فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره 1، بهار 1400، پیاپی 5
شاپای الکترونیکی: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 2717-2325 http://gsma.lu.ac.ir صفحات 1-21
سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه
)مورد مطالعه: شهرستان میاندوآب(
1* ثریا ابراهیمی ، دانشجوی دکتری گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. عبدالرضا رحمانیفضلی، دانشیار گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. فرهاد عزیزپور، دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 10/1/1400 پذیرش نهایی: 1400/2/25 چکیده امروزه برای سازگار شدن با استرسهای واقعی یا مورد انتظار و برای مقابله با پیامدها و بحرانهای طبیعی )خشکسالی، سیل، زلزله و غیره( توجه به ظرفیت سازگاری سکونتگاههای انسانی به ویژه در مناطق روستایی، از اهمیت بیبدیلی برخوردار است. بنابراین، هدف از این مقاله بررسی و سنجش میزان ظرفیت سازگاری نواحی روستایی نسبت به خشکیدن دریاچه ارومیه در شهرستان میاندوآب است. این پژوهش کاربردی و از لحاظ روش توصیفی – تحلیلی و برای جمعآوری دادهها از مطالعات کتابخانهای و میدانی استفاده شد. 15 درصد از روستاهای این شهرستان با استفاده از سه معیار تعداد خانوار روستایی، توزیع جغرافیایی و موقعیت طبیعی به عنوان جامعه آماری انتخاب و سپس از این میان این روستاها با استفاده از فرمول کوکران تعداد 330 خانوار بهعنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمون تیتک نمونهای، مدل تصمیمگیری کوپراس، تحلیل خوشهای و آماره مورن I در نرمافزار GIS بهره گرفته شد. یافتهها نشان داد، 10 درصد روستاها )سه روستای گل سلیمانآباد، تازهکند حاصلقوبی و حاجیحسن( با ظرفیت سازگاری باال، 67/6 درصد در سطح سازگاری متوسط، 33/13 درصد در سطح سازگاری پایین و 67/66 درصد روستاها- که 20 روستای نمونه را شامل میشود، در وضعیت خیلی پایین از نظر ظرفیت سازگاری نسبت به خشکیدن دریاچه ارومیه قرار گرفتند. در ضمن الگوی فضایی شاخصهای ظرفیت سازگاری در شهرستان میاندوآب بر اساس آماره مورن I از الگوی تصادفی پیروی میکند و روستاهای که دسترسی به منابع آب و سرمایه کافی و دسترسی سریع به شهر Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] میاندوآب دارند از میزان ظرفیت سازگاری باالتری برخوردار هستند و در کل میزان ظرفیت سازگاری روستاهای مورد مطالعه در سطح متوسط به پایین قرار دارد. واژگان کلیدی: ظرفیت سازگاری، خشکسالی، دریاچه ارومیه، شهرستان میاندوآب.
* 1 نویسنده مسئول Email: [email protected]
نحوه استنادهی به مقاله: ابراهیمی، ثریا، رحمانیفضلی، عبدالرضا، عزیزپور، فرهاد )1400(. سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه )مورد مطالعه: شهرستان میاندوآب(. فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی. سال دوم، شماره 1 )5(. صص Doi:10.52547/gsma.2.5.1 .1-21
2 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
- 4 1. مقدمه محیطی وفق داده و سازگار نمایند )واسکوز ، 2020: 1(. به زندگی بشر همواره با انواع مخاطرات و بحرانهای طبیعی طوریکه، ظرفیت سازگاری بهعنوان توانایی سیستم یا افراد مانند؛ زلزله، طوفان، خشکسالی، سیل و غیره همراه بوده که برای تطبیق با تغییرات اقلیمی بهمنظور کاهش آسیبهای در این میان پدیده خشکسالی از اهمیت ویژهای برخوردار وارده یا مقابله با عواقب آن تعریف شده است )گاپتا و 5 است )سواری و شوکتی، 1398: 18(. زیرا خشکسالی یک همکاران ، 2010( و مدیریت ریسک با استقرار سیستم جامع حالت خزنده و فرم خطرناک از آن به شمار میرود که اعالم خطر زود هنگام، اعمال روشهای مشخص ارزیابی 1 شروع آن نامعلوم و پایانش غیرقابل پیشبینی است )والکر ، ریسک و تدوین راهبردهای مختلف، توان مقابله کشاورزان 6 2014: 606( و در تمام شرایط آب و هوایی رخ میدهد و را بهبود میبخشد )هاودن و همکاران ، 2007(. به این ترتیب با توجه به اینکه اغلب در مدت زمان طوالنی و فضایی میتوان گفت شناسایی مولفههای ظرفیت سازگاری بزرگی رخ میدهد، هزینههای زیستمحیطی، اقتصادی و روستاییان در مواجهه با تغییرات اقلیمی و بحرانهای طبیعی 2 اجتماعی زیادی به بار میآورد )اسپینونی و همکاران ، منجر به اجرای استراتژیهای مدیریت بهتر به منظور کاهش 2015: 50(. چنانچه، در طول تاریخ بسیاری از جوامع و خسارات ناشی از این تغییر میشود. این مسئله در ایران با تمدنهای انسانی، بهویژه در مشرق زمین در اثر وقوع پدیده آب و هوای خشک و نیمه خشک از اهمیت ویژه ای خشکسالی از بین رفته و یا شکوه عظمت اولیه خود را از برخوردار است، جایی که حدود 25 درصد از جمعیت آن را 3 دست دادهاند )آپدوهایا ، 2017(. ذینفعان بخش کشاورزی تشکیل میدهند. در ایران نیز بررسی اسناد و مدارک معتبر تاریخی نیز گویای این ساالنه مخاطرات مختلفی به وقوع میپیوندند و به طوری که واقعیت است که در مناطق خشک کرة زمین مانند خاورمیانه ایران جزو 10 کشور حادثهخیز جهان است و این مخاطرات و قاره آفریقا، شکلگیری و ادامة حیات انسانها با عوامل جوامع روستایی و ظرفیت سازگاری آنها در مناطق مختلف 7 اقلیمی و بهویژه خشکسالی رابطة مستقیم داشته و امروزه نیز را بشدت تحت تأثیر قرار داده است )شریعتزاده و این ارتباط بیشتر در جوامع روستایی محسوس است. بدین همکاران، 2021: 2(. یکی از بحرانهای طبیعی که در سبب، اخیراً، جهتگیری برنامهریزان روستایی، به سمت و شمالغرب ایران اتفاق افتاده ظرفیت سازگاری و انطباق سوی مدیریت ریسک خشکسالی متمایل شده )تقیپور و روستاییان پیرامون آن را تحت تأثیر قرار داده است، کاهش همکاران، 1398(، تا مسئولین مدیریت خشکسالی بتوانند سطح آب دریاچه ارومیه است )حیدریساربان، 1395: 51(. Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] ظرفیت سازگاری و توانایی اقشار مختلف جوامع روستایی را این دریاچه نقش مهمی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و 8 با نگرشی پیشگیرانه در برابر خشکسالی به حداکثر ممکن زیستمحیطی، شمال غربی ایران ایفا مینماید )فرجزاده و برسانند. چنانچه، جوامع در طول تاریخ با تغییرات اقلیمی و همکاران، 2014: 39(. ولی در طی چند دهه گذشته با محیطی سازگار بوده و سعی کردهاند خود را بحرانهای شرایطی بحرانی مواجه شده و قسمتهای زیادی از آن در
4 Vasquez 5 Gupta et al 6 1 Howden et al Walker 7 Shariatzadeh 2 Spinoni et al 8 3 Farajzadeh Upadhyaya فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 3
معرض خشک شدن قرار گرفته است )اصغریزمانی، 1392: با توجه به آبگیری خیلی خوب در 2 سال اخیر )-1398 78(. بهطوریکه، روند نزولی آن از سال 1374 شروع 1399(، اگرچه دریاچه ارومیه در حال احیا است. ولی این گردیده و در طی بیست سال، تراز دریاچه بیش از 8 متر افت احتمال وقوع این بحران یعنی خشک شدن و کاهش سطح کرده است. در واقع با توجه به ارقام ثبت شده، به طور آب دریاچه ارومیه در آینده دور و نزدیک و همینطور متوسط دریاچه در این بیست سال اخیر سالیانه با افت 40 وقوع خشکسالی وجود دارد. بنابراین، اگر ظرفیت سازگاری سانتیمتری مواجه بوده است. با توجه به عمق کم این و مدیریت ریسک مورد توجه قرار نگیرد ممکن است در دریاچه، این میزان افت تراز منجر به خشکی درصد قابل بحران جدید در آینده چالشهای حادتری در شهرستان مالحطهای از سطح دریاچه گردیده و بیش از 30 میلیارد متر میاندوآب شکل گیرد. بنابراین، این پژوهش بهدنبال معکب از حجم آب آن در اثر تبخیر و عدم ورود منابع آب پاسخگویی به این سوال اساسی است که وضعیت ظرفیت کافی به آن، از بین رفته است )ستاد احیای دریاچه ارومیه، سازگاری روستاهای شهرستان میاندوآب نسبت به خشکیدن 1394: 11(. دریاچه ارومیه چگونه است؟ خشک شدن دریاچه اورمیه میتواند زمینهساز اثرات سازگاری اغلب با انطباق یکسان در نظر گرفته می- اکولوژیکی گستردهای در شمال غرب کشور شده و حتی شود، اما در واقع یکسان نیستند و تفاوت اساسی با همدیگر 2 کشورهای همجوار را هم به طور جدی تحت تاثیر قرار دارند )جانسن و وورت، 2020: 2(. چنانچه ظرفیت دهد. مثال ذرات نمک و غبار ممکن است حتی به پوشش سازگاری توانایی و قابلیت یک سیستم برای سازگار شدن با برف بخشهایی از کشورهای همسایه آسیب وارد نموده و استرسهای واقعی یا مورد انتظار یا مقابله با پیامدها است و باعث تغییر روند جریان آب از ارتفاعات شود و امنیت آب بهعنوان تابعی از ثروت، فناوری، تحصیالت، اطالعات، 1 و غذا را تهدید کند )انوری و واالیی، 2015: 65(. این مهارتها، زیرساخت، دسترسی به منابع و پایداری و قابلیت- 3 ذرات نمک، حتی امکان رساندن خود به پایتخت را هم های مدیریت در نظر گرفته شده است )باسل و همکاران، دارند، زندگی را برای ساکنان اطراف دریاچه بسیار سخت 2020: 156(. به تعریفی دیگر، توانایی برنامهریزی و استفاده خواهند کرد و امکان کشاورزی و دامداری در حوضه آبریز از راهبردهای سازگاری، برای تعدیل اثرات نامطلوب دریاچه ارومیه را خواهند گرفت و کشاورزان را به مهاجرت تغییرات اقلیمی است )سلیمانی و همکاران، 1395: 66(. وادار میکنند. هم اکنون سوختن برگ درختان در حاشیه ظرفیت سازگاری ممکن است نهفته باشد و تنها زمانی درک Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] دریاچه و شور شدن زمین های اطراف، کشاورزان را مجبور شود که بخشها یا سیستمها، در معرض محرک واقعی یا 4 کرده است تا کشت را به زمینهای باالدست ببرند و زمین- مورد انتظاری قرار گیرند )جیبیتی، 2009: 46( و تنها های دورتر از دریاچه را زیر کشت ببرد این یعنی هنگامی میتواند مشاهده شود که برخی از سازگاریها به 5 خداحافظی روستاییان با محل اقامت خود، مهاجرت به صورت عینی درک شوند )لیمس ، 2008: 27(. روشهای شهرهای اطراف و حتی شهرهای دورتر از دریاچه و بحران اقتصادی مختلفی برای ارزیابی و کاهش آسیبپذیری در
آن )فنی و معروفی، 1397(. همچنین، الزم بهذکر است که Janssen and Voort 2 3 Basel 4 Gbetibouo 5 1 Lemos Anvari and Valaie 4 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
مقیاسهای منطقهای، ملی و جهانی استفاده شده است. با این تشویق شوند )توان تغییر خودکار(. 4( دارای رهبری مناسب حال، این روشها اغلب نمیتوانند میزان آسیبپذیری در برای تشویق به تغییر، اصالح رویهها و تطبیق باشند )توان 1 مناطق روستایی را تغییر دهند )چدن و همکاران، 2020، 1(. رهبری(. 5( دارای منابع کافی برای سازگاری و تغییر باشند به این ترتیب، ایجاد ظرفیت سازگارانه در خانوارهای )میزان منابع در اختیار(. 6( از اصول حکمرانی پیروی کنند روستایی به دلیل عدم امکان پیش بینی میزان آسیبپذیریها )حکمرانی عادالنه( )سلیمی و مکنون، 1397: 49(. آسان نیست، زیرا این تابعی از عوامل خاص در زمینههای خاص در چارچوب یک فرایند است. فاکتور های اصلی که ظرفیت سازگاری با تغییرات آب و هوایی را ایجاد میکند، میتواند شامل توانایی مدیریتی، دسترسی به منابع مالی، استفاده از فناوریهای نوین، تأمین زیرساختها، اطالعات و
مهارتها، حاکمیت و موسسات و شبکهها و غیره شکل 1. چرخ ظرفیت سازگاری، منبع: سلیمی و مکنون، 2 باشد)ماتوس ، 2020: 1(. 1397: 49 به نقل از گوپتا و همکاران، 2010. الزم بهذکر است، خاستگاه و مبنای نظری ظرفیت بر این اساس، برای سنجش ظرفیت جوامع در برابر سازگاری از بعد بیولوژیکی و زیستشناختی به نظریه بحرانها مدل چرخ ظرفیت سازگاری مطرح شده است. این انتخاب طبیعی داروین بر میگردد )جانسن و وورت، مدل برای سنجش ظرفیت نهادهای حکمرانی برای تطبیق با 3 2020(. بهتدریج این مفهوم با ورود به حوزه آنتروپولوژی یا شرایط جدید است که توسط گوپتا و همکاران )2010( علم انسانشناسی مبنای درک سازش انسان با محیط اطراف معرفی شده و از 6 بعد و معیارهای مختلف برای سنجش را فراهم نمود. بسیاری از انسانشناسان در حیطه توصیف ظرفیت سازگاری بهره میبرد )شکل 1(. این شش بعد انطباق اجتماعی یا فرهنگی انسانها نسبت به تغییرات اقلیمی عبارتند از: تنوع، ظرفیت یادگیری، توان تغییر خودکار، توان مطالعات گستردهای انجام دادهاند. در واقع خواستگاه ورود رهبری، میزان منابع در اختیار و حکمرانی عادالنه. در هسته مبنای نظری ظرفیت سازگاری از بعد فردی به عرصهی مرکزی ظرفیت سازگاری، در الیه میانی ابعاد الزم برای 4 مردمشناسی و به مطالعات اورول )2005( برمیگردد. در انطباق و الیه بیرونی معیارها را نشان میدهد. در واقع همین راستا، مطالعات مختلفی در داخل و خارج از کشور در نهادهایی دارای ظرفیت مناسب برای سازگاری هستند که 1( Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] زمینه ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی در برابر تمایل به استفاده از ذینفعان مختلف، راهحلهای متنوع و بحران خشکسالی انجام شده است که در جدول 1 به دیدگاههای مختلف داشته باشند )تنوع(. 2( بصورت پیوسته خالصهای از این مطالعات اشاره شده است. بررسی پیشینه در حال یادگیری و بهبود مستمر بوده و حلقههای یادگیری تحقیق نشان میدهد، در زمینه ظرفیت سازگاری روستاییان فعالی در درون نهاد وجود داشته باشد )ظرفیت یادگیری(. نسبت به انواع بحرانهای طبیعی در داخل و خارج از کشور 3( مجوزهای الزم موجود و بازیگران برای تغییر و سازگاری مطالعات متعددی انجام شده است. ولی این مبحث در
1 Choden 2 Matewos 4 3 Orlove Gupta فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 5
محدوده مورد مطالعه که بهشدت تحت تأثیر خشک شدن ضرورت مطالعه آن را دو چندان میکند. در شکل )2( نیز دریاچه ارومیه قرار گرفتهاند با رویکرد مکانی - فضایی مدل مفهومی تحقیق ارائه شده است. انجام نشده و این مهم نوآوری تحقیق بوده و اهمیت و
ظرفیت سازگاری روستاییان در برابر بحران خشکسالی
سرمایه مالی و اعتباری سرمایه طبیعی سرمایه اجتماعی سرمایه فیزیکی سرمایه انسانی
نیروهای موثر بر ظرفیت سازگاری جامعه محلی
1( رضایت از کیفیت آب کشاورزی 1( سرمایهگذاری در صنایع 2( تعداد دام سبک و سنگین 2( میزان وام و تسهیالت بانکی دریافتی
3( میزان غرامت بیمه محصوالت کشاورزی دریافتی 3( نرخ آب آبیاری کشاورزی
4( میزان زمینهای زراعی ملکی و استیجاری 4( سطح زیرکشت محصوالت 5( ماشینآالت کشاورزی تحت مالکیت 5( کیفیت تولیدات کشاورزی 6( میزان اشتغال و زمینه های کارآفرینی در روستاها 6( میزان درآمد روستاییان و ... 7( وجود ادوات کشاورزی و ماشینآالت
شاخصهای ظرفیت مختلف و ... سازگاری 1( داشتن اطالعات و مهارتها 1( سطح زیرکشت محصوالت 2( وجود امنیت اجتماعی 2( کیفیت تولیدات کشاورزی 3( افزایش مشارکت 3( دانش سازگاری 4( ارتباطات درون و برون گروهی بین 4( میزان تحصیالت روستاییان روستاییان 5( تعداد کالسهای ترویجی گذارنده شده 5( میزان انسجام اجتماعی 6( میزان دسترسی به غذا 6( کیفیت زندگی و سرزندگی اجتماعی و ... 7( افراد بزرگسال خانوار
شکل 2. مدل مفهومی ارزیابی ظرفیت سازگاری، منبع: نگارندگان، 1399 جدول 1. مطالعات انجام شده در زمینه موضوع مورد بحث محققها و سال عنوان نتیجهگیری تدوین و تحلیل راهبردهای بیشترین وضعیت استقرارپذیری راهبردهای سازگاری با خشکساالی در ناحیاه ی ST قارار شبعانعلی فمی و سازگاری کشاورزان با شرایط میگیرد. باا اساتفاده از مااتریس TOWS، راهبردهاای ساازگاری کشااورزی در شارایط
همکارن )Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] )1399 خشکسالی در استان اصفهان خشکسالی نیز تدوین و معرفی شدند سنجش و اولویتبندی مولفههای تقیپور و تفاوت معنیداری باین سارمایه هاای مختلاف وجاود دارد سارمایه هاای اجتمااعی، انساانی، ظرفیت سازگاری جوامع محلی در همکاران )1398( فیزیکی، طبیعی و اقتصادی بیشترین تاثیر را در میزان ظرفیت سازگاری آبخیزنشینان دارند مواجهه با تغییر اقلیم )مطالعه: گناباد( شناسایی راهکارهای سازگاری مهمترین راهکارهای سازگاری به ترتیب شامل اقتصادی، ترویجی فنی، زراعی، زیرساختی سواری و کشاورزان کوچک مقیاس در مقابله و اجتماعی فرهنگی است؛ اما از دیادگاه کشااورزان، مهمتارین راهکارهاای ساازگاری باه شوکتی )1398( با خشکسالی در استان آذربایجان- ترتیب شامل اقتصادی، ترویجی فنی، اجتماعی فرهنگی، زراعی و زیرساختی است غربی سلیمانی و تحلیل فضایی ظرفیت سازگاری بعضی مناطق روستایی در استان کرمانشاه بیشترین ظرفیت سازگاری را نسبت به خشکسالی همکاران )1395( سکونتگاههای روستایی شهرستان داشتند. در حالی که دهستانهای بدر و دولتآباد کمترین ظرفیا ت ساازگار ی را نسابت باه 6 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
محققها و سال عنوان نتیجهگیری روانسر در مواجهه با خشکسالی خشکسالی دارا بودند. تعیین عوامل موثر بر رفتار سازگاری متغیرهای فاصله روانی با تغییرات آب و هوایی، اعتماد اجتمااعی، برجساتگی خطار، درک یزدان پناه و کشاورزان در مقابله با تغییرات آب خطر، دانش درباره علل، اثرات و سازگاری، مسئولیتپذیری و اثربخشی بهطور مساتقیم بار همکاران )1396( و هوایی: شهرستان باوی خوزستان رفتار سازگاری کشاورزان در مقابله با تغییرات آب وهوایی تأثیر دارند. برایان و کشاورزان هنگام مواجه با خشکسالی از راهبردهای سازگاری متعادد ی بهاره ما یگیرناد، و 1 سازگار بودن کشاورزی با تغییرات همکاران ظرفیاات سااازگاری خانوارهااای روسااتایی نساابت بااه خشکسااالی تحاات تاااثیر راهبردهااای آب و هوایی در کنیا )2016( اجتماعی، اقتصادی، نهادی، فنی و ارتباطی متعددی قرار گرفته است. مدل ظرفیت سازگاری در برابر توجه به مولفههای ظرفیت سازگاری میتواند ظرفیت را افزایش و آسیبهای جامعه را شریعتزاده2 و تغییرات آب و هوایی: تحلیل کاهش دهد. آنچه مدل ارائه شده را از سایر مدلهای بررسی شده متمایز میکند، بررسی همکاران، 2021 محتوای کیفی سطوح مختلف )بعد فردی، اجتماعی و سازمانی( به طور همزمان است. کشاورزان خرده مالک در هر دو جوامع اهمیت یکسانی از مولفههای ظرفیت سازگار ارزیابی ظرفیت سازگاری ندارند. یافتهها نشان میدهد کشاورزان در اکثر موارد ظرفیت سازگاری کمی دارند. زان مائوس3 و کشاورزان خرده مالک در برابر هنگامی که از روش تجمیع محصول وزنی استفاده میشود، عدم اطمینان بیشتری در رابطه همکاران، 2020 تغییرات آب و هوایی: استفاده از با شاخص محاسبه شده با طرح توزین وزن وجود دارد، اما در مقایسه با شاخص محاسبه یک طرح وزنی مختلط شده با اوزان برابر، به یک ویژگی مشابه منجر میشود. خانوارهایی که در ارتفاعات باالتر هستند، بهدلیل تفاوت در سرمایههای جسمی، مالی، روشی برای ارزیابی ظرفیت سازگار طبیعی و انسانی از ظرفیت سازگاری کمتری برخوردار بوده و آسیبپذیری بیشتری در چودن4 و با تغییرات آب و هوایی در جوامع برابر تغییرات آب و هوایی دارند. آنها از تنوع کمتری در منابع درآمد، وابستگی بیشتر به همکاران، 2020 وابسته به منابع در حوزه نیکاچو، منابع طبیعی، تحصیالت و آموزش کمتر، دسترسی کمتر به زیرساختها )مانند جادهها( و بوتان دسترسی به بازارها نسبت به خانوارهای دارای ارتفاعات کمتر برخوردار بودند. ظرفیت سازگاری محدوده مورد مطالعه در برابر سیالب نشان دهنده بهبود منابع اقتصادی و تانوایت5 و ارزیابی ظرفیت سازگاری سیل مولفههای زیر ساخت است. این یافتهها نشان میدهد که چارچوب پیشنهادی برای ارزیابی همکاران، 2020 مناطق شهری در تایلند ظرفیت سازگاری سیل در ساکنان شهری مناسب و برای ارزیابی و مدیریت ریسک سیل مناسب است. میزان بارندگی در فصل رشد کاهش یافته و هفت خشکسالی با اندازه های مختلف طی سه وضعیت ظرفیت سازگاری محلی با ماتوس6 و دهه مورد بررسی اتفاق افتاده است. بعالوه، علیرغم تالش دولت برای ایجاد ظرفیت تغییرات اقلیمی در مناطق خشکسالی همکاران، 2020 سازگار با خانوارهای روستایی از طریق برنامههای مختلف، وضعیت ظرفیت سازگاری در روستای سیداما، جنوب اتیوپی محلی با تغییرات اقلیمی در مرحله نوزادی است. مقایسه نتایج حاصل از دو روش ارزیابی آسیبپذیری، رتبهبندی متفاوت وضعیت آسیب- اطالعرسانی در مورد توسعه 7 پذیری معیشت روستایی در کشورهای جزیره اقیانوس آرام و ظرفیتهای مختلف برای
پارک و سیاستها و اقدامات منطقهای برای [ Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 حمایت از تحویل خروجیهای عملگرا و توسعه سیاست. ما استدالل میکنیم که رویکرد همکاران، 2012 افزایش ظرفیت سازگاری در مشارکتی به احتمال زیاد منجر به نتایج موثر سیاست میشود، یعنی کاهش شکاف مربوط معیشت روستایی به سیاست و افزایش ظرفیت سازگاری. منبع: نگارندگان، 1399
1 Brayan et al 2 Shariatzade 3 Zanmassou 4 Choden 5 Thanvisitthp 6 Matewos 7 Park فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 7
2. روش تحقیق 1389: 129(. بههمین جهت، برای نمونهگیری از بین با توجه به هدف تحقیق بررسی ظرفیت سازگاری در نواحی روستاهای محدوده مورد مطالعه، از روش طبقهبندی فضایی روستایی در برابر خشکیدن دریاچه ارومیه، این پژوهش از استفاده گردید. بدین منظور با استفاده از سه معیار؛ تعداد حیث هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش توصیفی ا خانوارهای روستایی، توزیع جغرافیایی و موقعیت طبیعی تحلیلی است. برای جمعآوری دادهها و اطالعات مورد نیاز )دشتی و کوهستانی(، 15 درصد از 189 روستای دارای - پژوهش از مطالعات کتابخانهای و میدانی استفاده شده است. سکنه شهرستان میاندوآب که شامل 30 روستا میشود، به شهرستان میاندوآب به عنوان قلمرو مکانی به شمار میرود عنوان روستاهای نمونه مورد مطالعه تحقیق انتخاب شدند. در که براساس سرشماری سال 1395 مرکز آمار ایران، دارای همین راستا، براساس روستاهای هر دهستان، تعداد نمونهای 125893 نفر جمعیت و 37637 خانوار روستایی در آن از هر دهستان با استفاده از روش سهمیهای انتخاب گردیدند. زندگی میکنند و دارای 189 روستای دارای سکنه است خانوارهای روستایی در سطح شهرستان میاندوآب بهعنوان )مرکز آمار ایران، 1395: 12(. با توجه به تعداد زیاد جامعه آماری انتخاب شدند. لذا، برای انتخاب حجم نمونه از روستاهای شهرستان و عدم امکان مطالعه دقیق آنها، اقدام به فرمول کوکران استفاده شده که تعداد 323 سرپرست خانوار انتخاب روستاهای نمونه گردید. به عبارتی، محقق با در نظر روستایی برای انجام پرسشگری انتخاب شدند و سپس جهت گرفتن عواملی و فاکتورهای نسبت به برآورد حجم نمونه یا کاهش میزان خطا تعداد نمونه به 330 نمونه افزایش پیدا کرد تعیین درصد مشخصی از جامعه اقدام کرده است، مثالً 1% یا )جدول 3(. از روش تصادفی ساده برای انتخاب خانوارها در 10% یا 20% یا 50% جامعه را نمونه قرار م یدهد )حافظنیا، سطح روستاهای نمونه استفاده گردید. جدول 3: تعداد جمعیت، خانوار و تعداد نمونه در روستاهای منتخب تحقیق دهستان روستاها جمعیت خانوار نمونه دهستان روستاها جمعیت خانوار نمونه قلعه بزرگ 305 94 4 زرینهرود سوگلیتپه 3169 977 41
مرحمت تپه رش 638 189 8 جنوبی عسگرآباد 89 24 1 مرحمتآباد للکلو 1640 464 19 شعبانلو 2064 614 26
جنوبی آباد شمالی
مرحمت آباد گنجآباد 400 132 5 فیروزآباد 1704 508 21 میانی
زینالکندی 972 303 13 جبیگلو 20 8 2 مکریان
سی ستکعلی 285 83 3 جانآقا 237 77 3 شمالی
هوبهکوخان 50 17 2 اغبالغ 177 49 2 غربی آجرلوئ غربی Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] حاجی حسن 1323 399 17 زرانجی 308 103 4 مرحمت- تازهکند حاصل قوبی 120 35 2 قمیشلو 57 18 2 آباد اوچتپه قلعه 1433 470 20 حصارلو 189 59 2
قرمز خلیفهسی 575 179 7 اربطعلیا 81 24 2
شرقی آجرلوئ شرقی
زرینه جوادحصاری 1508 456 19 حیدرباغی 329 96 4 رود اسالمتپه 554 184 8 گلسلیمانآباد 3436 1008 41 زرینهرود حیدرآباد 1,616 522 22 باروق داشالتی 20 5 2 شمالی شبیلوی سفلی 1533 457 19 قطار 733 210 9 جمع 25565 7764 330 منبع: مرکز آمار ایران، 1395 و محاسبات مشاور، 1399 8 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
در ادامه نیز، بهمنظور تدوین شاخص ظرفیت سازگاری الفای کرونباخ مقدار 709/0 برآورد شد که قابلیت اعتماد خانوارهای روستایی شهرستان میاندوآب در برابر خشکسالی نرمالی را نشان میدهد )جدول 4(. برای تجزیه و تحلیل و روند نزولی و خشکیدن دریاچه ارومیه، از شاخصهای دادههای و اطالعات جمعآوری شده از جامعه آماری از تحقیقات )جدول 3( و غیره در تلفیق با ی افتههای میدانی بهره تکنیک چندمعیاره کوپراس برای سنجش میزان ظرفیت گرفته شده و محقق، برخی از شاخصها را با توجه به شرایط سازگاری روستاها، تحلیل خوشهای جهت خوشهبندی موجود در جوامع روستایی منطقه مورد مطالعه، بومی نمود. روستاها و آماره مورن I برای بررسی توزیع فضایی روستاها برای سنجش میزان پایایی پرسشنامه پس از تکمیل 25 مورد از نظر ظرفیت سازگاری در سطح شهرستان میاندوآب از پرسشنامهها، میزان پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون استفاده شد. جدول 4. شاخصها و شاخصهای ظرفیت سازگاری بعد شاخص متغیر منابع میزان عالقه به عضویت در تشکل های دهیاری؛ میزان عالقه به عضویت در بسیج محالت؛ میزان عالقه به میزان ارتباطات درون مشارکت در صندوق اعتبارات خرد و غیره در سطح روستا؛ میزان توانایی ایجاد ارتباطات با مسئولین روستایی گروهی و خبرگان محلی؛ میزان توانایی ارتباط با هیات امنای مساجد و انجمن ریش سفیدان
اجتماعی میزان توانایی تعامل سرپرست خانوار با فرماندار و مسئولین بلند پایه شهرستان؛ میزان توانایی تعامل سرپرست میزان ارتباطات برون خانوار با مهندسان کشاورزی؛ میزان توانایی تعامل سرپرست خانوار با کارشناسان ادارات مختلف دولتی گروهی
مرتبط؛ میزان توانایی تعامل سرپرست خانوار با کارکنان مراکز خدمات کشاورزی
Mabi (2012) al et ؛
درآمد ساالنه افراد تعداد افراد شاغل خانوار )نفر(؛ میزان درآمد کسب شده توسط کلیه اعضای خانوار در سال زراعی Shariatzade, et (2021) al, Shariatzade, -1397 ، صاحب درآمد خانوار 1398)به تومان(
پس انداز ساالنه کشاورز میزان نقدینگی خانوار بر حسب تومان )همکاران )
میزان وام و تسهیالت میزان وام و تسهیالت دریافتی خانوار کشاورز از بانکهای عامل در خالل چهار سال گذشته؛ میزان وام و 1394 (؛
بانکی دریافتی تسهیالت دریافتی خانوار از موسسات مالی و اعتباری در خالل چهار سال گذشته
Mwamba (2012) Mwamba
؛ میزان غرامت بیمه
محصوالت کشاورزی میزان غرامت خشکسالی پرداخت شده توسط صندوق بیمه محصوالت کشاورزی در طی 5 سال اخیر
مالی
دریافتی Zanmassou, et al, (2020) al, Zanmassou,et
، Chiroro (2013), Chiroro میزان زمینهای زراعی مجموع زمینهای زراعی مالکی خانوار کشاورز بر حسب هکتار؛ مجموع زمینهای زراعی استیجاری خانوار ؛ ملکی و استیجاری کشاورز بر حسب هکتار ) کرمی کشاورز ، و کرمی )
میزان زمینهای دارای 1391 مجموع زمینهای زراعی دارای سیستم آبیاری تحت فشار خانوار، برحسب هکتار (، سیستم آبیاری تحت فشار
ماشی نآالت کشاورزی برخورداری از کمباین؛ برخورداری از تراکتور؛ برخورداری از بذکار و دیسک؛ برخورداری از کودپاش و
Mwamba (2012), Mwamba ؛
تحت مالکیت کولتیواتور ,Choden, et al, (2020) al, et Choden ،
رضایت از کیفیت آب کشاورزی؛ آبرسانی بموقع به اراضی کشاورزی جهت آبیاری کشاورزان؛ میزان
و زرافشانیهمکاران
رضایت از هزینههای آبیاری؛ دسترسی به موقع روستاییان به آب کشاورزی جهت آبیاری اراضی؛ میزان )
کیفیت آب کشاورزی 1393 استفاده از آبهای سطحی جهت آبیاری اراضی؛ میزان استفاده از آبهای زیرزمینی جهت آبیاری اراضی؛ Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ]
رضایت از نرخ آبیاری دریافتی از طرف مسئولین Mwamba (2012), Mwamba
Thanvisitthpon ؛
تعداد دام تعداد گاو و گوساله بومی؛ تعداد گاو و گوساله اصیل؛ تعداد بز و بزغاله؛ تعداد گوسفند و بره ) سلیمانی(، سلیمانی )
طبیعی
میزان گندم تولید شده در سال 1398 در واحد هکتار؛ میزان جو تولید شده در سال 1398 در واحد هکتار؛ 1395 میزان بهرهوری اراضی میزان یونجه تولید شده در سال 1398 در واحد هکتار؛ میزان محصوالت باغی تولید شده در سال 1398 در
کشاورزی , et al, (2020) al, ,et
واحد هکتار ؛ Chiroro (2013) Chiroro نرخ آب آبیاری نرخ آبیاری دریافتی از طرف امور آب شهرستان بر حسب هکتار از هر کشاورز سطح زیرکشت تعداد نوع محصوالت کاشته شده در اراضی زراعی خانوار )تعداد(؛ میزان اراضی زیرکشت اراضی باغی در
محصوالت سال 1398 بر حسب هکتار؛ میزان اراضی زیرکشت اراضی زراعی در سال 1398 بر حسب هکتار Ellis (1998) Ellis
قیداری ) صادقلو و (، سجاسی سجاسی قیداری و صادقلو ) فیزیکی
کیفیت گندم تولید شده در اراضی زراعی خانوار؛ کیفیت جو تولید شده در اراضی زراعی خانوار 1396
کیفیت تولیدات ( کیفیت محصوالت باغی تولید شده؛ در نظر گرفتن کیفیت محصوالت با توجه به روند خشکسالی دریاچه کشاورزی ارومیه ؛ معصوم و قدیری معصوم و فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 9
بعد شاخص متغیر منابع میزان آگاهی شما در زمینه خشکسالی موجود در حوضه دریاچه ارومیه و راهکارهای مقابله با آن دانش سازگاری میزان برگزاری کالسهای دانش افزایی در روستاها رضایت از میزان تحصیالت سرپرست خانوار؛ وجود افراد باتحصیالت دانشگاهی در روستا؛ ورود افراد با تحصیالت
تحصیالت باال به نهاد شورا و دهیاری انسانی
تعداد کالسهای ترویجی میزان مشارکت سرپرست خانوار در دورههای آموزشی- ترویجی؛ میزان برگزاری کالسهای ترویجی در سطح روستا گذارنده شده میزان دسترسی به غذا دسترسی به انوع غذاها، وجود امنیت غذایی در خانوار افراد بزرگسال خانوار تعداد اعضای سالم باالی 18 سال خانوار )نفر(، تعداد نیروی کار خانوار منبع: نگارندگان، 1399 2. 1. محدوده مورد مطالعه واقع گردیده است. شهرستان میاندوآب، جلگه آبرفتی محدوده مورد مطالعه شهرستان میاندوآب است که در حد وسیعی است که به جز سمت غرب و تا حدودی شمال غرب ˚ ´ ˚ ´ فاصل مختصات جغرافیایی 44، 36 الی 18، 37 عرض و شمال )به دریاچه ارومیه و زمینهای هموار جلگه ملکان ˚ ´ ˚ ´ شمالی و 36، 45 الی 54، 46 طول شرقی قرار داشته و منتهی میشد( در بقیه قسمتها به وسیله کوههای نسبتاً ارتفاع متوسط آن از سطح دریاهای آزاد 1280 متر میباشد. مرتفعی احاطه شده است )شکل 2(. این شهرستان در ناحیه جنوبشرقی استان آذربایجان غربی Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ]
شکل 2. موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه به تفکیک استان و شهرستان، منبع: نگارندگان، 1399 3. یافتههای تحقیق نظر سطح تحصیالت نیز 6/3 درصد دارای تحصیالت فوق بررسی یافتههای توصیفی تحقیق در زمینه ویژگیهای فردی لیسانس و باالتر، 3/7 درصد لیسانس، 6/3 درصد فوق دیپلم، پاسخگویان تحقیق نشان داد، از 330 سرپرست خانوار 1/9 درصد دارای تحصیالت دیپلم، 4/29 درصد دارای پاسخگو 8/15 درصد زن و 2/84 درصد نیز مرد بودند که از تحصیل متوسطه )دوره متوسط اول و دوم(، 5/25 درصد - بین آنها 2/81 درصد متأهل و 8/18 درصد مجرد هستند. از دارای تحصیالت ابتدایی و کم سواد و 5/21 درصد نیز بی 10 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
سواد میباشند. از نظر درآمد نیز 3/20 درصد پاسخگویان کشاورزی با میانگین 03/8، تعداد افراد بزرگسال خانوار با درآمدی زیر یک میلیون تومان در ماه، 8/28 درصد میانگین 19/3 در وضعیت نسبتاً مطلوبی و مثتبی قرار دارند و درآمدی بین 1 الی 5/1 میلیون تومان، 8/15 درصد درآمدی وضعیت سایر شاخصهای ظرفیت سازگاری پایینتر از بین 5/1 الی 2 میلیون تومان، 8/15 درصد درآمدی بین 2 الی مطلوبیت عددی )3( و به صورت منفی برآورد شده است. 5/2 میلیون تومان در ماه، 9/7 درصد درآمدی بین 5/2 الی 3 همچنین الزم به ذکر است که باال بودن هزینه آب میلیون تومان در ماه و 5/11 درصد نیز بیش از 3 میلیون کشاورزی و تعداد باالی فراوانی دریافت وام و تسهیالت تومان در ماه درآمد دارند. البته الزم به ذکر است که توسط روستاییان معموالً به صورت منفی برآورد میشود روستاییان بسیاری از منابع درآمدی خود از بخش دامداری، چون روستاییان بعضاً توان پرداخت هزینه آبیاری و زراعت و باغداری کاهاً به عنوان درآمد حساب نمیکنند. از بازپرداختهای وامهای دریافتی را نداشته و خود و خانواده لحاظ شغل و اشتغال نیز، 2/34 درصد زارع، 3/17 درصد را به چالشهای متعددی روبرو میکند. باغدار، 5/15 درصد دامدار، 2/1 درصد در پروش آبزیان به طور کلی وضعیت ظرفیت سازگاری روستاییان )ماهی سرد آبی و گرم آبی(، 1/2 درصد در صنایع نسبت به خشکیدن آب دریاچه ارومیه در روستاهای روستایی، 8/4 درصد تعمیرکار انواع خودروهای سورای، شهرستان میاندوآب متوسط و روبه پایین ارزیابی شده و باری و غیره، 1/12 درصد در زمینه عمدهفروشی و خرده- توجه بیش از پیش مسئولین امر و برنامهریزی دقیق و منطقی فروشی )سوپر مارکت(، 7/2 درصد کارمند دولتی و بخش مطابق با فرهنگیان روستاییان را میطلبد )جدول 5(. خصوصی، 5/8 درصد در سایر زمینههای شغلی مشغول سنجش وضعیت روستاهای از نظر ظرفیت فعالیت هستند و از نظر سنی نیز بیش از 42 درصد سازگاری پاسخگویان بین سنین 41 الی 60 سال قرار دارند. برای سنجش ظرفیت سازگاری نسبت سکونتگاههای وضعیت شاخصهای ظرفیت سازگاری روستایی پیرامونی در شهرستان میاندوآب نسبت به خشکیدن در این قسمت از تحقیق به بررسی وضعیت کلی شاخصهای دریاچه ارومیه از مدل تصمیمگیری چند معیاره کوپراس ظرفیت سازگاری روستاییان و روستاهای نمونه نسبت به استفاده شده است. در این قسمت ابعاد سرمایه اجتماعی، خشکیدن دریاچه ارومیه و بحران موجود )خشکسالی( در سرمایه مالی و اعتبارات، سرمایه طبیعی، سرمایه فیزیکی و محدوده شهرستان میاندوآب با استفاده از آزمون تی تک سرمایه انسانی در 30 روستای منتخب شهرستان با استفاده از Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] نمونهای پرداخته شده است. نتایج حاصله نشان میدهد، شاخصها و متغیرهای مختلف مورد سنجش قرار گرفته 1 شاخصهای میزان ارتباطات درون گروهی با میانگین 04/3، است. در ادامه به مراحل مختلف تکنیک کوپراس اشاره تعداد و میزان درآمد ساالنه افراد صاحب درآمد خانوار با میشود. میانگین 40/16، میزان پس انداز ساالنه کشاورز با میانگین گام اول: در گام اول مدل تصمیمگیری کوپراس 20/18، میزان وام و تسهیالت بانکی دریافتی با میانگین ماتریس وضع موجود روستاها براساس شاخصهای تحقیق 68/6، کیفیت آب کشاورزی با میانگین 10/3، تعداد دام که به صورت مطالعات میدانی تکمیل شد، تشکیل گردید.
سبک و سنگین با میانگین 63/7، میزان بهرهوری اراضی 1 Copras فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 11
ماتریس اولیه تحقیق شامل 20 شاخص مختلف افزایش شهرستان میاندوآب تشکیل میدهند )جدول 8(. ظرفیت سازگاری روستاها و 30 روستای منتخب در جدول 5: وضعیت شاخصهای ظرفیت سازگاری در بین روستاهای شهرستان میاندوآب عدد مورد نظر آزمون= 3 شاخصها درجه سطح تفاوت از سطح اطمینان ٪95 میانگین آماره T آزادی معناداری میانگین پایین باال میزان ارتباطات درون گروهی 3/04 97/0 329 330/0 0/044 -0/045 0/13 میزان ارتباطات برون گروهی 2/89 2/42 329 0/016 -0/105 -0/190 -0/019 درآمد ساالنه افراد صاحب درآمد خانوار 16/40 24/09 329 0/000 13/39 12/30 14/49 میزان پس انداز ساالنه کشاورز 18/20 6/01 329 0/000 15/20 10/22 20/17 میزان وام و تسهیالت بانکی دریافتی 6/68 1/93 329 0.054 3/67 -0/063 7/41 غرامت بیمه محصوالت کشاورزی دریافتی 1/70 -7/54 329 0/000 -1/29 -1/63 -0/95 میزان زمینهای زراعی ملکی و استیجاری 2/25 -1/70 329 0/089 -0/74 -1/60 0/11 زمینهای دارای سیستم آبیاری تحت فشار 0/07 -24/73 329 0/000 -2/93 -2/96 -2/90 ماشی نآالت کشاورزی تحت مالکیت 1/76 -73/3 329 0/000 -1/23 -1/26 -1/20 کیفیت آب کشاورزی 3/10 0/168 329 0/867 0/102 -1/10 -1/31 تعداد دام 7/63 7/82 329 0/000 4/63 3/46 5/79 میزان بهرهوری اراضی کشاورزی 8/03 4/11 329 0/000 5/03 2/62 7/43 نرخ آب آبیاری 3/16 4/28 329 0/000 0/156 0/084 0/228 سطح زیرکشت محصوالت 2/67 -1/05 329 0/292 -0/33 -0/94 0/286 کیفیت تولیدات کشاورزی 2/11 -17/22 329 0/000 -0/886 -0.98 -0/785 دانش سازگاری 2/76 -5/87 329 0/000 -0/242 -0/32 -0/161 تحصیالت 2/97 -0/74 329 0/459 -0/033 -0/12 0/055 کالسهای ترویجی گذارنده شده 2/75 -5/90 329 0/000 -0/245 -0/32 -0/163 میزان دسترسی به غذا 2/72 -3/94 329 0/000 -0/284 -0/42 -0/142 افراد بزرگسال خانوار 3/19 2/28 329 0/023 0/190 0/026 0/35 منبع: نگارندگان، 1399 گام دوم: مرحله دوم تشکیل ماتریس تصمیمگیری، روستاها در مقابل خشکیدن آب دریاچه ارومیه پرداخته شده وزندهی به شاخصهای )w( افزایش ظرفیت سازگاری پس که جهت حجم زیاد جداول آن از آوردن آن صرف نظر از خشکیدن آب دریاچه ارومیه میباشد. روشهای وزن- شد. گام چهارم: محاسبهی مجموع وزن معیار استاندارد شده 2 1 دهی متعدد مانند تحلیل سلسله مراتبی ، تحلیل شبکهای ، توصیف کننده آلترناتیوها؛ آلترناتیوهایی که با معیارهای آنتروپی شانون، دلفی )کارشناسی( و غیره وجود دارد، که مثبت محاسبه میشوند، با S+j و آلترناتیوهایی که با S-j متناسب با نیاز در هر تحقیقی از آنها استفاده میشود. ولی معیارهای منفی محاسبه میشوند، با نشان داده میشوند. [ Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 در این تحقیق برای وزندهی به شاخصهای مورد نظر گام پنجم: در مرحله پنجم به رتبهبندی مقایسهای از تحقیق حاضر، با توجه به سهولت انجام از روش روش آلترناتیوها که براساس معیارهای مثبت )+( و منفی )-( آنتروپی شانون استفاده گردید )جدول 9(. محاسبه میشوند، اقدام شد. گام سوم: در این مرحله نیز اقدام به استاندارد سازی و نرمالیزه کردن ماتریس تصمیمگیری ظرفیت سازگاری
1 AHP 2 ANP 12 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
جدول 8. میانگین و درصد شاخصهای ظرفیتسازگاری در روستاهای نمونه
ماتریس
تصمیمگیری
دام تعداد دام
تحصیالت
آبیاری نرخ آبیاری
بزرگسال افراد بزرگسال
زیرکشت سطح زیرکشت
سازگاری دانش سازگاری
غذا دسترسیبه غذا
اراضی وری بهره وری اراضی
ملکی زراعی زمین زراعی ملکی
فشار تحت آبیاری تحت فشار
دریافتی وام میزان وام دریافتی
ساالنه درآمد میزان درآمد ساالنه
ترویجی های کالس های ترویجی
کشاورزی آب کیفیت آب کشاورزی
کشاورزی آالت ماشین آالت کشاورزی
محصوالت بیمه غرامت استیجاری زراعی زمین زراعی استیجاری
کشاورزی تولیدات کیفیت تولیدات کشاورزی
گروهی برون ارتباطات میزان ارتباطات برون گروهی
گروهی درون ارتباطات میزان ارتباطات درون گروهی
سیستکعلی 3/10 2/81 15 16/25 8 1/25 0/67 0/03 1/81 1/93 8/69 2/19 2/56 1/50 2/33 2/63 3/58 2/25 4/25 3/25 تپه رش 3/28 22/3 10/88 12/75 7/50 2/33 0/00 0/00 1/91 1/91 28/03 10/22 2/97 2/00 2/96 2/63 2/83 2/00 3/00 3/00 جبیگلو 2/20 2/13 8/25 37/50 0/00 0/00 1/00 0/00 1/63 2/43 6/88 0/00 2/88 0/25 2/00 3/00 2/33 3/00 1/00 4/00 جواد حصاری 2/76 3/37 10/08 31/97 5/79 1/00 0/32 0/03 1/58 2/31 17/14 25/04 3/09 4/07 2/04 3/05 2/47 3/11 1/79 3/47 حاجی حسن 4/31 3/15 11/88 7/78 24/00 1/79 18/32 0/17 1/49 2/05 5/85 4/56 3/38 1/44 2/72 2/91 3/37 2/94 2/29 2/18 تازهکند 2/00 2/00 2/50 3/33 3/00 3/33 0/00 1/50 1/2 10/1 1/00 1/38 0/00 0/00 2/50 0/00 1/00 16/00 2/75 2/80 حاصل قوبی حیدرآباد 3/06 3/50 19/66 4/37 1/14 1/00 1/93 0/12 1/72 1/99 11/34 61/09 2/82 6/47 2/11 2/18 2/52 3/11 2/36 3/55 زرانجی 2/55 3/19 11/50 1/25 1/75 1/75 0/38 0/01 1/81 2/18 10/50 4/63 3/25 4/00 1/92 2/50 2/25 1/88 2/25 2/50 زینال کندی 3/65 3/42 13/61 58/75 23/61 9/82 0/71 0/36 2/10 1/77 28/80 6/73 3/13 12/00 2/87 1/96 2/46 1/81 2/69 4/38 سوگلی تپه 3/24 2/75 14/44 21/99 4/02 1/24 1/05 0/00 1/87 1/68 6/75 1/87 3/48 1/06 1/51 3/18 3/73 2/85 3/76 2/68 قلعه بزرگ 3 2/67 13/45 12/67 1/25 1/67 2/67 0/00 1/75 1/67 3/63 5/16 3/04 0/90 1/94 3/75 2/83 2/67 2/00 2/83 گنجآباد 2/96 2/80 13/90 0/00 6/67 2/20 1/90 0/00 1/80 1/89 8/50 9/19 2/85 2/67 1/30 2/60 2/67 1/80 2/20 3/60 اوچتپه قلعه 2/25 2/68 23/13 1/50 0/25 1/00 4/13 0/04 1/73 2/32 4/08 7/03 3/40 2/63 2/37 2/13 2/50 3/13 2/00 4/25 للکلو 3/24 4/72 15/08 19/85 1/69 3/31 3/61 0/10 1/76 9/45 12/17 4/88 2/84 5/56 1/72 2/71 2/74 2/79 2/37 3/16 هوبه کوخان 2/40 2/25 5/25 0/00 0/00 3/00 0/00 0/00 1/75 1/29 3/4 16/31 2/00 1/50 0/67 3/00 2/67 2/00 3/00 2/00 عسگرآباد 3/80 3/75 7/50 0/00 20/00 0/00 0/00 0/00 2/00 1/71 4/00 0/50 4/00 0/00 1/17 3/00 3/00 3/00 3/00 4/00 قرمز 2/14 3/14 3/21 2/95 2/71 1/76 1/66 2/93 2/61 7/32 2/27 1/89 0/11 2/24 3/14 0/71 29/64 18/79 2/93 3/63 خلیفهسی اسالمتپه 2/25 2.63 23/13 2/19 0/00 1/25 4/13 0/06 1/66 2/43 3/50 7/00 3/72 0/92 2/33 2/13 2/50 3/13 2/00 4/25 شبیلوی 3/00 1/95 2/74 3/16 3/29 1/54 1/09 3/53 2/27 4/77 2/47 1/89 0/02 1/26 1/17 4/38 25/17 13/47 2/39 3/14 سفلی جانآقا 3/73 3/83 14/67 7/50 0/00 2/00 0/50 0/06 1/83 1/62 18/13 2/00 2/83 1/25 1/06 1/50 2/22 1/83 1/67 2/00 اغبالغ 2/80 3/00 15/50 0/00 0/75 0/50 0/50 0/28 2/00 2/21 9/00 8/50 3/25 2/50 2/08 2/75 2/50 2/50 3/00 3/50 قمیشلو 2/90 2/75 13/50 0/00 4/00 1/50 0/00 0/22 1/88 1/71 7/13 9/75 3/25 3/00 1/83 2/25 2/17 1/75 3/00 2/00 حصارلو 2/40 2/25 3/75 1/20 2/20 3/20 1/20 1/20 1/75 1/36 5/1 4/61 2/00 1/50 0/67 3/00 2/67 2/00 3/00 2/00 اربطعلیا 3/40 3/38 9/25 0/00 10/00 1/50 0/35 0/00 1/88 1/86 3/38 3/00 3/13 1/00 2/08 2/50 3/00 2/75 3/00 3/50 حیدرباغی 3/05 2/63 7/63 0/25 0/50 1/38 0/88 0/03 1/56 3/70 13/25 4/88 3/25 2/50 2/17 3/25 3/17 3/25 2/75 5/25 داشالتی 2/70 2/00 11/00 5/00 0/00 2/50 0/00 0/11 2/00 1/71 15/75 18/00 3/13 3/00 2/17 3/00 2/33 2/00 1/50 4/00 قطار 3/31 3/08 12/00 32/08 5/00 2/22 1/86 0/04 1/83 1/93 6/43 17/78 2/67 1/63 2/20 3/00 2/85 2/61 3/11 2/33 گل سلیمان 2/44 2/39 1/82 2/82 2/71 2/21 3/53 3/13 4/98 5/41 2/28 1/74 1/06 2/73 4/44 12/43 10/34 17/46 3/65 3/82 آباد فیروزآباد 2/87 2/86 17/50 10/75 2/11 1/60 3/01 0/06 1/61 2/44 4/32 4/69 3/18 4/33 2/51 2/50 2/97 2/73 2/80 3/50
شعبانلو 3/49 2/96 14/33 22/61 7/92 0/96 1/04 0/00 1/80 2/57 3/99 3/17 3/39 2/00 2/71 3/15 3/76 2/77 3/83 2/63
منبع: نگارندگان، 1399 گام چهارم: در مرحله نهایی نیز اقدام به اولویتبندی حاجیحسن با مقدار Qi )94.4%( و روستای زینالکندی با Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] روستاها یا آلترناتیوها براساس Qj شد. چنانچه، هرچه مقدار مقدار Qi )92.3%( در رتبههای اول تا چهارم از نظر افزایش Qi بزرگتر باشد، نشاندهندهی رتبهی باالتر آن آلترناتیو ظرفیت سازگاری در مقابل خشکیدن آب دریاچه ارومیه در در اولویتبندی است. آلترناتیوی که بهترین حالت ممکن را بین 30 روستای نمونه قرار دارند. همینطور روستاهای تپه دارد، یا بهعبارتی آلترناتیو ایدهآل است، همیشه باالترین رش، جواد حصاری، قرمز خلیفه، قطار، فیروزآباد و شعبانلو مقدار را دارد و در اولویت اول قرار دارند. در همین راستا، در رتبههای پایین از نظر ظرفیت سازگاری در برابر نتایج حاصله نشان داد، روستاهای گل سلیمانآباد با مقدار خشکیدن دریاچه ارومیه قرار دارند )جدول10(. Qi )100/0(، تازهکند حاصلقوبی با مقدار Qi )0/98/1(، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 13
جدول 9. اوزان شاخصهای ظرفیت سازگاری به روش آنتروپی
دام تعداد دام
تحصیالت
آبیاری نرخ آبیاری
زیرکشت سطح زیرکشت
سازگاری دانش سازگاری
غذا دسترسیبه غذا
اراضی وری بهره وری اراضی
ملکی زراعی زمین زراعی ملکی
فشار تحت آبیاری تحت فشار
دریافتی وام میزان وام دریافتی
ساالنه درآمد میزان درآمد ساالنه
ترویجی های کالس های ترویجی
کشاورزی آب کیفیت آب کشاورزی
بزرگسال افراد تعداد افراد بزرگسال
کشاورزی آالت ماشین آالت کشاورزی
استیجاری زراعی زمین محصوالت بیمه غرامت بیمه محصوالت
کشاورزی تولیدات کیفیت تولیدات کشاورزی
گروهی برون ارتباطات میزان ارتباطات برون گروهی
گروهی درون ارتباطات میزان ارتباطات درون گروهی
024 024 028 086 096 064 033 034 052 061 024 055 027 024 024 024 026 026
/ / / / / / / / / / / / / / / / / /
0105 0171
/ /
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0
منبع: نگارندگان, 1399 جدول 10. رتبه روستاهای نمونه از نظر ظرفیت سازگاری در برابر خشکیدن دریاچه ارومیه گزینهها Qi Ni رتبه گزینهها Qi Ni رتبه گزینهها Qi Ni رتبه سیستکعلی 114/0 65 22 قلعه بزرگ 120/0 4/68 12 اغبالغ 0/116 66/1 18 تپه رش 110/0 5/62 29 گنجآباد 118/0 1/67 14 قمیشلو 0/117 66/5 17 جبیگلو 117/0 6/66 16 اوچتپه قلعه 118/0 9/66 15 حصارلو 0/160 90/7 5 جواد حصاری 109/0 8/61 30 للکلو 116/0 7/65 19 اربطعلیا 0/127 72 7 حاجی حسن 166/0 4/94 3 هوبه کوخان 143/0 1/81 6 حیدرباغی 0/121 68/8 11 تازهکند حاصل قوبی 173/0 1/98 2 عسگرآباد 122/0 6/96 10 داشالتی 0/114 64/6 24 حیدرآباد 115/0 2/65 21 قرمز خلیفه 111/0 3/63 28 قطار 0/112 63/5 27 زرانجی 125/0 1/71 8 اسالمتپه 119/0 8/67 13 سلیمان آباد 0/176 100 1 شبیلوی زینال کندی 162/0 3/92 4 114/0 8/64 23 فیروزآباد 0/113 64/5 25 سفلی سوگلی تپه 116/0 7/65 20 جانآقا 123/0 7/69 9 شعبانلو 0/113 64/3 26 منبع: نگارندگان, 1399 پس از مشخص شدن جایگاه و رتبه روستاهای نمونه سازگاری قرار دارند. به طوری که این روستاها با در شهرستان میاندوآب از نظر میزان ظرفیت سازگاری در شروع بحران خشکیدن دریاچه ارومیه شاهد از دست دادن مقابل بحران خشکیدن دریاچه ارومیه با استفاده از آزمون بخشی از زمینهای زراعی خود به دلیل کم آبی و تحلیل خوشهای K اقدام به خوشهبندی روستاها شد. نتایج خشکسالی، خشک شدن درختان میوه، شور شدن اراضی، حاصله نشان داد، تنها روستاهای گل سلیمان آباد، تازهکند بروز انواع بیماریها، فروش سرمایههای فیزیکی، مهاجرت حاصل قوبی و حاجی حسن با 10 درصد کل روستاهای سرمایههای انسانی به شهرهای بززگ و صنعتی و اشتغال در نمونه به عنوان روستاهای با ظرفیت سازگاری باال شناخته مشاغل ساختمانی، عدم دسترسی به سرمایه مالی و اعتبارات Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] شدند، روستاهای زینالکندی و حصارلو با ظرفیت سازگاری )با توجه به مشکالت بروکراسی اداری دریافت وام و زیاد، روستای هوبهکوخان به ظرفیت سازگاری متوسط، تسهیالت و موضوع ضمانت بانکی( و در نتیجه آغاز بحران روستاهای اربطعلیا، زرانجی، جانآقا و عسگرآباد با ظرفیت مهاجرت فصلی روستاییان به شهرهای مختلف دور و سازگاری پایین و 67/66 درصد روستاهای نمونه که نزدیک مواجه بودهاند و این ظرفیت سازگاری روستاییان در مجموعاً 20 روستای نمونه را شامل میشود از نظر برابر خشکیدن دریاچه ارومیه را بشدت کاهش داده است خانوارهای روستایی در وضعیت خیلی پایین از نظر ظرفیت )جدول 11(.
14 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
جدول 11. روستاهای نمونه شهرستان میاندوآب از نظر خوشه ظرفیت سازگاری خوشهبندی ظرفیت سازگاری فراوانی روستاها درصد حیدرباغی، قلعه بزرگ، اسالمتپه، گنجآباد، اوچتپه قلعه، جبیگلو، قمیشلو، 694/0-618/0 خیلی پایین 20 اغبالغ، للکلو، سوگلیتپه، حیدرآباد، سیستکعلی، شبیلوی سفلی، 66/67 داشالتی، فیروزآباد، شعبانلو، قطار، قرمز خلیفهسی، تپهرش، جواد حصاری 771/0-695/0 پایین 4 اربطعلیا، زرانجی، جانآقا، عسگرآباد 13/33 847/0-772/0 متوسط 1 هوبه کوخان 3/33 924/0-848/0 زیاد 2 زینال کندی، حصارلو 6/67 100/0-925/0 خیلی زیاد 3 گل سلیمان آباد، تازهکند حاصل قوبی، حاجی حسن 10 جمع 5 30 100 منبع: نگارندگان، 1399 در شکل )3( نیز توزیع فضایی روستاهای نمونه توزیع فضایی ظرفیت سازگاری روستاهای نمونه پرداخته شهرستان میاندوآب از نظر ظرفیت سازگاری را نشان داده شده است. در این تحلیل، ارزش شاخص مورن I، برای است. به طور کلی میتوان گفت روستاهای که نزدیک به مالحظه سه نوع احتمال از الگوی فضایی شامل متمرکز، رودخانههای زرینهرود، سیمینهزود و سد نورزولو هستند و از تصادفی و پراکنده است. لذا، نتایج حاصل از شاخص مورن آب آنها بدون محدودیت استفاده میکنند و دریاچه ارومیه I نشان میدهد، شاخص مورن I مقدار 0176/0 بهدست آمده کمتر آن روستاها را تحت تأثیر قرار داده است، از ظرفیت که بزرگتر از عدد صفر است ولی با این حال معنیدار نبوده سازگاری باالیی برخوردار هستند و در کل به غیر از و نشاندهنده این است که الگوی فضایی پدیده ظرفیت روستای حاجی حسن و تازه کند حاصل قوبی سایر سازگاری در سطح شهرستان میاندوآب از الگوی تصادفی روستاهای که در قسمت غربی شهرستان و مشرف به دریاچه پیروی میکند. به طوری که روستاهای شهرستان در ارومیه قرار گرفتهاند از ظرفیت سازگاری پایینتری دهستانهای و بخشهای مختلف به نسبت جمعیت خودشان برخوردار هستند و این عامل نشان دهنده تأثیر شدید دریاچه از خشکیدن دریاچه ارومیه و خشکسالیهای اخیر تأثیر اورمیه در اقتصاد این روستاها بوده است. به طوری که در پذیرفته و خسارت دیدهاند ولی نسبت این مقدار در طی سالهای گذشته اثرات مخرب خشکسالی و خشکیدن روستاهای نزدیک به دریاچه ارومیه و بهخصوص روستاهای دریاچه ارومیه اقتصاد سنتی این روستاها را ویران کرده و بخش مرکزی و مرحمتآباد زیاد بوده است. الزم به ذکر بسیاری از اراضی درجه یک کشاورزی را تبدیل به به بیابان است که مقدار نمره Z نیز در همبستگی خودکار فضایی مهم Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] نموده و اقتصاد کشاورزی را در حالتی رو به پایین قرار داده است. به طوری که اگر مقدار ین ا شاخص نمره باالیی و است )شکل 3(. بزرگتر از صفر بدست آیید، الگوی فضایی روستاها از در ادامه نیز پس از خوشهبندی روستاها و شناخت اهمیت و ارزش زیادی برخوردار است. لذا، در این آزمون فضایی آنها در سطح شهرستان از نظر ظرفیت سازگاری در نمره Z مقدار 484/0 بدست آمده که نشان از اهمیت خوب این قسمت با استفاده از شاخص همبستگی خودکار فضایی الگوی فضایی روستاها از نظر ظرفیت سازگاری در سطح براساس شاخص مورن I در نرمافزار GIS به بررسی الگوی اطمینان 95/0 است )جدول 12(. فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 15
شکل 3. توزیع فضایی روستاهای نمونه شهرستان میاندوآب از نظر ظرفیت سازگاری، منبع: نگارندگان، 1399 جدول 12. روستاهای نمونه از نظر شاخص ظرفیت سازگاری، مقدار مورن I و Z Zشاخص مورن و آماره معادل شاخصها Iشاخص مورن Moran's Index: 0/0176 شاخص پیش بینی شده Expected Index: -0/0344 واریانس Variance: 0/0115 Zمقدار z-score: 0/4844 سطح معناداری p-value: 0/628 منبع: نگارندگان، 1399 بنابراین با توجه به مقدار شاخص مورن I و مقدار Z و وارد کرده و به عبارتی ظرفیت سازگاری روستاییان را پایین سطح معناداری میتوان گفت که روستاهای نمونه در سطح آورده و زمینه را برای خالی از سکنه شدن تعداد زیادی از شهرستان میاندوآب از نظر شاخصهای ظرفیت سازگاری از روستاها آن فراهم کرده است )شکل 4(. الگوی فضایی تصادفی پیروی میکند. این نشان دهنده اثرات خشکیدن دریاچه ارومیه در فواصل مختلف در روستاهای پیرامون است. چنانچه اقتصاد مردمان شهرستان میاندوآب غالباً وابسته به بخش کشاورزی )زراعت، Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] دامداری، باغداری و غیره( بوده و خشکیدن دریاچه ارومیه و خشکسالیهای متوالی در دهههای اخیر اثرات جبران ناپذیری بر اقتصاد کشاورزی این شهرستان و روستاهای آن از قبیل؛ فروش دامهای سبک و سنگین، فروش ادوات
کشاورزی، کاهش میزان نقدینگی خانوارها، مهاجرت شکل 4. الگوی فضایی روستاهای نمونه از نظر ظرفیت جوانان روستایی، کاهش ارتباطات اجتماعی بین روستاییان، سازگاری در مقابل خشکیدن دریاچه ارومیه بر اساس تابع مورن )I(، منبع: نگارندگان، 1399 عالقه به دریافت وام و تسهیالت دولتی با کارمزد باال و غیره
16 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
پهنهبندی کل شهرستان میاندوآب نیز با روش IDW که به رودخانههای زرینهرود و سیمینهرود و سایر منابع آب- نشان داد که غالب سطح شهرستان که دشتی بزرگ و قطب های سطحی دسترسی دارند و ارتباط تجاری و بازرگانی کشاورزی جنوب استان آذربایجان غربی است، از نظر خوبی با شهر میاندوآب دارند در سطح خیلی باالیی قرار ظرفیت سازگاری در مقابل خشکیدن دریاچه ارومیه در دارند )شکل 5(. سطح پایین و خیلی پایینی قرار دارد و تنها برخی از روستاها
شکل 5: پهنهبندی روستاهای شهرستان از ظرفیت سازگاری با روش IDW، منبع: نگارندگان، 1399 4. بحث و نتیجهگیری روستاهای گل سلیمانآباد )مرکز دهستان باروق(، تازهکند هدف اصلی تحقیق حاضر، بررسی ظرفیت سازگاری حاصلقوبی، حاجیحسن )مرکز دهستان مکریان شمالی( و سکونتگاههای روستایی شهرستان میاندوآب در جنوب زینالکندی از نظر افزایش ظرفیت سازگاری در مقابله با استان آذربایجان غربی در مواجهه با بحران خشکیدن دریاچه خشکیدن آب دریاچه ارومیه در بین 30 روستای نمونه ارومیه میباشد. نتایج حاصل از مبانی نظری تحقیق نشان داد، وضعیت نسبتاً مطلوبی دارند و این امر به اقتصاد قوی ظرفیت سازگاری روستاییان به توانایی آماده شدن آنها در کشاورزی این روستاها، ارتباطات اقتصادی روستاییان با - برابر مخاطرات محیطی و انسانی و فرصتهای پیشرو )به شهرهای پیرامون، دسترسی سریع به شهر میاندوآب، داشتن [ Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 عنوان سازگاری پیشبینی شده( و پاسخ یا مقابله با اثرات مدیران فعال و کوشا و نیروی انسانی ماهر، سرمایه فیزیکی و )بهعنوان سازگاری واکنشی( اطالق میشود. نتایج مطالعات اجتماعی خوب در بین روستاییان، دسترسی به تسهیالت و میدانی تحقیق نیز نشان داد که وضعیت ظرفیت سازگاری اعتبارات مختلف و ... بر میگردد که زمینه را برای افزایش روستاهای مورد مطالعه در شهرستان میاندوآب از نظر ظرفیت سازگاری روستاییان این روستاها در مقابل خشکیدن شاخصهای مورد بررسی در وضعیت مطلوبی قرار نداشته و دریاچه ارومیه فراهم آورده است. در مقابل، روستاهای که اغلب در سطح متوسط به پایین طبق شاخصهای مورد در فاصله نزدیک به دریاچه ارومیه و در مجاروت آن قرار مطالعه ارزیابی شده است و در این میان روستاهای گرفتهاند مانند؛ روستاها تپهرش، جواد حصاری، قرمز خلیفه، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 17
قطار، فیروزآباد و شعبانلو بهدلیل متاثر شدن به نسبت از روستاها برای خریدن محصوالت تولیدی روستاییان و اثرات منفی دریاچه ارومیه و رواج ناامیدی بین روستاییان در متحمل خسارتهای جبرانناپذیری شده است. این عوامل وضعیت خیلی پایین از نظر ظرفیت سازگاری در برابر بحران دست به دست هم داده تا روستاییان اجبارا اقدام به فروش خشکیدن دریاچه ارومیه قرار دارند. بهطوری که این دامهای سبک و سنگین، فروش ادوات کشاورزی )که روستاها با شروع بحران خشکیدن دریاچه ارومیه شاهد از بالمصرف مانده(، فروش زمین زراعی و باغی نموده و اغلب دست دادن بخشی از زمینهای زراعی، باغات و مراتع خود تمایل به سرمایهگذاری در شهر پیدا کردهاند و این عوامل به دلیل کم آبی و خشکسالی شدید موجود در منطقه، در کنار هم باعث کاهش میزان نقدینگی خانوارها، مهاجرت خشک شدن درختان مثمر و غیر مثمر، شور شدن اراضی و جوانان روستایی به شهر، کاهش ارتباطات اجتماعی بین تبدیل آن به بیابان، بروز انواع بیماریهای قلبی - عروقی، روستاییان، عالقه به دریافت وام و تسهیالت دولتی با کارمزد فروش سرمایههای فیزیکی، مهاجرت سرمایههای انسانی باال و .... شده که موجبات کاهش ظرفیت سازگاری )بخصوص جوانان تحصیل کرده و نیروی کار( به شهرهای روستاییان را گردیده و زمینه را برای خالی از سکنه شدن بزرگ و صنعتی و اشتغال در مشاغل ساختمانی، عدم تعداد زیادی از روستاها شهرستان میاندوآب فراهم کرده دسترسی به سرمایه مالی و اعتبارات )با توجه به مشکالت است. نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات محققانی مانند؛ بروکراسی اداری دریافت وام و تسهیالت و موضوع ضمانت تقیپور و همکاران )1398(، سلیمانی و همکاران )1395(، بانکی( و در نتیجه آغاز بحران مهاجرت فصلی روستاییان به برایان و همکاران )2016( یزدان پناه و همکاران )1396(، شهرهای مختلف دور و نزدیک مواجه بودهاند و این موارد شریعتزاده و همکاران )2021(، زانمائوس )2020(، چدن ظرفیت سازگاری روستاییان در مقابل خشکیدن دریاچه و همکاران، )2020(، تانوایت و همکاران )2020(، متیوس و ارومیه را بشدت کاهش داده و روستاییان را در مقابل چنین همکاران )2020( با توجه به میزان ظرفیت سازگاری و بحرانهای بشدت آسیبپذیر کرده و احتماالً موجبات تأثیرگذاری عوامل متعدد در روستاها در یک راستا قرار گسترش فقر و به خطر افتادن امنیت غذایی روستاییان و دارد. بنابراین با توجه به نتایج تحقیق پیشنهاداتی به شرح زیر خالی شدن سفرههای آنان نیز شده است. عالوه بر اینها، ارائه میشود؛ الف( تأمین آب کشاورزی روستاها مشرف به الگوی فضایی شاخصهای ظرفیت سازگاری در شهرستان دریاچه ارومیه و روستاهای واقع در منطقه کوهستانی باروق میاندوآب بر اساس آماره مورن I به صورت تصادفی است و برای احیای بخش کشاورزی و راهاندازی آبیاری تحت Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] روستاهای که دسترسی به منابع آب کشاورزی )رودخانه- فشار، ب( تغییر الگوی کشت روستاییان و کشت های زرینهرود، سیمینهرود، سد نوروزلو، چشمه، قنات( محصوالتی با نیاز آبی کم نظیر؛ زعفران، پسته و ... برای دارند از میزان ظرفیت سازگاری باالتری برخوردار هستند. احیای بخش کشاورزی و جلوگیری از مهاجرت نیروی کار بهطور کلی، ظرفیت سازگاری در بین روستاهای مورد به روستاها، پ( اعطای اعتبارات و وامهای با کارمزد پایین و مطالعه با بخش کشاورزی رابطه معناداری دارد و بخش حل مشکالت بروکراسی اداری دریافت وام و بخصوص کشاورزی نیز با خشکیدن دریاچه ارومیه و خشکسالیهای مشکل ضمانت نامههای بانکی و در صورت امکان متوالی در دهههای اخیر، تورم، گرانی، ورود واسطهها به بخشودگی اقساط وامهای خشکسالی که طی سالهای 18 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
- گذشته به روستاییان اعطا شده است، ت( برگزاری کالس تقدیر و سپاسگزاری های آموزشی و عملیاتی به منظور آشنا کردن کشاورزی به بنا به اظهار نویسنده مسئول، پژوهش حاضر برگرفته از رساله شیوههای نوین کشت، آبیاری و تغییر الگوی کشت و دکتری ثریا ابراهیمی، گروه جغرافیای انسانی و آمایش، سازگاری آنها با شرایط خشکسالی موجود. دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی است، و فاقد حامی مالی میباشد.
فهرست منابع اصغری زمانی، اکبر.1392. "ارزیابی تغییرات سطح دریاچه ارومیه بهعنوان چالش عمیق زیستمحیطی فراروی منطقه شمال غرب ایران". فضای جغرافیایی، شماره 41، صص 71-99. تقیپور، سید مهدی، خلیفی، شهرام و بیگی، امیرعلم. 1398. "سنجش و اولویتبندی مولفههای ظرفیت سازگاری جوامع محلی در مواجهه با تغییر اقلیم )مورد مطالعه: شهرستان گناباد("، مرتع و آبخیزداری، شماره 2، صص 543-556. حیدریساربان، وکیل و مجنونی، علی. 1395. "نقش تنوع معیشتی در تاب آوری خانوارهای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه در برابر خشکسالی"، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره 4،صص 49-70. حافظنیا، محمدرضا )1389(. "مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی"، چاپ هفدهم، تهران، انتشارات سمت. زرافشانی، کیومرث؛ کشاورز، مرضیه و طاهره ملکی. 1393."سنجش توان سازگاری خانوارهای کشاورز در برابر خشکسالی مورد: دهستان درودفرامان در شهرستان کرمانشاه"، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، شماره 3، صص138-123. ستاد احیای دریاچه ارومیه. 1394."معرفی ستاد احیا و توضیح فعالیتهای ستاد احیای دریاچه ارومیه"، قابل دسترس در سایت: ..http://urlp.sharif.ir سجاسیقیداری، حمداهلل، صادقلو، طاهره، شکوری فرد، اسماعیل. 1395. "سنجش سطح دارایی های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار )مطالعه موردی: روستاهای شهرستان تایباد("، پژوهش و برنامهریزی روستایی، شماره 1، صص 197-216. سلیمانی، عادل .1395. "تبیین ظرفیت سازگاری نسبت به خشکسالی در روستاهای شهرستان روانسر"، رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی، استاد راهنما دکتر سحن افراخته و دکتر فرهاد عزیزپور. سلیمانی، عادل، افراخته، حسن، عزیزپور، فرهاد و طهماسبی، اصغر .1395. "تحلیل فضایی ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی شهرستان روانسردر مواجهه با خشکسالی"، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره 2، صص 65-78. سلیمی، جلیل و مکنون، رضا .1397. "ارزیابی ظرفیت سازگاری کار گروه ملی نجات دریاچه ارومیه"، تحقیقات منابع آب ایران، Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] شماره 4، صص 45-59. سواری، مسلم و شوکتی آمقانی، محمد .1398. "شناسایی راهکارهای سازگاری کشاورزان کوچک مقیاس در مقابله با خشکسالی در استان آذربایجانغربی"، برنامه ریزی فضایی، شماره 4، صص 166-141. فنی، زهره؛ معروفی، ایوب. 1397. "بررسی اثرات خشکی دریاچه ارومیه بر آسیب پذیری محیط زیست طبیعی و انسانی محیط پیرامون"، محیط زیست، شماره 58 ، صص 38-23. قدیریمعصوم، مجتبی؛ رضوانی، محمدرضا؛ جمعه پور، محمود و حمید رضا باغیانی. 1394."سطحبندی سرمایههای معیشتی در روستاهای گردشگری کوهستانی مورد: دهستان باالطالقان در شهرستان طالقان"، اقتصاد فضا و توسعه روستایی. شماره 1، صص 4 18-1.
فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال دوم، شماره اول )پیاپی 5(، بهار 1400 19
کشاورز، مرضیه و عزت اله کرمی. 1391. "پایدارسازی معیشت روستایی: چالش نظام ترویج کشاورزی در شرایط خشکسالی"،»مجموعه مقاالت ارائه شده در چهرمین کنگره ترویج و آموزش کشاورزی، صص24-1. مرکز آمار ایران، 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان میاندوآب.
Anvari, A, Valaei, M. 2015 .ent: Case study: Central Marhamat Abad rural district, Miandoab County. Bull. Env. Pharmacol. Life Sci., Vol. No 7.pp. 65-71
Adger, W.N., 2001. Scales of governance and environmental justice for adaptationand mitigation of climate change. Journal of International Development.Vol 13. No7. pp.921–931.
Basel, B., Goby, G., & Johnson, J. 2020. Community-based adaptation to climate change in villages of Western Province, Solomon Islands. Marine Pollution Bulletin, 156, 111266. (https://doi.org/10.1016/j.marpolbul.2020.111266).
Choden, K., Keenan, R. J., & Nitschke, C. R. 2020. An approach for assessing adaptive capacity to climate change in resource dependent communities in the Nikachu watershed, Bhutan. Ecological Indicators, 114, 106293. doi:10.1016/j.ecolind.2020.106293.
Chiroro, C. 2013. An evaluation of the determinants of resilience to drought in Malawi (Doctoral dissertation, University of Dundee).
Ellis, F. 2000. Rural livelihoods and diversity in developing countries. Oxford ;New York, NY: Oxford University Press.
Fankhauser, S., Smith, J.B., Tol, R.S.J., 1999. Weathering climate change: somesimple rules to guide adaptation decisions. Ecological Economics.NO 30.PP. 67–78
Dunlop Michael؛ Chhetri Netra؛ Tubiello Francesco N؛ Soussana Jean-François؛ Howden S Mark Meinke Holger. (2007). Adapting agriculture to climate change. Proceedings of the National Academy of Sciences. No 50. 19691-19696.
Gbetibouo, G. A. 2009. Understanding farmers' perceptions and adaptations to climate change and variability: The case of the Limpopo Basin, South Africa (Vol. 849). Intl Food Policy Res Institute, Washington, DC.
Gupta, J., Termeer, C., Klostermann, J., Meijerink, S., van den Brink, M., Jong, P. & Bergsma, E., 2010. The Adaptive Capacity Wheel: A Method to Assess the Inherent Characteristics of Institutions to Enable the Adaptive Capacity of Society, Environmental Science & Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] Policy,Vol.13.No.6. PP. 459-471..
Janssen, M., & van der Voort, H. 2020. Agile and adaptive governance in crisis response: Lessons from the COVID-19 pandemic. International Journal of Information Management, 102180. doi:10.1016/j.ijinfomgt.2020.102180.
Lemos MC, Boyd E, Tompkins EL, Osbahr H, Liverman D. 2008. Developing adaptation and adapting development. Ecol Soc.Vol12. No.2 .pp.26-28.
Matewos, T. 2020. The state of local adaptive capacity to climate change in drought-prone districts of rural Sidama, southern Ethiopia. Climate Risk Management, 27, 100209. doi:10.1016/j.crm.2019.100209. 20 سنجش ظرفیت سازگاری سکونتگاههای روستایی پیرامون .... )ابراهیمی و همکاران(
Milley, E., & Buys, L. 2008. The impact of social capital on residential wateraffecting behaviors in a drought-prone Australian community. Society and Natural Resources.Vol. 21.No. pp .244-257.
Mwamba, L. O. 2012. Vulnerability and Adaptability: Modelling the AdaptiveCapacity of Rural Households to Environmental Changes. Doctoral dissertation,Universität Leipzig.
Orlove, B. 2005.Human adaptation to climate change: a review of three historical cases and some general perspectives. Environmental Science & Policy.Vol. 8. No.6 .pp. 589–600.
Shariatzadeh, M., Bijani, M., Abbasi, E., & Morid, S. 2021. An adaptation capacity model in the face of climate change: A qualitative content analysis. Journal of Arid Environments, Vol.185. 104326. doi:10.1016/j.jaridenv.2020.104326.
Spinoni, Jonathan, Naumann, Gustavo, Vogt. Jürgen, Paulo Barbosa., 2015. European drought climatologies and trends based on a multi-indicator approach, Global and Planetary Change. Vol 127.pp. 50–57.
Thanvisitthpon, N., Shrestha, S., Pal, I., Ninsawat, S., & Chaowiwat, W. 2020. Assessment of flood adaptive capacity of urban areas in Thailand. Environmental Impact Assessment Review.Vol. 81.
Walker Stephen P.2014. Drought, resettlement and accounting. Contents lists available at ScienceDirect, Critical Perspectives on Accounting. Vol. 25 .pp. 604–619.
Zanmassou, Y. C., Al-Hassan, R. M., Mensah-Bonsu, A., Osei-Asare, Y. B., & Igue, C. B. 2020. Assessment of smallholder farmers’ adaptive capacity to climate change: Use of a mixed weighting scheme. Journal of Environmental Management, 276, 111275. doi:10.1016/j.jenvman.2020.111275.
Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ]
Journal of Geographical Studies of Mountainous Areas, Vol.2, No.1, Spring 2021,Serial No. 5 Doi:10.52547/gsma.2.5.1 EISSN: 2717-2325 http://gsma.lu.ac.ir Pp. 1-21
Assessing the Adaptation Capacity of Rural Settlements Around Lake Urmia (The Case of: Miandoab County)
Soraya Ebrahimi*1, PhD in Department of Human Geography and Landuse Planning, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. Abdoreza Rahmani Fazli, Associate Professor in Department of Human Geography and Landuse Planning, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. Farhad Azizpour, Associate Professor, Department of Human Geography, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.
Received: 30 March 2021 Accepted: 15 May 2021 Abstract Today, in order to adapt to real or expected stresses and to deal with natural consequences and crises (drought, floods, earthquakes, etc.), attention to the adaptation capacity of human settlements, especially in rural areas, is of paramount importance. Therefore, the purpose of this article is to investigate and assess the capacity of adaptation of rural areas to the drying of Lake Urmia in Miandoab county. This research was applied in terms of descriptive-analytical method and library and field studies were used to collect data. 15% of the villages of this city were selected as a statistical population using the three criteria of rural household number, geographical distribution and natural location, and then 330 households were selected as the sample size using the Cochran's formula. Data were analyzed using one-t-test, Coopras decision model, cluster analysis and Mooren I statistic in GIS software. The results showed that 10% of the villages (three villages of Gol Soleimanabad, Tazehkand Hasloughoubi and Haji Hassan) with high adaptation capacity, 67/6 at medium adaptation level 33/13 at low adaptation level and 67/66 of the villages - which includes 20 sample villages - were in a very low position in terms of adaptive capacity to the drying up of Lake Urmia. In addition, the spatial pattern of adaptation capacity indicators in Miandoab city according to Mooren I statistic follows a random pattern and villages that have access to sufficient water resources and capital and quick access to Miandoab city have a higher adaptation capacity and in The total adaptation capacity of the studied villages is at a moderate to low level.
Downloaded from gsma.lu.ac.ir at 19:29 IRST on Friday September 24th 2021 [ DOI: Doi:10.52547/gsma.2.5.1 ] Keywords: Adaptation capacity, Drought, Urmia Lake, Miandoab County.
1 * Corresponding Author: email: [email protected]
To cite this article: Ebrahimi, S., Rahmani Fazli, A., Azizpour, F (2021), Assessing the adaptation capacity of rural settlements around lake Urmia (The case of: Miandoab county), Journal of Geographical Studies of Mountainous Areas, 2(5), 1-21. Doi:10.52547/gsma.2.5.1