Basauri-Ollargan Parkea-Ollargan-Abusu-Kañu Pasealekua-Atxuri Parkea-Ollargan-Abusu-Kañu Basauri-Ollargan •

• Ez erabili musika-entzungailurik. erabili Ez •

behar ez baduzu, erdiko erreietatik jarraitu. erreietatik erdiko baduzu, ez behar

edozein mota: bizikleta Gomendatutako •

• Biribilguneetan beste ibilgailu guztiek bezalaxe jokatu eta, lehen irteera hartu irteera lehen eta, jokatu bezalaxe guztiek ibilgailu beste Biribilguneetan •

errepide zati labur batzuetan labur zati errepide Zirkulazioa:

•

egoerak sortzen dira. sortzen egoerak

ertaina Zailtasuna:

• • Zure erreian eskuinetara jotzeko aukera badago, kontuz ibili. Askotan, arrisku- Askotan, ibili. kontuz badago, aukera jotzeko eskuinetara erreian Zure • En bici por Bizkaia

ordu bat eta erdi eta bat ordu geldialdiekin: denbora, gorabeherako Gutxi • egiten duenean. egiten

8,5 km 8,5 Ibilbidea: dena dela, ez da beharrezkoa aldapa gora luzeetan eta bero handi-handia bero eta luzeetan gora aldapa beharrezkoa da ez dela, dena

• Rutas aldez aurretik adierazi maniobra. Kaskoa nahitaezkoa da herriz kanpoko bideetan; kanpoko herriz da nahitaezkoa Kaskoa maniobra. adierazi aurretik aldez

Bizikleta Plan Nagusiko Nerbioi-Ibaizabal ardatza Nerbioi-Ibaizabal Nagusiko Plan Bizikleta •

• Zirkulazio-kodea errespetatu. Ezkerretara edo eskuinetara biratu behar baduzu, behar biratu eskuinetara edo Ezkerretara errespetatu. Zirkulazio-kodea •

Basauri-Ollargan parkea-Ollargan-Abusu-Kañu pasealekua-Atxuri parkea-Ollargan-Abusu-Kañu Basauri-Ollargan •

• Gauez, argiak eta islagailuak erabili. Ez jantzi arropa ilunik. arropa jantzi Ez erabili. islagailuak eta argiak Gauez, • En los últimos años en Bizkaia estamos dando pasos en la promoción y uso de

Fitxa teknikoa Fitxa eta argiak. eta la bicicleta como medio de transporte. Estas rutas son una invitación a dejar el

• Bizikleta egoera onean eduki beti. Aldiro aztertu balaztak, gurpil-azalak, direkzioa gurpil-azalak, balaztak, aztertu Aldiro beti. eduki onean egoera Bizikleta • en bici coche en casa y a disfrutar de la bici sin prisas y sin agobios. Se trata de rutas

7 seguras y asequibles para todo tipo de personas. aparkatuta dauden ibilgailuetatik hurbil. ibilgailuetatik dauden aparkatuta

segurtasun-tartea uzteko lekurik ez badago, bidearen erditik joan. Ez ibili Ez joan. erditik bidearen badago, ez lekurik uzteko segurtasun-tartea Andar en bici es divertido, saludable y ecológico. Sirve para mucho más que • Kale edo bide estuetatik bazoaz eta autoek zu aurreratzean 1,5 metroko 1,5 aurreratzean zu autoek eta bazoaz estuetatik bide edo Kale • para hacer ejercicio de vez en cuando. La puedes usar para ir a estudiar o al

trabajo, para hacer las compras, para quedar con gente o simplemente para • Abiatu baino lehen bidea aztertu eta ibilbiderik arriskutsuenak baztertu. arriskutsuenak ibilbiderik eta aztertu bidea lehen baino Abiatu • pasear por tu ciudad o ir de excursión. Son muchas las VENTAJAS que la bici

nos ofrece: AHOLKU hemen, bada, autoetatik babesteko babesteko autoetatik bada, hemen, batzuk: Bizikletaz ibiltzea, berez, ez da arriskutsua. Autoek sortzen dute arriskua. Hona arriskua. dute sortzen Autoek arriskutsua. da ez berez, ibiltzea, Bizikletaz • Nos mantiene en forma, es saludable y es un estupendo antídoto contra el

estrés y la agresividad. salbatzeko. Erabili bizikleta eta utzi autoa!!! utzi eta bizikleta Erabili salbatzeko.

esan, dena ez dago gure esku, baina zure ekarpena funtsezkoa da planeta da funtsezkoa ekarpena zure baina esku, gure dago ez dena esan, • Es el medio de transporte más económico.

daitekeen pentsatzen hasi baino, hobe dugu arazoa konpontzen saiatu. Egia saiatu. konpontzen arazoa dugu hobe baino, hasi pentsatzen daitekeen

gaur egungo aberastasun biologikoaren %25aren galera… Baina, zer gerta zer Baina, galera… %25aren biologikoaren aberastasun egungo gaur • Nos da mucha independencia y es rápida en ciudad. Más que el coche en

Basauri > Atxuri > Basauri

ondorioz. Horrek mutur-muturreko klimak ekarriko ditu, uholdeak, tornadoak, uholdeak, ditu, ekarriko klimak mutur-muturreko Horrek ondorioz. distancias menores de 7,5 km.

tenperatura 1,4 eta 5,8 5,8 eta 1,4 tenperatura C bitartean igoko da, atmosferara isuritako gasen isuritako atmosferara da, igoko bitartean C

o Ibilbidea 7. • Pero sobre todo es necesaria, necesaria para frenar el deterioro del Planeta.

beharrezkoa . Nazio Batuen txosten baten arabera, 50 urtean planetako urtean 50 arabera, baten txosten Batuen Nazio . Ruta 7 Un informe de Naciones Unidas estima que en 50 años las temperaturas

• Baina, batez ere, beharrezkoa da, planetaren hondamena geldiarazteko hondamena planetaren da, beharrezkoa ere, batez Baina, • Basauri > Atxuri mundiales ascenderán entre 1,4 y 5,8 ºC por las emisiones de gases a la distantzietan autoak baino lasterragoa da. lasterragoa baino autoak distantzietan atmósfera. Esto provocará climas extremos, inundaciones, tornados, la

azkarra da azkarra . 7,5 km-tik beherako km-tik 7,5 . • Independentzia handia ematen digu eta hirian hirian eta digu ematen handia Independentzia • desaparición de un 25% de la riqueza biológica actual... Pero mejor no pensar

en qué puede pasar e intentar poner remedio. Es verdad que todo no está en

merkeena da. • Garraiobiderik Garraiobiderik • nuestras manos, pero tu aportación es fundamental para salvar el Planeta.

¡¡¡Utiliza la bici y deja el coche!!! agresibitatearen kontrako antidoto bikaina. antidoto kontrako agresibitatearen

Osasungarria da, sasoi onean egoteko ezin egokiagoa, eta estresaren eta estresaren eta egokiagoa, ezin egoteko onean sasoi da, • • Andar en bicicleta no es peligroso en sí mismo. Lo que genera el peligro son los

coches. Algunos CONSEJOS nos pueden ayudar a defendernos de ellos: ABANTAILA ugari ditu: ugari edo herrian paseatzeko edo txangoak egiteko. Bizikletak Bizikletak egiteko. txangoak edo paseatzeko herrian edo

Bizikletaz ibiltzea dibertigarria, osasungarria eta ekologikoa da. Noizean behin kirol behin Noizean da. ekologikoa eta osasungarria dibertigarria, ibiltzea Bizikletaz • Si circulas por calles o carriles estrechos donde no hay espacio para que te , adelanten respetando el 1,5 m de seguridad, hazlo por medio del carril. Nunca eta pertsona guztientzat egokiak dira. egokiak guztientzat pertsona eta 7 junto a los vehículos aparcados.

etxean uzteko eta bizikletaz lasai eta presarik gabe gozatzeko. Ibilbide seguruak Ibilbide gozatzeko. gabe presarik eta lasai bizikletaz eta uzteko etxean bizikletaz Ficha tecnica

los Caños-Atxuri • Por la noche utiliza luces y reflectantes. Evita la ropa oscura. • Eje Nerbioi-Ibaizabal del Plan Director Ciclable • Respeta el código de circulación. Indica los giros. El casco es obligatorio en vías interurbanas, salvo en rampas ascendentes prolongadas y en condiciones

Ibilbideak • Recorrido: 8,5 km extremas de calor.

• Tiempo estimado con paradas: una hora y media • Atención a los vehículos que se desvían a la derecha. A menudo se generan Bizkaia bizikletaz Bizkaia • Dificultad: media situaciones de peligro. • Tráfico: pequeños tramos por carretera • En las rotondas compórtate como otro vehículo más y, salvo que vayas a tomar • Tipo de bici recomendado: cualquiera la primera salida, no renuncies a los carriles centrales. • No utilices cascos de música.

• Ez erabili musika-entzungailurik. erabili Ez •

behar ez baduzu, erdiko erreietatik jarraitu. erreietatik erdiko baduzu, ez behar

edozein mota: bizikleta Gomendatutako •

• Biribilguneetan beste ibilgailu guztiek bezalaxe jokatu eta, lehen irteera hartu irteera lehen eta, jokatu bezalaxe guztiek ibilgailu beste Biribilguneetan •

errepide zati labur batzuetan labur zati errepide Zirkulazioa:

•

egoerak sortzen dira. sortzen egoerak

ertaina Zailtasuna: • • Zure erreian eskuinetara jotzeko aukera badago, kontuz ibili. Askotan, arrisku- Askotan, ibili. kontuz badago, aukera jotzeko eskuinetara erreian Zure •

ordu bat eta erdi eta bat ordu geldialdiekin: denbora, gorabeherako Gutxi • egiten duenean. egiten

8,5 km 8,5 Ibilbidea: dena dela, ez da beharrezkoa aldapa gora luzeetan eta bero handi-handia bero eta luzeetan gora aldapa beharrezkoa da ez dela, dena •

aldez aurretik adierazi maniobra. Kaskoa nahitaezkoa da herriz kanpoko bideetan; kanpoko herriz da nahitaezkoa Kaskoa maniobra. adierazi aurretik aldez

Bizikleta Plan Nagusiko Nerbioi-Ibaizabal ardatza Nerbioi-Ibaizabal Nagusiko Plan Bizikleta •

• Zirkulazio-kodea errespetatu. Ezkerretara edo eskuinetara biratu behar baduzu, behar biratu eskuinetara edo Ezkerretara errespetatu. Zirkulazio-kodea •

Basauri-Ollargan parkea-Ollargan-Abusu-Kañu pasealekua-Atxuri parkea-Ollargan-Abusu-Kañu Basauri-Ollargan •

eta argiak. eta la bicicleta como medio de transporte. Estas rutas son una invitación a dejar el • Bizikleta egoera onean eduki beti. Aldiro aztertu balaztak, gurpil-azalak, direkzioa gurpil-azalak, balaztak, aztertu Aldiro beti. eduki onean egoera Bizikleta • coche en casa y a disfrutar de la bici sin prisas y sin agobios. Se trata de rutas

seguras y asequibles para todo tipo de personas. aparkatuta dauden ibilgailuetatik hurbil. ibilgailuetatik dauden aparkatuta

nos ofrece: AHOLKU batzuk: babesteko autoetatik bada, hemen, Bizikletaz ibiltzea, berez, ez da arriskutsua. Autoek sortzen dute arriskua. Hona arriskua. dute sortzen Autoek arriskutsua. da ez berez, ibiltzea, Bizikletaz • Nos mantiene en forma, es saludable y es un estupendo antídoto contra el

estrés y la agresividad. salbatzeko. Erabili bizikleta eta utzi autoa!!! utzi eta bizikleta Erabili salbatzeko.

esan, dena ez dago gure esku, baina zure ekarpena funtsezkoa da planeta da funtsezkoa ekarpena zure baina esku, gure dago ez dena esan, • Es el medio de transporte más económico.

daitekeen pentsatzen hasi baino, hobe dugu arazoa konpontzen saiatu. Egia saiatu. konpontzen arazoa dugu hobe baino, hasi pentsatzen daitekeen

Basauri > Atxuri > Basauri

ondorioz. Horrek mutur-muturreko klimak ekarriko ditu, uholdeak, tornadoak, uholdeak, ditu, ekarriko klimak mutur-muturreko Horrek ondorioz. distancias menores de 7,5 km.

C bitartean igoko da, atmosferara isuritako gasen isuritako atmosferara da, igoko bitartean C tenperatura 1,4 eta 5,8 5,8 eta 1,4 tenperatura

o • Pero sobre todo es necesaria, necesaria para frenar el deterioro del Planeta.

beharrezkoa . Nazio Batuen txosten baten arabera, 50 urtean planetako urtean 50 arabera, baten txosten Batuen Nazio . Un informe de Naciones Unidas estima que en 50 años las temperaturas

en qué puede pasar e intentar poner remedio. Es verdad que todo no está en

merkeena da. • Garraiobiderik Garraiobiderik • nuestras manos, pero tu aportación es fundamental para salvar el Planeta.

¡¡¡Utiliza la bici y deja el coche!!! agresibitatearen kontrako antidoto bikaina. antidoto kontrako agresibitatearen

coches. Algunos CONSEJOS nos pueden ayudar a defendernos de ellos: ABANTAILA ugari ditu: ugari Bizikletak egiteko. txangoak edo paseatzeko herrian edo

dezakezu, erosketak egiteko, lagunekin gelditzeko edo, besterik gabe, zure hirian zure gabe, besterik edo, gelditzeko lagunekin egiteko, erosketak dezakezu, • Prevé el itinerario evitando los recorridos más peligrosos. egiteko baina askoz gehiagorako balio du. Ikastetxera edo lantokira joateko erabil joateko lantokira edo Ikastetxera du. balio gehiagorako askoz baina egiteko Bizikletaz ibiltzea dibertigarria, osasungarria eta ekologikoa da. Noizean behin kirol behin Noizean da. ekologikoa eta osasungarria dibertigarria, ibiltzea Bizikletaz • Si circulas por calles o carriles estrechos donde no hay espacio para que te

adelanten respetando el 1,5 m de seguridad, hazlo por medio del carril. Nunca

eta pertsona guztientzat egokiak dira. egokiak guztientzat pertsona eta junto a los vehículos aparcados. etxean uzteko eta bizikletaz lasai eta presarik gabe gozatzeko. Ibilbide seguruak Ibilbide gozatzeko. gabe presarik eta lasai bizikletaz eta uzteko etxean

garraiobide gisa erabiltzeko bidean. Ibilbide hauek aukera paregabea dira autoa dira paregabea aukera hauek Ibilbide bidean. erabiltzeko gisa garraiobide • Mantén tu bici a punto. Revisa frenos, cubiertas, dirección y luces periódicamente. Azken urteotan, Bizkaian hainbat urrats egin ditugu Bizikleta sustatzeko eta sustatzeko Bizikleta ditugu egin urrats hainbat Bizkaian urteotan, Azken • Basauri-Parque Montefuerte Ollargan-Ollargan-La Peña-Paseo de los Caños-Atxuri • Por la noche utiliza luces y reflectantes. Evita la ropa oscura. • Eje Nerbioi-Ibaizabal del Plan Director Ciclable • Respeta el código de circulación. Indica los giros. El casco es obligatorio en vías interurbanas, salvo en rampas ascendentes prolongadas y en condiciones • Recorrido: 8,5 km extremas de calor. • Tiempo estimado con paradas: una hora y media • Atención a los vehículos que se desvían a la derecha. A menudo se generan • Dificultad: media situaciones de peligro. • Tráfico: pequeños tramos por carretera • En las rotondas compórtate como otro vehículo más y, salvo que vayas a tomar • Tipo de bici recomendado: cualquiera la primera salida, no renuncies a los carriles centrales. • No utilices cascos de música.

kontua da eta ibaia bere irribarrea berreskuratzen ari da apurka-apurka. da ari berreskuratzen irribarrea bere ibaia eta da kontua

Garai batean, inguruko enpresa eta industria ugariek ibaira isurtzen zituzten hondakinak. Zorionez, hori iraganeko hori Zorionez, hondakinak. zituzten isurtzen ibaira ugariek industria eta enpresa inguruko batean, Garai Esta ruta nos lleva desde el centro de Basauri hasta uno de los

adarren azpian ezkutatzen dira. Behean, eskuinaldean, basoaz haratago, Ibaizabal ikusten da, itsasora bidean. itsasora da, ikusten Ibaizabal haratago, basoaz eskuinaldean, Behean, dira. ezkutatzen azpian adarren barrios bilbaínos con más solera y tradición: Atxuri. Para ello

ekarri zituzten Europara, zuhaitz apaingarri gisa. Hegazti askoren babesleku dira, eta ugaztun txiki batzuk haien batzuk txiki ugaztun eta dira, babesleku askoren Hegazti gisa. apaingarri zuhaitz Europara, zituzten ekarri atravesaremos el bello Parque Montefuerte-Ollargan, construido

ondo egokitu dira gure lurraldera, baina ez dira espezie autoktonoa. Ipar Amerikakoak dira, eta XVII. mendean XVII. eta dira, Amerikakoak Ipar autoktonoa. espezie dira ez baina lurraldera, gure dira egokitu ondo sobre el pasado minero de Bizkaia, y recorreremos el recientemente

urre-kolorea ematen diote eguzki-izpiek motel argitutako bidezidorrari. Lekadunen familiako zuhaitz horiek oso horiek zuhaitz familiako Lekadunen bidezidorrari. argitutako motel eguzki-izpiek diote ematen urre-kolorea recuperado Paseo de los Caños hasta llegar a la estación de tren

itzaltsua eratzen dute. Udazkenean, aldiz, haien hosto txikiak lurrera erortzen dira, haizeak kulunkaturik, eta kulunkaturik, haizeak dira, erortzen lurrera txikiak hosto haien aldiz, Udazkenean, dute. eratzen itzaltsua de Atxuri.

ez txirrindulariok. Bidea sigi-saga doa sasiarkazi ederrez osatutako baso batetik. Udan, sasiarkaziek tunel sasiarkaziek Udan, batetik. baso osatutako ederrez sasiarkazi doa sigi-saga Bidea txirrindulariok. ez

Paseatzaileek erabili ohi dute, eta gogoan izan behar dugu horrelako bideetan lehentasuna oinezkoek dutela, oinezkoek lehentasuna bideetan horrelako dugu behar izan gogoan eta dute, ohi erabili Paseatzaileek

Kalearen amaieran hasten den bide asfaltatuak Ollargan mendiaren tontorrera eramango gaitu (196 metro). (196 gaitu eramango tontorrera mendiaren Ollargan asfaltatuak bide den hasten amaieran Kalearen

1,5 km: Basauri-Ollargan km: 1,5

gure txangoko lekurik garaienera iritsiko gara. Aldaparen hasiera da gogorrena. Aurrera! gogorrena. da hasiera Aldaparen gara. iritsiko garaienera lekurik txangoko gure

gaude. Gure ibilbidea hortxe hasten da gorantz egiten. Aldapa leuna da eta, kilometro bat inguru egin ondoren, egin inguru bat kilometro eta, da leuna Aldapa egiten. gorantz da hasten hortxe ibilbidea Gure gaude.

hasten den lekuan. Karmelo Torre kalean sartu, eta lehen kaleburuan eskuinetara joko dugu. Asturias kalean Asturias dugu. joko eskuinetara kaleburuan lehen eta sartu, kalean Torre Karmelo lekuan. den hasten

Behera iristen garenean, ezkerretara jiratzeko aukera ematen digun semaforo bat aurkituko dugu kalea gorantz kalea dugu aurkituko bat semaforo digun ematen aukera jiratzeko ezkerretara garenean, iristen Behera

jartzen diren ibilgailuak, semaforoak, zebrabideak… Oso erne ibili behar dugu. behar ibili erne Oso zebrabideak… semaforoak, ibilgailuak, diren jartzen

gara. Kale luzea da eta, herri barruan dagoenez gero, badakigu zer aurkituko dugun bertan: gelditu eta abian eta gelditu bertan: dugun aurkituko zer badakigu gero, dagoenez barruan herri eta, da luzea Kale gara.

zirkulazioa zaintzen duela ematen du. Kalearen amaieran eskuinetara jo eta Kareaga Goikoa kaletik jaitsiko kaletik Goikoa Kareaga eta jo eskuinetara amaieran Kalearen du. ematen duela zaintzen zirkulazioa

zaharrenetako bat. Bi eraikinok gure bizkarrean utzi, eta Kale Nagusian gora joango gara, udaletxerantz. Goitik udaletxerantz. gara, joango gora Nagusian Kale eta utzi, bizkarrean gure eraikinok Bi bat. zaharrenetako CómoCCóóm llegar

gara. Plazaren ondoan Social Antzokiaren eraikin koloretsua dago, eta San Pedro Apostoluaren eliza, udalerriko eliza, Apostoluaren Pedro San eta dago, koloretsua eraikin Antzokiaren Social ondoan Plazaren gara. PartimosPPa de la estación Bidebieta-Basauri de Renfe. La mejor manera de llegar hasta allí es utilizando el tren.

Trenetik jaitsitakoan, eta geltokitik irten baino lehen, San Fausto plazara daraman eskailera mekanikotik igoko mekanikotik eskailera daraman plazara Fausto San lehen, baino irten geltokitik eta jaitsitakoan, Trenetik Si acudimos en otro medio de transporte –el coche conviene dejarlo en casa– o si residimos en Basauri, 0 km: Basauri km: 0 buscaremos la Plaza San Fausto, junto a la Casa de Cultura, para sumarnos a la ruta.

Km 0: Basauri hasiko dugu ibilbidea, Kultur Etxearen alboan. Etxearen Kultur ibilbidea, dugu hasiko

garraiobide batean bagoaz —autoa etxean uztea komeni da— edo Basaurin bizi bagara, San Fausto plazan Fausto San bagara, bizi Basaurin edo da— komeni uztea etxean —autoa bagoaz batean garraiobide Al bajar del tren y antes de salir de la estación, subimos por las escaleras mecánicas que nos llevan a la Plaza

R R R Renfeko Bidebieta-Basauri geltokitik abiatuko gara. Hara heltzeko modurik onena trena erabiltzea da. Beste da. erabiltzea trena onena modurik heltzeko Hara gara. abiatuko geltokitik Bidebieta-Basauri Renfeko San Fausto. Esta plaza se ubica junto a la colorida Casa de Cultura Social Antzokia y al lado de una de las

iglesias con más tradición del municipio: San Pedro Apóstol. Dejamos a nuestra espalda ambos edificios y

No N N No No N N N N N Nola heldu Nola ascendemos por la calle Nagusia en dirección al Ayuntamiento, que parece vigilar la circulación desde lo alto. Al final de la calle, giramos a mano derecha para comenzar a bajar por la calle Kareaga Goikoa. Se trata de un descenso prolongado en un tramo urbano, es decir, con vehículos que paran y arrancan, con semáforos, pasos de cebra... Debemos prestar máxima atención. Tras el descenso, justo en el punto de inflexión, cuando la carretera va a comenzar a ascender, descubrimos un semáforo que nos permite girar a mano izquierda. Entramos en la calle Karmelo Torre para girar de nuevo en la primera bocacalle a la derecha. Estamos en la calle Asturias. Aquí empieza el ascenso de la ruta. Aproximadamente un kilómetro de ligera pendiente nos separa de la cota más alta de nuestro paseo. Lo más duro de la subida es el comienzo. ¡Ánimo!

Km 1,5: Basauri-Montefuerte Al final de la calle, comienza una estrada asfaltada que nos lleva hacia la cima del Monte Fuerte, de 196 metros. Habitualmente es utilizada por paseantes y no está de más recordar que en este tipo de sendas tienen preferencia frente a quienes circulamos en bicicleta. El camino zigzaguea por un majestuoso bosquete de

geltokiraino. robinias que forman un umbrío túnel en verano. En otoño, las pequeñas hojas de estas falsas acacias caen

zaharberritu duten Kañu pasealekutik joango gara Atxuriko tren- Atxuriko gara joango pasealekutik Kañu duten zaharberritu mecidas por el viento y el piso se vuelve dorado a la vez que los rayos del sol iluminan tímidamente la vereda.

Ollargan-Montefuerte parke ederra zeharkatu eta duela gutxi duela eta zeharkatu ederra parke Ollargan-Montefuerte Estos árboles de la familia de las leguminosas, a pesar de estar muy bien adaptados a nuestro territorio, no

Bizkaiko iraganeko meatzaritzaren aztarnen gainean egindako gainean aztarnen meatzaritzaren iraganeko Bizkaiko son una especie autóctona. Se introdujeron en Europa como árbol ornamental en el siglo XVII y proceden de

eta jatorrenetako bateraino eramango gaitu: Atxuriraino. Horretarako, Atxuriraino. gaitu: eramango bateraino jatorrenetako eta Norteamérica. Multitud de aves encuentran cobijo en ellos y algunos pequeños mamíferos se ocultan bajo sus Ibilbide honek Basauri erdialdetik Bilboko auzorik zaharrenetako auzorik Bilboko erdialdetik Basauri honek Ibilbide ramas en la espesura. A la derecha, abajo, más allá del bosque, se ve el río Ibaizabal en su fluir hacia el mar, junto a numerosas industrias y empresas que antiguamente utilizaban el río para deshacerse de sus desechos. Afortunadamente aquellos tiempos quedaron atrás y el río poco a poco está recuperando su sonrisa.

Llegamos a la cota más alta de la ruta –no ha sido excesivamente doa. Ollarganerantz Pista (BI-3723). dugu

duro, ¿verdad?–. Entramos en el municipio de Arrigorriaga. Ya no aurkituko errepidea dituen lotzen Arrigorriaga eta Abusu Laster, dago.

hay más subidas en la ruta. Comienza el descenso. Ligero. A pocos autobidea A-8 aldean Beste doa. ertzetik hustubidearen meatzeen bateko

metros, se acaba el túnel leñoso y llegamos al parque Montefuerte. garai ibilbidea Gure bertan. zeudela primitiboak herri lehen baino sortu

Antes de comenzar a recorrerlo, podemos parar y levantar la vista hiribildua Bilbo du frogatzen argi Horrek dago. bat kastro antzinako

para contemplar algunos barrios situados al Este de la capital vizcaína. antzina- Gailurrean, azpian. mendiaren bereko izen gaitu, utziko hurbil En primer término se encuentra Santutxu. Desde aquí resulta sencillo tuneletik Malmasingo eta doa, beherantz bidea Gure dezakete. har bidea comprender por qué es uno de los barrios más densamente poblados

de Europa. Detrás de él, un poco a la derecha, se levanta Txurdinaga. doan gorantz dituztenek nahi ikusi animaliak trinkoagoetako leku edo

Y al fondo, Otxarkoaga. luzatu Bidea dugu. jarraituko bidetik Eskuineko dugu. aurkituko bat ikusiko dugu, inguruan hegan. Zenbait metro aurrerago, beste bidegurutze beste aurrerago, metro Zenbait hegan. inguruan dugu, ikusiko

zabala dago, eta leku ona da kardantxiloak, pitxartxarrak eta euli-txoriak ikusteko. Agian, zapelatzen bat ere bat zapelatzen Agian, ikusteko. euli-txoriak eta pitxartxarrak kardantxiloak, da ona leku eta dago, zabala Iturritik hurbil samar beste bidegurutze bat aurkituko dugu. Ezkerretara joko dugu. Parkearen ikuspegi panoramiko ikuspegi Parkearen dugu. joko Ezkerretara dugu. aurkituko bat bidegurutze beste samar hurbil Iturritik

Km 2,5: Montefuerte-Ollargan dira. hondakinak baten eskuinaldean, 100 bat metro muinoan gora, erdi eraitsitako dorre apal bat altxatzen da. Mineral-kargaleku da. altxatzen bat apal dorre eraitsitako erdi gora, muinoan metro bat 100 eskuinaldean,

Durante el siglo XIX, el parque Montefuerte era una zona minera y en estas laderas había un gran número de Iturriaren hor. zeuden batzuk instalazio meatzaritzako Antzina, dugu. aurkituko bat iturri gabe, Luze

explotaciones. Por ello, antes de recibir el nombre actual, el lugar era denominado Mehatzeta (Mehatze significa ondotik. batzuen haritz dugu, jarraituko bidetik Ezkerreko atzean. ditugu utzi bi gurutzegune bidezidorrekiko mina en euskera). Hoy, aunque aún se pueden observar algunos vestigios de aquel entonces, el parque es gabeko Asfaltatu gara. helduko batera gurutzegune beste den banatzen bitan asfaltatua bide Berehala,

fundamentalmente una zona verde de esparcimiento en la que podemos observar una gran diversidad biológica teniendo en cuenta que se trata de un espacio de este tipo. dute. hartzen horixka kolore

Nuestra siguiente parada es Ollargan. El parque nos ofrece multitud de senderos con diversas rutas para llegar udazkenean eta daude banatuta lobulutan bi haizemaile-formakoak, eta argiak berde dira, bitxiak dugu:

allí. Algunas con pendientes considerables. Hemos elegido una de tres kilómetros que nos muestra una ezagutuko erraz ikusirik, hostoak Haren askotan. lorategi eta parke Europako daiteke aurki aise baina basoan,

panorámica general de la zona y que resulta cómoda para pedalear. Continuamos recto por la pista asfaltada berez da hazten soilik probintzian Txekiang Txinako baitziren. desagertu aspaldi guztiak espezie gainerako

que nos ha traído hasta aquí. A la derecha, un poco más abajo, descubrimos una zona recreativa junto a una horretako ordena bakarra, bizidun ordezkari gimnospermoen da, biziduna Fosil da. bitxiena zuhaitzik dugun

pequeña laguna artificial. Para llegar a ella hay un camino que baja. Salvo que queramos visitarla, seguimos aurkituko bidean gabe, Zalantzarik ginkgoa. dugu: aukeratu bakarra Beraz, jasotzea. denak hemen da ezinezkoa

adelante. baina du, historia bere bakoitzak Zuhaitz-espezie goaz. artetik astigarren eta urki gurbe, makal, Ginkgo,

Estamos pedaleando entre ginkgos, álamos, serbales, abedules, arces… cada especie de árbol tiene su historia, dugu. jarraituko aurrera badugu, ez nahi Bisitatu haraino. gaitzeke joan

pero no podemos recoger todas aquí. El Ginkgo –por centrarnos en una– es sin duda el árbol más raro con el batetik bide doan Beherantz ondoan. baten txiki artifizial urmael eskuinaldean, dugu ikusiko bat atsedenleku

que vamos a toparnos. De hecho, es un fósil viviente, el único representante vivo del antiguo orden de las beherago, bat Apur asfaltatutik. bide gaituen ekarri honaino dugu jarraituko zuzen Aurrera delako. erosoa gimnospermas, extinguido si no fuese por este superviviente. Es una especie casi desconocida en estado ibiltzeko bizikletaz eta duelako ederra panoramiko ikuspegi guztiaren inguru dugu, aukeratu bat kilometroko Hiru silvestre –salvo en la provincia de Chekiang (China)–, pero se encuentra fácilmente en parques y jardines de

gran parte de Europa. Resulta fácil identificarlo por su extrañas hojas de color verde claro con forma de abanico gogorrekoak. aldapa batzuk daude, asko bidezidor doazen haraino Parkean da. Ollargan geralekua hurrengo Gure

y divididas en dos lóbulos que se tornan amarillas en otoño. dago. handia biologiko

Enseguida llegamos a otra intersección en la que el camino asfaltado se divide en dos. Hemos dejado detrás dibertsitate arren, den ez ohikoa lekuetan Horrelako da. zabala berdegune aisiarako egun gaur baina oraindik,

otros cruces con sendas no asfaltadas. Aquí seguimos por el camino de la izquierda, junto a unos robles. daitezke ikus aztarnak hartako Garai zeritzon. Meatzeta lekuari lehen, baino hartu izena oraingo Horregatik, Enseguida descubrimos una fuente, cerca se levantaban otrora algunas instalaciones mineras. A la derecha horietan. mendi-hegal zeuden ugari meatze eta zen, meatzaritza-gunea parkea Ollargan mendean, XIX. de la fuente, a unos 100 metros colina arriba, se levanta sumisa una torre medio derruida; son los restos de

un cargadero de mineral. parkea-Ollargan Ollargan km: 2,5 No muy lejos de la fuente nos topamos con otra intersección. Seguimos a la izquierda. Desde aquí se domina una gran panorámica del parque y no es un mal sitio para ver jilgueros, tarabillas y papamoscas, e incluso algún ratonero sobrevolando la zona. A pocos metros encontramos otra bifurcación, seguimos por el camino de la derecha dejando el que

asciende para quienes quieran alargar la ruta o tratar de ver otros Otxarkoaga. atze-atzean eta dago, Txurdinaga eskuinetara,

animales asociados a lugares menos despejados. Comienza el descenso bat apur atzean, Haren bat. jendeztatuenetako auzorik Europako

y la senda nos lleva cerca del túnel de Malmasin, bajo el monte del den zergatik da ulertzen erraz ikusita, Hortik da. Santutxu Lehena

mismo nombre. Su cumbre está coronada por un antiquísimo castro ikusteko. batzuk auzo ekialdeko hiriburuaren Bizkaiko dezakegu, begira

que prueba que ya existían poblaciones primitivas antes de la fundación gorantz eta egin bat geldialditxo aurretik, Sartu gara. iritsiko parkera

de la Villa de Bilbao. Nuestra ruta gira y discurre junto al antiguo cauce Ollargan-Montefuerte eta irten tuneletik osatutako zuhaitzek aurrerago,

de desagüe de las minas. Al otro lado del cauce está la autopista A8 metro Zenbait da. hasten leuna aldapa Beheranzko beharko. igo

y pronto descubriremos la carretera que une La Peña y Arrigorriaga gehiagorik malda dugu ez eta gaude, udalerrian Arrigorriaga ezta?—. (BI-3723). La pista se dirige a Ollargan. gogorregia, izan da —ez gara iritsi garaienera lekurik Ibilbideko

Bilbo nola hazten zen ikusten. Ibilbidearen amaierara heldu gara. heldu amaierara Ibilbidearen ikusten. zen hazten nola Bilbo

Atxuriko ospitaleak eta Enkarnazio komentuak denbora luzea zeramaten luzea denbora komentuak Enkarnazio eta ospitaleak Atxuriko Km 5,5: Ollargan-La Peña

zen, eta burdinbidea “El Duranguillo” izenaz ezagutzen zen. Ordurako, zen. ezagutzen izenaz Duranguillo” “El burdinbidea eta zen, Antes de abandonar Montefuerte, pasamos junto al parque de Ollargan. En

trenbide bat egitea erabaki zuten garaia ekartzen du gogora. 1882. urtea 1882. gogora. du ekartzen garaia zuten erabaki egitea bat trenbide sus orígenes este barrio de Arrigorriaga fue un poblado minero. Sus chabolas

ikusiko dugu. Durangar batzuek beren jaioterria Bilborekin lotuko zuen lotuko Bilborekin jaioterria beren batzuek Durangar dugu. ikusiko daban cobijo en condiciones paupérrimas a gran parte de las personas que

aldera pasatu eta errepidetik jaitsiko gara geltokiraino. Gure ezkerraldean Gure geltokiraino. gara jaitsiko errepidetik eta pasatu aldera se dejaban la vida en las minas a cambio de salarios míseros. Aquello quedó

eta, zati hau ibilbideko arriskutsuena da. Kontuz ibili! Errepidearen beste Errepidearen ibili! Kontuz da. arriskutsuena ibilbideko hau zati eta, atrás; hoy sólo son vagos recuerdos en la memoria de algunas de sus gentes.

ez dago Atxuriko tren-geltokiraino. Ibilgailu motordunen zirkulazioa dela zirkulazioa motordunen Ibilgailu tren-geltokiraino. Atxuriko dago ez Llegamos a una carretera, a la derecha, arriba, queda Ollargan. Seguimos a

Bizikleta-bidexka errepide batean amaitzen da. Kilometro erdia besterik erdia Kilometro da. amaitzen batean errepide Bizikleta-bidexka la izquierda y enseguida volvemos a girar a la derecha, tomando la carretera 8 km: Atxuri km: 8 que desciende hacia La Peña.

Pasamos por debajo de las vías del tren. En el puente que las sustenta construye

digu zein den gure bidea. gure den zein digu sus nidos de barro un acróbata del aire: el avión roquero. De la familia de las golondrinas, esta estilizada ave

azpitik igaroko gara. Hortik aurrera, asfaltoaren kolore gorriak argi adieraziko argi gorriak kolore asfaltoaren aurrera, Hortik gara. igaroko azpitik surca incansable el aire cazando insectos. Acostumbra a anidar en acantilados rocosos, pero parece que este

lasterka doan ibaiaren eskuinaldetik beti. Miraflores zubi erraldoiaren zubi Miraflores beti. eskuinaldetik ibaiaren doan lasterka puente ha cubierto sus expectativas. Es un deleite verlas: ya realizan vertiginosos picados seguidos de vuelos Bidean galtzerik ez dago. Aurrera jarraituko dugu, Kantauri itsasorantz Kantauri dugu, jarraituko Aurrera dago. ez galtzerik Bidean rasantes a escasos metros del suelo, ya parecen flotar en el aire. Merece la pena detenerse un momento para

contemplar el espectáculo, especialmente en primavera y verano, cuando su presencia es habitual en el lugar.

Ibeniko aterperaino. Aterpea San Anton elizaren aurrean dago, eta Bilboko lehen ur-biltegia izan zen. izan ur-biltegia lehen Bilboko eta dago, aurrean elizaren Anton San Aterpea aterperaino. Ibeniko Es gris pardusca por encima y de un color pálido arena por abajo. Además, posee unas pintas blancas en el

Bizkaiko hiribururaino eramaten zuten ura, Ponton izeneko lekutik –gaur egun hortxe dago Abusu ikastola– Abusu dago hortxe egun –gaur lekutik izeneko Ponton ura, zuten eramaten hiribururaino Bizkaiko extremo de la cola que la hacen inconfundible. izan dute historian. Gure bideko asfaltoaren azpian kañuen hondakinak geratzen dira oraindik. Ubide horiek Ubide oraindik. dira geratzen hondakinak kañuen azpian asfaltoaren bideko Gure historian. dute izan

errota eta irin-fabrika gisa. Arkitekturaren beste aztarna batzuk ez dira horren ikusgarriak, baina garrantzi handia garrantzi baina ikusgarriak, horren dira ez batzuk aztarna beste Arkitekturaren gisa. irin-fabrika eta errota Más abajo llegamos a una rotonda. Estamos en La Peña. Giramos a la derecha y continuamos por la carretera

ikastola dagoen eraikina da ikusgarriena. Bilboko Udalak eraikiarazi zuen, 1749an –Konbentzio Gerraren erdian– Gerraren –Konbentzio 1749an zuen, eraikiarazi Udalak Bilboko ikusgarriena. da eraikina dagoen ikastola hasta cruzar la Ría de Bilbao por el puente de Santa Isabel. Éste es una buena atalaya para continuar la

Arkitekturak ere bere arrastoa utzi du. Zalantzarik gabe, gure eskuinaldean altxatzen den eta gaur egun Abusu egun gaur eta den altxatzen eskuinaldean gure gabe, Zalantzarik du. utzi arrastoa bere ere Arkitekturak observación de aves. Desde aquí es fácil descubrir un buen número de especies asociadas al medio acuático.

eguzkitan zabaltzen zuten lixibagileak, eta duela hainbat mendetako ur gardenaz gozatzen zuten bainulariak. zuten gozatzen gardenaz ur mendetako hainbat duela eta lixibagileak, zuten zabaltzen eguzkitan Las más comunes y más fáciles de ver son las gaviotas reidora y argéntea, la garceta común, la garza real, el

gaur egun hain preziatuak diren txitxardinak harrapatzera joaten ziren arrantzaleak, ibaiaren ertzean arropa ertzean ibaiaren arrantzaleak, ziren joaten harrapatzera txitxardinak diren preziatuak hain egun gaur cormorán grande y el ánade real. Pero también se pueden descubrir con un poco de paciencia otras aves como

(Unamuno, esaterako), nola ezezagunak: paseatzeko leku erromantiko bat bilatzen zuten bikote maiteminduak, bikote zuten bilatzen bat erromantiko leku paseatzeko ezezagunak: nola esaterako), (Unamuno, la lavandera blanca o el andarríos chico. Satisfecho nuestro interés ornitológico, cruzamos el puente y, nada Historia handiko pasealeku batean gaude. Ugariak dira beren aztarna bertan utzi duten pertsonak, hala ospetsuak hala pertsonak, duten utzi bertan aztarna beren dira Ugariak gaude. batean pasealeku handiko Historia más hacerlo, giramos a la izquierda tomando un camino asfaltado que discurre por la margen derecha de la

Ría y que nace junto a la Ikastola Abusu. Cuidado al girar. 6,5 km: Kañu pasealekua Kañu km: 6,5

Km 6,5: Paseo de los Caños ertzetik doa. Kontuz ibili jiratzean. ibili Kontuz doa. ertzetik

eta bide asfaltatu bat hartuko dugu. Abusu ikastolaren ondoan hasten da eta itsasadarraren eskuinaldeko itsasadarraren eta da hasten ondoan ikastolaren Abusu dugu. hartuko bat asfaltatu bide eta Entramos en un paseo lleno de historia. En él han dejado su huella personajes ilustres como Unamuno y otros

buruzko interesa ase ondoren, zubia gurutzatuko dugu eta, beste aldera heldu bezain laster, ezkerretara jiratu ezkerretara laster, bezain heldu aldera beste eta, dugu gurutzatuko zubia ondoren, ase interesa buruzko anónimos: parejas de enamorados que buscaban un lugar romántico por el que pasear, anguleros pescando

izanez gero, beste hegatzi batzuk ere ikus ditzakegu, hala nola buztanikara zuria eta kuliska txikia. Ornitologiari txikia. kuliska eta zuria buztanikara nola hala ditzakegu, ikus ere batzuk hegatzi beste gero, izanez el hoy tan preciado manjar, lavanderas que teñían las orillas del río con sus ropas tendidas al sol y bañistas

kaio hauskara, lertxuntxo txikia, lertxun hauskara, ubarroi handia eta basahatea. Hala ere, pazientzia apur bat apur pazientzia ere, Hala basahatea. eta handia ubarroi hauskara, lertxun txikia, lertxuntxo hauskara, kaio que disfrutaban las aguas cristalinas de siglos atrás. También la arquitectura ha dejado su huella, la más visible

ikusiko ditugu uretako espezie asko. Arruntenak eta ikusten errazenak honako hauek dira: antxeta mokogorria, antxeta dira: hauek honako errazenak ikusten eta Arruntenak asko. espezie uretako ditugu ikusiko es sin duda el edificio que se levanta a nuestra derecha y que hoy alberga la Ikastola Abusu. El Ayuntamiento

Bilboko itsasadarra Santa Isabel zubitik zeharkatu arte. Zubia talaia ona da hegaztiei behatzen jarraitzeko. Erraz jarraitzeko. behatzen hegaztiei da ona talaia Zubia arte. zeharkatu zubitik Isabel Santa itsasadarra Bilboko de Bilbao lo mandó construir en 1749 –en plena Guerra de la Convención– como fábrica de harinas y molino. Beherago, biribilgune batera iritsiko gara. Abusun gaude. Eskuinetara jiratu, eta errepidetik jarraituko dugu jarraituko errepidetik eta jiratu, Eskuinetara gaude. Abusun gara. iritsiko batera biribilgune Beherago, Otras huellas arquitectónicas no son tan visibles pero han tenido una gran relevancia histórica. Bajo el asfalto

por el que circulamos aún quedan restos de los “caños acueductos”. Estas tuberías abastecían de agua a la

nagusia buztanaren muturrean dituzten orban zuriak dira. zuriak orban dituzten muturrean buztanaren nagusia capital vizcaína canalizándola desde El Pontón –lugar donde hoy se ubica la mencionada ikastola– hasta el

baitira inguru horretan. Gainaldea gris arrexka dute, eta azpialdea harea-kolore argikoa, baina haien berezitasun haien baina argikoa, harea-kolore azpialdea eta dute, arrexka gris Gainaldea horretan. inguru baitira alberque de Ibeni, primer depósito de agua de Bilbao situado frente a la iglesia de San Antón. bat egitea ikuskizun horretaz gozatzeko, batez ere udaberrian eta udan, urtaro horietan haitz-enarak ugariak haitz-enarak horietan urtaro udan, eta udaberrian ere batez gozatzeko, horretaz ikuskizun egitea bat

bizian jaisten da, lur-arraseko hegaldi lasterrak egiten ditu, edo airean igeri gelditzen da. Merezi du geldialditxo du Merezi da. gelditzen igeri airean edo ditu, egiten lasterrak hegaldi lur-arraseko da, jaisten bizian El camino no tiene pérdida. Lo seguimos, siempre a la derecha del río

habia, baina badirudi zubi hori ere leku egokia iruditu zaiola. Oso atsegingarria airean hegan ikustea: abiada ikustea: hegan airean atsegingarria Oso zaiola. iruditu egokia leku ere hori zubi badirudi baina habia, que serpentea en rauda carrera hacia el Cantábrico. Pasamos bajo el

lirain hori batera eta bestera ibiltzen da airean hegan, nekaezin, intsektu bila. Labar harritsuetan egin ohi du ohi egin harritsuetan Labar bila. intsektu nekaezin, hegan, airean da ibiltzen bestera eta batera hori lirain fastuoso Puente de Miraflores. A partir de este punto, el color rojo del habiak egiten ditu aireko akrobata batek: haitz-enarak. Enaren familiako hegazti familiako Enaren haitz-enarak. batek: akrobata aireko ditu egiten habiak asfalto guía nuestra pedalada.

Trenbidearen azpitik pasatuko gara. Trenbideari eusten dion zubian lokatzezko zubian dion eusten Trenbideari gara. pasatuko azpitik Trenbidearen Km 8: Atxuri ere eskuinetara jiratu, eta Abusurantz jaisten den errepidea hartuko dugu. hartuko errepidea den jaisten Abusurantz eta jiratu, eskuinetara ere

gara. Ollargan goian gelditzen zaigu, eskuinaldean. Ezkerretara jo, berehala berriz berehala jo, Ezkerretara eskuinaldean. zaigu, gelditzen goian Ollargan gara. La senda ciclable muere en una carretera. Medio kilómetro nos separa de la

oroitzapen lausoak dira bertako biztanle batzuen buruan. Errepide batera helduko batera Errepide buruan. batzuen biztanle bertako dira lausoak oroitzapen Estación de Atxuri. Debido al tráfico motorizado, este tramo es probablemente

txaboletan bizi ziren, egoera penagarrian. Baina hori iragana da, gaur egun gaur da, iragana hori Baina penagarrian. egoera ziren, bizi txaboletan el más peligroso de la ruta. ¡Precaución! Cruzamos al otro carril y descendemos

ezin urriagoen truke bizitza meatzeetan uzten zuten pertsonetako asko horko asko pertsonetako zuten uzten meatzeetan bizitza truke urriagoen ezin por la carretera hasta la estación. Ésta se alza a nuestra izquierda, quizá

igaroko gara. Hasieran, Arrigorriagako auzo hori meatzari-herrixka izan zen. Soldata zen. izan meatzari-herrixka hori auzo Arrigorriagako Hasieran, gara. igaroko añorando aquellos tiempos en los que un grupo de durangueses se empeñaron Ollargan-Montefuerte parkea utzi baino lehen, Ollargan auzoko parkearen albotik parkearen auzoko Ollargan lehen, baino utzi parkea Ollargan-Montefuerte en construir un ferrocarril que uniera su tierra natal con Bilbao. Corría el año

1882 y la línea férrea se conocía como “El Duranguillo”. Para entonces, el 5,5 km: Ollargan-Abusu km: 5,5 Hospital de Atxuri y el Convento de La Encarnación ya llevaban años contemplando el desarrollo de la Villa. Es el fin de la ruta. A pesar de algunos vestigios de su pasado minero, resulta difícil imaginar que las casi 170 hectáreas que ocupan hoy el Parque Montefuerte-Ollargan estuvieron sumidas –no hace tantos años– en el trajín cotidiano de una explotación minera importante. El auge de la misma tuvo lugar entre los años 1890 y 1910. Después, a la vez que decaía la actividad extractiva, la explotación fue en declive. Hoy es el parque metropolitano más extenso de Bizkaia y, aunque los lavaderos de mineral degradaron ostensiblemente el suelo, muestra un alto índice de biodiversidad para un área de este tipo, especialmente en lo concerniente a avifauna y arbolado. Gran parte de los vertidos que generaba esa actividad minera y muchos otros llegaban hasta las aguas de la Ría de Bilbao. Fueron malos tiempos para la vida asociada al medio acuático. Gradualmente la Ría se está recuperando de su pasado industrial. Tanto las aguas del Ibaizabal como del Nervión –que se abrazan varios kilómetros más arriba– han mejorado mucho en los últimos años. Esto ha sido un fuerte reclamo para la vida. Peces y aves que no nos visitaban desde que todo pareció teñirse de gris han vuelto y se pueden observar desde los paseos ribereños. Sin duda, uno de los que ha jugado un papel más relevante en la historia de Bilbao es el Paseo de los Caños.

Su nombre viene de los “caños acueductos” construidos para transportar el agua desde El Pontón hasta Bilbao. nola hala ziren, agertu gaixotasunak eragindako txarrak kalitate uraren eta zen handitu Kutsadura zen. joan

Los primeros caños datan de 1523. Estaban construidos con plomo o madera y por ellos corría el agua al kokatuz ertzetan bi itsasadarraren industria batera, hastearekin berria Mende plazan. Donibane bat beste eta

descubierto. Unos 30 años más tarde, se cubrieron con losas de arenisca para que las aguas no se ensuciaran plazan Jakue Done bat Bilbon: zituzten inauguratu iturri bi ospatzeko, eta, zen izan handikoa garrantzi hori lan

en su fluir hacia Bilbao. Aquella vía enlosada pronto comenzaría a utilizarse como paseo y lugar de recreo. El egindako Pasealekuan urtuzkoak. burdin azkenik eta berunezkoak, gero ziren, buztinezkoak Hasieran hodiak.

bucólico paraje, el majestuoso hayedo que se extendía por las laderas de Miraflores, la sombra de los chopos, zituzten jarri pasealekuan Kañu gero zituzten egin fabrikan Ana Santa Boluetako erdialdean, mendearen XVIII.

la Ría –limpia y con zonas de marisma–, la pequeña Isla de San Cristóbal –desaparecida en las riadas de 1983– bazegoen. ere bat jagole zuen zaintzen segurtasuna Herritarren desagertua–. uholdean

hicieron del paseo un lugar atractivo para los habitantes de la época. Incluso había un vigilante que velaba –1983ko txikia uharte Kristobal San eta padurekin– eta –garbia itsasadarra itzala, makalen ederra, pagadi zen por la seguridad: el guarda montazguero. hedatzen mendi-hegaletan Mirafloresko bukolikoa, inguru baitzituen: guztiak osagai horretarako biztanleentzat,

A mediados del siglo XVIII, en la fábrica Santa Ana de Bolueta se fabricaron las cañerías que posteriormente hartako garai zen erakargarria toki oso Pasealekua zen. hasi erabiltzen gisa jolasleku eta pasealeku hori lauzatu

se incorporaron a Los Caños. Primero fueron de barro, luego de plomo y finalmente de hierro fundido. Ésta fue bide gabe, Luze zedin. ez lohi ura bidean Bilbora zituzten, estali lauzez harearrizko geroago, urte bat 30 zen.

la gran obra del paseo; y, para conmemorarla, se inauguraron dos fuentes en Bilbao: una en la Plaza de Santiago isurtzen gabe estalkirik batere ura eta ziren, zurezkoak edo Berunezkoak zituzten. egin 1523an kañuak Lehen

y otra en la Plazuela de los Santos Juanes. Con la entrada en el nuevo siglo, la industria se fue asentando en jatorria. izenaren horren pasealeku dira ubideak edo kañuak zituzten egin eramateko Bilboraino Pontonetik Ura da. pasealekua Kañu bat ibiltokietako duten izan handiena garrantzirik historian Bilboren gabe, Zalantzarik

asko itsasadarrera itzuli dira, eta ibaiertzeko pasealekuetatik ikus daitezke. ikus pasealekuetatik ibaiertzeko eta dira, itzuli itsasadarrera asko

asko hobetu da azken urteotan. Inguru hori guztia grisez tindatu zenetik bisitatzen ez gintuzten arrain eta hegazti eta arrain gintuzten ez bisitatzen zenetik tindatu grisez guztia hori Inguru urteotan. azken da hobetu asko

da apurka-apurka. Nerbioi eta Ibaizabal zenbait kilometro gorago elkartzen dira, eta bi ibaietako uraren egoera uraren ibaietako bi eta dira, elkartzen gorago kilometro zenbait Ibaizabal eta Nerbioi apurka-apurka. da

iristen ziren. Garai txarrak izan ziren uretako animalia eta landareentzat. Zorionez, itsasadarra biziberritzen ari biziberritzen itsasadarra Zorionez, landareentzat. eta animalia uretako ziren izan txarrak Garai ziren. iristen

uretara itsasadarreko Bilboko asko hondakin industrietako eta isurkinak zituen sortzen lanak Meatzeetako

hegaztiei eta zuhaitzei dagokienez. zuhaitzei eta hegaztiei

handiena da. Mineral-garbilekuek zorua izugarri hondatu zuten arren, biodibertsitate handia dago, batez ere batez dago, handia biodibertsitate arren, zuten hondatu izugarri zorua Mineral-garbilekuek da. handiena

gainbehera egin zuen, gero eta mineral gutxiago ateratzen baitzen. Gaur egun, Bizkaiko parke metropolitanorik parke Bizkaiko egun, Gaur baitzen. ateratzen gutxiago mineral eta gero zuen, egin gainbehera

lanaren lekuko izan zirela duela gutxi samar. Meatzeak 1890 eta 1910 urteen artean jo zuen goia. Orduz geroztik, Orduz goia. zuen jo artean urteen 1910 eta 1890 Meatzeak samar. gutxi duela zirela izan lekuko lanaren

hartzen dituen 170 hektareak garrantzi handiko meatze bateko eguneroko bateko meatze handiko garrantzi hektareak 170 dituen hartzen parkeak Ollargan-Montefuerte Oraindik ere iraganeko meatzaritzaren aztarna batzuk geratzen diren arren, zaila da irudikatzea gaur egun gaur irudikatzea da zaila arren, diren geratzen batzuk aztarna meatzaritzaren iraganeko ere Oraindik (1) Enkarnazio plazan plaka horietako bat dago. bat horietako plaka plazan Enkarnazio (1) las riberas de la Ría. La contaminación de las aguas aumenta y aparecen enfermedades

ere hondamendia gogorarazten digute. gogorarazten hondamendia ere asociadas a la baja calidad del agua, como las

, eta haiek eta , zaharreko horma batzuetan jarritako plakek ura noraino igo zen adierazten dute adierazten zen igo noraino ura plakek jarritako batzuetan horma zaharreko

1 fiebres tifoideas. Se instalan filtros en diversos

Denbora igaro da, baina biktimek oraindik gogoratzen dute tragedia latz hura. Bilboko alde Bilboko hura. latz tragedia dute gogoratzen oraindik biktimek baina da, igaro Denbora puntos de la conducción, pero no se encuentra

ura bost metro igo zen. Hainbat pertsona hil ziren, eta hiria lokatzez eta malkoz bete zen. bete malkoz eta lokatzez hiria eta ziren, hil pertsona Hainbat zen. igo metro bost ura solución al problema hasta que en 1933 se

Horren eraginez, itsasadarraren ur-emaria izugarri handitu zen. Zazpikaleetako leku batzuetan leku Zazpikaleetako zen. handitu izugarri ur-emaria itsasadarraren eraginez, Horren inaugura el Pantano de Ordunte. Paulatinamente

historiako euri-erauntsirik handienetako bat jausi zen: 600 litro metro karratuko egun batean! egun karratuko metro litro 600 zen: jausi bat handienetako euri-erauntsirik historiako el paseo va perdiendo encanto y se cae en el Egun horretarako Bilbon “eguraldi aldakorra” iragarrita zegoen arren, 1983ko abuztuaren 26an abuztuaren 1983ko arren, zegoen iragarrita aldakorra” “eguraldi Bilbon horretarako Egun olvido. Nadie recordaba ya aquel rincón florido de madreselvas –salvo quienes cultivaban hortalizas por los alrededores– hasta que en el 2004 se recuperó el paseo dotándole de su aspecto actual. Cuando el Pantano de Ordunte comienza a abastecer de agua a Bilbao, el humo y la carbonilla del ferrocarril que unía Bilbao y Durango por la cuenca del Ibaizabal ya habían desaparecido del paseo. Lo habían tintado durante años hasta que en 1929 los modernos ferrocarriles eléctricos, más rápidos, desbancaron a sus antepasados que consumían briquetas de carbón.

Partían de la Estación de Atxuri. En 1913 se había derribado la antigua estación del Duranguillo para sustituirla

Sakratuko Museoaren egoitza da. egoitza Museoaren Sakratuko por otra mayor que diera abasto a la creciente demanda. Aquella estación es la que hoy sigue prestando ornamentalerako joera agertzen du (1690). Gerretan kuartel gisa erabili da, eta gaur egun Elizbarrutiko Arte Elizbarrutiko egun gaur eta da, erabili gisa kuartel Gerretan (1690). du agertzen joera ornamentalerako servicio. Se trata de un edificio de estilo vasco-montañés, diseñado por Manuel Mª Smith, con una torre de

estructura de madera que imita un palomar. da, baina ezaugarri errenazentistak ere baditu. Fatxadaren goiko aldeak oso apainketa xumea du, eta barroko eta du, xumea apainketa oso aldeak goiko Fatxadaren baditu. ere errenazentistak ezaugarri baina da,

hiriaren inguruetan zeuden guztietatik zutik iraun duen komentu garrantzitsu bakarra da. Euskal estilo gotikokoa estilo Euskal da. bakarra garrantzitsu komentu duen iraun zutik guztietatik zeuden inguruetan hiriaren Años antes de la construcción de aquella primera estación, se había levantado cerca de allí el Hospital de

antzinakoagoa da. 1513. urtetik 1526. urtera bitartean eraiki zuten, eta XVI. mendean XVI. eta zuten, eraiki bitartean urtera 1526. urtetik 1513. da. antzinakoagoa Enkarnazio komentua Enkarnazio Atxuri (1835). Bilbao vivía un fuerte desarrollo demográfico y era necesario disponer de un gran centro sanitario.

Gabriel Benito de Orbegozo fue el encargado del proyecto. Se basó en hospitales ingleses, incorporando patios

Arte eta Lanbideen Eskola bihurtu zen. bihurtu Eskola Lanbideen eta Arte abiertos y otros elementos para mejorar la ventilación y la salubridad. En 1902, con la inauguración del Hospital

zituen, aireztapena eta osasungarritasuna hobetzeko. 1902an Basurtuko ospitalea inauguratu zuten, eta Atxurikoa eta zuten, inauguratu ospitalea Basurtuko 1902an hobetzeko. osasungarritasuna eta aireztapena zituen, de Basurto, el de Atxuri se convierte en la Escuela de Artes y Oficios. egin zuen proiektua, Ingalaterrako ospitaleak eredutzat harturik. Patio irekiak eta beste elementu batzuk gehitu batzuk elementu beste eta irekiak Patio harturik. eredutzat ospitaleak Ingalaterrako proiektua, zuen egin

Bilboko biztanleria azkar handitzen ari zen, eta hiriak osasun-etxe handi bat behar zuen. Gabriel Benito Orbegozok Benito Gabriel zuen. behar bat handi osasun-etxe hiriak eta zen, ari handitzen azkar biztanleria Bilboko Más antiguo es aún el Convento de la Encarnación. Fue construido entre 1513 y 1526, y es el único convento

egon zen handik hurbil (1835). hurbil handik zen egon ospitalea Atxuriko Lehen geltoki hura eraiki baino zenbait urte lehenago, lehenago, urte zenbait baino eraiki hura geltoki Lehen importante que se conserva de los que existían en los aledaños de la Villa en el siglo XVI. Es de estilo gótico

vasco, pero deja entrever cierta introducción del espíritu renacentista. En la parte alta de la fachada, con una

nahasiz. Dorreak zurezko egitura du eta usategi baten antzekoa da. antzekoa baten usategi eta du egitura zurezko Dorreak nahasiz. tímida decoración, se percibe el paso hacia el barroco ornamental (1690). Durante diferentes guerras ha sido

da gaur egun zerbitzua egiten duena. Manuel Mª Smith arkitektoak diseinatu zuen, euskal estiloa eta mendialdekoa eta estiloa euskal zuen, diseinatu arkitektoak Smith Mª Manuel duena. egiten zerbitzua egun gaur da utilizado como cuartel y actualmente acoge el Museo Diocesano de Arte Sacro. geltokia eraitsi eta handiago bat eraiki zuten haren ordez, bidaiari gero eta ugariagoak hartzeko. Geltoki hori Geltoki hartzeko. ugariagoak eta gero bidaiari ordez, haren zuten eraiki bat handiago eta eraitsi geltokia

abiatzen ziren. 1913an, El Duranguillo trenaren Duranguillo El 1913an, ziren. abiatzen geltokitik Atxuriko baitziren. lasterragoak zieten, kendu lekua

kontsumitzen zituzten tren zaharrek hainbat urtez belztu zuten pasealekua, baina 1929an tren elektriko modernoek elektriko tren 1929an baina pasealekua, zuten belztu urtez hainbat zaharrek tren zituzten kontsumitzen

pasealekutik desagertuak ziren. Ikatz-briketak ziren. desagertuak pasealekutik

lotzen zituen trenaren kea eta kedarra eta kea trenaren zituen lotzen

zenerako, Ibaizabalen arrotik Bilbo eta Durango eta Bilbo arrotik Ibaizabalen zenerako,

Ordunteko urtegia Bilbo urez hornitzen hasi hornitzen urez Bilbo urtegia Ordunteko

zuten eta oraingo itxura hartu zuen. hartu itxura oraingo eta zuten A pesar de que la previsión meteorológica anunciaba “algo de inestabilidad”, el 26 de agosto

loretsu hori. 2004an, pasealekua lehengoratu pasealekua 2004an, hori. loretsu de 1983 cayó sobre Bilbao una de la mayores trombas de agua de su historia: ¡600 litros por

zuen gogoratzen atxaparrez jantzitako bazter jantzitako atxaparrez gogoratzen zuen m2 en un día! Esto provocó una subida inaudita del caudal de la Ría que superó los cinco

Inguruetan ortuak zituztenek izan ezik, inork ez inork ezik, izan zituztenek ortuak Inguruetan metros en algunas zonas del Casco Viejo, provocando varias decenas de muertes y sumiendo

galdu zuen eta, azkenean, ahaztua izan zen. izan ahaztua azkenean, eta, zuen galdu la ciudad en un baño de barro y llanto. El tiempo pasa y la tragedia sólo se mantiene viva en

zenean. Arian-arian, pasealekuak bere xarma bere pasealekuak Arian-arian, zenean. el recuerdo imborrable de las víctimas. Algunas placas situadas en las paredes de la parte

konpondu zen, Ordunteko urtegia inauguratu urtegia Ordunteko zen, konpondu antigua de la Villa que señalan el nivel que alcanzó la riada1, también nos recuerdan el fatal hainbat lekutan, baina arazoa 1933an soilik 1933an arazoa baina lekutan, hainbat acontecimiento.

sukar tifoidea. Iragazkiak jarri zituzten ubideko zituzten jarri Iragazkiak tifoidea. sukar (1) En la Plaza de la Encarnación se puede observar una de estas placas.

www.puente-colgante.com

Tel.: 94-480.10.12 Tel.:

• • Bizkaiko Zubia Bizkaiko

www.metrobilbao.net

Arrigorriaga Basauri Bilbao 94-425.40.25 Tel.:

• •

• Ayuntamiento: 94-402.02.00 • Ayuntamiento: 94-466.63.00 • Ayuntamiento: 94-420.45.00 Bilbao Metro

www.arrigorriaga.org www.basauri.org • Oficina de información turística: 94-479.57.60 www.funicularartxanda.com

www.basauri.net www.bilbao.net 94-445.49.66 Tel.:

• •

• Museo Diocesano de Arte Sacro: 94-432.01.25 funikularra Artxandako

www.feve.es

Tel.: 94-425.06.15 Tel.:

• •

Teléfono de emergencias 112 FEVE www.euskotren.es

Diputación Foral de Bizkaia 902-543.210 Tel.:

• • Departamento de Obras Públicas funikularra Larrainetako eta EuskoTran EuskoTren,

Tel.: 94-406.70.00

www.bizkaia.net/herri_lanak/Bizikletak/ca_index.html 94-496.47.03 Tel.: • • Portugalete-Areeta txalupa Portugalete-Areeta

ASOCIACIONES 94-467.00.35 Tel.: • •

• Biziz Bizi. Asociación de Ciclistas Urbanos txalupa Erandio-Barakaldo

Tel.: 667.462.123 www.contrabi.com

www.bizizbizi.org 94-476.61.50 Tel.: • • Bizkaiko Garraio Partzuergoa Garraio Bizkaiko

• ConBici. Coordinadora en Defensa de la Bici http://horarios.renfe.es

www.conbici.org 902-240.202 Tel.:

• •

• Federación Vizcaína de Ciclismo trenak aldiriko Renferen

Tel.: 94-441.50.49 www.bizkaia.net

www.febici.com 902-222.265 Tel.:

• •

• Fundación Ciclista Euskadi (Aula Pedagógica) sartuta) batean zorro eta bakarrik, autobusetan daukaten (maletategia BizkaiBus Tel.: 94-454.51.27 PUBLIKOAK GARRAIO BIDAIATZEKO BIZIKLETAREKIN

www.fundacioneuskadi.com

TRANSPORTE PÚBLICO PARA VIAJAR CON BICI 94-454.51.27 Tel.:

• •

• BizkaiBus (sólo bicis con funda en vehículos con maletero) pedagogikoa) (Gela Iraskundea Txirrindularitza Euskadi

Tel.: 902-222.265 www.febici.com

www.bizkaia.net 94-441.50.49 Tel.:

• •

• Cercanías Renfe Federazioa Txirrindularitza Bizkaiko

Tel.: 902-240.202 www.conbici.org

• • Bizikletaren aldeko koordinakundea aldeko Bizikletaren http://horarios.renfe.es ConBici.

• Consorcio de Transportes de Bizkaia

Tel.: 94-476.61.50 www.bizizbizi.org

www.contrabi.com 667.462.123 Tel.: • •

• El Bote Erandio-Barakaldo elkartea Txirrindularien Hiri Bizi. Biziz Tel.: 94-467.00.35 ELKARTEAK

• El Bote Portugalete-Las Arenas

Tel.: 94-496.47.03 www.bizkaia.net/herri_lanak/Bizikletak/eu_index.html Tel.: 94-406.70.00 Tel.:

• EuskoTren, EuskoTran y Funicular de Larreineta Saila Garraio eta Lan Herri Tel.: 902-543.210 Aldundia Foru Bizkaiko

www.euskotren.es

112 • FEVE Larraldiak Tel.: 94-425.06.15

www.feve.es Elizbarrutiko Arte Sakratuko Museoa: 94-432.01.25 Museoa: Sakratuko Arte Elizbarrutiko •

www.bilbao.net • Funicular de Artxanda www.basauri.net

Turismo-bulegoa: 94-479.57.60 Turismo-bulegoa: • www.basauri.org Tel.: 94-445.49.66 www.arrigorriaga.org

Udala: 94-420.45.00 Udala: • 94-466.63.00 Udala: • 94-402.02.00 Udala: www.funicularartxanda.com •

Bilbo Basauri • Metro Bilbao Arrigorriaga Tel.: 94-425.40.25 www.metrobilbao.net • Puente de Bizkaia Tel.: 94-480.10.12 www.puente-colgante.com Abusu San Pedro

Apóstol

BI-3723

pasalekua

Kañu Km 5,5 Km Kañu

KmKm 00 5,5 Km A-8 Atxuriko geltokia Atxuriko

PlazaPlaza Social Antzokia geltokia Atxuriko Social Antzokia ikastola ikastola

FausteFauste zubia Miraflores

Abusu

Río Nervión Abusu

Ollargan

de Atxuri de

zaharra

N-634 Arrigorriaga

Antiguo Hospital Antiguo

Arrigorriaga Atxuriko ospitale Atxuriko Km 8 Km Km 8 Km

Km 6,5 Km

Ayuntamiento 6,5 Km

komentua

A-8 Enkarnazio Enkarnazio

Atxuri

tunela tunela

Río Ibaizabal parkea Malmasingo Malmasingo Ollargan-Montefuerte

KmKm 1,51,5 BasauriBasauri

(361 m) (361

Malmasin mendia Malmasin Ibaizabal ibaia Ibaizabal

(196 m) (196 Bilbo

Bilbo Ollargan mendia Ollargan

Km 2,5 Km Km 2,5 Km KmKm 2,52,5 BilbaoBilbao Monte Fuerte (196 m)

Río Ibaizabal Malmasin

(361 m)

Km 1,5 Km Basauri Km 1,5 Km Parque Basauri

Montefuerte Túnel de ibaia Ibaizabal Malmasin Atxuri Convento de la A-8

Encarnación Udaletxea

KmKm 6,56,5 Udaletxea KmKm 88 Antiguo Hospital N-634 ArrigorriagaArrigorriaga de Atxuri Ollargan

IkastolaIkastola ibaia Nervión

plaza

Puente de Miraflores Abusu plaza Abusu Antzokia Social Social Antzokia Social

San Fausto San

Estación de Atxuri Fausto San

Estación de Atxuri A-8 Km 0 Km Paseo de KmKm 5,55,5 0 Km

los Caños

los Caños BI-3723

Apóstolua Apóstolua

San Pedro San San Pedro San La Peña