Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1623-1638. Organizational Change, pp.1623-1638.

ENDÜSTRİ DEVRİMLERİ VE TURİZM: TÜRKİYE TURİZM 4.0 SWOT ANALİZİ VE GEÇİŞ SÜRECİ ÖNERİLERİ

INDUSTRIAL REVOLUTIONS AND TOURISM: TURKEY TOURISM 4.0 SWOT ANALYSIS AND PROPOSAL FOR ADAPTATION PROCESS

Yunus TOPSAKAL*, Nedim YÜZBAŞIOĞLU**, Murat ÇUHADAR*** * Dr, Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0003-3202-5539 ** Prof. Dr., Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-6079-9980 *** Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0003-0434-1550

ÖZ Avrupa’da 1800’lü yıllarda ortaya çıkan endüstri devrimi, yıllar içerisinde gelişen teknoloji ve inovasyonlar ile üç kez evrilmiş ve günümüzde dördüncü kez Endüstri 4.0 ismiyle tekrardan evrilmeye girmiştir. Yıllar içerisinde yaşanan endüstri devrimleri, hemen bütün endüstrileri derinden değiştirdiği gibi turizm endüstrisini de etkilemiş ve hem olumlu hem de olumsuz olarak ilerlemesine yol açmıştır. Bundan dolayı Endüstri 4.0 geçiş sürecine ilişkin araştırma ve çalışmalar, araştırmacıların ilgisini çekmeye başlamıştır. İlgili literatür incelendiğinde, örneğin Tarım 4.0 gibi ekonomik endüstriler ile ilgili çok sayıda çalışma mevcutken, Türkiye’de Turizm 4.0 ve geçiş süreciyle ilgili çalışmaların sınırlı sayıda olduğu gözlenmektedir Bu bağlamda bu çalışmanın amacı, geçmişten günümüze endüstri devrimlerinde turizm endüstrisinin nasıl bir değişim içine girdiğini incelemek ve bu doğrultuda Türkiye Turizm 4.0 için SWOT analizi yaparak Turizm 4.0’a geçiş sürecinde Türkiye turizmi için önerilerde bulunmak olarak belirlenmiştir. Çalışmada Endüstri 4.0 ile beraber turizm ile ilgili sektörleri bekleyen değişimler belirlenmeye çalışılmış ve bu kapsamda Türkiye Turizm 4.0 için SWOT analizi yapılarak turizm yöneticilerine ve politika yapıcılara uygulamaya dönük önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Endüstri Devrimleri, Endüstri 4.0, Turizm, SWOT, Türkiye Jel Kodları: L83, O30, Z31.

ABSTRACT The industrial revolution, which emerged in Europe in 1800s, has evolved three times with the developing technologies and innovations over the years, and has now evolved into the fourth time under the name of Industry 4.0. The industrial revolutions that have been experienced over the years have affected almost all industries as well as the tourism industry. Therefore, researches related to the Industry 4.0 process began to attract the attention of researchers. The aim of this study is to examine evaluations in the tourism industry in the industrial revolutions and to give proposals to tourism industry for adaptation to Industry 4.0 with SWOT analysis. In the paper, expected changes in the tourism-related sectors have been identified. In this content, SWOT analysis of Turkey Tourism 4.0 has been done conducted. According to findings, proposals towards Industry 4.0 implementations have been developed for tourism managers and policy makers. Keywords: Industrial Revolutions, Industry 4.0, Tourism, SWOT, Turkey Jel Codes: L83, O30, Z31.

1623 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018

1. GİRİŞ Teetotalers Club üyeleri için ilk tur organizasyonunu düzenlemiştir. Bu tur Tarihçiler, Antik Roma dönemi için yaygın organizasyonunun ardından Thomas Cook, olarak turizme atıfta bulunmaktadır. Çünkü, 1845 yılında otuz yıl içinde dünya çapında yaz aylarında Roma, Romalı olmayanlar bir acenta haline gelen bir seyahat acentesi için popüler bir destinasyon durumundaydı. kurmuştur (Enzensberger, 1996: 128). MS 1’de Roma, bir milyondan fazla nüfusa sahipti ve sahip olduğu tesisler turistleri İkinci Endüstri Devrimi, Amerika Birleşik buraya çekmekteydi. Roma Devletleri’nde 1860lar ve 1890larda destinasyonunun banyolarına gidip gelişmiştir (Leighton, 1970: 3). İş sahaları rahatlamak, zar veya tahta oyunları bu sefer, imalattan hizmetlere kaymaya oynamak, araba yarışı ya da gladyatörlere başlamıştır (Blinder, 2006: 116). Bu katılmak, Kolezyum’daki kavgaları izlemek dönemde 1872’de Thomas Cook, ilk dünya ve yeni kölelere sahip bir alışveriş turunu “Oceanic” adında bir gemi ile merkezini ziyaret etmek için Roma organize etmiştir. Buharlı tren ve gemiler destinasyonu ziyaret edilmekteydi seyahat şekillerini değiştirmiştir. Nüfusun (Beckerson ve Walton, 2005: 80). ve refahın hızlı bir şekilde artması, kısa Roma’nın turizmde bir çekim merkezi sürede çok büyük bir yeni pazar yaratmıştır. olarak başarılı olmasının sebebi turizmin Toplu seyahat imkânı gelişmiş ve tur endüstriyel medeniyetler ile beraber operatörleri organize turlar, seyahat gelişme göstermiş olmasıdır. Bunun en paketleri, posterler ve broşürler gibi yeni güzel örneklerinden biri de 19. yüzyıl pazarlama yöntemlerini kullanmaya boyunca İngiliz turistlerin diğer ülkelere başlamıştır (Lickorish ve Jenkins, 2006: kıyasla sahip olduğu avantajlardır 11). Hava turizmi ise 1918 ve 1919’da (Enzensberger, 1996: 126). Çünkü Paris-Brüksel ve Londra-Paris rotalarında İngiltere’de başlayan Birinci Endüstri düzenli hatlar ve Berlin-Leipzig rotalarında Devrimi (BED) ve İngiltere’nin İkinci ilk düzenli yolcu seferleri ile başlamıştır Endüstri Devrimi’ne (İED) hızlı uyumu ile (Gierczak, 2011: 275). İngiltere’de turizm diğer ülkelere göre daha Üçüncü Endüstri Devrimi (ÜED) terimi ilk fazla gelişmeye başlamıştır. defa iktisatçı Rifkin (2011) tarafından Endüstrileşme kelimesi genel olarak “insan kullanılmıştır. Üçüncü Endüstri gücü yerine makinelerin getirilmesi Devrimi’nin internet teknolojisinin sürecini” ifade etmektedir (Outman ve yenilenebilir enerji ile entegrasyonu Outman, 2003: xv). Endüstrileşme olduğunu belirtmiştir (Rifkin, 2011). ÜED sürecinde fosil yakıtlar, özel bir rol uyum sağlanabilir hizmetler ve dijital oynamıştır. Fosil yakıtlar, Birinci (kömür) üretime odaklanmıştır. ÜED kitlesel ve İkinci Endüstri Devrimi’nde (petrol) kişiselleştirmede (özellikle hizmetlerin ve hem muazzam bir üretkenlik getirmiş hem imal edilen malların entegrasyonu) de ulaşım, üretim ve tüketim bağlamında üretkenliği arttırmayı, aylar boyunca teknolojik ve ekonomik koşulları çalışabilen ve çoğunlukla beyin gücüne değiştirmiştir (Janicke ve Jacob, 2009: 1). bağlı olan bilgisayar ve iletişim teknolojilerini işletmelerde kullanmayı İlk Endüstri Devrimi, 18. yüzyılın son üç amaçlamıştır (Tien, 2012: 262). ÜED ayında İngiltere’de meydana gelmiştir. döneminde, 1945’ten sonra turizm, toplu Buhar makinesinin icadı ve el emeğinin seyahat ile yeni bir gelişme evresine yerine geçmesi daha fazla sermaye-yoğun girmiştir. 1953 yılında iki günlük turlarda üretim yöntemlerine geçişi tetiklemiştir Lyon, Barselona, Madrid, Tangiers, (Leighton, 1970: 3). Bu dönem içerisinde Kazablanka ve Agadir’de bir mola ile buharlı motorlar ile ulaşım sistemlerinin turistleri gezdiren 36 kişilik ikiz motorlu bir değişmesi ve kolaylaşması ile beraber, 1841 uçak olan Vickers Viking tasarlandı. yılında bahçıvan olan Thomas Cook, (Gierczak, 2011: 275). Bu dönemde Loughborough ve Leicester arasında bilgisayarın geliştirilmesi operasyonların

1624 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı yönetilmesinde büyük değişimlere neden makinelerinde kullanılmıştır (Roberts, olan teknolojik inovasyonları da 2015: 1). Buharlı motor, BED’in itici bir beraberinde getirmiştir. Bilişim gücü iken, tekstil endüstrisi de diğer bir teknolojileri ve özellikle internet, dünya güçtür (Outman ve Outman, 2003: 65). çapında turizm talep ve arzını arttırmıştır BED’in temel kolaylaştırıcı teknolojileri ise (Kiprutto vd., 2011). güç kaynaklarındaki (kömür ve odun yakıtı ile çalışan buhar motoru) değişimdir. BED Dördüncü Endüstri Devrimi (Endüstri 4.0) tekstil ve demir yapımına odaklanmıştır. iletişim kurabilen, analiz edebilen ve veriyi BED Üretimde üretkenliği artırmaya kullanabilen bir dijital girişim yaratmak için çalışmış, çoğunlukla kas gücüne bağlı, on akıllı dijital teknolojilerle gelişmiş üretim yıllar boyunca yaşam döngülerine sahip ve operasyon tekniklerini barındıran, mekanik araçlar kullanmış, geçim ile ilgili fiziksel dünyaya daha fazla akıllı eylem bir yaşam standardını benimsemiş ve getiren yeni bir Endüstri devrimidir İngiltere’de 1750’de ilk kez etkili olmuştur (Cotteler ve Sniderman, 2017: 2). Endüstri (Tien, 2012: 262). 4.0 ile beraber ‘akıllı olma’ kelimesi literatüre girmiştir. Turizm endüstrisi Teknolojik değişim Thomas Ashton’ın “ilk teknolojiye hızla uyum sağlayan bir endüstri devrimi” olarak isimlendirdiği endüstri olmasından dolayı, turizm dönem olan 1760-1830 yıllarına denk endüstrisinde Endüstri 4.0 teknolojilerinin gelmektedir (Crafts, 1996: 197). Tarihçiler kullanılması gündeme gelmiş ve bu konuda BED’in 1750 veya 1760 civarında bazı akademik çalışmalar yapılmaya başladığını belirtmektedir (Outman ve başlamıştır. Ülkemizde akıllı destinasyonlar Outman, 2003: 11). Adam Smith, BED’in (Topsakal ve Çelik, 2017), akıllı turizm başlangıcında, 1776 yılında “Ulusların kapsamında engelli dostu TurKey4ALL Zenginliği” kitabını yayınlamıştır. Smith’in uygulama geliştirme (Topsakal, 2018) ve vizyonu olağanüstü olsa da, ileride ne yeni nesil turist kartı geliştirilmesi olacağını tam olarak bilememiştir. (Topsakal vd., 2018) gibi Endüstri 4.0 Endüstrileşmekte olan ülkelerdeki işçiler teknolojilerinin turizme uyumu ile ilgili çiftlikten fabrikaya göç ettikleri için, bazı çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, toplumsal değişimler de başlamıştır Türkiye’nin Endüstri 4.0 altyapısı, (Blinder, 2006: 116). üstyapısı, rakipleri gibi unsurları inceleyen Teknoloji, Endüstri Devriminin önemli bir çalışma sayısı oldukça kısıtlıdır. unsuru olmasına rağmen tek unsur değildir. Çalışmanın amacı endüstri devrimlerindeki Endüstri Devrimi ile ilgili temel teknik gelişmeleri inceleyip, bu gelişme ve gelişmeler dört alanda meydana gelmiştir teknolojilerin turizm endüstrisini nasıl bir (Outman ve Outman, 2003: 3): evrimden geçirdiğini ortaya koymak ve bu doğrultuda Türkiye Turizm 4.0 için SWOT  Mekanik Güç: Mekanik güç ilk önce analizi yaparak Turizm 4.0’a geçiş makineyi çalıştıran buharı elde etmek sürecinde Türkiye turizmi için önerilerde için kömür yakan buharlı makinelerden, daha sonra ise petrol ya bulunmak olarak belirlenmiştir. da elektrikle (kömürle üretilen) çalışan motorlardan türetilmiştir. 2. BİRİNCİ ENDÜSTRİ DEVRİMİ VE  İmalat: İmalat, el yapımından TURİZM makineye ve ev yapımından fabrika yapımı mallara geçişe doğru değişim Birinci Endüstri Devrimi (BED) 1750li içerisine girmiştir. yıllarda İngiltere’de başlamıştır (Leighton, 1970: 3). 1781’de James Watt, ilk endüstri  Ulaşım: Atlar, katırlar ve öküzlerin devriminin ardındaki itici güç olan buharlı yerini buhar motorlar ile çalışan motorun patentini almıştır. Buhar motorları trenler ve buharlı gemilere, daha sonra 30 yıl içerisinde ilk tren, tekne ve tarım

1625 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018

otomobiller, kamyonlar ve sonunda da devrimi, demiryolu ağlarının petrolle çalışan uçaklara bırakmıştır. geliştirilmesine, iletişim seçeneklerinin  İletişim: İnsanlar tarafından taşınan artmasına ve borsanın icadı ile bankaların, mesajlar telgraf, telefon ve daha sonra finansörlerin ve özel yatırımların İnternet üzerinden uzun mesafelere yükselmesine neden olmuştur. İlk endüstri anlık iletişim ile değişmiştir. devrimi, yaşam kalitesinde genel bir artış sağlamıştır. Bununla birlikte, hızlı Endüstri Devrimi toplumun her seviyesinde kentleşmenin sağlanamaması nedeniyle radikal ve ani; fakat aynı zamanda uzun sınıf ayrımcılığının ve hastalık salgınının süreli bir değişim olarak algılanmalıdır artmasıyla da sonuçlanmıştır (Roberts, (Janicke ve Jacob, 2009: 3). Odun ya da 2015, 1). İlk fabrika sahipleri, çalışanlarının kömür yakılarak çalıştırılan veya bir akarsu sağlığına ve esenliğine çok fazla önem ya da ırmağın akan sularıyla güçlendirilmiş vermedikleri için para kazanmaya yeni makineler, daha önce birkaç insanın ya odaklanmıştır (Outman ve Outman, 2003: da hayvanın ürettiğinin miktarın aynısını 79). üretmeyi başarmıştır. Makineler sadece birkaç canlı varlığın işini yaparken, aynı Birinci Endüstri Devrimi ile gelişen zamanda bunları çok daha hızlı yapabilirdi teknolojiler Tablo 1’de özetlenmiştir. (Outman ve Outman, 2003: 33). İlk endüstri Tablo 1: BED Teknolojileri Tarih Teknoloji David Ramsay, İngiliz hükümetinden buhar haline getirilen ısıtılmış suyla çalışan 1631 pompa için patent almıştır. 1712 Thomas Newcomen, ilk buharlı motoru İngiltere’de geliştirmiştir. 1763 James Watt tarafından buharlı makine icat edilmiştir 1764 James Hargreaves geleneksel iplik makinasının yeni bir versiyonunu icat etmiştir 1765 Richard Reynolds tarafından ilk demir raylar İngiltere’de tanıtılmıştır. 1769 Richard Arkwright su gücüyle dönen pamuk makinesini icat etmiştir 1802 Richard Trevithick buharlı lokomotifi geliştirmiştir. 1807 Robert Fulton adındaki Amerikalı, buharlı makineyi gemilerde kullanmıştır. 1812 Buharlı makine ilk kez lokomotiflerde kullanılmaya başlandı. George Stephenson Locomotion isimli lokomotifi İngiltere’de 32 km bir ray boyunca 1825 işletmiştir. Bu ilk defa kamuya ait bir tren yolunda işletilen buharlı lokomotiftir. 1840 İlk düzenli okyanus ötesi buharlı gemi seferleri başlamıştır. 1844 Samuel Morse, ABD’de ilk ticaret amaçlı telgraf servisini hizmete açmıştır Yazarlar tarafından derlenmiştir.

1763 yılında icat edilen buharlı makine, kıyısı ziyareti de banyo tesisleri (spa) ile turist taşımacılığını da kapsayan BED’in beraber başlamıştır. Bu yıllarda deniz kıyısı başlangıcı olarak da kabul edilmektedir seyahatleri sağlık, iyileşme ve modaya (Gierczak, 2011: 275). BED döneminde uygun olarak tanınma istekleri ile geliştirilen teknolojiler ve icatlar aynı başlamıştır (Beckerson ve Walton, 2005: zamanda turizm endüstrisi için de önemli 55). etkiler bırakmıştır. BED döneminde buharlı 1820li yıllarda hizmete açılan Liverpool - makinelerin trenlere ve gemilere Manchester demiryolu hattında 1842 yılına uygulanması turizm endüstrisi için en kadar 23 milyondan fazla yolcu taşıması önemli icat olarak görülebilir. Turist yapılmıştır (Page 2009: 51). Thomas Cook, taşımacılığının gelişmesi ile 1820lerde San 1841’de ilk paket turunu tanıtmıştır; fakat Sebastian destinasyonu banyo tesislerini aslında bu dönemde demiryolları ile gezi kullanmak amacıyla birçok turistin uğrak amaçlı yolcu taşınması beklenmeyen bir yeri olmuştur (Larrinaga, 2005: 93). Deniz kullanım alanıydı (Lickorish ve Jenkins,

1626 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 2006: 17). Thomas Cook, Loughborough ve imalattan hizmetlere kaymaya başlamıştır Leicester arasındaki ilk yolculuğunu (Blinder, 2006: 116). Teetotalers Club üyeleri için düzenlemiştir. 19. yüzyılın sonlarında başlayan ikinci Bu yolculuğun ardından Thomas Cook, endüstri devrimi, ulaşım ve üretimde 1845 yılında otuz yıl içinde dünya çapında önemli teknolojik ilerlemeye yol açmıştır. bir acenta haline gelen bir seyahat acentesi Otomobil, vapur, anten ve telgraf kurmuştur (Enzensberger, 1996: 128). teknolojileri, ekonomiden sosyal değişime BED döneminde gezilere katılan turistler kadar her türlü gelişmeyi etkilemeye gittikleri yerler ile ilgili bilgiler de başlamıştır (Roberts, 2015: 2). İED’in temel toplamaya başlamıştır. En önemli İngiliz el kolaylaştırıcı teknolojileri ise güç kitapları yayıncılarından olan John Murray, kaynaklarındaki değişim (elektrik gücü), BED döneminde gezginlerin eserlerini ulaşım (demiryolları, otomobil); demir ve yayınlamaya başlamıştır. Örneğin, Murray çelik üretiminde gelişmeler; ampulün 19. yüzyılın en iyi satanlarından biri olan icadıdır. Janicke ve Jacob’a (2009: 10) göre “Güney Afrika’da David Livingstone’un İED kitlesel üretim ile kitlesel kazançlara Misyoner Seyahatleri ve Araştırmaları” olanak sağlamıştır. Sonuç olarak, gelir kitabını 1857’de yayınlamıştır (Mackenzie, dağılımında köklü bir değişimden dolayı 2005: 22). Benzer şekilde Büyük sendikal hakların ve sosyal güvencenin Britanya’da 1854 yılında Kraliyet Otel sağlanması gerekliliği sorunu oluşmuştur. Rehberi yayınlanmıştır. Bu rehberde çoğu İED döneminde ilk elektrikli tren Berlin sahil beldelerinde ve şehirlerde olan Ticaret Fuarı’nda tanıtılmıştır. Elektrikli 8000’den fazla otel listelenmekteydi (Page, tren Ernst Werner von Siemens’in icadıydı. 2009: 51). 1881’de, Berlin’e yakın 2,5 metrelik bir elektrik hattı inşa edilmişti ve iki yıl sonra Switlandland’daki Burgdorf ve Thun 3. İKİNCİ ENDÜSTRİ DEVRİMİ VE arasındaki demiryolu elektriklendirildi. TURİZM Otomobilin tarihi ise Daimler şirketinin iki Endüstri Devrimi’nin Büyük Britanya’dan silindirli bir motor sergilediği 1889 Paris Amerika Birleşik Devletleri’ne ve Fuarı’nda başlamıştır (Gierczak, 2011: Avrupa’ya hızla yayılmasıyla, bazıları yeni 275). İED ile çok sayıda yeni teknoloji icat olan ve bazıları da mevcut makinelere göre edilmiştir. Bu icatların hız kazanması geliştirilmiş olan bir icat dalgası yaklaşık 70 yıllık bir süredir devam eden oluşmuştur. Bilimde, özellikle kimyadaki teknik değişimlerden dolayıdır (Atkeson ve ilerlemeler, özellikle tarım ve tıpta köklü Kehoe, 2001). İED ile gelişen bazı değişikliklere yol açmıştır. Petrol, önemli teknolojiler Tablo 2’de özetlenmiştir. bir enerji kaynağı haline gelmiş ve yeni bir 19. yüzyılda, buhar motoru demiryolu ve mobil makineler sınıfına (özellikle buharlı gemiler tarafından yaygın bir otomobil ve kamyonlar) yol açmıştır. kullanım haline gelmiş, ardından benzinli Elektrik, yeni motorların piyasaya motorun icadı ve sert yüzey yollarının sürülmesinin yanı sıra, hem fabrikalar hem geliştirilmesi motorlu turizmin gelişmesine de evler için verimli aydınlatmaya yol açan imkân sağlamıştır. 1840’ta bir İngiliz şirketi yeni bir enerji sağlama aracı olarak olan Cunard, ilk kez transatlantik seferler geliştirilmiştir (Outman ve Outman, 2003: gerçekleştirdi. Yolcu taşımacılığı büyük 107). İkinci endüstri devrimi (İED) montaj ölçüde göç nedeniyle gelişmiştir ve I. hatlarına (özellikle Henry Ford tarafından Dünya Savaşı’ndan beri de turizm amacıyla tasarlandığı gibi) ve çelik üretimine kullanılmaktadır (Gierczak, 2011: 275). odaklanmış ve kitlesel üretimde üretkenliği Transatlantik seyahat, 1860’larda hız arttırma hedeflenmiştir. İlk etkileri ABD ve kazanmış ve büyük tur konsepti ortaya Almanya’da 1860 yılında belirmiştir (Tien, çıkmıştır. Translantik seyahatler 2012, 262). İED ile iş sahaları bu sefer geliştirilmiş ulaşım, artan zenginlik, merak

1627 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018 ve yeni deneyim cazibesi tarafından motive demiryolu hattı ile bağlantılı olan Alar ve edilmiştir (Lickorish ve Jenkins, 2006: 18). Venta de Banos arasındaki demiryolunun İkinci Dünya Savaşı’nın bitimine kadar, tamamlanması ile sadece bu şehirlerdeki transatlantik gemiler turizmde kıtalararası kaplıcalarda turizm hareketliliği hız taşımacılığın tek aracıydı (Gierczak, 2011: kazanmıştır (Larrinaga, 2005: 99). 275). 1864 yılında Madrid-Irun-Paris Tablo 2: İED Teknolojileri Tarih Teknoloji 1830ler Samuel Morse - Telgraf 1876 Alexander Graham Bell - Telefon 1877 Thomas Edison fonograf isimli ses kayıt cihazını icad etti Thomas Edison New Jersey’deki Menlo Park içerisinde yarım mil boyu sokağı 1879 ışıklandırmıştır. Elektrik ve ampul ile beraber konveyör bantları / montaj hatları; elektrikli lambalar = 24 1880ler saat çalışma 1880ler Elektrikli tramvaylar / arabalar Alman mühendis Gottlieb Daimler, günümüz otomobillerindeki motorlara benzeyen bir 1889 motor geliştirmiştir 1895 Guglielmo Marconi - Kablosuz Telgraf / Radyo 1908 Henry Ford Model T’yi tanıtmıştır 1910 Hidroelektrik güç Yazarlar tarafından derlenmiştir.

1870’de Hotel Ezcurra ve 1884’de Hotel 4. ÜÇÜNCÜ ENDÜSTRİ DEVRİMİ VE Bermejo turizm amaçlı olarak İspanya’da TURİZM hizmete başlamışken, 1881’de Hotel de Üçüncü Endüstri Devrimi (ÜED), Inglaterra ve 1884’de Hotel Continental 1950’lerin son yarısında ABD şirketlerinin Fransız’da hizmete girmiştir (Larrinaga, ulusal ve uluslararası işlemlerinin artması 2005: 97). 1880’li yıllara kadar demiryolu başlamıştır (Leighton, 1970: 4) ve önceki sistemlerinin gelişmesiyle beraber sahil devrimlere benzer şekilde, ÜED temel tatilleri istikrarlı bir şekilde artmıştır ve orta olarak üretim, dağıtım ve enerji sınıf ailelerin en azından bir hafta boyunca faktörlerindeki teknolojik gelişmelerden bir sahil tatili yapabilmeleri sağlanmıştır kaynaklanmaktadır (Roberts, 2015: 2). İlk (Beckerson ve Walton, 2005: 56). 1872’de iki endüstri devrimi, mallara (özellikle Thomas Cook, ilk dünya turunu “Oceanic” mamul mallar) odaklanmışken, üçüncüsü adında bir gemi ile organize etmiştir. Hava hizmetler ve mallara (özellikle hizmet ve / turizmi ise 1918 ve 1919’da Paris-Brüksel veya malların entegrasyonu) odaklanmıştır ve Londra-Paris rotalarında düzenli hatlar (Tien, 2012: 262). ÜED hem küresel hem ve Berlin-Leipzig rotalarında ilk düzenli de yereldir, bundan dolayı “küyerel” terimi yolcu seferleri ile başlamıştır (Gierczak, ortaya çıkmıştır. ÜED çalışma, üretme ve 2011: 275). Castle Line denizcilik şirketi eğlenme şeklimizi değiştirmeye başlamıştır. 1890’larda turistler, sporcular ve Şehirler ile bölgeleri planlama ve yönetme göçmenlere rehberlik etmesi amacıyla ilk biçimimizi kökten değiştirmiştir. Aynı kez “Güney Afrika Rehberlik Kılavuzu” zamanda, üretimin küreselleşmesine ve kitabını yayınlamıştır (Mackenzie, 2005: işlerin yeniden ivmelenmesine de yol 19). EİD döneminde turizm faaliyetlerinin açmıştır (Roberts, 2015: 2). hız kazanmasından dolayı “Touring Club de France” 1890’da ve “Alliance ÜED terimi, ilk defa iktisatçı Rifkin (2011) Internationale de Tourisme” ise 1898’de tarafından kullanılmıştır. Yazar, ÜED’nin kurulmuştur (Lickorish ve Jenkins, 2006: internet teknolojisinin yenilenebilir enerji 20). ile entegrasyonu olduğunu belirtmiştir ÜED

1628 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı kitlesel kişiselleştirmede (özellikle temel kolaylaştırıcı teknolojileri ise dijital hizmetlerin ve imal edilen malların güç, dijital mantık devreleri, mikro- entegrasyonu) üretkenliği arttırmayı, aylar denetleyiciler, bilgisayarlar, bilgisayar boyunca çalışabilen ve çoğunlukla beyin destekli tasarım / üretim, endüstriyel gücüne bağlı olan bilgisayar ve iletişim robotlardır. Tablo 3’de ilk üç endüstri teknolojilerini işletmelerde kullanmayı devrimi ile ilgili özellikler özetlenmiştir. amaçlamıştır (Tien, 2012: 262). ÜED’in

Tablo 3: Birinci Endüstri Devrimi’nden Üçüncü Endüstri Devrimi’ne BED İED ÜED Etkin Buhar motoru, güç Elektrik, kimya, BİT, mikroelektronik, temiz Teknoloji tezgâhı, demir işleme yanmalı motor, montaj teknoloji, biyoteknoloji, geri hattı, sentetik maddeler dönüşüm Enerji Kömür Kömür, petrol, nükleer Yenilenebilir teknoloji, Kaynağı güç enerji verimliliği Ulaşım / Demiryolu, telgraf Araba, uçak, radyo, TV Yüksek hızlı tren, Internet, İletişim mobil telefon Toplum Burjuvazi, serbest Kitle üretim, Sivil toplum, küreselleşme, ticaret, anayasal devlet parlamenter demokrasi küresel yönetim Temel İngiltere, Belçika, ABD, Japonya, AB, ABD, Çin, Japonya Ülkeler Almanya, Fransa Almanya

Kaynak: Janicke and Jacob, 2009: 5

İlk iki endüstri devrimi gibi ÜED’nin de, (Roberts, 2015: 1). ÜED ile gelişen bazı toplumumuzun hemen her yönünü teknolojiler Tablo 4’de özetlenmiştir. değiştiren önemli etkileri olmuştur

Tablo 4: ÜED Teknolojileri Tarih Teknoloji 1960lar Bilgisayar 1980ler Kişisel bilgisayarlar 1990lar Internet 2008 Google’ın Android işletim sistemi ile çalışan HTC Dream telefonu tanıttı Apple, akıllı cep telefonları ve laptoplar arasındaki boşluğu tablet bilgisayar ile 2010 doldurdu Yazarlar tarafından derlenmiştir.

ÜED döneminde, 1945’ten sonra turizm, 5. DÖRDÜNCÜ ENDÜSTRİ DEVRİMİ toplu seyahat ile yeni bir gelişme evresine VE TURİZM girmiştir. 1953 yılında iki günlük turlarda Günümüzde, Bilgi ve İletişim Lyon, Barselona, Madrid, Tangiers, Teknolojilerinin (BİT) gelişmesiyle Kazablanka ve Agadir’de bir mola ile tetiklenen dördüncü sanayi devrimi turistleri gezdiren 36 kişilik ikiz motorlu bir içerisinde yer almaktadır. Endüstri 4.0 uçak olan Vickers Viking tasarlandı. teknoloji temelli ve siber-fiziksel (Gierczak, 2011: 275). sistemlerin akıllı otomasyonudur denilebilir. Endüstri 4.0 terimi ilk olarak 2011 yılında Hannover fuarında

kullanılmıştır (Rojko, 2017: 80). Endüstri 4.0 robotik, analitik, yapay zeka ve bilişsel teknolojiler, nanoteknoloji, kuantum

1629 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018 bilişim, giyilebilir teknolojiler ve BED’den günümüze endüstri devrimlerine Nesnelerin İnterneti gibi yeni nesil yön veren teknolojilerin özeti Şekil 1 de teknolojilerin insan ve işletmelerin hayatına verilmiştir. girmesiyle beraber ortaya çıkmıştır Şekil 1’de görüldüğü gibi endüstri devrimi (Cotteler ve Sniderman, 2017: 2). makineleşme, su ve buhar gücü ile Endüstri 4.0 ile beraber dijitalleşme bilgi başlamıştır. Elektrik ile İED başlamış ve yönetimi ve üretim / hizmet alanında iş işletmeler üretim hatlarını, lambayı, yapma şekillerini değiştirmeye başlamıştır. elektriği kullanarak 24 saat ve daha hızlı bir Çünkü hafif robotlar, tablet bilgisayarlar, üretim sürecine girmiştir. Bilgisayar ve transponderler (birbiri ile konuşabilen otomasyon ile ÜED başlamış ve hizmet cihazlar), sensörler ve yapay zeka gibi sektörü hızla büyümeye başlamıştır. teknolojiler işletmeler için daha ekonomik Günümüzde ise siber fiziksel sistemler ve olmaya başlamıştır (Schlund vd., 2014: 4). yeni nesil teknolojiler ile Endüstri 4.0 devrine girilmiştir.

Şekil 1: BED’den Endüstri 4.0’a Süreç (Yazarlar tarafından çizilmiştir)

BİT’in ile hızla gelişen yeni nesil endüstrisi hızla uyum sağlamaya teknolojiler ile “akıllı” kavramını başlamaktadır (Dominguez vd., 2015). günümüzde sık kullanılır hale getirmiştir Şekil 2 1960’dan günümüze yeni (Caragliu vd., 2011). Turizm endüstrisi yeni teknolojilerin turizmde nasıl kullanıldığını teknolojilerden etkilenen bir endüstri göstermektedir. olmasından dolayı yeni teknolojilere turizm

Şekil 2: 1960’dan Günümüze Teknolojiler ve Turizmde Kullanımı

1630 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Şekil 2’de görüldüğü gibi bilgisayar ile Akıllı telefonların ve akıllı telefon turizm endüstrisinde bilgisayarlı aplikasyonlarının potansiyel etkisi göz rezervasyon sistemlerine geçişe yön önüne alındığında, mobil aplikasyonların vermiştir. İnternet ile turizm endüstrisinin turistlerin seyahat deneyimlerini nasıl tanıtım ve pazarlaması İnternet üzerinden şekillendirebildikleri daha iyi yapılmaya başlamıştır. SNS teknoloji ile anlaşılmaktadır (Wang, vd. 2011). geliştirilen Facebook, Twitter, Youtube gibi Endüstri 4.0 ile gelişen yeni nesil sosyal medya aracılığıyla turizm endüstrisi teknolojiler ile ortaya çıkan akıllı turizm sosyal medyayı kullanmaya başlamıştır. geleneksel turizmden e-turizm mantığına BİT ise günümüzde turizm endüstrisini geçiş süreci olarak görülebilir (Hwang vd., önemli ölçüde etkilemeye ve değiştirmeye 2015: 180). Gretzel vd.’ne (2015a) göre bir başlamıştır. Özellikle hızla gelişen akıllı şehir, sosyal ve insan sermayesi ile beraber telefon aplikasyonları turistlere destinasyon BİT altyapısına yatırım yaptığı, BİT’i rehberleri, adres bulma, döviz kuru kaynak üretimi ve tüketimini optimize hesaplama, otel ya da uçak rezervasyonu etmek için kullandığında “akıllı” olarak yapma gibi birçok kolaylığı hızlı bir şekilde nitelendirilebilir. Akıllı şehir kavramı sunmaktadır. Akıllı telefonlar bilgi arama, birçok endüstriyi kapsamaktadır; sosyal ağlar, navigasyon vb. gibi geniş bir dolayısıyla turizm endüstrisini de hizmet yelpazesi sunan binlerce mobil kapsamaktadır (Buhalis ve Amaranggana, aplikasyonu desteklemektedir (Wang, vd., 2014). Bundan dolayı Boes vd. (2015) akıllı 2012: 371). Kramer vd (2007) turistlerin şehri, turistlere ve yerel halka, her zaman ve seçimlerinin akıllı telefonlarla kolayca gerçek zamanlı hizmet sunmak için tüm değiştirilebileceğini ortaya koymuşlardır. yerel kuruluşları birbirine bağlayan, Saari vd. (2008) yaptıkları çalışmada bağlantılı bir sistem olarak turistlerin mobil telefonunu çoğunlukla tanımlamaktadır. Akıllı turizm akıllı fotoğraf ve ses/video kaydı için teknoloji tarafından desteklenen turistik kullandıklarını belirtmişlerdir. Akıllı faaliyetleri kapsamaktadır (Gretzel vd., telefonlar turistlere sadece geziler sırasında 2015b). Akıllı turizm destinasyonu ise akıllı ve sonrasında tecrübelerini paylaşımını şehirde önceden mevcut olan dört temel değil daha fazla bilgiye ulaşma ve turizm bilgi ve iletişim teknolojisini ürünlerinin satın almasını kullanmaktadır. Bunlar; Nesnelerin kolaylaştırmaktadır. Akıllı telefon İnterneti, mobil iletişim, bulut bilişim ve sağlayıcıları çeşitli çevrimiçi sistemler yapay zeka teknolojisidir (Guo vd., 2014). aracılığıyla yüz binlerce akıllı telefon Yeni nesil teknolojiler kullanılarak turizm aplikasyonuna erişim sunmaktadır. Son endüstrisinde kullanım amacıyla geliştirilen yıllarda, akıllı telefon aplikasyonları turizm aplikasyonlarından bazı örnekler turistlerin deneyimler yaratmasına yardımcı Tablo 5’de verilmiştir. olan yeni bir araç olarak ortaya çıkmıştır.

Tablo 5: Bazı Turizm Aplikasyonları Kapsam Aplikasyon Ulaşım , Gopili, Uber, TripIt, MyTaxi, , TaxiMagic, Hopper TripAdvisor, AirBnb, Booking, , Kayak, Hostelworld, Konaklama Hoteltonight, Couchsurfing, , Otelz, Gezinomi Localeats, Foursquare, Happyhours, Opentable, Ubereats, Zomato, Yiyecek-İçecek Zagat, Happycow Facebook, Youtube, Instagram, Google+, Tumblr, VKontakte, Pinterest, Tanıtım-Pazarlama Vine, Flickr Yazarlar tarafından derlenmiştir.

1631 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018

Tablo 5’de özetlendiği gibi yeni nesil göstermektedir (Dünya Ekonomik Forumu, teknolojiler ile geliştirilen aplikasyonlar 2016). Örneğin, Japonya’daki “Henn Na turizm endüstrisinde ulaşım, konaklama, Hotel” (http://www.h-n-h.jp/en/, 2018) yiyecek-içecek ve tanıtım-pazarlama amaçlı turistlerin deneyimini, verimliliği ve olabilmektedir. Airbnb konaklama için konforu en üst düzeye çıkarmak için en geliştirilen aplikasyonların en önemlisidir. yeni teknolojileri kullanmaktadır. Ses ve Airbnb bugün dünya çapında binlerce yüz tanıma gibi teknolojiler kullanan bu konaklama seçeneğini akıllı telefonlar ile otel genel olarak robotlar tarafından kullanıcılarına sunmaktadır. İster bir yönetilmektedir. Resepsiyonda konukları geceliğine bir apartman dairesi, tekne, çadır karşılama, check-in ve yardımcı olmaktan veya bir haftalığına bir şato ya da deniz sorumlu 3 adet çok dilli robot (bir tanesi feneri ister bir aylığına villa olsun, Airbnb konuşan dinozor) görev yapmaktadır. üzerinden 25.000’den fazla şehirde ve 192 Vestiyerde robotik bir kol bagajı ülkede farklı fiyat seçenekleriyle ev, ev depolamakta ve kapı robotları bagajları odası, otel vb. kiralamak mümkündür odalara taşımaktadır (Alexis, 2017: 211). (Airbnb, 2018). Turizm aplikasyonların Endüstri 4.0 çağında akıllı otomasyon ve artması ile beraber bu konuda yapılan birbiri ile iletişim kurabilen sistemlerin çalışmalar ve aplikasyon önerileri de artış artması işletmelerin personel seçiminde ne göstermeye başlamıştır, Çelik ve Topsakal gibi kriterler (örneğin; ne gibi beceriler, (2017) Antalya destinasyonu akıllı turizm yetkinlikler, hangi görevlerin insan gücü ile uygulamalarını, Can vd. (2017) yerli otel yapılması, hangi rollerin artık gereksiz zincirlerinin mobil uygulamalarını, Esen ve olduğu) isteyeceği konusunu gündeme Türkay (2017) turizm endüstrisinde büyük getirmiştir (Cotteler ve Sniderman, 2017: veriyi, Özgüneş (2017) turizm endüstrisinde 9). arttırılmış gerçekliği, Kayıkçı ve Bozkurt

(2018) turizm endüstrisinde yapay zeka konularına odaklanarak çalışmalar 6. VERİ ELDE ETME YÖNTEMİ gerçekleştirmişler. Benzer şekilde Özen (2018) Kapadokya için mobil turist Çalışmanın amacına ulaşmak için öncelikle rehberliği ve Topsakal vd. (2018) Antalya SWOT analizi gerçekleştirilmiştir. SWOT analizi pratik olması nedeniyle yaygın destinasyonu için akıllı turist kartı önerileri olarak kullanılmaktadır (Pickton ve Wright, kapsamında uygulamaya yönelik çalışmalar 1998). SWOT analizi; stratejik bir plan ele almışlardır. geliştirilmesi aşamasında, sorun tanımlama Son yıllardaki gelişmeler göz önünde ve çözüm oluşturulması aşamalarında, nicel bulundurularak, önümüzdeki 5 yıl içinde verilerin yetersiz, bilgilerin kişilerin bulut bilişim, mobil aplikasyonlar, robotlar, belleklerinde olduğu durumların analizinde yapay zeka, otonom araçlar ve 3 boyutlu kullanılmaktadır (Güngör ve Arslan, 2004). baskı gibi teknolojilere uyum ile Turizm 4.0 Bu çalışmada veri elde etmek amacıyla çağına girilmesinin kaçınılmaz olduğu ilgili literatür taranmış ve alanında uzman söylenebilir. Yeni nesil teknolojiler turizm akademisyen görüşü alınmıştır. Bu endüstrisinde gelecekte personelin sahip kapsamda SWOT analizinde kullanılan bazı olması gereken yetenekleri de kaynaklar Tablo 6’da verilmiştir.

1632 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Tablo 6: SWOT Bazı Kaynaklar Yazar(lar) Yıl Çalışma Adı Topsakal, Y., Yüzbaşıoğlu, N., Bahar, 2018 Endüstri 4.0 Çağında ‘Akıllı’ Olma Yolunda Oteller İçin Öneriler M. Yüzbaşıoğlu, N., Çelik, Endüstri 4.0 ve Akıllı Turizm: Antalya Destinasyonu Akıllı P., Topsakal, Y., Bahar, 2018 Turist Rehberi Uygulama Geliştirilmesi M. Yüzbaşıoğlu, N., Review of Airbnb Market Share on the Eurasia Tourism and Topsakal, Y., Maulen, 2018 Hospitality A. Ivanov S, Webster C, Young Russian Adults' Attitudes Towards the Potential Use of 2018 Garenko A, Robots in Hotels Topsakal, Y., Yeni Nesil Turist Kartları: Antalya Destinasyonu Turist Kartı Yüzbaşıoğlu, N., Çelik, 2018 Önerisi P. Öztürk, E., Koç, K.H. 2017 Endüstri 4.0 ve Mobilya Endüstrisi Technological Unemployment: Educating for the Fourth Peters, M.A. 2017 Industrial Revolution Topsakal, Y., Çelik, P. 2017 Turizmde Yeni Bir Strateji: Akıllı Destinasyonlar R-Tourism: Introducing the Potential Impact of Robotics and Alexis, P. 2017 Service Automation in Tourism Rojko, A. 2017 Industry 4.0 Concept: Background and Overview Industrial Revolution - Industry 4.0: Are German Manufacturing Sommer, L. 2015 SMEs the First Victims of this Revolution? Blinder, A.S. 2006 Offshoring: The Next Industrial Revolution? Yazarlar tarafından derlenmiştir.

7. TÜRKİYE TURİZM 4.0 SWOT  Endüstri 4.0 teknolojilerinin farkında ANALİZİ olan bazı turizm sektör yöneticilerinin mevcudiyeti, Çalışma kapsamında Türkiye turizm endüstrisi için Endüstri 4.0’a uyum ve geçiş  Hali hazırda bazı büyük ölçekli otellerin süreci bağlamında önerilerde bulunmak giyilebilir teknolojileri test edip amacıyla öncelikle Türkiye turizm yararlanmaya başlamış olması, endüstrisinin güçlü-zayıf yönleri ve  Turizm lisansüstü eğitiminde inovasyon fırsatları-tehditleri belirlenmiştir. Bu gibi teknolojik içerikli teori derslere yer bağlamda sonuçlar şu şekildedir; verilmiş olması. Güçlü Yönler Zayıf Yönler  Türkiye’nin turizm bağlamında yeni  Türkiye’nin çok çeşitli turizm pazarlar yaratma potansiyelinin olması, kaynaklarını düşük bir potansiyelle  Türkiye’nin geniş bir yelpazede turizm kullanıyor olması, kaynakların olması,  Türkiye ÜED’nin gereği olan bilişim ve  Türkiye turizm sektörünün teknolojik otomasyon teknolojilerine geçiş sürecini gelişmeleri benimsemesi ve hızlı tamamlamamış olmasından dolayı uyumu, turizm işletmelerinin henüz Endüstri 4.0 organizasyonel yapısına uyum  Fiber İnternet ve LTE altyapısının sağlayamaması, yaygınlaştırılması ile beraber hızlı İnternete ulaşan vatandaş / turist  Hem turizm sektöründe hem diğer sayısının ülkemizde artmış olması, sektörlerde kullanılacak olan yapay zekâya sahip “insansı robotlar” gibi

1633 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018

araçları yapma konusunda teknoloji alt  Turizm sektörünün teknoloji temelli ve üstyapısının yetersizliği hizmetler geliştirme potansiyeli,  Türkiye’de Endüstri 4.0 teknolojilerinin  Türkiye turizm sektörünün hizmet geliştirilmesi ve uyum sağlanması verebileceği yeni pazarlar yaratma maliyetlerinin yüksekliği, potansiyeli.  Ülkemizde yazılım yatırımları için Tehditler finansman sıkıntısı olması,  2020 itibari ile Avrupa endüstrisi  Turizm örgün eğitimde Endüstri 4.0 internet uygulamalarına yıllık € 140 gereksinimleri doğrultusunda derslerinin milyar yatırım finansı vermesi, verilmemesi,  Almanya 2020’ye kadar Endüstri 4.0  Turizm sektöründe Endüstri 4.0 için her yıl için 20 milyar Euro teknolojilerine uyum sağlamış vasıflı civarında altyapı yatırımı yapmaya insan gücü yetersizliği, başlamış olması,  Endüstri 4.0 ile teknik elemana ihtiyaç  İnsansız hizmet amacı için AB üye duyulacağından dolayı, bu konuda ülkeler, Amerika, Çin ve Japonya’nın yeterli bilgiye sahip turizm teknik turizm amaçlı Endüstri 4.0 teknolojileri elemanlarının yetiştirilmeyişi, geliştirip test etmeye başlamış olması,  Turizm kapsamında yetkin teknik  Londra, Amerika merkezli uluslararası elemanların yetiştirilmemesinde dolayı turizm işletmelerin şu anda yürüttükleri bu açığın dış kaynaklardan temin edilme faaliyetleri, çok az insan gücü zorunluluğunun ortaya çıkması, kullanarak nasıl turistlere  Endüstri 4.0 gereksinimleri bağlamında sunabileceklerinin arayışına girmeleri, turizm sektöründe vasıf ve teknik bilgi  Endüstri 4.0 ile yeni iş modellerinin gerektiren işlerin artmasından dolayı ortaya çıkmaya başlaması; fakat Türkiye turizm teknik elemanlarını yetiştirmeye turizm işletmelerinin son teknolojik yönelik herhangi bir çalışma gelişmelerden habersiz olması, yapılmaması,  Endüstri 4.0 ile artan istihbarat, siber  Dijitalleşme ve Endüstri 4.0 güvenlik ve veri güvenliği konuları, teknolojilerinin farkında olmayan yöneticilerin olması,  Küçük ve orta boy turizm işletmelerinin, turizm personellerinin, yerel politika  Ülkemizin Endüstri 4.0 için yeterince belirleyicilerinin ve turizm sektör fon ayırmaması. topluluklarının Endüstri 4.0 Fırsatlar gereksinimlerinin farkında olamamaları,  Turizm fakültelerinin ve teknoloji  Turizm endüstrisinin faaliyet gösterdiği fakültelerinin iş birliği yapma olanağı, piyasanın kırılganlığı,  Türkiye’deki üniversitelerin  Yabancı girişimcilerin Endüstri 4.0’a teknoparklarının turizm Endüstri 4.0 yerli yatırımcılardan daha önce uyum için teknoloji üretebilme altyapısına sağlamaları. sahip olmaları,  Teknoparklar aracılığıyla turizm sektörü 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Endüstri 4.0 yazılımlarında öz kaynaklarımızın kullanılıp avantaja Endüstri 4.0 yapay zeka, arttırılmış çevirebilme potansiyeli, gerçeklik, Nesnelerin İnterneti, İnternetin  Üniversite-sanayi işbirliği ile turizm Hizmetleri, Beacon, uygulamalar gibi yeni sektörü ve turizm fakültelerinin ortak nesil teknolojiler ile endüstrileri çalışıp Endüstri 4.0’a sektörü taşıma değiştirmeye başlamış ve dünya dördüncü kapasiteleri, kez evrilme sürecine girmiştir. Bu

1634 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı kapsamda teknolojilerden en çok etkilenen Endüstri 4.0 devrimi ile uyum endüstrilerden biri olan turizm endüstrisi de sağlanamamanın ülkelerde işsizlikle hızla yeni nesil teknolojilerin uygulama sonuçlanabileceğini göstermektedir. Ayrıca bulduğu bir alan olmuştur. Dolayısıyla çalışma kapsamında şu önerilerde Endüstri 4.0 için kullanılan ‘akıllı’ kelimesi bulunulmuştur: turizm endüstrisinde ‘akıllı turizm’ olarak yer edinmiştir. Endüstri 4.0’ın temelini  Sürdürülebilir bir akıllı turizm için oluşturduğu yeni nesil teknolojilerin neler Endüstri 4.0 yeni nesil teknolojilere olduğu ve bunların turizm endüstrisinde yatırımların yapılması ve bu kapsamda nasıl uygulama alanı bulduğu ile ilgili fikir turizm fakülteleri-teknoparklar-turizm sahibi olmak ve Endüstri 4.0 teknolojilerini işletmeleri arasında işbirliğinin yakalamak Türkiye turizm endüstrisi için sağlanması gerekmektedir, büyük bir öneme sahiptir. Çünkü geniş bir  Turizm endüstrisinde yeni nesil yelpazede turizm kaynaklarına sahip olan teknolojilere yatırım yapan işletmelere ve bu kaynakları düşük verimlilikle ve bağımsız girişimcilere destek kullanan Türkiye turizmi için Endüstri 4.0 verilerek önleri açılmalıdır, teknolojilerinin benimsenmesi ve turizm  Turizm endüstrisinde Endüstri 4.0 uyum endüstrisi tarafından uygulanması çalışmaları yürüten akademisyen ve ülkemizde sorunları çözen bir turizm eğitimcilere destek verilerek yenilikçi devriminin gerçekleştirilmesine olanak fikirler ortaya çıkarılmalıdır, tanıyabilir. Türkiye’de turizm endüstrisinin  Turizm endüstrisi Endüstri 4.0 yaşadığı sorunları akıllıca çözmek, rekabet projelerinde aktif olarak kullanılabilir üstünlüğü sağlamak, mevcut rekabet yeni nesil teknolojiler temelli avantajını kaybetmemek için çağa uyum uygulamaların geliştirilmesi sağlanıp ‘akıllı turizm’ sistemi kurmak için sağlanmalıdır, gerekli olan unsurların teknoloji, büyük veri, algoritmalar, yapay zekâ, insansı  Turizm eğitimin her kademesinde robotlar gibi teknolojilerin olduğu Endüstri 4.0 ile ilgili eğitimler söylenebilir. verilmelidir, Türkiye turizm endüstrisi Turizm 4.0  Turizm eğitim müfredatları Endüstri 4.0 uygulamalarının başarılı olmasının yolunun gereksinimleri çerçevesinde ise eğitimden geçmektedir. Ülkemizde güncellenmelidir, vasıfsız insan gücünün çalıştığı turizm  Turizm eğitimi ve sektörde her aşamada endüstrisinde Endüstri 4.0 ile artık vasıflı BİT ile entegrasyon sağlanmalıdır, ve turizm teknik elemanlarına ihtiyaç  Turizm meslek liselerinde turizm teknik duyma sorunu ortaya çıkabilir. Dolayısıyla elemanları yetiştirilmesi amacıyla alan turizm endüstrisi için Endüstri 4.0 açılmalıdır. teknolojilerine uyum sağlaya vasıflı insan gücü yetiştirilmelidir. Türkiye gibi genç bir Çalışmada birinci endüstri devriminden insan gücü nüfusuna sahip bir ülkede, günümüzdeki Endüstri 4.0’a kadar süreç turizm eğitimi bağlamında turizm içerisindeki gelişen teknolojiler ve bu öğrencilerine Endüstri 4.0 yeni nesil teknolojilerin turizm endüstrisine nasıl yön teknolojileri ve gereksinimleri kapsamında verdiği incelenmiştir. Endüstri 4.0 eğitim verilmesi sektör için önem arz kapsamında ileriye yönelik olarak, turizm etmektedir. Endüstri 4.0 gereksinimlerine endüstrisinde uygulamalı bir çalışma uygun öğrenciler yetiştirilmez ise, akıllı yapılmasının, Türkiye Turizm 4.0 için zayıf oteller devrinde vasıflı kişilerin ithal yönlerinin ortaya çıkarılması ve fırsatların edildiği ve ülkemizdeki turizm kullanılabilmesi açısından önemli olacağı mezunlarının sektöre uyum sağlayamayıp söylenebilir. başka işlere yöneldiği gerçeği ile karşı karşıya kalınabilir. Böyle bir sonuç ise

1635 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018

KAYNAKÇA 1. AIRBNB (2018). https://www.airbnb. 9. CARAGLIU, A., DEL BO, C. D. ve com.tr 28.08.2018. NIJKAMP, P. (2011). “Smart Cities in 2. ALEXIS, P. (2017). “R-Tourism: Europe”, Journal of Urban Technology. Introducing the Potential Impact of 18(2): 65-82. Robotics and Service Automation in 10. COTTELER, M, ve SNIDERMAN, B. Tourism”, Ovidius University Annals, (2017). Forces of Change: Industry Economic Sciences Series, XVII(1), 4.0., Deloitte Touche Tohmatsu 211-216. Limited, New York. 3. ATKESON, A. ve KEHOE, P.J. 11. CRAFTS, N.F.R. (1996). “The First (2001). The Transition to a New Industrial Revolution: A Guided Tour Economy After the Second Industrial for Growth Economists”, The Revolution. Nber Working Paper No. American Economic Review, 86(2): 8676, National Bureau of Economic 197-201. Research, Cambridge. 12. ÇELİK, P. ve TOPSAKAL, Y. (2017). 4. BECKERSON, J. ve WALTON, J.K. “Akıllı Turizm Destinasyonları: (2005). “Selling Air: Marketing the Antalya Destinasyonunun Akıllı Intangible at British Resorts”, s. 55-68, Turizm Uygulamalarının İncelenmesi”, (Ed.) WALTON, J.K., Histories of Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, Tourism Representation, Identity and 14(3): 149-166. Conflict, Channel View Publications, 13. DOMINGUEZ, C.D., HERNANDEZ, Clevedon. R.M., TALAVERA, A.S. ve LOPEZ, 5. BLINDER, A. S. (2006). “Offshoring: E.P. (2015). “Strategic Determinants in The Next Industrial Revolution?”, the Theoretical Framework of the Foreign Affairs, 85(2): 113-128. "Smart Islands”: The Case of the Island 6. BOES, K., BUHALIS, D. ve of El Hierro”, t-FORUM Global Conference: Tourism Intelligence in INVERSINI, A. (2015). Action, (s. 1-28). Naples, Italy. “Conceptualising Smart Tourism Destination Dimensions”, s. 391-404, 14. DÜNYA EKONOMİK FORUMU (Ed.) TUSSYADIAH, I. ve (2016). “The Future of Jobs INVERSINI, A., Information and Employment, Skills and Workforce Communication Technologies in Strategy for the Fourth Industrial Tourism 2015, Springer, Vienna. Revolution. World Economic Forum Survey Report”, http://www3.weforum. 7. BUHALIS, D. ve AMARANGGANA, A. (2014). “Smart Tourism org/docs/WEF_Future_of_Jobs.pdf Destinations”, s. 553-564, (Ed.) 22.07.2017. XIANG, Z. ve TUSSYADIAH, I., 15. ENZENSBERGER, H.M. (1996). “A Information and Communication Theory of Tourism. New German Technologies in Tourism 2014, Critique”, No. 68, Special Issue on Springer, Vienna. Literature, 68(Spring – Summer): 117- 135. 8. CAN, B.K., YEŞİLYURT, H., LALE SANCAKTAR, C. ve KOÇAK, N. 16. ESEN M.F. ve TÜRKAY B. (2017). (2017). “Mobil Çağda Mobil “Turizm Endüstrilerinde Büyük Veri Uygulamalar: Türkiye’deki Yerli Otel Kullanımı”, Journal of Tourism and Zincirleri Üzerine Bir Durum Tespiti”, Gastronomy Studies, 5(4): 92-115. Journal of Yaşar University, 12(45): 17. GIERCZAK, B. (2011). “The History 60-75. of Tourist Transport after the Modern

1636 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Industrial Revolution”, Polish Journal M., MICH, L. ve MURPHY J., of Sport Tourism, 18(4): 275-281. Information and Communication Technologies in Tourism 2007, 18. GRETZEL, U., REINO, S., KOPERA, S. ve KOO, C. (2015b). “Smart Springer, Vienna. Tourism Challenges”, Journal of 27. LARRINAGA, C. (2005). “A Century Tourism, 16(1): 41-47. of Tourism in Northern Spain: The Development of High-quality Provision 19. GRETZEL, U., WERTHNER, H., KOO, C. ve LAMSFUS, C. (2015a). between 1815 and 1914”, s. 88-103, “Conceptual Foundations for (Ed.) WALTON, J.K., Histories of Tourism Representation, Identity and Understanding Smart Tourism Conflict, Channel View Publications, Ecosystems”, Computers in Human Clevedon. Behavior, 50(C): 558-563. 20. GUO, Y., LIU, H. ve CHAI, Y. (2014). 28. LEIGHTON, D.S.R. (1970). “The Internationalization of American “The Embedding Convergence of Business. The Third Industrial Smart Cities and Tourism İnternet of Revolution”, Journal of Marketing, Things in China: An Advance 34(3): 3-6. Perspective”, Advances in Hospitality and Tourism Research, 2(1): 54-69. 29. LICKORISH, L.J. ve JENKINS, C.L. (2006). An Introduction to Tourism, 21. HENN NA HOTEL (2018). Butterworth-Heinemann, Jordan Hill, http://www.h-n-h.jp/en/ 28.08.2018. Oxford. 22. HWANG, J., PARK, H.Y. ve 30. MACKENZIE, J.M. (2005). “Empires HUNTER, W.C. (2015). of Travel: British Guide Books and “Constructivism in Smart Tourism Cultural Imperialism in the 19th and Research: Seoul Destination Image”, Asia Pacific Journal of Information 20th Centuries” s. 19-38, (Ed.) Systems, 25(1): 163-181 WALTON, J.K., Histories of Tourism Representation, Identity and Conflict, 23. IVANOV, S., WEBSTER, C. ve Channel View Publications, Clevedon. GARENKO, A. (2018). “Young Russian Adults' Attitudes Towards the 31. OUTMAN, J.L. ve OUTMAN, E.M. Potential Use of Robots in Hotels”, (2003). Industrial Revolution: Almanac, Thomson Learning, Journal of Technology in Society, doi: Farmington Hills. 10.1016/j.techsoc.2018.06.004. 24. JANICKE, M. ve JACOB, K. (2009). 32. ÖZEN, A. (2018). “Çok Dilli A Third Industrial Revolution? Kapadokya Mobil Turist Rehberliği Bilgi Sistemi Önerisi”, Verimlilik Solutions to the Crisis of Resource- Dergisi, 1: 117-140. intensive Growth, Environmental Policy Research Centre, Freie 33. ÖZGÜNEŞ, R.E. ve BOZOK, D. Universitat, Berlin. (2017). “Turizm Sektörünün Sanal Rakibi (Mi?): Arttırılmış Gerçeklik”, 25. KIPRUTTO, N., KIGIO, F.W. ve Uluslararası Türk Dünyası Turizm RIUNGU, G.K. (2011). “Evidence on Araştırmaları Dergisi, 2(2): 146-160. the Adoption of e-Tourism Technologies in Nairobi”, Global 34. ÖZTÜRK, E. ve KOÇ, K.H. (2017). Journal of Business Research, 5(3): 55- “Endüstri 4.0 ve Mobilya Endüstrisi”, 66. İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi, 6(3): 786-794. 26. KRAMER, R., MODSCHING, M., HAGEN, K. ve GRETZEL, U. (2007). 35. PAGE, S.J. (2009). Tourism “Behavioural Impacts of Mobile Tour Management: Managing for Change, Guides”, s. 109-118, (Ed.) SIGALA,

1637 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018

Butterworth-Heinemann, Jordan Hill, Öneriler”, Journal of Tourism Oxford. Intelligence and Smartness, 1(1), 1-13. 36. PETER, M.A. (2017). “Technological 45. TOPSAKAL, Y. ve ÇELİK, P. (2017). Unemployment: Educating for the “Turizmde Yeni Bir Strateji: Akıllı Fourth Industrial Revolution”, Destinasyonlar”, s. 96-106, (Ed.) Educational Philosophy and Theory, HAŞİT, G., ÇİFTÇİ, H. ve MERTER, 49(1): 1-6. M.E. Sosyo Ekonomik Stratejiler 1 37. RİFKİN, J. (2011). The Third İşletme, IJOPEC Publication, Londra. Industrial Revolution: How Lateral 46. TOPSAKAL, Y., YÜZBAŞIOĞLI, N. Power is Transforming Energy, the ve BAHAR, M. (2018). “Endüstri 4.0 Economy, and the World, Palgrave Çağında ‘Akıllı’ Olma Yolunda Oteller Macmillan, New York. İçin Öneriler”, 2. Uluslararası 38. ROBERTS, B.R. (2015). The Third Turizmin Geleceği; İnovasyon, Industrial Revolution: Implications for Girişimcilik ve Sürdürebilirlik Planning Cities and Regions, Urban Konferansı, 27-29 Eylül 2018, s. 252- Frontiers Working Paper 1. 256. 39. ROJKO, A. (2017). “Industry 4.0 47. TOPSAKAL, Y., YÜZBAŞIOĞLU N. Concept: Background and Overview”, ve ÇELİK, P. (2018). “Yeni Nesil International Journal of Interactive Turist Kartları: Antalya Destinasyonu Mobile Technologies, 11(5): 77-90. Turist Kartı Önerisi”, Antalya Kitabı 1, Uluslararası Antalya Kongresi, 1-3 40. SAARI T., YOO Y. ve TUSSYADIAH Mart 2018, s. 1322-1332. I. (2008). “Emotions in Mobile Media- Assisted Tourist Experience”, 58th 48. WANG, D. , PARK, S. ve Annual International Communications FESENMAIER, D.R. (2011). “An Association Conference, 22-26 May Examination of Information Services 2008 Montreal, Quebec, Canada. and Smartphone Applications”, 16th Annual Graduate Student Research 41. SCHLUND, S., HAMMERLE, M. ve Conference in Hospitality and Tourism, STROLIN, T. (2014). How 6-8 January 2011, Houston, Texas. Automation and Digitization will Change Production, Fraunhofer 49. WANG, D. , PARK, S. ve Institute for Industrial Engineering FESENMAIER, D.R. (2012). “The IAO, Stuttgart. Role of Smartphones in Mediating the Touristic Experience”, Journal of 42. SOMMER, L. (2015). “Industrial Travel Research, 51(4): 371-387. Revolution - Industry 4.0: Are German Manufacturing SMEs the First Victims 50. YÜZBAŞIOĞLU, N., ÇELİK, P., of this Revolution?”, Journal of TOPSAKAL, Y. ve BAHAR, M. Industrial Engineering and (2018). “Endüstri 4.0 ve Akıllı Turizm: Management, 8(5): 1512-1532. Antalya Destinasyonu Akıllı Turist Rehberi Uygulama Geliştirilmesi”, 43. TIEN, J.M. (2012). “The Next Innovation and Global Issiues in Social Industrial Revolution: Integrated Sciences III, 26-29 Nisan 2018, s. 707- Services and Goods”, 718. Journal of Systems Science and Systems Engineering, 51. YÜZBAŞIOĞLU, N. TOPSAKAL, Y. 21(3): 257-296. ve MAULEN, A. (2018). “Review of Airbnb Market Share on the Eurasia 44. TOPSAKAL, Y. (2018). “Akıllı Tourism and Hospitality”, 14th KIMEP Turizm Kapsamında Engelli Dostu International Research Conference, Mobil Hizmetler: Türkiye 4.0 İçin Mayıs 2018, s. 1-6.

1638