Número 174 | 3 Neste Número

Revista de Ciencia, Innovación e Tecnoloxía de Galicia Nº 174

anos

informando

www.codigocero.com

Colle impulso nos coles o libro dixital

A rede de formación TIC expándese Viaxamos aos inicios da chegada O Milladoiro e As Pontes da Rede a organizaron quedadas maker Galicia

ESPECIAL 25 anos da Rede en GALICIA

 14 Sumario 174 » novas --Resumo de actualidade TIC con especial fincapé nas 5 cousas que acontecen na nosa terra e dende a nosa terra » reportaxes --As mozas, protagonistas da nova edición do certame 8 Lingua de Namorar --O CITIC participa na creación de dúas cátedras de 9 16 innovación na UDC --Ofrecemos un novo menú de inverno de innovación 10 galega, indicado para collermos folgos --A asociación Ineo renova directiva 12 --Completada a entrega de 13.000 novos equipos para 14 o alumnado dos 154 centros E-Dixgal --Especial 25 anos da Rede en Galicia: 16 --JOSÉ IGNACIO LÓPEZ CABIDO, subdirector técnico 17 do CESGA, sitúanos no que podería ser o intre aproximado en que “naceu” a Rede na nosa terra --JUAN LUIS RUIZ convídanos a viaxar no tempo aos 19 24 seus primeiros intres de contacto con Internet, en 1993, no CESGA --FERNANDO SUÁREZ, presidente do CPEIG, 20 lémbranos como cambiou a nosa vida coa chegada da Internet... e como seguirá cambiando --HENRIQUE NEIRA, autor de Historia da Informática. 21 Unha cronoloxía, fai un repaso polos nosos primeiros dez anos conectados --JOSÉ ANTONIO CONSTENLA, un percorrido polas 22 cousas que nos converteron nos internautas de hoxe --O Clúster TIC Galicia e a Laconnetwork entregan os 23 27 seus primeiros premios --Milladoiro e As Pontes apostan formatemente pola 24 cultura maker --A nova edición do centro de crowdworking do Gaiás 26 dá unha viraxe cara o ámbito 4.0 » gadgets --Debullamos con todo luxo de detalles os trebellos 27 tecnolóxicos da tempada » xogos --Repasamos o máis salientábel dos días pasados en 29 29 materia de xogos e consolas

Número 174 | 3 Neste número.... Equipo Neste número.... DIRECTOR: Xosé Mª Fernández Pazos [email protected] WEBMASTER: Revista de Ciencia, Innovación e Tecnoloxía de Galicia Nº ste número de Código Cero, o 174, é Marcus Fernández 174 unha máquina do tempo. Unha máqui- [email protected] anos na de curto alcance, que non nos vai informando REDACCIÓN: www.codigocero.com levar lonxe, nin temporal nin espacial- Fernando Sarasketa mente, só a un intre concreto da Galicia Sonia Pena de hai 25 anos, xusto cando se puido [email protected] Colle impulso nos coles dicir, con ciencia certa, que a nosa terra foi quen de o libro dixital FOTOGRAFÍA: darlle a benvida a Internet e estrearse, por dereito pro- Adolfo Enríquez Calo • Joferpa A rede de formación E TIC expándese pio, na Sociedade da Información. Non parece unha Viaxamos aos SUPERVISIÓN LINGÜÍSTICA: inicios da viaxe interesante? Haberá quen diga que non, quen chegada O Milladoiro e As Pontes da Rede a organizaron quedadas maker María Xesús Vázquez Galicia diga “boh, 25 anos non é moito tempo para que o esforzo de ver discorrer o tempo polas nosas veas, con DESEÑO E MAQUETACIÓN: todas as incomodidades psicolóxicas e fisiolóxicas que Óscar Louzán [email protected] isto pode carrexar (coma o jet lag dos desprazamentos aéreos longos, pero en plan besta), pague finalmente PUBLICIDADE: [email protected] ESPECIAL 25 anos da Rede en GALICIA a pena”. Porén, nos dicimos o contrario, que si que vale o esforzo, e máis se para facer esta viaxe contamos coa EDITA: presenza, acompañándonos, dalgúns dos principais Grupo Código Cero Comunicación S.L. protagonistas e implicados na nosa estrea dixital, un Rúa das Hedras nº 4, 1º G proceso que no seu momento puido parecer modera- 15895 Ames (Milladoiro) damente relevante, pero agora, coa perspectiva deses Tel.-fax: 981 530 268 www.codigocero.com 25 anos transcorridos, aseméllanos decisivo: a chama [email protected] ou faísca que prendeu unha nova era histórica. Se cadra hai quen cre que hai cinco lustros eramos máis IMPRIME: ou menos igual, pero sen tabletas. E si que é certo que Gráficas Garabal, S.L. Tel.: 981 56 25 95 eramos iguais, pero tamén, radical e indescritíbelmen- [email protected] te distintos. Nas páxinas centrais deste número, o 174, explicamos o porqué.  Número 174 (xaneiro - febreiro 2018) Publicación periódica. Prezo: 2 € Humor tecnolóxico de Henrique Neira Depósito Legal: C-2301/01 I.S.S.N. (Edición impresa): 1579-7546 I.S.S.N. (Edición dixital): 1579 -7554 Fotos páxinas 15, 22 e 25: Deseñadas por Creativeart / Freepik

Nº cia 173 ación e Tecnoloxía de Gali anos

Revista de Ciencia, Innov informando

www.codigocero.com

PLAN DE BANDA LARG anos 51 polígonos subidos Dez ao tren ultrarrápidode Internet AROUSA NORTE CPETIG LOCE APLICACIÓN de A manconunidade Facendo bandeira da quere impulsar a profesión informática experiencia turística

ASÍ CANTAN AS FONTES O CCG presenta o noso mapa sonoro

PROXECTO POLARYS O mar nunca foi tan seguro

cando leas a revista, compártea.... Síguenos en: .... cun amigo, un familiar, ou dóaa á biblioteca do teu barrio. Cantos máis sexamos, máis cambios  conseguiremos

https://www.facebook. https://twitter. https://www.youtube. https://www.instagram. http://codigocero.com/ Subscríbete na nosa com/codigocero com/codigocero com/user/CodigoCero com/codigocero_com/ spip.php?page=bacakend web para recibir as novas cada día

4 | Número 174 | NOVAS | RESUMO DE ACTUALIDADE TIC |

marco de acción o por exemplo, poboacións Proxecto Comunita- illadas do rural e da Mon- rio SILO (Operacións taña, coma O Courel sen ir Literarias Socialmente máis lonxe; centros escola- Inclusivas), impulsado res; residencias de maiores, pola entidade que así como entre colectivos leva o nome do céle- vulnerábeis: drogodepen- bre poeta do Courel dentes ou reos, entre ou- e coa colaboración tros. A Deputada avanzou da Deputación. A que a primeira xornada iniciativa SILO foi deste encontro celebrárase presentada (durante dende o 21 ao 26 de agosto o Obradoiro do Libro no Courel, e haberá un do CENTRAD) pola intercambio de escritores, deputada de Cultura, poetas, tradutores de toda Pilar García Porto, o Europa. xerente da Fundación García Porto avanzou que A Fundación Uxío Novoneyra e a Uxío Novoneyra, Uxío SILO é o único proxecto de Novo Rey. Europa Creativa que se reali- Deputación de Lugo crearán unha O Proxecto SILO za na provincia de Lugo, cun terá, nun principio, investimento de 335.000 plataforma de literatura galega e un alcance de tres euros dos que 200.000 anos. Trátase, como euros son financiados pola integración social dixemos, de impulsar, Unión Europea, e 135.000 visualizar e achegar a euros por 7 entidades inter- A Fundación Uxío colectivos vulnerábeis en nosa literatura a Eu- nacionais. Novoneyra e a Depu- Europa. O labor de promo- ropa, e viceversa (a europea Este proxecto, engadiu, tación de Lugo van pór en ción, que tamén se levará a na nosa terra). A iniciativa, contará tamén con unha marcha unha plataforma cabo polas canles tradicio- dotada de 335.000 euros, plataforma dixital coa que tecnolóxica para promover nais de coñecemento e de mostrará as letras galegas e os participantes de toda Eu- a literatura galega entre acceso á lectura, terá como europeas en lugares como, ropa poderán interactuar. 

O CCG avaliará as posibilidades informativas (e desinformativas) do Big Data

O Consello da Cultura Gale- Nesta xornada, coordinada por Xosé  ga vai organizar o vindeiro López, Xosé Ramón Pousa e Rosa 15 de marzo un encontro arredor Aneiros, preténdese “ofrecer unha da información a gran escala e as visión panorámica do que aconte- posibilidades de coñecemento e ce no panorama do Big Data, coa desenvolvemento que se nos abren presentación dalgunhas experiencias, ante unha xestión optimizada (Big e analízanse vías para aproveitar esa Data) desa información masiva: cou- circulación masiva de datos nas inicia- sas como coñecer mellor o mercado tivas culturais nos diferentes ámbitos”. editorial, impulsar retos científicos O programa de relatorios contará coa até o de agora de difícil resolución, presenza dos investigadores Ana- saber a resposta da xente ante un clet Pons, Carlos Elías, Clara Higuera, produto ou atender a demandantes Xaquín González, Jesús Miguel Flores de servizos cos servizos que lles son Vivar e Carmen García Mateo. máis devecidos. Sobre estes e outros A sesión pecharase cunha mesa temas (e tamén sobre o “reverso redonda, que centra o foco en Galicia. escuro” das novas canles de datos O director de innovación da Televisión derivado dun mal uso das mesmas) e de Galicia, Xosé Pereira, modera unha sobre as mellores maneiras de tratar sesión en que participan María Yáñez, o coñecemento masivo tratará a xor- xornalista especialista en estratexias nada do Consello da Cultura Galega nas redes; Marcus Fernández, web- (CCG) A cultura dixital en Galicia: viaxe master de Código Cero; e Rubén Bas- de ida e volta ao Big Data, á verifica- tón, Customer Happiness e director ción e á mobilidade. de Elogia. 

Número 174 | 5 | NOVAS | RESUMO DE ACTUALIDADE TIC |

Vodafone medra un 2% en materia posta en marcha de novos de ingresos por servizo modelos de atención perso- nalizada) e de converxencia Vodafone anunciou os Os ingresos totais ascen- (meirande alcance da oferta resultados financeiros deron a 1.257 millóns de de fibra, nova velocidade de do terceiro trimestre do seu euros no trimestre, un 0,3% banda larga fixa ultrarrápida ano fiscal (que, como lembra- máis ca un ano antes. Sobre até 1 Gbps simétrico, rápida remos, vai do 1 de outubro as razóns para esta tenden- evolución de Vodafone TV, ao 31 de decembro de 2017) cia á alza, Vodafone esgrime etc). Este avance reflíctese no en España. Entre os datos que se debe a unha razón crecemento nun 13,1%, no máis salientábeis da batería lóxica e visíbel, o aumento último trimestre, dos ingre- de números figuran, como da carteira de clientes, e sos por servizos converxen- eran de agardar, os relativos tamén ao lanzamento de tes no segmento residencial. ao crecemento e aos ingresos. novos plans de prezos a Ademais, a carteira de clien- Segundo se fai saber no infor- principios de ano. tes de Vodafone One pechou me, no devandito período os Por outra banda, o crece- o trimestre con 45.000 máis ingresos por servizo acadaron mento viuse fortalecido cos que tres meses antes e os 1.144 millóns de euros, un esforzos en materia de in- 369.000 máis que hai un ano, 2% máis ca no mesmo perío- novación (diversificación da até superar os 2,5 millóns ao do do ano pasado. rede, Internet das Coustas, peche de decembro. 

A RAG e PuntoGal baixan os prezos dos dominios galegos

A Real Academia Galega e a pla- O presidente da taforma Puntogal están a xuntar Real Academia Gale- forzas a prol de impulsar e espallar o ga, Víctor F. Freixanes, dominio galego, .gal. E fano a través e o presidente de dunha campaña e dun reclamo ben PuntoGal, o tamén concreto: a redución do prezo de novos académico Manuel rexistros durante o mes de febreiro González, presenta- (prezo máximo de 15 euros por dous ron as ditas iniciati- anos). Ademais, premiaranse os mello- vas na sede da RAG. res micro-relatos que concorran nun González lembrou certame convocado ao abeiro da dita que a día de hoxe, campaña. A RAG e Puntogal fixeron un o dominio galego chamamento á sociedade galega a par- ten máis de 4.300 ticipar (cidadáns, empresas, colectivos, nomes rexistrados. A Real Academia Galega e Puntogal institucións), poñendo o seu gran de No acto tamén se fixo fincapé en que convocan ademais un concurso de area para fortalecer a presenza da nosa os rexistradores de dominio galego micro-relatos para avivar a produción lingua na Rede. A campaña coincide no acollidos son Dinahosting, Arsys, creativa nos novos espazos da co- tempo con tres significativas celebra- CDMon, Blacknight e Openprovider. municación. As persoas que desexen cións: os aniversarios de Rosalía de Cas- As condicións da promoción poderán participar no concurso deberán enviar tro (24 de febreiro) e Eduardo Pondal consultarse en dominio.gal/promo- os textos, de até 200 palabras, ao correo (8 de febreiro), e o Día Internacional da tion/ ou dirixíndose directamente ás [email protected] do 1 ao Lingua Materna (21 de febreiro). empresas rexistradoras. 28 de febreiro. 

A ACTUALIDADE DO MOTOR 6 | 21 ANOS INFORMANDO Número 162 www.sprintmotor.com | NOVAS | RESUMO DE ACTUALIDADE TIC | QUEN É QUEN

Tras caseque 20 anos no Centro de Supercomputación de Galicia, o seu e o Colexio Profesional de director chega á xubilación deixando un Centro de referencia a nivel Enxeñaría en Informática de mundial. Licenciado en Informá- Galicia (CPEIG) convocan o tica e Enxeñeiro de Sistemas pola segundo Concurso Litera- Universidad de Deusto, este ourensán rio Infantil e Xuvenil sobre desenvolveu a súa traxectoria entre a Protección de Datos, un outras moitas empresas en Fujitsu e certame dirixido ao alumna- no CESGA desde 1998. Participou en múltiples proxectos e postos de traba- Javier do de centros sostidos con llo no sector privado e actualmente no Garcia fondos públicos que cursen CESGA dirixe a actividade de soporte quinto ou sexto de Primaria á comunidade científica galega e Tobío ou algún dos catro cursos do CSIC. Javier García conta cun de ESO. Segundo informan espectacular curriculum profesional os organizadores, a iniciativa con multitude de publicacións. Educación e o CPEIG organízase con motivo do Día da Protección da Datos, que se conmemorou este 28 Fernando Suáre incorporouse ao premiarán as mellores seu cargo de director da Área de de xaneiro en toda Europa. Transparencia e Goberno Aberto da creacións sobre protección O obxectivo do concurso Deputación de Ourense, posto para o é “que a sociedade galega, que fora nomeado o pasado mes de de datos en especial os máis novos, decembro. tomen conciencia da necesi- Licenciado en Informática pola Coas crianzas accedendo dade de incorporarse á cultura da Universidade da Coruña, é un dos impulsores do Colexio Profesional  ás redes e aos dispositivos protección de datos, promovendo de Enxeñaría Informática de Galicia tecnolóxicos dende as idades máis o coñecemento sobre os dereitos (CPEIG). Conta cunha destacada Fernando temperás, faise máis necesario que e responsabilidades nesta mate- experiencia na implementación da Suárez nunca facer fincapé, nos colexios ria”. Os traballos presentaranos os e-Administración e da innovación na e nos fogares, na necesidade de propios centros educativos, a tra- Administración Local. Lorenzo protexer a súa información e a vés do enderezo premioliterario@ dos demais. Con este cometido, a cpeig.gal, até as 15 horas do día 28 Asume un novo mandato como Consellería de Cultura e Educación de febreiro de 2018.  presidente do CPETIG ( Colexio de E.T. Informática de Galicia (CPETIG) e do “Consejo General de Colegios (CONCITI)”. Marcos Mata, que é xefe de proxectos da empresas santiaguesa COREMAIN, asume o seu terceiro mandato como titular do órgano colexial, acompañado de Juan Luis A Deputación da Coruña fornece Miguéns na Secretaría; Anxos Cabado, na Tesouraría; Miguel Abal, na Marcos de formación TIC a 90 mozos Vicesecretaria; e Pablo Belay, Isaac Mata Castro e Carlos Vila, como vogais. Estes Mansillao As novas tecnoloxías da Para a escolma dos itinerarios que dous últimos colexiados son de nova incorporación á xunta de goberno.  información estarán moi se ofertarán, a Deputación realizou presentes na vindeira iniciativa a un estudo do contexto socioeco- prol da mocidade da Deputación da nómico nos concellos coruñeses Relevo en INEO. Carlos Abal, socio Coruña. Trátase, máis polo miúdo, de menos de 50.000 habitantes. Na e director técnico da empresa Open dunha batería de programas de for- investigación a entidade provincial Soft Servizos, substitúe no cargo mación e prácticas para 90 mozos achou que a maioría das ofertas a Giovanni Gardina. INEO é unha e mozas da provincia. Os sectores de traballo diríxense a profesionais asociación que naceu para axudar nos que se formarán serán as TIC e con capacitación nos sectores das ás empresas tecnolóxicas galegas a o turismo. A iniciativa, PEL Emprego novas Tecnoloxías da Información e ocupar o seu espazo, a mellorar, a innovar, a reivindicarse como un sector Xuvenil, foi aprobada polo Fondo a Comunicación (TIC) e a promo- de importancia vital para a economía Social Europeo (FSE), ao abeiro da ción turística, polo que este nicho da rexión e para outros sectores, a súa convocatoria de axudas desde mercado sería, en palabras da internacionalizarse e crecer, a xerar Carlos tinadas á integración sustentábel institución, “o máis axeitado para mellores postos de traballo, a poder Abal de persoas novas no mercado de asegurar a inserción laboral dos contar cos mellores traballadores. Valverde traballo. A Deputación da Coruña participantes”.  recibiu 490.820 euros do FSE, que constitúen máis do A ex-directora xeral de INEO durante 30% das axudas con- oito anos é agora adxunta á dirección cedidas ás entidades da empresa ourensana REDEGAL. locais da provincia, Entre os casos de éxito recente da firma galega, centrada en servizos e, segundo engade innovadores de desenvolvemento a entidade provin- web e mercadotecnia en liña, atópase cial, unha cuarta a optimización da maquinaria de parte dos fondos promoción, divulgación e comuni- acadados para toda cación do prestixioso Museo Thyssen Galicia. Bornemisza na Rede. Grazas ao labor Lucía da empresa de Ourense, este gran Gregorio acubillo de arte, foi quen de aumentar A ACTUALIDADE DO MOTOR de maneira significativa as descargas das súas aplicacións. 21 ANOS INFORMANDO Número 174 www.sprintmotor.com Recoñecemento O curso do Celga 4, en (tele)formación ás nosas voces O Diario Oficial de Galicia publicou o 6 de febreiro a Resolución do 25 de xaneiro de 2018, da Secretaría Xeral de femininas Política Lingüística, pola que se anuncia a convocatoria de cursos de lingua galega O certame Lingua de Namorar premiará ás preparatorios das probas para obter, con ca- súas gañadoras con novas tecnoloxías rácter voluntario e gratuíto, os certificados de lingua galega Celga 1, Celga 2, Celga 3 e Celga 4 (ED104B), e que supón a estrea este ano (no Plan de teleformación en lingua galega) do curso preparatorio das probas de acreditación do Celga no seu nivel 4, o máis alto que se pode obter por medio da vía dixital. A convocatoria, que xa está dispoñíbel no Portal da Lingua Galega (lingua.gal), ofrece un total de 35 cursos, dos cales se impartirán 25 baixo a modalidade presencial (en 18 localidades galegas) e 10 baixo a modalidade en liña (3 do Celga 1 e 7 do Celga 4, destinados tanto a persoas con residencia en Galicia coma no exterior). O prazo de presentación de solicitudes abrangue até o 26 do presente mes. No caso dos 10 cursos de teleformación a inscrición debe facerse exclusivamente a través da sede electrónica da Xunta de Galicia, no que tamén estarán á disposición da cidadanía os formularios de solicitude dos cursos presenciais.

 Valentín García e Cecilia Vázquez, n ano máis son as voces secretario xeral de Política Lingüística e gundo Aitana Iglesias (Narón), pola men- femininas as que se fan directora xeral de Xuventude saxe Fagamos melodía e do terceiro Iria cos premios do certame Carreira (Arzúa), pola mensaxe Terroristas. de dinamización lingüís- Tal e como prevén as bases do concurso, tica Lingua de namorar, as gañadoras recibirán os seus premios (un que convocan conxunta- concurso coas súas declaracións de amor Hoveboard Nilox, unha cámara Fuji instan- mente as consellerías de en galego, 488 na categoría A (de 14 a 19 tánea, un auricular Panasonic Diadema, un Cultura, Educación e Ordenación Universi- anos) e 216 na categoría B (de 20 a 35 anos); televisor conectado de Panasonic de 32 taria e de Política Social, por medio da Se- 805 en total, votaron as súas favoritas. polgadas, un smartphone Wiko con panta- Ucretaría Xeral de Política Lingüística e da Di- De entre as 50 máis votadas en cada ca- lla de 5 polgadas e unha cámara deportiva, rección Xeral de Xuventude, Participación tegoría, resultaron gañadoras do primeiro respectivamente, acompañados de cadan- e Voluntariado. Os dous departamentos premio na categoría A Nee Barros (Marín), súa reprodución do Pergamiño Vindel con- fixeron público este 7 de febreiro o ditame pola mensaxe Muiñeira; do segundo Ania memorativa da súa estadía en Vigo en 2017 do xurado desta sexta edición da iniciati- Ferreira (Vigo), pola mensaxe Tes lume? e 2018), nun acto público que conducirá a va, que dobrou de maneira considerábel e do terceiro Uxía Martínez (Vigo), pola escritora galega Rosalía Fernández Rial e a participación da mocidade con respecto mensaxe Amor adiantado. Na categoría B que acollerá o Museo do Mar de Vigo o vin- a todos os anos anteriores e chegou aos fixérono do primeiro premio Teresa Pérez deiro 14 de febreiro, Día dos Namorados, ás 1509 mozos e mozas. 704 concorreron ao (Lousame), pola mensaxe Infinito; do se- 17:00 horas. 

8 | Número 174 Innovación ao Universidade da Coruña xa conta con dúas novas cátedras: a Everis de Trans- formación Dixital e a Handytronic-Grupo servizo da xente Telecon, adscritas á Facultade de Informá- tica (FIC). Ambas son o resultado dos con- Avenios acadados pola UDC coas empresas Everis e Han- Investigadores do CITIC dirixirán dúas dytronic, respectivamente. O Centro de Investigación novas cátedras institucionais da UDC TIC (CITIC) da UDC estará presente nestes dous novos proxectos, xa que estarán dirixidos por dous dos seus investigadores: a investigadora da área de arquitectura de computadores, sensórica e comunicacións do CITIC, Adriana Dapena, e o investigador da área de percepción, cognición e interacción do CITIC, Javier Pereira.

 Cátedra Everis de Transformación Dixital Segundo a directora da cátedra, lizando durante os últimos anos”, co Adriana Dapena, a iniciativa “pretende obxectivo de “consolidar todas as liñas favorecer a colaboración entre a UDC e de colaboración xa existentes e abrir Everis a nivel académico e de I+D+i, fo- novas liñas de actuación”. mentando unha aplicación práctica do O acordo inclúe a “colaboración en coñecemento para axudar a impulsar másteres e programas de formación unha economía baseada nun modelo permanente da Universidade, a pro- de crecemento dixital”. Tamén apunta moción de prácticas curriculares e ex- que se poñerán en marcha “cursos e tracurriculares e a proposta de premios obradoiros de temáticas tanto técnicas a proxectos de Fin de Grao e de Más- (Big Data, ciberseguridade, etc.) como ter”. Tamén se potenciarán “actividades profesionais (procesos de selección, de transferencia e de investigación que adestramento, etc.) que permitan ali- permitirán aos estudantes desenvol- ñar as competencias e coñecementos ver liñas de investigación conxunta, dos estudantes coas demandas actuais cooperar para lograr proxectos de in- e futuras do mercado laboral”. vestigación e participar en encontros Dapena sinala que esta cátedra xor- e redes nacionais e internacionais de Adriana Dapena, directora da Cátedra Everis de de como consecuencia “do traballo expertos nas áreas de especialización Transformación Dixital conxunto que a FIC e Everis levan rea- da cátedra”.

 Cátedra Handytronic de Bioinformática Este programa está orientado ao cómpre salientar “unha xornada aberta Máster de Bioinformática para Ciencias sobre os avances da investigación no da Saúde e é froito dun convenio da ámbito de interfaces home-máquina”. UDC coa empresa Handytronic, per- El será o encargado de levar a cabo tencente ao Grupo Telecon. O principal “accións específicas, como a organiza- obxectivo da cátedra, segundo apunta ción de xornadas e talleres no ámbito o seu director, Javier Pereira, investiga- da bioinformática e a neurociencia, con dor na área tecnolóxica de percepción, produtos de apoio para persoas con cognición e interacción do CITIC, é “po- discapacidade”. Recorda tamén que a tenciar as sinerxías entre os profesio- FIC xa colaborou en outras ocasións nais da Universidade, os investigadores con Handytronic. En concreto, dentro do CITIC e Handytronic, creando actua- dun proxecto orientado cara a neuro- cións onde todas as partes obteñan ciencia e a intelixencia artificial, Handy- beneficio”. tronic está a desenvolver unha cadeira Pereira expón que xa se están co- de rodas guiada por ondas cerebrais, mezando a pór en marcha actividades coa colaboración de profesorado da de maneira inmediata, entre as que facultade. Javier Pereira, director da cátedra Handytronic de Bioinformática

Cofinanciado pola Unión Europea. Programa Operativo FEDER Galicia 2014-2020. Promover o desenvolvemento tecnolóxico, a innovación e unha investigación de calidade. Unha maneira de facer Europa

Número 174 | 9 innovación galega

DIMElab, Innovación galega en fornecendo de serious games progresión xeométrica dende a USC As nosas empresas e entidades encaran o A empresa viguesa Co  novo ano, vén de coller pulo a que sería a primeira inverno con múltiples e variados exemplos de empresa de alicerce tecnoló- tecnoloxía nunca vista xico xurdida da Facultade de Ciencias da Educación da Uni- versidade de Santiago. Estamos a falar da DIMELab (dime-lab. com), spin-off da USC acabada Colle velocidade Senda Startup, nova aceleradora galega de constituír e centrada en boa medida no desenvolvemento e análise de medios educati- B-Strength, pola vos. A nova firma foi posta en súa banda, vén da marcha polo Grupo de Inves- man do adestra- tigación Stellae, integrado por dor físico vigués profesionais e investigadoras/ Ramón Lago e es do ámbito docente. salienta por pre- Segundo fan saber, a orixe sentar unha solu- deste proxecto está nas máis ción que mellora, de dúas décadas de traballo do de forma automa- GI Stellae (de 1997 á actualida- tizada, o estado de), unha equipa de traballo físico das persoas. moi centrada en formación e É unha iniciativa desenvolvemento profesio- concibida en gran nal, organización educativa, parte para resolver inclusión, materiais didácticos un dos principais e tecnoloxía educativa. A súa SIVSA, Innova Labs, Coremain e Autro- problemas do sector da rehabilitación e o spin-off envorcará boa parte da  nic son as compañías que están detrás envellecemento activo: o control automático bagaxe xerada ao longo dos de Senda Startup, aceleradora galega para da forza e o cálculo exacto do peso que se devanditos 20 anos no ámbito proxectos innovadores ligados á saúde dixital, necesita para traballar no mantemento da tecnolóxico e dixital. De feito, á eficiencia hospitalaria e ás metodoloxías masa muscular. Esta máquina de adestramen- unha das súas liñas estratéxicas para garantir o envellecemento activo. Segun- to incorpora un sistema de tiro innovador cun (amais do asesoramento peda- do informa SIVSA, Senda seleccionou xa os motor eléctrico e a un asistente virtual. góxico a institucións educativas tres proxectos de alicerce tecnolóxico que se O terceiro proxecto é un monitor de pro- e empresas de tecnoloxía) será desenvolverán na súa primeira edición. Trátase cesos impulsado pola firma santiaguesa a desenvolver recursos didác- das startups viguesas Avisa_Me e B-Strength, e Coremain e liderado polo enxeñeiro técnico ticos do tipo serious games dun monitor de hospitais de Santiago achega- informático Marcos Mata. Trátase dunha (xogos serios para educación e do por Coremain. As tres firmas innovadoras plataforma para o seguimento de procesos formación). centran a súa actividade nas áreas da saúde, o enfocada a mellorar a calidade e a eficiencia Así mesmo, DIMElab tamén benestar, a asistencia ou os recursos para ga- dos servizos hospitalarios. O obxectivo é sim- centrará parte dos seus esfor- rantir a calidade de vida na terceira idade. plificar as tarefas técnicas complexas de mozos na realización de probas, SIVSA tamén conta que todas as startups delado e monitoraxe, para que calquera pro- análises ou testing de produtos empezaron xa a recibir asesoramento e finan- fesional, sen un perfil técnico, poida deseñar e didácticos, para tentar garantir ciamento personalizado e adaptado ás súas analizar no sistema un proceso asistencial ou que os materiais deseñados necesidades, desde a sede de Senda Startup e administrativo. Nun plano máis concreto, po- para a educación sigan certos o espazo de coworking que se atopa na Zona sibilitará facer seguimento de cousas como o estándares de calidade peda- Franca de Vigo. fluxo integral de hospitalización dun paciente góxica.  Respecto de Avisa_Me, é unha iniciativa ou analizar os tempos viguesa que propón un servizo de información e procedementos pioneiro en España e dirixido a acompañantes desde que o usuario de pacientes da área cirúrxica. Promovida polo accede a urxencias enfermeiro vigués Daniel Simón, aposta por até que recibe o alta. romper as barreiras físicas das salas de espera, O sistema tamén creando unha nova canle de comunicación é quen de achar directa entre o equipo cirúrxico e os acompa- posíbeis puntos de ñantes do paciente. O sistema dá a posibilida- mellora en canto ao de ao usuario de non ter que ficar na sala de servizo asistencial, o espera durante o tempo que dura a cirurxía, gasto sanitario ou o “coa tranquilidade de saber que recibirá un tempo de cada pro- aviso”, engade SIVSA. ceso. 

10 | Número 173 Redes rurais sen fíos baratas e sustentábeis

O investigador Luis Alexandre Lopes O xermolo do proxecto está en emendar unha  Frazão, da Universidade de Vigo, vén discriminación que persiste: a que sofren, en de achegar un proxecto que garante a efi- comparación coas cidades e vilas, as contornas ciencia, a sustentabilidade e a rendibilidade non urbanas en materia de oferta de servizos dunha rede sen fíos en eidos non urbanos. tecnolóxicos. Segundo lembra Luis Alexandre, A súa proposta, probada con éxito na vila “a oferta real de Internet non é igual para todos portuguesa de Memória, vén debullada debido á non rendibilidade da implementación na tese doutoral de seu, titulada Sistema destes servizos nas zonas rurais”. En definitiva, intelixente para a xestión de redes sen fíos de o modelo proposto foi deseñado para ofrecer banda ancha en ambientes rurais, que foi alternativas aos problemas identificados na presentada na Escola Superior de Enxeñaría análise previa da situación de fenda dixital Informática do Campus de Ourense, sendo a urbana-rural. Entre as características da proposta súa titora Silvana Gómez. Segundo fai saber resultante, o seu autor salienta “o uso da inteli- Luis Alexandre, o obxectivo principal deste xencia artificial para crear funcións que axuden traballo de investigación foi achar os requiri- aos administradores das redes a lograr unha mentos para administrar e facer seguimento boa calidade de servizo para os usuarios finais”. dunha rede sen fíos de área rural. Amais, Segundo engade, as vantaxes destes sistemas achega claves para crear un modelo de xes- smart céntranse en reducir os custos de instala- tión doado, económico e sustentábel. ción e mantemento e mellorar o rendemento. 

Senssia, a busca virtual do fogar que queremos MOVELCO achega unha app para compartir vehículos

A empresa viguesa MOVELCO (Mobili-  dade Eléctrica Ecolóxica) vén de lanzar ao mercado unha innovadora tecnoloxía que facilita os procesos de compartir vehículos no ámbito corporativo. O sistema en cuestión chámase Eccocar e está enfocado á xestión de frotas nas empresas, favorecendo unha xes- tión máis áxil, innovadora e eficiente. A pedra de toque da iniciativa é a aplicación móbil do mesmo nome, que colleu impulso grazas a un acordo previo entre MOVELCO e a firma Eccocar. Amais de optimizar eficientemente as frotas corporativas, a app tamén se dirixe a fomentar o uso do vehículo eléctrico con “so- lucións de ecomobilidade á medida”, sinalan as compañías impulsoras do lanzamento. En termos máis detallados, Eccocar bus- Senssia, emprega galega de que se enfronta en 2018 (por exem- ca ofrecer “solucións integrais ás empresas,  mobiliario de cociña e baño, plo ampliar o número de tendas nun adaptadas ao seu tamaño e necesidades”, presentou os días pasados en Santiago, 10%). fornecéndoas de procesos de integración da no Hotel Los Abetos, a súa nova liña Porén, unha das grandes cuestións frota de seu na nova aplicación ou permi- de innovación, unha estratexia que tratadas na cita en Santiago foi o tindo a incorporación de vehículos novos á pasa por introducir a virtualidade e papel despregado pola empresa a compañía-cliente. Tamén fai posíbel procesos os espazos en 3D no achegamento prol da innovación e a Industria 4.0, como a instalación e xestión de puntos de dos clientes-usuarios á súa oferta de un compromiso coa tecnoloxía que recarga para os automóbiles eléctricos dunha equipamento doméstico. Na cita cos se traduciu en produtos de mellores empresa.  medios deuse a coñecer un software prestacións, novos métodos de co- especificamente deseñado para experi- municación e avances no sistema de mentarmos virtualmente os elementos embalaxe e entrega. Nun plano máis de Senssia e os espazos onde se insiren concreto, o ano pasado Senssia puxo eses elementos: o software TeoLive. en marcha o servizo Vistas 360 graos, Amais desta ollada ao futuro, da que achega percorridos virtuais que empresa fixo balance dos seus catro permiten mostrar espazos e ambien- anos de andaina, achegando os princi- tes, interactuando con eles. De manei- pais fitos de mercado do período (por ra complementaria, a empresa lanzou exemplo a súa facturación de 1.604.000 tamén un ambicioso catálogo de 140 euros, un 30% máis que o pasado páxinas a toda cor que fornece dous ano) e, tamén, os grandes desafíos aos tipos de lectura. 

Número 174 | 11 Carlos Abal, novo presidente de Ineo A asociación TIC galega seguirá traballando para dar visibilidade ás nosas empresas

O novo presidente de Ineo foi o encargado de inaugurar os días pasados, xunto con Jorge Cebreiros, presidente da Confedera- ción de Empresarios de Pontevedra (CEP), unha xornada organizada en Vigo por ambas as entidades sobre o novo regulamen- to europeo de protección de datos e canon dixital, que contou cun centenar de asistentes. Na súa intervención, Carlos Abal salientou a relevancia desta xornada para coñecer as novidades e esixencias que introduce o novo regulamento: "Nas empresas aínda se detecta descoñecemento e unha falta de adaptación ás esixencias do mesmo". Así mesmo, engadiu que “estamos ante unha normativa bastante ríxida, onde as sancións ligadas aos incumprimentos son severas, polo que é moi importante unha pronta e rápida adaptación”. Como dixemos, na cita participaron representantes de preto de 100 entidades gale-  gas de distintos sectores. O seu obxectivo foi asociación Ineo, a re- Carlos Abal, o novo presidente da coñecer, de primeira man, os novos marcos ferencial alianza de asociación TIC galega regulamentarios no ámbito de protección empresas galegas de de datos e canon dixital, e informarse dos novas tecnoloxías, ten tratexia, somos a mesma directiva e segui- seus principios reitores, implicacións prácti- novo presidente. Tráta- remos co plan de acción que iniciaramos, cas e as posíbeis sancións derivadas do seu se de Carlos Abal, que simplemente houbo un cambio da cabeza incumprimento. substitúe no seu cargo visíbel da asociación”. Segundo engadiu res- Os encargados de detallar as novida- a Giovanni Giardina, o principal responsá- pecto dos programas de estratexias futuras, des sobre as devanditas cuestións foron os bel da entidade dende outubro de 2016. “como representantes do sector TIC galego, avogados Jose Nogueira, experto en sector ASegundo fixo saber Giardina sobre o peche seguiremos traballando para crear sinerxías TIC e director executivo (CEO) en Sistemius; da súa andaina á fronte de Ineo, o seu labor a nivel nacional e internacional para as no- Francisco J. Abalde, socio de Auren Avoga- á fronte da entidade tiña dende a súa orixe sas empresas, para darlles visibilidade e un dos; e Fabián Plaza, experto en protección unha natureza temporal, de tempo limitado, mellor posicionamento, axudalas a que sede datos e dereito informático.  xa que o seu obxectivo foi o de impulsar a xan máis competitivas e para capacitar aos presidencia rotativa dentro da xunta direc- nosos profesionais, como viñemos facendo Os relatores da xornada sobre protección tiva, “para así garantir a esencia participativa ata a data”. de datos organizada por Ineo e colaborativa que rexe a entidade”. Por este  motivo, Giardina non se desvincula da directiva senón que seguirá nela como secretario-tesoureiro, cedendo o seu cargo (previo acordo unánime dos demais membros da xunta), a Carlos Abal, anterior secretario- tesoureiro. Pola súa banda, Carlos Abal, socio e director técnico da empresa Open Soft Servizos Informáticos, fixo saber que dará continui- dade ás liñas de acción marcadas pola xunta directiva ao comezo do seu mandato: “Póño- me á fronte de Ineo con moita ilusión para continuar facendo realidade os obxectivos que nos marcamos ao comezo do mandato. Por tanto, non haberá ningún cambio de es-

12 |

Mantense o impulso ao libro dixital nas aulas AMTEGA e Educación completan a entrega de 13.000 novos equipos para o alumnado dos 154 centros E-Dixgal

Axencia para a Mo- clave para os retos que presenta a educa- dernización Tecnoló- ción dixital. De feito, entre e setembro e xica de Galicia (AMTE- novembro impartíronse máis de 20 cur- GA), en colaboración sos formativos, nos que participaron 430 coa Consellería de profesores; e este curso tamén se puxo en Cultura, Educación e marcha un plan de formación específico Ordenación Univer- sobre E-Dixgal. sitaria, vén de completar a renovación Tal e como salientou, “o IES Mestre Lan- Servizo Premium, novos do equipamento nos centros adheridos dín é un exemplo dese compromiso, dese contidos e mellor conexión Aa iniciativa E-Dixgal do Proxecto Abalar. traballo continuo dos profesores para A consecución deste proceso foi dado preparar o alumnado de cara aos retos Rodríguez e Pereira tamén recordaron a coñecer durante a visita ao IES Mestre da sociedade global e darlle máis opor- que en 2018 activarase o Servizo de So- Landín de Marín dos titulares de ámbo- tunidades de futuro”. Tamén valorou a in- porte Premium para as familias, alumna- los departamentos, Mar Pereira e Román trodución das TIC no ensino como unha do e profesores dos 154 centros educa- Rodríguez, respectivamente, en cuxas ferramenta que garante a igualdade de tivos que empregan o libro dixital, que dependencias salientaron o importante oportunidades, posto que se democratiza ofrecerá tres tipos de asistencia: remota pulo do que foi obxecto, neste curso, o o seu acceso e uso con independencia da (telefónica e online); in situ, con despra- devandito proxecto E-Dixgal (libro dixital) situación socioecononómica do alumno. zamento ao lugar da incidencia; e a tra- a nivel de recursos e formación do profe- Pola súa banda, a directora da AMTEGA vés de puntos físicos de atención. sorado. Precisamente, este instituto é un sinalou “que o reparto de equipos é unha Deste xeito, profesores, alumnos e dos tres centros do concello marinense, da melloras previstas para avanzar cara familias disporán dunha única vía de xunto co CEP Sequelo e o CEIP da Laxe unha educación integramente dixital”. Ao (nova incorporación este curso 2017/18) fío disto, indicou “que pasamos do con- que traballan co ebook, e que, ademais, cepto de equipo na aula ao de mochila En 2018 activarase o xa recibiron parte dos 13.000 novos por- dixital, un equipo que acompaña ao rapaz tátiles que se están distribuíndo polos en toda a súa actividade educativa, tan- Servizo de Soporte Pre- 154 centros E-Dixgal de toda Galicia. Na to dentro como fóra do centro, e que lle provincia de Pontevedra o número de proporciona o acceso a todos os recursos mium para as familias, equipos renovados ascende a 4.982. educativos dixitais a súa disposición, cun alumnado e profesores, Tal e como destacou o conselleiro, a soporte técnico ante calquera dúbida ou aposta polo libro dixital enmárcase na incidencia”. que ofrecerá tres tipos de Estratexia galega para a educación dixital, Na visita participaron tamén o delega- asistencia: remota (tele- Edudixital 2020, presentada en setembro do da Xunta en Pontevedra, José Manuel do ano pasado. Algúns dos obxectivos Cores Tourís; e o director xeral de Educa- fónica e online), in situ, e deste plan son “lograr que todo o alum- ción, FP e Innovación educativa, Manuel nado do ensino obrigatorio teña forma- Corredoira. a través de puntos físicos ción en robótica e programación no curso 2020/21, romper coa fenda de xénero nos de atención estudos STEM e acadar os 300 centros e máis de 20.000 alumnos beneficiados co libro dixital no 2020/21”. Segundo engadiu, actualmente esta iniciativa está presente en 154 centros e chega xa a máis de 11.600 alumnos. Neste sentido, Román Rodríguez quixo agradecer o compromiso do profesorado con este proxecto, posto que supón un esforzo a nivel formativo. Por iso, curso a curso, a Consellería reforza o plan anual de formación do profesorado co fin de acompañar aos docentes na súa actuali- zación e adquisición dos coñecementos

14 | Número 174 Apróbase o anteproxecto de Lei de Administración dixital de Galicia Goberno galego autorizou o pasa- ción á cidadanía nas que se prestará asis- do 8 de febreiro o inicio da trami- tencia aos cidadáns na xestións en liña tación do Anteproxecto de Lei de coa Administración, tanto na presentación OAdministración Dixital de Galicia (LEDIXGA) de escritos, solicitudes e documentación co que busca “acadar un marco normativo como na tramitación da identificación dixi- único para consolidar unha administra- tal ou na formalización de apoderamentos ción integramente dixital, máis accesíbel e de representación. proactiva”. A lei estrutúrase en oito títulos Nesta liña, a Lei tamén establece a pos- e 127 artigos que adaptan á realidade do ta en marcha da figura do funcionario ha- sector público autonómico as obrigas das bilitado, que posibilitará que unha persoa leis estatais 39 e 40/2015 para regular os autorizada ou un funcionario poda realizar aspectos fundamentais que permitan “uni- trámites telemáticos en nome doutra per- versalizar o uso e o acceso da cidadanía aos soa. servizos públicos dixitais”, así como os ins- Polo tanto, como novidades esta Lei  trumentos de funcionamento interno para da Administración dixital inclúe: a defini- Mar Pereira e Román Rodríguez durante a a xestión dixital da Administración. ción, por vez primeira, dun marco galego súa visita ao IES de Marín A lei consolida a sede electrónica da de competencias dixitais, que toma como Xunta como o punto de acceso único, na referencia o marco común da Comisión Rede e dispoñíbel para calquera recurso Europea nesta materia e a través do cal se atención para todas as cuestións relacio- ou servizo da Administración. En liña con poderán avaliar e certificar os coñecemen- nadas co uso do libro dixital a través de este obxectivo, vén de poñerse en fun- tos dixitais dos cidadáns; a creación dun varias canles (telefónica, correo electró- cionamento unha nova sede electrónica Plan de capacitación dixital do empregado nico, web, aplicación móbil...), dispoñíbel centrada no usuario, máis accesíbel e fun- público, que lles permitirá ás persoas que as 24 horas do día os 7 días da semana. O cional, con segmentación por colectivos e traballan na Administración acadar o cer- novo Servizo Premium contempla, como procedementos agrupados por ámbitos de tificado galego de competencias dixitais; novidade, que o soporte se preste no do- interese para determinados colectivos. a configuración dixital de procedementos micilio da familia ou profesor para aque- Segundo recalca o Goberno galego, administrativos e servizos para que teñan las incidencias que requiran unha aten- a lei dá especial relevancia a carpeta do un funcionamento plenamente electróni- ción presencial. Outra das opcións que cidadá, que na nova sede xa se configura co; a creación dun mapa de interoperabili- se contemplan para o servizo é a dispoñi- como o espazo privado de cidadáns e de dade das administracións públicas galegas, bilidade dunha rede de puntos físicos de empresas, no que poden xestionar online que será un inventario de datos e docu- atención, abertos en horario comercial, toda a información referente aos seus mentos que estean en poder das adminis- nos que os alumnos e as súas familias trámites administrativos e consultar o tracións e o desenvolvemento do posto poidan resolver consultas, dúbidas ou in- estado dos mesmos con todas as garantías de traballo dixital do empregado público. cidencias sobre os ordenadores ou o uso de seguridade. Para a posta en servizo destas melloras, o das plataformas e servizos dispoñíbeis. Ademais, na carpeta estará toda a infor- marco regulamentario recolle tamén a ne- Respecto aos contidos, a principios de mación de carácter persoal e administrati- cesidade de creación dun Plan de continui- 2018 a editorial Planeta incorporarase vo dispoñíbel na administración pública de dade dos servizos dixitais, que garantirá o como terceiro provedor de contidos cu- xeito ordenado e sinxelo: os datos persoais, acceso a estes con seguridade, calidade e rriculares dixitais para as materias de 5º os expedientes, os apoderamentos, as no- de xeito continuo; o fomento da innova- de primaria a 2º da ESO, sumándose aos tificacións electrónicas e resolucións de ción dixital para impulsar novas formas de actuais, Netex e Edebé. Ademais, está en actos administrativos. prestar servizos e a creación dunha comi- fase de licitación o centro de produción Entre as principais novidades da Lei está sión de coordinación interadministrativa de contidos educativos dixitais, que faci- a transformación das actuais oficinas de para a promoción da prestación conxunta litará aos docentes novas ferramentas e Rexistro nunha Rede de oficinas de aten- de servizos. mecanismos para que poidan incorporar Para a análise da infor- á plataforma materiais innovadores. E ta- mación sobre a implan- mén está en proceso de licitación o con- tación deste sistema e a trato do provedor de contidos en inglés. introdución de melloras, A mellora das infraestruturas de tele- o presidente da Xunta comunicación é outro dos aspecto clave informou de que a lei na estratexia de innovación educativa. prevé un sistema de in- Neste momento preto do 95% dos cen- dicadores da Adminis- tros públicos que empregan o libro dixi- tración dixital, que estará tal teñen conexións cun mínimo de 100 apoiado neste labor de Mbps. En total, máis de 1.074 centros seguimento polo Obser- públicos, un 86% do total, dispoñen de vatorio da Sociedade da a lo menos esta velocidade, que este ano Información e Moder- chegará ao 100%, dos centros educati- nización Tecnolóxica de vos públicos que imparten primaria e Galicia (OSIMGA), cuxo secundaria.  papel se potenciará. 

Número 151174 | 15 ESPECIAL 25 anos da Rede en GALICIA

RECETGA: A Orixe de Internet en Galicia JOSÉ IGNACIO LÓPEZ CABIDO, subdirector técnico do CESGA, sitúanos no que podería ser o intre aproximado en que “naceu” a Rede na nosa terra

oi algo que aconteceu hai agora 25 anos, entre de- sidades galegas á rede académica nacional RedIRIS, que acababa cembro de 1992 e os primeiros meses do ano 1993, de nacer co obxectivo de establecer unha rede de ámbito nacional aínda que e difícil recordar as datas con precisión. para interconectar os recursos informáticos das universidades e Eu fora contratado pola empresa Fujitsu para o centros de investigación do ámbito estatal. proxecto de posta en marcha do CESGA, que incluía Eu tiven, xunto cos meus compañeiros, a oportunidade de non só a dotación do primeiro gran supercomputa- participar directamente no despregue técnico de RECETGA, que dor (por aquela época o máis potente de España), se deu forma á primeira rede de comunicacións de longo alcance non tamén o soporte completo á posta en marcha do Centro, que montada en Galicia en tecnoloxía puramente IP, así como a súa se acabada de construír. Este aínda non estaba dotado de persoal, conexión a Internet. Nas universidades xa existían experiencias Fpolo que baixo a dirección do profesor Juan Casares Long, primei- previas de conexión a Internet utilizando conexións puntuais so- ro director do CESGA, dende a miña empresa fixemos o despregue bre circuítos baixo demanda, que xa permitían acceder a servizos e configuración da maioría dos servizos do Centro. como o correo electrónico, por exemplo, pero agora tratábase de Entre eles incluíase a creación da Rede de Ciencia e Tecnoloxía ter conexións permanentes con direccións IP en propiedade que de Galicia (RECETGA), unha rede de comunicacións que intercomu- permitían por primeira vez dispor de servizos en liña tal e como os nicaba por primeira vez en tecnoloxía IP os 7 campus das 3 univer- coñecemos hoxe.

16 | Número 174 O mundo IP xa era coñecido para nós e xa se estaba utilizando en redes de “No 1993 tiñamos apenas area local, pero agora tratábase de empregar liñas de comunicacións de larga distancia e a tecnoloxía e os custos da 64 Kbps de conectividade época non permitían dispor de velocidades moi elevadas. Sen embargo, puidemos montar unha rede con co- cara a fóra” nexións interprovinciais e nacionais a velocidades de 64 Kbps, algo que hoxe nos parece ridículo, pero que podía considerarse marabilloso daquela. A rede montouse cunha topoloxía en estrela, na que os 7 campus das 3 universidades galegas se conectaban ao CESGA e dende o CESGA había unha conexión co nodo central de RedIRIS en Madrid, que a súa vez proporcionaba acceso ao resto do mundo. A conexión do CESGA con Madrid fíxose mediante unha liña de 64 Kbps montada sobre a rede ARTIX, baseada en tecnoloxía X.25, que foi o primeiro que se montou. Os técnicos da RedIRIS xa enviaran o equipo X.25 configurado e nos só tivemos que enchufalo. O paso seguinte foi o establecemento da rede IP, para o que tivemos que instalar o primeiro router no CESGA, un Cisco AGS+ que aínda conservamos como peza de museo. A partir de aí xa tivemos conexión co mundo. Comezamos a montar os primeiros servizos como o correo electró- nico, ou o ftp para poder intercambiar arquivos co exterior. Progresivamente fomos co- nectando o resto de puntos da rede Os campus de Vigo e Coruña conec- tábanse mediante liñas punto a punto de 64 Kbps, mentras que o de Santiago, dado emprazamento do CESGA, xa puido facelo mediante fibra óptica a unha velocidade de 10 Mbps sobre tecno- uixemos saber máis cousas e máis detalles sobre as orixes (orixes loxía Ethernet, aínda que foi migrado técnicas) da comunidade internauta galega, e quen mellor que rapidamente a tecnoloxía FDDI a 100 José Ignacio López Cabido, o subdirector técnico do CESGA, para Mbps. botar luz nos albores da Internet na nosa terra? De feito, cómpre Os campus de Lugo, Ferrol, Ponteve- que teñamos en conta que foi un dos que participou no despre- dra e Ourense conectáronse inicialmen- gue técnico de RECETGA, que deu forma á primeira rede de co- te mediante módems sobre a rede te- municacións de longo alcance montada en Galicia en tecnoloxía lefónica conmutada. A velocidade non Qpuramente IP. E tamén á súa conexión a Internet. Comezamos tentando valorar o que pasaba de 14,4 Kbps e as conexións só pesou máis: o positivo ou o negativo de estarmos na sociedade conectada. se facían cando algún usuario iniciaba algunha actividade. - Como cambiou a nosa vida ao longo dos últimos 25 anos, dende o asentamento da A rede tamén conectou os centros Internet en Galicia? Hai quen di que nos sobrecargamos de información e comunica- galegos do CSIC a velocidades seme- ción, que é o camiño directo para estar máis desinformados e máis incomunicados, llantes. que opina vostede? En termos xerais, mellorou a nosa terra dende o intre en que en- Como xa e coñecido, a rede tivo un tramos na Rede? impacto espectacular tanto no mundo - Sen dúbida o cambio foi a mellor, aínda que polo camiño teñamos perdido un pouco académico como na nosa sociedade. de intimidade. Hoxe podemos acceder a calquera cousa do planeta case de inmediato. E Son xa 25 anos, pero pasou todo a gran certo que temos que seguir un proceso continuo de maduración para filtrar e asimilar a velocidade.  información, pero o balance e positivo.

Número 174 | 17 ESPECIAL 25 anos da Rede en GALICIA

- Actualmente asociamos a palabra In- - Unha vez normalizado o acceso á Rede, a de- - Efectivamente un dos primeiros servizos ternet a unha rede pública que inter- manda de conectividade era cada vez maior, que che daba Internet foi o correo electróni- comunica a meirande parte das redes e o colo de botella para conectar co resto do co. Era un servizo que xa existía, pero dende informáticas do mundo, pero nos seus mundo resultaba evidente. Podíanos ilustrar a chegada de Internet estendeuse moi axi- inicios a súa actividade limitábase ao sobre o largo de banda do que dispoñíase nos ña. Na súa orixe, traballábase sobre todo en ámbito de investigación. Cando Galicia primeiros anos para interconectar a RECETGA modo carácter, xa que as velocidades non estableceu unha conexión con esta in- co resto da Internet, e como foi evolucionan- permitían mais, pero xa existían varios servi- fraestrutura de rede internacional, cal do? Nun momento no que é posíbel contratar zos semellantes aos de hoxe, como as news, era o obxectivo? Simplemente contribuír nos fogares galegos conexións simétricas de a algúns sistemas de acceso á información á comunicación entre científicos e inves- 1.000 Mbps non dá vertixe comprobar como que permitían navegar polo mundo, como tigadores, ou xa se prevía compartir re- hai non moitos anos as grandes redes interco- o gopher, etc. E claro, nun ano, tal vez dous, cursos en liña? nectábanse con liñas bastante máis lentas que comezou a aparecer a Web por todos os re- - Internet non foi a primeira rede de inter- o peor dos ADSL ou unha conexión móbil? cantos. conexión de ordenadores, e de feito naceu - O cambio foi brutal. No ano 1993 tiñamos Non hai por que seleccionar un único tipo de nun ámbito de defensa, aínda que evolu- apenas 64 Kbps de conectividade cara a fóra. servizo como o gran impulsor, xa que en In- cionou moi rapidamente no mundo cien- Como a rede dentro de Galicia estaba moi limi- ternet trátase precisamente de permitir todo tífico. No caso de Galicia, as universidades, tada, tampouco era un gran problema. A partir tipo de comunicacións que precisemos. a Xunta de Galicia e o CSIC promoveron a do ano 1995 xa tiñamos a RECETGA con anchos Nós usamos a comunicación interpersoal rede principalmente para favorecer o in- de banda de 155 Mbps, entón o meirande pro- porque necesitamos compartir opinións e tercambio de información entre os inves- blema foi a saída do circuíto cara a Madrid, que crear e manter relacións afectivas, etc. Por tigadores galegos e o resto do mundo. Por facía de único camiño cara ao resto do mundo. outra banda, somos grandes consumidores suposto que xa se accedía a moita desa Esta conexión pasou a 2 Mbps no ano 1996 pero de contidos, tanto no mundo profesional información e a certos servizos en liña. seguiu sendo un auténtico atasco até os anos coma no lúdico. Un dos factores que axudou Un deles, para nós, era o acceso a través 2003 -2005, nos que a Rede xa pasou a circuí- moito ao desenvolvemento de Internet foi a da rede ao propio supercomputador do tos en fibra óptica a velocidades de 1 Gbps. O rápida evolución dos buscadores, xa que si CESGA, pero había moitos máis. Eu recor- último gran salto para nós foi no ano 2011, co existe moita información pero non somos do que moitas veces tiña que conectarme despregue de circuítos en fibra propia en an- capaces de atopala, non nos vale para nada. a ordenadores que estaban en Xapón, chos de banda de 10 Gbps. Esperamos contar aínda que as velocidades non eran as de a finais do 2018 con circuítos de 100 Gbps. En - Unha vez que chegou Infovía e as co- hoxe, podíase facer. Os científico podían fin, teremos multiplicado por máis de millón e nexións á Rede foron algo habitual nos fo- intercambiar opinións pero tamén datos medio en 25 anos. gares, o crecemento da Internet pública foi de experimentos, etc. meteórico. Iso tamén suporía grandes es- - Moitos ven a Internet como un sinónimo da forzos por parte das redes científicas para - Para formar parte da rede de redes hai web, pero inicialmente había moitos outros poder atender a un crecemento da deman- que ter unha rede que conectar. A inter- servizos moi relevantes, que van dende o funda dos servizos en liña, pero entendemos conexión dos centros universitarios e damental correo electrónico e os prácticos que a meirande parte das conexións aínda de investigación galegos tamén suporía servidores de ficheiros, até grupos de discu- se orixinan dentro do ámbito investigador, todo un reto nun momento no que as in- sión. Entre os primeiros usuarios que conside- aínda que non para servizos moi coñecidos fraestruturas de datos non estaban tan ra que foi o grande impulsor do uso da Rede? polo grande público. Así comezou a falarse espalladas como agora. Como se solu- Os servizos que facilitan a comunicación inter- da Internet2 e outras redes de nova xera- cionou tal atranco? Houbo moitas com- persoal ou os que achegan contidos de distin- ción para usos educativos e de investiga- plicacións para espallar as redes de fibra to tipo? ción. Como está Galicia emprazada dentro óptica? Tívose que recorrer a moitas desas infraestruturas de alta velocida- tecnoloxías alternativa como conexións de? sen fíos? - Efectivamente no mundo científico - Cando se pensa hoxe en que toda Gali- úsanse moitas tecnoloxías que tardan cia comunicábase a un velocidade máxi- algún tempo en chegar ás empresas e ma de 64 Kbps, parece imposible pensar aos cidadáns, e naturalmente, Galicia que non houbera un pequeno atasco, e xa leva tempo dispoñendo delas. A día efectivamente así era. Daquela as comu- de hoxe dispoñemos dunha Rede que nicacións eran moito mais caras ca hoxe nos permite estar conectados a practi- e era difícil asumir os custos de velocida- camente calquera iniciativa mundial en des máis elevadas. A maioría dos servizos condicións óptimas. Na actualidade po- en rede eran de tipo batch, simplemente demos establecer comunicacións a moi porque non se daba a interacción por alta velocidade case con calquera centro mor das baixas velocidades existentes. de investigación do planeta. Isto permí- Por sorte, en Galicia apostouse forte tenos participar nos proxectos onde se polas comunicacións e, en apenas un preparan e proban os novos servizos ou par de anos dende a creación da rede, protocolos más eficientes ou tecnoloxías multiplicouse a velocidade por máis de máis rápidas, etc. Hoxe, un dos retos é o 2.400, o que nos permitiu gozar dunhas tratamento de datos, porque cada vez condicións excepcionais dende entón. existe máis información a tratar, e o po- Daquela xa tiñamos fibra óptica nalgún tencial de utilización é inmenso. Así, apa- circuíto pero a maioría da rede montouse recen tecnoloxías como o Big Data ou a sobre radio-enlaces de microondas, gra- Internet das Cousas. Outra das áreas nas zas a infraestrutura aportada pola Xunta que se traballa a fondo e a ciberseguri- de Galicia. dade. 

18 | Número 174 JUAN LUIS RUIZ convídanos a viaxar no tempo aos seus primeiros intres de contacto con Internet, en 1993, no CESGA

Os non tan afastados tempos en que non existía ADSL nin fibra óptica

meu primeiro contac- facer a conexión to con Internet prodú- dende Galicia coa cese no ano 1993. Da- rede ARTIX de Re- quela incorpórome a dIris, porta de saída traballar como respon- ao resto da Internet. sábel de comunica- Non moito mellor cións no recentemente era a comunicación inaugurado Centro de Supercomputación dende RedIris con de Galicia (CESGA) en Santiago de Compos- Europa, que era de Otela. Este centro permitiume, ademais de 2 Mbps. Aínda máis ofrecer servizos de cálculo de altas presta- ridícula pode pare- cións, a conexión dos sete campus das tres cer a interconexión universidades galegas con Internet a través cos campus galegos, da RedeIris. Para isto, instalouse no CESGA que nalgúns casos un dos 10 nodos que constituían por entón limitábanse ao uso a rede ARTIX da RedeIris (que era a infraes- de liñas RTC con mó- trutura española que intercomunicaba as dems de 14.4 Kbps. distintas universidades e os centros de in- Evidentemente, con zados en diferentes xerarquías. vestigación, encargándose ademais da co- esas velocidades sería difícil En 1993 os Esta aplicación foi medrando de nexión coas redes internacionais). de imaxinar correr ningunha computado- forma moi importante, chegan- Moi pouco ou case nada se asemellaba das aplicacións que empre- do a xerar tal volume de infor- a Internet de entón coa de hoxe, e non me gamos hoxe en día, pero pou- res conec- mación e tráfico de datos que refiro só ao número de usuarios ou de com- co tiña que ver aquelas coas nalgúns momentos podía che- putadores conectados. actuais. Servizos como You- tábanse nas gar a consumir toda a capacida- En primeiro lugar, Internet non forma Tube, Twitter, Facebook, que de de banda da que se dispuña. parte da vida cotiá das persoas. O acceso á calquera usuario atopa como redes locais a Por aquel entón empezaba a Rede a través da RedIris estaba restrinxido unha ferramenta de uso co- estenderse o uso dunha aplica- ao ámbito das universidades e os centros tián, aínda tardarían máis de Mbps ción cliente/servidor chamada de investigación, e unicamente existía en 10 anos en aparecer. Pero se 10 Gopher. Era unha aplicación en España un provedor comercial de servizos só pensamos na Web, hai que formato texto que posibilitaba o de acceso a Internet fóra da devandita con- ter tamén en conta que o pri- acceso á información mediante torna. meiro navegador gráfico que permitiu nave- o uso de menús. O principio de funciona- A segunda diferenza fundamental residía gar por Internet mediante HTML estaba co- mento era semellante aos servidores Web no relativo ás velocidades de conexión. Es- mezando aínda o seu desenvolvemento, e e poderíase considerar como o predecesor quezamos o ADSL e a fibra óptica. Os largos que até 1995 non xurdiría Internet Explorer. destes. de banda dos que se dispuñan poden pare- A aplicación principal naquel entón era o E alguén pode pensar en Internet sen bus- cer totalmente ridículos, pero cómpre pen- correo electrónico, limitado sobre todo ao cadores? Sitios como Lycos, Altavista, Yahoo, sar que estamos remontándonos 25 anos uso de clientes de servidores UNIX. E moi- Google, aínda tardarían anos en aparecer. atrás. En 1993 os computadores conectá- tas veces cando unha persoa dicía que tiña Moito cambiaron as cousas desde entón, banse nas redes locais a 10 Mbps (aínda conexión a Internet simplemente referíase a pero 25 anos son moitos anos, e máis no re- habería que agardar até o 1995 para que se que tiña acceso ao correo electrónico. lativo á tecnoloxía. Que nos deparará o fu- empezasen a instaurar os 100 Mbps en con- Outra das aplicacións que máis usuarios turo? Que veremos dentro doutros 25 anos? tornas LAN). Unha liña punto a punto de tiña era as NetNews, foros públicos de deba- Haberá que esperar e ver, pero eu a día de 64 Kbps era de todo o que se dispuña para te para intercambio de información organi- hoxe, non alcanzo a imaxinalo. 

Número 174 | 19 ESPECIAL 25 anos da Rede en GALICIA

súa aplicación irá en aumento nos vindeiros anos, en eidos como a robótica, a telefonía móbil ou os asistentes de voz, unha das áreas con maior disrup- ción para este 2018. Pero en breve terá plena aplicabilidade a contornas como a educación ou a medicina, coa conse- cuente mellora da calidade de vida. Outra das tecnoloxías que continua- rá cambiando as nosas vidas é a Rea- lidade Virtual (RV), complementando a formas de consumo e lecer como son as viaxes, revolucionando esta indus- FERNANDO SUÁREZ, presidente do CPEIG, tria e, en certo xeito, socializándoa ao permitir chegar a segmentos de po- lémbranos como cambiou a nosa vida boación para os que neste momento, certo tipo de viaxe é, sinxelamente, di- coa chegada da Internet... e como seguirá fícil de alcanzar. cambiando Pero sen dirixirnos a temas tan esta- cionais, a tecnoloxía cambiará o noso día a día en temas como os cada vez menos sorprendentes vehículos au- tónomos ou os pagos móbiles, non sendo demasiado aventurado prog- nosticar un futuro sen diñeiro en efec- De redes e outras tecnoloxías tivo. Algo similar ao que nos ocorre cos nosos fillos, que nos envellecen ao que sempre estiveron (?) aí falar de pesetas en lugar de euros, oco- rrerá aos que estrañen o “tintineo” das moedas no peto ou o uso de carteiras, xa non só para billetes, senón tamén elebramos estes días vista. Sabemos que desaparecerán múl- para documentos identificativos. o 25 aniversario da tiples traballos, pero aparecerán outros Se ao principio falaba do rápido irrupción da Internet que nin sequera podemos imaxinar. que nos adaptamos á era da Internet, en Galicia. Como? 25 O ritmo ao que nos movemos xera o non debemos ter dúbidas de que esa anos? Pero non estivo paradoxo das “novas tecnoloxías”, ex- capacidade de adaptación continuará sempre aquí? presión utilizada para todo o que ten progresando nos vindeiros anos, espe- A penetración da que ver coas tecnoloxías da informa- cialmente entre as xeracións máis mo- Internet nestes anos modificou moitos ción, pero cuxa velocidade de progreso dernas, para as que a contorna dixital é dos nosos comportamentos habituais: (aparición e desaparición, véxase o caso algo “que sempre estivo aí”. Ca forma en que mercamos, relacioná- das propias Google Lens) fai que o de Se cabe, o maior cambio por vir é a monos, traballamos, estudamos… E, “novas” sexa unha falacia. Ou é que sei- desaparición da fronteira entre o on- malia todos estes cambios, afixémonos ca o smartphone é algo novo? A novida- line e o offline, o físico e o virtual, de de forma moito máis rápida ao que ca- de non deixa de ser “relativa”, cando fe- forma que a Rede estará tan integrada bería esperar. rramentas como o iPhone levan 10 anos no noso día a día (Internet das cousas, Isto é aínda máis rechamante se pen- connosco e non parece que lembremos wearables, intelixencia artificial, robots, samos que, a nivel mundial, a Internet como era a vida antes da súa aparición. medicina,…) que sexa totalmente levoulle sete anos conseguir a cifra de Pasamos do Mobile First á IA First, tal transparente e non nos decatemos da 100 millóns de usuarios. A velocidade como acaba de declarar o conselleiro súa presenza. de implantación pode parecer relativa- delegado de Google, Sundar Pichai, Medo ante o futuro? Se fomos camente rápida, especialmente se a com- quen comparou a Intelixencia Artificial paces de afrontar sen problema ter paramos co teléfono, que necesitou 75 (IA) con outras “revolucións” como o uso accesibilidade no noso peto a todo o anos para alcanzar ese mesmo número. do lume ou da electricidade. coñecemento humano, non creo que A velocidade de cambios é tan ver- Hai quen prognostica que a pene- teñamos problemas para un futuro no tixinosa que non podemos anticipar tración da IA suporá un cambio moito que a informática continúe facilitando o futuro, falando tan só de cinco anos máis radical que o da propia Internet. A a nosa vida diaria. 

20 | Número 174 HENRIQUE NEIRA, autor de "Historia da Informática. Unha cronoloxía", fai un repaso polos nosos primeiros dez anos conectados

A primeira década de Galicia na Internet: algúns fitos

n febreiro de 1993 o Centro En xullo de 1995 a Compaña da de Supercomputación de Radio/Television de Galicia lanza a Galicia (CESGA) conectouse sua web www.crtvg.es e o 12 de por primeira vez coa rede de outubro chega a web compartida redes, Internet. Abría así na dos xornais composteláns O Co- comunidade galega a porta rreo Galego e El Correo Gallego. de acceso a un novo mundo A palabra Internet figura por de intercambio de información, se ben na- primeira vez no Diario Oficial de quel momento limitado a uns poucos com- Galicia o 15 de marzo de 1996 na Eputadores nas universidades e entidades convocatoria dun proceso selecti- públicas; estas poderían conectarse masiva- vo para cubrir interinamente un mente desde o posterior despregue da Rede posto da especialidade de enxe- de Ciencia e Tecnoloxía de Galicia para dar- ñería de telecomunicacións na lles servizo desde 1995. Consellería de Industria e Comer- A primeira páxina web gale- O primeiro servidor e a primeira web che- cio: estaba nun dos temas que garon o 18 de xuño de 1993: o profesor Juan integraban a parte específica do ga que se creou era só unha Antonio Garzón, da facultade de Física da temario. Universidade de Santiago de Compostela, En 1997, a Xunta funda a em- listaxe ordenada de webs con nas Xornadas de informática e comunica- presa Redes de Telecomunica- cións en apoio da investigación, convidou a cións Galegas (RETEGAL) para algúns comentarios Miguel Ángel Marquina e Ignacio Reguero xestionar a infraestrutura que do Centro Europeo de Investigación Nuclear lles dá servizo a centros da admi- (CERN) de Xenebra, que amosaron o funcio- nistración autonómica galega. Opera desde O navegador de Internet XIS é presen- namento da World Wide Web poñendo en 1998, ocupándose da Rede Oficial de Comu- tado en público o 14 de abril de 1999 en marcha o primeiro servidor de Galicia; a pri- nicacións Móbiles, dos máis de 1.000 quiló- Santiago: é o primeiro que incorpora a lin- meira páxina web galega que se creou nel metros da rede de banda larga de fibra óptica gua galega. Mentres, o 30 de xuño anún- era só unha listaxe ordenada de webs con da Autoestrada Galega da Información e no ciase a posta en marcha do operador de algúns comentarios. futuro da Rede de Difusión de Televisión Dixi- cable galego, que terá como nome R. O As novidades sucedéronse sen pausa: tal Terrestre Institucional. historico galeguista Anton Fraguas preside en novembro de 1994 Televisión de Galicia O 22 febreiro de 1997 rexístrase o dominio por videoconferencia o 28 de xullo desde anuncia que empregou de xeito experimen- Vieiros.com, que usara o primeiro “barrio” ga- Santiago a entrega dos premios culturais tal a transmisión de datos por fibra óptica lego na Rede, mestura de directorio de webs da Deputacion da Coruna e en decembro na emisión de especiais desde o Salón da e portal de noticias que funcionou ata 2010. celebrase a primeira feira de comercio Enerxía da Feira Internacional de Galicia en En 1998 bota a andar o plan SIEGA da Xunta electronico na Coruna, Commerx 99. Silleda. No mesmo ano a Consellería de Sa- de Galicia, para que todos os centros públicos No ano 2000 ábrense as primeiras aulas nidade da Xunta de Galicia e a dirección de de ensino primario da comunidade contasen en rede do Centro Multimedia de Galicia en Telefónica na comunidade acordaron iniciar con conexión a Internet no curso 2001/2002. Santiago. nos hospitais de Ourense e Verín un proxec- O 24 de outubro publicase o primeiro A web de noticias de ciencia e tecnoloxia to de telemedicina polo que profesionais de numero do suplemento Océano Internet en de Galicia Codigocero.com nace o 25 xullo medicina xeral poderían consultar telemati- O Correo Galego. Aínda nese ano, Caixa Gali- de 2001 e en xaneiro de 2002 estréase a Bi- camente con especialistas a análise de radio- cia estrea Caixa Activa, un servizo de banca blioteca Virtual Galega da Universidade da grafías, electrocardiogramas ou analíticas. electronica para particulares. Coruna. 

Número 151174 | 21 ESPECIAL 25 anos da Rede en GALICIA

con só abrir o Google e teclear nosa dúbida. Xa non consultamos o dicionario nin mira- mos enciclopedias. No seu lugar, a Wikipe- dia proporciónannos respostas a golpe de clic. Deixamos de esperar ao telexornal para saber o que pasou no mundo, porque con- sultando a edición dixital dos xornais man- témonos informados en tempo real. Xa non escribimos diarios para plasmar os nosos pensamentos, agora facémolo en blogs, o que ademais nos converte nun mi- nimedio de comunicación, porque cando publicamos algo o podemos contar de con- tado a todos os nosos contactos nas redes sociais. Deixamos de ir a correos, e as cartas que recibimos son só facturas ou publicidade. Xa non escribimos cartas, e se o facemos son postais e christmas para conservar a tradición. Deixamos de acumular grandes e pesados álbums de fotos e para presumir de vacacións ou eventos familiares, pendu- ramos as fotos na Internet en sitios como Flickr, enviámolas por correo ou as compartimos nas redes sociais. JOSÉ ANTONIO CONSTENLA, fai En canto ao traballo, foi tanto o cambio que hoxe en día non é necesaria unha oficina un percorrido polas cousas que nos ou un espazo físico para manexar unha empresa máis aló do sofá do salón ou do café converteron nos internautas de hoxe da esquina. Internet converteuse tamén nun espazo onde nacen, crecen e desenvólvense carreiras profesionais e pódense chegar a construír verdadeiros imperios. Así mesmo, xa non percorremos empresas deixando 25 anos que cambiaron currículos, porque agora buscamos traballo a través de webs, onde temos o currículo a nosa vida actualizado para que todas as empresas do mundo poidan velo. Deixamos de ir case cada semana ao ban- oitas cousas cam- amigos que viven lonxe, con antigos compa- co e de esperar longas colas para levar a biaron na nosa ñeiros de traballo ou universidade, grazas ao cabo transferencias, investimentos ou com- vida cotiá desde a email e as redes sociais, porque Internet é xa probar o estado das contas, agora para face- aparición da Inter- a maneira máis usual de conservar o contac- lo basta con acender o computador. net e poderiamos to con eles. A maneira na que preparamos as vaca- dicir que a posibi- Internet transformou a nosa forma de co- cións tamén cambiou, xa non perdemos o lidade de conver- municarnos, escribimos á velocidade da luz tempo visitando axencias de viaxes, agora a ternos en internautas activos mudou a nosa cos nosos smartphones, compartimos a nosa Rede faino por nós e selecciónanos os me- forma de ver o mundo e de participar nel. felicidade ou tristura nas redes sociais, opi- llores paquetes turísticos. MAqueles pais que hai 20 anos rían dos seus namos abertamente dos que acontece no Mudou mesmo a maneira na que facemos fillos por pasar horas conversando nun chat, mundo, e mesmo nos apuntamos a platafor- a declaración da renda e os cálculos e pe- aqueles que dicían “na Internet só hai tolos mas para coñecer ao amor da nosa vida. lexas con onde poñer os adhesivos, xa son perturbados”, agora viven conectados, pu- En canto ao noso tempo de lecer, está fóra cousa do pasado, porque o Programa Padre blican as fotos dos seus netos en Facebook e de toda dúbida impacto da Internet. A televi- resólveo todo e ademais envía a declaración comparten os vídeos das súas mascotas por sión xa non é a nosa fonte de entretemento directamente á oficina de Facenda. Whatsapp. principal, nin para ver series ou películas. In- Nestos anos cambiou até a maneira en O medo ao descoñecido que ofrecía en- ternet é moito máis rápido e ten unha oferta que os políticos se relacionan cos seus tón Internet disipouse, e pasamos de ser os infinita, comparada cos límites das grellas electores, e agora mesmo o presidente dos “bichos raros” que perdían en tempo diante televisivas. EE.UU. prefire dirixirse aos seus compatrio- do computador, a ser “bichos raros” senón A información “democratizouse” no senti- tas a través de Twitter e non da prensa tradi- estamos rexistrados en Facebook, Twitter, do en que agora todo o coñecemento (ou cional como era costume. Linkedin e mil plataformas máis. a gran maioría) está a disposición daqueles Sexa como for, moitos son os cambios que Case sen decatarnos, Internet cambiou que teñan conexión, sen necesidade de vi- a Rede trouxo á nosa vida cotiá, non todos moitos dos nosos costumes. Antes sociali- sitar bibliotecas ou viaxar a países afastados bos, aínda que si difíciles de deter, e a raiza- zábamos máis e dabámoslle máis valor ao para coñecer os seus tesouros e obras de me da cuestión é integrar eses cambios e va- tanxible, pero agora podemos manter máis arte. Doutra banda, podemos atopar respos- lernos deles para ser máis felices e progresar de maneira máis doada o contacto cos vellos tas ou información sobre determinado tema como sociedade. 

22 | Número 174 Greatest hits da nosa innovación O Clúster TIC Galicia e a LaconNetwork premian o mellor do sector tecnolóxico galego

ada mes os albaneis da Públicas de Galicia; Bahía Software conse- nube xúntanse en encon- guiu vencer na categoría de Innovación tros gastronómicos por dis- polo seu proxecto uFOREST; na categoría de tintas localizacións galegas internacionalización o galardón foi parar a para fortalecer o contacto Netex Knowledge Factory; o premio ao me- dos distintos axentes do llor evanxelizador foi para José Luís Gómez sector TIC galego, e esta ini- de La Casa de la Aldea; Tino Fernández (Al- ciativa chamada LaconNetwork ten xa como tia Consultores) recibiu un recoñecemento unha tradición iniciar o ano conmemorando á súa traxectoria profesional; Supervisión Co seu aniversario e celebrando unha gala de e Control recibiu unha mención especial entrega de premios que axude a dar visibili- como empresa tractora pola súa aposta por dade a iniciativas tecnolóxicas da nosa terra. startups galegas e o Centro de Novas Tecno- Este ano non foi un caso distinto, pero os loxías de Galicia (CNTG) recibiu unha men- premios desta edición organizáronse en cola- ción especial como Iniciativa TIC pola axuda boración co Clúster TIC Galicia, de xeito que á creación, lanzamento e/ou asentamento coñécense como Premios TIC Galicia, que se de empresas e ao propio emprendedor.  entregaron na mañá do 2 de febreiro en PALEXCO (A Coruña), nunha gala integrada no encontro de 8º aniversario da LaconNetwork, e que estivo conducida polo xornalista Fran Hermida. Os galardoados desta edición foron Visual Publinet pola Mellor Campaña de Marketing Dixital (pola campaña de lanzamento de Trazers); Boardfy Pricing como a Mellor Startup; Xercode Media Software veu recoñecida a súa implanta- ción de Koha ILS na Rede de Bibliotecas

Número 174 | 23 Milladoiro e As Pontes, vilas maker O Concello de Ames e Amigus organizaron uns encontros centrados na innovación e a tecnoloxía que se comparten

inalmente a Casa da Cultura de Milladoiro foi, o pasado 2 de febreiro co gallo da xornada Innovames organizada polo Concello de Ames, un fervedoiro de cultura Maker. Ou sexa, da cultura de faino coas túas mans. Por que motivo? Pois por varias razóns: porque se fixo un convite in- Ftegral a crear colectivamente tecnoloxías (sen límites autoimpostos), porque se com- partiron coñecementos a esgalla e porque se reivindicou un tipo de recursos tecnoló- xicos doados de empregar e de entender por xente de todas as idades e formacións. Ademais, abríronse xanelas ás principais correntes tecnolóxicas futuras: foi como al- biscar como serán as/os makers de dentro dunha década. da nanotecnoloxía e antes de ser profesor era Segundo nos conta o Concello, a progra- investigador nesta mesma universidade; e mación matinal estivo adicada aos profesio- segundo motivo é que a través deste evento nais do sector, mentres que pola tarde, entre temos a oportunidade de dar a coñecer as as 16:00h e as 20:00 horas, as actividades e empresas do Polígono Novo Milladoiro, no obradoiros estiveron destinados a un públi- que abundan compañías relacionadas coa co familiar. tecnoloxía e o audiovisual”. Segundo enga- Innovames, que contou coa presenza de diu, o complexo empresarial de Milladoiro “xa grandes referentes da innovación a nivel ga- se comeza a coñecer co nome de Milladoiro lego, nacional e internacional, completouse Valley”, xa que cada vez son máis as empre- cunha exposición de proxectos do evento sas que elixen este parque empresarial para Maker Faire Galicia 2017 e cunha demostra- medrar. “Podemos dicir que proximamente ción de experimentos científicos. O alcalde instalarase en dito polígono unha importante José Miñones foi o encargado de inaugurar empresa de informática con máis de 100 tra- a cita, mentres que a concelleira de Promo- balladores”, avanzou, enxalzando de seguido ción Económica, Isabel González, clausurou a importancia de innovar, porque “innovar é a xornada da mañá. avanzar, avanzar e medrar e medrar é Ames”. O obxectivo foi achegar O obxectivo foi achegar as últimas ten- Sobre as 10:00 horas celebrouse un relato- dencias do mundo da innovación a todos os rio sobre as posibilidades da nanotecnoloxía as últimas tendencias públicos, “xerando un espazo para a apren- nunha manchea de sectores. Sonia Pazos Ál- dizaxe e o diálogo” e abranguendo confe- vares do INL (International Iberian Nanotech- do mundo da inno- rencias e mesas de debates centradas na nology Laboratory), foi a encargada de dar a tecnoloxía, na innovación, no audiovisual e coñecer todo o que se está a facer neste cen- vación a todos os pú- na utilización de novos materiais. tro de referencia internacional. O programa blicos, “xerando un O rexedor, na xeira de mañá, salientou matinal incorporou, así mesmo, a presenza de moi positivamente o feito de que Ames diferentes representantes de empresas asen- espazo para a apren- acubillase un evento destas características, tadas no polígono Novo Milladoiro como é por dous motivos fundamentais: “Por unha o caso de NanoGap, Escenoset, Cartogalicia, dizaxe e o diálogo” banda, porque son profesor da USC no eido CineMar films ou Zenit, entre outras.

24 | Número 174 Máis de medio centenar de argalleiros no novo Amigus Lab

local Lar de Endesa das Pon- Ademais, achegáronse impresoras tes acolleu o 3 de febreiro 3D, a tempo completo, para que os unha nova xornada dos Ami- participantes puideran facer as súas Ogus Labs, os obradoiros argalleiros máis variadas creacións, incluídas as da asociación do mesmo nome. dúas pezas que restaban para o re- Na nova cita maker (a edición 18.1) mate dunha fresadora CNC. participaron máis de medio cente- Por outra banda, exhibíronse va- nar de creadoras/es tecnolóxicas/ rias creacións dos argalleiros de os de todas as idades, non só das Amigus, desde cúpulas xeodésicas Pontes senón tamén de Melide, A ao prototipado de pezas encarga- Coruña, Betanzos, Ferrol, Santiago e das por algúns establecementos da Vigo. A cita, como dixemos, foi unha localidade e feitas dende o Fab Lab. cita para maiores pero tamén para A zona Arcade coas máquinas recrea- crianzas. De feito, a disposición dos tivas feitas en anteriores obradoiros máis pequenos habilitouse un obra- volveu ter a visita de curiosos e xo- doiro de téxtil interactivo, no que gadores que puideron familiarizar- puideron deseñar os seus antefaces se cos compoñentes con que foron con vistas ao Entroido, así como un fabricadas, así como lembrar vellos A maiores, a xornada acubillou un espazo de expo- boneco ateigado de luces LED. xogos das recreativas e consolas dos sicións no que se mostraron exemplos salientábeis Amais disto, houbo un recanto anos 80 e 90. de enxeños maker galegos, coa presenza de argallei- para interactuar con tiras de LED Dende o Fab Lab de Amigus va- ros creadores de proxectos de innovación de referen- manexadas por microcontrolado- loraron o resultado da xornada cia. A programación matinal rematou cunha sesión res e mediante un servidor web con como “moi positivo”, grazas “aos de networking, que buscou a creación de sinerxías conexión Wi-Fi, e outro espazo para comentarios dos usuarios e as pro- entre empresarios, empresarias e makers asistentes. a robótica onde se acabou de dar postas para vindeiras edicións que A concelleira de Promoción Económica, Isabel forma, colectivamente, ao que se- esperamos poder facer con maior González, destacou no acto de clausura da mañá que ría un dos primeiros velocistas dos periodicidade”, sinalaron, engadin- “coa creación de Innovames”, o Concello de Ames Amigus Labs, un vehículo miúdo do que no futuro tamén agardan “buscou poñer en valor os recursos e a capacidade de carreiras habilitado para seguir emendar “a problemática” de non de innovación da nosa Comunidade, fomentando a trazados (liñas) marcados previa- contaren cun espazo propio, non sinerxía e a colaboración entre as empresas e inven- mente no chan. Na xeira de traballo só para acubillar o material preciso tores galegos, e dando a coñecer ao público xeral o deste sábado adicouse unha parte para o traballo, senón tamén para capital maker que atesouramos”. A edil tamén incidiu do tempo a calibrar o dito vehículo poder achegar o coñecemento “no gran capital empresarial que ten o parque Novo carreiras, mediante a programación amoreado nestes anos con formato Milladoiro” con “grandes empresas que traballan no da placa Arduino Nano que o con- apropiado de aula formativa aberta desenvolvemento tecnolóxico e que se basean na trola. e dispoñíbel todos os días do ano. innovación”. As actividades programadas para a tarde estiveron enfocadas para un público familiar, coa realización de diferentes actividades e obradoiros orientados ás máis cativas e cativos: demostracións de ciencia, realidade virtual, obradoiros de robótica, videoxogos, un espazo para programar aplicacións móbiles. Na mostra de enxeños da Maker Faire Galicia 2017 participaron as entidades 3D Limitless, MAKEROID, Arcade Pi, B.R.A.I.S, I.E.S Sánchez Cantón, MINIMO, IOTLAB, PSICOVR e SPAINLABS. 

Número 174 Volve Galicia Open

concederá á empresa gañadora un présta- Future, e xa van catro mo reembolsábel pola cantidade de diñeiro investido para a posta en marcha do piloto A nova edición do centro de crowdworking nas empresas, até un máximo de 100.000 euros. Ademais, poderá conceder aos finalis- do Gaiás dá unha viraxe cara o ámbito 4.0 tas un préstamo reembolsábel de até 50.000 euros. A operadora, por último, lembra que neste intre se atopa na fase de contactos coas em- Pacto Dixital de Galicia, nesta nova edición de GOF, a cuarta, cola- presas referenciais, potencialmente ache- a alianza asinada entre borarán novamente a Axencia Galega de gadoras dos devanditos retos. Dúas delas, a Xunta e compañías re- Innovación (GAIN), a Axencia Galega para engade Telefónica, fornecerán os desafíos ferencias do eido TIC a a Modernización Tecnolóxica de Galicia na primeira quincena de febreiro. A partir prol de sacarlle ao noso (AMTEGA) e o Instituto Galego de Promo- dese punto abrirase un prazo de inscrición tecido innovador o ren- ción Económica (IGAPE). dun mes para empresas e emprendedores demento e a excelencia Ao abeiro do novo programa, proporase nacionais ou internacionais, período a parque atesoura, segue sumando azos. Se a co- a grandes empresas referenciais galegas tir do cal elixiranse o gañador e mailos tres mezos de 2018 falamos dun fortalecemento que lancen publicamente un total de seis finalistas por cada un dos retos. Odo pacto para impulsar o noso talento TIC, retos reais de negocio, baixo un modelo de A presentación da nova convocatoria de na recta final de xaneiro puidemos saber innovación aberta. Ao abeiro desta propos- GOF serviu para facer balance do acadado que Telefónica (unha das empresas da alian- ta colectiva, abriranse convocatorias a tra- nas andainas previas. Segundo informan os za dixital) vén de pechar un novo acordo de vés da plataforma Telefónica Open Future impulsores do centro de crowdworking, nas colaboración co Goberno galego para pór para cada un dos desafíos, ás que poderán tres edicións anteriores de Galicia Open Fu- en marcha a nova edición de Galicia Open presentarse startups, PEME, centros tecno- ture presentáronse un total de 416 proxec- Future, o centro de crowdworking posto en lóxicos, universidades e emprendedores, e tos de alicerce tecnolóxico, dos cales foron marcha na Cidade da Cultura pola operadora entre os que se seleccionará a un gañador, acelerados 145, o que supuxo un total de de telecomunicacións en colaboración coa que poderá desenvolver un piloto da súa 1.100 horas de traballo individualizado e o axencia autonómica AMTEGA. solución coa empresa tractora, e tres fina- desenvolvemento de 90 actividades forma- Haberá novidades nesta cuarta entrega? listas. tivas e obradoiros abertos en materias como Segundo Telefónica, a resposta é afirmativa: O gañador terá unha axuda de GAIN de fiscalidade, mercadotecnia dixital, imaxe de daráselle unha viraxe á palestra de innova- 20.000 euros para a posta en marcha do marca ou novos modelos de financiamento. ción e emprendemento cara o que se coñece proxecto piloto. Ademais, tanto o gañador Durante a súa participación, as novas como Industria 4.0, ou sexa, cara ás metodo- como os tres finalistas poderán acceder a firmas innovadoras puideron presentar os loxías intelixentes de traballo que resultan da un programa de aceleración dentro do eco- seus proxectos a potenciais clientes, partici- confluencia entre a industria e o mundo das sistema Open Future de Telefónica, e recibi- par en eventos internacionais como o South tecnoloxías da información e que se dirixen rán ademais un patrocinio de 10.000 euros, Summit, recibir apoio á internacionalización, a converternos en máis rendíbeis, eficientes, achegado por GAIN, como “recoñecemento celebrar sesións de adestramento e retro- eficaces, sustentábeis e mellor xestionados e ao seu esforzo innovador”. Logo, transcorri- alimentación con directivos de Telefónica, comunicados coa demanda. do o tempo de aceleración, seleccionarase entrar en contacto coa rede global da pla- Baixo o título de Galicia Open Future_: Edi- ao mellor do tres finalistas, que recibirá taforma Telefónica Open Future e recibir un ción Retos Industria 4.0, o novo modelo busca unha axuda adicional de 10.000 euros ache- apoio económico por parte da consellería “dirixir o talento emprendedor cara á reso- gada por AMTEGA. de Economía, Emprego e Industria dirixido a lución de problemas concretos da industria Telefónica tamén explica que aparte das aquelas empresas con mellor aproveitamen- galega”, informa Telefónica, engadindo que achegas económicas directas, Xesgalicia to na aceleración. 

26 | Número 174 índa que Mophie é un fabricante coñecido principalmente polas súas fundas para móbiles que incremen- tan a súa autonomía, tamén fabrican baterías externas que non destinadas a complementar a un produto concreto,A sendo especialmente rechamante a súa última ba- tería externa, a Mophie powerstation AC, que polo momento só pode mercarse nos EE.UU. a 199,95 dólares (aínda que prevese que chegue en breve a Europa) e que nun tamaño de 190 x 114 x 28 milímetros e un peso de 126 gramos agocha unha capacidade de 20.000 mAh que destaca por poder en- tregase a practicamente calquera produto portátil (ordenadores, tabletas, cámaras, smartphones, drons...). Dende Mophie aseguran que a capacidade desta nova batería serviría para achegar até 15 horas de autonomía a un G amosou no CES de Las Vegas o seu novo proxector domésti- ordenador portátil por USB-C e até 100 horas a un smartpho- co 4K da familia HU80K, que destaca non só pola súa elevada ne, o que non está nada mal para un produto que contén resolución, senón tamén polo seu formato, xa que en vez de ser bastante o seu tamaño e peso.  un dispositivo grande e pesado, adoptou un formato compacto L(ocupa a metade que outros proxectores 4K), transportable e bastante discreto, para que case ben coa decoración do fogar. O novo proxector pode crear unha pantalla de ultra alta definición de 150 polgadas e 2.500 lumenes, de xeito que sería o proxector máis brillante de LG e, incluso tería soporte de HDR10, conseguindo achegar ao fogar unha experiencia moi cinematográfica. Tamén integra un par de altofalantes de 7 watts para conseguir son de calidade sen ter que contar con altofalantes externos ou unha barra de son. Un dos detalles que tamén se agradece dos proxectores 4K de LG é que non só poden achegar contidos a través de HDMI, senón que tamén contan con USB, Ethernet e conectividade sen fíos, así como con webOS 3.5, de xeito que é como ter un Smart TV, facilitando o acceso a servizos en liña con contidos 4K como YouTube, Netflix ou Amazon Prime Video. 

pasado verán YouTube estreou un formato de vídeo fotografías, gravar vídeo e tamén emitir vídeo envolvente en directo, en 180 graos chamado VR180, que lembra aos podendo emparellarse co teléfono para empregar a súa vídeos de 360 graos ao permitir que o usuario pantalla como visor. Só pesará 139 gramos poida mudar o seu punto de vista, pero coa e o seu tamaño é moi semellante ao Ogrande diferenza de que non recolle o que acontece dun smartphone, polo que o seu detrás da cámara, adaptándose mellor aos formatos transporte será doado. de vídeo máis tradicionais. Para facilitar a gravación Esta cámara que integra a neste formato Google colaborou con varios fabrican- plataforma Qualcomm Snapdra- tes facendo posible produtos como a Lenovo gon 626, 2 GB de RAM, Wi-Fi, LTE, Mirage Camera, que na forma dunha cá- USB-C e batería extraíble (coa que é mara compacta tradicional permite captar capaz de operar até 2 horas seguidas) vídeo en formato VR180 grazas a destaca porque para a realización un par de cámaras de ollo de dos directos a través de YouTube non peixe de 13 Mpíxeles, con se- precisará dun smartphone, xa que guindo un ángulo de visión poderá empregar directamente unha de 180 x 180 graos. A cáma- conexión Wi-Fi, facilitando así compar- ra ten moitas posibilidades, tir en vivo grandes momentos sen ter que xa que permite disparar realizar complexos procedementos. 

Número 174 | 27 GPD Win 2 sería unha consola portátil cun procesador Intel Core m3-7Y30 e gráfica Intel HD 615, con 8 GB de RAM e 128 GB de SSD en formato M.2, pantalla H-IPS de 6 polgadas cunha resolución de 1.280 x 720 píxeles e dúasA baterías de 4.900 mAh que permiten unha autonomía de entre 6 e 8 horas, todo dentro dun corpo de só 162 x 99 x 25 milímetros. A intención deste trebello é poder correr populares xogos para PC a xeito de consola portátil, no que algúns verán agora un concepto bastante próximo grazas á Nintendo Switch, aínda que desta volta temos un teclado QWERTY no corpo da máquina que tamén integra panca de xogo a ambos lados, cruceta dixital e botóns de disparo. casco Lenovo Mirage Solo funciona coa plataforma de Se ben a GPD Win 2 non é unha máquina de moita poten- realidade virtual Qualcomm Snapdragon 835, ten 4 GB cia, comparable a portátiles para gaming, achega un rende- de memoria RAM e o seu campo de visión é de 110 graos mento suficiente para correr dignamente xogos como Grand (como nos cascos de escritorio), aínda que para desatar todo Theft Auto V, League of Legends, DOTA2, World of Oo potencial desta plataforma destaca a tecnoloxía de detección de Warcraft ou Overwatch sempre que non se em- movemento WorldSense, que mediante sensores no casco permite pregue unha configuración gráfica elevada, posicionar ao usuario no espazo, de xeito que será posible converténdose nunha moverse con liberdade en contornos virtuais sen a necesidade interesante solución de depender de sensores externos. Deste xeito os usuarios para os xogadores de non só poderán mirar ao seu redor, senón tamén desprazar- PC que busquen unha se e incluso saltar e agacharse, conseguindo unha grande alta mobilidade, ou inmersión. incluso que queiran Este novo casco de realidade virtual ten unha autonomía tamén gozar do amplo de até 7 horas cunha única carga e soporta longos períodos de catálogo de xogos e uso continuo (a diferenza dos cascos baseados en smartphones, emuladores dispoñi- que precisan de tempo para que o móbil arrefríe). Tamén e lixeiro bles para Windows 10, e axustable, e inclúe un mando sen fíos que actúa como exten- sistema operativo que sión da man, operando como un trackpad, facilitando o control emprega a GPD Win de aplicacións e o control do volume, mentres que nalgunhas 2. Prevese que o aplicacións servirá como un control por movemento na liña produto comece a dos mandos da Wii. remitirse aos seus Espérase que o produto chegue ao mercado no segun- mecenas no mes do trimestre do ano.  de maio. 

smo Mobile 2 é un estabilizador Este novo gimball para móbiles ten un deseño lixei- para a cámara do noso smartpho- ro (485 gramos), unha batería de grande autonomía ne, que permite así gravar vídeos (até 15 horas de uso) e numerosas funcións de calidade e fermosas panorá- intelixentes, de xeito que pode empregarse Omicas evitando as molestias da vibra- para realizar seguimento activo, controlar cións das mans do usuarios ou incluso o zoom da cámara e facilitar a realización o seu movemento mentres anda ou vai de lapses (timelapses, motionlapses e hy- nun vehículo, xa que integra tecnoloxía perlapses). É compatible con móbiles de que detecta e compensa os movementos entre 58,6 e 84,8 milímetros de ancho e até da cámara para suavizalos o máximo posible. 8,4 milímetros de grosor e, como grande novi- O Osmo Mobile tiña un prezo de 299 dólares, pero dade, permite colocar o móbil tanto en vertical actualmente ofértase a 199 dólares, polo que o feito de que como en horizontal, adaptándose así as tenden- o Osmo Mobile 2 vaia venderse a 129 dólares é unha boísima nova, xa cias actuais, de xeito que tanto se pode empregar para que achega este accesorio a un público máis amplo. O vindeiro filmar secuencias ao máis puro estilo cinematográfico día 23 abriranse as súas reservas na tenda en liña de Apple, como para captar imaxes en vertical coa cámara frontal chegando ás tendas ao longo do mes de febreiro. para compartir en redes sociais. 

28 | Número 174 PS4 | PC

O xogo de loita Street Fighter V: Arcade Edition chega ás tendas en versións para PlayStation 4 e para PC (Steam) a un prezo de 39,99 euros, de xeito que estariamos ante a primeira nova edición de Street Fighter V que, en contra do que aconteceu na anterior xeración da saga, é de balde para quen mercase o xogo orixinal, ou sexa, que os contidos da Arcade Edition chegan hoxe de balde aos que posúan a edición ordinaria. A adquisición de Street Fighter V: Arcade Edition é unha boa oportunidade para novos xogadores, xa que reciben de vez unha chea de contidos que non terán que desbloquear lentamente avanzando no xogo (ou pagando con cartos reais polos avances), pois esta nova entrega inclúe todo o contido das tempadas 1 e 2 de Street Fighter V, ou sexa, 12 personaxes xogables e 12 aparen- cias Premium. Esta edición do título de loita que busca converterse en referencia do seu xénero conta tamén con novos modos de xogo, como un Modo Arcade (no que poder elixir entre 6 camiños que homenaxean ás anteriores entregas da serie), un Modo Batalla en Equipo (que permite equipos locais de até 5 personaxes) e un Modo Batalla Extra (con retos de tempo limitado para conseguir diversas recompensas). Ao longo do ano tamén iranse celebrando Desafíos Especiais que permitirán facerse con títulos únicos tras superalos. 

Xbox One | PS4 | PC

Bigmoon Entertainment e Deep Silver/Koch Media anunciaron hoxe o acordo de distribución global e publicación conxunta de DAKAR 18, un xogo de carreiras de rally todoterreo que aspira a ofrecer un dos mundos abertos máis grandes creados nun videoxogo de carreiras e que verá a luz este ano para PlayStation 4, Xbox One e PC. O xogo está baseado no rally anual campo a través máis famoso do mundo, organizado por Amaury Sport Organisation en Sudamérica, e pretende crear unha simulación realista na que poderemos conducir motocicletas, coches, camións, quads e SxS. Aínda que o xogo contará con modo de xogo sen conexión, principalmente para mellorar as habilidades en carreira, o seu punto forte será a competición en batallas multixo- gador en liña.  Número 174 Número - - O prezo dos Toy-Con serán de 69,99 e serán Toy-Con dos O prezo remos construír unha mochila, un casco unha mochila, un casco construír remos a un robot manexar e uns mandos para antropomórficoSwitch. na Nintendo o que pode respectivamente, 79,99 euros de uns anacos para bastante parecer non será cartón, que probablemente pero que a súa demanda sexa para un atranco  meses. os primeiros elevadísima accesorios altamente altamente accesorios personalizables. Inicialmente os cartóns estarán dispoñibles en Toy- o dous lotes: Variado, Kit 01 Con crear que poderemos co unha cana de un Antenauta, e un piano, pesca, unha casa, unha moto 02 Kit que pode de Robot, co Toy-Con e o - A edición limitada chegará a un prezo de 79,99 euros cun disco cun disco de 79,99 euros a un prezo A edición limitada chegará A edición básica do xogo en Blu-ray terá un prezo re un prezo terá en Blu-ray A edición básica do xogo do xogo. Blu-ray co xogo en caixa metálica, un libro de arte contidos en caixa metálica, un libro e tres xogo co Blu-ray contidos descargables adicionais para equipar aos personaxes equipar aos personaxes adicionais para descargables contidos , ou sexa, que a compra en dixital recibirá numerosos numerosos en dixital recibirá que a compra , ou sexa, deluxe do Deus da que os máis fieis seareiros mentres dixitais exclusivos, comendado de 69,99 euros, o mesmo que a edición dixital de 69,99 euros, comendado Un dos grandes xogos exclusivos para PlayStation 4 previsto para a para 4 previsto PlayStation para exclusivos xogos Un dos grandes Lembremos que esta nova aventura de Kratos non será como ás como non será de Kratos aventura que esta nova Lembremos en man, da cámara propia adopta unha estética God of War O novo mesmo deuses.  mesmo deuses. seareiros de Kratos. de seareiros Guerra terán que aboar 149,99 euros se queren facerse coa edición coa facerse se queren que aboar 149,99 euros terán Guerra e criaturas monstros, contra detallado a brutalidade dos combates edicións atendendo así as ansias coleccionistas dos así as ansias coleccionistas edicións atendendo PS4 por fin ten unha data de lanzamen- ten unha data por fin God of War, metade do ano, primeira a luz no de que puidese ver e aínda que había esperanzas concreta, to ás non chegará de 2018, finalmente trimestre primeiro estando dispoñible en varias o 20 de abril, até tendas coleccionista que incluirá o xogo en caixa metálica, un cómic dixital, un dixital, en caixa metálica, un cómic o xogo que incluirá coleccionista unha litografía adicionais, descargables de arte contidos libro dixital, de 2 pol- dos irmáns Huldra un par de figuras un mapa de tea, exclusiva, de 9 polgadas. e Atreus de Kratos estatua gadas e unha impresionante para grega afástase da mitoloxía pois desta volta que estamos afeitos, polo seu acompañado estará e o protagonista somerxerse na nórdica, xogo e mecánicas de o que supón un cambio de narrativa Atreus, fillo do xogo de que o protagonista o feito denotará moi importantes, como de partida o punto que podería marcar non poida saltar nesta entrega dunha saga de éxito. máis de xeito ver que poderemos de xeito a acción, achegando moito O vindeiro 27 de abril é a data sinalada 27 de abril data é a O vindeiro que se engaden Dado que os elementos Nintendo Switch para o lanzamento da última invención da última invención o lanzamento para en converterse de Nintendo que promete un novo que creará xa un fenómeno, todo a consola aproveitando de xogar xeito liña de produtos A nova Nintendo Switch. Labo e ao nome de Nintendo responde de cartón ensamblar pranchas permite Toy-Con como coñecidas dándolles formas poden co Switch coa ao combinarse que, nun- nunha moto, vida e converterse brar que de xeito ha cana de pesca, nun piano... seguindo divertido a montaxe será tanto que poden unhas instrucións interactivas da Nintendo Switch na pantalla verse final. uso do resultado facendo como son de cartón,á consola o usuariotamén ou adhesivos pode personalizalos con nuns converténdose coloreándoos, videoxogos 30 |

Más potencia HPC, menos problemas

Acelere la investigación y desarrollo con HPC en su escritorio Intel Inside®. Para un mundo de nuevas posibilidades.

Usted es la clave para solucionar complejos problemas técnicos y científicos. Si trabaja con ingenieros o científicos, necesita proporcionarles potencia de computación para tomar las decisiones correctas. Ahora le resultará todavía más fácil darles lo que necesitan.

Descubra cómo el Sistema Integrado FUJITSU PRIMEFLEX para HPC puede ayudarle:

■ Simplifique HPC, aumente la productividad y estimule el rendimiento ■ Despliegue clústeres rápidamente y navegue con facilidad por las tareas diarias ■ Flujos de trabajo automáticos para aplicaciones comunes

Visite: bcis.es.fujitsu.com/HPC

Equipado con procesador Intel® Xeon®.

Ultrabook, Celeron, Celeron Inside, Core Inside, Intel, el logotipo de Intel, Intel Atom, Intel Atom Inside, Intel Core, Intel Inside, el logotipo de Intel Inside, Intel vPro, Itanium, Itanium Inside, Pentium, Pentium Inside, vPro Inside, Xeon, Xeon Phi y Xeon Inside son marcas registradas de Intel Corporation en Estados Unidos y/o en otros países.