liberaal journaal 100 JAAR VROUWENKIESRECHT In 2017 is het honderd jaar geleden dat Desalniettemin is het goed ook nu reeds welke prominente (liberale) vrouwen het algemeen mannenkiesrecht werd bij honderd jaar passief kiesrecht stil te hebben als eerste stappen gezet in de ingevoerd, evenals het passief kiesrecht staan, als eerste stap op welke naar ge- actieve politiek? Hoe gaat een partij als voor vrouwen. Daarmee konden vrou- lijke politieke rechten. Bovendien viert de SGP - anno 2017 de enige partij die wen zich voortaan verkiesbaar stellen het Liberaal Vrouwen Netwerk van de vanuit haar beginselen geen voorstander en ook gekozen worden. Tevens werd VVD in 2017 zijn vijftienjarig bestaan, is van dit recht voor vrouwen - om met de weg vrijgemaakt voor actief kiesrecht eens te meer een goede reden om in een het passief vrouwenkiesrecht? Welke rol voor vrouwen - het recht om ook zelf extra editie van het Liberaal Journaal stil speelden het Liberaal Vrouwen Netwerk een stem uit te brengen. Het zou nog tot te staan bij de politieke participatie van en zijn voorganger Vrouwen in de VVD 1919 duren alvorens vrouwen daadwer- vrouwen. voor liberale vrouwen in Nederland? kelijk actief kiesrecht verwierven. Hoe kwam het passief kiesrecht in 1917 Welke uitdagingen zijn er nog voor het uiteindelijk tot stand; welke ontwikkelin- Netwerk? Deze en andere vragen komen In feite zou dus gesteld kunnen worden gen hebben zich sinds 1917 voorgedaan aan bod in dit Liberaal Journaal. dat er pas in 2019 echt iets te vieren is. in de politieke participatie van vrouwen; De vraag naar recht eist gevoel van plicht. De vrouw zal niet vrij worden en is dat ook niet waard, als zij niet zichzelf bevrijdt, niet toont de zelfbewuste te zijn, de Aletta jacobs fiere, die zelfstandig haar ketenen wil afwerpen. wilhelmina drucker HOE KWAM VROUWENKIESRECHT IN NEDERLAND TOT STAND? door Patrick van Schie Na de val van Napoleon in 1815 was het kies- Thorbeckes kieswet uit 1850 had vrouwen niet recht in het nieuwe Koninkrijk Nederland weer expliciet van kiesrecht uitgesloten. Dat het Van regentenheerschappij naar zeer beperkt. Ten tijde van de grondwetsherzie- kiesrecht aan mannen was voorbehouden sprak algemeen kiesrecht ning in 1848 door de liberale staatsman Johan destijds vanzelf. In 1882 deed Aletta Jacobs in Ons land was sinds zijn ontstaan eind 16e eeuw Rudolf Thorbecke bezat ongeveer 10% van de Amsterdam een aanvraag om op de kieslijst te een regentenrepubliek. Het bestuur was in han- volwassen mannen kiesrecht. Thorbecke zorgde worden geplaatst, daar zij aan alle wettelijke den van een klein aantal families. Het grootste wel voor een directe verkiezing van de Tweede vereisten voldeed. Haar verzoek werd afgewezen, deel van de bevolking kwam er politiek volstrekt Kamer, in plaats van (zoals tot dan toe) via de waarop Jacobs in hoger beroep ging. De Hoge niet aan te pas. Wel werden tijdens de Bataafsche tussentrap van kiesmannen die door de stem- Raad bepaalde uiteindelijk dat de afwijzing te- Republiek (1795-1801), onze eigen variant van gerechtigde burgers werden gekozen en dan recht was, want als de wetgever in 1850 ook aan de Franse Revolutie, ineens veel meer burgers bij vervolgens hun eigen gang konden gaan bij vrouwen het kiesrecht had willen toekennen ‘dan het bestuur betrokken. Ja, zelfs een meerderheid de selectie van Kamerleden. Maar Thorbecke zou dat uitdrukkelijk zijn vermeld’. van de volwassen mannen kreeg toen (even) breidde het aantal kiesgerechtigden niet uit, het kiesrecht. Maar vrouwen bleven bijna overal kromp het zelfs enigszins in. Pas veel later, in Voor de zekerheid werd bij de grondwetsherzie- van het kiesrecht verstoken, behalve in enkele 1887, werd dit verhoogd tot ongeveer een kwart ning in 1887 het woord ‘mannelijk’ toegevoegd gemeenten waar zij als gezinshoofd - wanneer van de mannen. aan het artikel waarin omschreven stond wie zij weduwe waren geworden - een stem mochten In 1896 bracht een nieuwe kieswet, voorgesteld kiezer kon worden. Het gevolg was dat om vrou- uitbrengen. door de liberale minister Samuel van Houten wenkiesrecht te kunnen invoeren voortaan een (dezelfde man als die van het Kinderwetje uit grondwetswijziging nodig was, wat wil zeggen 1874) het aandeel kiezers op ongeveer 50%, een meerderheid van twee-derde in beide Ka- weigerde zich dan ook sterk te maken voor wat vraag welke vrouwen het meest voor toekenning Kamer. Vier unie-liberale Kamerleden waren zo waarna het tot 1917 geleidelijk aan steeg tot ruim mers der Staten-Generaal. zij afdeed als ‘dameskiesrecht’, een beperkte van het kiesrecht in aanmerking zouden moeten teleurgesteld dat de voorgestelde nieuwe grond- 70%. Naast censuskiezers (mensen die kiesrecht Rond 1900 kwam een beweging voor vrouwen- vorm van vrouwenkiesrecht. Niet het kiesrecht komen en in welk tempo het zou moeten wor- wet geen actief vrouwenkiesrecht bevatte dat zij genoten omdat zij minimaal een zekere som kiesrecht op gang, minder waarschijnlijk als voor vrouwen uit de burgerlijke klasse, maar dat den ingevoerd. een amendement indienden om dit alsnog in belasting betaalden) kwamen er nu onder andere directe reactie op de expliciete uitsluiting van voor mannen uit de arbeidersklasse was volgens In een gezamenlijk verkiezingsprogram dat het wetsvoorstel op te nemen. Uitgerekend een spaarkiezers (voor wie een zeker bedrag bij een vrouwen in de Grondwet dan wel als gevolg deze partij urgent. beide liberale partijen, LU en BVL, samen met vrijzinnig-democratisch Kamerlid bekritiseerde spaarbank had ingelegd) en examenkiezers (voor van een algemene emancipatiebeweging van de de VDB voor de verkiezingen van 1913 vast- hen. Natuurlijk, het vrouwenkiesrecht was een wie bepaalde (beroeps)opleidingen met succes vrouw. Deze deed zich niet enkel in Nederland Confessionele politici waren overwegend tegen stelden, spraken zij zich met betrekking tot het goede zaak, maar wanneer het in deze herzie- had afgerond). De grondwetsherziening van voor; het betrof een internationaal fenomeen. vrouwenkiesrecht. Deze voorlopers van het vrouwenkiesrecht uit voor het wegnemen van ning werd opgenomen zouden de confessione- 1917 bracht algemeen kiesrecht. Bewegingen die streefden naar vrouwenkiesrecht CDA manifesteerden zich toen in drie stromin- de grondwettelijke belemmering die in 1887 len de hele Pacificatie torpederen en kon men Het aantal kiesgerechtigden kwam daarmee ove- waren vooral sterk in de Angelsaksische landen gen: katholiek (RKSP), christelijk-historisch was aangebracht. Dit voorstel werd door het van voren af aan beginnen. Nadat ook Cort van rigens niet op 100%, omdat enkele categorieën en in Scandinavië. Voorstanders van vrouwen- (CHU) en anti-revolutionair (ARP). Alleen na die verkiezingen optredende kabinet onder der Linden het amendement ontried, trokken de bleven uitgesloten: zoals gevangenen, landlopers, kiesrecht in Nederland onderhielden nauw onder de eerste twee stromingen bevonden zich de liberale premier Pieter Cort van der Linden unie-liberalen het in. dronkaards en mensen die onder curatele waren contact met geestverwanten daar en elders over enkele voorstanders van vrouwenkiesrecht, overgenomen, tezamen met het passieve vrou- De hele kiesrechtkwestie draaide om het actieve gesteld. de grens. maar zij vormden de uitzonderingen. Veruit wenkiesrecht. kiesrecht. Dat was het waar voorstanders van de meeste confessionelen meenden dat het algemeen mannenkiesrecht en van (enigerlei vrouwenkiesrecht in strijd was met de ‘roeping’ vorm van) vrouwenkiesrecht voor streden. Het De opkomst van het verlangen Het vrouwenkiesrecht in de van de vrouw, welke inhield toewijding aan de De grondwetsherziening van is dan ook opmerkelijk dat het enige recht dat naar vrouwenkiesrecht verschillende politieke verzorging van echtgenoot en de opvoeding van 1917: geen actief wel passief vrouwen wat dit betreft bij de Pacificatie wel Op de volwassen bevolking als geheel – de grens stromingen de kinderen. Reeds het zich verdiepen in de po- vrouwenkiesrecht kregen, het passief kiesrecht was. Wat het minst voor de kiesgerechtigde leeftijd lag destijds op 23 Onder politieke partijen, die zich juist ook in litieke strijd, al helemaal het eventueel bezoeken Onder het kabinet-Cort van der Linden kwam specifiek werd verlangd werd dus als eerste ver- jaar – bleef op dat moment overigens meer dan deze periode vormden, was de Vrijzinnig-De- van verkiezingsbijeenkomsten, en de gang naar de zogenoemde Pacificatie tot stand: de uitruil kregen. de helft van kiesrecht verstoken. De grondwet mocratische Bond (VDB) de eerste die onom- het stemlokaal werden geacht afbreuk aan deze van algemeen mannenkiesrecht (een wens van Voor wat betreft het actieve vrouwenkiesrecht van 1917 bracht namelijk geen actief vrouwen- wonden het vrouwenkiesrecht omarmde. Vanaf roeping te doen. liberalen, vrijzinnig-democraten en sociaal- werd overigens wel, zoals het destijds werd kiesrecht. Terwijl de minst ontwikkelde man de oprichting van deze bond in 1901 luidde zijn Onder liberalen, destijds organisatorisch ver- democraten) tegen de gelijke bekostiging van genoemd, de grondwettelijke grendel wegge- voortaan kiesrecht had, kon geen enkele vrouw eerste programpunt: algemeen kiesrecht voor deeld over de unie-liberalen (LU) en aan hun het bijzonder (op religie gegronde) onderwijs schoven. In de toekomst zou het parlement bij bij de eerste Tweede Kamerverkiezingen die in mannen en vrouwen. rechterkant de vrij-liberalen (BVL), liepen de (een wens van de confessionelen). Het actieve gewone meerderheid tot invoering van enige 1918 onder algemeen kiesrecht