigma’s beslissingen geen last meer heeft van wisselingen tussen nemen. Dat terwijl de ziekte zich bij jonge mensen echt anders extreme overbeweeglijkheid en apathie. Hij ontwikkelt dan bij ouderen, vertelt hij. Jonge mensen gaan over het leeft in wat hij noemt zijn ‘bonustijd’. “Ik wil algemeen langzamer achteruit, zijn langer cognitief goed en kun­ met volle teugen leven en zo min mogelijk aan nen vaak nog jaren blijven werken en maatschappelijk actief zijn. de ziekte en de toekomst denken. Ik ben veel verloren: werk, sport en verre reizen, maar SAMEN MET PATIËNTEN ­probeer te kijken naar de pijlers die nog wel Begrip is het ankerpunt, ook voor de zorgverlening. Want parkin­ overeind staan in mijn leven. Mijn vrouw en son is (nog) niet te genezen of af te remmen, maar door goed te dochter, bijvoorbeeld. Dat is nu een sterke basis luisteren naar patiënten, hun zorgen en wensen, kan de kwaliteit geworden. Daar bouw ik zoveel mogelijk op van leven wel degelijk verbeteren, is Bloems overtuiging. verder.” Ook May Kooreman van MaySways is In het Expertisecentrum voor Parkinson en Bewegingsstoornissen veel kwijtgeraakt, maar niet haar hoop. “Niet de van het Radboudumc denken patiënten zelf dan ook actief mee hoop dat ik beter word, maar dat ik moment na over verbeteringen van de zorg: ‘cocreatie’ heet dat in jargon. moment kan genieten van het leven. Een soort Voor Post een belangrijke drijfveer als neuroloog. “De zorg draait guerilla, een achterhoedegevecht om geluk.” om de vraag van de patiënt aan de professional. Toch zijn er in de praktijk maar weinig dokters die zo denken, en patiënten als gelijken beschouwen.” Samen met Bloem hoopt hij met dit onderzoek de eerste stap te zetten naar betere zorg en ondersteuning voor jonge mensen met parkinson. Denk aan begeleiding op het werk door een klinisch arbeidsgeneeskundige. “Ik hoop dat professionals, ook elders in het land, ervan doordrongen raken dat ze breder moeten kijken Het Radboud Fonds steunt onderzoek naar dan naar traagheid en trillen. Je hoeft niet alles op te lossen, parkinson bij jongeren. Wilt u meer weten of maar je moet goed luisteren naar de vraag van de patiënt, welke bijdragen? Kijk op www.radboudfonds.nl problemen er spelen.” voor meer informatie. Zie ook de pagina's Idealiter, vult Bloem aan, is er straks een loket waar mensen 50 en 51 van dit nummer. Walter Breukers en Jaap Godrie, Verslaafd aan Oneindigheid. Geschiede­nis van het BOEK, gevaarlijkste idee ooit. Ten Have, 2021. ZWEET EN www.breukersgodrie.com TRANEN

Hun boek Verslaafd aan Oneindigheid is al vergeleken­ met Lof der zotheid. Jaap Godrie ­(geschiedenis, 2006-2010) en Walter Breukers (filosofie en biomedische wetenschappen, 2003- 2010) maakten een humoristisch én verontrus- tend boek met de Oneindigheid in de hoofdrol.

JG: “We maken en denken al vijftien jaar samen.” WB: “Vanaf dat we elkaar bij het Honours Programma ont- moetten. Jaap heeft mij avondenlang verteld over muziek en kunst en ik hem over filosofie en biologie. Ik voelde me eerst een blinde in gesprekken over kunst, nu heb ik er ook taal voor. We verbinden wetenschap en kunst om op een nieuwe manier naar maatschappelijke thema’s te kijken.” JG: “Veel mensen zeggen: de mensheid stevent af op een afgrond. Tegelijkertijd zien ze geen andere weg.” WB: “Een van de denkbarrières is de tegenstelling tussen realisme en idealisme. Dat zie je al bij Plato. Zakenmensen zeggen ons vaak: ja, dat zouden we ook wel willen, maar dat is niet realistisch. We wilden dat denken een zetje geven.” JG: “En toen kwamen we op het idee om de Oneindigheid zelf aan het woord te laten.” WB: “Dat bleek te werken, we hadden meteen een speelse toon te pakken.” JG: “Het had ook voordelen: je kunt allerlei prikkelende ­dingen zeggen die lezers van ons niet zouden accepteren ... Mijn schilderijen bieden een kijkje achter het kartonnen gordijn van de Oneindigheid. Hoe voelt het eigenlijk aan als iets doordrenkt is van oneindigheid, zonder zintuiglijke rijkdom?” WB: “Als contrast staat er op sommige schilderijen ook een pruim of mandarijn. En dan zie je dat die veel mooier en rijker zijn dan die kartonnen objecten. Het verhaal is zo opgezet dat het steeds verontrustender wordt. Hoofdstuk 8 eindigt apocalyptisch, ik hoorde van mensen dat ze het boek toen even moesten wegleggen. Daarna geven we lucht: ja, er gaat veel verloren, maar dat we met z’n allen de afgrond in kukelen, hoeft ook niet zo te zijn.” JG: “Dat zwart-witdenken is ook oneindigheidsdenken.” WB: “Ons boek is een ontwenningskuur, bedoeld om af te kicken van het idee van oneindigheid ...” JG: “… en zo ruimte te maken voor nieuwe manieren van denken en een nieuwe wereld te creëren.” ‘MENSEN DIE GRENZEN KENNEN, WB: “Eentje die zich meer richt op een herwaardering van GELOVEN IN OPENHEID. MENSEN eindigheid en dood, beperktheid, onzekerheid. Een her- DIE GEEN GRENZEN KENNEN, waardering van wie we zijn. We zijn veel rijker en flexibeler dan we lange tijd dachten. Het beeld van DNA als een GELOVEN IN GESLOTENHEID.’ soort computercode die mechanisch afgelezen wordt, (Verslaafd aan Oneindigheid, p. 211) deugt niet. De nieuwste inzichten van de genetica zijn mooier en rijker: het is een complexe dans van het DNA.”

Walter Breukers (links) en Jaap Godrie TEKST BEA ROS FOTO DUNCAN DE FEY 20 RADBOUD MAGAZINE 68

Astrofysicus Heino Falcke ‘Elke gedachte die je hebt, vergroot de chaos in het universum’ WETENSCHAP JUNI 2021 21

Wat kan sterrenkunde ons ­bijbrengen over de zin van het ­leven? Daarover praten we met hoogleraar Heino Falcke, een van de wetenschappers achter de ­allereerste foto’s van een zwart gat. In een online gesprek vertelt hij over de zoektocht door het ­heelal, en wat die ons leert over wie we zijn – en waar we in geloven. “Het heelal begint met íets. En voor mij is ‘iets’ ook een iemand.”

TEKST SUSANNE GEUZE ILLUSTRATIE ESTHER AARTS

ls Heino Falcke op een heldere nacht naar de sterren kijkt, heeft hij soms een beetje last van het imposter-syndroom: het gevoel dat je elk moment ontmaskerd kunt ­worden. “Omdat ik ook niet alle sterrenbeelden ken;A ik weet er maar een paar. Dan voel ik me eigenlijk een ­beetje dom, haha!” Twee jaar geleden werd Falcke (1966) in één klap wereldberoemd. De Duitse sterrenkundige, als hoogleraar verbonden aan de Radboud Universiteit, presenteerde op 10 april 2019 – samen met een inter­ nationaal team – de allereerste foto ooit van een zwart gat. Die prestatie werd al vergeleken met de maanlanding en Columbus’ ontdekking van Amerika.

Voor wie niet thuis is in de natuurwetenschappen: een zwart gat is een gebied in de ruimte waar de zwaartekracht zó sterk is, dat niets eruit kan ontsnappen – zelfs geen licht. Zo’n gat zuigt alles op wat te dicht in de buurt komt. In maart dit jaar publiceerde een onderzoeksteam onder leiding van Falckes Radboud- collega Monika Mo´scibrodzka een tweede foto van het zwarte gat, die inzicht geeft in hoe magnetische velden rondom zwarte gaten zich gedragen. Dat doorbraakmoment in 2019 is ook voor hemzelf een kantelpunt geweest, zegt Falcke terugblikkend. “Je hebt altijd een visie gehad, en plotseling wordt die werkelijkheid. Dan denk je: wauw, nú wordt het echt. Tegelijkertijd is het ook maar een volgende stap. Daarna begint het gewone wetenschappelijke werk weer.” 22 RADBOUD MAGAZINE 68

Falcke doet al vijfentwintig jaar onderzoek naar zwarte Volgens de huidige theorie zul­ technieken hebben we enorme vooruitgang gaten. In 2011 ontving hij de Spinozapremie, de hoog­ len we nooit kunnen zien wat geboekt. Met de huidige computers kunnen ste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap, en er ín een zwart gat gebeurt. we dingen zien en doen die twintig jaar in 2016 werd hij benoemd tot ridder in de Orde van de Daar ligt nu de grens van de geleden nog onvoorstelbaar waren.” Nederlandse Leeuw. Juist om ‘alledaagse’ concepten wetenschap. En die grens als tijd en ruimte beter te begrijpen, zegt hij, moeten ­proberen wij te verleggen. Gaat de kennisontwikkeling oneindig we op zoek naar iets wat in heel extreme mate invloed Of dat iets oplevert? Tja, toen door? Of komt er een dag waarop we heeft op die tijd en ruimte. “En dan kom je uit bij Einstein zijn relativiteitstheorie alles weten? “Nee, ergens houdt het op. zwarte gaten.” publiceerde, leek die ook niet Om alles precies te kunnen voorspellen zo nuttig. Maar zonder die en meten, zou je oneindig lang moeten theorie zouden we vandaag meten. Maar oneindigheid is geen werk­ ‘IK DENK DAT ER geen Google Maps kunnen baar concept en dat is ook goed. Want in gebruiken. Dat komt omdat een wereld die leeft, waarin je kunt denken ALTIJD RUIMTE BLIJFT tijd anders werkt in de ruimte. en dingen kunt doen, is oneindigheid een OM TE GELOVEN’ Op aarde loopt de tijd 38 onmogelijk begrip. Eindigheid is een voor­ microseconden per dag lang­ waarde voor creativiteit, ook in de natuur­ zamer dan op een satelliet in kunde. Als we alles als oneindig oud en Waarom is het zo interessant om zwarte gaten te de ruimte. Dat komt door de groot beschouwen, is alles ook oneindig onderzoeken? En wat hebben we eraan? “De natuur kromming van ruimte en tijd. ontspannen. Dan zouden er ook geen van ruimte en tijd is nog altijd een groot raadsel. Nu lijkt 38 microseconden ­creatieve processen meer zijn.” Wat is tijd, en wat is ruimte? Daar kun je lang over niet veel, maar als je daar niet filosoferen. Maar ik ben natuurwetenschapper, dus ik voor corrigeert, zou je na een Dat moet u even uitleggen … “Kijk, de wil graag meten. Het leuke is dat dat nu kan, ook dag rijden volgens Google energie die wij in dit gesprek gebruiken, onder de meest extreme omstandigheden. Maps tien kilometer uit de komt ten laste van de totale energie in het Met ons onderzoek zijn we voor het eerst in de route liggen.” heelal. Elke gedachte die jij als mens hebt, geschiedenis in staat om natuurkunde te beoefenen Als klein jongetje was Falcke al elk woord dat je spreekt, eigenlijk álles wat aan de rand van de waarnemingshorizon van zwarte gefascineerd door de mysteriën je doet, vergroot de chaos in het universum. gaten – daar waar letterlijk onze kennis ophoudt. van het heelal. Toen hij in de Lokaal wordt die chaos kleiner, maar ten jaren negentig aan zijn promo­ opzichte van het totale heelal wordt-ie tieonderzoek begon, waren groter. Dat gaat niet oneindig door. zwarte gaten voor wetenschap­ Op een bepaald moment, op een héél pers nog altijd maar een vaag ­grote tijdsschaal, is alle energie helemaal concept. “Sommige sterren­ herverdeeld. Dan is er alleen nog gelijkvor­ kundigen dachten dat ze niet mige chaos – betekenisloze leegte – over.” eens bestonden. Hetzelfde gold voor exoplaneten [planeten Kunnen we zeker weten dat er voorbij en die draaien om een andere ster na die leegte niets meer is? “Nee, uitein­ dan de zon, red.]; we wisten delijk kunnen we de ontwikkeling van de niet óf ze er waren. Nu hebben Melkweg, en zelfs van ons zonnestelsel, we zelfs foto’s van een zwart niet voorspellen. Zolang je tijd eindig is, gat, zijn er duizenden exopla­ houd je áltijd een stukje onzekerheid. neten waargenomen en meten Denk aan het weer: dat blijft onvoorspel­ we precies de uitdijing van het baar, omdat we nooit álle factoren kunnen heelal – we zien zelfs dat die vangen. Stel dat we daarvoor ooit de reken­ versneld is.” kracht zouden hebben, dan beïnvloedt die rekenkracht ook weer datgene wat je wilt Bijna elke maand lijkt er meten. Kortom: sommige zaken zijn nieuws te komen uit uw ­fundamenteel niet voorspelbaar.” ­vakgebied. Zit het ruimte­ onderzoek inderdaad in een Wat betekent dat voor ons als mensen? stroomversnelling? “Ik denk “Dat we een bepaalde vrijheid hebben. wel dat we in de gouden eeuw In de negentiende eeuw was de gedachte van de sterrenkunde leven. van het determinisme dominant – het Dankzij moderne telescopen en idee dat alles al vastligt. Nog steeds hoor WETENSCHAP JUNI 2021 23

Licht in de duisternis Nieuwsgierig geworden naar het heelal? In zijn boek Licht in de duisternis (2020) neemt Heino Falcke de lezer aan de hand. Op luchtige wijze vertelt hij over de geschiedenis van de sterrenkunde, de ontdekking van zwarte gaten en de lange weg naar die allereerste foto van ‘zijn’ zwarte gat. Dat doet hij aan de hand van persoonlijke ervaringen en levendige anekdotes. Wist u bijvoorbeeld dat het woord ‘Melkweg’ afkomstig is van het Griekse woord voor moedermelk (galaxia)? Uiteindelijk legt Falcke ook een Wat ons bijzonder maakt, is onze mogelijkheid tot link naar spiritualiteit: hij stelt de vraag reflecteren, nadenken en liefhebben. Misschien zijn er wat al onze vergaarde wetenschappelijke ook andere wezens in het heelal die dat kunnen. Maar kennis betekent voor de plaats van de wíj kunnen het in elk geval en daarin ligt volgens mij mens in het universum – en voor het een opdracht om dat ook te koesteren. Daarom zijn bestaan van God. Het boek is uitstekend dingen als nieuwsgierigheid, kunst, geloof en sociale te volgen, ook voor wie zich nooit eerder interactie ontzettend belangrijk.” in natuurwetenschap heeft verdiept. In een ander interview zei u: ‘Als je wilt weten wat Heino Falcke (met Jörg Römer): Licht in de oorsprong van de wereld is en je kijkt naar dit de duisternis. Uitgeverij Prometheus, heelal, dan lijkt het antwoord dat er een schepper is 336 pagina’s. mij de meest verstandige aanname.’ Wat bedoelt u daarmee? “Het heelal heeft een beginpunt dat we niet kunnen verklaren. De beroemde natuurkundige Stephen Hawking zei: ‘Ik heb verklaard hoe alles uit je mensen zeggen: op basis van de kwantumfysica ligt alles het niets ontstaat.’ Sorry, dat ‘niets’ klopt gewoon niet. vast, er bestaat geen vrije wil. Daar erger ik me aan. Ik vind Je móet altijd met een aanname beginnen, met een die gedachte gewoon niet houdbaar. stel natuurwetten en randvoorwaarden. Die aanname Ja, natuurlijk ben je als mens onderworpen aan natuurwetten; is dan jouw scheppings-iets. En voor mij is ‘iets’ ook als ik van een flatgebouw spring, ga ik dood. Maar daarnaast is er een íemand. Dat wil zeggen: méér dan alleen een genoeg wat we kunnen beïnvloeden. Je bent geen slaaf van je eigen verzameling­ natuurwetten.” toekomst. Alles wat ik hier zeg, kan effect hebben op wat jij als lezer van dit artikel in de toekomst gaat beslissen. Die informatie Dus dat scheppings-iets, dat u God noemt, zal had je eerder niet, dus jouw acties vallen niet te voorspellen.” ­uiteindelijk een wetenschappelijke verklaring zijn? Eind vorig jaar publiceerde Falcke een boek voor het grote publiek: Verdwijnt daarmee God, of kiest u de aanname dat Licht in de duisternis. Zwarte gaten, het universum en wij (zie kader). God daadwerkelijk als schepper bestaat? “Dat laat­ Samen met Der Spiegel-journalist Jörg Römer nodigt hij de lezer uit ste. Er is geen natuurwetenschappelijke verklaring voor ‘een persoonlijke reis door het universum’. mogelijk: geen bewijs voor, maar ook geen weerlegging van God, dat is juist het punt. Wat ik mooi vind in het Voor veel mensen is het heelal letterlijk en figuurlijk een ver- verhaal Genesis, is de notie dat de mens een spiegel­ van-hun-bedshow. U koppelt inzichten uit de sterrenkunde aan beeld is van God. Wij weerspiegelen iets. Om te begin­ het hier en nu, aan ons eigen leven. “Die inzichten bepalen ons nen zijn dat de natuurwetten, want ons lichaam werkt wereldbeeld. Wat is de toekomst van alles, waar komt energie van­ volgens die wetten. Maar daarnaast zit er óók iets in daan, en waar komen wíj vandaan? De antwoorden op die oude ons dat ons in staat stelt om na te denken, ons te ver­ vragen bepalen wie we zijn, en ook hoe we over onszelf denken.” wonderen en lief te hebben. Iets wat die rots niet kan. Ik hoop en geloof dat dat ook iets weerspiegelt van de Wat is voor u op dit moment het antwoord op die vragen? “Ik oorsprong van het universum – en dus van God zelf. geloof in God, en ik denk dat er altijd ruimte blijft om te geloven Kijk, mensen hebben eeuwenlang gediscussieerd over – dat een stukje van ons ontstaan geheim blijft. Gelukkig maar, God. Daarbij was het twistpunt nooit óf God er is, maar want geheimen prikkelen je om na te denken en op ontdekkings­ wat zijn natuur is. Dat vind ik een verstandige vraag. tocht te gaan. Dat is een groot verschil tussen een rots en een Tegenwoordig doen we alsof God helemaal geen vraag mens: wat die rots moet doen, staat vast, maar wij hebben de meer is; hij bestaat gewoon niet. Maar daardoor mag je mogelijkheid om ons te verbazen en te verwonderen. ook niet meer vragen naar zijn natuur. En dan mis je We zijn maar een klein kooltje stof, óp een kooltje stof – de aarde. een heleboel belangrijke en diepe inzichten. 24 RADBOUD MAGAZINE 68 WETENSCHAP

Sinds deze maand vertoont Netflix de documentaire Black Holes | The edge of all we know. De makers volgden drie jaar lang het internationale team ­astronomen achter de eerste, iconische Hoe je het beginpunt ziet, bepaalt ook een beetje hoe je foto van een zwart gat, onder wie Heino jezelf ziet. Ben je iemand die betekenis geeft, die geliefd is? Falcke, een van de initiatiefnemers van Of ben je gewoon toevallig iets wat ook weer verdwijnt? de Event Horizon Telescope die het Dat nadenken over God vind ik een belangrijk vraagstuk. zwarte gat wist vast te leggen. We moeten dat vaker doen, zij het misschien een tikje meer ontspannen.”

Toch zijn er ook wetenschappers die op basis van U vindt het wél erg. “Ja. Wanneer ik dat zeg op Twitter, natuurwetten concluderen: dit leven berust op puur krijg ik alle volgelingen van Musk over me heen. Maar ik ­toeval. “Klopt, maar ik vind dat te cynisch. Ik ben vol van vind dat we er tenminste over na moeten denken. De hoop en geloof. We stellen iets voor als mens, we hebben ruimte is niet gereguleerd; iedereen mag satellieten naar betekenis, punt. Ja, dat is een overtuiging, ik kan het niet boven sturen. Op dit moment is de hemel nog van ieder­ bewijzen. Maar hiermee wil ik leven en dat wil ik ook een, maar in de toekomst is-ie van een paar rijke mensen.” ­uitdragen. Ik wil mensen meenemen in die hoop, in het begrip dat je betekenisvol bent.” Loopt de gouden eeuw van de sterrenkunde binnenkort op z’n einde? “Tja, dat moet je nooit proberen te voorspellen, Brengt onderzoek naar het heelal ons dichter bij God? haha – voor je het weet, zit je ernaast. Maar de telescopen “Ja en nee. Onderzoek naar het heelal verleidt je om worden steeds groter, en uiteindelijk willen we als vragen te stellen: filosofische, wetenschappe­ onderzoeksteam met onze apparatuur de lijke én spirituele vragen. Wie omhoog­ ruimte in; daar kunnen we nóg betere kijkt naar de sterren, ervaart emoties foto’s maken. Dus misschien gaan en fascinatie. Sterrenkunde is in we de grens van de wetenschap die zin ook een emotionele en opnieuw verleggen. Ook omdat spirituele zoektocht. Je moet we wereldwijd steeds meer natuurlijk de pure weten­ samenwerken, is er nog veel schap onderscheiden van potentie voor groei.” dat spirituele. Maar uit­ eindelijk komen de twee U hebt al veel bereikt in samen uit op hetzelfde­ uw carrière. Wat zou u nog punt. graag willen doen? Het Ik vergelijk dat vaak met blijft lang stil aan de andere wat een arts doet. Als arts kant van de videoverbinding. moet je patiënten soms pijn Dan: “Ik wil nog weten óf en doen om hen beter te maken. hoe de kwantumtheorie en Om iets goeds te bereiken, mag zwaartekrachttheorie samen­ je geen medelijden hebben. Maar gaan. Volgens Einstein komt elke tegelijkertijd ben je júist een goede informatie die in een zwart gat ver­ arts als je met iemand kunt meevoe­ dwijnt, nooit meer terug. Maar volgens len. De kunst is om te weten wanneer je de kwantumtheorie mag dat niet, omdat er afstand moet nemen en wanneer je juist dicht­ een causaal verband moet zijn tussen wat ín zo’n bij moet komen. Zo is het precies voor een wetenschapper. gat gaat en wat eruit komt. Dus er klopt iets niet aan de Soms moet je sceptisch en kritisch kijken naar de feiten. En kwantumfysica of aan de zwaartekrachttheorie. Bij een soms is het tijd om gewoon mens te zijn, je te verwonderen van de twee moeten we iets aanpassen, maar we weten en je af te vragen wat alles betekent.” nog niet wat. Naast dat hij geniet van de schoonheid van het heelal, kan Ik vrees dat ik niet de Einstein ben die daarin voor een Falcke zich tegenwoordig ook ergeren als hij naar de sterren­ ­doorbraak gaat zorgen. Maar misschien kan ik studenten hemel kijkt. “Je ziet regelmatig de satellieten van Elon Musk inspireren. Daarom heb ik dat boek ook geschreven: om langskomen. Nu is dat nog leuk, maar dit is pas het begin. mensen mee te laten denken, en ook om hoop te geven. Al die satellieten reflecteren het licht van de zon, dus je krijgt Onze literatuur gaat vaak over hoe slecht de mens is. Soms steeds meer van die blinkende stipjes in de lucht. Binnenkort mis ik de vraag wat ons waardevol maakt. Daarom moedig zie je geen sterren meer, waar op aarde je ook bent. Dit zijn ik iedereen aan om te zoeken, te vragen en te geloven. de laatste jaren waarin we kunnen genieten van de hemel We hebben nog veel te ontdekken – en dat mógen we zoals die is. Maar dat vindt blijkbaar niemand erg.” ook doen.” JUNI 2021 25 FOTO: BERT BEELEN

­Verenigde Staten bijvoorbeeld heeft een scenarioschrijver dezelfde status als een ­romancier. Maar ik noem mezelf toch voor- al zo omdat ik gaandeweg heb geleerd dat pretenties de mens maken. Als ik al geen schrijver column ben, dan is de eerste stap om WILLEM CLAASSEN IS Het komt niet alleen door de te doen alsof ik er een ben. ­SCHRIJVER EN SCHRIJF- Het s-woord aard van dit beestje. Het heeft er Schrijver Joost de Vries – een COACH. HIJ STUDEERDE alles mee te maken dat het na jaar jonger dan ik, zeven boeken GESCHIEDENIS (2003-2008) mijn roman in 2012 stil werd. op de teller – springt op de bres AAN DE RADBOUD ‘En ik ben schrijver als ik vrien- Ik schreef gestaag door, maar er voor pretentie. Hij ziet het als ­UNIVERSITEIT. den bezoek’, zingt Spinvis in het verscheen – op twee kleine ver- noodzaak om iets te kunnen lied Smalfilm. Een meesterlijk halenbundels na – niets. In mijn zijn. ‘Dat is de waarde van pre- zinnetje. Vrijwel niets is erger bureaula ligt een stapel misluk- tentie, cultureel of anderszins: dan mensen die zich introduce- kingen, maar om me daar nu om intellectueel te worden, ren als ‘schrijver’. Vaak gaat dat schrijver voor te noemen. moet je eerst een pseudo-­ gepaard met een zelfverzekerd- Tot wanneer is zo’n benaming intellectueel zijn. (…) Je bent heid waar ik me amper een houdbaar? wannabe voordat je authentiek voorstelling van kan maken. bent. Je bent pretentieus, tot je ­Bijna tien jaar geleden kwam En toch, wie goed oplet, ziet dat het niet meer bent’ schrijft hij in mijn eerste boek uit, maar in de ik me inmiddels wel degelijk een essay. tijd die volgde heb ik op bezoek schrijver noem. Nog altijd niet bij vrienden nooit het woord op feestjes van vrienden, maar Zo nu en dan probeer ik het schrijver laten vallen. Journalist, wel in het bio’tje naast deze s-woord te laten vallen als ik tekstschrijver, schrijfcoach, wer- column en op mijn LinkedIn-­ iemand ontmoet, maar het blijft kend in de culturele sector, dat profiel. Ik zou kunnen zeggen een worsteling. Mijn vrouw heeft is wat ik zoal heb gemompeld. dat ik dit doe omdat ik de term me een keer geholpen. ‘Hij is Zelfs tegen een redacteur van schrijver breed interpreteer. schrijver’ zei ze. ‘O, echt waar? een uitgeverij heb ik me stilge- Een schrijver kan meer zijn Wat leuk’ was de reactie. Dat houden. Handen schudden en dan alleen boekenschrijver. In werkt natuurlijk nog het aller- dan maar snel praten over Nederland is het boek nog altijd beste; als anderen zeggen dat ­boeken van anderen. de heilige graal, maar in de je bent wie je zou willen zijn. 26 RADBOUD MAGAZINE 68

LEONARDO DA VINCI, PORTRET VAN EEN MUZIKANT, CIRCA 1483-1487, PINACOTECA ­AMBROSIANA, MILAAN “VAN DA VINCI WORDT BEWEERD DAT HIJ EXOTROPIE HAD, EEN OOG­ AFWIJKING WAARBIJ ÉÉN OOG IETS NAAR BUITEN GERICHT IS. OOK ZOU ER IN ZIJN PORTRETTEN VAAK IETS VAN ZIJN EIGEN TREKKEN TERUG TE ZIEN ZIJN. IK VIND HET MOEILIJK OM DAAR OP BASIS VAN DIT PORTRET IETS OVER TE ZEGGEN. WAT JE WEL DUIDELIJK ZIET, IS HETEROCHROMIE, EEN KLEURVERSCHIL TUSSEN DE IRIS VAN HET LINKER - EN RECHTEROOG. WAT ZOU IK GRAAG LEONARDO MET DE MODERNE OOGHEEL­ KUNDIGE TECHNIEKEN IN HET ­RADBOUDUMC WILLEN ONDERZOE- KEN! BIJZONDER IS DAT LEONARDO DA VINCI EEN GROOT VOORSTANDER WAS VAN PATROONHERKENNING, IETS WAT NU IN NIJMEGEN VIJF Een laatste ­EEUWEN LATER AAN DE ORDE KOMT IN HET PROJECT ‘OGEN WIJD OPEN’. HIERBIJ LEREN GENEES­ KUNDESTUDENTEN, DOOR HET ­KIJKEN NAAR KUNST, PATRONEN TE HERKENNEN OM BETER DIAGNOSES blik op TE KUNNEN STELLEN.” bijzondere ogen

Oogarts en kunstkenner Jan Keunen neemt afscheid JUNI 2021 27

Jan Keunen nam op 4 juni afscheid als hoogleraar ­Oogheelkunde. Hij was jarenlang voorzitter van de ­adviescommissie kunst van het Radboudumc en de Radboud Universiteit. Hij becommentarieert zes kunstwerken met bijzondere aandacht voor het oog. “Ik vind haar sprekende ogen briljant, ook omdat ik weet dat ze niet bestaan.”

TEKST EN BEELDSELECTIE PETER ZUNNEBERG

AMEDEO MODIGLIANI, WOMAN WITH BLACK CRAVAT, 1917, PETRUS CHRISTUS, PORTRET VAN EEN JONGE VROUW, CIRCA PRIVÉCOLLECTIE “MODIGLIANI IS OPGELEID ALS BEELDHOUWER EN DAT 1470, BERLIJN, GEMÄLDEGALERIE “HET EERSTE WAT OPVALT, IS ZIE JE TERUG IN ZIJN SCHILDERIJEN. EEN OOG IS NIET IETS WAT JE IN MARMER DAT ZE GEEN WIMPERS HEEFT. IK HEB DAT EENS AAN EEN KUNST­ KUNT UITHOUWEN, ALTHANS HEEL MOEILIJK. JE ZOU KUNNEN DENKEN DAT HISTORICUS GEVRAAGD. DIE VERTELDE ME DAT HET ZOU KUNNEN ZE HAAR OGEN DICHT HEEFT, MAAR DAT IS NIET ZO. DOOR DE OGEN ALS DAT ALS JE HEEL DUNNE LIJNTJES ZET, DE VERF NA VIJF EEUWEN VER- AMANDELVORMIGE OOGKASSEN TE SCHILDEREN, LIJKT DE BLIK NAAR BINNEN DWENEN IS. HAAR BLIK VIND IK BIJZONDER, ZO GEHEIMZINNIG, HEEL GEKEERD, ALSOF ZE ERGENS OVER NADENKT, ZICH BEZINT. HIJ SPEELT MET SUBTIEL. HET PERSPECTIEF IS GOED GELUKT. ZE STAAT ECHT LOS IN DE OGEN. DOOR ZE HOL TE LATEN, CREËERT HIJ EEN ENORM EFFECT. DE RUIMTE. DE OGEN KLOPPEN OOK, IK VIND ZE HEEL LEVENSECHT. JE KUNT DUS IETS BEREIKEN DOOR IETS ANDERS WEG TE LATEN. PETRUS ALS ZE SCHEEL KEEK OF ER IETS MIS WAS MET DIE OGEN, ZOU IK DAT CHRISTUS KON DAT IN ZIJN TIJD NIET, MODIGLIANI KAN HET WEL. IK VIND METEEN ZIEN. DE GLIMLICHTJES HIER, DAT IS ZO MOOI GEDAAN.” DEZE TWEE OOK GEWELDIG NAAST ELKAAR, HOE ZE ELKAAR VERSTERKEN.” 28 RADBOUD MAGAZINE 68

LUIS BUÑUEL EN SALVADOR DALÍ, UN CHIEN ANDALOU, 1929, FILMBEELD “HIERBIJ STA IK DIRECT WEER IN DE OPERATIEKAMER, IK ZIE DE WANDTEGELTJES WEER VOOR ME. IK VIND HET DOODENG. DIT IS PURE AGRESSIE. NIET DAT OPEREREN AGRESSIE IS. DAN SNIJD JE IN IETS OM HET BETER TE MAKEN. MAAR DIT HEEFT IETS GRUWELIJKS, IETS AFSTOTENDS. HET IS WEL HEEL KNAP GEDAAN, HET ZIJN DROMEN DIE ZE VERBEELD HEBBEN. ALS OOGARTS DOET DIT HEEL VEEL PIJN, OOK DAT GEBAAR DAT HET OOG ZO ­VERDER OPENSPERT, HET IS EEN SOORT MARTELING. EN DE BLIK IN DE OGEN: ANGST. DAT HET ENE OOG OOK IETS HOGER KIJKT DAN HET ANDERE, EIGENLIJK MOET DAT HELEMAAL NIET KUNNEN.” IN BEELD JUNI 2021 29

ÉDOUARD MANET, UN BAR AUX FOLIES BERGÈRE, 1882, LONDEN, RUUD VAN EMPEL, REFLEXION, 2010, KUNSTCOLLECTIE RADBOUDUMC ­COURTAULD INSTITUTE OF ART “DIT IS EEN VAN MIJN FAVORIETE SCHILDERIJEN. “TOEN IK VOORZITTER WAS, HEEFT DE KUNSTCOMMISSIE DEZE FOTO VIA GALERIE ALTIJD ALS IK IN LONDEN BEN, LOOP IK EVEN BINNEN BIJ DIT MUSEUM – HEEL FLATLAND EN RUUD VAN EMPEL KUNNEN KOPEN. HIJ WAS OP HET TOPPUNT VAN KLEIN, HET ZIJN MAAR EEN PAAR ZALEN. ER STAAT EEN BANKJE VOOR DIT ZIJN ROEM EN DE PRIJZEN WAREN SKY-HIGH. IK HEB DIRECT TEGEN HEN GEZEGD ­SCHILDERIJ EN IEDEREEN DIE GAAT ZITTEN, HEEFT DEZELFDE ERVARING: JE DAT WIJ DAT HELEMAAL NIET KONDEN BETALEN. UITEINDELIJK HEEFT HET WORDT ERIN GETROKKEN. MANET SPEELT MET HET PERSPECTIEF. HIER RECHTS ­ZIEKENHUIS HET VOOR EEN GUNSTIGE PRIJS KUNNEN KRIJGEN OMDAT HET IN LIJKT EEN MAN TE STAAN EN LINKS ZIE JE EEN TRAPEZEARTIEST. EN DE JONGE EEN ‘HEALING ENVIRONMENT’ KWAM TE HANGEN. DE FOTO IS OPGEBOUWD UIT VROUW ACHTER DE BAR LIJKT ECHT TEGENOVER JE TE STAAN. HAAR NAAM IS NIETS. ZIJ LIGT DAAR HELEMAAL NIET, HET BEELD IS KUNSTMATIG GECONSTRU- ­SUZON, ZE STOND VAKER MODEL VOOR MANET. HAAR BLIK IS MYSTERIEUS, EEN EERD. IEMAND ZEI OOIT DAT HET NET LEEK OF ZE VERKRACHT WAS, EEN ANDER BEETJE DROMERIG. VAN HAAR IS BEKEND DAT ZE GEEN COURTISANE WAS EN DAT NOEMDE HET KINDERPORNO. IK ZIE DAT ALLEMAAL ECHT NIET. HET STAAT NU IN ZE HAAR WERK ALS MODEL HEEL SERIEUS OPVATTE. JE ZIET HIER EEN SERIEUZE HET DEPOT, NIEMAND WIL HET OM ZICH HEEN HEBBEN. DE MEESTE MENSEN JONGE VROUW DIE NAAR HET LEVEN KIJKT, HET ZOU ZOMAAR EEN STUDENT VINDEN HET ENG EN AFSCHRIKWEKKEND. DAT MEISJE KIJKT NATUURLIJK OOK KUNNEN ZIJN VAN DE RADBOUD.” HEEL GEHEIMZINNIG, HET BEELD WRINGT. ALS OOGARTS VIND IK HAAR ­SPREKENDE OGEN BRILJANT, OOK OMDAT IK WEET DAT ZE NIET BESTAAN.” 30 RADBOUD MAGAZINE 68

­wisselen van gedachten over de taak van de filosofie, Ooit zat Daan Roovers als student bij de meer specifiek van de Denker. ­colleges van Paul van Tongeren. In april Van Tongeren: “Ik vind de mooiste omschrijving van die taak: het delen van mijn liefde voor de filosofie droeg ze het stokje als Denker­ des Vader- met een zo groot mogelijk publiek.” lands over aan haar vroegere docent.­ Roovers: “Daar herken ik veel van, al is mijn omschrij­ ving net iets anders. Het gaat mij erom de schoonheid Ze spreken samen over de taak en de en de urgentie van de filosofie te laten zien. Ik wil ook ­relevantie van hun vak. Over filosofie als laten zien dat de filosofie je iets kan opleveren: een andere blik op hetzelfde fenomeen.” spiegel in tijden­ van corona,­ tegenmacht Van Tongeren knikt: “Filosofie is nadenken over ­dat­gene waar je doorgaans niet over nadenkt. En dat en politieke­ versplintering. kan relevant zijn. Op het moment dat er in de politiek TEKST BEA ROS FOTOGRAFIE JOOST BATAILLE dingen gebeuren waar mensen zich aan ergeren, kun je de vraag stellen welke opvatting over politiek daar­ achter zit. Of wat onderliggende kaders en vragen zijn. egin maart, toen zijn benoeming­ als Daarmee ontstijg je de ergernis en parti-pris.” Denker des Vaderlands nog geheim Roovers: “Ik heb vanaf het begin gezegd dat ik filosofie was, schreef Paul van Tongeren al een weer relevant wil maken voor de politiek. Wat iets ­programmatisch opiniestuk in de anders is dan politiek bedrijven. Mijn concept van Volkskrant. ‘De filosofische afstand’, zo ­filosofie heb ik vrijelijk geïnspireerd op wat Cornelis Bbetoogde de anonieme Denker, ‘komt in de knel door Verhoeven zei: filosofie is ruimte maken in je hoofd activistisch engagement.’ “Ik ageerde tegen de manier om hetzelfde anders te zien. Dat is wat anders dan de waarop Marli Huijer, voormalig Denker des Vaderlands, wereld meteen te veranderen of te verbouwen of pro­ tegen de coronamaatregelen in, het openen van cafés blemen op te lossen. Als ik wegga na een lezing zijn bepleitte en verdedigde”, licht hij toe. “Marli stuurde de problemen meestal nog hetzelfde, alleen hebben me later een appje met ‘ik mensen – als het goed is – er ben benieuwd hoelang je het een ander licht op gekregen.” volhoudt om geen standpunt ‘FILOSOFIE IS RUIMTE Dat valt nog lang niet altijd in te nemen’. Maar stand­ MAKEN IN JE HOOFD mee, want iedereen trekt aan punten zijn er al genoeg. Als je als Denker om te zeggen filosoof heb je een andere OM HETZELFDE wat je ergens van vindt. taak, namelijk een stap terug “Ik had daar op een gegeven doen en kijken naar wat er ­ANDERS TE ZIEN’ moment een formulering voor achter een discussie speelt. gevonden”, vertelt Roovers. Dat vraagt een soort ascetische terughoudendheid.” “Ik zei altijd: u moet me niet vragen wat ik ergens van Hij richt zich tot Daan Roovers: “De manier waarop vind, maar hoe je hierover kunt ­denken.” jij in het begin van corona expliciet afstand nam van het gevecht om wel of geen mondkapjes, dat vond ik WONDER VAN BETEKENIS heel mooi. Eerst nadenken en kijken wat er gebeurt. Van Tongeren wil als Denker ook de band tussen Ik dacht: dat moet ik als Denker ook vasthouden.” ­academische en publieksfilosofie versterken, zijn ­collega’s aansporen uit de ivoren toren te stappen. URGENTIE VAN FILOSOFIE “Als wij niet aan mensen buiten de academie duidelijk We zitten in het Amsterdamse kantoor van Daan ­kunnen maken wat we aan het doen zijn, heeft ons Roovers. Zij drinkt koffie, hij water. Zij spreekt vak alleen voor onszelf zin. Iets uitleggen aan het ­ ­enthousiast en resoluut, hij zacht en bedachtzaam. brede publiek scherpt bovendien je eigen denken.” De voormalige en verse Denker des Vaderlands Inhoudelijk wil hij zich vooral wijden aan de notie TWEEGESPREK JUNI 2021 31

Denkers in gesprek 32 RADBOUD MAGAZINE 68

‘betekenis’, zoals hij uiteenzet in het boek dat hem als met ons aan de hand is. Zonder dat het daardoor beter Denker lanceert, Het wonder van betekenis. Betekenis gaat of we eerder van corona af komen, maar het staat voor alles wat ons tot mensen maakt: ‘Een mens houdt onszelf en de samenleving een spiegel voor.” kan niet naar buiten kijken zonder onmiddellijk In die spiegel ziet Van Tongeren beheersingsdrang en ­betekenis te zien, te horen, te proeven, te ruiken.’ daarachter angst. “De betekenis die hier speelt, is de Betekenis niet als objectief feit of wetenschappelijke angst van de onzekerheid. Die is bedreigend en om ons verklaring, maar als daar niet door te laten beheersen, gaan we kwantifice­ een persoonlijk ren, waardoor we uiteindelijk zo beheerst worden door ‘WE KUNNEN ­ervaren: ‘Wat ik de cijfers dat we er elke dag om kwart over drie naar ervaar, is geen gene­ uitkijken. Zo verplaatst de obsessie met onzekerheid NIET LEVEN­ IN tisch programma, zich naar een obsessionele beheersingsdwang.” VOLLEDIGE maar bezorgdheid, verdriet, trots, liefde.’ Zo’n spiegel klinkt eerder confronterend dan TRANSPARANTIE, In Amsterdam licht ­troostrijk. hij toe: “Die notie Van Tongeren: “Het is troostvol om een keer niet mee­ DAT IS EEN betekenis is voor mij gesleurd te worden door je angst, maar te kijken naar DWAAS IDEAAL’ echt cruciaal en je angst, te zien dat je bang bent. Al gaat het mij niet wezenlijk. Alles wat primair om de troost, maar om wat de spiegel ons leert.” mensen doen, speelt Roovers: “Het feit dat iedereen met corona bezig is, zich af in een wereld van betekenis, terwijl de tendens heeft ook iets fascinerends. Je maakt niet zo vaak mee is om betekenis te reduceren tot iets wat verklaarbaar dat we allemaal naar hetzelfde zitten te kijken. Daarom en objectiveerbaar is.” heb ik ook weer nieuwe bronnen binnen de filosofie Roovers: “Dat begrip betekenis vind ik erg mooi. aangeboord, om te proberen dat te begrijpen. Ik heb In diverse interviews met jou wordt dat steeds in de bijvoorbeeld veel Latour gelezen, over de verhouding religieuze context geplaatst, maar ik hoop dat het ook tussen natuur en mensen. Camus inderdaad ook op veel andere plekken terechtkomt. Bijvoorbeeld in ­herlezen. Het gaat in De pest uiteindelijk ook om een onze omgang met data en algoritmes of de botsingen existentialistische verhouding: mensen die tot elkaar tussen systeem en leefwereld.” veroordeeld zijn en niet weg kunnen.”

U zei bij de Denker-overdracht dat we ons met Wat probeerde u mensen mee te geven? ­corona zo laten leiden of zelfs gek laten maken door Roovers: “Ik wilde verre van discussies over wel of geen cijfers. Heeft dat ook met die notie betekenis te mondkapjes blijven en een zekere mildheid in het maken? publieke debat behouden. Ik dacht ook vaak: wat zou Van Tongeren: “Ja. Om te beginnen is het toch hoogst René hier nou van gevonden hebben?” René Gude verwonderlijk dat we tegenwoordig bijna allemaal elke (1957-2015), goede vriend van Roovers en tweede dag rond kwart over drie denken: wat zullen de cijfers Denker des Vaderlands, benutte de filosofie om zijn van vandaag zijn? Die sterke gerichtheid op kwantifi­ kanker en bijbehorende emoties te kunnen (ver)dra­ cering en data geeft het idee, beter: de illusie, van gen. “Ik vergeleek de coronasituatie met zijn ziekte: beheersing. Maar natuurlijk beheersen we corona hele­ welke uitvluchten verzinnen we voor onszelf, waardoor maal niet als we weten dat het aantal besmettingen we een heel dogmatische of juist sceptische houding zoveel procent hoger of lager is.” Bij de toneelvoorstel­ aannemen. Ik heb zijn hele begrip humeurmanage­ ling ‘Alles komt goed’ van Orkater, naar De pest van ment weer afgestoft.” Camus, zag hij dat indringend verbeeld. “Er liep elke Ze schreef bijvoorbeeld over ‘acedia’, een combinatie vijf minuten iemand over het toneel met een grote van lusteloosheid, ongerichte angst, desinteresse, megafoon tijdstippen en aantal doden te roepen. En ik ­verveling en concentratiegebrek die middeleeuwse dacht: ja, dat is wat er nu gebeurt bij ons. Ik noem dit monniken kon overvallen. “Geconfronteerd met jezelf voorbeeld ook omdat er verbinding en overeenkomst is en de leegte om je heen heb je de neiging om weg te tussen filosofie en kunst: beide maken zichtbaar wat er willen. Dat gevoel herkende iedereen tijdens de lock­ TWEEGESPREK 33

kreeg dan ook als titel mee: Wij zijn de politiek. Toen Forum voor Democratie bij de gemeenteraads­ verkiezingen als grootste partij uit de bus kwam, ­haakte ze er in haar maidenspeech als Denker meteen bij aan: “Ik zette het populisme neer als verkeerd ­antwoord op de juiste diagnose, namelijk die van ­ontaarding van de democratie. Het goede antwoord zit voor mij in burgerbetrokkenheid.” Op eenzelfde manier maakt ze korte metten met het nu zo populaire begrip tegenmacht. “Ik vind het een heel interessant begrip, maar de huidige discussie is een totale bliksemafleider van het werkelijke probleem. Het is heel merkwaardig om te zeggen dat de macht bij de regering ligt en dat tegenmacht uit de Tweede Kamer moet komen. Tegenmacht gaat helemaal niet over die ene vierkante kilometer in Den Haag. Je kunt niet serieus over tegenmacht spreken zonder het over media en journalistiek te hebben, over burgerbetrok­ kenheid en het maatschappelijk middenveld.” Van Tongeren: “Ik zou de metafoor van de bliksem­ DAAN ROOVERS (1970) studeerde geneeskunde afleider nog op een andere manier willen gebruiken. ­(1988-1995) en filosofie (1990-1995) aan de Radboud Universiteit. Het spreken over macht en tegenmacht is een verteke­ ­Tijdens haar studie werd ze stagiair bij Filosofie Magazineen van ning van de scheiding der machten. In de discussie 2001 tot 2015 was ze hoofdredacteur van dit blad. Ze geeft sinds 2013 lijkt het alsof de regering de wetten maakt en de colleges filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en is sinds 2020 Kamer een beetje tegengas mag geven. Maar de rege­ docent public philosophy aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ring maakt alleen maar wetten in opdracht van de Ze publiceerde onder meer Kleine geschiedenis van de filosofie (met Kamer.” Hij mist in de Tweede Kamer het gesprek over René Gude (2010) en Mensen maken. Opvoeden in een tijd waarin niets de fundamentele kaders voor die wetten: “Over ver­ meer zeker is (2017). Ze was van april 2019 tot april 2021 Denker des schillen in de samenleving: arm en rijk, jong en oud, Vaderlands en hield zich in die periode onder meer bezig met de ziek en gezond, met of zonder migratieachtergrond. ­thema’s polarisatie, burgerparticipatie en democratische vernieuwing. Als je niet dat soort grondlijnen van een samen­ Haar Denker-boekje is Wij zijn de politiek. www.daanroovers.nl levingsopbouw serieus samen bespreekt, wat doe je dan als wet­gevende instantie? Die reflectie ontbreekt in Den Haag ­helemaal. Voor- en tegenstanders van Rutte lijden aan hetzelfde probleem.” down en quarantaine ineens. Ikzelf ook. Mij helpt het dat zo’n probleem niet alleen Is de roep om transparantie ook zo’n van mezelf is, zelfs niet alleen van deze tijd, ­bliksemafleider? maar tot de condition humaine behoort.” Roovers: “Ja, maar ik denk vooral dat het een nog niet Van Tongeren: “Die herinnering aan dat zo goed doordacht concept is. Als transparantie alleen begrip acedia vond ik heel mooi. Het voegt maar doorzichtigheid van alles betekent, is het geen inderdaad iets toe aan het loutere hier en aanlokkelijk ideaal. Dat streven naar transparantie nu.” hangt volgens mij samen met die zucht naar cijfers en systematisering. Het idee dat je, als je alles maar vast­ TEGENMACHT legt en doorgeeft, een geweldige samenleving krijgt.” Roovers wilde als Denker de democratie Van Tongeren: “Ook op andere terreinen is het streven versterken. Daarbij leende ze uit het naar transparantie een illusie.” Hij verwijst naar zijn geschiedenislesboek van haar zoon de nieuwe boek over vriendschap (zie kader). “Ik geloof klassieke definitie van politiek: ‘Het actief dat het Pascal is die zegt: als vrienden van elkaar zou­ betrokken zijn als burger in de samenle­ den weten wat ze over elkaar zeggen, zouden er geen ving’. “Dus geen Den Haag, geen Brussel, vrienden meer op de wereld zijn. Vriendschap heeft te geen ministers, geen ambtenarij, maar maken met elkaar de ruimte gunnen om niet totaal burgerparticipatie.” Haar Denker-boekje transparant te zijn. Anders wordt het de obsessie van 34 RADBOUD MAGAZINE 68 TWEEGESPREK

de verliefde die alles van de ander wil citeren. Want het is me een doorn in het oog dat de overheid de weten, tot en met wat ze gedroomd heeft. burger niet als burger ziet. Weet je wat ze in de politiek zeggen? Het kan pas iets worden wanneer je dat ‘Burgers? Die leggen we op de barbecue.’ Ik schrijf weleens essays weet los te laten en ieder zijn eigen dromen voor de overheid en daar mag nooit het woord burger in komen. mag hebben. Dat geldt voor zakelijke ver­ Maar jij maakt ook heel goed duidelijk dat mensen zichzelf amper houdingen alleen nog maar meer. We kun­ nog als burger zien. We zijn onszelf gaan zien als nieuwsconsu­ nen niet leven in volledige transparantie, ment, als zorgconsument …” dat is een dwaas ideaal. De interessante Van Tongeren: “Ja, en ik denk dat dat ook een van de oorzaken is vraag is: waarom willen we dat zo graag?” van de eindeloze versplintering van partijen in de Kamer. Want Roovers: “Precies!” zodra je belangen van de ene groep consumenten gaat bedienen, Van Tongeren: “Dat spreken over trans­ is er weer een andere groep die iets anders wil. Ik vind dat politici parantie moet haast wel fungeren om iets anders onzichtbaar te maken. Dat is in elk geval mijn wantrouwige ­vermoeden.” Roovers: “Dus in die zin is het inderdaad een bliksemafleider. Als voortaan de PAUL VAN TONGEREN (1950) studeerde theologie in ­notulen van de ministerraad openbaar Utrecht en filosofie­ inLeuven, ­ en promoveerde op Nietzsches moraal- worden, gaat dat betekenen dat er dingen kritiek. Hij was bijzonder hoogleraar Wijsbegeerte namens de Radboud niet genotuleerd worden.” Stichting aan de Universiteit Leiden (1985-1991), gewoon hoogleraar Wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit (1988-2015) en buiten- BURGERSCHAP gewoon hoogleraar Ethiek aan de KU Leuven (België, 2002-2016). Hoe kijken beide Denkers aan tegen een Hij is sinds 2005 lid van het Filosofisch Elftal van dagblad Trouw en ander veel­gehoord geluid: de kloof tussen publiceerde diverse boeken voor een breder publiek. In 2013 won politiek en burgers? Roovers relativeert die hij met Leven is een kunst de Socratesbeker voor het urgentste en kloof: “Mijn indruk is dat er de afgelopen ­oorspronkelijkste Nederlandstalige filosofieboek. Hij is van april 2021 tien, vijftien jaar een behoorlijke revitali­ tot april 2023 Denker­ des Vaderlands. Zijn Denker-boekje is sering van het politieke bewustzijn heeft Het wonder van betekenis­ . www.paulvantongeren.nl plaatsgevonden. Ik zie wel een ander pro­ bleem, namelijk wantrouwen van burgers jegens de overheid. En de overheid wan­ trouwt burgers ook, zoals de toeslagen­ affaire liet zien. Dat gehakketak tussen ­beide partijen maakt dat de derde partij, de markt, het hele speelveld overneemt. Die kloof is niet het juiste concept om de zwakte in onze democratie te beschrijven, het is geen kloof, maar erosie door de ­economie.” Ze lacht zelf om haar felheid. “Ik ben geen Denker des Vaderlands meer, dus ik kan het gewoon allemaal roepen.” Van Tongeren: “Ik denk ook dat er geen kloof is tussen burger en overheid, laat staan tussen burger en politiek. ‘Burger’ is een politieke term, de burger is degene die lid is van een politieke gemeenschap. Het grote probleem is dat mensen steeds minder als burger worden gezien, door zichzelf én door de overheid. Politici ­spreken nauwelijks nog over burgers, het gaat altijd over ‘de mensen in het land’.” Roovers: “Dat vind ik zó interessant! Dat zeg je ook in jouw Denker-boekje en dat heb ik vet onderstreept en dat ga ik overal JUNI 2021 35

hun taak laten liggen om mensen aan te collegeaantekeningen nog steeds en kijkt er af en spreken als burger. In plaats daarvan ont­ toe nog eens in. “Mijn hele weg door de ethica van doen ze hen juist van hun burgerschap.” Aristoteles, die ik nog heel vaak gebruik, en Kierkegaard, Roovers: “Daar ben ik het heel erg mee dat ontleen ik grotendeels aan Pauls colleges. En als eens, maar dat is een lange weg. Dat gaat ik nog eens iets wil weten over het nihilisme van niet uit die hoek komen, hoor. Ik zie dat Nietzsche luister ik gewoon zijn publiekscolleges op ook bij projecten voor burgerparticipatie. cd terug.” Dan mag je als buurt een grasveld voor de deur gaan maaien. Of meepraten of er Heeft dat met een specifieke vorm van filosoferen ­lantaarnpalen of bankjes moeten komen. te maken of is het gewoon feitenkennis? Allemaal belangrijk, maar dat heeft niet Roovers: “Beide. De thema’s die Paul aansnijdt, herken veel met burgerschap te maken. Ik zou het ik heel erg. Onze aanpak ligt niet ver uit elkaar en dat prachtig vinden als we die manier van is denk ik geen toeval. Nijmegen zat heel erg op de denken konden veranderen en ik doe met­ Filosofie van geschiedenis van de filosofie en die interpreteren zodat een mee. Maar ik zou niet weten waar te vriendschap die zinvol wordt voor het heden.” beginnen. Waar moet die tegenbeweging ‘Denken is nadenken over Van Tongeren: “Dat is inderdaad een Nijmeegse vandaan komen?” wat grote denkers hebben ­traditie: de geschiedenis gebruiken als een manier Van Tongeren: “Ik heb daar niet het recept voorgedacht.’ En vrijwel al om de eigen tijd en cultuur te verhelderen.” voor, maar we moeten het proberen. Ik die grote denkers, zo schrijft denk dat een eerste stap is dat politieke Paul van Tongeren in zijn organisaties weer ideologischer worden, nieuwste boek Doodgewone WEET JE WAT ZE IN met ideeën over hoe de samenleving eruit vrienden (Boom, 2021), heb- zou moeten zien. Het is opmerkelijk, ook ben wel iets gedacht over DE POLITIEK ZEGGEN? een symptoom, dat wetenschappelijke vriendschap. Hij beoogt bureaus van politieke partijen de afgelopen geen bloemlezing, maar ‘BURGERS? DIE jaren steeds minder zijn gaan betekenen. gaat een dialoog aan met ­LEGGEN WE OP We kunnen dat op zijn minst opmerken enkele van die denkers – en kijken hoe je die bureaus weer onder de ­Plato, Aristoteles, Cicero, DE BARBECUE’ aandacht zou kunnen brengen. Ik denk Augustinus, Montaigne, ook dat je die eindeloze versplintering van Kant en Nietzsche – over het fracties kunt voorkomen door de kiesdrem­ wezen van ware vriend- Tegenwoordig steekt Van Tongeren ook dingen van pel te verhogen. Zo kun je mensen dwingen schap. Hij constateert dat Roovers op. “Jouw aandacht voor de politiek is bij mij om meer na te denken over wat hen bindt hoe meer de denkers dat minder natuurlijk en van binnenuit dan bij jou. Maar en wat hun idee over de gemeenschap is. wezen in taal proberen te ik werd er wel door aangesproken toen ik je Denker- En ik denk dat het heel belangrijk is, maar vangen, hoe verder ze boekje las. En dat je als Denker vaak met mensen in ik weet niet hoe dat zou moeten, hoe je ­dreigen af te dwalen van de politieke constellaties sprak, daarvan zou ik graag bubbelvorming tegen kunt gaan.” echte, lees: levende, vriend- ­willen leren. Hoe je met politici in gesprek gaat op Roovers: “Ik ga daar nog eens beter over schap. Vriendschap, zo een manier dat je hen weet te grijpen en tegelijkertijd nadenken. Want ik heb het niet voor niets denkt Van Tongeren na, filosoof blijft.” zo vet onderstreept in je boek. In mijn gedijt wellicht het best bij Hij is gepolst om bij de G4, het overleg van de vier beschouwingen zijn politici vaak het doel­ spanning, de spanning ­grote steden, te spreken, voorlopig als eenmalige proef. wit, maar eigenlijk is het veel interessanter ­tussen ideaal en realiteit, “Ik vind het spannend om te kijken wat ik daar kan om die burger aan te spreken op zijn tussen twee mensen die niet betekenen. Hoe wek ik hun interesse voor mijn gedach­ gebrek aan burgerschap of zijn verkeerde samenvallen, maar juist een ten? En hoe zet je vervolgstappen?” Tegen Roovers: begrip daarvan. Daar ga ik aan werken.” twee-eenheid vormen, “Ik kom zeker nog een keer bij jou praten om te horen iemand anders naast je hoe ik dat moet aanpakken.” NIJMEEGSE TRADITIE weten. Doodgewone vrienden Zoals Roovers geïnspireerd raakte door is niet alleen een ode aan de Van Tongerens Denker-boekje, raakte ze vriendschap, maar ook aan als student ook gegrepen door de colleges de filosofie. Van Tongeren filosofie, van Van Tongeren en anderen. laat zien hoe ook het denken “Ik lag er echt ’s nachts van wakker; zo als vriend steeds nabij kan geweldig, dat nadenken.” Ze heeft haar zijn en je steunt in het leven. 36 RADBOUD MAGAZINE 68

LOOP De studie filosofie was een schot in de roos voor BAAN Karl van Heijster (29), maar na zijn afstuderen ging hij aanvankelijk van baantje naar baantje. KEUZES In zijn werk als softwareontwikkelaar bij Cito heeft hij net zoveel plezier, maar meer financiële zekerheid. Loopbaankeuzes is een nieuwe rubriek waarin “Voor mijn profielwerkstuk bestudeerde ik hoe Romeinse alumni van dezelfde filosofen over geluk dachten. Daarvoor leende ik Geschie- ­opleiding vertellen­ over denis van de westerse filosofie van Bertrand Russell bij de hun carrièrepad­ bibliotheek. Dat ging lang niet allemaal over Romeinse ­filosofen, maar ik was er zo door gegrepen dat ik het boek, toch zo’n negenhonderd pagina’s, in één ruk uitlas. Toen was mijn keuze voor filosofie meteen gemaakt. Het bleek een schot in de roos. Fundamentele vragen onderzoeken of je juist verwonderen over alledaagse ­verschijnselen. Je ontdekt dat die dingen helemaal niet zo vanzelfsprekend zijn. Veel medestudenten waren even enthousiast als ik. Over de dingen die we oppikten in de collegezaal of in boeken uit de Universiteitsbibliotheek voerden we lange discussies. Vaak met kratten bier erbij. Ondertussen schreef ik voor platformen als Ugenda en De Leesclub van Alles. In eerste instantie voor de gratis boeken en concerttickets, maar ook omdat ik sinds mijn jonge jaren schrijver wilde zijn. In die periode had ik ver- schillende baantjes met korte contracten. Ik wilde niet steeds solliciteren en de huur moest betaald worden, dus moest ik iets verzinnen. In overleg met mijn vrouw kwam ICT ter sprake. Ik had er geen beeld bij en kocht het boek Programmeren voor dummies. De volgende dag werd ik geheel toevallig door een uitzendbureau benaderd voor een traineeship. Ik had mijn stage op de programma-­ afdeling van filmfestival Go Short iets aangedikt. Het bureau en ik bleken bepaald niet dezelfde definitie van ‘programmeur’ te hanteren. Toch werd ik aangenomen. Via dat traineeship kwam ik in mijn ‘IK LEER ELKE ­huidige functie bij Cito terecht. Dat bevalt heel goed. Je bent steeds bezig met het DAG IETS oplossen van kleine, logische puzzeltjes. De vaardigheid om nauwkeurig te formu- NIEUWS’ leren, heb ik meegenomen uit mijn studie. Die zorgvuldigheid is belangrijk, aange- zien een computerprogramma alleen werkt als het precies goed is gemaakt. Dat is uitdagend, maar ook heel leuk. Ik overdrijf niet als ik zeg dat ik elke dag iets nieuws leer. De keuze voor ICT is tot nu toe de beste geweest in mijn carrière. Het is net zo leuk als ­filosofie, en je kunt er nog de huur van betalen ook.” JUNI 2021 37

Vincent van de Griend (27) legde met een ­filosofiemaster de basis voor een carrière als wetenschapper, maar in het onderzoek miste hij een praktische kant. Nu is hij informatie­ bemiddelaar bij het Brabants Historisch ­Informatie Centrum.

“Ik studeerde al geschiedenis, deed onderzoek naar de relatie tussen burgers en de politiek na de Tweede Wereldoorlog. Daar merkte ik dat ik behoefte had aan ­theoretische onderbouwing van de begrippen die ik tegen- kwam, zoals ‘democratie’ of ‘politiek’. Bij filosofie kun je heel diep inzoomen: argumenten ontleden en bronteksten zin voor zin nalopen. Dat was erg waardevol en het leerde me onder meer scherper vragen stellen en heel precies formuleren. Hoewel ik de wetenschap erg leuk vond, en de combinatie geschiedenis en filosofie een goede theoretische basis was om onderzoek te doen, miste ik een praktische kant aan dat werk. Ik was nog even junior onderzoeker, maar ging toen toch buiten de universiteitsmuren kijken. ‘IK GING TOCH Ik zag traineeships bij overheidsinstan- ties, maar wilde met geschiedenis bezig blijven. Zo kwam ik terecht bij het BUITEN DE ­Brabants Historisch Informatie Centrum. Hier liggen bijvoorbeeld de archieven UNIVERSITEITS-­ van gemeentes, de provincie Noord-­ Brabant en de waterschappen bewaard, MUREN KIJKEN’ met stukken die teruggaan tot 1250. We ontvangen mensen die informatie over hun voorouders zoeken, maar ook rechtbanken, gemeentes, bouwkundigen of rechtzoekenden. Door mijn studie ken ik de weg in een archief, maar als je nog nooit onderzoek hebt gedaan, kan de zoektocht knap frustrerend zijn. Mensen worden vaak doorverwezen en soms lijken ze op een dood spoor te zitten. Zo ook een man wiens ­rijbewijs niet werd verlengd, tenzij hij kon aantonen­ dat hij ooit een eerste rijbewijs had ontvangen. Hij zocht het document waarin de uitgifte van zijn allereerste­ rijbewijs in 1981 stond vermeld. Als je geen enkele ervaring in het archief hebt, zijn zulke vragen amper te beantwoorden, maar met mijn zoekvaardigheden kan ik mensen op weg helpen. Mijn master filosofie komt daarbij goed van pas. Ik kan vragen helpen afbakenen en zo achterhalen waar mensen hun antwoorden kunnen vinden. Het is dankbaar werk en ik zit hier goed. Bovendien zijn er voldoende doorgroei­ mogelijkheden – hier binnen het archief, maar ook in musea of de erfgoedsector. Het illustreert maar: filosofen en historici kunnen op veel meer plekken terecht dan de wetenschap of het onderwijs.”

TEKST STIJN ZUNNEBERG FOTOGRAFIE ERIK VAN ’T HULLENAAR (LINKS) EN BERT BEELEN (RECHTS) 38 RADBOUD MAGAZINE 68

EXIT LEONARD VERBURG

‘Carrièreswitch heeft mijn leven enorm verrijkt’ Er zit meer in het vat dan advocatuur,­ bedacht­ Leonard Verburg. Daarom verruilde hij op zijn 55e een topfunctie op de Zuidas voor een hoogleraarschap aan de Radboud Universiteit. “Ik vond het leuk studenten de trukendoos van een advocaat te laten zien, maar zei er altijd bij: die moet je niet gebruiken”.

TEKST BEA ROS FOTO BERT BEELEN EXIT JUNI 2021 39

ij mag met emeritaat gaan, maar dat betekent geens- zins dat zijn werk stopt. Publiceren, bestuurs- en advieswerk, al het leuke wat Hlangskomt, zal hij blijven doen. In die zin is hij een hoogleraar als vele anderen. Al zullen weinigen zoals Leonard Verburg hun emeritaat een doorstart noemen. Ook zijn loopbaan is anders dan anders. Hij was dertig jaar advocaat op de Zuidas, sinds 2000 als partner bij Allen & Overy. Naast die drukke baan begon hij aan een proefschrift en in 2007 werd hij voor een dag per week hoogleraar bij het Centrum voor Postacademisch Juridisch Onderwijs van de Nijmeegse rechtenfaculteit. Om ten slotte in 2010 volledig over te stappen naar de academie en fulltime hoogleraar Sociaal recht te worden. “Ik heb twee carrières gehad. En zo had ik het ook bedacht.”

Had u dat pad als student dan al uitge- stippeld?! “Nee hoor. Rond mijn vijftigste ben ik gaan nadenken. Ik zei tegen mezelf: ik wil op mijn 75e kunnen terugkijken op een loopbaan waar ik alles uit heb gehaald wat erin zat. Met alleen advocatuur kun je jaar in jaar uit doorgaan. Het is een prach­ tig verdienmodel, maar het wordt meer van hetzelfde. Puur alleen belangen verde­ digen van één partij begon te weinig toege­ voegde waarde te hebben voor mijn leven, ik wilde op een hoger abstractieniveau aan de slag. Als advocaat is het je taak partijdig te zijn, terwijl een wetenschapper dat nou juist niet moet zijn. Het perspectief van een advocaat is dat van zijn cliënt, maar het perspectief van de wetenschapper is de waarheid.”

Dat zijn grote woorden. “De waarheid heeft vele gezichten. Zeker in de rechts­ wetenschap, want menselijk gedrag heeft veel verschillende gezichten. Als je de waar­ heid wilt benaderen, kun je niet volstaan met het perspectief van één partij. Je moet kijken naar alle perspectieven en streven naar ordening: hoe zit het nou echt?” 40 RADBOUD MAGAZINE 68

Was de wetenschap uw gedroomde twee- Wat wilde u studenten fusie- en overnamerecht was dat al langer zo, daar de carrière? “Niet van tevoren. Ik dacht ­bijbrengen? “Ik vond het leuk ligt de nadruk op het tot stand brengen van een deal. wel: het moet mijn reputatie ten goede ze de trukendoos van een Dan moet je als jurist de verhoudingen niet onnodig komen. Het moest werk zijn dat past bij advocaat te laten zien, maar verzieken. Ik ben begonnen als procesadvocaat, hard iemand uit de top van de advocatuur. Mijn zei er ook altijd bij: die moet je tegen hard, en heb de vaardigheden erbij geleerd van andere eis was dat ik een maatschappelijke niet gebruiken. Mijn definitie de transactieadvocaat. Ik zei vroeger weleens met een bijdrage kon leveren. Dat kan met de van een goed advocaat is: glimlach: sommige advocaten moet je niet in de wetenschap, dat is ordenen en verbanden iemand die alle doortraptheden rechtszaal zetten, want die zijn niet gewend tegen­ leggen met als doel dat de maatschappij, doorziet en begrijpt, maar ze gesproken te worden, maar andersom moet je ­sommige de BV Nederland, daar beter van wordt.” zelf niet toepast. Alleen zo bouw vechtjassen uit de rechtszaal niet in de transactieprak­ je aan een goede reputatie en tijk zetten, want dat is een heel ander spelletje. Ik heb U had ook – net als uw voormalige collega dat levert je een gunstiger beide kanten van het werk mogen beoefenen en dat Ferdinand Grapperhaus – kunnen gaan ­bejegening van rechters op. heeft me qua persoonlijkheid versterkt.” voor een ministerschap. “Weinigen wor­ Dat betekent niet dat je aardig den daarvoor gevraagd. En eerlijk gezegd: moet zijn, je mag hard zijn. Wat hebt u als hoogleraar maatschappelijk het lijkt me leuk, maar niet altijd. We heb­ Je kunt met open vizier nog ­bijgedragen? Hoe is de BV Nederland door uw werk ben wel naar elkaar gekeken en ik heb steeds zeggen dat je iemand beter geworden? “Ik heb over tal van onderwerpen geregeld gedacht: soms heeft hij de beste maar tien euro betaalt in gepubliceerd, waaronder de insider-outsiderproblema­ job en soms heb ik de beste job van ons plaats van vijftien. En natuur­ tiek, de groeiende tegenstelling tussen vaste en flexibele twee. De wetenschap heeft me in elk geval lijk ben je op winnen uit. arbeidscontracten. Met de wetswijziging uit 1999 kregen enorm veel plezier gebracht.” Ik had een hoge score. Ik wil werkgevers meer ruimte voor flexibele contracten en worden herinnerd als een die hebben ze flink benut. Er is geen land in de OESO Geen stille hoop op een telefoontje van advocaat die zich niet de kaas waar het percentage flexkrachten en zzp’ers zo hoog is. de formateur, nu u toch vrij bent? “Als van het brood liet eten, maar Dat evenwicht tussen vast en flexibel gaat de verkeerde een dergelijk verzoek zou komen, is dat iets wel fair was in het zakendoen.” kant op, was de stelling in mijn oratie. Ik heb ook nog waarop je, als je denkt dat je het kan – en een wetsvoorstel geschreven over versoepeling van het dat denk ik inderdaad – geen neen behoort Wat ziet u als belangrijke ontslagrecht, voor D66-Kamerlid Koser Kaya. Dat is te zeggen. Er liggen bovendien genoeg ­ontwikkelingen in het helaas niet verder gekomen dan de Tweede Kamer. ­lastige, maatschappelijk relevante dossiers arbeidsrecht? “In de rechts­ Mijn bijdrage is dat ik heb meegeholpen het probleem en zulke dossiers boeien me. Dus ik heb zaal is de druk op meer empa­ op de agenda te krijgen. Dat er vervolgens niets of mijn telefoon altijd bij me ...” thie, om meer te kijken naar ­weinig aan gedaan wordt, daar ben ik niet teleurgesteld de belangen van de ander, over. Ik zou teleurgesteld zijn als ik er nooit over Heeft u door de academie ook andere ­toegenomen. Vroeger was het: gesproken had, maar ik kan mezelf recht in de spiegel inzichten gekregen? “Dat vind ik een als de wederpartij ja zei, dan aankijken. Uiteindelijk is het een politieke afweging. moeilijke vraag. Het antwoord is natuurlijk was je starthouding al om nee Kijk, daar heb ik wel ideeën over, maar dan ben ik niet ja, maar om voorbeelden te noemen ... te zeggen. Dat was de normale meer de wetenschapper. Als wetenschapper moet je Mijn denken is veranderd, meer in de rich­ manier van procederen. Het helpen om inzicht te krijgen in effecten van wetten ting gegaan van: wat kan ik nog bijdragen procesrecht is gegroeid naar en regels, en dat heb ik gedaan.” aan de maatschappij? Dat klinkt hoog­ meer informatie geven en als dravend, maar zo is het toch wel. Ik wilde partijen, samen met de rechter, Als wetenschapper kun je de politiek toch ook de verhalen en ervaringen die ik in de de zaak tot een goed einde ­adviseren? “Ja, maar een van de dingen die ik zou praktijk had opgedaan, via publicaties aan ­proberen te brengen. In het ­willen doorgeven aan vakgenoten, is: pas op dat je je de maatschappij doorgeven. Dat is niet alleen altruïstisch, dat vind ik zelf ook leuk. Ik ben daarom op latere leeftijd gaan publiceren, mede om rechters van dienst te zijn. Die hebben vaak maar beperkt tijd voor een zaak en dan is het handig om een bepaald concept verhelderd te krijgen door ervaringskennis. Wat ik me niet zo gerealiseerd had, maar steeds leuker ben gaan vinden, is dat ik mijn kennis ook door kan geven aan studenten.” EXIT JUNI 2021 41

Laatste woorden “Zorg ervoor de breedte in het werk te behouden. Als wetenschapper hoef je niet achter alle detailregelgeving aan te niet te veel voor het karretje van politici lopen, maar moet je de verbanden en was. Verder ben ik er trots op laat spannen. Want die zijn niet bezig met overkoepelende concepten laten zien. dat ik de insider-outsiderpro­ de waarheid, maar met hun karretjes. Ze Neem ook kennis van aanpalende rechts- blematiek mede op de agenda bellen je vaak niet om te horen hoe het zit, gebieden, anders is er het risico dat er heb gezet. En dat ik een gene­ maar om te horen dat wat zij willen, goed gaten vallen. En ten slotte: meer lezen, ratie studenten mee heb laten en verdedigbaar is. Dat is niet de taak van minder publiceren. Het lijkt wel alsof we delen in de grote praktijk­ de hoogleraar. Bij dat wetsvoorstel speelde in de wetenschap allemaal achter een verhalen van de Zuidas.” dat probleem niet, Koser Kaya was het eens nieuwe publicatie aanhollen, maar met mijn stellingname. Ik pleitte en pleit elkaars werk nauwelijks lezen. In je Waar bent u door teleur­ voor een minder complex ontslagrecht, ­jaargesprek zou niet alleen aangevinkt gesteld? “Teleurgesteld is een waarin flex minder flex en vast minder vast moeten worden hoeveel publicaties je groot woord. Maar toen ik is. Als dat wetsvoorstel een vervolg had hebt geschreven, maar ook: heb je je vak- hoogleraar werd, leek het me gekregen, zou het moeilijker zijn geweest literatuur bijgehouden en daarnaast ook leuk om ook internationaal en had ik me moeten afvragen of ik dat nog een goed boek – Plato of de wereld­ dingen te doen. Dat is er niet politieke spel als fulltime hoogleraar zou literatuur – gelezen? Die intellectuele kant van gekomen. Dat heeft deels kunnen doen.” is hard nodig om breed te kunnen blijven te maken met de druk op het kijken.” onderwijs en op het meedoen Zijn er in het algemeen te veel regels? aan het nationale discours en “Ja. Ik zie ook op ons rechtsgebied een met mijn bestuurswerk binnen ­welhaast oeverloze regelzucht bij allerlei de faculteit. Maar ik heb me overheden. De bundel met alle wet- en hebben, dat is wat anders. Maar het effect nu is dat er ook in vergist. Als je jong regelgeving voor het sociaal zekerheids­ ook welwillenden zuchten onder het juk van de begint in de wetenschap, bouw recht beslaat inmiddels 1.500 pagina’s! ­controle. Ik hoor al mensen zeggen: had ik het maar je een internationaal netwerk En dan heb je het dus nog niet over de nooit aangevraagd, want ik word nu op kosten gejaagd op. Ik had wel zo’n netwerk, rechtspraak. Als we niet oppassen, gaat met mijn accountant en ben veel tijd kwijt met het maar in de advocatuur en het arbeidsrecht dezelfde kant uit. Keep it aanleveren van allerlei informatie. Met de eis van zakenwereld, niet in de weten­ simple mag een aandachtspunt zijn.” terugbetalen bouw je alleen maar een enorme bureau­ schap. Is dat een big deal? Nee, cratie op. Ik pleit voor meer empathie en individuele natuurlijk niet. Ik kijk terug op Kunt u een voorbeeld geven? “Neem de rechtvaardigheid bij dit soort regelingen. In die zin een fantastische periode. Die NOW-subsidieregelingen, waarmee werk­ is de toeslagenaffaire een goed voorbeeld, want die volle carrièreswitch op mijn gevers tijdens de lockdown hun medewer­ legt bloot dat oeverloze regelzucht haaks staat op 55e kan ik iedereen aanraden. kers in dienst kunnen houden. Er is nu al rechtvaardigheid.” Het heeft mijn leven enorm discussie over of mensen die ten onrechte verrijkt.” geld hebben gekregen, dat zouden moeten Op welke dingen uit uw academische loopbaan bent terugbetalen. Ik verbaas me daarover. u trots? “Ik ben trots op de medewerkers van mijn Waarom zouden we niet accepteren dat vaksectie, en dat ik vier jaar bestuurswerk voor de rech­ een aantal mensen ten onrechte geld heeft tenfaculteit heb gedaan. Dat ze me daarvoor vroegen, gekregen? Het was een verstandige regeling was voor mij een teken dat mijn overstap echt geslaagd en nu komt het erop aan als overheid ook even een grote jongen te blijven. Want voor je het weet, heb je een tweede toesla­ genaffaire. Kijk, mensen die echt gelogen

2007 Promotie | 2008 Met echtgenote Nicole na zijn eerste oratie | 2010 Tweede oratie, nu als fulltime­ hoog- leraar | 2015 Erop uit met de sloep | 2016 Met dochter Godelieve | 2016 Met vrouw en dochter op vakantie in Grand Paradiso (Italië) plekken ode aan de keilbout

lweer een tijd geleden zorgde voor de laatste van de onderhoud kreeg de schuld, had mijn vrouw een ingrijpende, gewelddadige wijzi- voortaan reed een bus de route

oud-docent van het gingen die het stadsbeeld onder- van lijn 3. De tram verdween FOTO: DUNCAN DE FEY conservatorium op visi- ging. En wie in Nijmegen-Oost acuut, de sporen staan nog te.A Hij woonde al een leven lang rondloopt, hoeft maar even te steeds in de gevel. in Den Haag, maar was geboren kijken om de talloze gaten van Heel mooi vond ik de kleine en opgegroeid in de Rembrandt- scherven en kogels in de (achter) getuige in de recente aflevering straat. Hij was nooit meer terug gevels te zien, uit de granatentijd van Andere tijden over de Pier- geweest in Nijmegen en wilde van september 1944 tot maart sonrellen, waaruit bleek hoe graag een wandelingetje in de 1945. concreet de kleinste onder alle buurt van zijn jeugd. Bij zijn Die grote schade kennen we, kleine stadsgeschiedenissen nog ouderlijk huis liep hij de achter- zien we. Maar ik had er nooit zo overal rondom ons moeten zijn. om in en stopte hij bij een laag bij stilgestaan dat er honderden, Een oud-kraker toonde twee muurtje. Bovenop ontbrak één duizenden kleine krassen en keilbouten in een muur in de deksteen, als een tand uit een deuken in de stad zijn die niet Karrengas. Hij had die er in gebit. “Ach kijk”, zei hij, “ze heb- opvallen als je het verhaal niet februari 1981 zelf ingedraaid, ben het niet gerepareerd.” kent, en die toch allemaal hun om staalkabels aan te bevesti- Enthousiast vertelde hij hoe hij, kleine geschiedenissen hebben. gen voor een van de barricades. vlak na de bevrijding, als jochie Wie bijvoorbeeld Doddendaal De keilbouten zaten er nog net zolang had gewrikt aan de afwandelt richting Parkweg kan – steeds. Na veertig jaar. Twee loszittende steen op het muurtje waar de straat een flauwe bocht heel kleine, roestige getuigen van totdat die het begaf. “Dat heb ík naar rechts maakt – in de linker een van de grootste gebeurte- gedaan.” gevelrij nog de herstelde bescha- nissen uit de recente stadsge- Het was haast ontroerend om digingen zien van een tramonge- schiedenis. een bejaarde man zo blij te zien luk. Op maandagmiddag 6 juni als het kind dat hij ooit was. 1955 boorde de tram van lijn 3 JOS JOOSTEN ALUMNUS. Natuurlijk heeft Nijmegen zijn zich in de gevel van Doddendaal ­PUBLICEERT GEREGELD OVER DE grote, zeer zichtbare krassen en 117 – zonder gewonden, maar GESCHIEDENIS VAN NIJMEGEN­ blessures: het bombardement met veel schade. Achterstallig Radboud community

Na je diploma blijft de Radboud Universiteit graag met je verbon- den. Via Radboud Academy ­(vervolgonderwijs) bieden we ­gelegenheid voor verdere professio- nele en persoonlijke ontwikkeling, via Radboud Reflects (lezingen en debat) en Radboud Recharge (portal voor wetenschapsnieuws) delen we onze kennis, en met het Career Central slaan we een brug tussen alumni en het werkzame leven. Ten slotte biedt dit nieuwe servicekatern informatie­ over ­projecten van het Radboud Fonds. Waarom stoppen met leren na de Uitgelicht studietijd? Maatwerktraining In de wereld van nu is het nodig dat je blijft leren. Radboud Academy speelt in op heden- Spaans bij talencentrum daagse vraagstukken uit de samenleving, gevoed door actuele wetenschappelijke inzich- Radboud in’to Languages ten. Met onze zeven faculteiten ontwikkelen we innovatief vervolgonderwijs voor profes­ sionals en breed geïnteresseerden die zich Geen woord Spaans spreken en bij een nieuwe werkgever professioneel of persoonlijk willen blijven ­worden belast met zakencontacten in Latijns-Amerika. Reinier ­ontwikkelen. Vuylsteke overkwam het. Hij zocht raad bij Radboud in’to

De lerende organisatie Languages voor een intensieve­ taaltraining op maat. Om het aanbod – variërend in vakgebied, vorm en duur – goed te laten aansluiten op Reinier Vuylsteke (32) maakte in 2020 een hoe dan ook beloond. “De mensen waarde- leerbehoeftes, werken we samen met een overstap naar de salesafdeling van Hoogwegt ren het altijd enorm als je moeite doet hun keur aan organisaties en bedrijven. Group, een in Arnhem gevestigd voedings- taal te spreken.” Heeft ook jouw organisatie een innovatieve middelenbedrijf. Hij sprak nog geen woord oplossing nodig voor een probleem? Met onze Spaans, en om succesvol producten als Eerste klantgesprek inhoudelijke en didactische expertise vertalen melkpoeder te kunnen slijten in Latijns- Onderdompeling vereist eigenlijk goed we je organisatiedoelen naar een flexibel Amerika moest hij wel een taaltraining gaan ­contact, blikt Reinier terug op zijn online ­leertraject dat aansluit op de vraagstukken volgen. Collega’s bij Hoogwegt waren hem al programma, waarbij de onderdompeling en uitdagingen van je team. Neem contact voorgegaan bij Radboud in’to Languages, werd gevolgd door een onlangs afgeronde op via [email protected] voor intensieve trainingen in het Italiaans en incompanytraining, in tweetallen. De eerste Frans. “Met Engels kun je ook in Latijns- contacten in Latijns-Amerika heeft hij tele- Amerika een heel eind komen, maar Spaans fonisch in het Spaans te woord kunnen is een taal waarmee je mensen in het hart staan, echte bezoeken volgen zo snel de kunt raken. Die persoonlijke connectie­ is in grenzen opengaan.­ ons vak onontbeerlijk.” Voor zijn eerste klantgesprek had Reinier Vier maanden lang werd Reinier tweeweke- zich minutieus voorbereid: introductie­ lijks getraind door een persoonlijke coach, zinnetjes geoefend, nog wat woordjes erop steeds in sessies van twee uur. “Heel prettig nageslagen, een rustige ruimte op de zaak om dit persoonlijk te doen, in groepen ben je gezocht, om dan eindelijk het belletje te toch afhankelijk van het gemiddelde niveau doen. Reinier zal dat gesprek, met Juan uit en tempo. Zo’n training is op maat gemaakt, Argentinië, niet snel meer vergeten. “Nadat soms kon ik hoofdstukken uit het boek over- ik mijn zinnetjes had afgedraaid, bleef het slaan, zonder dat het helemaal vrij werd. Het aan de andere kant van de lijn een tijdje stil. was niet vrijblijvend, het programma is heel Zegt Juan: ‘Het spijt me, maar ik spreek serieus afgewerkt.” Behalve aan het Spaans helaas geen Italiaans.’” Reinier kan er nu werd tot zijn genoegen ook ruim aandacht hard om lachen, het contact met Juan ver- besteed aan de specifieke taal- en loopt inmiddels soepel, in augustus volgt ­cultuurtrekjes in Latijns-Amerika, met soms hopelijk de eerste echte ontmoeting. “Dan grote verschillen tussen de landen. “In Peru kan ik een mooie volgende stap zetten in kun je een inleiding maken die helemaal deze leerschool, om echt te ervaren dat een deugt, maar hetzelfde verhaal kan in nieuwe taal ook een nieuw avontuur is.” Colombia als belediging worden opgevat. Het ene land is informeel, het ander veel formeler, het ene land kent werkwoords­ Meer informatie over maatwerktrajecten: vormen die elders niet gebruikelijk zijn.” www.into.nl | [email protected] | Er zijn Natuurlijk blijf je fouten maken, zegt Reinier, maatwerktrajecten­ voor de talen Engels, Duits, REINIER VUYLSTEKE maar de winst van je inspanningen wordt Spaans, Frans, Italiaans, Russisch en Chinees. RU.NL/RADBOUDACADEMY | 024 36 12 677 | RADBOUD ACADEMY 45

Online | Doelgroep: professionals die hun ­communicatieskills willen optimaliseren om efficiënter te kunnen werken | Aangeboden door: Radboud in’to Languages | www.into.nl

Gezondheid, zorg en welzijn ZOMERCURSUS VOOR BEDRIJFS- EN In the ­VERZEKERINGSARTSEN Als bedrijfs- of verzekeringsarts heeft spotlight u een drukke agenda. Door het jaar heen In elke editie doen we per lukt het niet altijd om aan uw nascholings­ vakgebied een greep uit het eisen te voldoen. Toch is het gewenst dat zijn omgeving. Gezien de huidige problemen u als generalist op de hoogte blijft van de in onder andere de (complexe) jeugdzorg rijke aanbod van Radboud laatste medische ontwikkelingen en de zijn deze zorgprofessionals meer nodig Academy en de aangesloten ­veranderingen in de wet- en regelgeving. dan ooit. Hoofdopleider is Ron Scholte, opleidings­eenheden van de En dat u hierover adequaat kunt adviseren. ­bijzonder hoogleraar Effectiviteit en faculteiten. Deze zomercursus wordt georganiseerd ­professionalisering van de jeugdzorg aan samen met de bedrijfs- en verzekerings­ de Radboud Universiteit en bijzonder hoog- artsenopleiding SGBO, met onder meer leraar bij de werkplaats Jeugd van Tranzo: Communicatie, taal en media aandacht voor de volgende onderwerpen: “De orthopedagoog-generalist heeft team- EENDAAGSE COMMUNICATIETRAININGEN ­laaggeletterdheid in de spreekkamer, spelervaardigheden nodig: hoe ben jij in Met de volgende eendaagse programma’s: ­re-integratie na Covid, het medisch staat om een goede band met je cliënt en • Succesvol solliciteren: een goed gesprek ­tuchtcollege en leefstijlgeneeskunde. mede-professionals op te bouwen?” • Succesvol solliciteren: een brief die Start: 30/8 t/m 1/9 of 1/8 t/m 3/8 | Locatie: Start: september en januari | Duur: 2 jaar | ­overtuigt Kloosterhotel ZIN in Vught | Doelgroep: Doelgroep: pedagogen en psychologen | • Pitchen als een pro bedrijfs- en verzekeringsartsen | Aangeboden Aangeboden door: Radboud Centrum Sociale • Online Netwerken door: Radboudumc Health Academy | Wetenschappen | www.ogzon.nl • Pronunciation in English www.radboudumc.nl/onderwijs • Speedreading Kunst, cultuur en • Working in international teams ORTHOPEDAGOOG-GENERALIST geschiedenis • The Power of Words De opleiding tot Orthopedagoog-generalist SCHRIJVEN VAN EEN POPULAIR-­ • English Grammar Zuid- en Oost-Nederland leidt professionals WETENSCHAPPELIJK BOEK • Emailing in English op die – vanuit een brede visie – optimale In de wetenschap wordt maatschappelijke Dagelijks op 23/8 t/m 27/8 | Eendaags | zorg kunnen bieden voor het individu en impact steeds belangrijker. Er wordt meer waarde gehecht aan het publiceren voor een breed publiek. Veel mensen willen graag een populairwetenschappelijk boek schrijven, maar hebben moeite met het maken van een begin. In deze cursus leer je hoe je start met het schrijven van een boek en onder leiding van een docent werk je met mensen in een kleine groep aan je eigen populairwetenschappelijke boek. Start: 14 september | Duur: 4 bijeenkomsten (basismodule); in januari 2022 start de vervolg- module van nog eens 6 bijeenkomsten | Doelgroep: wetenschappers, journalisten en andere (vak)specialisten die een wetenschap- pelijk non-fictieboek willen schrijven voor een breed publiek | Aangeboden door: Radboud Academy | www.ru.nl/ra/spwb Persoonlijke ontwikkeling, leiderschap en skills YOUNG PROFESSIONAL PROGRAMME Waar de focus in je studie grotendeels lag op het opdoen van kennis en onderzoeks- vaardigheden, wordt er in het werkende leven meer van je gevraagd. Zoals een pro- ject van A tot Z oppakken, jezelf profileren, goed omgaan met verwachtingen en ­netwerken. In het Young Professional Programme werk je op een actieve manier aan het opbouwen van deze professionele vaardigheden. Vanuit wetenschappelijke inzichten ga je aan de slag met concrete casussen uit het werkveld en bieden we je challenges om jezelf als professional te ­ontwikkelen. Zo leer je de essentiële profes- sionele skills om impact te maken en van Juridische (en digitale) deerd. Gericht op professionals die expert meerwaarde te zijn voor de organisatie veiligheid willen worden op het gebied van organisa- waar je werkt. JAARLIJKS CPO-CONGRES: tieverandering. Start: oktober of november | Duur: 8 weken | DE KLIMAATBEWUSTE JURIST Start: 7 september | Duur: 8 modules verdeeld Doelgroep: young professionals die net gestart Wat kunnen juristen doen om de klimaat­ over 9 dagen in 8 maanden | Doelgroep: zijn in een organisatie en maximaal 2 jaar crisis te beteugelen en duurzaamheid te managers en professionals die zich bezig­ werkervaring hebben | Aangeboden door: bevorderen? Hoe draagt het recht bij aan houden met verandertrajecten binnen (hun) Radboud Academy | een groenere wereld? Het CPO verzorgt organisatie(s), en hr-professionals die met www.ru.nl/radboudacademy/ypp onderwijs op het gebied van klimaat en weerstand in hun organisatie te maken hebben| recht. Over klimaatrechtelijke vraagstukken Aangeboden door: Radboud Management Gedrag, psychologie en en juridische tools om deze op te lossen. Academy en D&B | www.ru.nl/rma/psychvo sociologie Voor de klimaatbewuste jurist. BASIS- EN VERVOLGOPLEIDING TOT Start: 5 juni | 10.00-14.00 uur | Doelgroep: Beleid, bestuur en politiek MINDFULNESSTRAINER juristen met belangstelling voor klimaat en BUSINESS DATA SCIENTIST Na het volgen­ van zowel de basis- als de recht, in het bijzonder wie hiermee te maken Organisaties beschikken over een overvloed vervolgopleiding ben je gekwalificeerd om heeft in de praktijk en wie wil weten hoe een aan data. Data zijn een productiefactor de 8-weekse MBSR-MBCT-trainingen te gaan duurzame rol te nemen in de uitvoering van de geworden. Een juist gebruik ervan kan veel geven. praktijk | Aangeboden door: Centrum voor concurrentievoordeel opleveren. De oplei- Start Basisopleiding: 24 augustus, 4 september Postacademisch Juridisch Onderwijs | ding Business Data Scientist gaat over alles of 4 februari 2022 | Vervolgopleiding: 14 januari www.cpo.nl/klimaat wat een organisatie nodig heeft voor de 2022 | Duur Basisopleiding: 9 opleidingsdagen. ‘datatransformatie’. Denk aan: waarde­ Vervolgopleiding: 20 opleidingsdagen (1 jaar) | Economie, management Doelgroep: professionals in de gezondheidszorg, en organisatie zoals psychologen, cognitief gedragstherapeu- PSYCHOLOGIE VAN ten, psychiaters, POH-GGZ, verpleegkundigen, ORGANISATIEVERANDERING geestelijk verzorgers, vaktherapeuten, SPV en Een organisatie heeft tegenwoordig maar VMBN cat. 2 mindfulnesstrainers. Professionals één zekerheid: ze zal constant moeten in het management, het onderwijs en de wel- ­veranderen. Om een blijvende organisatie- zijnssector, zoals leidinggevenden, docenten verandering te realiseren, is gedrags­ en hulpverleners. | Aangeboden door verandering van de mensen binnen een Radboudumc Centrum voor Mindfulness| organisatie, naast een bedrijfskundige aan- www.radboudcentrumvoormindfulness.nl/ pak, cruciaal. In deze opleiding is een goede­ opleiding balans tussen praktijk en theorie gegaran- RU.NL/RADBOUDACADEMY | 024 36 12 677 | RADBOUD ACADEMY 47

creatie uit data, toepassen van AI en data samenwerking te verbeteren en reflecteert Start: 14 september | Duur: 6 dagen, science, digitalisatie van bedrijfsprocessen op eigen ervaringen en deelt deze met 16.00-20.00 uur | Doelgroep: huisartsen en datagedreven werken. elkaar. Onder leiding van een expert vindt en specialisten ouderengeneeskunde | Start: 7 oktober | Duur: 6 modules verdeeld er discussie en verdieping plaats. Aangeboden door: IQ healthcare | over 10 dagen in 6 maanden | Doelgroep: Start: 2 september | Duur: 7 interactieve en www.ethiekindehuisartspraktijk.nl ­professionals die actief zijn of een loopbaan­ 2 face-to-facebijeenkomsten | Doelgroep: ambiëren in het werken met data en/of ­professionals die hun kennis over inter­ ­businessanalyse | Aangeboden door: nationale samenwerking willen actualiseren; Radboud Management Academy | ­nieuwkomers in de sector; bestuurders en ­ www.businessdatascientist.nl ­toezichthouders | Aangeboden door: Radboud Centrum Sociale Wetenschappen | ICT, AI en digitale veiligheid www.rcsw.nl/amid-masterclass OPLEIDING DATA-SCIENCE ­GEGEVENSBESCHERMING Filosofie, religie, ethiek Slim en tegelijkertijd verantwoord gebruik ETHIEK IN DE HUISARTSPRAKTIJK van gegevens vergt kennis en begrip uit De bestrijding van de Covid-19-pandemie ­verschillende disciplines. Om privacyregels brengt haar eigen morele vraagstukken met goed te kunnen toepassen, is kennis van zich mee, ook voor huisartsen. Maar morele computerwetenschappen onontbeerlijk. problemen zijn niet alleen van deze tijd en Andersom geldt dat wanneer je werkt met dit zijn niet de enige morele problemen in grote dataverzamelingen, IT-systemen en de de huisartsenpraktijk. Morele vragen komen beveiliging daarvan, kennis van de geldende voort uit de vraag ‘wat is goede zorg’ en privacyregels noodzakelijk is. In deze oplei- ­ontstaan in alledaagse praktijksituaties, ding komen al deze aspecten aan bod. De in de omgang met patiënten en collega’s. opleiding biedt een afwisselend en praktijk- De cursus behandelt de morele dimensie Zie ru.nl/radboudacademy voor gericht programma van computerweten- van het huisartsenvak, waarbij alledaagse meer aanbod van het vervolgonderwijs schappen en juridische verdieping in onder morele problemen in uw huisartspraktijk van de Radboud Universiteit. meer de privacywetgeving. het uitgangspunt zijn. Start: 14/10, 11/11, 25/11, 16/12 ,6/1 en 27/1 | Duur: 6 dagen | Doelgroep: ICT- en privacy- rechtadvocaten, bedrijfsjuristen, privacy- ­officers, FGs en overheidsjuristen | Aangeboden door: Centrum voor Postacademisch Juridisch Onderwijs | www.cpo.nl

Diversiteit, gelijkheid en samenwerking AMID MASTERCLASSES - GRONDSLAGEN VAN INTERNATIONALE SAMENWERKING Waar draait het om bij internationale samenwerking? Wanneer heb je impact en hoe meet je dat? Wat weten we van samen- werking met partners op basis van gelijk- waardigheid? Hoe communiceer je met je achterban? In een reeks van zeven inter­ actieve online en twee face-to-facebijeen- komsten maakt u kennis met de grondslagen van internationale samenwerking. U krijgt essentiële wetenschappelijke kennis om de dagelijkse praktijk van internationale RU.NL/RADBOUDREFLECTS | 024 361 55 55 | RADBOUD REFLECTS

Volg de gratis livestreams van Radboud Reflects AGENDA Of doen we zijn erfenis dan tekort? De verdiepende lezingen van Radboud Luister naar filosoof Pauline Kleingeld en Reflects gaan ook in coronatijd gewoon De duistere Kant rechtsfilosoof Thomas Mertens over racisme door. Niet als lezing in een zaal, maar als Lezing en gesprek met filosoof en seksisme bij de duistere kant van Kant. gratis livestream, met de mogelijkheid voor Pauline Kleingeld en rechtsfilosoof­ Radboud Reflects en Radboud Diversity het publiek om vragen te stellen aan de Thomas Mertens | Donderdag Equity and Inclusion Office. sprekers. 16 september | 20.00-21.30 uur Want wetenschappelijke kennis is onmisbaar |Online en Theaterzaal C bij het nadenken over maatschappelijke Het werk van de invloedrijke filosoof De toekomst van Europa ­vragen. Of het nu gaat om duurzaamheid, Immanuel Kant kent vrouwonvriendelijke Oud-voorzitter van de Europese diversiteit, politiek, recht of zorg, de verdie- en racistische elementen. Wat betekent dit Raad Herman Van Rompuy en pende invalshoek van Radboud Reflects voor de ethiek van Kant en de toepasbaar- historicus Joost van Roosendaal | werpt een nieuw licht op vraagstuk ken en heid van zijn morele principes anno nu? Dinsdag 7 december | 20.00-21.30 levert een bijdrage aan het maatschappelijk Moeten we Kant aan de kant schuiven? uur | Online en De Lindenberg debat. Heb je een livestream gemist of wil je een lezing terugkijken? Bekijk dan de opname van de livestream, lees het verslag of luister AGENDATIP naar de podcast. Bekijk bijvoorbeeld de terugblik van de beroemde politicoloog Het tekort van het teveel ­behandelen dan mensen met ernstige Michael Sandel, de Sloveense filosofe Lezing door psychiater Damiaan stoornissen. De zorg is een product Renata Salecl of neurobioloog Dick Swaab. Denys | Donderdag 23 september ­geworden, de patiënt een consument. Of bekijk de lezing van filosoof René ten Bos, 2021 | 20.00-21.30 uur | Online en Volgens Denys is het de hoogste tijd dat de over meteosofie. De Vereeniging, Nijmegen ziel terugkomt in de geestelijke gezond- heidszorg. “Laten we de psychiatrie terug-

FOTO: TED VAN AANHOLT Wat gaat er mis in de brengen naar die kleine kamer van geestelijke gezond- ­vakmanschap en unieke verhalen.” heidszorg? En waarom leiden volgens psychia- Hand in eigen boezem Maar we moeten ter Damiaan Denys ook de hand in eigen boezem steken. meer investeringen juist Hoewel Nederland al jaren tot de gelukkig- tot een slechtere zorg? ste landen ter wereld hoort, krijgen jaarlijks Een groot deel van het een miljoen mensen een behandeling voor probleem ligt in de com- psychische klachten. De meeste hiervan mercialisering van de zorg, maar het zijn klachten als stress, burn-out, lichte ­probleem ligt voor een deel ook bij onszelf. depressies en slaapstoornissen. Denys stelt OPNAME VAN DE LIVESTREAM VAN DE We moeten meer oog krijgen voor het feit dat therapeuten vervelende gebeurtenissen ­LEZING VAN RENÉ TEN BOS OP 17 MEI dat vervelende ervaringen nou eenmaal bij niet hoeven weg te werken. We moeten er het leven horen in plaats van te hopen dat mee leren omgaan en ze gebruiken als Najaar en nieuwsbrief een therapeut ze wegpoetst. Luister hoe levenslessen. Met een beperkt aantal deelnemers in de Damiaan Denys uitlegt wat er misgaat in de zaal, zijn de meeste lezingen in het najaar geestelijke gezondheidszorg en wat er wél Over de spreker Damiaan Denys is ook als livestream te volgen. Schrijf je in voor moet gebeuren. filosoof en hoogleraar Psychiatrie aan de de nieuwsbrief van Radboud Reflects en blijf Universiteit van Amsterdam. Hij schreef op de hoogte: www.ru.nl/rr/nieuwsbrief. Commercialisering De commercialisering ­verschillende publieksboeken, waaronder Wil je verder denken over ethische­ vragen van de zorg is een van de oorzaken van Het tekort van het teveel (2020). die spelen in jouw organisatie?­ dit probleem, stelt Damiaan Denys. Bekijk www.ru.nl/rr/professional Zorgverzekeraars willen dat zorg efficiënt, Deelname Deze lezing kun je online gratis transparant en meetbaar is, met snelle via een livestream bijwonen. Schrijf je in en Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? ­diagnoses en een vast aantal behandelingen. ontvang de reminder en de link naar de Steun ons dan met een financiële bijdrage Met als gevolg dat hulpverleners liever terugblik van deze livestream in je mailbox. en doneer via: www.ru.nl/rr/doneer ­patiënten met lichte problematieken www.ru.nl/radboudreflects We bouwen graag samen aan de toekomst. Niet alleen aan die van de wereld, maar ook aan die van jou. We bieden daarom carrièreadvies aan alumni, maar daar houdt het niet op. Je vindt op het carrièreplat- form van de Radboud Universiteit alle mogelijkheden om je ook na je studie te blijven ontwikkelen: door een cursus te doen, lezingen te vol- gen, maar ook door het gesprek met elkaar aan te gaan. Dat kunnen we Samen niet zonder jou. Help jij ons mee? Op Career Central bouw jij aan de bouwen aan toekomst, met anderen en met ons. Benieuwd naar het ­platform? Ga naar de toekomst www.ru.nl/career-central. CREDIT FOTO: EHT COLLABORATION.

In 2019 hadden Heino Falcke en een breed internationaal team van sterrenkundigen een wereldprimeur: de allereerste foto van een zwart gat. De Radboud Universiteit heeft nog veel meer wetenschappers die hard werken om de grenzen van onze kennis te verleggen. Volg hun onderzoek op Radboud Recharge en blijf op de hoogte van de nieuwste inzichten over het universum. www.radboudrecharge.nl/universum Beeld: EHT Collaboration Het Radboud Fonds is een gezamenlijk initiatief van de Radboud Universiteit en het Radboudumc.

Meer weten? Kijk voor meer ­informatie over het Radboud Fonds op www.radboudfonds.nl of mail ons op [email protected].

Doneren? Bijdragen aan een van onze ­projecten? Doneer op IBAN: NL84­ ABNA 0248 690 655. Of neem contact met ons op voor een schenking op maat.

Parkinson Schenking en jongeren

Petrus In Nederland hebben naar schatting vijftig- Het Radboud Fonds steunt onderzoek naar duizend patiënten de ziekte van Parkinson. ­parkinson bij jongeren. Wilt u meer weten of Canisius In tegenstelling tot wat velen denken, kan ­bijdragen? Kijk op www.radboudfonds.nl voor ­parkinson ook jonge mensen treffen: zo’n meer informatie of doneer door met uw telefoon Fonds tien procent heeft een beginleeftijd onder de de QR-code te scannen. Deze code leidt naar de Studenten die vanwege financiële vijftig jaar. De problematiek bij deze groep webpagina van Tikkie met daarop de mogelijk- ­redenen hun studie niet kunnen afma- van jonge parkinsonpatiënten is complex­ en heid om te doneren. Het voorgestelde bedrag ken, kunnen aankloppen bij het Petrus in veel gevallen schrijnend. Alles bij elkaar is aanpasbaar. Doneren via de QR-code is Canisius Fonds, een fonds op naam van gaat het om enkele duizenden jonge ­honderd procent veilig en eenmalig. het Radboud Fonds. Dat deed ook Hassan ­patiënten in Nederland. ­Ayyoubi. Hij belandde via het vmbo, mbo Om inzicht te krijgen in de worsteling van en hbo op de Radboud Universiteit, waar het op jonge leeftijd leven met de ziekte van hij de master Strafrecht doet. “Eigenlijk Parkinson zijn interviews gehouden met maakt het niet zoveel uit hoe intelligent ­vijftig jonge patiënten. Daarnaast staan je bent. Als je iets wílt, kun je het”, zegt nog 25 interviews gepland met partners Ayyoubi. “Opgeven was voor mij nooit en kinderen van patiënten om meer zicht een optie, maar als je elke dag stress te krijgen­ op wat deze groep meemaakt. hebt door je financiële situatie, ga je het ­Hierbij wordt vooral gefocust op de niet toch overwegen.” De schenking van het direct zichtbare gevolgen van parkinson. Petrus Canisius Fonds maakt mede Dit inzicht helpt ons verder­ om de specifieke mogelijk dat hij nu zijn studie kan zorg voor deze groep patiënten­ nog beter ­afmaken. in te richten. WWW.RADBOUDFONDS.NL | [email protected] | RADBOUD FONDS 51

Wat wil ik STUDENTENWELZIJN eigenlijk Student, omarm je fouten Burn-outklachten, prestatiedruk en stress. Helaas voegde de coronacrisis daar met mijn eenzaamheid en gebrek aan écht contact aan toe. Verschillende onderzoeken tonen aan dat studenten in toenemende mate met problemen kampen. nalatenschap? Het Radboud Fonds steunt initiatieven die op eigen, unieke wijze­ aan een ­oplossing bijdragen. Zo steunen we initiatieven door studenten, voor studenten. Remy Richie (derdejaars Science/Chemistry) en Aimée de Croon (master Het is een vraag die niet meer is weg te denken, ­Biomedische wetenschappen) besloten hun ideeën om te zetten naar een als hij eenmaal relevant is. Wanneer de vraag ­concreet plan tijdens de hackathon ‘Studentenwelzijn: voor u relevant is, weten we niet. We weten who cares!?’ in april dit jaar. Samen met anderen wél dat we u graag helpen bij het zoeken en bedachten zij een mooi doel: omarm je fouten­ en leer formuleren van een antwoord. Ligt een ervan. Ze maakten al een start met de plannen met bepaald onderwerp u aan het hart? Heeft u een echte ‘Wall of Shame’, waar mensen openlijk voor belangstelling voor academisch of bijzonder hun fouten uitkomen en deze zelfs vieren. Ook orga- erfgoed? Of misschien gunt u nieuwe genera- niseren ze workshops over de kracht van falen. Via de ties studenten dezelfde kansen als u heeft QR-code kunt u de initiatieven voor en door studen- gehad? U kunt uw universiteit blijvend ten steunen. ­ondersteunen door het Radboud Fonds op te nemen in uw testament. Bijvoorbeeld met een erfstelling, een legaat of een fonds op naam: voor de kinderen van onze kinderen.

Wilt u inspirerende verhalen lezen van mensen die bewust kozen om te investeren in de weten- schap of meer informatie over nalaten aan het Radboud Fonds? Vraag de brochure aan bij Treurliederen ­Lisette Pals via [email protected]. door de eeuwen heen op cd gezet

Tijdens een onderzoeksproject naar historische rampen in Nederland stuitte Lotte Jensen, hoogleraar Literatuur- en cultuurgeschiedenis, op tal van liederen over rampen: van watersnoodrampen en een muggenplaag tot de pest en de cholera. In samenwerking met het Utrechtse muziekgezelschap Camerata Trajectina kwam een cd tot stand met twintig rampliederen in Nederland door de eeuwen heen, van de Sint-Elisabethsvloed in 1421 tot een rupsenplaag in 1684, en van een felle brand na onweer in Groesbeek in 1828 tot de Watersnoodramp van 1953. Ook de coronacrisis ontbreekt niet. Hiervoor schreef voormalig Dichter des Vaderlands Ester Naomi Perquin een gedicht dat door componist Willem Wander van ­Nieuwkerk op muziek werd gezet. Voor het bestellen van de cd: zie www.camerata-trajectina.nl FOTO: EDUARDO ACEVEDO

Influencers gezocht jebentnodig.nl/vacatures

Je bent nodig.