Cilt/Volume 23 Yıl/Year 2018
Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı
Special Issue on Industry 4.0 and Organizational Change
Editor / Editor-in-Chief Prof. Dr. Mustafa Zihni TUNCA
Editor Yardımcıları / Associate Editors Prof. Dr. Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Adem EFE Mehmet Hakan KİRİŞ Çiğdem AKMAN
Danışmanlar Kurulu / Editorial Board Prof. Dr. Adem KORKMAZ Prof. Dr. İlker Hüseyin ÇARIKÇI Prof. Dr. Bekir GÖVDERE Prof. Dr. İsa İPÇİOĞLU Prof. Dr. Can Deniz KÖKSAL Prof. Dr. Murat Ali DULUPÇU Prof. Dr. Durmuş ACAR Prof. Dr. Murat OKCU Prof. Dr. Hayrettin USUL Prof. Dr. Mustafa GÜLMEZ Prof. Dr. Hüseyin GÜL Prof. Dr. Ramazan ERDEM Prof. Dr. İbrahim Atilla ACAR Prof. Dr. Şeref KALAYCI Prof. Dr. Nuri ÖMÜRBEK Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Hakan DEMİRGİL
Bilim Kurulu / Scientific Board Prof. Dr./Prof. Dr. A. Argun AKDOĞAN (TODAİE) Prof. Dr./Prof. Dr. Abdullah Mesud KÜÇÜKKALAY (Osmangazi University) Prof. Dr./Prof. Dr. Ahmet NOHUTÇU (Medeniyet University) Prof. Dr./Prof. Dr. Ayşe ŞAHİN (Mersin University) Prof. Dr./Prof. Dr. Birdoğan BAKİ (Karadeniz Technical University) Prof. Dr./Prof. Dr. Cem SAATCİOĞLU (İstanbul University) Prof. Dr./Prof. Dr. Falah F. ALSUBAIE (Al-Imam Mohammad Ibn Saud Islamic University) Prof. Dr./Prof. Dr. Fatma Bahar ŞANLI GÜLBAHAR (İstanbul University) Prof. Dr./Prof. Dr. Fatma Neval GENÇ (Adnan Menderes University) Prof. Dr./Prof. Dr. Fuat SEKMEN (Sakarya University) Prof. Dr./Prof. Dr. Gökhan ORHAN (Bandırma 17 Eylül University) Prof. Dr./Prof. Dr. Hasan BÜLBÜL (Ömer Halisdemir University) Prof. Dr./Prof. Dr. Hüseyin ÖZGÜR (Pamukkale University) Prof. Dr./Prof. Dr. İdil KAYA (Galatasaray University) Prof. Dr./Prof. Dr. Kamil Ufuk BİLGİN (TODAİE) Prof. Dr./Prof. Dr. Levent KÖSEKAHYAOĞLU (Süleyman Demirel University) Prof. Dr./Prof. Dr. Mahmut GÜLER (Trakya University) Prof. Dr./Prof. Dr. Mete YILDIZ (Hacettepe University) Prof. Dr./Prof. Dr. Mohamed Gamal ABOELMAGED (University of Sharjah) Prof. Dr./Prof. Dr. Muammer ZERENLER (Selçuk University) Prof. Dr./Prof. Dr. Murat YILDIZ (Cumhuriyet University) Prof. Dr./Prof. Dr. Nurhan PAPATYA (Süleyman Demirel University) Prof. Dr./Prof. Dr. Selma KARATEPE (İnönü University) Prof. Dr./Prof. Dr. Semih BİLGE (Anadolu University) Prof. Dr./Prof. Dr. Şaban UZAY (Erciyes University) Prof. Dr./Prof. Dr. Tuncay ÇELİK (Erciyes University) Prof. Dr./Prof. Dr. Walailak ATTHIRAWONG (King Mongkut’s Institute of Technology) Prof. Dr./Prof. Dr. Zerrin Toprak KARAMAN (Dokuz Eylül University)
Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Abdulaziz H. ALGAEED (Riyadh Imam University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Abed Al-Nasser ABDALLAH (American University of Sharjah) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Ahmet MUTLU (On Dokuz Mayıs University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Barış ÖVGÜN (Ankara University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Can Umut ÇİNER (Ankara University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Erbay ARIKBOĞA (Marmara University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Ferruh TUZCUOĞLU (Sakarya University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Gökhan AKYÜZ (Akdeniz University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Hacı KURT (Mersin University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Hakan AY (Dokuz Eylül University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Hasan Engin ŞENER (Yıldırım Beyazıt University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. İbrahim Güray YONTAR (Dokuz Eylül University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. İhsan KAMALAK (Mersin University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. İlker Murat AR (Karadeniz Technical University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Khodakaram SALIMIFARD (Persian Gulf University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI (Mehmet Akif Ersoy University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Menaf TURAN (Yüzüncü Yıl University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Murat ÇUHADAR (Süleyman Demirel University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Murat KAYALAR (İzmir Katip Çelebi University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK (Süleyman Demirel University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Naci KARKIN (Pamukkale University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Nasser ALOMAIM (Riyadh College of Technology) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Savaş Zafer ŞAHİN (Atılım University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Serdar ÖZTÜRK (Nevşehir Hacı Bektaş Veli University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Şenol BABUŞCU (Başkent University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Vesile ÖMÜRBEK (Süleyman Demirel University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Vural ÇAĞLIYAN (Selçuk University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Yunus Emre ÖZER (Dokuz Eylül University) Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Zahid SOBACI (Uludağ University) Dr. Öğr. Üyesi /Assist. Prof. Dr. Dilek MEMİŞOĞLU (Kâtip Çelebi University) Dr. Öğr. Üyesi /Assist. Prof. Dr. İbrahim ARAP (Dokuz Eylül University) Dr. Öğr. Üyesi /Assist. Prof. Dr. Mahmut SÖNMEZ (The University of Texas at San Antonio) Dr. Öğr. Üyesi /Assist. Prof. Dr. Ozan ZENGİN (Ankara University) Dr. Öğr. Üyesi /Assist. Prof. Dr. Sibel BİLGİN (Gazi University) Dr./Dr. Neriman HANAHMEDOV (Azerbaijan State University of Economics)
Yayın Ofisi / Editorial Office Arş. Gör./Res. Assist. Ahmet Kuntay DEMİRAL Dergi Sekreteri / Secretary of the Journal Arş. Gör./Res. Assist. Murat KARA Kapak Tasarım / Cover Design Bil. İşl./Computer Op. Ramazan DAĞ Dizgi / Type Setting
Baskı / Printing SDÜ Basımevi Isparta / SDU Publication House Isparta © SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Isparta – 2018 / Faculty of Economics and Administrative Sciences of SDU Isparta – 2018
Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Journal of Faculty of Economics and Administrative Bilimler Fakültesi Dergisi ISSN 1301-0603 Ocak, Sciences (ISSN 1301-0603) is an international refereed Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında olmak üzere yılda publication of Süleyman Demirel University, published dört sayı olarak yayınlanan uluslararası hakemli bir every January, April, July and October. Editorial board dergidir. Dergide yayınlanan yazılardaki görüşler claims no responsibility for the opinions, expressed in derginin görüşleri değildir. Tüm sorumluluk the published papers. The authors are responsible for yazarlarına aittir. Dergide yayınlanan yazıların her the content of their papers. All rights are reserved. No hakkı saklıdır. Yazarlara nakit olarak telif ücreti parts of this publication may be reproduced, or ödenmez. Telif ücreti olarak yazının yayınlandığı transmitted in any forms or by any means without dergi gönderilir. Süleyman Demirel Üniversitesi appropriate citation. No royalty will be paid for the İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi; EBSCO, published papers. Instead, a complimentary copy of the Türkiye Makaleler Bibliyografyası, ASOS ve issue will be sent to the authors. The journal is indexed SOBİAD İndeks tarafından taranan dergiler arasında by EBSCO, Türkiye Makaleler Bibliyografyası, ASOS yer almaktadır. and SOBİAD index databases.
İletişim Adresi / Contact Info Süleyman Demirel Üniversitesi / Süleyman Demirel University : 0 246 211 04 01 İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi / Faculty of Economics and Fax : 0 246 237 09 20 Administrative Sciences E-mail : [email protected] Dergi Yayın Komisyonu Başkanlığı / Head of Journal Publication Office Web : http://iibfdergi.sdu.edu.tr Doğu Kampüsü, 32260, Çünür / East Campus, 32260, Çünür ISPARTA / ISPARTA, TURKEY
BU SAYININ HAKEMLERİ / LIST OF THE REFEREES OF THE CURRENT ISSUE
Prof. Dr./Prof. Dr. Aykut EKİNCİ Bilecik Şeyh Edebali University Prof. Dr./Prof. Dr. Bekir GÖVDERE Süleyman Demirel University Prof. Dr./Prof. Dr. Engin DİNÇ Karadeniz Technical University Prof. Dr./Prof. Dr. Hayrettin USUL İzmir Kâtip Çelebi University Prof. Dr./Prof. Dr. İbrahim Attila ACAR İzmir Kâtip Çelebi University Prof. Dr./Prof. Dr. İsa İPÇİOĞLU Bilecik Şeyh Edebali University Prof. Dr./Prof. Dr. Mustafa Zihni TUNCA Süleyman Demirel University Prof. Dr./Prof. Dr. Nuri ÖMÜRBEK Süleyman Demirel University Prof. Dr./Prof. Dr. Sema BEHDİOĞLU Dumlupınar University Prof. Dr./Prof. Dr. Süleyman BARUTÇU Pamukkale University Prof. Dr./Prof. Dr. Umut AVCI Muğla Sıtkı Koçman University Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Cengiz DURAN Dumlupınar University Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Didar BÜYÜKER İŞLER Süleyman Demirel University Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Gökhan AKYÜZ Akdeniz University Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Necati ÇİFTÇİ Bilecik Şeyh Edebali University Doç. Dr./Assoc. Prof. Dr. Şerife SUBAŞI Bilecik Şeyh Edebali University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Ahmet SARITAŞ Mehmet Akif Ersoy University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Ertan BECEREN Süleyman Demirel University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Fatma Gül ALTIN Mehmet Akif Ersoy University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Hüseyin TOPUZ Akdeniz University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Mahmut Sami ÖZTÜRK Süleyman Demirel University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Murat ERDOĞAN Akdeniz University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Mustafa ARI Bilecik Şeyh Edebali University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Mustafa BAYHAN Pamukkale University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Sema SARI Mehmet Akif Ersoy University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Sonay Zeki AYDIN Akdeniz University Dr. Öğr. Üyesi/Assist. Prof. Dr. Yakup AKGÜL Alanya Alaaddin Keykubat University
İçindekiler / Contents
İçindekiler / Contents
Editörden Prof. Dr. İsa İPÇİOĞLU i
Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri İçin Endüstri 4.0 Girişimlerine Yönelik Güçlüklerin Değerlendirilmesi Industry 4.0 Initiatives Evaluation For Sustainable Supply Chain In Emerging Economies Dr. Öğr. Üyesi Özüm EĞİLMEZ Dr. Öğr. Üyesi Gözde KOCA 1521-1536
Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Yol Haritaları Ve Şirketlerin Karşılaştırması Turkey And Germany's Digital Transformation In Industry: Comparison Of Roadmap And Companies Doç. Dr. Elif NUROĞLU Arş. Gör. Hüseyin H. NUROĞLU 1537-1560
Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” - Akıllı İşletmeler ve Muhasebe Denetimi Industry 4.0, "Internet Of Things" - Smart Businesses And Auditing Dr. Öğr. Üyesi Ali KABLAN 1561-1579
Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Firma Beklentileri The Effects Of Industry 4.0 On The Labor Market In Turkey: Firm Predictions Burcu Nazlıcan DOĞRU Doç. Dr. Oytun MEÇİK 1581-1606
Endüstri 4.0’ın Özel, Kamu ve Kooperatif Sektörlerine Etkisi The Impact Of Industry 4.0 On Private, Public And Cooperative Sectors Dr. Öğr. Üyesi Nilüfer SERİNİKLİ 1607-1621
Endüstri Devrimleri ve Turizm: Türkiye Turizm 4.0 Swot Analizi ve Geçiş Süreci Önerileri Industrial Revolutions And Tourism: Turkey Tourism 4.0 Swot Analysis And Proposal For Adaptation Process Dr. Yunus TOPSAKAL Prof. Dr. Nedim YÜZBAŞIOĞLU Doç. Dr. Murat ÇUHADAR 1623-1638
Endüstri 4.0 Ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına Etkileri Industry 4.0 And Its Impacts On International Financial Reporting Standards Dr. Öğr. Üyesi V. Evrim ALTUK ÖZDEN 1639-1650
Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Üretim Sistemi Üzerindeki Etkisi The Effect Of Internet Of Things Applications On Just In Time Production System Dr. Öğr. Üyesi Harun ÖĞÜNÇ 1651-1673
Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Örnek Olay Kapsamında Değerlendirilmesi Evaluation Of Industry 4.0 And Its Reflections Of Logistics Sector: A Case Study Prof. Dr. Ömür Yaşar SAATÇİOĞLU Arş. Gör. Gökçe TUĞDEMİR KÖK Arş. Gör. Nergis ÖZİSPA 1675-1696
Sermaye Birikimi, Teknoloji ve Uluslararasılaşma Olgularını Endüstri 4.0 Döneminde Yeniden Düşünmek Rethinking Capital Accumulation, Technology And Internationalization Cases In Industry 4.0 Period Suat AKSOY 1697-1706
Editör`den..
Robotların üretimi tamamen devralmasını, yapay zekanın gelişimini, çağdaş otomasyon sistemlerini, veri alışverişlerini ve nesnelerin internetini içeren Endüstri 4.0 işletmelerin insan kaynakları, örgütsel yapı, üretim sistemi, tedarik zinciri, pazarlama, karar alma süreçleri, denetim, finansal raporlama, iş hukuku vb. bir çok alanlarını etkileyerek örgütsel değişimlere yol açmış ve açmaya da devam etmektedir. Bu etkilerin nasıl olacağını ortaya koyan araştırmalara yer vererek hem işletmelere hem de araştırmacılara katkı sunulması hedefinden hareketle Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisinin Aralık 2018 sayısı, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı olarak seçilmiştir. Özel sayıda Endüstri 4.0’ın örgütlerin tüm faaliyetlerinde yol açacağı değişimlerle ilgili çalışmalara yer verilmesine özen gösterilmeye çalışılmıştır. İlk olarak Dr. Öğr. Üyesi Özüm Eğilmez ve Dr. Öğr. Üyesi Gözde Koca Sürdürülebilir Tedarik Zinciri için Endüstri 4.0 girişimlerinin önündeki potansiyel güçlükleri belirlemeye çalıştılar. Doç. Dr. Elif Nuroğlu ve Arş. Gör. Hüseyin H. Nuroğlu Almanya’nın Endüstri 4.0 yol haritası ile Türkiye’nin 2018 yılında açıklanan Dijital Türkiye yol haritasını içerik açısından karşılaştırdılar. Dr. Öğr. Üyesi Ali Kablan nesnelerin internetinin denetim alanına etkileri ve mevcut denetim anlayışının değişmesi gerektiğine dair varsayımlar ileri sürdü. Burcu Nazlıcan Doğru ve Doç. Dr. Oytun Meçik dijital dönüşüm sürecinin işgücü piyasasındaki etkilerini ele aldılar. Dr. Öğr. Üyesi Nilüfer Serinikli Endüstri 4.0’ın Türkiyede’deki etkisinin ve bu süreçte elde edecekleri fırsat ve tehditleri ortaya koydu. Dr. Yunus Topsakal, Prof. Dr. Nedim Yüzbaşıoğlu ve Doç. Dr. Murat Çuhadar Türkiye Turizm 4.0 için SWOT analizi yaparak Turizm 4.0’a geçiş sürecinda Türkiye turizmi için önerilerde bulundular. Dr. Öğr. Üyesi V. Evrim Altuk Özden nesnelerin interneti yoluyla elde edilen büyük verilerin (big data) sentezlenerek kullanılması yoluyla işletmelerdeki varlıkların değerlerinin belirlenmesinde rol oynayan değerleme ölçülerinin, nasıl değişiklik göstereceğine dair öngörülerde bulunmayı hedefledi. Dr. Öğr. Üyesi Harun Öğünç nesnelerin internet sistemlerinin tam zamanında üretim sistemi üzerinde ne gibi etkilere sahip olacağını inceledi. Prof. Dr. Yaşar Saatçioğlu ile Arş. Görevlileri Gökçe Tuğdemir ve Nergis Özispa lojistik sektöründeki dönüşümü Endüstri 4.0 bileşenleri dahilinde vaka analizi yoluyla incelediler. Son olarak Suat Aksoy sermaye birikimi, teknoloji sermayenin uluslararasılaşması olguları arasındaki ilişkiyi Endüstri 4.0 Akıllı Üretim Dönemi çerçevesinde ele aldı. Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı fikrinin ilk kez ortaya çıktığı andan itibaren her zaman desteklerini esirgemeyen Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Editörü dostum ve arkadaşım Prof. Dr. Mustafa Zihni Tunca hocama sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı ile ilgili yazışma, hakem vb. bir çok süreçleri takip eden Arş. Gör. Ahmet Kuntay Demiral kardeşimide özverili çalışmalarından dolayı tebrik ediyorum. Hakemlik yapmayı kabul ederek değerli zamanlarını ayırıp bu özel sayının çıkmasında katkı sağlayan hakem kurulu üyelerine de ayrıca teşekkür ederim. Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısının akademik ve iş dünyasına katkı sunmayı dileğiyle sevgi ve saygılarımı sunarım.
Prof. Dr. İsa İPÇİOĞLU Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Editörü
i Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1521-1536. Organizational Change, pp.1521-1536.
GELİŞMEKTE OLAN EKONOMİLERDE SÜRDÜRÜLEBİLİR TEDARİK ZİNCİRİ İÇİN ENDÜSTRİ 4.0 GİRİŞİMLERİNE YÖNELİK GÜÇLÜKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
INDUSTRY 4.0 INITIATIVES EVALUATION FOR SUSTAINABLE SUPPLY CHAIN IN EMERGING ECONOMIES
Özüm EĞİLMEZ*, Gözde KOCA** * Dr. Öğr. Üyesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0001-5251-5629 ** Dr. Öğr. Üyesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0001-6847-6812
ÖZ Endüstri 4.0 son zamanlarda sıkça kullanılan bir kavram olmuştur. Bu kavram, gelişmekte olan ülkelerde özellikle imalat sektöründe tedarik yönetiminin sürdürülebilmesi adına önem arz etmektedir. Endüstri 4.0 girişimlerinin, tedarik zinciri içerisindeki tüm safhaları etkilediği bilinmektedir. Bu etki geniş çapta; ekolojik, sosyal ve ekonomik alanlardadır. Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomiler için nispeten yeni bir kavram olan Endüstri 4.0, sürecin doğru anlaşılması ve uygulanması için net bir tanımlamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışma Endüstri 4.0 girişimlerinin temel güçlüklerini tanımayı ve Türk imalat sanayi perspektifinde Sürdürülebilir Tedarik Zinciri için temel güçlüklerin önceliklerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle, tedarik zinciri sürdürülebilirliğini geliştirmek için Endüstri 4.0 girişimlerine ait 18 temel güçlük tanımlanmıştır. Bu güçlükler, bir anket formu hazırlanarak LinkedIn’de yer alan, Endüstri 4.0 ile ilgili yönetici pozisyonunda farklı şirketlerde çalışan 150 uzmana uygulanmıştır. Yapılan anketler Keşfedici Faktör Analizi (KFA) ile incelenmiştir. Endüstri 4.0 güçlükleri KFA ile dört önemli güçlük boyutuna ayrılmıştır. Çok Kriterli Karar Verme yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ile belirlenen güçlükler ve ilgili alt güçlükler göreceli olarak sıralanmıştır. Çalışmada, en yüksek göreceli ağırlığa sahip olan güçlük, Örgütsel Güçlükler olarak belirlenmiştir. İkinci sırada Teknolojik Güçlüklerin, üçüncü sırada Legal ve Etik Güçlüklerin ve son olarak dördüncü sırada Stratejik Güçlüklerin yer aldığı ortaya konulmuştur. Bu çalışma uygulayıcılar, politika yapıcılar, düzenleyici kurumlar ve yöneticiler için Endüstri 4.0 girişimlerinin derinlemesine anlaşılmasını sağlamak ve Sürdürülebilir Tedarik Zinciri için Endüstri 4.0 girişimlerinin önündeki potansiyel güçlükleri ortadan kaldırmak için yararlı olacağı beklenmektedir. Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Analitik Hiyerarşi Süreci, Sürdürülebilir Tedarik Zinciri Yönetimi, Karar Verme, Stratejik Yönetim Jel Kodları: O14, O32, O33, C35, R11
ABSTRACT Industry 4.0 is the current topic that is widely used in business and industry. It is also relatively novel for the developing countries like Turkey in terms of supply chain sustainability in industry sector. Due
1521 EĞİLMEZ – KOCA 2018 to the importance of defining the business system especially designing, producing, delivering, safety and efficiency, Industry 4.0 initiatives are needed to be analyzed for an effective business practices. This paper aims to recognize key challenges of Industry 4.0 and analyze the main challenges for an effective supply chain sustainability in an emerging economy referring Turkish manufacturing industry perspective. Adaptation of such initiatives is not that easy due to the nature of the challenges. For this reason, the present research identifies 18 main challenges to Industry 4.0 initiatives and analyzes through 150 responses gathered from Turkish manufacturing sector using a questionnaire based survey. In order to classify the main challenges, Explanatory Factor Analysis is used. Further, Analytical Hierarchy Process is used to rank the identified dimensions of challenges and related challenges. The findings revealed that Organizational challenges showed the highest importance followed by Technological challenges, Legal and Ethical challenges and Strategic challenges as the least importance. It is expected that this study will be useful for practitioners, policy makers, regulators and managers to provide an indepth understanding of Industry 4.0 initiatives and to eliminate potential challenges for Industry 4.0 initiatives for the Sustainable Supply Chain. Keywords: Industry 4.0, Analytical Hierarchy Process, Supply Chain Sustainability, Decision Making, Strategic Management. Jel Codes: O14, O32, O33, C35, R11
1. GİRİŞ Son yıllarda imalat sektöründe mevcut olan Endüstri 4.0, son zamanlarda dillere gereklilikler arttıkça, karmaşıklıklar da pelesenk olmuş bir bilgi teknolojisi giderek artmaktadır. Küresel rekabetin kavramıdır. (Hermann, Pentek, ve Otto, giderek büyümesi, pazar oynaklığının 2016). Bu kavram; imalat sürelerinin artması, giderek kişiselleştirilmiş ürünlere düşürülmesi, ürün kalitesinin ve örgütsel olan talebin artışı ve ürün hayat performansın arttırılması vb. durumlarını döngüsünün giderek azalması gibi faktörler içeren değer zincirinin geliştirilmesi için firmalar için aşılması gereken ciddi engeller çeşitli teknolojileri barındırmaktadır. yaratmaktadır. Günümüzde maliyet Fiziksel aygıtları içlerine gömülü olan etkinliği, esneklik, adaptasyon, istikrar ve (sensör, radyo frekans tanımlayıcı, sürdürebilirlik gereksinimlerini sağlayarak actuators) elektronik içeriğin internet veya değer yaratmayı sağlayan mevcut bir network kanalı ile etkileşim göstererek yaklaşımların yetersiz kaldığı birbirlerine bağlayan bir paradigma olarak belirtilmektedir. Diğer taraftan ise, sanayi da tanımlanmaktadır. Bu etkileşim ve bilgi sektöründeki gereksinimlerin artması, alışverişi sadece makinalar arası değil, teknolojik süreçlerin hız kazanması, yeni iş insan-insan ve insan-makine arasında da fırsatları yaratmıştır. Belirtilen tüm bu gerçekleşmektedir (Wan vd., 2016). değişim ve dönüşümler Endüstri 4.0 çatısı Endüstri 4.0’ın imalat sektörünün içine altında yer almaktadır. girmesi tüm tedarik zincirini etkilemektedir. Bu kavramın ortaya çıkışı, imalat Tedarikçiler, imalatçılar ve müşteriler sektöründeki öncülüğü ile tanınan arasındaki işbirliğinin, sipariş aşamasından Almanya’nın 2011 yılında tam entegre son ürün evresine kadar şeffaflığını olmuş bir endüstri politikasının, ileri arttırmak üzere önem arz etmektedir. teknoloji bağlantılı bir stratejisi olan Bununla birlikte, otomasyon süreçlerinin Endüstri 4.0 girişimini (Industrie 4.0) dijitalleştirilmesi yine tüm tedarik zinciri açıklaması ile olmuştur (Brettel, yönetimi yapısını etkilemektedir. Bu Friederichsen, Keller, ve Rosenberg, 2014). nedenle, yeni teknolojilerin kullanıma kazandırılmasından önce olası fırsat ve tehditleri anlayabilmek adına, Endüstri
1522 C.23, Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 4.0’ın tedarik zincirinin her adımındaki çalışmanın sonuçları ve gelecekteki etkisini analiz etmek önemlidir. araştırmalara sunulan önerileri içeren beşinci bölüm gelmektedir. Dördüncü sanayi devrimi, anlam itibariyle bir devrim niteliğinde olsa da uygulanabilirliği safhasında çeşitli kısıtlar 2. LİTERATÜR ÖZETİ barındırmaktadır ki, karar vermede bu kısıtların çok iyi irdelenmesi Literatüre bakıldığında Endüstri 4.0 gerekmektedir. Böylesi bir devrim hem konusunun avantajları ve kısıtlarını içeren firmaların çeşitli organizasyonel değişikliğe çok sayıda makale mevcuttur. Ancak gitmesi gerekliliğini içermekte, hem de bakıldığında bu mevcut araştırmaların endüstriler arası sınırları kaldırmaktadır. Bu Endüstri 4.0’ın uygulamasına yönelik ana sebepten, uygun altyapı ve standartların faktörlerin ve bu faktörler arasındaki gerçekleştirilmesi ön koşulu bulunmaktadır. ilişkilere yönelik olmadığı görülmektedir. Bunlar arasında, veri güvenliğinin Sektörel anlamda Endüstri 4.0 sağlanması, risk yönetimi, eş zamanlı uygulamasında öncül teşkil eden faktörlerin materyal akışı, lojistik çalışanların eğitimi ortaya konma gerekliliği mevcuttur. Bu gibi faktörler bu devrimi uygulamadan önce sayede konunun derinlemesine karşımıza çıkan önemli faktörlerdendir. anlaşılabilmesi konusundan yola çıkılarak, Endüstri 4.0 içerisinde barındırdığı vizyona sektörün kendine özgü nitelikleri ulaşabilmesi için birçok bağımsız değişkeni doğrultusunda belirli gereklilikler ortaya anlamlandırma ve ortaya koyma konulup Endüstri 4.0 uygulamalarının zorunluluğu mevcuttur. başarısına yol gösterici olunabilecektir. Burada amaç yeni teknolojilerin Endüstri 4.0’ın fırsatlarından bahseden uygulanmadan önce sektör içindeki sayısız amprik çalışmalara bakıldığında firmaların karar mekanizmalarını tekrar (Bkz. Kamble vd. 2018) firmaların bu gözden geçirmelerini sağlayacak veriler vizyona dahil olmaları beklenilmekte, hatta elde etmektir (Oesterreich & Teuteberg, bu girişim içerisinde yer almanın 2016). İlişkisel durumları ortaya koymak zorunluluğundan bahsedilmektedir. İleri için çok kriterli karar verme tekniklerinin, teknoloji stratejisi olarak ortaya atılan bu yorumlayıcı yapısal modelleme (ISM) ve girişim son yıllarda oldukça ilgi çekse de analitik hiyerarşi süreci (AHP) kullanılması hala genel olarak kabul edilmiş bir gerekliliği ortaya çıkmaktadır (Kamblea, tanımdan yoksundur. Bu durum küresel Gunasekaranb, Gawankar, 2018). tanım karmaşıklığının yanında, Türkiye örneği için de geçerliliğini korumaktadır. 2.1. Endüstri 4.0’ın Ortaya Çıkışı Bu çalışmada, Türkiye’de Endüstri 4.0 Sanayi sektörü, Avrupa'da ekonomik girişimlerine yönelik literatürde bahsedilen büyümenin (örneğin, iş yaratılması) temel uygulama güçlüklerini açığa çıkarmak bir unsuru olarak hizmet veren ve tüm amaçlanmıştır. Bu amaçla Endüstri 4.0 ihracatın %75'ini ve tüm yeniliklerin konusu ile ilgilenen uzman bireylerden veri %80'ini karşılayan önemli bir etken olarak toplayarak, olası uygulama güçlüklerini yer almaktadır (Dujin, Geissler ve değerlendirilmiştir. Horstkötter, 2014). Bununla birlikte, Avrupa üretim alanı iki yönlüdür. Doğu Çalışma, beş ana bölümden oluşmaktadır. Avrupa ve Almanya sürekli büyüyen bir Bu bölümde Endüstri 4.0’ın güncelliğinin sanayi iken, İngiltere veya Fransa gibi anlatılması ve vurgulanması ile birlikte birçok Batı Avrupa ülkesi, son yirmi yılda amaç, araştırma sorusu ve yapısından küçülen pazar paylarına sahiptir. Avrupa, bahsedilmiştir. İkinci bölüm literatür son 20 yılda sanayi payının yaklaşık özetinden oluşmaktadır. Daha sonra %10'unu kaybederken, gelişmekte olan materyal ve metodun sunulduğu üçüncü ülkeler paylarını iki katına çıkarmayı bölüm; bulgular ve uzman görüşlerinin başarmış ve küresel üretimin %40'ını değerlendirildiği dördüncü bölüm ile
1523 EĞİLMEZ – KOCA 2018 karşılamıştır. Bu sebepten, Almanya sanayi araştırmacı ve uygulayıcılar arasındaki sektörü içerisindeki öncü rolünü korumak görüş ayrılıklarının olması şaşırtıcı değildir. adına birtakım stratejiler tasarlamaya Bununla beraber Endüstri 4.0'ın başlamıştır. uygulamadaki başarısı ve ne kadar sürdürülebilir olacağının daha kesin bir Endüstri 4.0 terimi, gelecekte sektörün şekilde anlaşılması ve dolayısıyla Endüstri gelecekteki üretim gereksinimlerine göre 4.0'ın altında kalan ana bileşenleri ortaya sanayi sektörünü hazırlayacak ve koymak gerekmektedir (Hofmann ve güçlendirecek şekilde Almanya'nın yüksek Rüsch, 2017). teknoloji stratejisinin bir parçası olarak 2011 yılında Hannover Ticaret Fuarı'nda 2.2. Endüstri 4.0 ve Tedarik Zinciri ve tanıtılmıştır (Mittermair, 2015). Nesnelerin Sürdürülebilirlik interneti (IoT, Internet of Things); sensörler Sürdürülebilirlik organizasyonel bir ve aktivite ediciler aracılığıyla çevreleriyle bağlamda düşünüldüğünde, yöneticileri, etkileşim kurabilen siber fiziksel sistemler değer zincirlerindeki teknolojik gelişme ve ile (CPS, Cyber-Physical Systems), süreç yeniliklerinin benimsenmesiyle karşı fabrikaların kendilerini merkezi olmayan karşıya bırakmaktadır. Endüstri 4.0 bir şekilde ve gerçek zamanlı olarak girişimlerine dayanan yeşil, yalın, dağınık kendilerini özerk bir şekilde organize üretim gibi süreç inovasyonları, modern etmelerinin ve kontrol etmelerini bilişim teknolojisiyle birleştirildiğinde, sağlanması doğrultusunda Endüstri 4.0’ın tedarik zincirlerinde sürdürülebilirlik bir önemli unsurlarından sadece biri olarak kültür olarak algılanmaktadır. Böylesi bir ortaya çıkmıştır (Wong ve Kim, 2014). kültür, özellikle gelişmekte olan Yetenekleri nedeniyle, bu fabrikalara ekonomilerdeki üretim ortamı için yeni genellikle “akıllı fabrikalar” denmektedir. sürdürülebilir eğilimleri geliştirecektir Tüm bu kavramlar arasında geliştirilmiş (Duarte ve Cruz-Machado, 2017). robotlar ve yapay zeka, ileri teknolojili Endüstri 4.0, farklı tedarik zinciri kökenli sensörler, bulut bilişim, nesnelerin interneti zengin verileri eş zamanlı olarak, daha (IoT), veri yakalama ve analizi, dijital verimli tedarik zinciri oluşturma kararına imalat (3D baskılar), hizmet yazılımları ve yön verici bir rol oynabilmektedir. diğer pazarlama modelleri, motorlu araçları Ürünlerden, lojistik faaliyetlerinden ve harekete geçiren algoritmaların yer aldığı üretim makinalarından enformasyon anlık platformlar (navigasyonlar, yolculuk elde edilip, fiziksel ve dijital dünyaları deneyimini paylaşan aplikasyonlar, evlere birleştirebilmektedir. Elde edilen data ile servis hizmetleri, kendi kendini kullanan mevcut alternatiflerine kıyasla çok gelişmiş araçlar vb.) ve tüm bu unsurların, birçok ürün ve hizmetler karşımıza çıkacaktır. ülkeden birçok şirket tarafından paylaşılan, Endüstri 4.0’ın akıllı (smart) bileşeni birlikte çalışabilir bir küresel değer sayesinde ürünler eşsiz ve benzersiz zincirinde yerleştirilmesi göz önünde tanımlanabilmekte ve üretim süreçlerinin bulundurulduğunda; bu yeni sistemler ile karmaşıklığının artmasını yönetibilir gelecekte insanların ve makinelerin CPS kılabilmektedir (Johannes ve Strandhagen, vasıtasıyla, akıllı ürünler ve sanayi 2017). süreçlerinin yaratılması adına kaynakları kullanacaktır. Böylesi bir durum Organizasyonların ve toplumun gelecekteki alışveriş modellerindeki hızlı sürdürülebilir kalkınmaya doğru değişime ayak uydurabilmeyi sağlayıcı ilerleyebilmesinde, Endüstri 4.0’in bir olacaktır (Tjahjono, Esplugues, Ares ve düşünce yapısı (zihniyet) olduğu Pelaez, 2017). varsayılmaktadır (de Sousa Jabbour, Jabbour, Godinho Filho, & Roubaud, Buraya kadar verilen bilgiler ışığında, 2018). Endüstri 4.0 için özgün ve özlü bir tanım bulma zorluğu ortaya çıkmaktadır ve
1524 C.23, Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Endüstri 4.0 aynı zamanda geleceğin zinciri araştırmalarında mevcut boşluğu tedarik zinciri olarak da anılmaktadır. Akıllı doldurmak adına planlanmıştır. Bu fabrikalar, kaynakların ve teknolojinin çalışmada ülkemiz Endüstri 4.0 bakış açısı optimal kullanımı gibi çeşitli ile Luthra ve Mangla (2018) çalışması sürdürülebilirlik uygulamasına sahip sonucunda elde edilen faktörler olabileceklerdir. Bu durum Endüstri 4.0’ın sürdürülebilir tedarik zinciri bağlamında tedarik zinciri içerisindeki sürdürülebiliği değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır (Luthra nasıl etkilediğini ortaya koyacak ve Mangla, 2018). araştırmaların temeli olacaktır. Elde edilecek kazanımların büyüklüğünü öngörebilmek için, yöneticilerin bu terimi 3. METODOLOJİ çok iyi anlamlandırmaları bir gereklilik olarak gözükmektedir (Brettel, Bu çalışma için benimsenen araştırma metodolojisi Şekil 1'de gösterilmiştir. Friederichsen, Keller ve Rosenberg, 2014). Şekil1’den de anlaşılacağı gibi, konu ile Kamble vd.’nin (2018) literatür taraması ilgili gerekli literatür çalışması yapıldıktan çalışmalarında, sürdürülebilirlik konusunun sonra Luthra ve Mangla (2018)’nın kavramsal olarak tartışıldığı yalnızca altı çalışmasında yer alan Endüstri 4.0 makalenin olduğu belirtilmiştir (Kamble güçlükleri konunun uzmanları tarafından vd., 2018, s.415). Tedarik zinciri tekrar değerlendirilerek son halini almıştır. bağlamında bakıldığında, uçtan uca dijital Daha sonra ise şirketlere dair bazı bilgileri, entegrasyon yoluyla işletme maliyetlerinin Endüstri 4.0’ın katılımcılar tarafından Endüstri 4.0 ile düşürüldüğüne anlaşılan tanımını ve güçlüklerini içeren bir inanılmaktadır. Bu durumun tam tezatı, anket formu hazırlanmıştır. Bu ankete, yüksek uygulama maliyetlerine LinkedIn’de yer alan ve Endüstri 4.0 ile katlanabilme meselesidir. Her iki maliyetin ilgili yönetici pozisyonunda farklı kazanımlarının karşılaştırıldığı (fayda- şirketlerde çalışan 150 uzmana tarafından maliyet analizi) bir çalışmaya yanıtlanmıştır. Yapılan anketler Keşfedici rastlanmamıştır. Bu yönde yapılacak Faktör Analizi (KFA) ile incelenmiştir. araştırmalar, mevcut müşteri hizmetlerini KFA sonucu elde edilen ana ve alt destekleyen Endüstri 4.0 çözümlerini, güçlüklerin öncelikleri Analitik Hiyerarşi tedarik zinciri optimizasyonunu, yeniden Prosesi (AHP) ile değerlendirilmiştir. Daha üretim ve geri dönüşüm uygulamalarını sonrasında bulgular tartışılarak, Endüstri değerlendirebilmekte önemli rol 4.0 karşısında yaşanan güçlüklere karşı oynayacaktır. Bu çalışma ile genel ve ulusal eylem planlarının hazırlanması için açıdan Endüstri 4.0 sürdürülebilir tedarik önerilerde bulunulmuştur.
1525 EĞİLMEZ – KOCA 2018
Endüstri 4.0 ile ilgili literatür çalışması yapılmıştır.
Luthra ve Mangla (2018)’nın çalışmasından alınan Endüstri 4.0 güçlükleri uzmanlar tarafından tekrar değerlendirilmiştir.
Anket yapılacak işletmelere dair bazı bilgileri ve Endüstri 4.0 güçlüklerini içeren soru formu oluşturulmuştur.
Anket yapılacak uzman kişilerin kurumlarına dair bazı bilgileri, Endüstri 4.0’ın cevaplayıcılar tarafından anlaşılan tanımını Endüstri 4.0 güçlüklerini içeren anket oluşturulmuştur.
Anket LinkedIn’de yer alan Endüstri 4.0 ile ilgili yönetici pozisyonunda farklı şirketlerde çalışan 150 uzman tarafından yanıtlanmıştır.
Faktör Analizi Endüstri 4.0 güçlükleri ana ve alt boyutları belirlenmiştir.
Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) Endüstri 4.0 konusunda yaşanan güçlükler uzman görüşü alınarak sıralanmıştır.
Bulguların tartışılması
Yaşanan Endüstri 4.0 güçlüklerinin önceliklerine göre ortadan kaldırılması veya hafifletilmesinde eylem planlarının hazırlanması için önerilerin sunulması
Şekil 1: Araştırma Metodolojisi
1526 C.23, Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 3.1. Veri Toplama “...zaten var olan durumu tanımlama, buradan motivasyon Türkiye’de yer alan imalat sektörleri, bu davranışları çıkararak insanları daha araştırmada hedef kitle olarak kabul verimli çalıştırma amaçlı bir nevi gizli bir edilmiştir. Bu çalışmanın örneklem sömürme ve robotlaştırma...” büyüklüğünü ise, Endüstri 4.0 konusunda uzman 150 kişi oluşturmaktadır. “...biraz marketing, biraz da çağın gerekliliği ama kaçınılmaz gerçek...” 3.2. Verilerin Analizi “...Çin’in yükselişinin batıda Araştırmanın soru formunun ilk başında oluşturduğu kaygıyı, gelişen teknolojinin Endüstri 4.0 konusundaki kavram yardımıyla üretimdeki verimlilikleri artırıp karmaşasının durumunu tartışabilmek adına mavi yaka ihtiyacını ve maliyetleri en aza “Endüstri 4.0 kavramı sizin için neyi ifade indirmek için yapılan girişimlerin bütününe etmektedir?” sorusu açık uçlu soru olarak verilen addır...” sorulmuştur. Yanıtlayıcıların konularında uzman olmaları nedeniyle, Endüstri 4.0 İçerik analizinde ortaya konulan bir diğer terimine hakim oldukları, ifadeleri durum ise; Endüstri 4.0’ı ayrıntılı olarak incelendiğinde görülmüştür. Yanıtlayıcılar açıklayan katılımcıların kavramın özellikle içerisinde Endüstri 4.0 işlevselliği tartışmalarının beraberinde, girişimlerini vurgulayarak bir Endüstri 4.0 rekabet avantajı anlamında mutlak tanımı yapmışlardır. Tanımların içerisinde uygulamaya geçirilmesi yönünde ifadelerde geçen Endüstri 4.0 girişimleri ifadelerinden bulunmalarıdır. Bu ifadeler aşağıdaki bazıları: dijitalleşme, insansı makineler, gibidir: nesnelerin interneti, siber-fiziksel sisteme “...tüm endüstri kurumlarda dayalı sanayi devrimi, makine öğrenmesi, konuşulan, hiç dilden düşmeyen fakat önce yapay zeka, akıllı fabrikalar, dijital devrim, firmalarda oturması için gerek kültürel bütünleşik iş sistemleri, verilerle karar gerek ekonomik anlamda en az 10 yıla daha verebilme, dijital dönüşüm, konuşan ihtiyaç duyan bir gelişimdir...” cihazlar, big data, verimli iş modelleri olarak karşılık bulmuştur. Bu ifadeler “...Endüstri 4.0 ile birlikte insan sonucu araştırma yanıtlayıcılarının gücünün yerini makine ve robotların alması konularının uzmanı olduğu ve dolayısıyla ön görülüyor. Bu şekilde üretimde kalite ve Endüstri 4.0 girişimleri hakkında bilgi müşteri memnuniyeti kusursuza yakın bir sahibi oldukları görülmüştür. Burada hale gelebilir. Makine ve robotların vurgulanması gereken bir bulgu ise; kontrolü tamamen kendi yapay zekalarıyla tanımların genelinde üretim ayağındaki olup sorunsuz bir şekilde sürdürülebilir. dönüşümün daha verimli olmak adına Endüstri 4.0 tam anlamıyla hayata geçmiş yapıldığının vurgulanmış olmasıdır. olmasa da Avrupa’da bazı büyük şirketler bu konu hakkında öncülük yapmaktadır. İçerik analiz edildiğinde Endüstri 4.0 Hala gerekli Ar-ge çalışmaları da devam uzmanlarının Türkiye özelinde Endüstri 4.0 etmektedir...” kavramına bakış açıları doğrultusunda Endüstri 4.0’ın eleştirel-destekleyici “...diğer endüstriyel devrimler gibi doğrultusunda şekillendiği söylenebilir. aslında yeni bir era olarak görülmekle Öznel ifadelerin daha ziyade eleştirel, beraber, bazı belirsizlikler ve yatırımlara nesnel ifadeler olarak ayrılan grubun ise yönelik endişeler, bu tip bir oluşumun diğer daha olumlu bir bakış açısı (destekleyici) eski endüstriyel devrimler gibi entegre yansıttığı söylenebilir. Yanıtlayıcıların olmasını ertelemektedir. Bunların başında büyük bir çoğunluğu verimlilik, üretim otonom sistemlerin devreye alınmasından miktar ve kalite artışı veya dönüşümün kaynaklı işsizlik sorunu gelebilir. Fakat bu olumlu katkılarına vurgu yaparken durumun, diğer endüstriyel devrimlerde de aşağıdaki olumsuz (eleştirel) bakış açıları olduğu gibi kalifiye eleman ihtiyacı ve da görülmüştür: arayışını arttırması ile beraber artık mavi
1527 EĞİLMEZ – KOCA 2018 yaka kavramının da bir noktadan sonra devamlılıklarının sağlanması ve rekabetçi ortadan kalkacağı ve bu alanda çalışan her bir yapıda etkin olmada, Endüstri 4.0’a çalışanın beyaz yaka olacağını anlaması ihtiyaç fazladır. Bu bilincin işletmelerde önemli bir noktadır. Öte yandan, bu önem kazanması ve çalışanlarında bu tür konseptin en önemli unsurlarından biri olan üretimi desteklemesi ve yeni bilgileri nesnelerin interneti ve bununla beraber öğrenmeleri gerekmektedir...” tamamlayıcı bir unsur olan makine Bu araştırmanın ikinci aşamasında nicel öğrenmesi göz önüne alındığında, insan veri toplama yöntemi olan anket faktörünün dışında gelişen süreçler söz kullanılmıştır. Anket için LinkedIn konusu olacaktır. Bu noktada da, sitesinden yararlanılarak Endüstri 4.0 ile alışılagelmiş ve geleneksel bir siber ilgili ve farklı şirketlerde çalışan yönetici güvenlik anlayışının ötesine geçmek pozisyonundaki 204 uzmana e-posta gerekmektedir...” atılarak anketi cevaplaması istenmiştir. Bu “...gelişmiş bir yapıda üretim uzmanların 150’sinden dönüş alınmıştır. sürecinin geliştirilmesi, hızlı ve kaliteli bir Anketin önemli sonuçlarındaki farklılıkları üretimin oluşturularak müşterilerin istek ve değerlendirmek için çeşitli kriterler göz ihtiyaçlarına uygun üretimleri sağlayacak önünde bulundurulmuştur. Bu kriterler sistemin fabrikaya entegre edilmesini ifade sektör, organizasyon tipi, yıllık ciro, iş tipi, etmektedir. Bu nedenle işletmelerin tedarikçiler hakkında bilgi ve otomasyon Endüstri 4.0’a uyum sağlayan üretim seviyesi olarak belirlenmiştir. Ankete yanıt etkinliklerinin oluşturularak, başarılı bir veren şirketlerin demografik özeti Tablo üretim süreci geliştirilmelidir. 1'de gösterilmiştir. Küreselleşme sürecinde şirketlerin
Tablo 1: Ankete yanıt veren şirketlerin demografik özeti Organizasyon S. No. Kriterler Sayı Yüzde Bilgileri 1 Sektör Otomotiv 28 18 Metal Sanayi 18 12 Elektrik-Elektronik 22 15 Yiyecek-İçecek 12 8 Tekstil 10 7 Diğer 60 40 2 Organizasyon Tipi Özel Sektör 128 86 Kamu Sektörü 11 7 Çok Uluslu Şirket 11 7 3 Yıllık Ciro 4 milyon TL'den az 35 23 4 milyon TL - 40 milyon TL 36 24 40 milyon TL - 100 milyon TL 16 11 100 milyon TL' den fazla 63 42 4 İş Tipi Orjinal ürün üreticisi 52 35 Tedarikçi 33 22 Her ikisi de 65 43 5 Tedarikçi Sayısı 50'ye eşit ya da daha az 62 41 51-100 24 16 101-200 16 11 200'den fazla 48 32 6 Otomasyon Sistemi Var 91 61 Yok 40 27 Süreçte 19 12 Bu çalışmada, Endüstri 4.0 güçlükleri için ortalama ve standart sapma gibi tanımlayıcı istatistikler Tablo 2' de verilmiştir.
1528 C.23, Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Tablo 2: Endüstri 4.0 güçlüklerine ankette verilen cevapların ortalaması ve standart sapması Standart S. No. Güçlükler Ortalama Sapma 1 Endüstri 4.0 etkileri üzerindeki anlayış eksiklikleri 3.966 0.944 2 Endüstri 4.0'ı benimseme konusunda zayıf AR-GE 3.833 1.012 faaliyetleri 3 Yasal zorunluluklar 3.106 1.188 4 Zayıf şirketlerin dijital operasyon vizyonu ve stratejisi 3.566 1.200 5 Yetersiz yönetim desteği 3.273 1.169 6 Uygulamaları destekleyen kılavuz eksikliği ve karmaşık 3.093 1.082 sorunlar 7 Dijital kültür eksikliği 3.966 1.077 8 Dijital yatırımların belirsiz ekonomik yararı 3.200 1.305 9 Global standartların ve veri paylaşım protokollerinin 3.353 1.130 eksikliği 10 Altyapı ve internet tabanlı ağların eksikliği 3.526 1.334 11 Yeni iş modellerini uygulama konusunda yetkinlik 4.040 0.982 eksiklikleri 12 Zayıf veri kalitesi 3.606 1.209 13 Teknoloji platformlarında entegrasyon eksikliği 3.780 1.134 14 Koordinasyon ve işbirliği sorunu 3.866 1.027 15 Güvenlik sorunları 3.613 1.151 16 Devlet desteği ve politikalarının eksikliği 3.826 1.139 17 Finansal kısıtlar 3.953 1.082 18 Endüstri 4.0' a yönelik isteksiz davranışlar 3.513 1.162 Yukarıda listelenen tüm güçlükler 3'ten büyük ortalama değer elde etmiştir. Bu da belirtilen tüm güçlüklerin önemli olduğunu göstermektedir.
3.2.1. Keşfedici Faktör Analizi Güçlükler (SG)) altında toplanmıştır. Bu boyutlar; toplam varyansın yarısından Keşfedici Faktör Analizi (KFA), veri fazlasıyla açıklanmaktadır (%61.161). azaltımı ve analizi için kullanılmaktadır KFA'dan elde edilen sonuçlara tüm (Hair vd., 2006). Bu çalışmada da SPSS boyutların yükleri aşağıda verilmiştir: Version 20.0 kullanılarak faktör analizi ve güvenilirlik testleri yapılmıştır. Elde edilen Boyut 1- Teknolojik Güçlükler (TG): KMO değeri (0.841), önerilen minimum Sürdürebilir tedarik zinciri için Endüstri 4.0 değerden (0.6) önemli ölçüde fazladır yayılımında yaşanan teknolojik engeller ile (Kaiser, 1974; Hair vd., 2006). Güçlüklerin ilgili dört güçlükten oluşmaktadır. Bu boyut değerlendirilmesinde Bartlett'in Sphericity varyansın % 35.728 ile açıklanmaktadır. Testi de önemlidir (p <0.01). Boyut 2- Örgütsel Güçlükler (ÖG): Bu çalışmada, tüm zorluklar 0.5' in Endüstri 4.0 yoluyla değer zincirlerinde üzerinde faktör yüküne ve 0,7'den fazla sürdürülebilirliğin ekolojik, ekonomik ve Cronbach'ın alfa değerlerine sahiptir sosyal yönlerini benimsemek için örgütsel (Nunnally, 1978; Hu ve Hsu, 2010; Luthra düzeydeki engelleri temsil etmektedir. Bu vd., 2016a). Tablo 3’te faktör analizi boyut, varyansın %10.632'ini açıklayan sonuçları açıklanmaktadır. Belirlenen yedi zorluktan oluşmaktadır. güçlükler 4 boyut (Teknolojik Güçlükler Boyut 3- Legal ve Etik Güçlükler (LG): (TG), Legal ve Etik güçlükler (LG), Sürdürülebilir Tedarik Zincirinde Endüstri Örgütsel Güçlükler (ÖG) ve Stratejik
1529 EĞİLMEZ – KOCA 2018
4.0 kavramlarının benimsenmesinde yasal Boyut 4- Stratejik Güçlükler (SG): ve etik konularla uğraşmaktadır. Bu boyut Sürdürülebilir Tedarik Zincirinde Endüstri dört zorluktan oluşmaktadır ve varyansın 4.0 yayılımı ile ilgili stratejik konularla %7.659'unu açıklamaktadır. ilgili üç zorluktan oluşmaktadır. Bu boyut, varyansın %7.142' sini açıklamaktadır.
Tablo 3: Keşfedici Faktör Analizi (KFA) Sonuçları
Eigen Kümülatif Boyut Güçlükler Yükler Değerleri Yüzdelik Teknolojik Zayıf veri kalitesi (TG1) 0.774 6.431 35.728 Güçlükler Altyapı ve internet tabanlı ağların eksikliği (TG2) 0.733 (TG) Teknoloji platformlarında entegrasyon 0.730 eksikliği(TG3) Güvenlik sorunları (TG4) 0.688
Örgütsel Endüstri 4.0 etkileri üzerindeki anlayış eksiklikleri 0.799 1.914 46.360 (ÖG1) Güçlükler Endüstri 4.0'ı benimseme konusunda zayıf AR-GE 0.707 faaliyetleri (ÖG2) (ÖG) Yetersiz yönetim desteği (OG3) 0.697 Dijital kültür eksikliği (OG4) 0.618 Yeni iş modellerini uygulama konusunda yetkinlik 0.597 eksiklikleri (OG5) Koordinasyon ve işbirliği sorunu (OG6) 0.548 Endüstri 4.0' a yönelik isteksiz davranışlar (OG7) 0.514
Legal ve Devlet desteği ve politikalarının eksikliği (LG1) 0.796 1.379 54.019 Etik Finansal kısıtlar (LG2) 0.749 Güçlükler Yasal zorunluluklar (LG3) 0.551 (LG) Zayıf şirketlerin dijital operasyon vizyonu ve 0.522 stratejisi (LG4)
Stratejik Dijital yatırımların belirsiz ekonomik yararı (SG1) 0.746 1.286 61.161 Güçlükler Global standartların ve veri paylaşım 0.693 protokollerinin eksikliği(SG2) (SG) Uygulamaları destekleyen kılavuz eksikliği ve 0.560 karmaşık sorunlar (SG3)
Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization (Rotation converged in 5 iterations). KMO measure of sampling adequacy = 0.841; Cronbach’s alpha = 0.845. Bartlett’s Test of Sphericity: Approx. Chi-Square = 1175.431; df = 153; Sig. = 0.000.
3.2.2. Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) (Papalexandrou vd., 2008; Dey ve Cheffi, 2013). AHP, yaygın kabul edilebilirliği ve AHP, 1980 yılında Prof. Thomas L. Saaty kullanım kolaylığı nedeniyle ANP' ye göre tarafından önerilen bir karar analiz aracıdır daha iyi bir karar verme aracı olarak (Saaty, 1980). Karmaşık karar kullanılmaktadır (Mangla vd. 2015; Luthra problemlerini çoklu düzeylerden oluşan vd., 2017). Bununla birlikte, AHP düzenli bir yapıya dönüştürür
1530 C.23, Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı kararlarda küçük tutarsızlıklar Bu çalışmanın amacı ile ilgili bir hiyerarşi, içerebilmektedir (Gandhi vd.., 2016). Bu uzmanlarla tartışılarak geliştirilmiştir. AHP çalışmada, tedarik zincirinde Endüstri 4.0 analizi için, dört uzmandan oluşan bir tabanlı sürdürülebilirliğin sağlanmasında uzman paneli (iki akademisyen ve iki belirlenen güçlükleri analiz etmek için AHP Endüstri 4.0 uzmanı) oluşturulmuştur. metodu kullanılmıştır. AHP' nin adımları şu Seçilen uzmanlar, imalat sistemleri ve şekilde verilmiştir: (Luthra vd., 2016b): tedarik zinciri faaliyetleri alanında yüksek düzeyde bilgili ve yetenekli Adım 1: Çalışmanın Amacının profesyonellerdir. Seçilen uzmanlar 10 Oluşturulması yıldan fazla iş tecrübesine sahiplerdir. AHP, uzmanların görüşleri ile ana Sürdürülebilir tedarik zinciri için Endüstri güçlüklerin ve alt güçlüklerin boyutlarının 4.0 uygulamalarında yaşanan güçlüklerin önceliğini belirlemeye yardımcı olmaktadır. hiyerarşik yapısı Şekil 2’de verilmiştir.
Sürdürülebilir Tedarik Zinciri İçin Endüstri 4.0 Uygulamalarında Yaşanan Güçlükler
TG ÖG LG SG
TG1 ÖG1 LG1 SG1
TG2 ÖG2 LG2 SG2
TG3 ÖG3 LG3 SG4
TG4 ÖG4 LG4
ÖG5
ÖG6
ÖG7
Şekil 2: Endüstri 4.0 Uygulamalarında Yaşanan Güçlüklerin Hiyerarşik Yapısı
Adım 2: Güçlükler arasında ikili karşılaştırmaları geliştirilmesi Uzmanların kararına dayanarak hem ana güçlükler hem de alt güçlükler Saaty'nin ölçeği ile çift yönlü karşılaştırmalar yapılarak değerlendirilmiştir (Saaty, 1980). Bu değerlendirme Expert Choice programı kullanılarak yapılmıştır. Adım 3: Göreceli önem ağırlıklarını ve tutarlılık oranınının hesaplanması Çift yönlü karşılaştırmalar temelinde, ana güçlüklerin göreceli öncelik ağırlıkları Tablo 4'te gösterildiği gibi hesaplanmıştır. Tablo 4’e göre ana güçlükler arasında Örgütsel Güçlükler (ÖG) 0.383 ağırlığı ile ilk sıradadır. Teknolojik Güçlükler (TG) 0.273 ağırlığı ile ikinci
1531 EĞİLMEZ – KOCA 2018
sıradadır. Legal ve Etik Güçlükler (LG) 0.219 ağırlığı ile üçüncü sırada olup ve son sırada 0.125 ağırlığı ile Stratejik Güçlükler (SG) yer almıştır. Tablo 4’te de olduğu gibi Tablo 5’te de tüm çiftli karşılaştırma matrislerindeki tutarlılık oranı izin verilen sınırın altındadır, dolayısıyla sonuçlar oldukça kabul edilebilirdir. Tablo 5’daki alt boyutların global ağırlıklarına baktığımızda ilk sırada 0.125 ağırlığı Altyapı ve internet tabanlı ağların eksikliği (TG2) gelmektedir. İkinci sırada ise 0.103 ağırlığı ile Yetersiz yönetim desteği bulunmaktadır. Üçüncü sırada da 0.077 global ağırlığı ile Devlet desteği ve politikalarının eksikliği gelmektedir. Tablo 4: Endüstri 4.0 güçlüklerinin dört ana boyutunun karşılaştırma matrisi S. No. Güçlüklerin Ana Boyutları TG OG LG SG Ağırlık Sıralama 1 Teknolojik Güçlükler (TG) 1 1/2 2 2 0.273 2 2 Örgütsel Güçlükler (ÖG) 2 1 2 2 0.383 1 3 Legal ve Etik Güçlükler (LG) 1/2 1/2 1 3 0.219 3 4 Stratejik Güçlükler (SG) 1/2 1/2 1/3 1 0.125 4 Tutarlılık Oranı:0.08 Tablo 5: Sürdürülebilir tedarik zinciri için Endüstri 4.0 girişimlerine yönelik güçlüklerin sıralanması.
Alt
Ana
Yerel Yerel Yerel
Yerel
Global Global
Sıralama
Sıralama
Ağırlıklar Ağırlıklar Ağırlıklar
Güçlükler Güçlükler Teknolojik Zayıf veri kalitesi (TG1) 0.144 4 0.039 14 Güçlükler 0.273 Altyapı ve internet tabanlı ağların eksikliği (TG2) 0.459 1 0.125 1 (TG) Teknoloji platformlarında entegrasyon eksikliği 0.226 2 0.061 7 (TG3) Güvenlik sorunları (TG4) 0.172 3 0.046 11
Örgütsel Endüstri 4.0 etkileri üzerindeki anlayış 0.142 4 0.054 10 eksiklikleri (ÖG1) Güçlükler 0.383 Endüstri 4.0'ı benimseme konusunda zayıf AR- 0.175 2 0.067 4 GE faaliyetleri (ÖG2) (ÖG) Yetersiz yönetim desteği (OG3) 0.270 1 0.103 2 Dijital kültür eksikliği (OG4) 0.111 5 0.042 12 Yeni iş modellerini uygulama konusunda 0.084 6 0.032 15 yetkinlik eksiklikleri (OG5) Koordinasyon ve işbirliği sorunu (OG6) 0.070 7 0.026 16 Endüstri 4.0' a yönelik isteksiz davranışlar (OG7) 0.148 3 0.056 8 Legal ve Devlet desteği ve politikalarının eksikliği (LG1) 0.356 1 0.077 3 Etik 0.219 Finansal kısıtlar (LG2) 0.295 2 0.064 6 Güçlükler Yasal zorunluluklar (LG3) 0.251 3 0.054 9 (LG) Zayıf şirketlerin dijital operasyon vizyonu ve 0.098 4 0.021 17 stratejisi (LG4)
Stratejik Dijital yatırımların belirsiz ekonomik yararı (SG1) 0.140 3 0.017 18 Güçlükler 0.125 Global standartların ve veri paylaşım 0.528 1 0.066 5 protokollerinin eksikliği (SG2) (SG) Uygulamaları destekleyen kılavuz eksikliği ve 0.333 2 0.041 13 karmaşık sorunlar (SG3)
1532 C.23, Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı
4. BULGULAR VE TARTIŞMA eksikliği” ise beşinci önemli güçlük olarak belirlenmiştir. Bu sıralama bize, ülkemizde Bu çalışmada belirlenen 18 güçlük ifadesini küresel anlamda var olan güçlüklerden daha doğrulamak ve dört ana faktörde ziyade, Endüstri 4.0 kavramı ile ilgili bilinç değerlendirmek için KFA yapılmıştır. Bu düzeyinin yetersiz oluşu ve dolayısıyla boyutlar: Teknolojik Güçlükler (TG), uygulama aşamasından çok, Endüstri 4.0 Örgütsel Güçlükler (ÖG), Legal ve Etik girişimleri hakkındaki bilgi düzeyinin Güçlükler (LG) ve Stratejik Güçlükler (SG) arttırılması gerektiği bulgusuna ulaşılmıştır. olarak adlandırılabilmektedir. Faktör analizinde değerlendirilen güçlükler AHP Teknolojik Güçlükler (TG) ana boyutunun kullanılarak sıralanmış ve ağırlıklar altında ise; “altyapı ve internet tabanlı incelendiğinde öncelikli sırayı örgütsel ağların eksikliği” önem sıralamasında ilk güçlüklerin aldığı (ÖG) görülmüştür. Daha sırada yer almıştır. İkinci olarak, “teknoloji sonra sırasıyla Teknolojik, Yasal ve Etik ve platformlarında entegrasyon eksikliği” son olarak Stratejik Güçlükler yer almıştır. güçlüğü ortaya çıkmaktadır. İlk iki sıralama bizlere Endüstri 4.0’da önce akıllara altyapı Örgütsel Güçlükler (ÖG) boyutunun ve teknoloji eksikliğinin geldiğini, altındaki güçlükler incelendiğinde, dolayısıyla “güvenlik sorunu” ve “zayıf veri “yetersiz yönetim desteğinin varlığı” ifadesi kalitesi” güçlüklerinden ziyade daha yapısal ön plana çıkmıştır, ayrıca aynı ifade global problemlerin olduğunu ortaya koymaktadır. sıralamada da 2. sırada yer alan ifade olmuştur. Bu durum Endüstri 4.0 Legal ve Etik Güçlükler (LG) boyutunda kavramının karmaşıklığı ve tek bir ideal ise, “devlet desteği ve politikalarının tanıma sahip olmaması düşüncesini eksikliği” önem sıralamasında başı destekler bulunmuştur (Brettel vd., 2014). çekmektedir. Bu durum, Endüstri 4.0’ın Bu anlamda ülkemiz genelinde Endüstri 4.0 karar yapıcılar tarafından da tam olarak kavramının daha çok anlamlandırılıp, bilinir anlaşılamadığının da bir göstergesi olabilir. hale getirilmesi gereklidir. Ancak bu Uygulamadan önce karar almak gereklidir. şekilde Endüstri 4.0 girişimleri uygulama Ülkemizde bu açıdan yenilikleri safhasına geçebilecektir. Bu durum “zayıf destekleyici olmak, başı çekmek ve hatta AR-GE faaliyetleri” ifadesinin 2. önem teşviklerde bulunulması vb. beklentiler, bu sıralamasında yer almasıyla da bir nevi güçlüğün ilk sırada olmasında rol oynamış doğrulanmaktadır. ÖG ana faktörü altındaki olabilir. Bu boyutta yer alan önem sıralamada geride olan ifadeler “yeni iş sıralamaları ise şu şekilde gerçekleşmiştir: modellerini uygulama konusunda yetkinlik “finansal kısıtlar”, “yasal zorunluluklar”, eksiklikleri” ve “koordinasyon ve işbirliği “zayıf şirketlerin dijital operasyon vizyonu sorunu” ifadeleri 6. ve 7. sırada yer almış ve stratejisi”. ve aynı güçlükler görece global sıralamada Son olarak Stratejik Güçlükler (SG) son ana da 16. ve 17.sıralarda yer bulmuştur. Bu boyut olarak yer almakta ve “global durum, yönetimde bulunan bireylerin standartların ve veri paylaşım Endüstri 4.0’a proaktif yaklaşmalarını protokollerinin eksikliği” önem sırasında gerektiren ve aynı zamanda sürdürülebilir başı çeken güçlük olarak karşımıza kılmak adına stratejik bir bakış açısı çıkmaktadır. Bu bakıldığında yine yapısal benimsemelerini gerekli kılmaktadır. bir sorun olarak ifade edilebilir. İkinci Organizasyonel stratejiler benimsenerek ve önem sırasını “uygulamaları destekleyen liderlik araçlarını firma stratejisine kılavuz eksikliği ve karmaşık sorunlar” odaklayarak dönüşüm yapılması gereklidir. almıştır. Üçüncü sırada ise, “dijital Üçüncü sırada yer alan örgütsel güçlük ise yatırımların ekonomik yararlarının “Endüstri 4.0’a yönelik isteksiz belirsizliği” yer almıştır. Bu durum yine davranışlar” olmuştur. Dördüncü sırada literatürde yer alan fayda-maliyet analizi “Endüstri 4.0 etkileri üzerindeki anlayış yapılmasını öngören düşünceyi destekler eksiklikleri”, takiben “dijital kültür bir bulgudur (Hofmann ve Rüsch, 2017).
1533 EĞİLMEZ – KOCA 2018
5. SONUÇ VE ÖNERİLER 5.2. Yönetici ve Uygulayıcılara Katkı Bu çalışma Türkiye’de sürdürebilir tedarik Bu çalışma süreç içerisinde yer alan zincirini planlamak ve uygulayabilmek için, yöneticilere ve mühendislere değer Endüstri 4.0 girişimlerinin güçlüklerini zincirinde sürdürülebilir olabilme adına tanımayı ve analiz etmeyi amaçlamaktadır. katkı sağlamaktadır. Endüstri 4.0 kavramını Endüstri 4.0 tabanlı bir konsept ortaya anlamlandırma ve uygulanabilir kılabilmek koyabilmek için tedarik zincirinin her için olası güçlüklerin (gelişmekte olan süreci gözden geçirilerek, sadece ekonomiler için) tanımlanması sağlanmıştır. teknolojik, örgütsel, legal veya stratejik Bu sayede, değer zinciri içerisinde yer alan değil, çalışan ve toplum refahı ölçümlerinin yönetici ve mühendisler, süreçleri ve de bir araya getirilmesi gereklidir. operasyonları tasarlama, yürütme, kontrol etme ve optimize etme adımlarında 5.1. Teorik Katkı belirlenen güçlüklerin ve önem sıralarını Endüstrü 4.0’ın iş modelleriyle kendi karar mekanizmalarına dahil bütünleştirilebilmesi ve sürdürülebilirliği edebilirler. Bu çalışmada elde edilen henüz ilk aşamalarındadır. Özellikle güçlükleri ile uygun materyal seçiminden, ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkeler için yeni enformasyon teknolojilerinin kararı ve yeni bir adımdır ve iş hayatı ile kullanımına; nesnelerin interneti, bulut bütünleşebilmesi ve anlaşılabilmesi için net bilişim ve robotik kullanımına kadar uzayan bir tanıma ihtiyacı vardır. Bu bakış açısı ile Endüstri 4.0 girişimleri skalasında nerede yola çıkarak, sürdürülebilir odaklı tedarik olduklarına ve nereye gideceklerine karar zinciri geliştirebilmek ve uygulayabilmek verebilmelerinde yol gösterici olacaktır. için Luthra ve Mangla (2018) Örgütlerin amaç ve hedeflerini çalışmasından 18 temel güçlük gerçekleştirmek üzere ki; Endüstri 4.0 uyarlanmıştır. KFA ile analiz edilmiş ve bağlamında bakıldığında -süreç tasarımı, teorik olarak boyutlara ayrılmıştır. Daha robotlar ve sensörler yardımıyla kontrol sonra AHP ile, belirlenen güçlükler ve alt sağlama, üretimde daha yüksek verimlilik güçlükler sıralanmıştır. Çalışma sonucunda sağlama, üretimi sürdürülebilir kılma vb. örgütsel güçlükler başı çekmek üzere, nitelikleri sağlamaktan geçmektedir. teknolojik güçlükler, yasal ve etik güçlükler Mevcut kavramın kazanımlarının iş ve stratejik güçlükler önem sıralamasında dünyasına büyük ve farklı etkilere sahip yer almıştır. Bu çalışma Endüstri 4.0 ve olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sürdürülebilir tedarik zinciri alanının ve tür radikal dönüşümler, iş çıktılarını ve dolayısıyla değer zinciri ile ilgili teoriye esnekliği artırabilirken, aynı zamanda katkıda bulunmak için bir çaba çevreye daha çok kaynak tüketimi ve enerji niteliğindedir. Endüstri 4.0 girişimlerinin gereksinimi açısından da zarar verici uygulanabilmesi, özellikle gelişmekte olan olabilirler. Çalışmanın bulguları bu ekonomilerde tedarik zincirinin anlamda sürdürülebilir noktaları genişletilmesi ve dolaylı olarak yeşil tedarik vurgulayarak, Endüstri 4.0 tabanlı zincirinin de (yeşil üretim/süreçler, yeşil uygulamaları anlama, uygulamaların ürün vb.) potansiyelinin ortaya çıkarılması durumu ve etkilerini anlamak adına demektir. Bütün bunların olabilmesinin ön uygulayıcı, yönetici ve tedarik zinciri koşulu ise, Endüstri 4.0 girişimlerinin, karar içindeki tüm paydaşlara yardımcı olabilir. yapıcılar ve uygulayıcılar tarafından Türkiye’nin de küresel rekabette yer derinlemesine anlaşılabilmesidir. Bir alabilmesi adına, Endüstri 4.0 girişimlerini sonraki adım ise, Endüstri 4.0’ın bilinçli olarak benimsemelidir. Bu anlamda benimsenmesinde potansiyel güçlüklerin Endüstri 4.0 tabanlı uygulamalar yaratarak saptanarak ortadan kaldırılmasıdır. Bu ve uygulayarak; istihdam ve birey-toplum şekilde, çevre, ekonomik kazanç, birey- refahını arttıran ve sonuçta toplumun yaşam toplum refahı geliştirilip, tedarik zincirinde kalitesini arttıran bir iş sistemi düşüncesi sürdürülebilirlik sağlanabilecektir. hızla benimsenmelidir.
1534 C.23, Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sürdürebilir Tedarik Zinciri Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 5.3. Kısıtlar ve Gelecek Araştırmalar İçin kullanarak, daha fazla sayıda bilgi toplanıp, Öneriler Türkiye genelinde Endüstri 4.0 girişimleri ve uygulayıcıların bakış açısı ortaya Bu çalışma gelişmekte olan ülkelerce ön konabilir. Gelecek çalışmalarda güçlükler görülen 18 güçlük temelinde ilerlemiştir. geliştirilerek, nedensellik ve bağımlılıklar Benzer ülkelerde yapılacak benzer ön plana çıkarılabilir. AHP ile yapılan araştırmalar ve karşılaştırılmaları gelecek analiz, diğer çok kriterli karar verme çalışmalara dahil edilebilir. Bu çalışmada teknikleri kullanılarak, sektörel bazda veriler, online anket oluşturularak karşılaştırılabilir. toplanmıştır. Karma bir metodoloji
KAYNAKÇA 1. Brettel, M., Friederichsen, N., Keller, implementation of green supplychain M., ve Rosenberg, M. (2014). How management in Indian manufacturing virtualization,decentralization and industries. Int. J. Logist. Res. Appl.19 network building change the (6), 537–561. manufacturing landscape:an industry 7. Hair Jr., J.F., Black, W.C., Babin, B.J., 4.0 perspective. Int. J. Mech. Ind. Sci. Anderson, R.E., Tatham, R.L., (2006). Eng., 37-44. Multivariate Data Analysis: A Global 2. De Sousa Jabbour, A., Jabbour, C., Perspective, 7th edition. Pearson Godinho Filho, M., ve Roubaud, D. publications, UpperSaddle River, (2018). Indus-try 4.0 and the circular Boston. economy: a proposed research agenda 8. Hermann, M., Pentek, T., ve Otto, B. and originalroadmap for sustainable (2016). Design Principles for Industrie operations. Ann. Oper. Res., 1-14. 4.0 Scenarios. 2016 49th Hawaii 3. Dey, P.K. ve Cheffi, W., (2013). Green International Conference on System supply chain performance Sciences (HICSS), Koloa, HI, (s. 3928- measurement using theanalytic 3937). hierarchy process: a comparative 9. Hofmann, E., ve Rüsch, M. (2017). analysis of manufacturing organiza- Industry 4.0 and the current status as tions. Prod. Plann. Control 24 (8–9), well as futureprospects on logistics. 702–720. Comput. Ind., 89, 23–34. 4. Duarte, S., ve Cruz-Machado, V. I.–1. 10. Hu, A.H., Hsu, C.W., (2010). Critical (2017). Exploring linkages between factors for implementing green supply lean and green sup-ply chain and the chain man-agement practice: an industry 4.0. International Conference empirical study of electrical and on ManagementScience and electronics industries in Taiwan. Engineering Management (s. 1242– Management Research Review 33 (6), 1252). Cham: Springer. 586–608. 5. Dujin, A., Geissler, A., ve Horstkötter, 11. Johannes, C. d., ve Strandhagen, J. O. D. (2014). How Europe Will Succeed. (2017). Research into the https://www.rolandberger.com/en/Publi potentialrevenue models for Industry cations/pub_industry_4_0_the_new_in 4.0 supported sustainable products. dustrial_revolution.html. adresinden Procedia CIRP, 63, 721–726. alındı 12. Kaiser, H.F., 1974. An index of 6. Gandhi, S., Mangla, S.K., Kumar, P., factorial simplicity. Psychometrika 39 Kumar, D., (2016). A combined (1), 31–36. approach using AHP and DEMATEL for evaluating success factors in
1535 EĞİLMEZ – KOCA 2018
13. Kamblea, S. S., Gunasekaranb, A., ve Analytic Hierarchy Process. Process Gawankar, S. A. (2018). Sustainable Saf. Environ. Protect. 86(5), 360–374. Industry 4.0 framework: A systematic 22. Saaty, T.L., (1980). The Analytic literature review identifying the current Hierarchy Process: Planning, Priority trends and future perspectives. Process Setting, Resource Allocation. Mac Safety and Environmental Graw-Hill, International Book Protection(117), 408-425. Company, New York, pp. 287. 14. Luthra, S., ve Mangla, S. K. (2018). 23. Tjahjono, B., Esplugues, C., Ares, E., Evaluating challenges to Industry 4.0 ve Pelaez, G. (2017). What does initiatives for supply Industry 4.0 mean to Supply Chain? chainsustainability in emerging Procedia Manufacturing, 13, 1175- economies. Process Safety and 1182. Environmental Protection, 117, 168- 179. 24. Wan, J., Yi, M., Li, D., Zhang, C., Wang, S., ve Zhou, K. (2016). Mobile 15. Luthra, S., Garg, D., Haleem, A., Services for Customization (2016)a. The impacts of critical success Manufacturing Systems: An Example factorsfor implementing green supply of Industry 4.0. IEEE Access, 4, s. chain management towards 8977-8986. sustainability:an empirical investigation of Indian automobile 25. Wong, K. S., ve Kim, M. H. (2014). industry. J. Clean. Prod. 121,142–158. Towards self-awareness privacy protection for Internet of things data 16. Luthra, S., Mangla, S.K., Xu, L., collection. Journal of Applied Diabat, A., (2016)b. Using AHP to Mathematics. evaluate barriers inadopting sustainable consumption and production initiatives in a supply chain.Int. J. Prod. Econ. 181, 342–349. 17. Mangla, S.K., Kumar, P., Barua, M.K., (2015). Risk analysis in green supply chain usingfuzzy AHP approach: a case study. Resour. Conserv. Recycl. 104, 375–390. 18. Mittermair, M. (2015). Industry 4.0 initiatives. SMT: Surf. mt. Technol., 30(3), 58-63. 19. Nunnally, J., 1978. Psychometric Methods. McGraw Hill, New York. 20. Oesterreich, T., ve Teuteberg, F. (2016). Understanding the implications of digitisation and automation in the context of Industry 4.0: a triangulation approach and elements of a research agenda for the construction industry. Comput. Ind. (83). 21. Papalexandrou, M.A., Pilavachi, P.A., Chatzimouratidis, A.I., (2008). Evaluation of liquidbio-fuels using the
1536 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1537-1560. Organizational Change, pp.1537-1560.
TÜRKİYE VE ALMANYA’NIN SANAYİDE DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜ: YOL HARİTALARI VE ŞİRKETLERİN KARŞILAŞTIRMASI1
TURKEY AND GERMANY'S DIGITAL TRANSFORMATION IN INDUSTRY: COMPARISON OF ROADMAP AND COMPANIES
Elif NUROĞLU*, Hüseyin H. NUROĞLU** * Doç. Dr., Türk-Alman Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-1491-4722 ** Arş. Gör., Türk-Alman Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-6254-7349
ÖZ Bu makale Almanya’nın Endüstri 4.0 yol haritası ile Türkiye’nin 2018 yılında açıklanan Dijital Türkiye yol haritasını içerik açısından karşılaştırmayı amaçlamaktadır. Makalenin bulgularına göre, Türkiye’nin dijitalleşme yol haritasında standartlaşma, modelleme, dijitalleşen iş ve işyeri tasarımı konularına hiç değinilmemiş, hukuki alt yapının dijitalleşmenin gerekliliklerine uygun bir şekilde hazırlanması konusunda ise bir eylem planı yapılmamıştır. Türkiye sanayide dijital dönüşüm sürecinde ilerledikçe bu konulardaki eksiklikler ortaya çıkacak ve yol haritasının bu doğrultuda revize edilmesi gerekecektir. Makalede ikinci olarak, Türk ve Alman şirketlerinin sanayide dijital dönüşümü hayata geçirme konusunda karşılaştıkları problemler ikincil veri kullanılarak karşılaştırılmaktadır. Elde edilen bulgulara göre Alman şirketler sanayide dijital dönüşümü gerçekleştirirken dijital dönüşümün çalışanlar tarafından kabul görmemesi, veri sorunları, firma içinde koordinasyon sorunları, mevcut yapının Endüstri 4.0 uygulamalarını zorlaştırması, tanımlanmamış standartlar ve aynı işin farklı katmanlarda yapılmasından kaynaklı sorunlar ile karşılaşmışlardır. Türkiye’nin şirketleri ise bu konuda yaşayacakları tüm zorlukları yatırım maliyetlerine indirgemişler, uygulamada karşılaşacakları veri güvenliği, belirlenmemiş standartlar, yeni iş ve iş yeri tasarımı, yetersiz hukuki ve teknik altyapı gibi sorunların henüz farkına varamamışlardır. Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Türkiye, Almanya, Yol Haritası, Türk ve Alman Şirketler Jel Kodları: L23, O14, O25
ABSTRACT This article aims to compare Germany Standardization Road Map for Industry 4.0 with Digital Turkey Raod Map in terms of content. According to our findings, Turkey's digitalisation roadmap doesn’t contain any information about the topics such as standardization, modeling, new business and workplace design. No action plan has also been made to prepare the legal infrastructure in accordance with the requirements of digitalisation. In the second part of the article, the problems faced by Turkish and German companies in the digital transformation in industry are examined and compared using secondary data. According to the findings obtained in this part, German companies faced the following problems in the digital transformation in the industry; nonacceptance of the digital transformation by the employees, data problems, the coordination problems within the company, the existing structure causing difficulties in Industry 4.0 applications, unspecified standards and interface problems. Turkey's companies have explained that high investment costs are the biggest
1 Bu çalışma Alman Akademik Değişim Servisi (DAAD) tarafından finansal olarak desteklenmiştir.
1537 NUROĞLU – NUROĞLU 2018 difficulty in the digital transformation in industry. They have not yet become aware of the problems they may encounter in practice, such as the data security, unspecified standards, new business and workplace design, insufficient legal and technical infrastructure. Keywords: Industry 4.0, Turkey, Germany, Road Map, Turkish and German Firms Jel Codes: L23, O14, O25
1. GİRİŞ 2011 yılında ilk kez Almanya’da ortaya Türkiye’de Endüstri 4.0 konusundaki çıkan (Kagermann vd., 2011) ve takip eden çalışmalar Almanya’dan takriben beş yıl senelerde pek çok ülkenin odaklandığı bir sonra başlamış, şirketlerin dijital olgunluk hedef haline gelen 4. Sanayi Devrimi seviyesini ölçen çalışmalar da 2016 Türkiye’nin gündemine 2016 yılında resmi yılından itibaren yapılmaya başlanmıştır anlamda girmiş ve son iki yılda konu (TÜSİAD-BCG, 2016; TÜBİTAK, 2016). hakkında çok detaylı çalışmalar yapılmıştır. TÜBİTAK (2016: 4)’a göre Türkiye’nin Uyum sağlamayan işletme ve ülkelerin şirketleri ikinci ve üçüncü sanayi devrimi kaybedeceği, önde gidenlerin kazanacağı arasında sıkışıp kalmış, yani henüz tam bir yarış olarak anlatılan (EBSO, 2015: 24) otomasyona geçememiştir. Bu nedenle ve 4. Sanayi Devrimi adıyla Türkiye’de şirketlerin dijitalleşme gerçekleşmeden adı konan ilk devrim olma yolculuğunda karşılaştıkları problemler ve özelliğini haiz olan sanayide dijital engeller incelenirken, bu durumun da göz dönüşüm konusunda Almanya ve önünde bulundurulması gereklidir. Türkiye’de 2013 yılından 2018 yılı Bu makalenin amacı, dördüncü sanayi başlarına kadar yapılan pek çok anket devrimini Almanya’dan teorik olarak beş çalışması mevcuttur (VDMA, 2013; yıl geriden takip eden Türkiye ile Almanya Industry of Things, 2018; TÜSİAD-BCG, arasında yol haritaları ve şirketlerin dijital 2016 ve 2017; BSTB, 2018a). dönüşümde karşılaştıkları sorunlar Endüstri 4.0 markasının ana vatanı olan açısından bir karşılaştırma yapmak ve Almanya’da 2013 yılında yapılan anket Türkiye için öneriler sunmaktır. Makalede çalışmalarında Alman şirketler bu Almanya ve Türkiye’nin dijital dönüşüm dönüşümde en fazla standartlaşma sürecinde takip ettikleri yol haritaları konusunda sorun yaşayacaklarını ifade incelenecek, Almanya’nın Endüstri 4.0 ederler (VDMA, 2013). Bununla birlikte yolculuğunda belirlediği sekiz anahtar alan kalifiye eleman yetersizliği, süreç ve iş ve Türkiye’nin dijital dönüşümü için organizasyonu, mevcut ürünler, yeni iş oluşturduğu altı bileşen içerik bakımından modelleri, güvenlik ve veri koruma gibi karşılaştırılacaktır. Daha sonra, Almanya ve sorunları da Endüstri 4.0 yolunda Türkiye’de Bilim Sanayi ve Teknoloji karşılaşacakları diğer engeller arasında Bakanlıkları tarafından yaptırılan ve sıralarlar. Aradan geçen beş yılda Alman şirketlerin dijital dönüşüm yolculuğunu şirketler dijitalleşme yolunda çok önemli aşama aşama ölçen anketler ışığında Alman mesafe kaydetmiş, bununla birlikte ve Türk şirketlerin sanayide dijital karşılaştıkları problemler de değişmiştir. dönüşümde karşılaştıkları sorunlar Endüstri 4.0 konusunda inanç ve heyecan incelenecektir. Bu bulgular ve yapılan kaybı, başarısız projelere yatırılan ve karşılaştırmalar sonucunda Almanya’da kaybedilen finansman kaynakları, Endüstri yaşanan süreç baz alınarak Türkiye’nin 4.0’ın çalışanlar tarafından kabul dijital devrime hazırlanma aşamasında görmemesi gibi hususlar Alman alması gereken tedbirler önerilecektir. şirketlerinin karşılaştıkları yeni sorunlara Makalenin planı şu şekildedir. İkinci örnek olarak verilebilir. bölümde sanayide dijital dönüşüm
1538 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı teknolojileri hakkında kısa bir literatür özeti depolanabilmesi, hızla transfer edilebilmesi sunulacaktır. Üçüncü bölümde ve analiz edilmesi günümüzde mümkün Almanya’nın Endüstri 4.0 dönüşümü için olmuştur (Öztürk, 2018). Bu teknolojilerin belirlediği sekiz anahtar alan ve Dijital herkes tarafından erişilebilir olması da Türkiye yol haritasının altı bileşeni maliyetlerinin büyük oranda düşmesi, açıklanarak içerik bakımından yazılımların sadeleşmesi ve artan karşılaştırılacaktır. Dördüncü bölüm, performansları ile açıklanabilir (TÜSİAD- Almanya ve Türkiye’deki şirketlerle BCG, 2017: 26). yapılan anket sonuçlarını değerlendirecek 2011 yılından beri oluşmakta olan Endüstri ve her iki ülkede sanayide dijital dönüşüm 4.0 yazınında dijital dönüşüm teknolojileri yolculuğunda karşılaşılan sorunlar çeşitli kaynaklarda değişen sayıda bileşen tartışılacaktır. Beşinci bölümde sonuç ve ile tanımlanır. 2016 yılında dokuz bileşen öneriler ortaya konulacaktır. ile açıkladığı sanayide dijital dönüşüm teknolojilerini, TÜSİAD-BCG 2017 yılında 11 teknoloji ile açıklar. Bu teknolojiler 2. LİTERATÜR ÖZETİ simülasyon, yapay zeka ve akıllı sistemler, Endüstri 4.0 literatürde çok kullanılan bir sensörler, artırılmış gerçeklik, endüstriyel kavram olmasına rağmen herkes tarafından internet, otonom robotlar, eklemeli üretim, kabul gören bir tanımı yoktur. Detaylı bir yatay ve dikey entegrasyon, büyük veri ve literatür taraması sonucunda Endüstri 4.0’ı analizi, siber güvenlik ve bulut tanımlayan Hermann vd. (2015:11)’ne göre, teknolojisidir (TÜSİAD-BCG, 2016: 25; Endüstri 4.0 organizasyonların değer TÜSİAD-BCG, 2017:27). zincirinde kullanılan teknolojilerin genel Dijital Türkiye Yol Haritasında bu adıdır. Endüstri 4.0 ile birlikte hayatımıza teknolojiler sanayide dijital teknolojiler ve giren akıllı fabrikalarda siber fiziksel ileri üretim teknolojileri olarak iki başlık sistemler fiziksel süreçleri izler, fiziki altında sınıflandırılmıştır. Sanayide dijital dünyanın sanal bir kopyasını oluşturur ve teknolojiler, yatay ve dikey entegrasyon, merkezi olmayan kararlar verirler. büyük veri ve ileri analitik, bulut, Nesnelerin interneti (IoT) teknolojisi ile nesnelerin interneti, yapay zeka ve akıllı siber fiziksel sistemler birbirleri ile ve yazılımlar ve siber güvenliktir. İleri üretim insanlarla gerçek zamanlı iletişim kurar ve teknolojileri ise siber-fiziksel sistemler, birlikte çalışır. Hizmetlerin interneti otonom robotlar ve mekatronik sistemler, (Internet of Services) sayesinde hem firma akıllı ve esnek otomasyon sistemleri, içi hem de çapraz örgütsel hizmetler yenilikçi ve akıllı sensörler ve eklemeli sağlanır ve paydaşlar tarafından kullanılır. imalat sistemleridir (BSTB, 2018a: 25). Öztürk (2018: 20), Endüstri 4.0 kavramının Hermann vd. (2015: 11)’ne göre yeni bir olgu olarak görülmemesi simülasyon fiziksel dünyada üretim gerektiğini, Porter ve Millar (1985) süreçlerinde anlık olarak aktarılan verinin makalesinde bilgi devrimi ve yeni bilgi sanal modelde test edilmesini mümkün teknolojilerinin öneminden bahsedilmiş kılar. Ürünlerin üretimden önce sanal olduğunu belirtir. Buna göre, Endüstri 4.0 olarak test edilebilmesi kalitede artış ve yazınında büyük veri olarak bilinen kavram maliyetlerde düşüş gibi faydalar adı geçen makalede veri olarak, veri sunmaktadır (Bulut ve Akçacı, 2017: 58). analitiği olarak bilinen tanım ise karar Simülasyonla birlikte açıklanması gereken destek sistemleri olarak anlatılmıştır. Dijital dijital ikiz kavramı da sanal ve gerçek devrimin neden 1980’lerde değil de 2000’li dünyanın birbiri ile eşleştirilmesine ve yıllarda gerçekleştiği sorusunun cevabı ise gerçek hayatta test maliyeti yüksek olan bu teknolojilerin gelişip yaygınlaşması ve denemelerin dijital ikiz üzerinde uçtan uca birleşip bütünleşmesinde gizlidir. yapılmasına olanak sağlar (Nuroğlu ve Ayrıca sensörler sayesinde büyük miktarda Nuroğlu, 2018c: 333). verinin toplanması, bulut teknolojisi ile
1539 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
Makinelerin öğrenme, anlama, sorgulama amacıyla işleme kabiliyetine olan ihtiyaca ve etkileşim gibi insanoğluna benzer binaen ortaya çıkmıştır (IIoT, 2018; Boyes şekilde bilişsel fonksiyonlar yüklenebilmesi vd., 2018: 3). yapay zekâ olarak tanımlanır (Yıldırım, Otonom robotlar sadece kendisine yüklenen 2018). Yapay zekâ doğayı algılayan ve fonksiyonları yerine getiren ve belirli işleri doğadaki davranış biçimlerini modelleyerek yapan robotlar değil, insan hareketlerini kendi kendine öğrenen makine bazlı izleyerek öğrenebilen ve insanlarla güvenli sistemlerdir. Yapay zeka yüklenen sistemler bir şekilde çalışabilen, iş birliği yapan ve veriye dayalı bir öğrenme sistemi iletişim kuran robotlardır (Nuroğlu ve geliştirerek zamanla kendi kendine karar Nuroğlu, 2018c: 334). Otonom robotların verebilir ve insanı yönlendirebilir. Yapay pek çok alanda kullanılmaya başlanması zekanın üretim süreçlerinde insanın üretimde maliyetlerin düşmesi, kalitede dikkatsizliği sonucu ortaya çıkabilecek iyileşme, yönetim kolaylığı, uzun ömürlü hataların önlenmesinde olumlu bir etkisi istihdam, tehlikeli ortam veya uygunsuz olacaktır. Ayrıca nöroteknoloji, genetik ve hava koşullarında çalışabilme gibi faydalar sağlık alanında da yaygın kullanımı vardır sağlamaktadır (Gür vd., 2017: 93). (Gür vd., 2017: 101). Eklemeli imalat teknolojileri 1980’li Sensörler nesne, ürün veya insanların yıllarda ortaya çıkmış ve ilk olarak prototip durumlarını algılayan ve anlık verileri üretimi için kullanıldığından hızlı toplayarak ilgili sisteme ileten araçlardır. prototipleme olarak adlandırılmıştır. Kesayak (2018) Endüstri 4.0’ın anahtarının Eklemeli imalat yanlış bir kullanım olarak, sensörler olduğunu belirtir ve sensörleri üç boyutlu baskılama olarak da makinelere veri tedariği sağlayan duyu adlandırılmaktadır, oysa üç boyutlu organları olarak tanımlar. Endüstriyel baskılama eklemeli imalatın bir alt dalıdır internet, nesnelerin interneti ve servislerin (Çelik ve Özkan, 2017: 108). Eklemeli interneti teknolojilerinin olmazsa olmazı imalat teknolojilerinin tıp, dişçilik, algılama eşiği yüksek sensörlerdir havacılık ve uzay sanayi, otomotiv, (Hermann vd. , 2015: 6-9). kuyumculuk gibi birçok sektörde kullanımı Artırılmış gerçeklik fiziksel dünyayı ses, gittikçe yaygınlaşmaktadır (Özsoy ve video, grafik veya GPS verileri ile Duman, 2017: 36). Üreticilere prototip zenginleştirir (Bulut ve Akçacı, 2017: 56). geliştirmede kolaylık sağlayan eklemeli Artırılmış gerçeklik uygulaması depoda üretim teknolojileri kitlesel olarak parça seçimi ve mobil cihazlara tamirat özelleştirilmiş ürünler üretilmesine ve talimatları göndermek gibi hizmetler bunun düşük bir maliyetle yapılmasına sunmada kullanılır ve kullanıcıların olanak sağlar (TÜSİAD-BCG, 2017: 13). algılama alanını görsel olarak Dikey entegrasyon şirketlerin kendi zenginleştirerek kişilerin bilmedikleri içindeki birimlerin birbiri ile gerçek- konularda bile yönergeleri takip ederek zamanlı iletişim halinde olmasını tarif ilerlemesini ve sonuç almasını sağlar ederken, yatay entegrasyon müşteri, üretici (TÜSİAD-BCG, 2016: 30). ve diğer paydaşların birbiri ile ve değer Endüstriyel internet makine, ürün, insan ve zincirindeki farklı üreticiler arasındaki veri sistemlerin birbiri ile gerçek-zamanlı bir aktarımı için kullanılır (Kagermann vd., şekilde iletişim halinde olması, birbirine 2013: 20; Wang vd., 2016). Yatay ve dikey veri aktarması ve bu verilerin anında analiz entegrasyon ürün, müşteri, makine ve farklı edilerek süreçlerin sürekli optimize üreticiler arasında üretim ve tüketim edilmesine zemin hazırlar. Endüstriyel süreçleri boyunca sensörler vasıtasıyla internet dijital dönüşümün en temel unsuru sürekli bir veri aktarımını mümkün kılar. olan nesnelerin interneti ve her an devasa Dünyada her geçen gün daha fazla iş miktarda üretilmekte olan büyük veriyi dijitalleşmekte, yeni bilgi kaynakları ve endüstriyel süreçleri optimize etmek daha ucuz ekipman, insanlığı yeni bir
1540 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı döneme doğru götürmektedir. Günümüzde güvenlik ülkelerin ve şirketlerin güvenliği merak edilen hemen her konu için büyük açısından hayati bir önem taşımaktadır. miktarda dijital bilgi bulmak mümkündür. Türkiye’nin son 5 yılda siber güvenlik Cep telefonları, internet üzerinden yapılan harcaması, 340 milyon Dolar civarında alışverişler, sosyal ağlar, elektronik iletişim olmuş ve bu ihtiyaç büyük ölçüde yabancı ve küresel konumlama sistemi GPS normal tedarikçilerden karşılanmıştır (Özlü, 2018: işlemlerinin bir yan ürünü olarak devamlı 7). Bu bakımdan ülkelerin hem kendi veri üretir. Dijitalleşme arttıkça her insan ve güvenliğini sağlaması hem de geleceğin nesne bir veri üreticiye dönüşmektedir büyük pazarı olan siber güvenlik pazarında (McAfee ve Brynjolfsson, 2012). Büyük yer kapması için kendi uzmanlarını veri teknolojisi, ürün ve hizmetlerin yetiştirmesi gereklidir. kullanımı sonrasında kullanıcı ve Bulut bilişim ABD Ulusal Standartlar ve tedarikçilerin birbirinden beklentilerini ve Teknoloji Enstitüsü NIST tarafından iyileştirme önerilerini anında yapılandırılabilir bilgi işlem kaynakları paylaşmalarına olanak sağlar. Büyük veri havuzuna (ağlar, sunucular, depolama, analizi sonuçlarına göre süreçlerde uygulamalar ve hizmetler) erişime olanak yapılacak iyileştirmeler hem müşteri sağlayan bir model olarak tanımlanır. İsteğe memnuniyetini hem de ürün ve hizmet bağlı olan bu erişim her zaman ve her kalitesini artırır. Bu da arz ve talep eden yerden mümkündür. Merkezi olmayan bir tarafların kesintisiz ve doğrudan bir ilişki yönetim sistemi vardır ve kullanıma göre kurmasını sağlayarak süreçlerin devamlı ödeme yapılır (NIST, 2011: 2). Bulut optimize edilmesi anlamına gelir. Sensörler teknolojisi her an üretilmekte olan büyük vasıtasıyla toplanan büyük verinin hacmi verinin sabit disklere değil de internet her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle üzerinden depolama hizmeti sunan büyük veri bir yandan da hantallığa neden platformlara yapılmasını sağlar. Bu olmaktadır, içinden faydalı ve gerekli teknoloji veri depolama ve saklama bilginin süzülerek alınması oldukça zor maliyetinde azalma ve her yerden olabilmektedir (Fırat ve Fırat, 2017). Bu çalışabilme fırsatı yaratır. Bulut bilişim bakımdan dördüncü sanayi devriminin kullanıcılara bilişim teknolojileri akıllı fabrikalarında sürdürülebilir başarı yatırımlarını istedikleri zaman artırma veya sağlamanın yolu büyük veriyi faydalı azaltma imkanı sunar (Mirzaoğlu, 2011: 8). bilgiye dönüştürme kabiliyetine bağlıdır (Lee vd., 2014: 5). Ülkelerin sanayideki dijital dönüşümü gerçekleştirmesi yukarıda bahsedilen dijital Siber güvenlik, büyük veri ve bulut bilişim dönüşüm teknolojilerine yapacakları teknolojilerinin yaygın olarak yatırımlar ve bu konuda kat edecekleri kullanılmasıyla birlikte artan veri güvenliği mesafe ile doğru orantılı olacaktır. ihtiyacını karşılamak ve siber ortamda Sanayinin dijitalleşmesi verimlilik artışı, kurum, kuruluş ve kullanıcıların varlıklarını maliyetlerde azalma, ürünün son korumak amacıyla kullanılan araçlar, kullanıcıya ulaşma süresinde kısalma, politikalar, güvenlik kavramları, güvenlik kişiselleştirilmiş ürünler sunma gibi pek teminatları, kılavuzlar, risk yönetimi çok avantajı beraberinde getirmektedir yaklaşımları, faaliyetler, eğitimler, en iyi (TÜSİAD-BCG, 2016: 35). Bu bakımdan uygulamalar ve teknolojiler bütünü olarak hem Almanya hem de Türkiye’nin tanımlanmaktadır (BTK, 2018). Siber dijitalleşme yolculuğunun henüz başında güvenlik dijital dönüşümle birlikte belirledikleri yol haritaları bu süreci nasıl firmaların en büyük ihtiyacı olarak ortaya yöneteceklerine dair önemli ip uçları çıkmaktadır. 2017 yılında, siber saldırılar vermektedir. Ancak, yol haritaları sonucu dünyada oluşan ekonomik kayıp, uygulamada karşılaşılacak problemleri her yaklaşık 500 milyar Dolar olarak tahmin zaman tahmin edemez ve şirketler edilmektedir. Bu rakam dijitalleşme ile dijitalleşme süreçlerinde öngörülemeyen daha da artacaktır. Bu nedenle, siber bazı problemlerle karşılaşabilir.
1541 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
Makalenin literatüre katkısı şu şekilde yapılmıştır. Dijital Türkiye yol haritası açıklanabilir. Bu makalede Almanya’nın hazırlanırken dünyada bu konuda önde ‘Endüstri 4.0 için Standartlaşma Yol gelen ülkelerin yaptıkları çalışmalar Haritası’ ve Türkiye’nin ‘Dijital Türkiye incelenmiş, Türkiye’nin mevcut durumu Yol Haritası’ içerik bakımından farklı kurumlar tarafından yapılan anketler karşılaştırılarak dijital dönüşümün henüz vasıtasıyla detaylı bir şekilde analiz başında olan Türkiye’nin yol haritasında edilmiş, teknoloji kullanıcısı ve tedarikçisi tespit edilen eksiklikler ortaya işletmelerin dijitalleşme konusunda ne konulmaktadır. Literatürde Türkiye ve derece yeterli oldukları, uygulamada Almanya’nın yol haritalarını içeriksel karşılaştıkları sorunlar ve ürettikleri olarak karşılaştıran bir çalışma henüz çözümler göz önüne alınarak bir yol haritası yapılmamıştır. Ayrıca son beş yılda belirlenmiştir (BSTB, 2018a). sanayide dijital dönüşüm konusunda çok 3.1. Dijital Türkiye Yol Haritası’nın Altı yoğun çalışmalar yapan Almanya’da, Bileşeni şirketlerin bu dönüşümü nasıl yaşadığı ve ne gibi sorunlarla karşılaştığı incelenerek, Dijital Türkiye yol haritası hazırlanırken Türkiye’nin bu tecrübelerden faydalanması Sanayide Yüksek Teknolojiye Geçiş için öneriler sunulacaktır. Alman ve Türk Programı kapsamında sanayi zirveleri şirketlerin tecrübelerinden hareketle düzenlenmiş, mevcut durum ve gelişme sanayide dijital dönüşüm yolculuğunda potansiyelleri göz önünde bulundurularak teknoloji kullanıcısı ve tedarikçisi Türk yedi odak sektör belirlenmiştir. Bu sektörler şirketleri ekosisteminde alınması gereken kimya ve ilaç, elektronik ve yarı iletkenler, tedbirler tartışılacaktır. makine ve teçhizat, gıda ve içecek, motorlu kara taşıtları, bilişim ve yazılım ve çelik
sanayidir. Son iki sektör olan bilişim ve 3. TÜRKİYE VE ALMANYA’NIN yazılım, ve çelik diğer tüm sektörlere SANAYİDE DİJİTAL DÖNÜŞÜM YOL girdisi olan ortak sektörler oldukları için HARİTALARI önemli görülmüştür (BSTB, 2018b: 13). Endüstri 4.0 kavramı ilk kez 2011 yılında Sanayide yüksek teknolojiye geçiş Almanya’da Hannover Fuarı’nda telaffuz programı ile hedeflenen, 10 yılda odak edilse de, dünyadaki gelişmiş pek çok ülke sektörlerden 87 milyar dolar ilave katkı ve otomasyonun ardından gelecek olan sürecin toplamda 300 milyar dolar sanayi katma dijitalleşme olduğunun bilincinde olarak değerine ulaşmak, yüksek teknolojili ürün kendilerini akıllı otomasyona hazırlayacak payını yüzde 3’ten yüzde 15’e çıkarmak ve sürece girmiş ve bu konudaki yatırımlarını 8,1 milyon kişiye iş imkânı sağlamaktır. hızlandırmışlardı. Spesifik olarak sanayide Oldukça yüksek maliyetli bir süreç olan dijital dönüşüm için Almanya 2013, dijitalleşmeyi KOBİ’lerin finansal ve teknik Hollanda 2014, Japonya 2016 yıllarında yol destek almadan gerçekleştirmesi mümkün haritalarını belirlediler (Kagermann vd., değildir. Devletin bu süreçte yerine 2013; Japonya Hükümeti Kabine Ofisi, getirmeyi taahhüt ettiği kamuda yerli malı 2016, Smart Industry, 2018). Sanayide alımına yönelik destekler, araştırma, dijitalleşme sürecini gelişmiş ülkelere geliştirme ve tasarım faaliyetlerinin nazaran geriden takip eden Türkiye, yol desteklenmesi ve endüstri bölgesi destek ve haritasını sektörel çalıştaylar sonunda 2018 teşviklerinin Türkiye’nin dijitalleşme yılı ortasında netleştirebilmiş ve ilan sürecini hızlandırması beklenmektedir etmiştir. 2016 yılı Şubat ayında başlayan (BSTB, 2018b: 16). çalışmaların kümülatif bir sonucu olarak Önümüzdeki 10 yıllık süreç için hazırlanan ortaya çıkan bu yol haritası sadece Dijital Türkiye Yol Haritası altı bileşenden sanayinin dijital dönüşümü olarak oluşur. Bu bileşenler insan, teknoloji, algılanmamış, toplumun da topyekün altyapı, tedarikçiler, kullanıcılar ve dönüşümünü tasarlayan bir program yönetişimdir (BSTB, 2018a).
1542 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 3.1.1. İnsan: Eğitim Altyapısının sürecinde istihdam kaybı yaşanmaması için Geliştirilmesi ve Nitelikli İşgücünün gereklidir. Türkiye’de bu eğitimlerin Yetiştirilmesi üniversite bünyelerindeki sürekli eğitim merkezleri, dijitalleştirilmiş teknik kolejler Dijitalleşme yol haritasının ilk bileşeni olan ve meslek yüksekokullarında yapılması insan dijitalleşen bir toplumda hem süreci planlanmaktadır (BSTB, 2018a: 131). yöneten hem de süreçten etkilenen taraf olarak merkezi bir konumdadır. Türkiye’de, Nitelikli işgücü oluşturmanın yanısıra, dünyadaki pek çok ülkede olduğu gibi, yeni dijital dönüşüm konusunda toplumdaki sanayi devrimi için gerekli donanıma sahip farkındalık seviyesini artırmak da yol insan kaynağı yeterli seviyede değildir. Bu haritasının insan bileşeni için önemlidir. sebeple ihtiyaç duyulan nitelikli işgücünün Genelde işletmelerin dijitalleşme yetiştirilmesi ve mevcut çalışan konusundaki bilgi seviyesinin sadece yetkinliklerinin bu dönüşüme adapte haberdar olmak ile sınırlı kaldığı edilmesine yönelik eğitimler dijital düşünüldüğünde (TÜSİAD-BCG, 2017: dönüşüm için kilit bir rol oynamaktadır. 14), derinlemesine bilgi birikimi için Sanayide dijital dönüşümle birlikte birçok farkındalığın artması ve yaygınlaşması meslek yok olacak, diğer yandan IT/IoT gereklidir. Dijital dönüşüm gibi zorlu ve çözüm mimarı, robot koordinatörü, 3 masraflı bir süreç ancak yüksek farkındalık boyutlu yazıcı mühendisliği gibi yeni ve paydaşlar arası işbirliği ile başarıya meslekler ortaya çıkacaktır (Eğer, 2018). ulaşabilir. Bu sebeple dijital teknolojiler ve bunların 3.1.2. Teknoloji: Teknoloji ve Yenilik uygulama alanları bilgi ve becerisine sahip Kapasitesinin Geliştirilmesi işgücünü yetiştirmek ve ilerleyen yıllarda ortaya çıkacak olan farklı nitelik ve Dijital Türkiye Yol Haritasında Türkiye’nin beceriye sahip çalışan ihtiyacını teknoloji altyapısının teknoloji karşılamaya yönelik alt yapıyı oluşturmak araştırmalarını destekleyecek seviyede gereklidir (Kagermann vd., 2013). güçlü olması ve her türlü işbirliği için Dijitalleşme artık tek bir kuşak içinde dahi uygun bir seviyede olması planlanmıştır. hızla gerçekleşmektedir. Bu nedenle ihtiyaç Bu amaca ulaşmak için dijitalleşme duyulan dijital yeteneklerin altyapısının konusunda Ar-Ge faaliyetlerinin artırılması temel eğitim, mesleki eğitim ve ve dijital teknoloji uygulamalarının yükseköğrenimle birlikte geliştirilmesi, geliştirilmesi bir eylem alanı olarak ayrıca dijital yetenekleri sürekli geliştiren belirlenmiştir. Bu bileşende öne çıkan bir öğrenme mekanizması kurulması husus teknolojinin alanının hem yatay hem gereklidir. dikey olarak çok geniş olduğudur, teknolojinin pek çok alanında belirli bir Dijital teknoloji kullanıcıları ve seviyede yetkinliğe sahip olmak kolay olsa geliştiricilerine olan ihtiyaç kadar, da her alanda lider olmak gerçekleştirmesi eğitimcilerine olan ihtiyaç da oldukça zor bir plandır. Bu sebeple stratejik yüksek seviyededir. Nitelikli işgücünün seçimler yaparak odak sektörler belirlemek yetiştirilmesine yönelik gerekli altyapının ve sonrasında her bir odak sektör için yol oluşturulması için çocuklara küçük haritası oluşturmak gereklidir (BSTB, yaşlardan itibaren kodlama eğitimi 2018b). verilmelidir. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı öğretim programlarını bu ihtiyaçları Dijital teknolojileri geliştirmekle birlikte karşılamaya yönelik olarak değiştirmeye mevcut teknolojinin değer zinciri içinde hazırlansa da bu değişikliklerin sonucu kullanılmasını sağlamak da imalat ancak orta ve uzun vadede görülebilir. sektörünün dijitalleşmesi için hayati öneme Mevcut niteliksiz ve az nitelikli işgücünün sahiptir. Hâlihazırda üretilen teknolojilerin işlerini kaybetmemesi için gerekli sanayiye nasıl aktarılacağı tam bir netlik yetkinlikleri kazanması ve bir eğitim kazanmasa da bu aktarımı yapmaya yönelik sürecine dahil edilmesi de dijitalleşme
1543 NUROĞLU – NUROĞLU 2018 merkezlerin kurulması planlanmaktadır dijital dönüşümle ortaya çıkacak olan ürün (BSTB, 2018a: 134). ve hizmet ihtiyacı karşılanmış olacak, aynı zamanda da küresel ölçekte söz sahibi olan 3.1.3. Altyapı: Veri İletişim Altyapısının firma sayısı artacaktır. Bu hedef Geliştirilmesi doğrultusunda yerli teknoloji üreten Gerçek zamanlı verinin iletimi, firmaların envanteri çıkarılacak, teknoloji depolanması, analiz ve rapor edilebilmesi edinim ve geliştirme olanakları için veri altyapısının güçlü ve sağlam zenginleştirilecektir (BSTB, 2018a: 147). olması gereklidir. Bu sebeple öncelikle Dijital teknoloji ürün ve hizmetlerinin fiziki altyapı ihtiyaçları karşılayacak Türkiye’de üretilmesi dışa bağımlılığı seviyede olmalıdır (Yıldırım, 2018: 10). azaltıp imalat sanayindeki dijital Fiziki altyapı ile birlikte iletişim ve veri dönüşümün sürdürülebilirliğini sağlayacak, güvenliği standartlarının geliştirilmesi de cari açığın azalmasına ve ülkemizin küresel dijitalleşmede başarı ve sürdürülebilirlik dijital dönüşüm pazarlarından daha çok pay için önemlidir. Avrupa ülkelerinde sanayide almasına yol açacaktır.ji dijitalleşmede veri güvenliği çok önemli bir 3.1.5. Kullanıcılar: Kullanıcıların Dijital mesele olarak görülürken ülkemizde Dönüşümünün Desteklenmesi özellikle KOBİ’lerde bu konudaki farkındalık çok düşük seviyede kalmış ve İmalat sanayinde dijital dönüşümün önemi henüz anlaşılamamıştır. Ülkemizde gerçekleşmesi için sanayicilerin yapılan araştırmalarda yetersiz altyapıya desteklenmesi gerekmektedir. Bu destek, rağmen KOBİ’ler bu konuda eksiklikleri finansal ve teknik danışmanlık verilerek olduğunu dile getirmemişlerdir (TÜSİAD- dijital dönüşüm yatırımlarının teşvik BCG, 2017: 54). edilmesi anlamına gelir. Türkiye’nin teknoloji tedarikçisi şirketleri dijital Dijitalleşme için hayati öneme sahip diğer dönüşüm konusunda karşılaştıkları ikinci bir altyapı bileşeni de veri iletim büyük engel olarak finansmana erişimi standartlarının oluşturulmasıdır. Sanayide belirtir (TÜSİAD-BCG, 2017: 51). dijitalleşmenin başarılı bir şekilde Türkiye’de dijitalleşme sürecinde gerçekleşmesi için veri iletimi ve diğer tüm yatırımların yapılabilmesi için finansal altyapı standartlarının belirlenmesi, ve siber kaynaklara erişimin kolaylaştırılması fiziksel sistemlerin bu standartlara uygun gereklidir. Ayrıca imalat sanayi olarak inşa edilmesi gereklidir. Böylece işletmelerinin dijital dönüşüm konusundaki kullanıcılar sisteme sorunsuzca entegre bilgi eksikliklerini gidermek amacıyla olup dijitalleşme sürecine dahil olabilirler. dijital dönüşüm merkezleri kurulması Altyapı bileşeninin son halkası ise planlanmaktadır. KOBİ’ler için dijital endüstriyel yazılımların bulut teknolojileri dönüşüm pilot destek programı ile buluşup endüstriyel bulutun geliştirilecek, bu pilot programlardan elde oluşturulmasıdır. Böylelikle, özellikle edilen geri dönütlere göre nihai dijital KOBİ’ler yüksek miktarlarda bilgi dönüşüm programları uygulamaya depolama yatırımları yapmadan dijital konulacaktır. Pilot uygulamalara teknolojilere erişim imkanı elde etmiş başlanacak ilk il Gaziantep olarak olacaklardır (BSTB, 2018a: 143). belirlenmiştir (Türkiye’nin Endüstri 4.0 3.1.4. Tedarikçiler: Ulusal Teknoloji Platformu, 2018). Tedarikçilerinin Desteklenmesi 3.1.6. Yönetişim: Kurumsal Yönetişimin Türkiye’de dijital dönüşüm sürecinin Güçlendirilmesi sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için Bu bileşen ile Türkiye imalat sanayinin dijital teknoloji üreten firmaların dijital dönüşüm sürecini yönlendirecek ve desteklenmesi, hem sayılarının artması hem paydaşlar arasında koordinasyonu de kalite olarak iyileşmelerine imkân sağlayacak etkin bir yönetişim yapısının tanınması gereklidir. Böylece Türkiye’de kurulması hedeflenmektedir (BSTB, 2018a:
1544 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 156). Yukarıda belirtilen beş bileşen 3.2.1. Standardizasyon ve Referans kapsamında hayata geçirilecek projelerin Mimari kurumsal bir çatı altında organize edilmesi Kagermann vd. (2013: 39) standartların gereklidir. Bu amaç doğrultusunda teknik olarak tanımlanması ve ülkemizde kurulmuş olan Dijital Dönüşüm uygulanmasını ‘referans mimari’ olarak Platformu, kamu sektörü, özel sektör ve adlandırır. Sistemler sistemi olarak tarif sivil kuruluşların birlikte aynı hedef için edilen Endüstri 4.0’ın hayata geçirilmesi çalıştığı güzel bir örnektir. Kısa vadede bu için ürün, hizmet ve süreçlerin tamamının platformun kurumsallaştırılması standartlarının belirlenmesi gerekmektedir. planlanmaktadır. İmalat sanayi dijital Üretim süreçlerinde tüm paydaşlara ortak dönüşümü birçok bakanlık, kamu kurum ve bir çerçeve sunan referans mimari ve kuruluşları ile STK’ları ilgilendirdiği için Endüstri 4.0 terminolojisinin belirlenmesi sürecin her aşamasında tüm kurumların ve kavramların herkes tarafından kabul katılımı sürecin verimliliği ve başarısı için gören ortak tanımlarının yapılması dijital çok önemlidir (BSTB, 2018a: 157). dönüşümün gerçekleşmesi için çok Dijital dönüşüm yol haritasının 4. ve 5. önemlidir. Ayrıca, ülke içinde kabul gören bileşenleri olan tedarikçiler ve kullanıcıların standartlar, referans mimari ve ortak ayrı ayrı desteklenmesi şüphesiz onları bu terminoloji belirlendikten sonra bunların sürece hazırlamayı hedeflemektedir. Ancak küresel düzlemde birbiri ile denkleştirilmesi bu iki grubun birlikte çalışmasını sağlamak, gerekecektir (BMWi, 2017: 5). Bu birlikte iş yapma kültürünü geliştirmek denkleştirme hâlihazırda globalleşmiş olan Türkiye’de teknoloji ekosisteminin üretim ve tüketim zincirlerinin bir gelişmesi ve sürdürülebilirliği için çok gerekliliğidir. Alman şirketlerine göre önemlidir. Bu sebeple, yönetişim Endüstri 4.0 devrimi hayata geçirilirken bileşeninin eylem alanı Dijital Türkiye Yol karşılaşılacak en büyük problem Haritası’nda belirtildiği gibi sadece standartlaşma olacaktır (VDMA, 2013: 6). sanayide dijital dönüşüm platformunun Almanya Endüstri 4.0 Platformunun bir alt kurumsallaşması olmamalı, tüm birimi standartlaşma ve referans mimari ekosistemin başarılı bir şekilde yönetilmesi konusundaki çalışmalara yoğunluk ve bunun için alınması gereken tedbirleri de vermiştir. Bu grup yakın zamanda bir içermelidir. Endüstri 4.0 terimler sözlüğü çıkarmayı 3.2. Almanya’nın Endüstri 4.0 planlamaktadır. Almanya’da farklı Yolculuğunda Sekiz Anahtar Alanı kurumların hazırladıkları Endüstri 4.0 terimler sözlükleri internet sayfalarında Dünyanın en ileri sanayi ülkelerinden biri yayınlanmaya başlanmıştır.2 olan ve Endüstri 4.0 kavramının fikir babası olan Almanya, 2013 yılında yayınladığı yol 3.2.2. Karmaşık Sistemlerin Yönetilmesi haritasına ‘Alman Standartlaşma Yol Sanayide dijital dönüşüm ile birlikte ürün Haritası’ ismini vermiş (Kagermann vd., ve hizmetler kişiye özel olarak üretilecek, 2013) ve Almanya’nın Endüstri 4.0 çalışma üretim ve lojistik süreçleri daha dinamik grubu sekiz anahtar alana yoğunlaşarak bu olacaktır. Bu durum süreç yönetiminde dijital dönüşümü gerçekleştirmeyi karmaşıklığın artması anlamına planlamıştır. Bu sekiz anahtar alan gelmektedir. Kagermann vd. (2013: 6) bu standardizasyon ve referans mimari, karmaşıklığın iyi bir modelleme ile karmaşık sistemlerin yönetilmesi, kapsamlı geniş bantlı alt yapı, güvenlik ve emniyet, iş organizasyonu ve tasarımı, eğitim ve 2 Bkz. Almanya Endüstri 4.0 Platformu web sayfası: sürekli mesleki gelişim, düzenleyici çerçeve https://www.plattform-i40.de/I40/Navigation/ DE/Service/Glossar/glossar.html ve kaynak verimliliğidir (Kagermann vd. Münih ve Yukarı Bayern Ticaret Odası: https://ihk- 2013: 39, Nuroğlu ve Nuroğlu 2018a: 531). industrie40.de/glossar/ Fraunhofer Enstitüsü: https://www.iosb. fraunhofer.de/servlet/is/49000/
1545 NUROĞLU – NUROĞLU 2018 aşılabileceğini savunur. Modelleme, ve kurallar, kanunlar tanımlanmamıştır. süreçlerin planlanmasını ve anlaşılmasını Sanayide dijital dönüşüm süreci hızlandıkça kolaylaştıracak, aynı zamanda manuel şirket ve kişiler yepyeni güvenlik sorunları faaliyetlerin otomasyonunu mümkün hale ile karşılaşacaktır (TÜSİAD-BCG, 2016: getirerek fiziksel dünyada yapılması 28). Almanya bu konuda henüz sistem gereken işlerin dijital ortamda da baştan tasarlanırken hukuki alt yapının da yapılmasına olanak sağlayacaktır. Ancak, oluşturulması gerektiğini düşünmekte ve bu modelleme yüksek uzmanlık gerektiren bir konuda çalışmalar yapmaktadır (BMWi, alandır. KOBİ’lerin bu konuya kaynak 2018a). ayırması zor olacağı için modelleme 3.2.5. İş Organizasyonu ve Tasarımı konusunda şirketlere devlet tarafından teknik ve finansal destek verilmesi gerekir. Sanayide dijital dönüşümle birlikte hayatımıza giren akıllı fabrikalarda çalışan 3.2.3. Kapsamlı Geniş Bantlı Alt Yapı rolleri önemli ölçüde değişecektir. Gerçek- Her tür nesne, insan ve sistemden sensörler zamanlı veri akışından kaynaklı aracılığıyla toplanan verinin anında değişiklikler çalışanlar üzerindeki kontrolü işleneceği ve üretim süreçlerinin bu gerçek artıracak, iş içeriği, süreçler ve iş ortamı zamanlı veriyi kullanacağı yeni dönemin büyük bir dönüşüm geçirecektir. Bu can damarı geniş kapsamlı, güvenli ve nedenle Alman Standartlaşma Yol Haritası yüksek kalite bir internet ağıdır. Önceleri işletme içindeki organizasyona sosyo- nesnelerin (internet of things) ve her şeyin teknik bir yaklaşım getirilmesini, (internet of everything) interneti olarak çalışanların iş dizaynına katılımını artıracak tanımlanan bu kavram daha sonra ve hayat boyu öğrenmeyi sistematik hale ‘endüstriyel internet’ olarak kullanılmaya getirecek projeler geliştirilmesini önerir başlanmış (Industrial Internet Concortium, (German Standardisation Roadmap for 2018) ve öncelikle firmaların, daha sonra da Industrie 4.0, 2016: 6). evlerin ve tüm ülkenin kesintisiz internet alt 4. Sanayi devrimine kadar çalışanlar kendi yapısının kurulması dördüncü sanayi işlerini kendileri yönetirken, dijital devriminin en birincil şartı olmuştur. devrimle birlikte robotlarla birlikte Ayrıca, üretim ağlarının sadece ülke çalışmaya başlayacaklar, zaman zaman sınırları içinde kalmadığını düşünürsek, kişisel tecrübeleri ile sanal dünyanın beraber iş yapılan ülkelerde de kesintisiz ve kendilerinden beklentileri arasında tereddüt yüksek kalite internet ağı olması gereklidir yaşayacaklardır (Kagermann vd., 2013: 53). (Kagermann vd., 2013: 6). Bunun sonucunda çalışanların makine ve 3.2.4. Emniyet ve Güvenlik robotlar karşısında kontrol kaybı hissine kapılmaları, işe ve iş yerine karşı Alman Standartlaşma Yol Haritası (German yabancılaşmaları beklenebilir (Nuroğlu ve Standardisation Roadmap for Industrie 4.0, Nuroğlu, 2018b). Diğer yandan, sanayide 2016: 6) ürün ve üretim tesislerinin çevre dijitalleşme ile birlikte az nitelikli iş gücüne ve insanlar için herhangi bir tehlike arz olan talep azalacak ve çalışanların yeni etmemesini emniyet (safety), şirketlerin beceriler edinmesi zorunlu hale gelecektir sahip oldukları veri ve işletmeye özel (Gür vd., 2017). İş yaşamı ve çalışanların bilginin izinsiz erişim ve kötüye kullanma hayatında yaşanacak bu değişikliklerin göz durumuna karşı korunmasını ise güvenlik önüne alınarak gerekli önlemlerin bir an (security) olarak tanımlamaktadır. önce hayata geçirilmesi dijital dönüşümün Günümüzde fabrikalar ve üretimden toplumun tüm kesimlerinde kabul kaynaklı zararlardan çevre ve insanları görmesini kolaylaştıracaktır. korumaya yönelik pek çok kanun ve yönetmelik vardır. Ancak, sanayide 3.2.6. Eğitim ve Sürekli Mesleki Gelişim dijitalleşme sonucunda gittikçe daha çok Sanayide dijital dönüşüm ile birlikte önem kazanacak olan veri güvenliği işyerleri ve üretim süreçleri günümüzde meselesi üzerinde henüz çok çalışılmamış
1546 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı olduğu gibi sadece fiziksel dünya ile sınırlı önlemleri almaları ve sıkı veri güvenliği kalmayıp, gerçek dünya ve sanal dünyanın tedbirleri uygulamaları gelecekte iş ve bir birleşimi olacaktır. Ayrıca, bu ortamda pazar kaybı yaşamamaları için gereklidir. insan-insan etkileşimi kadar insan-robot Ayrıca hukuki düzenlemelerin sadece sorun etkileşimi de söz konusu olacaktır. çözme odaklı değil inovasyonu destekler Çalışanların bu yeni ortama uyum nitelikte olması, bir yandan şirketlerin sır sağlaması ancak bu dönüşüme inanmaları denilebilecek bilgilerini korurken diğer ve onun gereklilikleri doğrultusunda yandan da yatay ve dikey entegrasyonun kendilerini geliştirmeleri ile mümkün gerektirdiği ölçüde veri aktarımını mümkün olabilir (Kagermann vd., 2013: 53). kılması önemlidir (Kagermann vd., 2013: Almanya bu gereksinimi karşılamak için, 58). eğitimciler ve imalat sektörünü bir araya 3.2.8. Kaynak Verimliliği getiren, işletme ve yüksek öğretim kurumları arasında ortaklıklar kuran, Üretim ve tüketim süreçlerinde kaynakların üniversite ve mesleki eğitime ek olarak, işe verimli kullanılması üretim maliyetleri ve yerleştirme ve ileri aşama çalışma kurslarını etkinlik açısından önemlidir. En büyük uygulamaya koyan bir yaklaşım hammadde ve enerji tüketicisi olan imalat izlemektedir (German Standardisation sanayi bir yandan çevreyi korumak, diğer Roadmap for Industrie 4.0, 2016). yandan da üretimde ihtiyaç duyulan hammadde ve enerjinin arz güvenliğini 3.2.7. Düzenleyici Çerçeve sürdürülebilir kılmak zorundadır. Bu Büyük veri, sensörler ve robotların üretim noktada daha etkin ve verimli üretim sözü süreçlerinde ve hayatımızda büyük bir yer veren dijital dönüşümle birlikte gelen kaplayacağı düşünüldüğünde mevcut karanlık akıllı fabrikalar, daha az insan ve düzenleyici çerçevenin karşılaşılacak yeni daha az maliyet anlamına gelen yeni iş sorunları çözmekte yetersiz kalacağı çok tasarımları enerji tüketimini asgari seviyeye açıktır. BCG (Boston Consulting indirecektir (Kagermann vd., 2013: 62). Group)’nin 2016 yılında Amerikan ve 3.3. Türkiye ve Almanya Yol Alman şirketlerle yaptığı anket sonuçlarına Haritalarının İçerik Bakımından göre veri güvenliği dijitalleşen dünyanın Karşılaştırılması ikinci en büyük sorunu olacaktır (TÜSİAD- BCG, 2017: 53). Bu konuda gerekli olan Tablo 1 Türkiye ve Almanya yol kanuni düzenlemeler dijital sistemler henüz haritalarının yoğunlaştığı temel noktaları tasarlama aşamasındayken yapılmalıdır. gösterir. Her iki ülkenin yol haritası Böylelikle hem ilerleyen zamanlarda incelendiğinde bazı bileşenlere farklı karşılaşılacak problemler azaltılabilir hem isimler verilse de temelde büyük de mevcut kanunların yaşanan sorunları benzerlikler olduğu görülür. Örneğin, çözemeyerek yaptırım eksikliği sorunu Türkiye’de ‘insan’ bileşeni adı altında yaşamasının önüne geçilebilir (Nuroğlu ve bahsedilen konu dijital dönüşüme hazır Nuroğlu, 2018b: 1402). olacak ve onu yönlendirecek insan kaynağının yetiştirilmesidir, yani Almanya Almanya, sadece kendi içinde veri yol haritasının ‘eğitim ve sürekli mesleki güvenliği standartlarının iyileştirilmesini gelişim’ ve ‘iş organizasyonu ve tasarımı’ yeterli bulmaz, aynı zamanda birlikte iş başlıkları altında çalıştığı konudur. Her iki yaptığı ülkelerdeki standartların da aynı ülkenin de 3. madde olarak ele aldığı seviyeye getirilmesini gerekli görür ‘altyapı’ ile kastedilen, teknoloji konusunda (BMWi, 2018a: 12), çünkü AB normlarına sağlam bir altyapının tüm ülkeyi göre veri koruma standartları düşük donatmasıdır. Türkiye’de ‘yönetişim’ ülkelerle veri paylaşımı sınırlı tutulmaktadır başlığı altında çalışılan konu Almanya’da (Kagermann vd., 2013: 60). Bu noktada, ‘karmaşık sistemlerin yönetilmesi’ alanı ile AB ülkeleri ile çok yoğun iş yapan Türkiye çok benzer. Ancak, Almanya’da modelleme gibi ülkelerin şimdiden bu konuda gerekli konusuna bu başlık altında çokça vurgu
1547 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
yapılmış, bu vurgu Türkiye’nin yol Türkiye’nin yol haritasında ‘insan’ bileşeni haritasında eksik kalmıştır. Dijital çatısı altında kodlama eğitiminin dönüşümde çok kilit bir rol oynayacak olan öneminden bahsedilmiş ve bu konuda bazı modelleme konusu Türkiye’de henüz hedefler belirlenmiştir. gündeme bile gelmemiştir. Buna karşılık
Tablo 1: Türkiye ve Almanya’nın Dijital Dönüşüm Yol Haritalarının Temel Bileşenleri
Dijital Türkiye Yol Haritasının Alman Standartlaşma Yol Haritasının 6 Temel Bileşeni 8 Anahtar Alanı
1- 1- İnsan 1- Standardizasyon ve Referans Mimari 2- 2- Teknoloji 2- Karmaşık Sistemlerin Yönetilmesi 3- 3- Altyapı 3- Kapsamlı Geniş Bantlı Altyapı 4- 4- Tedarikçiler 4- Güvenlik ve Emniyet 5- 5- Kullanıcılar 5- İş Organizasyonu ve Tasarımı 6- 6- Yönetişim 6- Eğitim ve Sürekli Mesleki Gelişim 7- Düzenleyici Çerçeve 8- Kaynak Verimliliği
Kaynak: BSTB (2018a: 120); German Standardisation Roadmap for Industrie 4.0 (2016).
Almanya yol haritasının birinci maddesi en mühim gereksinimlerinden biri olan olan standardizasyon ve referans mimari, düzenleyici çerçeve ve hukuki altyapının Türkiye’de ‘altyapı’ ve ‘yönetişim’ dijital dönüşüme uygun olarak yeniden başlıkları altında kendisine yer bulmuştur. tanzim edilmesi Türkiye’nin dijitalleşme Türkiye’nin yol haritasında yol haritasında yer almış, ancak bu konuda ‘standardizasyon’ konusu daha çok veri herhangi bir eylem planı yapılmamıştır. iletişim standartları olarak algılanmıştır. Özetle, Türkiye’nin dijitalleşme yol Ürün, hizmet ve süreçlerin standartlarının haritasında zamanla geliştirilmesi gereken belirlenmesinden Dijital Türkiye Yol kısımlar vardır. Örneğin, standartlaşma Haritasında hiç bahsedilmemiştir. Endüstri sadece veri iletişim standartları olarak ele 4.0 konusu alt başlıkları içinde uluslararası alınmış, çok daha genel anlamda çalışılması akademik camiada en çok çalışılan gereken yönleri dikkate alınmamıştır. konulardan birisi olan standardizasyon Dijitalleşme ile ortaya çıkacak yeni iş konusunda araştırmacılar en çok birlikte organizasyonu ve iş/işyeri tasarımı ve çalışabilirlik ve ağ iletişim standartlarına modelleme Türkiye’nin yol haritasında hiç yoğunlaşmışlardır (Liao vd., 2017: 3616). bahsedilmeyen, ancak zamanla önemi Ancak Kagermann vd. (2016: 7-8)’ne göre anlaşılacak olan konulardır. Hukuki standartlaşma sadece veri iletişimi ile sınırlı altyapının dijital dünyanın gerekliliklerine olmamalıdır; referans mimari, veri cevap verecek şekilde düzenlenmesi değişimi, semantik, kelime dağarcığı, konusunda ise gecikmeden, tüm süreçler taksonomi, ontoloji ve arayüzlerin de henüz tasarlanma aşamasında iken çalışma sanayide dijital dönüşüm gibi pek çok farklı yapılması gereklidir. alanı birbirine entegre etmek isteyen bir sistem için standardize olması gereklidir. Türkiye’nin dijitalleşme yol haritasında doğrudan görünür olmayan ‘veri güvenliği’
konusu ‘altyapı’ başlığı altında konumlandırılmıştır. Dijitalleşen dünyanın
1548 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 4. TÜRK VE ALMAN ŞİRKETLERİN anket sonuçları Almanya’da nesnelerin DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜ interneti (Internet of Things) ve Endüstri 4.0 konusuna olan ilginin artarak devam 4.1. Alman Şirketlerin Dijital Dönüşüm ettiğini göstermektedir. Katılımcıların Yolculuğu dijitalleşmeden sadece bu teknolojilerden Almanya’nın Endüstri 4.0 yol haritasını para kazananların değil de tüm toplumun yeni hazırladığı 2013 yılında, Almanya faydalanacağını belirtmesi, bu dönüşümün Endüstri 4.0 Platformu’nun önde gelen toplumun tüm kesimlerinde kabul kurumları Bitkom, VDMA ve ZVEI gördüğünün bir göstergesidir. 2017 yılında aracılığı ile çoğunlukla makine ve tesis Endüstri 4.0 teknolojilerini planlama ve üretiminde aktif olan 284 Alman şirketi ile uygulama aşamasının henüz başında yapılan ve Endüstri 4.0 konusunda olduğunu belirten şirketler 2018 yılında firmaların eğilimini ölçen anket sonuçlarına projelerini hayata geçirmeye başlamışlardır. göre, Alman şirketleri dijital dönüşümde Ankete katılan şirketlerin yüzde 32,8’inin karşılaşılacakları en büyük sorun olarak Endüstri 4.0 projelerini hayata geçirdiği, standartlaşmayı belirtmişlerdir. yüzde 44,9’unun proje uygulama Standartlaşmayı takip eden diğer sorunlar aşamasında olduğu, yüzde 43,7’sinin henüz ise süreç ve iş organizasyonu, mevcut planlama yaptığı, yüzde 8’inin ise ürünler, yeni iş modelleri, güvenlik ve veri dijitalleşme konusunda herhangi bir proje koruma sorunları, Endüstri 4.0 konusunda planlamadığı belirtilmiştir. Bir önceki yıla bilgilenme ve devamlı kendini yenileme ve göre gerçekleştirilen proje sayısında yüzde hukuki çerçeve olarak belirtilmiştir. Ankete 9, uygulama aşamasındaki projelerde ise katılan firmalar dijital dönüşümü başaran yüzde 2,5 oranında bir artış söz konusu şirketlerin tecrübelerinden istifade etmek iken, herhangi bir proje planlamayan istemektedirler. Ayrıca, Alman şirketleri şirketlerin oranı yüzde 8 azalmıştır. Anket Endüstri 4.0 konusunda düzenli sonuçlarına göre şirketlerin büyüklüğü bilgilendirilme, çalışma gruplarında yer Endüstri 4.0 proje uygulamalarını olumlu alma, eğitim ve seminerler düzenlenmesi, ölçüde etkilemekte, küçük ve orta ölçekli sosyal ortaklıklar, akademi ve şirketlerin firmalarda uygulamalar daha sınırlı birlikte çalışması gibi konularda olmaktadır. Almanya’nın dijital dönüşüm profesyonel destek istemektedirler (VDMA, yolculuğunda karşılaşılan problemler ve 2013: 6). yanlış yönlendirilmiş proje oranı bir önceki yıla göre yüzde 12,2 artmıştır. Bu da Almanya’da 2013 yılından 2018 yılına dek göstermektedir ki, dijital dönüşüm dijitalleşme konusunda çok hızlı ilerleme yolculuğuna başlayıp bu konuda ilerledikçe, kaydedilmiştir. Bu süreçte kamu, eğitim ve başlangıçta öngörülemeyen sorunlarla araştırma kurumları ile büyük şirketler karşılaşılmaktadır. uyum içinde çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Bu bakımdan yukarıda bahsedilen 2013 Tablo 2 Alman şirketlerin 2017 yılında yılına ait anket sonuçları, Almanya’nın sanayide dijital dönüşüm uygulamalarında dijital dönüşüme başlangıç safhasını temsil en çok karşılaştıkları sorunları, Alman eder. Standartlaşma Yol haritasının sekiz anahtar alanı ile ilişkilendirerek göstermektedir. Industry of Things (2018) tarafından Alman şirketlerin uygulamada sıklıkla düzenli olarak her yıl 323 firma3 ile yapılan karşılaştıkları problemler dijital dönüşümün çalışanlar, bölüm şefleri ve müşteriler 3 Ankete katılan şirketlerin yüzde 29,4’ü küçük (en tarafından kabul görmemesi, veri sorunları fazla 99 çalışan), yüzde 24,8’i orta (100-999 (veri kaynağı, aidiyet, güvenlik), firma çalışan arası) ve yüzde 43,1’i büyük (1000 ve daha fazla çalışan) ölçekli şirketler olarak sınıflandırılmıştır. Bu şirketler makine ve tesis teknolojileri ve telekomünikasyon alanlarında mühendisliği, hizmet, elektrik ve otomasyon faaliyet göstermektedirler. Detaylı bilgi için bkz. teknolojisi, otomobil ve yedek parçaları, lojistik, https://www.bigdata-insider.de/umfrage-zum- ticaret, kamu, kimya ve eczacılık, bilişim trendthema-industrie-40-v-39222-12529/
1549 NUROĞLU – NUROĞLU 2018 içinde koordinasyon sorunları, mevcut anahtar alandan en çok iş organizasyonu ve yapının Endüstri 4.0 uygulamalarını tasarımı ve karmaşık sistemlerin zorlaştırması, tanımlanmamış standartlar, yönetilmesi ile bağlantılı olduğu görülür. aynı işin farklı katmanlarda yapılmasından Ayrıca bu sorunlar eğitim ve mesleki kaynaklı arayüz problemleri ve yetersiz gelişimin, veri güvenliğinin, ağ kapasite olarak belirtilmiştir (Industry of altyapısının, standartlaşma ve düzenleyici Things, 2018). 2017 yılında Almanya’da çerçevenin de dijital dönüşüm şirketlerin Endüstri 4.0 uygulamalarında uygulamalarında ne kadar önemli olduğunu karşılaştıkları sorunların Alman göstermektedir. Standartlaşma Yol Haritası’nda belirtilen 8
Tablo 2: Alman Şirketlerin Endüstri 4.0’ı Hayata Geçirme Aşamasında Sıklıkla Karşılaştıkları Problemler ve Bu Sorunların Alman Standartlaştırma Yol Haritası ile İlişkilendirilmesi
Endüstri 4.0 Uygulamalarında Karşılaşılan Problemin Anahtar Alan ile İlişkisi Problemler Dijital dönüşümün çalışanlar, bölüm şefleri ve - İş Organizasyonu ve Tasarımı müşteriler tarafından kabul görmemesi - Eğitim ve Sürekli Mesleki Gelişim - Kapsamlı Geniş Bantlı Alt Yapı Veri sorunları - Emniyet ve Güvenlik - İş Organizasyonu ve Tasarımı Firma içinde koordinasyon sorunları - Karmaşık Sistemlerin Yönetilmesi - Karmaşık Sistemlerin Yönetilmesi Mevcut yapının Endüstri 4.0 uygulamalarını - İş Organizasyonu ve Tasarımı zorlaştırması - Düzenleyici Çerçeve Tanımlanmamış standartlar - Standardizasyon ve Referans Mimari Aynı işin farklı katmanlarda yapılmasından - Karmaşık Sistemlerin Yönetilmesi kaynaklı ara yüz problemleri - İş Organizasyonu ve Tasarımı - Kapsamlı Geniş Bantlı Alt Yapı Yetersiz kapasite - Düzenleyici Çerçeve - Eğitim ve Sürekli Mesleki Gelişim Kaynak: Industry of Things (2018) ve Kagermann vd. (2013) kullanılarak yazarlar tarafından hazırlanmıştır.
Industry of Things (2018) anketine katılan olması ve bu oranın bir önceki yıla göre şirketlerin yüzde 40’ı Endüstri 4.0 ve neredeyse hiç değişmemesi Almanya’nın nesnelerin interneti konusunda üzerinde düşünmesi gereken bir husus Almanya’nın önceki yıllara göre daha iyi olarak karşımıza çıkmaktadır. olmadığını düşünmektedir. Bu oranın bir Küçük, orta ve büyük ölçekli şirketlerin önceki yıla göre yüzde 11 artması da dikkat dijitalleşme konusuna yaklaşımları ve çekicidir. Alman şirketler, Almanya’nın dijitalleşmeyi algılama seviyeleri farklıdır. Endüstri 4.0 konusunda en başta gösterdiği Ayrıca, küçük ve orta ölçekli şirketler kararlılık ve heyecanı son zamanlarda dijitalleşmeye karar verseler dahi kaynak görmediklerini ifade etmektedirler. Ayrıca, bulmada sıkıntı yaşamaktadırlar. Bu küçük ve orta ölçekli işletmelerin farklılıkların göz önüne alınması ve dijitalleşmesi sınırlı finansman ve kaynak ekonominin can damarı olan küçük ve orta nedeniyle büyük firmalara göre daha zor ölçekli işletmelerin dijital dönüşümü için olmaktadır. Bu bağlamda, katılımcıların özel bir program geliştirilmesi zorunludur yüzde 35’inin Endüstri 4.0 konusunun orta (Industry of Things, 2018: 10). ölçekli firmalara ulaşmadığı kanaatinde
1550 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 4.2. Türk Şirketlerin Sanayide Dijital teknolojilerinden büyük veri analizi, yatay Dönüşüm Yolculuğu ve dikey entegrasyon ve bulut bilişim gibi uygulamaların kullanılabilmesi için 4.2.1. Türkiye’de Teknoloji Kullanıcısı şirketlerin otomasyon sistemini kurmuş Şirketler Dijital Dönüşüme Ne Kadar olması gerektiği göz önüne alınırsa, Hazır? şirketlerin dijital dönüşüm alt yapısının Türkiye’de sanayide dijital dönüşüm belli ölçüde hazır olduğu sonucuna konusunda yapılan çalışmalar resmi varılabilir. Ancak, tam ve yarı otomasyon anlamda 2016 yılı Şubat ayında Bilim ve sistemine sahip olma oranı büyük Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) şirketlerde yüzde 41 iken, küçük şirketlerde toplantısında alınan ‘Akıllı üretim sadece yüzde 18’dir. Araştırmaya katılan sistemlerine yönelik çalışmaların yapılması’ şirketlerin yarısı siber güvenlik ve sensör kararı ile başlar. Aynı yılın Aralık ayında teknolojilerini yaygın olarak kullanırken, Sanayide Dijital Dönüşüm Platformu eklemeli imalat, yapay zeka ve artırılmış kurulur ve bu platform bünyesinde altı gerçeklik gibi uygulamalarda çok düşük bir çalışma grubu oluşturulur. Bu çalışmalar kullanım oranı dikkat çeker. Bu araştırma çerçevesinde 2016 yılından itibaren sonuçlarına göre Türkiye’deki sanayi Türkiye’de şirketlerin dijital olgunluk şirketleri dijital dönüşüm yolculuğunda seviyesini ölçen anketler yapılmaya henüz pilot projeleri uygulama başlanır. aşamasındadır. Ayrıca şirketlerin yönetişim ve strateji geliştirme noktasında TÜSİAD ve Boston Consulting Group profesyonel desteğe ihtiyaçları olduğu (BCG)’un Türkiye’de imalat sanayinde görülür. Şirketlerin altyapı ve farkındalık aktif olan 108 şirket üzerinde yaptığı seviyeleri bu sanayide dijital dönüşüm araştırma sonuçlarına göre, 2016 yılında uygulamalarında bir noktaya kadar uyum şirketlerin yüzde 77’si sanayide dijital sıkıntısı çekilmeyeceği anlamına dönüşüm hakkında bilgi sahibi olduklarını gelmektedir (TÜSİAD-BCG, 2017: 39). belirtirken 2017 yılında bu oranın yüzde Ancak, Almanya örneğinde de görüldüğü 90’a yükseldiği görülür. Ancak sanayide üzere (Industry of Things, 2018: 7), dijital dönüşüm konusunda farkındalık Endüstri 4.0 uygulamalarına seviyesi artmasına rağmen, katılımcıların başlanıldığında daha önce öngörülemeyen sadece yüzde 61’i bu dönüşüme hazır sorunlar ortaya çıkmakta, bağlantı olduğunu düşünmektedir. Bu oranın standartları, ağ altyapısının yetersiz ve sanayide dijital dönüşüm hakkında sahip standartların henüz belirlenmemiş olması olunan bilgi seviyesi arttıkça daha da uygulamada pek çok problem yaşanmasına düşeceği beklenmektedir. Diğer yandan, ve güven kaybına neden olmaktadır. araştırmada sorulan bazı sorulara verilen cevaplar şirketlerin dijital dönüşüm TÜSİAD-BCG (2017: 54) araştırmasına meselesini yeterince anlamadıklarını katılan şirketler bu dönüşümde göstermektedir. Örneğin, şirketler sanayide karşılaşabilecekleri en büyük iki engel dijital dönüşümden elde edilecek faydaları olarak yatırım maliyetlerinin yüksekliği ve daha çok üretim ve kaynak verimliliğine yatırım geri dönüşünün belirsizliğini indirgemekte, ciro artışı, ürünün pazara sıralamaktadır. Kalifiye eleman ve alt yapı gelme süresinde kısalma, inovasyon yetersizliği, ve dijital teknolojiler kabiliyetinde iyileşme ve çalışan konusunda bilgi eksikliği üçüncü ve memnuniyeti gibi konulardaki potansiyel dördüncü büyük engel olarak karşımıza katkıları çok önemsemediklerini ifade çıkar. Bu durum Türkiye’nin teknoloji etmektedirler (TÜSİAD-BCG, 2018: 38). kullanıcısı şirketlerinin henüz yatırım maliyetlerini düşünmekten, sanayideki Araştırmaya katılan şirketlerin dijital dönüşümün temel teknolojilerine çoğunluğunun kurumsal kaynak planlama odaklanamadığını gösterir. yazılımları ve üretim yönetim sistemlerini kullandıkları tespit edilmiştir. Endüstri 4.0
1551 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
2017 yılında T.C. Bilim, Sanayi ve Ayrıca, Türkiye’de teknoloji üreticisi Teknoloji Bakanlığı tarafından imalat şirketlerin sadece yüzde 30’u ihracat sanayinde dijital dönüşüme öncü olma yaptığını belirtmekte, bunların yüzde 7’si potansiyeli taşıyan ve kendine özel Ar-Ge yaptıkları ihracattan yüzde 81-100 bandında merkezine sahip olan işletmeler arasında bir gelir elde etmektedir (BSTB, 2018a). 144’ü teknoloji kullanıcısı (yüzde 61’i Yerli teknoloji tedarikçilerinin ihracat büyük şirket), 106’sı teknoloji tedarikçisi yapma oranının ve ihracat gelirlerinin (yüzde 85’i KOBİ) olan 250 işletmenin düşük olması, uluslararası alanda rekabetçi katıldığı bir anket çalışması yapılmıştır olamadıklarını ve büyük ölçüde yerel (BSTB, 2018a: 71). Bu anket sonuçlarına pazara mahkum olduklarını gösterir. BSTB göre işletmelerin ürünlerin pazara ulaşım (2018a)’nin ortaya çıkardığı sorunlara hızını artıracak uygulamalara önem verdiği, çözüm olarak, yerli teknoloji tedarikçisi ancak müşterilerin ihtiyaç ve beklentilerini şirketlerle teknoloji kullanıcısı firmalar anlamayı sağlayacak büyük veri ve ileri arasında daha iyi bir iletişim kurulması, analitik gibi dijital teknolojilere olan donanım alanında çalışan tedarikçi ilgisinin çok az (yüzde 4-7) olduğu görülür. şirketlerin kullanıcı şirketlerin ihtiyacını Ankete katılan firmaların üretim karşılayabilecek seviyeye getirilmesi, faktörlerinin (makine ve işgücü) takibine yazılım alanında çalışan ve donanıma göre çok önem verdiği (5 üzerinden 3,6 ve 3,5 görece iyi olan tedarikçi şirketlerin de puan), ancak endüstriyel robotlardan kullanıcıların ihtiyacını karşılama oranının faydalanma oranının çok düşük olduğu yüzde 50-70 bandından daha yukarılara (yüzde 4,8) dikkat çeker. Ayrıca, imalat çekilmesi önerilmektedir. Bu konularda sanayi işletmelerinin yüzde 42’sinin dijital yapılacak iyileştirmeler, Türkiye’nin dijital pazarlama yapmadığı veya çok temel dönüşüm teknolojilerinde kendi kendine düzeyde dijital pazarlama yetkinliğine sahip yeten bir konuma gelmesine zemin olduğu görülür. 144 imalat sanayi hazırlayacaktır. işletmesinin yüzde 60’ı satış sonrası Türkiye’nin teknoloji üreticisi ve tedarikçisi hizmetlerinin olmadığını belirtir. Bu olan firmalarını dünya ülkeleriyle bulgular, ankete katılan ve Türkiye’nin kıyaslayan TÜSİAD -BCG (2017: 54), ortalama firmalarına göre görece daha iyi Türk şirketlerinin gelişmiş ülkelere nazaran durumda olan şirketlerin bile dijital halen yatırım öncesi ve planlama dönüşüm konusunda sıkıntı çekeceği aşamasında olduğunu, ayrıca ülke içinde anlamına gelmektedir (BSTB, 2018a: 91). kullanıcı ve tedarikçi firmalar arasında 4.2.2 Türkiye’de Teknoloji Tedarikçisi büyük bir kopukluk görüldüğünü belirtir. Şirketlerin Dijital Dönüşümü Kalifiye eleman eksikliği Alman ve ABD’li şirketlere göre dijitalleşme yolunda en Türkiye’nin teknoloji kullanıcısı şirketleri büyük problem iken, Türk şirketleri için yapay zeka ve akıllı sistemler, simülasyon, üçüncü büyük problemdir, Türkiye’de artırılmış gerçeklik, robot, otomasyon, yatırım maliyeti ve yatırım geri dönüşünün sensörler ve eklemeli imalat gibi donanım belirsizliği daha ciddi bir sorun olarak odaklı teknolojilerde yabancı üreticileri algılanmaktadır. Alman ve ABD’li şirketler tercih ettiklerini belirtirler. Endüstriyel için veri güvenliği ikinci büyük engel internet, yatay ve dikey entegrasyon ve olarak görülürken, Türk şirketlerine göre en siber güvenlik gibi yazılım yoğunluklu büyük ilk beş engel arasında bile değildir. teknolojilerde yerli tedarikçiler tercih Bu sonuçlar Türkiye’deki teknoloji edilmektedir (BSTB, 2018a: 101). Bu şirketlerinin dijital dönüşümün henüz durum Türkiye’deki tedarikçilerin yazılım başında olduğunu gösterir, bu şirketlerin konusunda daha yeterli olduğunu, donanım uygulamaya geçtikçe dijital dönüşüm alanında ise kullanıcılara bu güveni konusunda daha farklı problemlerle veremediklerini gösterir. yüzleşmeleri beklenmektedir.
1552 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Türkiye’de teknoloji kullanıcısı şirketler vermemektedir. Tedarikçi şirketler yerli tedarikçiler yerine yabancı bulundukları ekosistemde öncelikli olarak tedarikçileri tercih etmektedir (TÜSİAD- geliştirilmesi gereken öncelikli alanların BCG, 2017: 55). Bu noktada yapılması dijitalleşme konusunda bilinçli ve gereken, yerli tedarikçilerin yetkinlik işbirliğine açık bir müşteri kitlesi, ve seviyesini ve üretim kalitesini artıracak finansman imkanları olduğunu önlemler almak, daha ulaşılabilir olmalarını belirtmektedir. Diğer yandan Türkiye’deki sağlayacak platformlar kurmak, yerli teknoloji kullanıcısı şirketler teknoloji kullanıcı ve tedarikçileri sık sık bir araya tedarikçisi şirketlerin fiyatlarını hiç uygun getiren mekanizmalar inşa etmektir. Ayrıca bulmadıklarını belirtirken, tedarikçileri en yerli teknoloji tedarikçileri çoğunlukla çok yazılım ve bilgi işlem konusunda büyük şirketler değil, start-up yapısındaki yeterli görmektedir. Ancak, genel toplamda firmalar olduğu için yatırım, girişimcilik ve Türkiye’deki imalat sanayi işletmelerinin yönetişim anlamında ihtiyaçları olan teknoloji tedarikçilerini yeterli bulmadığı profesyonel desteğin kendilerine devlet ortaya çıkmaktadır (BSTB, 2018a: 100). tarafından sağlanması gereklidir. Almanya Türkiye’de dijital teknoloji kullanıcısı ve KOBİ’lerinin bu ihtiyacını karşılamak için tedarikçisi şirketlerin bulundukları ‘Dijital Ol’ programını geliştirmiş ve ekosistemde geliştirilmesi gereken ilk dört uygulamaya koymuştur (BMWi, 2018b). alan, kullanıcı ve tedarikçilerin birlikte iş Benzer şekilde Dijital Türkiye Yol yapma kültürü, teknoloji ve yönetişim Haritası’nda ve eylem planlarında da konularında danışmanlık alma imkânları, KOBİ’lere oldukça geniş yer ayrılmış ve kullanıcıların finansman imkânları ve topyekün dijitalleşmenin KOBİ’ler kullanıcıların değer zincirindeki diğer dijitalleşmeden olmayacağı vurgulanmıştır oyuncularla iş birliği yapabilme kültürü (BSTB, 2018a). olarak belirtilmiştir (BSTB, 2018a: 108). 4.2.3. Türkiye’deki Teknoloji Tedarikçisi Her beş teknoloji tedarikçisinden dördü ve ve Kullanıcısı Şirketlerin İletişimsizlik kullanıcıların yarıdan fazlası ‘birlikte iş Problemi yapabilme kültürünü’ en büyük öncelik olarak değerlendirmiştir. Türkiye’nin T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı teknoloji şirketleri ekosisteminde tarafından kendi Ar-Ge merkezi olan 106 geliştirilmesi gereken alanların Dijital teknoloji tedarikçisi şirket ile yapılan Türkiye Yol Haritasında belirtilen altı araştırma sonuçlarına göre Türkiye’nin bileşenden kullanıcılar, tedarikçiler ve teknoloji kullanıcısı büyük işletmeleri Türk yönetişim alanları ile doğrudan ilgili tedarikçiler yerine kendini ispatlamış olduğunu görürüz (Tablo 3). Bu bulgular yabancı tedarikçilerin hazır çözümlerini ışığında, Türkiye’nin sanayide dijital tercih etmektedirler. Türkiye’deki dönüşüm yol haritasında belirlediği üç tedarikçilere göre ise müşterileri dijital alana yoğunlaşarak teknoloji şirketlerinin teknolojilerin fayda maliyet analizini doğru dijital dönüşümünü hızlandırabileceği yapamamakta, dijital teknolojileri yeterince sonucuna varılabilir. tanımamakta ve dijitalleşmeye öncelik
1553 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
Tablo 3: Türkiye’deki Teknoloji Şirketleri Ekosisteminde Geliştirilmesi Gereken Alanlar
Sorunun Dijital Türkiye Yol Haritasında Teknoloji Ekosisteminde Geliştirilmesi İlişkili Olduğu Bileşen Gereken Alan - Kullanıcılar 1- Kullanıcı ve tedarikçilerin birlikte iş yapma - Tedarikçiler kültürü - Yönetişim - Teknoloji 2- Teknoloji ve yönetişim konularında - Yönetişim danışmanlık imkânları - İnsan - Kullanıcılar 3- Kullanıcıların finansmana erişim imkanları - Altyapı - Teknoloji - Kullanıcılar 4- Kullanıcıların değer zincirindeki diğer - Yönetişim oyuncularla iş birliği yapabilme kültürü - Tedarikçiler - İnsan Kaynak: BSTB (2018a) kullanılarak yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Türkiye’nin teknoloji ekosisteminde aracılığıyla dijitalleşme yetkinliklerini görülen eksiklikleri gidermek için TÜSİAD artırarak adaptasyonu sağlaması olarak önderliğinde Sanayide Dijital Dönüşüm sıralanmıştır (Tablo 4). Hızlandırıcı Programı (SD2) 2018 yılı ortalarında başlatılmıştır.4 Bu programa göre teknoloji kullanıcısı şirketler çözüm aradıkları bir sorun veya ürün hakkında ilana çıkacak, bu sorunu çözmek isteyen mikro, küçük veya orta ölçekli yerli tedarikçiler de kendi çözüm önerilerini sunacaklardır. Kullanıcının ihtiyacını karşılama potansiyeli olan tedarikçiler seçilerek her iki şirketin birlikte çalışması Sanayi-Teknoloji İleri Entegrasyon Programı (STEP) çerçevesinde devam edecek ve bu noktada konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınacaktır. Bu program dahilinde Türkiye’nin teknoloji tedarikçisi firmalarının teknoloji ekosisteminde görünürlüğünün artması ve rekabetçiliğinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir (TÜSİAD, 2018). Dijitalleşme konusunda şirketlerin devletten beklediği en önemli dört adım kullanıcıların dijitalleşmesi yolunda gereken yatırımların desteklenmesi, devletin dijitalleşme uygulama ve yatırımlarını artırarak bizzat talep oluşturması, şirket ve insanlarda farkındalığı artırması ve eğitim sistemi
4 Programla ilgili detaylı bilgi için bkz. https://tusiadsd2.org/
1554 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Tablo 4: Türkiye’de Teknoloji Ekosisteminde Dijitalleşme Konusunda Devletten Beklenen Adımlar
Dijital Türkiye Yol Haritasındaki Temel Devletten Beklenen Adım Bileşenlerle İlişki - Kullanıcılar 1- Kullanıcıların dijitalleşmesi yolunda gereken - Teknoloji yatırımların desteklenmesi - Altyapı - Teknoloji 2- Devletin dijitalleşme uygulama ve yatırımlarını - Altyapı artırarak bizzat talep oluşturması - Tedarikçiler - İnsan 3- Devletin şirket ve insanlarda farkındalığı - Kullanıcılar artırması - Tedarikçiler
4- Eğitim sistemi aracılığıyla dijitalleşme - İnsan yetkinliklerini artırarak adaptasyonu sağlaması
Kaynak: BSTB (2018a) kullanılarak yazarlar tarafından hazırlanmıştır.
Sonuç olarak, Türkiye’de dijital dönüşüm sanayideki dijital dönüşümün temel konusunda devletten beklentiler de büyük teknolojilerine odaklanamadığını gösterir. ölçüde yatırım ve finansman konusuna Türk şirketleri uygulamada karşılaşacakları indirgenmiş, şirketler dijitalleşmenin en siber güvenlik, yetersiz standartlar, büyük sorunlarından olan teknik ve hukuki dijitalleşme ile ortaya çıkacak olan yeni iş altyapı ve siber güvenlik konularına olan ve iş yeri tasarımı, yetersiz hukuki ve ihtiyacın henüz farkına varamamıştır. teknik altyapı gibi sorunların henüz farkına Teknoloji üreten veya kullanan şirketlerin varamamışlardır. devletten beklediği adımları Dijital Türkiye Alman şirketleri 2013 yılında, yani Yol Haritası ile ilişkilendirdiğimizde, dijitalleşme yolculuğunun başında en çok beklentilerin daha çok kullanıcılar, standartlaşma, süreç ve iş organizasyonunu tedarikçiler, altyapı, insan kaynağı ve dijital devrime uygun hale getirme, mevcut teknoloji konularında yoğunlaştığı görülür. ürünlerin dijitalleşmesi, yeni iş modelleri, 4.3. Türk ve Alman Şirketlerin Sanayide güvenlik ve bilgi koruma sorunları ile baş Dijital Dönüşümde Yaşadığı Problemler etmek zorunda kalacaklarını düşünmüşlerdir. Almanya son beş yılda Türk ve Alman şirketleri ile yapılan anket sanayisini önemli ölçüde dijitalleştirmeye çalışmalarını ikincil veri olarak kullanarak çalışmıştır. Alman şirketler 2018 yılına yaptığımız değerlendirmeler ışığında gelince dijital dönüşümün çalışanlar edinilen bulgulara göre her iki ülkede tarafından kabul görmemesi, veri sorunları, sanayide dijital dönüşüm çok farklı firma içinde koordinasyon sorunları, evrelerdedir. Türkiye’nin dijital dönüşüm mevcut yapının Endüstri 4.0 uygulamalarını yolculuğundaki şirketleri en çok yatırım zorlaştırması, tanımlanmamış standartlar ve maliyetlerinin yüksekliği ve yatırım geri aynı işin farklı katmanlarda yapılmasından dönüşünün belirsizliğinden şikayet kaynaklı sorunlar ile karşı karşıya kalmıştır. etmektedir. Kalifiye eleman ve alt yapı Alman şirketlerle 2013 ve 2018 yılında yetersizliği ve dijital teknolojiler konusunda yapılan anket sonuçları karşılaştırıldığında, bilgi eksikliği dijital dönüşümde üçüncü ve standartlaşma ve karmaşık sistemlerin dördüncü büyük engel olarak karşımıza yönetilmesi, iş organizasyonu ve tasarımı çıkmaktadır. Bu bulgular Türkiye’nin konularının hala en büyük sorunlar olarak teknoloji kullanıcısı şirketlerinin henüz kaldığı görülür. yatırım maliyetlerini düşünmekten,
1555 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
Sanayileşmede henüz Almanya’dan çok modelleri ve alt yapı gibi konular hakkında gerilerde olan Türkiye gelecek yıllarda konuşurken, Türkiye’nin henüz 2. ve 3. Almanya’ya benzer problemleri kaçınılmaz Sanayi devrimi arasında sıkışıp kalmış ve olarak yaşayacaktır. Ancak, Almanya otomasyona tam olarak geçememiş olan örneğinden dersler alınarak Türkiye’nin şirketleri 4. Sanayi devrimi konusunda özellikle bu konularda eksikliklerini yaşayacakları tüm zorlukları yatırım şimdiden tamamlamaya çalışması kendi maliyetlerine indirgemişlerdir. Türk yararına olacaktır. şirketleri uygulamada karşılaşacakları veri güvenliği, belirlenmemiş standartlar,
dijitalleşme ile ortaya çıkan yeni iş ve iş 5. SONUÇ VE ÖNERİLER yeri tasarımı, yetersiz hukuki ve teknik altyapı gibi sorunların henüz farkına Türkiye ve Almanya’nın sanayide dijital varamamışlardır. Bu durum, Türkiye’de dönüşüm sürecinde yaptıkları çalışmaları ve teknolojik olarak ortalamaya oranla görece şirketlerin bu dönüşüme hazırlık iyi durumda olan firmaların bile sanayide durumlarını inceleyen ve karşılaştıran bu dijitalleşmeye çok yüzeysel baktığını çalışmanın iki amacı vardır. Çalışmada ilk gösterir. Henüz yatırım planlama ve pilot olarak, Almanya’nın 2013 yılında ilan ettiği proje seviyesinden uygulamaya geçememiş Alman Standartlaşma Yol Haritası ile olan Türk şirketleri, Alman şirketlerinin Türkiye’nin 2018 yılında yayınladığı Dijital uygulamada karşılaştığı dönüşüme olan Türkiye Yol Haritası içerik bakımından inanç kaybı, çalışanların bu dönüşüme karşılaştırılmıştır. Yapılan karşılaştırma inanmaması, başarısız uygulamalar ve boşa sonucunda elde edilen bulgulara göre, giden yatırımlar gibi sonuçlara yakın Türkiye’nin dijital dönüşüm yol haritasında gelecekte hazır olmalıdır. Alman şirketlerle standartlaşma sadece veri iletişim 2013 ve 2018 yılında yapılan anket standartları olarak ele alınmış, ürün, süreç sonuçları standartlaşma, karmaşık ve hizmet standartlarının belirlenmesi sistemlerin yönetilmesi, iş organizasyonu anlamında kullanılmamıştır. Ayrıca, ve tasarımı konularının sadece beş yılda karmaşık sistemlerin yönetilmesini çözülmesi mümkün olmayan büyük kolaylaştıracak bir araç olan modelleme sorunlar olarak kaldığını göstermektedir. Türkiye’nin yol haritasında hiç bahsedilmeyen bir öğedir. Dijitalleşme ile Türkiye’deki şirketler ile yapılan araştırma ortaya çıkacak olan yeni iş organizasyonu, sonuçlarına göre, Türkiye’nin teknoloji iş modelleri ve iş/işyeri tasarımı tedarikçisi ve kullanıcısı şirketleri birbirleri Türkiye’nin yol haritasında bahsedilmeyen, ile düzenli ve sağlıklı bir iletişim ancak zamanla önemi anlaşılacak olan kuramamakta, bunun sonucunda da konulardır. Türkiye’nin dijital dönüşüm yol teknoloji arz ve talebinde ülke içinde bir haritasında hukuki altyapının dijital denge sağlanamamaktadır. Tedarikçi ve dünyanın gerekliliklerine cevap verecek kullanıcı şirketlerin birbiri ile düzenli bir şekilde düzenlenmesi konusuna değinilmiş, iletişim kuramaması bu şirketlerin daha çok ancak bu konuda eylem planı yabancı şirketlerin çözümlerini satın alarak hazırlanmamıştır. ülkenin cari açığını artırması ile sonuçlanmaktadır. Bu noktada Dijital Makalede ikinci olarak Türk ve Alman Türkiye yol Haritasında belirlenen şirketlerin dijitalleşme konusunda kullanıcılar, tedarikçiler ve yönetişim yaşadıkları zorluk ve problemler bileşenlerine yoğunlaşarak Türkiye karşılaştırılmıştır. Türk ve Alman şirketleri şirketlerinin rekabetçiliğinin artırılması ile yapılan detaylı anket çalışmaları ışığında gereklidir. TÜSİAD’ın yakın zamanda edinilen bulgulara göre, her iki ülkede öncülüğünü yaptığı Sanayide Dijital sanayide dijital dönüşüm çok farklı Dönüşüm Hızlandırıcı Program (SD2) gibi evrelerdedir. Almanya’nın tam otomasyona projelerin teknoloji tedarikçilerini zaten geçmiş olan şirketleri standartlaşma, destekleyerek Türkiye’nin teknoloji üreten siber güvenlik, iş organizasyonu, yeni iş
1556 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı bir merkez olma hedefine ulaşmasını tecrübelerinden faydalanıldığı takdirde kolaylaştırması beklenmektedir. gelişme fırsatı yakalayacaktır. Bununla birlikte, sanayide dijital dönüşümü Almanya’nın Endüstri 4.0 yol haritası ve gerçekleştirmek için yükseköğrenim Alman şirketlerin son beş yılda edindiği kurumlarının bölgesel eğitimlere katılımı tecrübelere göre dijital dönüşüm artırılmalı, Türkiye’de en büyük teknolojilerini kullanabilmek için firmaların problemlerden biri olarak zikredilen süreçleri modellenebilir olmalı, farkındalığı artırma konusunda çeşitli standartların ülke genelinde ortak tanımları kampanyalar ve eğitim programları yapılmalı ve uluslararası normlara ayak düzenlenmelidir. Makalemizin bulgularına uydurması sağlanmalıdır. Ayrıca, göre, sanayide dijitalleşme sürecinin henüz çalışanların dijital dönüşüme inanması ve başında, hukuki alt yapı da dijital dünyanın dijitalleşme ile gelen yeni işyeri ve iş gerekliliklerine uygun hale getirilmelidir. tanımına alışması gereklidir. Türkiye’nin Aksi halde, bazı sorunları yaşadıktan sonra teknoloji ekosistemi dijitalleşme sürecinin yapılacak düzenlemeler mevcut hukuki henüz başında tespit edilen sorunlar düzenin yaptırım sorunu yaşamasına yol çözüldüğü ve önde giden ülkelerin açabilir.
KAYNAKÇA 1. BMWi (2017) 10-Punkte Plan für https://www.sanayi.gov.tr/tsddtyh.pdf, Industrie 4.0. Handlungsempfehlungen 29.07.2018. der Platform Industrie 4.0. 6. BSTB (2018b). Sanayide Yüksek https://www.plattform- Teknolojiye Geçiş Programı. i40.de/I40/Redaktion/DE/Downloads/P ublikation/handlungsempfehlungen-10- 7. BTK (2018) Siber Güvenlik. punkteplan.pdf;jsessionid=D659EA1E https://www.btk.gov.tr/siber-guvenlik- 137152FD3CD39F9E7CCFAA40?__bl genel-bilgi, 8.11.2018. ob=publicationFile&v=4, 26.09.2018 8. BULUT E., AKÇACI T. (2017). 2. BMWi (2018a) Forschungsbericht “Endüstri 4.0 ve İnovasyon Industrie 4.0 Anwenden. Göstergeleri Kapsamında Türkiye https://www.plattform- Analizi”, ASSAM Uluslararası i40.de/I40/Redaktion/DE/Downloads/P Hakemli Dergi (ASSAM - UHAD) ublikation/hm-2018- ASSAM International Refereed Journal fortschrittsbericht.pdf?__blob=publicat Sayı: 7: 50-72. ionFile&v=5, 01.10.2018. 9. ÇELİK, K., ÖZKAN, A., (2017) 3. BMWi (2018b) Go-digital: Den Eklemeli İmalat Yöntemleri İle Üretim Mittelstand auf dem Weg in die ve Onarım Uygulamaları. Düzce digitale Zukunft begleiten. Üniversitesi Bilim ve Teknoloji https://www.innovation-beratung- Dergisi, 5: 107-121. foerderung.de/INNO/Navigation/DE/g o-digital/go-digital.html, 15.09.2018. 10. EBSO (2015). Sanayi 4.0 Uyum Sağlamayan Kaybedecek!. Ege Bölgesi 4. BOYES H., HALLAQ B., Sanayi Odası, İzmir. CUNNİNGHAM J.ve WATSON T. 11. EĞER, E. (2018). Endüstri 4.0 ile (2018) ‘The industrial internet of things Birlikte Gelecek 10 Yeni Meslek. (IIoT): An analysis framework’, Türkiye’nin Endüstri 4.0 Platformu. Computers in Industry: 101-112. Erişim: 10.11.2018 5. BSTB (2018a). Türkiye’nin Sanayi https://www.endustri40.com/endustri- Devrimi Dijital Türkiye Yol Haritası, 4-0-ile-birlikte-gelecek-10-yeni- meslek/
1557 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
12. FIRAT, S. Ü. ve FIRAT O. Z. (2017). http://www8.cao.go.jp/cstp/english/soci Sanayi 4.0 Üzerine Karşılaştırmalı Bir ety5_0/index.html, 29.07.2018. İnceleme: Kavramlar, Küresel 22. KAGERMANN, H., W. LUKAS ve W. Gelişmeler ve Türkiye. Toprak İşveren WAHLSTER (2011). Industrie 4.0: Mit Dergisi, 114: 10-23. dem Internet der Dinge auf dem Weg 13. FRAUNHOFER IOSB (2018) zur 4. industriellen Revolution. VDI Einheitliches Glossar für Begriffe der nachrichten, 13. Industrie 4.0, 23. KAGERMANN, H., WAHLSTER, W. https://www.iosb.fraunhofer.de/servlet/ ve HELBIG, J. (2013). is/49000/, 10.10.2018. Recommendations for implementing 14. GERMAN STANDARDİSATİON the strategic initiative Industrie 4.0: ROADMAP INDUSTRİE 4.0 (2016), Final report of the Industrie 4.0 Version 3. Working Group. https://www.din.de/blob/65354/572187 http://alvarestech.com/temp/tcn/CyberP 67bd6da1927b181b9f2a0d5b39/roadm hysicalSystems-Industrial4-0.pdf, ap-i4-0-e-data.pdf, 15.09.2018. 18.08.2018. 15. GÜR, N., ÜNAY, S. ve DİLEK Ş. 24. KESAYAK, B. (2018). “Endüstri (2017). Sanayiyi Yeniden Düşünmek. 4.0’da Sensörlerin Önemi”, Küresel Teknolojik Dönüşümün Dünya Türkiye’nin Endüstri 4.0 Platformu, ve Türkiye Ekonomisine Yansımaları. http://www.endustri40.com/endustri-4- İstanbul: SETA Kitapları. 0da-sensorlerin-onemi/, 05.07.2018 16. HERMANN M., PENTEK T. ve 25. KAGERMANN, H., ANDERL, R., OTTO B. (2015). “Design Principles GAUSEMEIER, J., SCHUH, G., for Industrie 4.0 Scenarios: A literature WAHLSTER, W., (2016). Industrie 4.0 review”, Working Paper No. 01/2015, im Globalen Kontext, Acatech Studie. Technical University of Dortmund and https://www.acatech.de/wp- Audi. content/uploads/2018/03/acatech_de_S TUDIE_Industrie40_global_Web.pdf, 17. IIoT (2018) “What Is the Industrial 10.09.2018. Internet?”, https://www.iiconsortium.or g/about-industrial-internet.ht, 26. LEE, J., KAO H. A. ve YANG S. 20.09.2018 (2014) Service innovation and smart analytics for Industry 4.0 and big data 18. IHK MÜNCHEN UND environment. Procedia CIRP 16 ( 2014 OBERBAYERN (2018) Glossar, ): 3 – 8. https://ihk-industrie40.de/glossar/ 27. LİAO YONGXİN, FERNANDO 19. INDUSTRİAL INTERNET DESCHAMPS, EDUARDO DE CONSORTİUM (2018). Industrial FREİTAS ROCHA LOURES & LUİZ Internet Consortium. FELİPE PİERİN RAMOS (2017). Past, http://www.iiconsortium.org/, present and future of Industry 4.0 - a 05.09.2018. systematic literature review and 20. INDUSTRY OF THİNGS (2018). research agenda proposal. International Umfrage zum Thema Industrie 4.0. Journal of Production Research, 55:12, https://www.bigdata- 3609-3629, DOI: insider.de/umfrage-zum-trendthema- 10.1080/00207543.2017.1308576. industrie-40-v-39222-12529/?checkout, 28. MCAFEE, A., ve BRYNJOLFSSON, 10.08.2018. E. (2012). Big data: the management 21. JAPONYA HÜKÜMETİ KABİNE revolution. Harvard business review, OFİSİ (2016). Society 5.0. 90(10): 60-68.
1558 C.23, Türkiye ve Almanya’nın Sanayide Dijital Dönüşümü: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 29. MİRZAOĞLU, A. G. (2011) Bulut Journal of 3d Printıng Technologies Bilişimin Teknik, Uygulama ve and Digital ındustry 1:1: 36-48. Düzenleme Boyutuyla 36. ÖZTÜRK S. (2018) İmalat Sanayinin Değerlendirilmesi, Dünya Örnekleri ve Dijital Dönüşümü. Kalkınmada Ülkemize İlişkin Öneriler. Bilgi Anahtar Verimlilik, T.C. Bilim, Sanayi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Ve Teknoloji Bakanlığı Aylık Yayın Bilişim Uzmanlığı Tezi. Organı, 30(352): 19-25. https://www.btk.gov.tr/uploads/thesis/b ulut-bilisimin-teknik-uygulama-ve- 37. PLATFORM INDUSTRİE 4.0 (2018). duzenleme-boyutuyla- Glossar. https://www.plattform- degerlendirilmesi-dunya-ornekleri-ve- i40.de/I40/Navigation/DE/Service/Glos ulkemize-iliskin-oneriler.PDF, sar/glossar.html, 09.09.2018. 16.10.2018 38. PORTER, M. E., ve MİLLAR, V. E. 30. NIST (2011) The NIST Definition of (1985). How Information Gives You Cloud Computing. National Institue of Competitive Advantage: The Standards and Technology, Special Information Revolution Is Publication 800-145. Transforming the Nature of https://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/legacy Competition. Harvard Business /sp/nistspecialpublication800-145.pdf, Review, 85-103. 15.10.2018 39. SMART INDUSTRY (2018) 31. NUROĞLU, E., ve NUROĞLU, H. H., Smartindustry.nl, 30.07.2018. (2018a). Türkiye’nin Sanayide Dijital Dönüşümü: Almanya Yol Haritasından 40. TÜBİTAK (2016). Yeni Sanayi Alınacak Dersler. 14th Internatıonal Devrimi Akıllı üretim Sistemleri Teknoloji Yol Haritası. Conference On Knowledge, Economy & Management Proceedings, İstanbul. 41. TÜRKİYE’NİN ENDÜSTRİ 4.0 PLATFORMU (2018) 7 Adet Dijital 32. NUROĞLU H. H., ve NUROĞLU E., Dönüşüm Merkezi Açılıyor. (2018b). Türkiye’nin Yeni Sanayi Devrimine Yaklaşımı Nasıl Olmalı?. http://www.endustri40.com/7-adet- Uluslararası Uygulamalı İktisat ve dijital-donusum-merkezi-aciliyor/, 01.08.2018 Sosyal Bilimler Konferansı Tam Metin Kitabı (ICEESS’18), Bandırma. 42. TÜSİAD ve BCG (2016). Türkiye’nin Küresel Rekabetçiliği için Bir 33. NUROĞLU E., NUROĞLU H. H. Gereklilik Olarak Sanayi 4.0: (2018c). “Endüstri 4.0’ı Türkiye’nin Dış Ticareti İçin Bir Fırsat Penceresine Gelişmekte Olan Ekonomi Perspektifi. Dönüştürmek”, Yönetim ve Ekonomi İstanbul: TÜSİAD. http://www.tusiad.org/indir/2016/sanay Araştırmaları Dergisi, 16, Özel Sayı i-40.pdf, 03.02.2018. Eylül 2018, 329-346. http://dergipark.gov.tr/download/article 43. TÜSİAD ve BCG (2017). Türkiye’nin -file/556717, 20.10.2018 Sanayide Dijital Dönüşüm Yetkinliği. 34. ÖZLÜ, F. (2018) Kalkınmada Anahtar Yayın No: TÜSİAD-T/2017,12 – 589, Verimlilik, T.C. Bilim, Sanayi Ve İstanbul. Teknoloji Bakanlığı Aylık Yayın 44. TÜSİAD (2018) Sanayide Dijital Organı, 30(352): 6-7. Dönüşüm Hızlandırıcı Programı. https://tusiadsd2.org/, 25.07.2018. 35. ÖZSOY, K., DUMAN B., (2017).” Eklemeli İmalat (3 Boyutlu Baskı) 45. VDMA (2013). Tendenzumfrage der Teknolojilerinin Eğitimde Plattform Industrie 4.0. Kullanılabilirliği”, Internatıonal https://www.vdma.org/documents/1056 28/900795/Tendenzumfrage%20der%2
1559 NUROĞLU – NUROĞLU 2018
0Plattform%20Industrie%204.0.pdf/85 57c502-a5c3-489c-8b1a- db14c3514a14, 31.07.2018. 46. WANG SHİYONG, JİAFU WAN, Dİ Lİ, VE CHUNHUA ZHANG (2016). “Implementing Smart Factory of Industrie 4.0: An Outlook”. International Journal of Distributed Sensor Networks, Volume 2016. 47. YILDIRIM, F. (2018) Dijital Dönüşüm. Kalkınmada Anahtar Verimlilik, T.C. Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı Aylık Yayın Organı, 30(352): 9-13.
1560 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1561-1579. Organizational Change, pp.1561-1579.
ENDÜSTRİ 4.0, “NESNELERİN İNTERNETİ” - AKILLI İŞLETMELER VE MUHASEBE DENETİMİ
INDUSTRY 4.0, "INTERNET OF THINGS" - SMART BUSINESSES AND AUDITING
Ali KABLAN* * Dr. Öğr. Üyesi, Trakya Üniversitesi, Uzunköprü Uygulamalı Bilimler Yüksek Okulu, Bankacılık ve Sigortacılık Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0003-2711-0034
ÖZ Teknolojinin hızla gelişimi yeni fırsatlar ve riskler oluşturarak toplumları ve ekonomileri değiştirici etkiler yapmaktadır. Geçmişte herhangi bir iletişim ve bilgi işleme özelliği olmayan eşya-emtia’nın, yakın gelecekte akıllı cihaz özelliği kazanıp iletişim becerileriyle donatılmış olacağı söylenebilir. Her nesneyi birbiri ile iletişime geçebilir hale getirecek olan bu gelişmeye “Nesnelerin İnterneti” adı verilmektedir. Bu bağlamda insanlar ve makineler arasında, gerektiğinde veriyi işlemiş halde servis eden, akıllanmış, çok hızlı ve çift yönlü etkileşim gerçekleşecektir. Makineler, sistemler ve süreçler yüksek oranda karar üretebilen bir konuma yükselecektir. Yakın zamanda sadece kaydetmekle yetinmeyen, elde ettiği veriler üzerinde değerlendirmeler, analizler ve denetimler yapabilen sistemlerle karşılaşmak muhtemeldir. Akıllı makineler kavramı ile birlikte, makine ve akıldan bir arada söz ediliyorsa öğrenebilen makineler karşımıza “yapay zeka” kavramını çıkarmaktadır. Kendi kendini evrimleştiren donanımlar-akıllı makineler ile birlikte “denetim” kavramı ortadan kalkacak yada yepyeni bir kavram “Makinelerin Denetimi” kavramı yerini alacaktır. Ortam zekası olarak anılan ve bulunduğu ortamı sürekli dinlemesi, aynı zamanda sesli sorulara cevap vermesi ve akıllı cihazları denetleme gibi yeteneklere sahip olan Amazon Echo isimli bir ürün, denetim kavramının yeniden şekilleneceğine dair en önemli göstergelerden birisidir. Bu çalışmada, geleceğin işletmelerinde muhasebe denetimi, denetçinin rolü ve nesnelerin interneti kavramının, denetim alanına etkileri ve mevcut denetim anlayışının değişmesi gerektiğine dair varsayımlar açıklanmaktadır. Nesnelerin internetinden yararlanılması sayesinde, insana özgü hataların azaltılması, denetim kalitesinin artırılması, zamanın etkin kullanılması ve maliyetten tasarruf edilmesi ile rekabet üstünlüğü kazanılması olanaklıdır. Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Nesnelerin İnterneti, Muhasebe Denetimi, Karanlık Fabrikalar, Muhasebe 4.0., Sürekli Denetim, Jel Kodları: M40, M41, M42, O14.
ABSTRACT Rapid technological advancement changes communities and economies by creating new opportunities and risks. It can be said that goods-commodities that used to have no communication or data processing properties will transform into smart devices equipped with communication skills. This development that will enable all objects to communicate with each other is called "Internet of Things". In this context, there will be a smart, very fast and duplex interaction between humans and machines, which will provide processed data when necessary. Machines, systems and processes will be able to carry out judgments to a considerable extent. In the near future, it is possible to see systems that not only record but also assess, analyze and checks the data they obtain. If we refer to machines and intelligence with the concept of smart devices, learning machines introduces to us the concept of "artificial intelligence". With self-evolving hardware-smart machines, the concept of "audit" will disappear or be replaced with a totally new concept – “Audit of Machines”. A product
1561 KABLAN 2018 named Amazon Echo that is defined as audio intelligence with capabilities such as listening to its environment constantly, answering to audio questions and controlling smart devices is one of the most important indicators that the concept of audit will be redefined. This study attempts to explain accounting audit, the role of auditors and the impacts of the concept of “internet of things” on auditing in future businesses as well as the assumptions that the current auditing mentality needs to change. Thanks to internet of things, it is possible to gain competitive advantage by reducing human- made mistakes, enhancing audit quality, using time efficiently and saving costs. Keywords: Industry 4.0, Internet of Things, Accounting Audit, Smart Factories, Audit 4.0, Continuous Auditing Jel Codes: M40, M41, M42, O14.
1. GİRİŞ Gerçekleşen her bir sanayi devrimi esas konulmaya çalışılmış, insana özgü hataların olarak üretim faaliyetlerinde verimliliğin azaltılması, zamanın etkin kullanılması, artırılmasına yönelik olsa da, işletmenin maliyet tasarrufu gibi avantajlar olabileceği tüm departmanları ortaya çıkan yeniliklere yönünde çeşitli önerilerde bulunulmuştur. uyum sağlamaktan geri kalmamıştır. Geleceğin işletmelerinde, işletme Üretimden pazarlamaya, finansmandan fonksiyonlarının tamamının elektronik muhasebeye işletmenin bütün fonksiyonları ortamda sürdürülmesi hedeflenmektedir. çağın gereklerine uygun teknolojilerin Endüstri 4.0 ile birlikte insanın yaratacağı getirdiği sistemleri kullanmaktadır (Can ve en büyük katma değerin, büyük veri sistemi Kıymaz, 2016: 108). içinde tasarlayıcı olma fonksiyonu Gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan olacaktır. (Erturan ve Ergin, 2017: 17). İşte ülkelerin, gelişmek ve değişmek isteyen bu nokta, makalenin konusunu oluşturan ülkelerin üzerinde durduğu, son zamanlarda muhasebe ve denetiminin nasıl yapılması ön plana çıkan Endüstri 4.0 kavramı ile gerektiği, bu süreçte meslek mensubu ve muhasebe denetiminin de kendisine yeni bir denetçinin nasıl bir fonksiyonun rol üstlenmesini gerektirmektedir. bulunacağıdır. Günümüzde gelişen teknolojinin etkisi ve küreselleşme ile birlikte işletmeler Endüstri 2. SANAYİ DEVRİMLERİNİN 4.0’ın etkisine girmişlerdir. İşletmelerin TARİHSEL SÜRECİ doğrudan etkilendiği Endüstri 4.0 kavramı, muhasebe bilimini de doğrudan doğruya Endüstri 4.0 olarak anılan, dördüncü sanayi etkilemektedir. İşletmeler için bu devriminin ne anlama geldiğini açıklamak entegrasyon süreci muhasebe ve dolayısıyla için, sanayide yaşanmış daha önceki muhasebe denetimini de etkilemektedir. Bu aşamaları gözden geçirmek önemlidir. gelişmeler çerçevesinde Endüstri 4.0 ile Dünyanın sanayi de dört devrim ile muhasebe denetimi arasındaki ilişkiyi evrildiği genel kabul görmektedir (Fırat, incelemek, yeni araştırmalara yol açmak 2016: 4). için oldukça önemlidir. Bu sebeple, bu Teknolojik ilerlemeler, sanayi devriminin çalışmada Endüstri 4.0 ve muhasebe başlangıcından bu yana, endüstriyel denetimi arasındaki ilişkinin incelenmesi verimlilikte büyük artışa işaret eden üç ana amaçlanmıştır. Geleceğin işletmelerinde denetim ve denetçinin rolü tartışılmış, aşamanın kat edilmesini mümkün kılmıştır. çalışma kapsamında, Endüstri 4.0 ve 18. yüzyılın sonlarında fabrikalarda buhar gücüyle çalışan makineler kullanılmaya gelişimi, Endüstri 4.0 ve muhasebe başlanmasıyla birinci sanayi devrimi, 20. denetimi ilişkisi incelenmiştir. Yapılan yüzyılın başında elektrik enerjisi ile seri çalışma sonucunda Endüstri 4.0 ile muhasebe denetimi arasındaki ilişki ortaya üretim mümkün olmasıyla ikinci sanayi
1562 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı devrimi, 1970’lerden itibaren ise elektronik değer zincirlerinin uçtan uca bağlandığı, ve bilgi teknolojileri (BT) ile sanayide sanayi devriminin dördüncü evresinden söz otomasyon yaygınlaşmasıyla üçüncü sanayi edilmektedir (Tüsiad, 2016: 19). devrimi yaşanmıştır. Günümüzde ise, siber- Tarihte yaşanılan dört sanayi devrimi ve fiziksel sistemler ve dinamik veri işleme ile içerikleri aşağıdaki şekilde özetlenmiştir; Şekil 1: Sanayi devriminin dört aşaması
Kaynak: Seyrek, A.G. (2015), web: http://www.endustri40.com/endustri-4-0-uygulama-icin-yol- haritasi/ (Erişim Tarihi 13/09/2018)
3. ENDÜRSTRİ 4.0 KAVRAMI VE yeni bir değer zinciri organizasyonu ve BİLEŞENLERİ yönetimi seviyesi” olarak tanımlamaktadırlar. Endüstri 4.0, 2011 yılında Almanya- Hannover fuarında lanse edilen yeni sanayi Endüstri 4.0’ın amacı, daha yüksek düzeyde devrimidir. (Şenel ve Elevli, 2017: 26). verimlilik ve üretkenlik ile operasyonel bir Endüstri 4.0 başlangıçta, Alman otomatikleşme seviyesinin yakalanmasıdır ekonomisinin geliştirilmesi için önerilmiş (Thames ve Schaefer, 2016). Başka bir bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır ifadeyle; Vasıfsız iş gücü gerektiren işleri (Schlechtendahl vd., 2015). 2013 yılında otomasyonlaştırarak katma değer yaratma Alman Ulusal Bilim ve Mühendislik devrimidir (Şenel ve Elevli, 2017: 26). Akademisi tarafından yayınlanan Endüstri Endüstri 4.0, üretimle direkt ya da dolaylı 4.0 bildirgesi ekonomideki dijital dönüşüme olarak ilişkili olan bütün birimlerin birbiri vurgu yapmaktadır. Fabrikaların ile ortak çalışmasını planlanmakta, dijital dijitalleşmesi ile birlikte, üretim gücünü verilerin yazılımın ve bilişim Uzak Doğu ekonomilerine kaptıran Batı teknolojilerinin birbiri ile entegre olarak ekonomileri, Batı menşeili fabrikaların çalışmasını öngörmektedir (Schuh vd., kendi ülkelerine dönüşünü sağlamayı, 2014: 1). Endüstri 4.0 ile birlikte; insan, böylece rekabet avantajı elde etmeyi makine ve sistemlerin birbiri ile bağlanarak hedeflemektedir (Toker, 2018: 51). fabrikaların etkinliğin ve verimliliğinin Mrugalska ve Wyrwicka (2017) Endüstri artması beklenmektedir (Erturan ve Ergin, 4.0 kavramını, “karmaşık fiziksel makine 2017: 16). ve cihazların, ticari ve toplumsal sonuçları Sensör, Veri, Bilgi ve İşlem Endüstri 4.0’ı daha iyi tahmin etmek, kontrol etmek ve diğer sanayi devrimlerinden ayıran en planlamak için kullanılan ağa bağlı önemli unsurlardır. Bu dört unsurun sensörler ve yazılımlarla entegrasyonu” birleştirilmesi ile vasıfsız iş gücü ortadan veya “ürünlerin yaşam döngüsü boyunca kalkarken, yerine hata yapmayan işlemler
1563 KABLAN 2018 elde edilmektedir (Şenel ve Elevli, 2017: 26). Şekil 2: Dört Adımda Endüstri 4.0
Sensör Veri Bilgi İşlem
Sensörlerden alınanları Makinaların verileri depolayarak işlemeye Yapay zeka yardımı Verilmiş toplayabilmesi için hazır hale getirmek. ile alınan verileri karara göre gerekli algılayıcılar. bilgiye çevirmek, makinaya iş karar verdirmek. yaptırmak. Kaynak: Şener, Semih; Elevli, Birol “Endüstri 4.0’da Yeni İş Kolları ve Yüksek Öğrenim”, Mühendis Beyinler, 2017, s: 25-37
Yeryüzündeki tüm cihazların birbiriyle belirtmektedir. İnternet dünya hakkında çok bilgi ve veri alışverişi için kullanıldığı, her az bilgiye sahiptir. İnternet bilgiyi sadece türlü araca entegre edilmiş, sensör ve insanlardan gelen veri girişi doğrultusunda işlemcilerle donanmış, İnternet bağlantılı elde etmemeli, nesnelerden de toplaması akıllı elektronik sisteme Siber-Fiziksel gerektiğini vurgulamaktadır. Çok yakın Sistemler de adı verilmektedir. Üretim zamanda internet nesnelerle iletişime sürecinde fabrikalardaki makinelerde siber- geçecek ve bu sayede insan faktörüne özgü fiziksel sistemlerin kullanılması demek olan hatalar azalacak, bilgi kirliliği ortadan insanlardan neredeyse bağımsız olarak kalkacaktır. kendi kendilerini koordine ve optimize Chui vd.’lerinin tanımına göre (2010); ederek üretim yapabilecek “akıllı Nesnelerin iletişimi, fiziksel cisimlerin fabrikalar” demektir. Eğer Endüstri 4.0 internete bağlanması olarak tanımlanmakta stratejisi gerçekleşirse üretim süresi, iken; Atzori vd. göre ise (2010); nesneler, maliyetler ve üretim için ihtiyaç duyulan internet ve semantik boyutların kesişim enerji miktarı azalacak, üretim miktarı ve alanı olarak tanımlamaktadır. kalitesi artacaktır (Koç, 2017: 2). Yukarıda verilen tanımlardan sonra Endüstri 4.0 bir çok unsuru içerisinde Nesnelerin İletişimi; fiziki bir varlığı olan barındırmaktadır. Nesnelerin İnterneti (Nİ), canlı cansız her nesnenin veri ağlarıyla Büyük Veri (Big Data), Bulut Bilişim bağlantılı olduğu bir iletişim ağı olarak Sistemleri, Sistem Entegrasyonu, Akıllı tanımlanabilir (Erturan ve Ergin, 2017: 15). Makineler, Karanlık Fabrikalar, Artırılmış Gerçeklik, Digital İkizler, 3D Yazıcılar vb. Birbiriyle bağlantılı makineler ürünün gibi. Bu kavramlardan en önemlisi kalite kontrolünü yapıp, üretim sürecindeki Nesnelerin İnterneti olarak karşımıza hataları daha hızlı tespit etmeyi çıkmaktadır. sağlayacaktır. Tüm bu sürecin yönetildiği akıllı fabrikalarda üretim büyük veri 3.1. Nesnelerin İnterneti-İletişimi analiziyle daha verimli hale gelecektir. Kavramı ve İşletmelere Etkileri Endüstri 4.0 bir anlamda da iş gücü “Nesnelerin İnterneti” ilk defa Ashton talebinin azalması, kurumlarda bulunan tarafından 1999 yılında kullanılan bir departmanlarda işgücü fazlalığı tehdidi kavramdır. (Ashton, 2009) Ashton’a göre, oluşturmaktadır. Ayrıca Endüstri 4.0 ile, günümüz internet kavramı, insanlar sanayide üretim miktarı ve kalite artarken tarafından bilgisayarlara veri girişine hammadde atıkları azalacak, enerji ve su bağımlı olduğunu belirtmekte, insanların gibi kıt kaynaklar gereğinden fazla zamanı, bilgisi ve veri girişinin kullanılmayacak, çevre ve doğa daha az doğruluğunun sınırlı olduğunu zarar verilecektir. (Ekonomik Forum :18)
1564 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Nİ sayesinde işgücüne bağlı hataların yok tüzel kişilere ait verilen gizliliği 6698 sayılı olması, kendi kendini yöneten makineler ve Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile yine hataları kendi içlerinde yok edebilen güvence altına alınmıştır (TBMM, 2016). sistemler oluşturmak hedeflenmektedir. Bu 3.2. Büyük Veri (Big Data) sayede kaynaklar daha etkin ve verimli kullanılacaktır. Siemens Almanya Endüstri 4.0 ve nesnelerin interneti kavramı Amberg’de bulunan dijital fabrikası ile birlikte mevcut veri miktarı çok ciddi bahsedilen teknolojiye en yakın boyutlara ulaşacaktır. Dijital dünyada 2016 fabrikalardan birisi olarak kabul yılında üretilen veri miktarının 16 zettabayt görmektedir. 1989 yılında kurulun olduğu saptanmıştır. Artan veri üretimi fabrikada, üretim alanında değişiklik sonucunda, 2025 yılına gelindiğinde olmadan, üretim kapasite 8 kat dünyada 160 zettabayt veri üretileceği artırılabilmiştir. Fabrikada yapılan işlerin tahmin edilmektedir (Reinzel vd., 2017: 3). ¾’lük kısmını akıllı makineler yürütmekte Bu gelişmeler paralelinde verilerin daha iken; ¼’lük kısmı emek yoğun olarak çok ve uzun süreli depolanmasına, gerçekleşmektedir. Fabrikada mamul dolayısıyla büyük kapasiteli veri tamamlanma başarısı %99,99 seviyesinde tabanlarının oluşturulması söz konusu olup bu rakam üretim hataları, fire gibi olmuş ve büyük veri kavramı doğmuştur. kavramların söz konusu olmadığının bir Konumuzu oluşturan muhasebe göstergesidir (Erturan ve Ergin, 2017: 17). denetiminde kanıt niteliği taşıyan ve geçmişte fiziksel olarak saklanan muhasebe UPS kargo şirketi, internet veri ağı sistemi verilerinin, 2000’li yıllarda % 25’i digital sayesinde ABD’deki 60 bin aracını anlık ortamda tutulmaya başlanmış ve olarak izleyebilmektedir. Bu da Nİ iç günümüzde ise verilerin % 98’den fazlası denetimde ne derece etkin elektronik ortamda saklanmaktadır (Cukier kullanılabileceğinin göstergesi olarak ve Mayer Schoenberger, 2013). karşımıza çıkmaktadır (Muller, 2012). Nİ kavramı ile birlikte veri üretimi hızla 2020 yılına kadar 20 milyardan fazla artmaktadır. Yığınlar halinde üretilen bu cihazın birbirine bağlı olacağı ve bunun verinin tamamının kaydedilmesi, sürekli sonucunda, 20 yıl içerisinde verimlilik olarak saklanması ve analizi hem olanaklı artışının yanı sıra, maliyetlerin düşmesi hem de gerekli değildir. 2025 yılında, sayesinde trilyonlarca dolar ekonomik katkı toplam üretilen verinin sadece % 15’lik sağlanacağı tahmin edilmektedir (Eldem, kısmının önemli kabul edileceği ve bu 2017: 16). verinin ise, sadece % 20 sinin analiz Yakın gelecekte Nİ ile birlikte küresel bir edileceği öngörülmektedir (Reinsel vd., nöro-ağ ile her şey birbirine bağlanacaktır. 2017: 20) Bulut teknolojisi bu sürecin Warren, Moffitt ve Byrnes (2015), büyük temellerindendir (Singh vd. 2016). Bu nöro- veri ile muhasebe bilgi kalitesinin artarak ağ ile gizliliklerin azalması hızlanmış şeffaflığın ve paydaşların karar verme şeffaflık çağına doğru yönelim başlamıştır sürecinin gelişeceğini vurgulamıştır. (Erturan ve Ergin, 2017: 17). Bu şeffaflık Ayrıca, veriye ulaşımın kolaylaşmasıyla, big data kavramını doğurmuş bunun bilanço kalemlerine ait gerçeğe uygun sonucunda da veri güvenliği önemli bir değer çalışmalarında küresel ölçekte bir sorun haline gelmiştir. Başka bir ifadeyle, çözüme ulaşılmasına katkı sağlayabileceği bilginin güvenliği ve denetimi sorunu ile düşünülmektedir. Krahel ve Titera (2015), karşı karşıya kalınmıştır. Bu konuda, büyük verinin etkisinin muhasebe ve Avrupa komisyonu 2012 yılında raporlama standartlarında değişikliğe neden çalışmalara başlayarak güvenlik olacağını iddia etmektedir. Günümüzde önlemlerinin hayata geçirilmesi için çeşitli bağımsız denetimde maliyet azaltma isteği mekanizmalar oluşturulmasını önermiştir nedeniyle, şirkete özgü çalışmalar (Rifkin, 2015: 85). Türkiye’de de gerçek ve azaltılmakta ve ayrıntılara inilememektedir.
1565 KABLAN 2018
Ancak, büyük veri sayesinde, standartların ise 13 milyardan 29 milyara sadece sunuma ağırlık vermek yerine, çıkması beklenmekte, veriye ve analize önem vererek bilgi 2020’de Nesnelerin interneti pazar kullanıcılarına daha fazla yarar büyüklüğünün, 656 Milyar sunulacaktır. $’dan 1.7 Trilyon $’a çıkması beklenmekte, 4. ENDÜSTRİ 4.0 VE TÜRKİYE 2025’de Gelişmiş ülkelerdeki imalat süreçlerinin %15-25 oranında TÜSIAD’ın 2016 Mart ayında Boston otomasyona dayalı hale Consulting Group ile birlikte yayınladığı geleceği beklenmekte, “Türkiye’nin Küresel Rekabetçiliği İçin Bir Gereklilik Olarak Endüstri 4.0 : Gelişmekte 2030’da Dijital teknolojilerin verimlilik, Olan Ekonomi Perspektifi” isimli raporda gelir dağılımı ve çevre üzerine (TÜSİAD, 2016: 2), dikkat çekici rakam ve güçlü etkilerinin olacağı, tespitlere yer verilmiştir. küresel ticaret hacminin yarısında akıllı nesnelerin 2018’de Sanayide kullanılacak robot etkileşiminin kullanması sayısının yaklaşık 3 milyon, beklenmektedir. birbirine bağla cihaz sayısının Rakamlarda göstermektedir ki; Türkiye’nin desteklerini de kapsayacak şekilde, ekonomik işgücü nedeniyle halen sahip gerekli teşvik ve destek olduğu rekabet avantajının, Endüstri 4.0 ile mekanizmalarının gözden geçirilmesi birlikte kaybolma tehlikesi vardır. ve geliştirilmesi kararları alınmıştır. Dünyadaki ve gelişmiş ülkelerdeki bu Yukarıdaki çalışmaların yanı sıra; Akıllı gelişmeler ışığında, ülkemizin yeni sanayi üretim sistemlerine yönelik, mevcut devrimindeki konumunun güçlendirilmesi durumun ve ihtiyaçların saptanması ve sanayide dijital dönüşümün amacıyla TÜBİTAK tarafından haziran hızlandırılması amacıyla, Şubat 2016’da 2016’da, ilgili teknolojik alanlarda gerçekleştirilen Bilim ve Teknoloji Yüksek TÜBİTAK’tan Ar-Ge desteği almış olan Kurulu’nun 29. toplantısında bu konuya yaklaşık 1000 özel sektör kuruluşuna ilişkin aşağıdaki kararlar alınmıştır kapsamlı bir anket uygulanmıştır. Ankette (TÜBİTAK, 2016: 3). kuruluşların Ar-Ge ve akıllı üretimle alakalı ilgi ve entegrasyon seviyelerini ölçmeye - Ülkemizin dinamiklerine uygun yönelik sorulardan oluşan bölümlerin yanı yürütme, uygulama ve izleme sıra; Ar-Ge ve uluslararası işbirliği modelinin eğitim, istihdam ve sektörel ihtiyaçları, ilgili teknolojiler bazında ulusal politikalar ile ilgili analizleri de yetkinlik, firma seviyesinde ve ulusal kapsayacak şekilde ilgili sektör seviyesinde etki potansiyeli paydaşları eşgüdümünde değerlendirmeleri de yer almıştır. Yapılan geliştirilmesi, bu ankete yönelik analizin özet bulguları - Kritik ve öncü teknolojilerde aşağıdaki gibidir (TÜBİTAK, 2016: 4). (öncelikle siber fiziksel sistemler, - Araştırmaya katılan firmaların yapay zeka, robot teknolojileri, farkındalık düzeylerine bakıldığında; nesnelerin interneti, büyük veri, siber %22’si kapsamlı bilgiye sahipken, güvenlik, bulut iletişim vb.) yetkinlik %19’nun konuyla ilgili hiçbir bilgisi kazanılmasını sağlayacak hedef odaklı yoktur. Katılımcı firmaların % 59’u Ar-Ge çalışmalarının artırılması, ise konu hakkında genel bir bilgiye - Kritik ve öncü teknolojilerin yerli sahiptir, firmalarımızca üretilmelerini - Konu hakkında kapsamlı bilgiye sahip sağlayacak üretim altyapılarına başka bir ifadeyle farkındalık seviyesi yönelik, pilot üretim ve gösterim
1566 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı en yüksek olan üç sektör ise; % 39 ile Eşya yan sanayii olarak karşımıza Bilgisayar-Elektronik-Optik ürünler, çıkmaktadır. % 36 ile Yazılım ve % 22 ile Malzeme Bunun yanında, haziran 2016 da, (kauçuk-plastik) sektörü olarak TÜBİTAK TÜSSİDE’de “Yeni Sanayi karşımıza çıkmaktadır, Devrimi: Akıllı Üretim Sistemleri’ne - Üretim hatlarına ilgili teknolojileri Yönelik Kritik ve Öncü Teknolojiler” entegre etme durumları başka bir çalıştayı düzenlenmiş, çalıştay 55 farklı ifadeyle “Olgunluk Seviyesi” en firma, 83 özel sektör temsilcisi ve 17 yüksek olan 3 sektör ise; Malzeme akademisyen olmak üzere 100 kişinin (kauçuk-plastik), Bilgisayar- katılımı ile gerçekleştirilmiştir (TÜBİTAK, Elektronik-Optik ürünler, Otomotiv ve 2016, s:14). Yukarıda bahsedilen anket Beyaz Eşya Yan Sanayiidir olarak çalışması ile yapılan mevcut durum karşımıza çıkmaktadır, değerlendirmesi ve paydaşlarla yapılan çalıştayın çıktıları bir arada - Araştırmaya göre “En Çok Katma değerlendirilerek akıllı üretim sistemlerine Değer Sağlayacağı” değerlendirilen 3 yönelik yol haritası hazırlanmıştır. Bu yol teknoloji; Otomasyon ve kontrol haritasına göre 3 teknoloji grubunda 8 kritik sistemleri, İleri robotik sistemler ve teknoloji belirlenmiştir (TÜBİTAK, 2016: Eklemeli imalat olarak karşımıza 5). çıkmaktadır,
- Katma değerin en yüksek olacağı değerlendirilen 3 sektör ise; Makine
ve ekipman, Bilgisayar-Elektronik- Optik ürünler ve Otomotiv-Beyaz
Tablo 1: Yol haritası kapsamında yer alan 3 teknoloji grubu ve 8 kritik teknoloji Büyük Veri ve Bulut Bilişim DİJİTALLEŞME Sanallaştırma Siber Güvenlik Nesnelerin İnterneti ETKİLEŞİM Sensör Teknolojileri Eklemeli İmalat GELECEĞİN FABRİKALARI İleri Robotik Sistemler Otomasyon ve Kontrol Sistemleri
dışında, şirketin faaliyetlerine ayrıntılı bir TÜBİTAK’ın yapmış olduğu çalışma, inceleme süresi bulamamaktadır. Meslek sanayimizin dijital olgunluk seviyesinin mensubu, beyanname hazırlama Endüstri 2.0 ile Endüstri 3.0 arasında süreçlerinden sıyrılıp yönetimsel kararlar olduğunu belirtilmektedir (Yıldız, 2018: aşamasında sisteme dahil olamamaktadır. 555). Endüstri 4.0 ile birlikte işletmelerin değişimi ve akıllı fabrikalar-akıllı sistemler kavramı ile birlikte muhasebenin kayıt 5. ENDÜSTRİ 4.0 VE MUHASEBE tutma fonksiyonunun, akıllı yazılımlar Geleneksel anlamdaki işleviyle muhasebe tarafından planlanması ve gerçekleşecek meslek mensubu, işletmenin üretim, satış ve olması; muhasebe meslek mensuplarının diğer döngülerine yeterli zaman stratejik ve yönetimsel kararlar üzerinde ayıramamaktadır. Vergi beyanı gibi yasal yoğunlaşabilmesine olanak sağlayacaktır. zorunluluktan doğan işlemlerin süresi Endüstri 4.0, Muhasebe meslek içerisinde tamamlanması ile ilgilenmek mensuplarının, finansal analistlerin, yatırım
1567 KABLAN 2018 denetçilerinin, kredi denetçilerinin, mali kavramına doğru bir geçiş söz konusu denetçilerin, profesyonel yatırımcıların ve olmaktadır. danışmanların fonksiyonlarını önemli Yalın muhasebe, muhasebe sistemlerinin ölçüde etkileyecek bir süreçtir (Slyozka ve yalın yönetim ve üretim felsefesiyle Nataliya, 2016). bütünleşmesi, bu anlayışa katkı sağlayacak, Muhasebe mesleğinin teknolojik hizmet edecek şekilde tasarlanması gelişmelerden etkilenmesi kaçınılmaz bir anlamına gelmektedir. Yalın muhasebenin gerçektir. ABD’de istihdam geleceği en önemli amacı, yönetim performansını ve üzerine yapılan bir araştırmada 702 meslek etkinliğini arttırmak, verimliliği ve kaliteyi grubu için gelecekte bu mesleklerin yükseltmek, değer yaratmak ve adına teknolojiye uygunluğu araştırılmıştır yalınlaşmaktır. Geleneksel muhasebe (Schwab ve Samans, 2016). Araştırmaya sistemlerinin ürettiği evrak ve veri göre muhasebe mensupları teknolojik yığınlarının aksine, iş ve işlem yapmayı gelişmelerden en çok etkilenen meslek hızlandıran, karar vermeyi kolaylaştıran, grupları arasında yer almıştır. hataları önleyen, süreçleri basitleştiren uygulama ve yöntemleri araştırmak ve Türkiye’de, bilgi teknolojilerinin benimsemektir. Yalından kasıt doğru gelişmesiyle beraber muhasebe güvenilir ve gerekli bilginin gereksinim uygulamaları elektronik ortamda yapılmaya duyulduğu anda en hızlı ancak en az başlamıştır. Maliye bakanlığı düzenlemeleri maliyetle üretilmiş olmasıdır (Can ve doğrultusunda e-fatura, e-defter, e- Güneşlik, 2013: 1) beyanname, e-mutabakat uygulamaları yürürlüğe girmiş bulunmaktadır Başka bir ifadeyle Yalın Muhasebe; (Tektüfekci, 2012: 4). Ayrıca muhasebe muhasebe organizasyonunda, ticari bilgi ve paket programlarının sayısının ve içeriğinin belgelerin düzenlenmesinde, arşivlenmesin- genişlemesi meslek mensuplarının de, mali olay veya işlemleri kayıt altına yoğunluğunu büyük ölçüde azaltmıştır. alınmasında, finansal raporların hazırlanmasında ve denetiminde, kısaca Endüstri 4.0 süreci ile birlikte, muhasebe ile ilgili tüm işlemlerde sıfır hata muhasebenin; kaydetme, sınıflandırma, hedefine dönük, daha kolay, hızlı, yararlı, özetleme ve raporlama fonksiyonlarının düşük maliyetli vb. yol ve yöntemlerin olup akıllı makineler, akıllı üretim sistemleri, olmadığını araştırmak, bulmak ve akıllı raflar, akıllı depolar, akıllı stok vb ile uygulamaktır (Can ve Güneşlik, 2013: 19). verilerin gerçek zamanlı olarak kaydedildiği bir muhasebe sistemi oluşacağı düşünülmektedir. Başka bir ifadeyle, 6. LİTERATÜR ÇALIŞMASI Endüstri 4.0 ile birlikte muhasebe kayıt sistemi de akıllı kayıt sistemine Mark Nigrini’nin (1992) “Gelir Vergisi dönüşecektir. Muhasebe meslek Kayıplarının Dijital Dağılım Yöntemi ile mensubunun bu akıllı muhasebe bilgi Analizi” konulu doktora tezi ve 1995’te sistemi içerisinde sistemi tasarlayan, sistem yayınladığı ve 7 farklı şirketin muhasebe tarafından hazırlanan raporların analiz ve verilerindeki hilelerin dijital analiz yorumunu yapan kişi olarak yerini alacağını kullanarak ortaya nasıl çıkartıldığını anlatan düşünülmektedir. Endüstri 4.0 ile birlikte makalesi, bilgisayar teknolojilerinin hile muhasebe meslek mensubunun sahip denetiminde kullanımının uygulamasını olması gereken yeterlilikler de değişim literatürde gördüğümüz ilk çalışmalardır. gösterecektir. Muhasebe sisteminin Daha sonra dijital analizi kullanan çeşitli geçireceği dönüşüm ile mali mühendisliğe bilgisayar programları geliştirilmiş ve geçiş sürecine doğru gidilmektedir. kullanılmaya başlanmıştır. Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda Türkiye’de, bilgisayar ortamında denetim Endüstri 4.0 ile birlikte, geleneksel teknikleri geniş bir şekilde çalışma konusu muhasebeden, “Yalın Muhasebe” olarak ele alınmıştır.
1568 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Ay ve Yılmaz (2005), “Bilgisayar Destekli sağlanacağını belirtmiştir. Ayrıca Denetim Tekniklerinin (BDDT) Bankacılık otomasyona dayalı bir iç denetim sistemi Sektörüne Etkileri” adlı çalışmasında; sayesinde elektronik ortamda oluşturulan BDDT’nin, Türkiye’de bağımsız denetim kontrol noktalarının etkisiyle meydana kuruluşlarınca, profesyonel işletmelerde gelebilecek olası hata ve hilelerin önüne oluşturulan iç denetim sistemlerinde ve geçilebileceği tespit edilmiştir. bankacılık sektöründe yoğun bir şekilde Erturan ve Ergin (2017), “Muhasebe kullanılmaya başlandığı tespit edilmiştir. Denetiminde Nesnelerin İnterneti: Stok Turan (2006), “Vergi Denetiminde Döngüsü” adlı çalışmasında ise; nesnelerin Bilgisayar Destekli Denetim Teknikleri ve interneti kavramının denetim alanına Bir Uygulama” adlı yüksek lisans tezinde; uygulanabilirliği stok döngüsü kapsamında Vergi Denetimi sürecinde; Bilgisayar açıklanmaktadır. Destekli Denetim Tekniklerinden nasıl yararlanılabilecegi, bu alanda vergi mevzuatındaki düzenlemelerin tanıdığı 7. ENDÜSTRİ 4.0 - NESNELERİN imkanlar ve Bilgisayar Destekli Denetim İNTERNETİNE DAYALI MUHASEBE Tekniklerinin Vergi Denetimi sürecine DENETİMİ YAKLAŞIMI saglayacagı faydaları incelemiştir. Denetim, şirketlerin gerçekleştirdikleri Elitaş ve Karagül (2010), “Bilgisayar ekonomik faaliyetler ve olaylara ilişkin Destekli Denetim Teknikleri” adlı iddialarla, genel kabul görmüş ölçütler çalışmada; gelişen bilgi teknolojilerinin arasındaki uygunluğun derecesini sağladığı imkânlarla denetim araştırmak ve sonuçlarını ilgili kullanıcılara tekniklerindeki yeni uygulamaların iletmek amacıyla nesnel biçimde kanıt açıklanmasını amaçlamıştır. toplama ve değerlendirme süreci olarak tanımlanmaktadır (AICPA). İşletmeler Çalış, Keleş ve Engin (2014), “Hilenin faaliyetlerini iç denetim ile takip etmekte ve Ortaya Çıkarılmasında Bilgi bunun yanında bağımsız denetçilerden de Teknolojilerinin Önemi ve Bir Uygulama” hizmet alarak bağımsız dış denetim adlı çalışmasında; Değişen hile türleri ve yaptırmaktadırlar. sürekli genişleyen işletme veri tabanları nedeni ile klasik denetim teknikleri, hileleri Bir önceki bölümde, Türkiye’de e-imza, e- ortaya çıkartılmasında yetersiz kaldığını fatura, e-defter, e-beyanname, e-mutabakat savunmuşlar, Benford Kanunu uygulayarak ve benzeri düzenlemelerle işlemleri sağlık sektöründe incelemeler yapmışlardır. tamamen elektronik ortama taşıyan yasal altyapı oluşturulduğundan bahsedilmiştir. Teraman ve Şençiçek (2014), “Elektronik Bu gelişmeleri takiben, muhasebe Ortamda Denetim ve Yazılımların sisteminin elektronik ortamda olması, Kullanımına Yönelik Bir Uygulama” adlı denetimin de aynı ortamda yapılmasını çalışmasında; Elektronik ortamda denetim zorunlu kılmaktadır (Selvi vd., s:11). uygulamaları inceleme konusu yapılmıştır. Bilgisayar teknolojilerinin kullanımı Endüstri 4.0 kapsamında denetim üzerine sayesinde hem örnekleme yapmaya ihtiyaç yapılan çalışmaların sayısı çok az olmakla olmaksızın verilerin tam sayımı birlikte; yapılabilmekte, hem de klasik yöntemlere Öztürk ve Acar (2015), “Sürekli Kontrol ve göre çok daha az zamanda analiz Risk Değerlendirmesi Kapsamında Bir edilebilmektedir (Çalış vd., 2014: 97). Sürekli Denetim Uygulaması” adlı Bilgi teknolojilerinin muhasebe ve çalışmasında; Etkin ve verimli bir iç muhasebe denetimi üzerine etkileri denetimin oluşmasını sağlayan sürekli kaçınılmazdır. Bu etkinin en basit örneği; denetim sayesinde işletmelerde şeffaflık ve bir zamanlar yevmiye defterine yapılan hesap verilebilirlik düzeyinin artacağını ve kayıtların, büyük defterlere aktarımının aynı zamanda önemli ölçüde güvenirlik
1569 KABLAN 2018 denetlenmesi amaçlı kullanılan mizan eşgüdümlü olarak denetçiye iletilebilecek kavramının artık bu amaç için denetçi kanıt toplamak yerine mevcut kullanılmamasıdır. Artık bilgi teknolojisi bilgilerin analizi ile ilgilenecektir. ortamında gerçekleşen bu işlemin Dijitalleşen dünyada denetçi bilgiye anlık doğruluğunun kontrol edilmesine ulaşabildiği için, denetim faaliyeti gereksinim duyulmamaktadır. Mizanlar bir denetlenen işletmeye fiziksel olarak kontrol aracı olarak görülmemekte, hesap gidilmeden yapılacaktır. Nİ sistemi bakiyelerinin görünmesini sağlayan bir üzerinden sözleşme dahi elektronik ortamda çizelge olarak işlevini sürdürmektedir. imzalanacaktır. Denetimin yeni boyutunda, Nİ sayesinde tüm sistemlerin birbirine bağlı işletmelerden gelen veri denetim sözleşmesi olması ile birlikte bilgiler görünür olacak ve imzalanan denetçi tarafından denetlenecek süreçler şeffaflaşacaktır. Sistemlerin ve denetlenmiş veri sistemine birbirine bağlı olması ile iç kontrollerin eş yüklenecektir. Kayıtlar üzerinde inceleme zamanlı olarak yapılması, hataların yapan denetçi, ilgili işleme ait belgelere gerçekleşmeden saptanması yine sistem üzerinden ulaşabilecektir. sağlanabilmektedir. İste bu noktada denetim Süreçlere ait belgelendirme elektronik kavramı karşımıza çıkmakta, geleneksel ortamda yapılacak manuel olarak anlamda insan faktörünün denetimi, düzenlenenler ise sisteme taranarak nesnelerin ve akıllı makinelerin denetimi aktarılacaktır. Eşgüdümlü gerçekleşen anlık şekline bürünmektedir. Nİ ortamında denetim sayesinde finansal tablolar her denetim yaklaşımının da denetçi istediği her istenildiği zaman hazırlanabilecek ve zaman işletmedeki faaliyetler hakkında sürekli denetim faaliyetine tabi gerçek zamanlı bilgi sahibi olabilecektir. tutulabilecektir. Finansal tabloların olmazsa Bu sayede eş zamanlı olarak aylık, yıllık olmazı dipnotlar ise Nİ sisteminde raporlar beklenmeden, faaliyetler devam kendiliğinden üretilebilecektir. ederken süreçler denetime tabi Görsel olarak işletmeyi denetlemek isteyen tutulabilecektir. denetçi, kameralar, Nİ ve robotlar sayesinde Nİ ile birlikte geleceğin işletmelerinde dijital ortamda denetim faaliyetini envanter faaliyetleri kapsamında; stok gerçekleştirebilecektir. İşletmenin stok, siparişleri ve kontrolleri, depo sayımları ve depo, üretim hattı, satış, sevkiyat gibi kontrolleri, fiziki varlıkların tamlık ve süreçleri görsel olarak istenildiği zaman, doğruluğu, fiziki varlıklara ilişkin işletmeye haber verilmeden kontrol amortisman süre ve tutarları, alış ve edilebilecektir. Denetçi şirketteki kamera satışların takipleri gibi bir çok faaliyetin sistemine erişim sağlayarak istediği zaman denetimi insan faktörü olmaksızın dilimlerinde, çalışanların denetlendiğini yapılabilecektir. Ödeme şekilleri de hissetmeyecek şekilde denetim değişime uğrayacak, nakit ödemesiz ve yapabilecektir. Bu sistem bir çok ana kasiyersiz yazar kasalar sonucunda nakit okulunda veliler tarafından cep telefonu ile kavramı ortadan kalkacağı için kasa vb. gerçekleşen bir sistem olarak uzun parasal varlıkların denetim faaliyetlerine zamandan bu yana kullanılmaktadır. gerek kalmayacak, banka mutabakatları İşletmede çalışan personelin işe alımından bilgi şeffaflığı ile kolayca aşılacak ve bir fiziksel mevcudiyetine, fazla mesai çok denetim döngüsü ortadan kalkacaktır. ödemesinden devamsızlık ve raporlu iş Bu sayede kayıt dışılığı önlemek için günlerine araştırılırken, işçinin göz, parmak elektronik uygulamalara ağırlık verilecektir. izi, yüz tanıma bilgileri ile gereken bilgi Faturalar otomatik olarak müşterinin ve kanıt toplanabilecektir. Denetçi, görüntülü muhasebe sistemine düşecek ve eş güdümlü olarak personelle görüşebilecek ya da muhasebe kaydı yapılabilecektir. insansız hava araçları ile stok kontrolü Geleneksel denetim sisteminde denetçiler yapma olanağına sahip olabilecektir denetlenen şirkete giderek çalışmakta iken; (Erturan ve Ergin, 2017: 22). Nitekim şuan Endüstri 4.0 süreci gerçekleştiğinde bilgi rehabilitasyon merkezlerinde eğitim-
1570 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı öğretim gören öğrenciler için, devlet sistemlerinin manuel olarak tarafından rehabilitasyon kurumlarına denetlenmesinden, yazılı olmayan yapılacak ödemelerde, mevcut öğrencinin sistemlerin elektronik veri aktarımının okulda bulunduğuna dair kamera çevrimiçi olarak sürekli elektronik olarak kayıtlarının teslimi gerekmektedir. denetlenmesine doğru evrim geçirmektedir. (Rezaee vd., 2001: 151). İşte tam bu Nİ ile tüm sistemler entegre hale aşamada karşımıza “Sürekli Denetim” geleceğinden, denetim sürecinde yer ve kavramları çıkmaktadır. zaman önemli olmayacaktır. Nitekim son yıllarda kullanılan bulut muhasebe Kanada Yeminli Müşavirler Enstitüsü programları ile muhasebe ofislerine ihtiyaç (CICA) ve Amerikan Yeminli Müşavirler kalmadan çalışan mali müşavirlerin ve Enstitüsü (AICPA) araştırma raporunda benzer şekilde diğer meslek mensuplarının sürekli denetim, “konu ile ilgili olaylar sayısının arttığı gibi denetim elemanları da gerçekleştikten kısa bir süre sonra ya da internet olan her ortamda çalışabilme eşzamanlı olarak yayınlanan denetçi olanağına sahip olacaktır Denetim raporlarının kullanılması ile bağımsız maliyetlerinden seyahat, ulaşım, konaklama denetçilere yazılı bir güvence elde etmeyi vb gibi tutarlar düşülecektir. Yakın bir imkan veren bir metodolojidir” şeklinde gelecekte denetçi, kendi çalışma ortamında tanımlanmıştır (Searcy vd., 2002:1). işletme içinde sanal turlar yaparak Başka bir tanıma göre ise sürekli denetim; işletmenin içerisindeymiş gibi denetim “muhasebe sistemi altında oluşturulan yapma olanağına sahip olacaktır. Sanal finansal tabloların doğruyu yansıtacak asistanlar yardımıyla, artırılmış gerçeklik şekilde sunulup sunulmadığı konusunda kullanarak işletmenin sorunlarını, fikir sahibi olabilmek için makul bir işlemlerini, davalarını, stok sayımlarını, seviyede gerekli olan elektronik ortamdaki depo giriş çıkışlarını görüntüleyebilecektir. denetim kanıtlarının bir araya getirilmesini Şeffaf görünürlükte olunacak olan bu ifade eden sistemli bir süreç olarak yapıda muhasebeci-denetçi erişim yetkisine tanımlanmaktadır”. (Rezaee vd, 2001: 151) gizlilik anlaşması yapılarak bir şifre yardımıyla sanal ortamda ulaşabilecektir. Endüstri 4.0 ve muhasebe denetimi Bilgi teknolojileri yardımı ile oluşturulan etkileşimi sonucunda; yeniden dijital ikiz, işletmenin sanal ortamda var düzenlenmesi ve üzerinde düşünülmesi olmasını sağlayacak ve bu sanal ortamda gereken denetim konu başlıkları aşağıdaki oluşan işletmeyi muhasebe denetçisi- tabloda belirtilmiştir. Tabloda geleneksel meslek mensubu teknolojik bilgiyle daha denetim yaklaşımı ile Endüstri 4.0 hızlı ve dışarıdan denetleyebilecektir ortamında denetim yaklaşımı karşılaştırmalı (Erturan ve Emre, 2018: 196). olarak incelenmiştir. Endüstri 4.0 ile birlikte denetim süreci, yazılı dokümantasyona dayalı muhasebe
1571 KABLAN 2018
Tablo2: Geleneksel Denetim Yaklaşımı ile Endüstri 4.0 Ortamındaki Denetim Yaklaşımının Karşılaştırılması
Denetim Endüstri 4.0 Ortamında Denetim Geleneksel Denetim Yaklaşımı Konuları Yaklaşımı Muhasebe faaliyetlerinin denetimidir. Nesnelerin ve akıllı makinelerin denetimidir. Geleneksel Denetimde, Kağıt esaslı Sürekli Denetim, Yazılı olmayan Denetimin muhasebe ve denetim bilgi sistemi bilgisayar ortamındaki denetim ve bilgi Konusu kullanılmaktadır. teknolojilerine dayanmaktadır. Kağıtsız, yazılı olmayan muhasebe sistemleri kullanılmaktadır. Finansal Tabloların Denetimi- Nesnelerin ve akıllı makinelerin denetimi Denetim Uygunluk Denetimi-Faaliyet olarak karışımıza çıkmaktadır. Türleri Denetimi olarak üç farklı şekilde sınıflandırılmaktadır. Geleneksel denetim belirli Sürekli denetim gerçekleşir. dönemlerde ve genellikle yılda bir İstenildiğinde veya her zaman raporlama Denetim kez yapılır. gerçekleşebilir. Zamanı Gerçek zamanlı finansal bilgi gerçek zamanlı denetim mümkündür. Meslek mensupları ve denetçiler, Meslek mensupları ve denetçiler sanal muhasebe büroları ve muhasebe bürolardan, uzaktan erişim ile mesleki departmanlarında çalışmaktadır. süreci gerçekleştirmektedir. Denetim
Yer ve Mekanı Denetim çalışmalarında fiziksel
bağımlılık söz konusu değildir. Denetim faaliyetlerinde fiziksel bağımlılıktan söz edilmektedir. Denetçinin müşteri işletme ziyaretleri Denetçinin müşteri işletme ziyaretlerinin Denetim ve müşteri işletmede çalışma ortamı azalması söz konusu, hatta denetim Sürecinin oluşturması ile gerçekleşmektedir. sözleşmesinin dahi dijital ortamda İşleyişi imzalanması sayesinde denetçi-işletme
bağı tamamen ortadan kalkmaktadır. Genel Kabul Görmüş Denetim Bilanço kalemlerine ait gerçeğe uygun Denetim Standartları kullanılmaktadır. değer çalışmalarında büyük verinin standartları etkisinin, muhasebe ve raporlama standartlarında değişikliğe neden olacağını iddia edilmektedir. Kanıtlar belge (kağıt) ortamında yer Kanıtlar elektronik kanıt olarak dijital Denetim almaktadır. ortamda yer almakta, kağıtsız denetim Kanıtları “paperless audit” karşımıza çıkmaktadır. Denetçi kanıt elde etme yordamları Denetçi, akıllı makinalar, akıllı raflar, olarak; akıllı depo, akıllı stok, akıllı kayıt vb. Belgelerin ve Kayıtların Endüstri 4.0 unsurlarından yararlanarak, Doğruluğu işletmenin bilgi sisteminden istediği Denetim Sabit Varlıkların Kontrolü veriyi eşzamanlı olarak çekebilecektir. Kanıtı Elde Gözlem Sabit varlıkların kontrolüne fiziki olarak Etme Doğrulama gerek kalmayacak, kayıtlar dijital Yordamları Soruşturma ortamda kontrol edilecek, doğrulama ve Yeniden Hesaplama-Yapma soruşturma ise, uzaktan gözlem ve erişim Analitik Yordamları ile gerçekleşebilecek faaliyetler olarak karşımıza çıkacaktır. kullanmaktadır. Kayıt ve Kayıt ve belgelerin incelenmesi Kayıt ve belgelerin incelenmesi dijital Belgelerin matbu belge ortamında ortamda gerçekleşecektir. İncelenmesi gerçekleşmektedir.
1572 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı
Denetim Endüstri 4.0 Ortamında Denetim Geleneksel Denetim Yaklaşımı Konuları Yaklaşımı Gereksiz iş yükü, kağıt Otomatik kayıt ile işleme hızı faturalandırma, gereksiz posta ve arttırılırken, hatalar azalacaktır. Evrak kargo masrafları, belgelendirme ile akısında ihmal, hata ve kayıp riskini ilgili sorunlar, arşivleme ve çoklu minimuma indirilecektir. nüsha kullanımı, mutabakat zorluklarının yaşanması gibi sorunlara karşı karşıya kalınmaktadır. İşlevsel süreçler insan faktörü Akıllı sistemler ve Nesnelerin İnterneti Hata-Hile ağırlıklı olduğu için hata ve hile faktörleri ile hata ortadan kalkacakken; Eylemleri tehlikesi her aşamada mevcuttur. hile kasıt eylemi içerdiğinden daha tehlikeli ve gizli olabilecektir. Denetçi, mevcut muhasebe Denetçi bilgi teknolojileri ortamında Denetimde sistemindeki verilerin tamamına kısa sürede tam sayım Örnekleme ve ulaşamayacağı, tam sayım gerçekleştirebilecek, tam sayım Örnekleme yapamayacağı için örneklem seçme yapılması sonucunda örnekleme riski ile Riski yoluyla denetim faaliyetlerini karşılaşılmayacaktır. tamamlayacak ve örnekleme riski ile karşı karşıya kalacaktır. Denetçi, müşteri işletmenin iç kontrol Denetçinin müşteri işletmeyi gerçek Kontrol sistemi hakkında örneklemlerden yola zamanlı olarak her istediğinde Testlerindeki çıkarak bir görüş elde etmesi gözlemleyebilmesi Alfa ve Beta Örnekleme durumunda, iç kontrol hakkında risklerinin gerçekleşmesini önleyecektir. Riskleri uygun olmayan sonuçlara (Alfa/ ulaşabilecektir, Alfa ve Beta riskleri Beta) ile karşı karşıya kalınacaktır. Maddi Denetçi, hesap kalanları hakkında Denetçinin hesap kalanları üzerinde tam Doğruluk örneklemlerden yola çıkarak bir görüş sayım yapabilmesi, Yanlış Ret ve Yanlış Testlerindeki elde etmesi durumunda, Yanlış Ret Kabul risklerinin, gerçekleşmesini Örnekleme veya Yanlış Kabul riskleri ile karşı önleyecektir. Riskleri karşıya kalınacaktır. (Yanlış Ret/ Yanlış Kabul) Doğal Risk x Kontrol Riski x Bulma Nesnelerin sürekli olarak birbiri ile Riski bileşenlerinden oluşmaktadır. iletişimi sonucunda, sürekli bir iç kontrol Denetim Riski sistemi mevcut olup; doğal risk, kontrol riski ve bulma riski olasılıkları azalacaktır. Çalışma Çalışma kağıtları doküman-belge Çalışma kağıtları dijital ortamda yer Kağıtları olarak mevcuttur. almaktadır. Geleneksel yöntemde, işletmelerin Ekonomik faaliyetler ile muhasebe muhasebe kayıtlarının dönemsel işlemleri eş zamanlı olarak yapılması, e- Muhasebe olarak noter onaylı basılı defterlere defter sistemine uygun olarak Defterleri ve aktarılması gerekmektedir. Ayrıca yürütülmesi ve işletme raporlarının Finansal dönemsel raporlama söz konusu sistemden her an alınabilir güncel Raporlama olmaktadır. raporlar olması, muhasebe bilgi kullanıcıları açısından değer yaratacaktır. Envanter, fiilen işletme personeli ve Akıllı raflar, giriş çıkış tarihleri ve stok denetim sürecinde denetçinin katılımı miktarları anlık takip edebilen akıllı ile gerçekleşen bir süreçtir. depolar yardımıyla, İnsansız Envanter Envanter gerçekleşmektedir. Dönem sonu envanterinin çıkarılması zorunludur. Gerçek zamanlı envanter mümkündür.
Ürünlerin fiziki olarak yerinde İlgili stok ve ürünlerin kontrolü 3 boyutlu
1573 KABLAN 2018
Denetim Endüstri 4.0 Ortamında Denetim Geleneksel Denetim Yaklaşımı Konuları Yaklaşımı incelenmesi gerekmektedir. yazıcılar aracılığıyla denetçi tarafından elde edilebilecek, ofis ortamında incelenebilecektir. İşletme personeli ile yüz yüze Çalışanlar ve Nesnelerle birlikte gerçekleşmesi gereken bir süreçtir. gerçekleşen bir süreç olmakla birlikte, görüntülü olarak uzaktan erişim yolu ile gerçekleşebilecek bir süreçtir.
Sorgulama Günümüzde hukuk davalarında bile internet üzerinden sorgulama yöntemi kullanılabilmekte iken; denetçi internet üzerinden sorgulama, doğrulama ve mutabakatlar yapabilecektir. İlgili kişi ve kurumlarla irtibata Büyük veri sisteminden veriler çekilerek Doğrulama geçilerek gerçekleşmektedir. ilgili kurumlar ile iletişime geçilmesini Gereksiz zaman kayıpları ile karşı gerektirmeyen bir süreç olarak karşıya kalınmaktadır. gerçekleşmektedir. Muhasebe meslek mensubu Nesnelerin iletişimi sayesinde akıllı kayıt tarafından; Menkul Kıymet, Şüpheli sistemi, Menkul Kıymet, Şüpheli Alacak ve Stok değerlemesi Alacaklar için büyük veriden bilgiyi yapılmakta, fiziki değer kayıpları alarak değerlemesini yapacak, ilgili işletme tarafından belirlenerek karşılık tutarını ayıracaktır. Yine ilgili gereken karşılıklar ayrılmaktadır. Stok ve Duran varlıklar üzerindeki Aynı şekilde işletme yönetimi sensörler sayesinde değer düşüklüğünü tarafından Duran varlıklara ve amortisman tutarlarını amortisman tutarı tespit edilmektedir. hesaplayabilecek, fiziki değer kayıpları Değerleme ve Denetçinin bu hesaplamaları tekrar için gerçeğe uygun değerleme sonucu Dağıtım hesaplama yolu ile kontrol etmesi karşılık ve amortisman ayrılabilecek, gerekmektedir. denetçinin bu bağlamda tekrar hesap yapma gereksinimi ortadan kalkacaktır.
Değerleme ve dağıtım nesneler tarafından gerçek zamanlı olarak yapılabilecek, amortisman, değer düşüklüğü karşılıkları vs. tutarlar otomatik olarak kayıtlara geçirilecektir. Siparişin yüz yüze alınması, Sanal ortamda ürün sipariş alınması ve ödemenin nakit olarak yapılması, satışı, eşgüdümlü ödemenin sanal muhasebe kaydının meslek mensubu ortamda gerçekleşmesi ve muhasebe Satışlar ve tarafından ilgili belgeye ulaşıldığı kaydının otomatik olarak sistem Tahsilat anda yapılması, kasa ve kasiyer tarafından yapılması, kasa, kasiyer vb. Döngüsü kullanımı, kayıt dışı noksan ve kullanılmaması, tutarın boyutu ne olursa
fazlalık sorunları ile karşılaşılması olsun kayıt altına alınmış olması söz söz konusudur. konusudur.
Stok siparişlerinin personel tarafından Stok siparişlerinin otomatik olarak verilmesi, meslek mensubu tarafından verilmesi, otomatik olarak muhasebe ilgili belgeye ulaşıldığında muhasebe kaydı ve stok kartının teslim anında Satın Alma ve kayıtlarının yapılması ile eşgüdümlü olarak işlenmesi Ödemeler gerçekleşmektedir. Denetçinin bu gerçekleşecektir. Denetçi sistem Döngüsü sürecin tamamına ilişkin uygunluk ve üzerinden bu faaliyetleri eşzamanlı
maddi doğruluk testleri yapması olarak görebilecektir. gerekmektedir.
1574 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı
Denetim Endüstri 4.0 Ortamında Denetim Geleneksel Denetim Yaklaşımı Konuları Yaklaşımı Çalışma saatleri, fazla çalışma, sağlık Parmak izi, Göz ve Yüz tanıma sistemleri Ücretler ve raporları, tazminatlar vb. gibi bilgiler gibi teknolojilerle personele dair çalışma Personel personel giriş çıkış kartı ve kağıt saatleri, fazla çalışma, rapor, tazminat vb Döngüsü ortamındaki belgelendirme ile takip işlemler gerçekleştirilecektir.
edilmektedir. Siparişin alınmasıyla birlikte, üretim Siparişin alınmasıyla birlikte, akıllı departmanının malzeme deposundan üretim sisteminin gerekli olan malzeme istek fişi düzenlenmesi yolu ile isteğinde bulunması, bu istekle ilgili malzeme isteğinde bulunması, gerekli muhasebe kayıtlarının sistemde otomatik belgelerin hazırlanması ve meslek olarak yapılması ve eşzamanlı olarak mensubu tarafından belgeye erişim istek fişi ve stok kartları gibi sağlandığında muhasebeleştirilmesi, belgelendirme faaliyetlerinin sistem stok kartlarının depo sorumlusu tarafından otomatik olarak hazırlanması Stoklar ve tarafından işlenmesi ve dönemsel şeklinde gerçekleşecektir. Maliyet envanter çıkarılması şeklinde Döngüsü gerçekleşmektedir.
Stok değerleme yöntemlerinin Stok değerleme; akıllı raflar, ağırlık kullanılması gerekmektedir. sensörleri, kimyasal sensörler, biyolojik sensörler, dev ekranlar, ortak veri ağı vb. kullanımının yaygınlaşmasıyla stokların miktarı, değerlemesi ve denetimi anlık, kaliteli ve düşük maliyetli yapılabilecektir.
İşletmeye Denetçi ilgili finansal kuruluşlarından Denetçi şeffaflaşan bilgi ortamında Kaynak bilgi istemekte, olumlu veya olumsuz istediği veriye zaman kaybetmeden Sağlanması ve doğrulama talebinde bulunmaktadır. ulaşabilecek; kaynak, kaynak maliyeti ve Geri ödemeler geri ödenmesine ilişkin bilgileri eş Döngüsü zamanlı olarak takip edebilecektir.
Nakit para, çek, senet ve kasiyer Sanal para kullanılması ve kasiyersiz kullanımı kayıt dışı nakit hareketini akıllı yazarkasalar ile birlikte kayıt dışı Parasal gündeme getirmekle birlikte, sayım hareketler, sayım noksan ve fazlaları Varlıkların noksanları ve sayım fazlaları önlenecektir. Denetçinin parasal denetimi durumları ile sık sık varlıkları denetleme yükü ortadan karşılaşılmaktadır. kalkacaktır. Denetimde parasal varlıkların denetimi döngüsü varlığını yitirecektir. Varlıkların kötüye kullanımı, sık Akıllı ve öğrenen makinelerin sayesinde Varlıkların karşılaşılan bir sorun olarak karşımıza bozulma, çalınma, kötüye kullanma gibi Kötüye çıkmaktadır. durumlarda sistem yöneticisine bilgi Kullanımı verilecek ve varlıkların korunmasındaki etkinlik artacaktır. Geleneksel denetimde, Denetçinin müşteri işletmenin bilgi Olumlu görüş, sistemine, yönetimin izni olmadan Denetim Olumsuz görüş, ulaşabilme imkanı olduğundan dolayı Raporları Şartlı olumlu görüş ve görüş bildirmekten kaçınma rapor türü Görüş bildirmekten kaçınma olmak anlamını yitirecektir. üzere 4 farklı rapor tipi mevcuttur.
1575 KABLAN 2018
8. SONUÇ kaldırılması, gerek müşteri işletme personeli ve gerekse denetçi Endüstri 4.0 ile birlikte akıllı işletmelerde, yardımcılarından kaynaklı hataların elektronik belgelendirme, otomatik minimum düzeye indirilmesi mümkün muhasebe kayıtları, insansız envanter olmakla birlikte, denetim kalitesinin sayımları ve daha bir çok muhasebe tabanlı artması beklenmektedir. faaliyetler yapılabilecektir. Öğrenen nesneler her alanda olduğu gibi muhasebe Ayrıca elektronik bilgi ortamları denetim sistemleri ve muhasebe denetimi üzerinde mesleği için bir fırsat veya tehdit de etkili olacaktır. oluşturabilir. Denetçi, bilgi teknolojilerindeki bu hızlı değişime uyum Muhasebe mesleğinin Endüstri 4.0 ile uyum sağlayabilirse, finansal tabloların sağlaması ile birlikte, hata ve hile denetiminde, zamanını rutin işler yerine olasılığının azalması sağlanacak; daha müşterilerine iyi iş planlarının kapsamlı, güvenilir, şeffaf ve gerçek geliştirilmesi, iş risklerinin değerlenmesi ve zamanlı bilgi ihtiyacının karşılanması performans ölçümü gibi hizmetler sunarak sonucunda finansal raporların daha sağlıklı değerlendirebilir. Ancak kendini olarak hazırlanması mümkün olacaktır. güncelleyemez ve değişimin gerisinde Teknolojinin geldiği aşamada, işletme kalırsa bu durum denetçi için bir tehdit varlıklarının yönetimi ve denetimi unsuru olabilir. Denetçi, elektronik bilgi kolaylaşacaktır. Akıllı fabrikalar, akıllı ortamlarında denetim yapabilmek için belli makineler, akıllı raflar, yapay zeka, bulut bir düzeyde bilgi ve deneyime sahip teknoloji, nesnelerin iletişimi vb. olmalıdır. Endüstri 4.0 ile birlikte muhasebe yaygınlaşması sonucu denetim faaliyeti meslek mensuplarının ve denetçilerin sahip daha kaliteli, ekonomik ve zamansal açıdan olması gereken yeterlilikler de değişim daha kısa bir sürede gösterecektir. Bu durum, yeni bir meslek gerçekleştirilebilecektir. Denetçi, internet olarak bilgi teknolojileri denetçiliğinin olan her ortamda çalışabilme olanağına doğmasına sebep olacaktır (Pekdemir, sahip olacaktır. Denetim maliyetlerinden Selvi, 2002: 200). Meslek mensubu eğitim ulaşım, konaklama vb. gibi tutarlar programlarının, yeni gelişmeler düşülecektir. Yakın bir gelecekte denetçi, doğrultusunda revize edilmesi, meslek kendi çalışma ortamında işletme içinde mensubunun çağın gerektirdiği dijitalleşme sanal turlar yaparak işletmenin eğitimlerini tamamlaması gerekmektedir. içerisindeymiş gibi denetim yapma Bu konuda; kamu ve özel sektöre, olanağına sahip olacaktır. Sanal asistanlar üniversitelere ve akademisyenlere büyük yardımıyla, artırılmış gerçeklik kullanarak bir sorumluluk düşmektedir. işletmenin sorunlarını, işlemlerini, Son olarak, Almanya gibi gelişmiş sanayiye davalarını, stok sayımlarını, depo giriş sahip ve Endüstri 4.0 kavramının ilk olarak çıkışlarını görüntüleyebilecektir. Endüstri kullanıldığı bir ülkenin bile “Endüstri 4.0 4.0 ile birlikte; denetim çalışmalarındaki sürecinde yan gelip yatamayız.” sözü, söz fiziksel bağımlılıktan kurtulabilmek, veriye konusu olan yolun ne kadar uzun olduğunu ulaşmada yaşanan sorunların ortadan ortaya koymaktadır.
1576 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı KAYNAKÇA 1. ASHTON, K. (2009). “That Internet Of 10. ELDEM, M. O. (2017). “Endüstri 4.0”, Thingis”, RFID Journal, 22.06.2009 TMMOB EMO Ankara Şubesi Haber (http:// Bülteni, s:10-16, www.rfidjournal.com/articles/view?49 11. ELİTAŞ, C.; KARAGÜL, A.A. (2010). 86, (27.06.2018), “Bilgisayar Destekli Denetim 2. ATZORİ, L.; IERA, A.; MORABİTO, Teknikleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, G. (2010). “The Internet Of Things: A Cilt XII, Sayı 2, s:145-160, Survey”, Computer Networks, 54, s: 12. ERTURAN, İ. E.; EMRE, E. (2018). 2787–2805, “Muhasebe Mesleğinde Dijitalleşme: 3. AY, M.; YILMAZ, B. (2005). Endüstri 4.0 Etkisi”, Akademik Sosyal “BDDT’nin Bankacılık Sektörüne Araştırmalar Dergisi, Sayı 72, s:185- Etkileri”, Marmara Üniversitesi 197, Uluslararası Finans Sempozyumu, 13. ERTURAN, İ. E.; ERGİN, E., (2017). s:51-67, “Muhasebe Denetiminde Nesnelerin 4. CAN, A. V.; GÜNEŞLİK, M. (2013). İnterneti: Stok Döngüsü”, Muhasebe ve “Yalın Yönetim Felsefesinin Önemli Finansman Dergisi, Temmuz, s: 13-30, Bir Boyutu Olarak Muhasebede 14. FIRAT, S. Ü., (2016). “Sanayi 4.0 Yalınlaşma Düşüncesi Ve Bir Yalın Dönüşümü Nedir? Belirlemeler ve Muhasebe Uygulaması Örneği: Beklentiler”, Sanayiciler dergisi, “Kendine Faturalama”, Muhasebe ve (http://www.sanayicidergisi.com/sanay Finansman Dergisi, s:1-22, i-40-donusumu-nedir-belirlemeler-ve- 5. CAN, V. A.; KIYMAZ, M. (2016). beklentiler-makale,585.html) “Bilişim Teknolojilerinin Perakende (25,07,2018) Mağazacılık Sektörüne Yansımaları: 15. KOÇ, V. (2017). “Endüstri 4.0 ve Muhasebe Departmanlarında Endüstri Muhasebe Mesleği Üzerine Etkileri”, 4.0 Etkisi”, Süleyman Demirel Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Dergisi, s:107-118, 16. KRAHEL, J.P.; TITERA, W.R. (2015). 6. CHUİ, M.; LOFFLER, M.; ROBERTS, “Consequences of Big Data and R. (2010). “The Internet Of Things”, Formalization on Account-ing and McKinsey Quarterly, 2, s: 1-9, Auditing Standards”, Accounting 7. CUKIER, K.; MAYER- Horizons, 29/2, s. 409-422, doi: SCHOENBERGER, V. (2013). “The 10.2308/acch-51065, Rise of Big Data”, Foreign Affairs 17. MRUGALSKA, B.; WYRWICKA, (May/June), s. 28-40, M.K. (2017). “Towards lean 8. ÇALIŞ, Y.E.; KELEŞ, E.; ENGİN, A. production in industry 4.0.”, Procedia (2014). “Hilenin Ortaya Engineering, vol. 182, pp. 466- 473, Çıkartılmasında Bilgi Teknolojilerinin 18. MULLER, J. (2012). “With Driverless Önemi ve Bir Uygulama”, Muhasebe Cars, Once Again It Is California ve Finansman Dergisi, Temmuz, 93- Leading The Way”, Forbes, 108, (http://www.forbes.com/sites/joannmul 9. EKONOMİK FORUM, TOBB Dergisi, ler/2012/09/26/with-driverless-cars- 259. Sayı, Sanayi 4.0’a Ne Kadar once-again-it-is-california-leading-the- Hazırız. way/#28b0f507aaca, 24.06.2018), https://www.tobb.org.tr/ekonomikforu 19. NIGRINI, M. J. (1992). “The Detection m/Sayfalar/2016/259.php (10/06/2018) of Income Tax Evasion Through an
1577 KABLAN 2018
Analysis of Digital Distributions”, 28. SEARCY D.W.; WOODROOF J.; Doktora tezi, Cincinnati Üniversitesi, BEHN B. (2002). Continuous Audit: The Motivations, Benefits, Problems 20. ÖZTÜRK, M.S.; ACAR, D. (2015). and Challenges Identified by Partners “Sürekli Kontrol ve Risk of a Big 4 Accounting Firm, Değerlendirmesi Kapsamında Bir Proceedingis of the 36th Hawaii Sürekli Denetim Uygulaması”, International Conference on System Süleyman Demirel Üniversitesi, Sciences (HICSS’03), İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 4, s:67-85 29. SELVİ, Y., TÜREL, A., ŞENYİĞİT, B. “Elektronik Bilgi Ortamlarında 21. PEKDEMİR, R., SELVİ, Y. (2002). Muhasebe “Teknolojik Gelişmelerin Denetimde Denetimi”https://docplayer.biz.tr/1161 Yarattığı Yeni Fırsatlar”, 17. Türkiye 7282-Elektronik-bilgi-ortamlarinda- Muhasebe Kongresi, 10-12 Ekim, muhasebe-denetimi.html s.200, 30. ŞENER, S.; ELEVLİ, B., (2017). 22. REİNSEL, D.; GANTZ, J.; “Endüstri 4.0’da Yeni İş Kolları ve RYDNING, J. (2017). “Data Age Yüksek Öğrenim”, Mühendis Beyinler, 2025: The Evolution of Data to Life- s: 25-37, Critical”, IDC white paper. https://www.seagate.com/files/www- 31. SINGH, J.; PASQUIER, T.; BACOM, content/our-story/trends/files/Seagate- J.; KO, H.; EYERS, D. (2016). WP-DataAge2025-March-2017.pdf “Twenty Security Considerations For (22.05.2018), Cloud-Supported Internet Of Things”, IEEE Internet Of Things Journal, 3(3), 23. REZAEE, Z.; ELAM, R.; ss. 269-284, SHARBATOGHLİE, A. (2001). Continuous Auditing: The Audit of 32. SLYYOZKA, T.; ZAHORODNYA, Future, Managerial Auditing Journal, N., (2017). “The Fourth Industrial p:150-158, Revolution: The Present and Future of Accounting and Accounting 24. RIFKIN, J. (2015). Nesnelerin İnterneti Profession”, ve İşbirliği Çağı, İletişim Yayınları, http://polgariszemle.hu/aktualis- İstanbul, szam/136-nemzetkozi-kitekintes/868- 25. SCHLECHTENDAHL, J.; KEİNER, the-fourthindustrial- revolution-the- M.; KRETSCHMER, F.; LECHLER, present-and-future-of-accounting-and- A.; VERL, A., (2015). “Making the-accountingprofession (Erişim existing production systems Industry Tarihi: 31.08.2018), 4.0-ready”, Production Engineering, 9 33. TEKTÜFEKÇİ, F. (2012). “Bilgi (1), p. 143-148, Teknolojilerinin Muhasebe 26. SCHUH, G.; POTENTE, T.; WESCH, Uygulamalarına Entegresyonu ve C.; WEBER, A.R.; PROTE, J.P. Bütünleşik Sistemlerle Olan Etkileşim” (2014). Collaboration Mechanisms to Organizasyon ve Yönetim Bilimleri İncrease Productivity in the Content of Dergisi Cilt 4, Sayı 2, ISSN: 1309- Insdustrie 4.0. Robust Manufacturing 8039, 51-59, Conference, p: 51-56) Elsivier B:V., 34. TERAMAN, Ö.; ŞENÇİÇEK, F.T. 27. SCHWAB, K.; SAMANS, R. (2016). (2014). “Elektronik Ortamda Denetim World Economic Forum: The Future of ve Yazılımların Kullanımına Yönelik Jobs Report. Bir Uygulama”, Organizasyon ve http://reports.weforum.org/future-of- Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 6, Sayı jobs-2016/ (12.06.2018), 2, s: 117-136,
1578 C.23, Endüstri 4.0, “Nesnelerin İnterneti” Akıllı İşletmeler Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 35. THAMES, L.; SCHAEFER, D., İçin Bir Gereklilik Olarak Sanayi 4.0”, (2016). “Software-defined cloud Mart, Yayın No: TÜSİAD-T/2016-03- manufacturing for Industry 4.0”, 576, Procedia CIRP, 52, p. 12-17, 40. WARREN, J.D.; MOFFİTT, K.C.; 36. TOKER, K. (2018). “Endüstri 4.0 ve BYRNES, P. (2015). “How Big Data Sürdürülebilirliğe Etkileri”, Istanbul Will Change Accounting”, Accounting Management Journal, 29(84): 51-64, Horizons, 29/2, s. 397-407, doi: 10.2308/acch-51069, 37. TURAN, D. (2006). “Vergi Denetiminde Bilgisayar Destekli 41. YILDIZ, AYTAÇ. (2018). “Endüstri Denetim Teknikleri ve Bir Uygulama”, 4.0 ve Akıllı Fabrikalar”, Sakarya Marmara Üniversitesi, Muhasebe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Denetimi, Yüksek Lisans Tezi, Dergisi 22(2), 546-556. 38. TÜBİTAK (2016). Yeni Sanayi Devrimi Akıllı Üretim Sistemleri
Teknoloji Yol Haritası, http://www.tubitak.gov.tr/ (10.05.2018) 39. TÜSİAD Sanayi 4.0, (2016). “Türkiye’nin Küresel Rekabetçiliği
1579 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1581-1606. Organizational Change, pp.1581-1606.
TÜRKİYE’DE ENDÜSTRİ 4.0’IN İŞGÜCÜ PİYASASINA ETKİLERİ: FİRMA BEKLENTİLERİ1
THE EFFECTS OF INDUSTRY 4.0 ON THE LABOR MARKET IN TURKEY: FIRM PREDICTIONS
Burcu Nazlıcan DOĞRU*, Oytun MEÇİK** * Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0001-7547-388X ** Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-7409-6266
ÖZ Bu çalışmanın temel amacı, Endüstri 4.0olarak adlandırılan dijital dönüşüm sürecinin işgücü piyasasındaki etkilerini tespit etmektir. İlgili güncel literatür, piyasa aktörlerinin istihdam kararlarının belirleyicilerini açıklamaktadır. Özellikle işgücü piyasasında iş-eğitim uyumunun sağlanması ve etkinlik konusundaki kaygılar, ulusal düzeyde daha fazla araştırma yapılmasını gerektirmektedir. Her ne kadar Türkiye ekonomisi, teknolojik gelişme sürecine dair öngörüler geliştirmek için başarılı bir örnek olmasa da, işgücü piyasası koşullarını yönetebilmek için araştırma ve analizlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle çalışmada, Endüstri 4.0 döneminde karar almada işgücü piyasası profesyonellerinin istihdam kararını etkileyen faktörlerin belirlenmesi hedeflenmiştir. Sonuç olarak, Endüstri 4.0'a dair tespitlerden hareketle Türkiye işgücü piyasasındaki etkilere yönelik politika önerileri sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, İşgücü Piyasası, İstihdam, Firma Beklentileri, Türkiye. Jel Kodları: J40, J44, J53.
ABSTRACT The main aim of this study is to determine the effects of the digital transformation process, which is called as Industry 4.0, on the labor market. The recent literature describes the determinants of employment decisions of market actors. Especially, the management of job-education matching in the labor market and concerns about its efficiency requires further research at national level separately. Although Turkish economy hasn't been a successful case for the prediction of technological development process, research and analysis are needed to manage the labor market conditions. For this reason, it is aimed to determine the factors affecting the employment decision of labor market professionals in decision making process in Industry 4.0 period. As a result, the policy implications based on Industry 4.0 onthe impact of the labor market in Turkey is presented. Keywords: Industry4.0, Labor Market, Employment, Firm Predictions, Turkey. Jel Codes:J40, J44, J53.
1 Bu çalışma, Ege Üniversitesi 21. Uluslararası İktisat Öğrencileri Kongresi’nde sunulan “Endüstri 4.0’ın Türkiye’de İşgücü Piyasasına Etkisi ve Firma Beklentileri Üzerine Bir Araştırma” isimli tebliğin kapsamı genişletilmiş, geliştirilmiş ve düzenlenmiş halidir.
1581 DOĞRU – MEÇİK 2018
1. GİRİŞ İnsanlığın ilerleyişi ile birlikte karşı karşıya sürece tehditkâr biçimde bakılmasının bir kalınan endüstriyel devrimlerin, geleneksel sebebi olarak değerlendirilebilir. Bunun iş koşullarında yol açtığı evrimlerle insanın temelinde, insanoğlunun geleceğin kas gücünün yerini sermaye ile ikame getireceklerini bilmemesi yatmaktadır. etmeye doğru bir yol çizdiği görülür. Gelecek Bilimci Roy Charles Amara’nın da Özellikle İngiltere’de gün ışığına çıkan ifade ettiği gibi, insanoğlu teknolojinin sanayi devrimi sonrasında, insanoğlunun etkisini “kısa dönemde olduğundan fazla, karşı karşıya kaldığı her teknolojik uzun dönemde ise olduğundan az” tahmin gelişmenin, farklı yeteneklere sahip etmeye meyillidir (Gürsakal, 2017). insanlara duyulan ihtiyacı artırdığı Önceden beri, üretim süreçlerinde insanın, bilinmektedir. Nitekim emek faktörüne tamamen insani özelliklerinden ötürü, talebin Birinci Sanayi Devriminde makine- pahalı ve hata yapmaya meyilli bir yapıya yoğun üretimin başlamasıyla azalan bir sahip olarak nitelendirilmesi, bu süreçte eğilim gösterdiği, günümüzde ise karşımıza çıkan emeğin sermaye ile ikame sermayenin bu mücadeledeki ikame edilmesi yönündeki gelişmelere dinamizm kabiliyetinin yükseldiği söylenebilir. Su ve kazandırmıştır. Üretim süreçlerindeki buhar gücü ile çalışan makinelerin üzerine, robotlaşma, emeğin sermaye ile ikame seri üretimin, otomasyon çağının ve 2011 edilebilirliğinin bir göstergesi olarak kabul yılında Almanya’da düzenlenen Hannover edilmektedir. Yine montaj hatlarında Fuarı’ndaki “Endüstri 4.0” söylemi ile aleni gerçekleştirilen, tekrara dayalı işlerin hale gelen dijital dönüşümün, gerek yeni iş otomasyona devredilmesinin, niteliksiz modellerini gerekse farklı yetkinliklere işgücü istihdamını kısa dönemde azaltıcı bir sahip işgücü arayışını gündeme oturttuğu etmen olarak düşünülmesi ve bunun yanı ifade edilebilir. sıra, yüksek nitelikli işgücünün ise karar Farklı disiplin ya da dünya algısına sahip alma mekanizması olarak makine ile bakış açılarının müşterek bir yorum etkileşim halinde çalışmaya devam etmesi, getiremediği Dördüncü Sanayi Devriminin yüksek nitelikli işgücüne olan ihtiyacı temel motivasyonunun ekonomik bir hadise artırmaktadır. olduğu düşünülmektedir. 21. yüzyılın temel Türkiye ekonomisi gelişmekte olan bir ülke aktörlerinden biri olan Çin’in ucuz insan olarak özellikle üretim süreçlerinde gücüne dayalı üretimi ile küresel piyasada Dördüncü Sanayi Devrimine yön veren elde ettiği rekabet gücüne karşılık, Batılı ülkelerin üretim koşullarına sahip durumda ülkelerin yeni bir dönüşüm çabası ile bu değildir. Nitekim TÜSİAD ve BCG’nin mücadelede öne çıkma arayışı içerisinde hazırladığı “Türkiye’nin Sanayide Dijital olduğu öngörülmektedir. Sanayinin yeni Dönüşüm Yetkinliği” raporunda, teknolojik gelişmelerden yararlanarak; Türkiye’de dijital dönüşümün önündeki üretimdeki hızın artırılması, değişen engeller olarak; yatırım finansmanının müşteri taleplerinin mevcut üretim hattını sağlanamaması ve yatımların geri verimli kılacak biçimde esnek bir üretimle dönüşündeki belirsizlikler gibi unsurlar ön sunulabilmesi ve Çin’den daha ucuza plana çıkmaktadır. Buna mukabil olarak, üretim yapabilecek verimliliğin nitelikli işgücüne olan ihtiyaç, üçüncü sağlanmasına dayanan 3 madde ile önem sırasındaki bir yetersizlik olarak Doğu’daki üretim gücü, Batı’ya nitelendirilmektedir. kaydırılmaya çalışılmaktadır (Ersoy, 2016). 2023 hedefleri ile üretim üssü haline gelme Geleneksel iş modellerinde insan faktörü ve gelişme ivmesini sürdürülebilir kılma üzerine kurulu bu sürecin, geleceğin arzusunda olan ve rekabetçiliğini artırmayı sensörlü fabrikaları ve otomasyona dayalı hedefleyen Türkiye’nin, bu sürecin robot kullanımı ile işgücü piyasası neresinde olduğu ve daha da önemlisi üzerindeki muhtemel etkileri, toplumda bu işgücü piyasasını Dördüncü Sanayi Devrimi
1582 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı koşullarına nasıl adapte edeceği ve nitelikli İkinci kırılma noktası, işçi kavramının işgücü ihtiyacını nasıl karşılayacağı önemli ortaya çıktığı Sanayi Devrimidir. Kas bir araştırma konusunu oluşturmaktadır. gücünün yerini makine gücüne bırakması, Türkiye’de yeni teknolojik devrim ile işçi sınıfının doğmasına sebep olmuştur. birlikte büyüme ve istihdam arasındaki Daha ucuz ve kaliteli mallar, fabrika ilişkinin beklenenden daha hızlı gevşeme üretimi ile gerçekleştirilmeye başlanmıştır. ihtimaline sahip olması bu konunun Devrime nedensel olarak yaklaşıldığında önemini artırmaktadır (Sak, 2018). ise üretim şeklindeki bu köklü değişikliğin nedeninin icatlar olduğu görülür Bu çalışmada, Türkiye’de Endüstri 4.0 ile (Küçükkalay, 1997). James Watt’ın aynı meydana gelen dönüşüm sürecinin işgücü yakıtla dört kat daha az enerji kullanan ve piyasası üzerindeki muhtemel etkilerinin hacim olarak son derece küçük olan buhar belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu makinesi buluşu, Sanayi Devriminin doğrultuda bir nitel araştırma yöntemi başlangıcı olarak kabul edilmektedir (Süzal, izlenerek, firma beklentilerinin bu dönüşüm 2017). Aynı zamanda, ilk dokuma tezgâhı sürecindeki evriminin ortaya çıkarılması bu dönemde icat edilmiştir. Fakat bu yoluyla özellikle araştırmacı ve politika teknolojik ilerlemeler ve neticede yapıcıların odaklanması gereken, anahtar makinelerin insanları ikame etmesi, kavram niteliğindeki tespitlerin insanlardaki işsizlik kaygısını tetiklemiş ve tanımlanması hedeflenmiştir. ilk işçi hareketi (Luddizm) ortaya çıkmıştır Çalışmada öncelikle kavramsal çerçeve (Orhan ve Savuk, 2014). Bu süreçte aynı oluşturulmuş, tarihsel geri plan açıklanmış, zamanda pek çok mucit işgücü kullanımını bunu takiben dijital dönüşüm sürecinin azaltacak, nitelikli işgücü gereksinimini işgücü piyasasına etkileri, ilgili araştırma ve azaltan icatlar geliştirmiştir (Heaton, 1985). literatürden hareketle detaylandırılmış ve Ele alınan süreçteki bir diğer gelişme ise 2. Türkiye’de Endüstri 4.0 sürecinin Sanayi Devrimi olarak da adlandırılan değerlendirilmesinden hareketle politika Teknoloji Devrimidir. Bu dönemde, buhar önerileri geliştirilmiştir. gücü artık yerini elektriğe bırakmaya başlamıştır (Ersoy, 2017). Dönemin bir diğer özelliği ise elektriğin makinelere 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE aktarılmasıyla başlayan seri üretimdir. Her TARİHSEL GERİ PLAN ne kadar, seri üretimin ilk örneklerini 2.1. Tarihsel Süreç taşımasa da, dönemin en karakteristik özelliği Henry Ford’un otomobil sanayisini, İnsanlık tarihine bakıldığında, kırılma seri üretime yaklaştırması ile ortaya çıkan noktası olarak nitelendirilebilecek ilk Fordizm’dir. Emeğin düzenlenme biçimi ile gelişme; avcılık ve toplayıcılık yapan bant tipi üretim olarak anlamlandırılan göçebe toplumların yerleşik düzene Fordizm; standart mal üretimi, ayrıntılı geçerek, tarım yapmaya başladığı Tarım işbölümü ile işçi başına üretimin daha fazla Devrimi dönemidir. Bu döneme kadar, artması ve emeğin standardizasyonu tüketici rolünde olan insanın toprakla hedeflerini barındırır. Fordizm sürecinde, ilgilenmesi, üretim kavramını ortaya niteliksiz işgücüne olan talep artmış ve çıkarmıştır. İnsan, böylece artık üretici deneyimli işçi ile deneyimsiz işçi arasındaki konuma geçmiştir (Eğilmez, 2017). Bu fark kapanmıştır (Selçuk, 2011). Esasen 2. gelişme sürecinin nüfus artışı, ekonomik Sanayi Devrimi, petrol kaynağı üzerine büyümenin hızlanması, devlet kurulu bir devrimdir. Dünya genelinde kişi mekanizmasının doğuşu, teknolojik başına düşen petrol tüketiminin üst sınıra gelişmeler, şehirleşme ve ticaretin gelişmesi ulaşması, insanın yeni bir sanayi devrimine gibi somut hareketleri ortaya çıkardığı ifade geçmesini tetiklemiştir (Rifkin, 2014). edilebilir (Güran, 2009). Kronolojik akıştaki yeni kırılma noktası3. Sanayi Devrimi ile üretim-işleme-aktarma
1583 DOĞRU – MEÇİK 2017 alanlarında gözlenen teknolojik fabrikasına dönüşebilmesi için, 9 öne çıkan dönüşümlerin gerçekleştiği döneme tekabül teknolojinin geleneksel fabrikalara entegre eder. Teknolojik yeniliklerle birlikte edilmesi gerekmektedir (Ersoy, 2016). üretimde dijitalleşme; işçilerin daha az Bunlar; Nesnelerin İnterneti, Siber Fiziksel emekle, daha az kaynak kullanarak, daha Sistemler ve Simülasyon, Sistem çok üretim yapmasını ortaya çıkarmıştır. Entegrasyonları, Büyük Veri, Bulut Bilişim, İşler ve işçiler bu dönemde; doğrudan Siber Güvenlik, Otonom Robotlar, 3D üretimden dolaylı üretime, fabrikasyon Yazıcılar, Artırılmış Gerçekliktir. işlerden yönetsel işlere geçiş yaşamıştır Endüstri 4.0’a neden gereksinim duyulduğu (Castells, 2005). Aynı zamanda bu dönem, sorusunun karşılığı; Çin’in küresel piyasada bilgi ve işlem teknolojilerinin(BİT) elde ettiği rekabetçi konumu sebebiyle şekillenmeye başladığı dönemdir. BİT, Batılı ülkelerce tehdit algısının oluşması ve bilgiye ulaşmayı iletişim araçları aracılığı Doğu’nun bir fabrika niteliğinde işleyen ile gerçekleştirme anlamına gelmektedir. üretim tesisi özelliğinin, tekrar Batı’ya BİT’in üretim aşamasında kullanılması; kaydırılması arzusudur. düşük maliyet, hızlı üretim ve işgücü verimliliği sağlamaktadır (Türedi, 2013). Endüstriyel devrimler üretim yapısını her aşamada değiştirmiştir. Kaynak Dünya bugün yeni bir dönüşümden optimizasyonu sorunları, ülkelerin yasal bahsetmektedir: 4. Sanayi Devrimi ya da düzenlemeleri ve ham madde fiyatları artışı, diğer adıyla Endüstri 4.0. İlk olarak 2011 bir süre sonra gelişmiş ülkelerde pazarın yılında Almanya’da düzenlenen Hannover doygunluk noktasına ulaşmasına sebep Fuarı’nda kullanılan bu kavram, Alman olmuştur. Aynı dönemlerde gelişmekte olan Ulusal Bilim ve Mühendislik Akademisi ülkelerin pazarda sadece hammadde (acatech) tarafından 2013 yılında tedarikçisi olarak değil, aynı zamanda yayınlanan “Endüstri 4.0 Manifestosu” ile üretime geçebilme gayesi, gelişmiş ve dünyaya duyurulmuştur(Alçın, 2016). gelişmekte olan ülkeleri işbirliğine Endüstri 4.0, tüm fiziksel varlıkların uçtan sürüklemiştir. Bu işbirliği; gelişmiş uca sayısallaştırılmasına ve yatay-dikey ülkelerin hem bilgilerini hem de finansal değer zincirleriyle birlikte dijital kaynaklarını gelişmekte olan ülkelere ekosistemlere entegrasyonuna odaklanır aktarması, gelişmekte olan ülkelerin de (PWC, 2016). Daha basit bir ifadeyle üretim tesislerini gelişmiş ülkelere açması enformasyon teknolojileri ile operasyonel şeklindeydi. Bu sayede, gelişmiş ülkeler; teknolojileri birbirine yaklaştırmayı pazardaki doygunluk ve hammadde fiyatı amaçlayan BİT’in üretim süreçlerini yoğun yüksekliği problemlerinin önüne geçmiştir. şekilde etkilemesi ve dönüştürmesi ile ortaya çıkan bir durumdur (Banger, 2017). Gelişmekte olan ülkeler ise hem bilgi edinmeyi sağlamış hem de pazarda üretici 2.2. Endüstri 4.0 konumunu almıştır (Siemens, 2016). Fakat Endüstri 4.0; üretim hatlarının algılayıcı sanayi üretiminde dengelerin değişmeye sistemlerdeki sensörler sayesinde birbiri ile başlaması, Batılı ülkelerce Doğu’da bağlantılı halde olduğu, anlık veri özellikle Çin’in bir tehdit oluşturduğu alışverişinin gerçekleştiği ve bu sayede düşüncesini geliştirmiştir. Avrupa’nın 27 bütün bir sistemdeki yazılımların, ülkesi 2006 yılında 550 milyar € sanayi algoritmaların anlık raporlara dönüşebildiği üretimi gerçekleştirirken, 2011 yılında bu geleceğin fabrikalarını oluşturmaktadır. Bu rakam 620 milyar €’ya çıkmıştır. Çin ise bir döngü olarak kabul edildiğinde, yatay tek başına 2006 yılında 170 milyar € sanayi entegrasyon Endüstri 4.0’ın bir ya da birkaç üretimi gerçekleştirirken, 2011 yılında 580 fabrikada değil, bir ülkede işlenmesi milyar €’ya ulaşmıştır. Çin’in 2011 yılında gereken bir süreç halini alacaktır. tek başına 27 Avrupa ülkesinin üretimini Döngünün gerçekleştirilebilmesi ya da yakalayabilmesi, Batılı ülkeler tarafından öncelikli olarak bir fabrikanın geleceğin
1584 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı yeni bir sanayi devriminin başlatılmasına 3. DİJİTALLEŞMENİN İŞGÜCÜ sebep olmuştur (Ersoy, 2016). PİYASASINA ETKİLERİ Çin’in artan küresel gücüne karşı nasıl 3.1. İnsan-Makine Etkileşimine Farklı savaşılacağı üç madde ile belirlenmiştir; Yaklaşımlar pazara çıkış hızı, esneklik ve verimlilik. Teknoloji ve işgücü piyasası üzerine Ürünlerin pazara çıkış süresinin iktisadi yaklaşımlar, klasik iktisat artırılmasıyla, ürünlerin benzer ürünler savunucularından Ricardo ile başlamıştır. arasından daha hızlı sıyrılması ve bu sayede Ricardo’nun, teknolojik gelişmeler kâr oranlarının fazlalaştırılması, üretim üzerindeki çalışmalarının amacı; üretim hatlarında esnekliğin sağlanması ile değişen sürecinde makine kullanımının toplumun müşteri taleplerine üretim hatlarını farklı sınıfları üzerindeki etkilerini durdurmadan anlık olarak cevap vermek ve incelemektir. Ricardo, makine kullanımı üretim hatlarını ucuzlaştırarak verimliliği sonucunda emek-sermaye arasında ikame yükseltmek amaçlanmıştır (Siemens, 2016). etkisinin oluşacağını öne sürer. Kapitalist Yeni teknolojiler, öncelikli olarak varlığını üretimin makineleşmeye yönelmesinin üretim yapısında göstermektedir. Fakat nedeni, sermayedarların daha fazla kar elde imalat sanayindeki dönüşüm, işgücü etme dürtüsünden kaynaklanır. Teknolojik piyasaları ve tüketici davranışlarında arz ve gelişmenin olmadığı varsayıldığında, talebin yönünü etkileyebilir. Firmaların işçilerin geçimlik mallardaki bir artış işgücünden tasarruf etme, stok yönetimi sonucunda, kâr oranları azalma eğilimde sağlama, etkin süreç yönetimi, kalite olacaktır. Sermaye birikimi ve nüfus yönetimi, ürün üretiminden başlayarak satış artışına karşın, geçimlik malların ve sonrası hizmetler sürecinde kontrol fiyatlarının yükselişi, ücretleri düşürür. sağlayabilme etkinlikleri, verimliliklerini Sermayedar, kârı artırmak amacıyla artırmada geniş bir yelpaze sunmaktadır işgücünden tasarruf edecek ve üretimi (McKinsey ve Company, 2015). makineleştirecektir. Sonuç olarak, üretim sürecinde makinelerin kullanılıp işgücünün Endüstri 4.0, beraberinde zorlukları ve tasfiye edilmesi, sermayedarın kârını artırır. fırsatları getiren bir süreçtir. Kişisel Ricardo, makine kullanımının, üretimdeki yaşamın verimliliğini artıran yeni ürün ve işçileri tamamen yok edeceğini öne sürmez. hizmetler, ulaştırma ve haberleşme Ona göre, kullanılan makinelerin maliyetlerinin azalması, lojistik ve küresel çalıştırılması ve bakımı gibi ihtiyaçları tedarik zincirlerinin daha etkin hale gelmesi karşılayabilmek için, işgücü varlığını bu fırsatlardan kimileri olabilir. Fakat sürdürecektir (Ardor ve Varlık, 2009). işgücü piyasasındaki olası değişimler, Endüstri 4.0’ın beraberinde getirdiği ve Marx ise çalışmalarını kapitalist sistemde sürece tehditkar yaklaşılmasına sebep olan emeğin sömürüsü temeline oturtur zorluklar olarak değerlendirilebilir. (Göktürk, 2015). Marx, teknolojik İşgücünün makinelerle yer değiştirmesi, ilerlemelerin emeğin verimliliğini istihdam oranlarında azalma etkisi artıracağını ve bunun sonucunda; malların yaratabileceği gibi, üretimde hata ucuzlayacağını, emeğin çalışma süresini oranlarının en aza indirilmesi de mümkün azaltacağını ve sonuçta artı değerin olabilir. İnsanların üretimde yer alabilmesi artacağını iddia etmiştir (Günaydın, 2009). için kritik olan ise yetenek faktörüdür. Bu Göreli artı değer ve sermaye bileşimlerinin durum, düşük beceri/düşük ücret, yüksek teknolojiyi; emeğin sömürülmesi, beceri/yüksek ücret ayrımını kaynakların metalaştırılması ve piyasanın derinleştirebilir(Schwab, 2016). genişletilmesi amaçları ile oluşturduğunu öne sürmektedir. Artı değer ve göreli artı
değer kavramları, Marx’ta teknoloji ve emek ilişkisi arasındaki temel noktadır. Sermaye birikimi, kaynağını üretilen
1585 DOĞRU – MEÇİK 2017
ürünün dolaşımından değil, ürünün üretilme firmaların piyasada var olabilme koşullarını sürecinden almaktadır. Daha fazla sermaye nitelendirmektedir. Yıkım süreci, teknolojik birikimi ve artı değerin artırılarak çalışma ilerlemelerin gerisinde kalan, verimsiz süresinin azaltılması ise üretimin üretim sergileyen firmaların piyasadan makineleşmesi ile mümkün olabilir (Narin, çekilmesini tanımlamaktadır. Yaratım 2010). Bu noktada, teknolojiye Marx süreci ise teknolojik yeniliklere adapte gözüyle baktığımızda, problem teknolojik olabilen ve verimli üretimde bulunabilen ilerlemelerin iktisadi büyümeyi nasıl yenilikçi firmaların piyasaya girişini temsil etkilediği değil, sermaye birikimini ve artı eder. Schumpeter, teknolojik gelişmeler ve değeri artırarak kârı en çoklaştırmaya inovasyonu kullanan firmaların piyasaya çalışan burjuvanın, emeği nasıl girişinin, ekonomik büyümeyi artıracağını sömürdüğüdür. Makineleşme ile birlikte ifade eder (Fikirli ve Çetin, 2017). emeğin verimliliğini artırmanın yolu, artı İktisadi düşünürler, teknolojik gelişmeler ve değeri artırmaktır. Artı değeri artırmak ise emek girdisine yönelik düşüncelerinde bir emeğin sömürüsünün artması anlamına fikir birliğine ulaşamamıştır. Emek gücüne gelir (Alçın, 2006 aktaran Göktürk, 2015). alternatif olarak, makine ve ekipman Emeğin sermaye ile ikamesinin yanı sıra kullanımı, üretim faktörlerinden emek ve Marx’a göre, teknolojik ilerlemelerin başka sermaye arasındaki ikame endişesini bir boyutu daha vardır. Üretim süreçlerinin tetiklemekte ve fikir ayrılıkları makineleşmesi, işçi sınıfını işgücü doğmaktadır. Dijitalleşen üretim sürecinin, piyasasından çekecek ve neticede yedek işgücü piyasasında yapısal dönüşümlere işsizler ordusunda artış meydana gelecektir neden olabilirliği, teknolojik işsizlik (Bocutoğlu, 2012). kavramını tekrar tartışmaya açmıştır. Teknolojik işsizliğin hacmi, makinenin Artı değer konusunda İbn Haldun’un işgücünü ikamesine olduğu kadar, yaklaşımı ise işbölümünü gündeme işgücünün yeni üretim yöntemlerini getirmektedir. Buna göre, işbölümü; bilmesine de bağlıdır (Bozdağlıoğlu, 2008). ilerlemenin temelini oluşturan bir tür dinamo olarak görülür. Bu sayede üretimde Otomasyon sistemlerinin yaygınlaşması verimlilik artacaktır. Ancak İbn Haldun’un mal ve hizmet üretiminde insan gücünü ekonomiyi yöntemsel bakımdan bir sebep- zorunlu girdi olmaktan çıkartmaktadır. sonuç mekanizması yerine karşılıklı bir Firmanın karını en çoklaştırma ilkesi ile ilişki ve etkileşimle ele alması sayesinde bu hareket ederek maliyet minimizasyonuna sürecin işsizlikle sonuçlanması beklenmez gitmesi, fabrikalarda insan gücü yerine (Kozak, 1999). makine kullanımını artırmaktadır. İnsanın daha maliyetli ve daha çok hata yapma Schumpeter, diğer iktisadi düşünürlerden ihtimaline sahip olması, istihdam farklı olarak, ekonomik kalkınmayı edilebilirliğini kısıtlayıcı etmenlerdir. yenilikçilik ile bağdaştırmış ve kalkınmanın İşgücünün dışına itilmemek için insan, temeline girişimciyi oturtmuştur. üretimde kullanılan bir makineden daha Teknolojik yeniliklerin ekonomik üstün vasıflara sahip olmalıdır. durgunlukları önleyeceğini ileri süren Schumpeter, durgunluğun gerçekleşmesi Bir fabrikanın üretim bantları, her bir halinde, bunun sebebinin girişimcinin devrim gözetildiğinde yapısal dönüşümlere yeniliklerden kopması olduğunu belirtir. uğramıştır. Bant tipi üretim sistemi ile işgücünün niteliğine olan talep azalmış ve Schumpeter’in önemli teorilerinden biri de işgücü vasıfsızlaşma eğilimine girmiş, ekonomide dengeyi analiz eden yaratıcı teknolojinin üretimde yoğun kullanımıyla yıkım teorisidir (Küçükkalay, 2015). gerçekleşen otomasyon döneminde ise Yaratıcı yıkım, teknolojik ilerlemelerin işgücü yapısında uzmanlaşma ön plana piyasadaki mevcut dengeyi bozarak, farklı çıkmıştır (Görçün, 2016). bir denge noktasına başlayan yönelimi ifade eder. Teori, yaratım ve yıkım tarafları ile
1586 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Endüstri 4.0, üretim bandında maliyet ve becerilere dayalı olacağını minimizasyonu ve verimlilik artışını esas öngörmektedir. İnsanın akıl ve becerilerine alan bir dönüşümdür. Üretim bantlarındaki dayalı vasıflaştırıldığı yeni süreç, aynı dijitalleşmenin neticeleri henüz zamanda yönetim ve emek arasındaki netleşmemekle birlikte, konvansiyonel ayrımı kaldırıcı bir rol üstlenecektir fabrikalaşmanın yerini akıllı fabrikalara (Aydoğan, 2007). bırakması, işgücü piyasasındaki yapısal Kötümser yaklaşıma göre ise dijital özelliklerin değişeceği yönünde bir algıyı teknolojilerin kullanımının yaygınlaşması, kaçınılmaz kılmaktadır. bir fabrika için emek-sermaye ikamesinin Teknolojik gelişmelerin istihdam üzerine doğmasına neden olmaktadır. Fabrikalarda etkisini ele alan uzmanlar, günümüzde iki kas gücünün yerini robotların alıyor olması, farklı yaklaşımda ayrışmaktadır. İstihdam üretim sürecinde daha az emek ve daha fırsatlarının artacağını ileri süren iyimserler, fazla sermayenin ortaya çıkması ile öngörülerini farklılaşan ürün ve hizmetlere sonuçlanır (Brynjolfsson ve Mcafee, 2015). olan talep artışına ve ortaya çıkacağı kabul Mevcut işgücü yapısı, bir üretim hattında görülen yeni iş modellerine dayandırır. birbirleri ile entegre edilmiş olarak çalışan, İstihdam oranlarında azalış makine ve ekipmanın bakım ve onarımını gerçekleşeceğini ileri süren kötümserler ise gerçekleştiren veya kurumsal alanda karar bu azalışı emek-sermaye ikamesine alıcı pozisyonda bulunan rollere yönelik bağlamaktadır. İşgücünün hangi oranda talebi karşılamaktadır. ikame edilebileceği ve bu durumun ne Üretim hatlarındaki bilgisayarlaşma; kadar zaman alacağı yönündeki fabrika için üretim maliyetlerini azaltmakta, belirsizlikler kötümser yaklaşım üretimde hata payını minimize etmekte, sergileyenler için bir diğer tıkanıklık vardiya sistemini ortadan kaldırmakta, noktasıdır (Schwab, 2016). esneklik ilkesi doğrultusunda kişisel İyimser yaklaşım, yüksek işgücü niteliğinin taleplere yanıt vermekte ve verimliliği insan-makine etkileşimi içerisinde çalışma artırmaktadır. Firma çıkarları gözetildiğinde yaşamına devam edeceğini öne sürer. bu durum, emek girdisinin üretim İşgücü piyasasındaki istihdam daralmasının sürecindeki etkinliğini azaltmaktadır (Akın, geçici olduğunu ve kısa dönemde 2017). Bir diğer eleştiri noktası ise esnek daralmanın gerçekleşeceğini, uzun çalışma ilişkileri ve uzmanlaşan işgücü dönemde ise istihdam oranlarında bir artış üzerinedir. İşgücü yapısında kalıcı olarak meydana geleceği nitelendirilmektedir. Bu nitelikli hale gelen üretim işçileri ile geçici nokta, kötümser yaklaşımca doğacağına olarak çalışan işçiler arasında oluşan inanılan, zaman belirsizliği problemini çekirdek ve çeper bölüşümünün ortadan kaldırmaktadır. İyimser irdelenmediği eleştirilmektedir. Piyasada yaklaşımda, uzun dönemde piyasadaki yer edinmiş vasıflı işgücü “çekirdek”, daha nitelikli eleman sayısının artışına ilişkin bir yüksek ücret ve görece yüksek güvenceye beklenti hâkimdir. Bunun nedeni, bir sahiptir. Fakat geçici işgücü “çeper”, politika tavsiyesi olarak da tasvir edilen sözleşmeler eşliğinde çalışan ve yeterli mesleki eğitimlerdir (EBSO, 2015). İşgücü ücret düzeyine ulaşamamış, görece düşük profilinin yükselmesi ve vasıfsız işgücünün güvenceye sahiptir. Merkezde bulunan piyasada var olabilme koşullarından bir çekirdek işgücü, çeperdeki işçilerin diğeri, etkisini orta/uzun vadede göstermesi sömürülmesi ile daha iyi koşullara sahip beklenen yeni iş modelleri üzerinedir. Kısa olmaktadır (Aydoğan, 2007). vadede ileri otomasyon ile istihdamda İyimser ve kötümser yaklaşımlar yaşanan kayıpların enformasyon ağırlıklı incelendiğinde, ortak kanaat getirilen nokta; sektörlerde oluşacak yeni iş modelleri işgücünün nitelikli hale getirilmesinin neticesinde telafi edilebileceğini ileri süren mutlak olduğudur. Akıllı bir fabrikada yaklaşım, eski iş modellerinin yerini alan bulunan; dinamik yönlendirme, otonom yeni iş modellerinin zihinsel emek ile akıl
1587 DOĞRU – MEÇİK 2017 organizasyon, kapsamlı bağlantılar, büyük etkilemektedir. Süreç yeniliği, üretimde veri ve derin yakınsaklık özelliklerinin, ileri kullanılan emek faktörünün tasfiye otomasyon sürecinde istihdam fırsatlarını edilmesiyle bağlantılıdır. Mikro ölçekte, bir değerlendirebilen kesim yüksek vasıflı firma için ilk olarak işgücü tasarrufu ve işgücü olurken, düşük vasıflı işgücünün bağlantılı olarak maliyette azalmalara neden istihdam edilebilirliği azalacağı yönünde bir olabileceği gibi, tam rekabetçi koşullar beklenti ortaya çıkabilir (Wang vd., 2016). kabul edildiğinde; ürün fiyatlarında düşüşe Bu noktada niteliksizleşme kavramı üzerine neden olacak, talepte ve istihdam farklı eğilimler gözlemlenebilmektedir. oranlarında artış gözlemlenecektir. Sektörel Üretim süreçlerindeki iş akışının düzeyde ise üretim artışı, işgücü parçalanması, önceki devrimlerde niteliksiz ihtiyacındaki azalıştan fazla olduğu hale gelme hadisesini beraberinde takdirde istihdam oranlarında artış getirmiştir. Fakat yaşanan teknolojik gerçekleşecektir (Ekinci ve Gül, 2015). ilerlemeler, yeniden vasıflaşmayı da Makro ölçekte ise teknolojik yeniliklerin doğurabilmektedir. Üretkenlik artışı için işgücü yapısındaki değişmeleri ne yönde vasıflı işgücüne ihtiyaç duyulacağı etkileyeceğine dair beş adet telafi edici ortadadır. Nitekim sermaye birikimini mekanizma mevcuttur (Vivarelli, 1995 artırmayı hedefleyen bir firma, verimliliğe aktaran Taymaz, 1997): odaklanacak ve bunun içinde nitelikli 1. Süreç yenilikleri ürün fiyatlarında işgücü talebini artıracaktır (Friedman, 1977 azalmaya sebep olur. Ürün fiyatlarının aktaran Buyruk, 2018). düşmesi sonucunda üretim miktarı 3.2. Verimlilik, Ücretler ve Yeni İş artar. Üretim miktarındaki artış Modelleri Faktörü istihdam oranlarının artmasını tetikler. Teknolojik gelişmeler, üretim 2. Süreç yenilikleri beraberinde yeni yöntemlerinin gelişmesini sağlayarak ve makine ve ekipmana talebi getirir. ürünlerin değerini artırarak, firmaların Makine ve ekipmanı üreten verimliliğini artırır. Üretim ve ürün sektörlerde talep ve istihdam artar. üzerindeki değişiklikler tiplerine bağlı 3. Ürün fiyatlarındaki düşüş ve olarak farklı sonuçlar ortaya çıkartmaktadır. ücretlerdeki artış ile birlikte tüketim Ürün yenilikleri, piyasadaki mevcut ürünün malına olan talepte ve tüketim malını yerini almayı sağlayarak talebi artırıcı bir üreten sektörün istihdam ihtiyacında etkiye sahiptir. Ürün yeniliğinin istihdam artış olur. üzerindeki etkisi ise net biçimde ortaya 4. Olası bir işsizlik durumunda konamamaktadır. Eğer ki yeni ürün ücretlerdeki düşüş, firmanın karını piyasada yer edinebilirse, talepteki artış artırır ve firmayı üretime teşvik eder. doğrudan üretim miktarını artıracaktır. Bu Sonuçta firma işgücü talebini artırır. durumda, sektörel bazda bir istihdam 5. Süreç yeniliği ile birlikte ücretlerdeki artışından bahsedilebilir. Fakat makro düşüş para talebini azaltır. Bu ölçekte yaklaşıldığında, tam istihdam durumda, faiz oranları düşer ve koşullarında işgücü talebindeki artış, ücret yatırımlar ve istihdamda artış faktörünün artmasına sebep olacaktır. gözlemlenir (Pigou etkisi). Sektördeki ücretlerin artışına bağlı olarak, diğer sektörlerde ücretlerin düşüşü, bu Teknolojik gelişmelerin, üretim sürecinde sektörlerde istihdamı azaltacaktır. Neticede çözüm aracı olarak kullanılmaya ürün yeniliğinin istihdam oranları üzerinde başlanması fabrika ortamında köklü iyileşmeye sebep olması, ücretlerdeki artış değişikleri beraberinde getirmiştir. tarafından gerçekleştirilecektir. Konvansiyonel fabrikalarda gerçekleştirilen üretim tekniklerinin bireysel tüketim Süreç yeniliği ise firmanın üretim şeklini talebini karşılayamaması, üretim hatlarının teknolojik gelişmelere entegre etmesiyle, tam zamanlı çalıştırılamaması, yöneticilerin maliyet yapısıyla ilgilidir ve arzı stok taleplerinde kontrolü sağlayamaması
1588 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı neticesinde envanter maliyetlerinin artması yaklaşık 650 işçi çalışırken, şuan otomatik ve üretim çözümlerinde insan faktörünün kayışa bağlı her bantta 3 işçi çalışmaktadır. maliyetli yapısı, bugün karşımıza geleceğin Robot kollar, mesleki eğitimi yeterli olan fabrikaları ismiyle nitelenen dijital sistem insanlardan daha fazla ve kaliteli ürünler bileşenlerini çıkartmıştır (Görçün, 2016). üretebilirken %25 olan hata payını %5’e Geleceğin fabrikaları, üretim sistemlerinde kadar düşürmektedir. 24 saat aralıksız kas gücünü izole etmekte ve üretimin; üretim yapan fabrikanın, üretim kapasitesi sürekli çalışan, hata payı düşük, yüksek ayda kişi başı 8 bin parçadan 21 bin hızda ve tam esnek, eş zamanlı veri akışı parçaya yükselmiştir (The Economic sağlayan makine ve ekipmanlar tarafından Times, 2015). organize edilmesidir. Geleneksel üretim Yukarıda verilen iki örnekte görüldüğü modellerinin yerini almakta olan yeni gibi, imalat sektöründe kullanılan bir ekonomik üretim modelinin, fabrikalarda endüstriyel robot üretici için hız, verimlilik vücut bulmasında etkili olan faktörlerden ve esneklik avantajları sağlamaktadır. biri, üretimde verimlilik artışı sağlamaktır. Ürünün üretim sürecinin hızlanması ile Kas gücü ve verimlilik kavramları pazara çıkış hızının artışı, rakip benzer teknolojik devinimlerin çıkış noktası olarak ürünler için üreticiye küresel ölçekte kabul görebilir. Bu çıkış noktası ile insanın yüksek rekabet gücü fırsatı taşıyabilir. daha maliyetli bir yapıya sahip olması ve Otomasyonun esnek üretim hatlarına her zaman aynı verimli üretimi entegre edilerek uygulandığı dijital gerçekleştirememesi, üretim tesislerinin dönüşümün, teknolojik işsizliği tekrar gün dijitalleşmesini beraberinde getirmektedir. yüzüne çıkarttığı düşünülse de, bu sürecin Teknoloji üreticiye maliyetlerini istihdam üzerinde olumlu etkileri de söz düşürebilme imkânı sağlamaktadır. Bir konusudur (Topkaya, 2016). fabrika için insan; işçilik maliyeti ve insan Endüstriyel robotların ekonomik sonuçlara odaklı hata payının yüksek olması, üretim etkisini Graetz ve Michaels (2015) aşamasında hız kaybı yaşanması demektir. endüstriyel robotların işgücü verimliliğini Almanya’nın Amberg şehrinde bulunan ve üretimin katma değerini artırdıklarını Siemens’in bir dijital fabrikası, geleceğin belirtmiştir. Araştırmaya göre, artan robot fabrikalarına örnek olma özelliğine sahiptir. kullanımı toplam büyümenin onda birini Çalışanlarının %75’lik kesimini robotlar oluşturmaktadır. Yoğun robot kullanımının oluştururken geri kalan %25’lik kesimi ise toplam faktör verimliliğini ve ücretleri kurumsal alanda çalışan insanlar oluşturur. artırdığı nitelenmiştir. Endüstri robotlarının Binin üzerinde ürün çeşidi bulunan genel istihdam düzeyi üzerinde belirgin bir fabrikada 1 milyon ürün üretilebilmekte ve etkisi olmadığı, fakat düşük vasıflı ve az üretilen ürünlerin hata oranı 12/1.000.000 ölçüde orta vasıflı işgücünün istihdam olarak saptanmaktadır. Aynı üretim edilebilirliğinin azaldığına yönelik kanıtlar hattından kişiselleştirilmiş ürünlerin ileri sürülmüştür. üretildiği, elektrik enerjisi kullanımının Üretim proseslerindeki değişim farklı azaltılmasıyla verimliliğin yükseltildiği, uzmanlık alanlarının doğmasına neden emeğin yerini, ağırlıklı olarak robotların olmuştur. Teknolojik değişimin aldığı bu dijital fabrika, düşük maliyetli yansımaları, fabrikalarda yapay zekânın ürün üretebilmektedir (Siemens, 2016). kullanılması ve dijital ağlardaki gelişmeler Benzer şekilde, Çin’in Dongguan şehrinde işgücünün niteliğini ve iş yapış şekillerini telefon imalatı üzerine bir fabrika, dünyanın değiştiren gelişmelerdir (Öztuna, 2017). İş ilk insansız robot fabrikası olarak yapış şekillerinin değişimi, işgücünde anılmaktadır. Fabrikanın %80’ini robotlar aranan kabiliyetleri değiştiren bir etmendir. oluştururken %20’sini teknik ekip oluşturmaktadır. Bir robot kolu, ortalama 6- 8 işçinin üstlendiği işi yapabilmektedir. Robotlarla üretimden önce her bantta
1589 DOĞRU – MEÇİK 2018
Tablo 1: 2015-2020 Yılları Aranan Yetenek, Beceri ve Sektör Bazında Beceri Alanları Bilişsel Yetenekler İçerik Becerileri Yaratıcılık Aktif Öğrenme Mantıksal Akıl Yürütme Sözlü Anlatım Problem Çözebilme Okuduğunu Anlama Matematiksel Akıl Yürütme Yazılı İfade Görsellik BİT Okuryazarlığı
Fiziksel Yetenekler Süreç Becerileri Fiziksel Güç Aktif Dinleme El Becerisi ve Hassaslık Eleştirel Düşünme Kendini ve diğerlerini Gözlemleme Bozulma Göstermesi Beklenen Becerileri Talep Artışı Beklenen Beceri Alanları Alanları Veri Analizi İmalat ve Üretim Rolleri Bilgisayar ve Matematik Büro ve İdari Görevler Mimarlık ve Mühendislik Kurulum ve Bakım Uzmanlaşmış Satış Danışmanlığı Medya, Eğlence ve Bilgi Üst Düzey Yönetici Finansal Hizmetler ve Yatırımcılar Ürün Tasarımı Altyapı İnsan Kaynakları ve Organizasyonel Sağlık Gelişim Uzmanlığı Enerji
Kaynak:Yazarlar tarafından,WEF’in “The Future of Jobs” raporu veri alınarak hazırlanmıştır.
World Economic Forum’un “The Future of Raporda büyümesi beklenen iş modelleri 8 Jobs” raporuna göre, ilkokul düzeyindeki madde ile sıralanmış ve birinci sırada veri öğrencilerin gelecekteki mesleklerinin analistliğinin tüm sektörlerde daha fazla %65’ininhenüz isimsiz meslekler olduğu ve talep edileceği öngörülmüştür. İkinci sırada bu mesleklerde istihdam edilecek; bir bütün olarak bilgisayar ve matematik yaratıcılık özelliği yüksek, problem çözme alanında bilgisayar programcıları, yazılım odaklı, mantıksal ve matematiksel olarak geliştiricileri ve bilgi güvenliği analistleri akıl yürütebilen ve görsel kabiliyeti mevcut, bulunmaktadır. Üçüncü sırada mimarlık ve bilişsel yeteneğe sahip çalışanlar olacaktır. mühendislik alanlarına olan talebin Bu değişimler göz önüne alındığında artacağı, 2020 yılına gelindiğinde bu fiziksel yetenekler grubunun sektörde 20 alanlarda dünya çapında 2 milyon iş işte 1 iş yapma eğilimi içinde olabileceği yaratılacağı öngörülmüştür. Sıralamanın düşünülmektedir. Fiziksel yeteneklerden geri kalanında; uzmanlaşmış satış ziyade, bilişsel yetenekler ve süreç elemanları, üst düzey yöneticiler, ürün becerileri genel olarak sektörlerde daha tasarımcıları, insan kaynakları ve fazla talep edilen yetenek alanlarını organizasyonel gelişim uzmanları ve devlet oluşturacaktır. Rapor yıl tabanlı ilişkileri uzmanları bulunmaktadır. incelendiğinde, aranan niteliklerin hızla Rapora göre, katılımcılar; işgücü değiştiği gözlemlenir. 2015 yılında, piyasasındaki olumsuz değişimin sebebini geleceğin mesleklerinde aranan yetkinlikler yapay zekâ olarak göstermektedir. İmalat ve sıralamasında; ikinci sırayı takım çalışması üretim rollerinde düşük düzeyde bir azalış alırken, 2020 yılına gelindiğinde takım beklenirken büro ve idari işlerde azalış çalışması beşinci sıradadır. 2015 yılında yönünde yüksek bir beklenti söz konusudur. görülmeyen, fakat 2020 yılında beklenen İmalat sanayinde ve üretim yapısındaki yeni yetkinlikler; yaratıcılık, duygusal zekâ olumsuz beklentiler emek girdisinin anlam ve bilişsel esnekliktir. değişimine uğramasından kaynaklanabilir.
1590 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı İş yapış şekillerindeki değişim endüstriyel önlemektedir (Çelik, 2004). Sanayi devrimi sektörlerde olumsuz etkiler doğurabileceği sonrası üretim tesislerini ellerinde gibi küresel rekabeti artırıcı yeni iş alanları bulunduran kesim zenginleşirken, ücretlerin veya mevcut iş modellerine olan talep düşmesi, gelir dağılımındaki dengesizliği artışını da beraberinde getirebilir. Büyük beraberinde getirmiştir. Gelirin adaletsiz veri, nesnelerin interneti ve 3D baskı dağılımı ise endüstrileşen toplumlarda cihazlarının imalat sanayi ve üretim ideolojik çatışmalara sebep olmuştur (Aksu, şekillerinde kullanılması bilgisayar ve 1993 aktaran Çalışkan, 2010). matematik, mimarlık ve mühendislik 1970’lerden itibaren kapitalist üretim alanlarında işgücü talebini artırıcı tarzında yaşanan bant tipi değişiklikler gelişmelerdir. işgücü piyasasının yapısal özelliklerini Katılımcılar özellikle uzmanlaşma alanında değiştirmiştir. Fordist dönemde bant tipi yeni iş modellerine örnek olarak; insan üretim tarzı, üretim bölüşümünü ortaya kaynakları, organizasyonel gelişim çıkartmış ve üretim bandında en küçük uzmanları, nanoteknoloji, malzeme ve birime kadar işlemler bölümlendirilerek mühendislik uzmanları, bilgi sistemleri çıktı üretilmiştir. Bu dönem, vasıflı-vasıfsız uzmanları ve endüstriyel tasarımcıları işçi kavramlarının birbirine geçtiği ve göstermektedir. Tabloda değişim beklenen uzmanlaşma kavramının geçerliliğini beceri alanları grubunda yer alan sektörler, yitirdiği bir süreçtir. Bir diğer etkisi ise kısa dönemde işgücü talebinin azalması vasıfsız işgücünün kısa dönemde beklenen sektörlerdir. Bilgisayar ve eğitilebilmesidir. 1970’lere kadar olan bu mühendislik alanlarındaki talep artışı bu süreçte, istihdam oranlarında ciddi bir sektörlerde istihdamın daralmasına sebep değişiklik yaşanmamış ve gelir dağılımı da olabilir. Enerji, sağlık, finansal hizmetler ve farklı bir ivme edinmemiştir. Fakat bilgi ve iletişim sektörlerinde göreceli 1970’lerden sonra üretim yapısı olarak daha az değişim beklenmektedir. yalınlaşmaya başlamıştır. Yalın üretimde Yüksek düzeyde bozulmaya maruz kalacak firmalar üretim maliyetlerini azaltmak için sektörlerden BİT’te ise problem çözebilme emek girdisini tasfiye etmekte ve istihdam ve analitik düşünebilme yeteneğine sahip, ettiği emeği ise yüksek vasıflı üretim kodlama ve programlama alanlarında etkin işçilerinden oluşturmaktadır. Üretim işgücüne kayma olacağı düşünülmektedir. tarzındaki bu değişim, istihdam, ücretler ve gelir dağılımı üzerinde ise bozulmalara Burada bir diğer unsur ise ücret faktörüdür. sebep olmaktadır (Baş, 2009). Bunun İşçinin yaptığı iş, bir robot ile ikame sebebi, vasıfsız işgücünden vasıflı işgücüne edilebilir iş ise ücretler, azalan bir trend emek talebinde artışlar yaşanmasıdır. izleyecektir. Fakat işçinin yaptığı iş, Piyasada vasıflı işgücü arzı artmakta fakat teknolojik dönüşüme uygun bir iş ise teknolojik gelişmelerin hızla ilerlemesi, işçinin verdiği hizmete olan talep artacağı artan talebe cevap vermeyi engellemektedir. için ücretler, artan bir trend izleyecektir Neticede arz edilen emek girdisinin (Brynjolfsson ve Mcafee, 2015). ücretlerinde artış yaşanması, ücret 3.3. Endüstri 4.0, İşsizlik ve Gelir farklılaşmasını doğurmaktadır (Alkın, Dağılımı İlişkisi 2000). Toplumsal ve bireysel gelir farklılıkları Endüstri 4.0’ın işgücü piyasasında vasıflı hemen her dönemde var olmakla birlikte 1. işgücü arzını artırıcı bir eğilim içinde Sanayi Devrimi ile birlikte derinleşen bir olacağı öngörülebilir. Fordist dönemde uçurum halini almıştır. Kapitalist üretim vasıflaşmanın kısa dönemde sermayedarın daha fazla zenginleşmesine gerçekleştirilebilmesi, bu dönemde işgücü imkân tanımaktadır. Hâlbuki geleneksel piyasası göstergelerinde pek değişiklik üretim dönemlerinde sermaye yalnızca olmaması ile sonuçlanmıştır. Endüstri 4.0 topraktır ve sınırlı sermaye, sermayedarın sürecinde işgücünün mesleki ve teknik yüksek oranda zenginleşmesini eğitimle vasıf kazanımı, kısa vadede
1591 DOĞRU – MEÇİK 2017
öngörülemeyen bir telafi politikasıdır. Bu yüksek katma değerli ürünlere olan talep durumda, işgücü piyasasında kısa dönemde artışı, Türkiye’nin ileri teknoloji üretimi ile oluşacak işsizlik, daha çok vasıfsız üretim bu rekabetçi konumunu koruyabileceğinin işçileri üzerinde yoğunlaşabilir ve vasıflı göstergesidir. Türkiye’nin dış ticaret işgücünün de yine kısa dönemde arz performansını ve ekonomik büyümesini artışına yeterli cevap veremeyecek olması, artırabilmesi için yüksek teknolojili ürün az miktardaki vasıflı işgücünün ücretini üretim ve ihracında gerekli olan; yatırım artırırken, vasıfsız işgücünde ücretler azalan ortamının iyileştirilmesi, ürün ve hizmet bir trend izleyebilir. kalitesinin artırılması, ar-ge ve yenilik çalışmaları, ekonomik büyümeyi artırma ve Sonuç olarak, işgücünün önemli bir yüksek gelirli ülkeler grubuna girebilmesi kısmının üretimden çekilmesi her ne kadar için gerekli etmenlerdir (EKOIQ, 2014). sermayedarların kârını en çoklaştırmalarını sağlasa da, işgücü tasarrufu, işçilerin TÜSİAD ve BCG’nin “Türkiye’nin ücretten yoksun kalmasına sebep olabilir. Sanayide Dijital Dönüşüm Yetkinliği” adlı Yalın üretim döneminin başlangıcıyla raporuna göre, Türkiye’deki şirket kendini gösteren gelir dağılımındaki çalışanlarının %61’i dijital dönüşüme hazır bozulma, Endüstri 4.0 döneminde kısa olduğunu belirtmektedir. Fakat şirketlerin vadede devam edebilir. Uzun vadede ise dijital dönüşüm yetkinliklerinin düşük politik tavsiyelerin ışığında gelir daha adil olduğu saptanmış, bu şirketlerin sadece bir dağılım seyri izleyebilir. %2’sinin yapay zekâ ve akıllı sistemler teknolojilerini başarıyla kullandıkları
sonucuna ulaşılmıştır. 4. ENDÜSTRİ 4.0 VE TÜRKİYE DENEYİMİ Aynı raporda, dijital dönüşümün 4.1. Türkiye Endüstri 4.0’ın Neresinde? gerçekleştirilmesinde karşılaşılan sorunlar; yatırım maliyetlerinin yüksekliği, yatırım T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı geri dönüşünün belirsizliği, teknoloji tarafından hazırlanan Sanayi Stratejisi kullanıcısı şirketlerin dijital teknolojilere Belgesi’nde Türkiye’nin sanayi stratejisinin talebinin az oluşu yer almaktır. Teknoloji vizyonu “Orta-yüksek ve yüksek teknolojili kullanıcısı şirketlerin karşılaştığı ürünlerde Afro-Avrasya’nın tasarım ve güçlüklerin en başında ise farkındalık üretim üssü olmak” olarak tanımlanmıştır seviyesinin düşük oluşu ve nitelikli işgücü (T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, varlığının yetersiz oluşu gelmektedir. 2015) Bu vizyona göre yüksek teknolojili ürünlerin üretimi, imalat sanayindeki dijital Dördüncü Sanayi Devrimi’nin en riskli dönüşümle sanayinin yüksek teknolojili konularından olan veri güvenliği ise ürün üretebilen bir yapıya geçmesi ile karşılaşılan güçlükler listesinde daha alt mümkün olabilecektir. konumdadır. Yatırımların en büyük engelleri oluşturduğu düşüncesi, 2023 Hedeflerinden olan yüksek gelir göstermektedir ki; Türkiye’de dönüşüm grubuna ulaşma hedefi göz önüne henüz ilk evrelerindedir. alındığında; Türkiye’nin, orta gelirden üst- orta gelire çıkması düşük teknolojili ürün GSYH’nin %17,5’ini imalat sanayinin üretiminden orta teknolojili ürün üretimine oluşturduğu Türkiye, firma bazında orta- geçilmesi sayesindedir (T.C. Kalkınma düşük teknoloji yoğunluklu üretim Bakanlığı, 2014). Türkiye’nin coğrafi gerçekleştirmektedir. Yüksek teknoloji konumunun kendisine lojistik avantajı ve yoğunluklu üretimde ise bu oran %3,6 olup düşük maliyetli işgücünün sağladığı düşük yüksek katma değerli üretim anlayışının maliyetli üretim yapabilmesi avantajlarını henüz imalat sanayinde yerini alamadığını kullanarak, küresel değer zincirinde kanıksar niteliktedir (ISO, 2018). Bu rekabetçi bir konumdadır (TÜSİAD ve kapsamda, T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji BCG, 2016). Küresel çapta rekabetçi bir Bakanlığı, “İmalat Sanayinin Dijital konum elde edebilmek için küresel pazarda Dönüşümü Raporu ve Yol Haritası”
1592 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı çalışmasında 10.000 firma ile gerçekleşen Buna göre, firmaların işgücüne ilişkin araştırmayı ve Türkiye’nin dijital dönüşüm problemleri; politikalarını sunmuştur. Nitelikli işgücü istihdamı için finansal Çalışmada öncelikli olarak firmaların cazibe yaratma zorluğu, imalat sanayinin dijital dönüşümü hakkında Nitelikli işgücü arzının yetersiz oluşu, farkındalık seviyeleri tespit edilmiştir. Firmaların, ağırlıklı olarak eklemeli imalat Nitelikli işgücünün imalat sanayinde alanında dijital dönüşümün farkında olduğu çalışmak istememesi, ve eklemeli imalatın firmaları için gerekli Mevcut işgücünün dijital çözüm olduğu düşüncesinde iken, nesnelerin geliştirme konusunda nitelik eksikliği, interneti ve büyük veri alanlarında Mevcut işgücünün dijital teknoloji farkındalık seviyesinin düşük ve gelecek kullanımı konusunda nitelik eksikliği, için göreceli olarak daha az önem arz eden bir oranda olduğu belirlenmiştir. Tedarikçi Mevcut işgücüne dijital teknolojilerin konumda bulunan firmaların, dijital kullanımı ve dijital çözüm geliştirme dönüşüm yolunda finansman ihtiyaçlarını nitelikleri kazandıracak eğitimlerin karşılama yöntemlerinde ise birinci sırayı bulunmaması, öz sermaye alırken, ikinci sırada devlet Mevcut işgücüne dijital teknolojilerin destekleri bulunmaktadır. Tedarikçi kullanımı ve dijital çözüm geliştirme firmaların ağırlıklı olarak devlet nitelikleri kazandıracak eğitimlerin desteklerinden faydalanmasının yanı sıra, kalitesiz olması olarak sıralanmıştır. finansman eksiklikleri temel sorunlardan Çalışma altı bileşime ayrılmış ve birinci biri olarak nitelendirilmiş ve devlet sırada insan faktörü yer almıştır. Bu politikalarının artırılması yönünde sorunlar ışığında, devlet tarafından kısa, beklentiler tespit edilmiştir. orta ve uzun vadede uygulanması planlanan Araştırmaya göre, finansman ihtiyacı temel çözüm yolları şu şekildedir: sorunlardan biri olarak değerlendirilebilir. İmalat sanayi sektöründeki firmaların Sürekli eğitim merkezlerinde teknoloji %81’i ve tedarikçi firmaların %57’si kullanıcıları yetiştirilmesi, devletin dijital dönüşüm yolunda finansal Üniversitelerde dijital teknoloji desteklerinin artırılması gerektiğini öne geliştiricileri yetiştiren programların sürmektedir. Bu noktada, firmaların artırılması, devletten beklentileri; yatırımların Eğitimcilere dijital yetkinlik desteklenmesi, devletin bizzat talep kazandırılması, oluşturması, farkındalığı artırmaya yönelik Dijital teknoloji alanında doktora çalışmalar gerçekleştirmesi ve eğitim öğreniminin desteklenmesi, sisteminin dijital dönüşüme adapte edilmesi olarak sıralanabilir. Bu noktada, Dijital yetkinliklere sahip işgücü ile Türkiye’nin dijital dönüşümü finansal sanayinin buluşturulması, olarak desteklediği, fakat uygulanan destek Dijital dönüşüm farkındalığının ve programlarının yeterli düzeye ulaşamadığı kullanımının artırılması, yorumu yapılmaktadır. İmalat sanayinde Dijital dönüşüm paydaşları arasında dijitalleşmenin ön koşullarından olan işbirliğinin artırılması. nitelikli işgücü istihdamına yönelik firmalar karşılaştıkları güçlükleri belirtmişlerdir. Türkiye’de dijitalleşme ile birlikte artan Türkiye’deki üniversitelerden mezun olan rekabet koşullarının insan kaynakları gençlerin yeni mezun profilini departmanlarına etkisini izlenebileceği değerlendirmiştir. Çalışma, yeni mezun firmalardan biri Assessment Systems’dır. 3.228 öğrenciyi kapsamakta ve VUCA Psikolojik ölçme ve değerlendirme alanında koşullarında gençlerin iş dünyasına ne faaliyet gösteren Assessment Systems, derecede adapte olduğunu belirlemek üzere
1593 DOĞRU – MEÇİK 2017 gerçekleştirilmiştir. Assessment Systems istihdamının gerçekleştirilmesi ile mümkün tarafından geliştirilen “Yeni Mezun olabilir (Yazıcı ve Düzkaya, 2016). Grubuna Özgü Durumsal Yargı Testi” 4.2. Araştırma Sorusu ve Yöntem kullanılan çalışma, etkileme ve ikna, analiz yeteneği, öğrenme çevikliği, başarı Çalışmanın araştırma sorusu Türkiye’nin, odaklılık ve ilişki yönetimi olarak farklı mevcut koşullarının Endüstri 4.0 süreci alanlarda veriler sunmaktadır. Her alanda bakımından hangi konumda olduğu ve ortalama 5 puan başarı göstergesi işgücü piyasasının bu kapsamda ne tür sayılırken, çalışmanın bulguların göre, yeni gelişmelerle karşı karşıya kalma ihtimali mezunlar 10 puan üzerinden en yüksek içerisinde olduğudur. puanı etkileme ve ikna alanında 7.69 ile en düşük puanı ise analiz yeteneği alanında Gelecekle ilgili bu soruya yanıt ararken 5.48 ile testi tamamlamışlardır. Diğer başvurulabilecek en iyi bilgi kaynağı, ekonomik birimlerin birçoğu henüz bu alanlarda ise; başarı odaklılık 6.31, kavramla tanışmamışken, bu kavramın öğrenme çevikliği 6.27 ve ilişki öncül etkilerini hisseden ve geleceğe, yönetiminde 6.18 puan şeklindedir. Yeni verdikleri kararlarla, yön veren kişiler mezunlar tüm alanlarda ortalama puanın üzerindeyken en güçlük oldukları alan olacaktır. Nitekim genel olarak insanların etkileme ve ikna kabiliyeti ve en zayıf bu tür süreçleri anlamakta büyük güçlük çektiği, bazı araştırmaların bulgularına oldukları alan ise analiz kabiliyetidir yansımaktadır. Örneğin ABD’de insanların (Türksen, 2018). üçte ikisinin, insanların yaptığı işlerin Gelişmekte olan bir ülke statüsünde çoğunun robotlar tarafından yapılacağına bulunan Türkiye için, yatırım eksiklikleri inandığı, ancak bu insanların %80’inin ve işgücü piyasasındaki uzun soluklu kendi işlerinin bu süreçten etkilenmeyeceği problemler, dijital dönüşüm yolunda yavaş yönünde bir öngörü sahibi olduğu ilerlemelere sebep olabilir. Nitekim görülmektedir (Gürsakal, 2017). gelişmekte olan ülkelerde emeğin ucuz, Araştırmada bu kapsamda işgücü fiziki sermaye maliyetinin nispeten pahalı yapıda olması, teknolojik yeniliklerin piyasasının işleyişine kararları ile yön veren imalat sanayine hızlı entegre olmasını profesyonellerin karar süreçlerinin analiz edilmesi hedeflenmiştir. Böylece yakın kısıtlayan temel sorunlardan bir diğeridir. geçmişte, bugün ve gelecekte verilen Türkiye, İkinci ve Üçüncü Sanayi kararların daha uzun bir zaman diliminde Devrimleri arasında kalan bir oluşuma karşımıza çıkaracağı gelişmelere dair sahiptir (TÜBİTAK, 2017). 1980’lerde ve kestirimler yapılabilmesi mümkün 1990’larda telekomünikasyon sektöründeki olacaktır. teknolojik gelişmelerin özelleştirme süreci etkisiyle etkinliğini kaybetmesi, 4.2.1.Derinlemesine Mülakat Türkiye’nin Dördüncü Sanayi Devrimini Çalışmada dijital dönüşüm sürecinde yakalamasını daha da güçleştirmektedir. karar/yön verici konumda bulunan Telekomünikasyon sektöründeki katılımcıların derinlemesine mülakat gelişmelerin yanlış yönlendirilmesi, yöntemi ile bu çalışmada irdelenen konu ya Türkiye’nin Üçüncü Sanayi Devrimini da başlıklara dair öngörülerinin kaçırma nedeni olarak gösterilmektedir belirlenmesi amaçlanmıştır. Ancak bu (Soyak, 2017). Aynı zamanda, sermaye- konunun çok boyutlu olması ve iş, üretim yoğun sistemlere yatırımlar ve her devrimin süreçlerine farklı şekillerde yansıması ya da getirisi olan nitelikleri sınırlı sayıda taşıyan etki etmesi nedeniyle araştırma yönteminde işgücü, Türkiye’nin endüstri devrimlerini kategorik bir yaklaşımın sergilenmesine geriden takip etmesine sebep olan başlıca imkân bulunmamaktadır. Bu doğrultuda, etmenlerdir. Türkiye’nin Dördüncü Sanayi derinlemesine mülakat uygulaması ile Devrimini yakalayabilmesi, makine ve BİT katılımcıların dinamik biçimde araştırmaya altyapısı oluşturulması ve nitelikli işgücü dâhil edilmesi sağlanmış ve böylece
1594 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı araştırmanın tasarlanan çerçevede eksik 4.3. Araştırmaya Dair Betimleyici boyutlarının giderilmesi hedeflenmiştir. Bir Bilgiler diğer deyişle katılımcılar konunun Araştırmaya dâhil edilen katılımcıların derinleştirilerek incelenmesini sağlamıştır. seçilmesinde, Endüstri 4.0 dijital dönüşüm Bu da karar verici konumdaki sürecinin muhtemel etkileri ve ilişkili profesyonellerin gözünden işgücü kavramlar hakkındaki farkındalığı yüksek piyasasının röntgeninin çekilebilmesi olma özelliği arayışı söz konusu olmuştur. imkanını yaratmıştır. Araştırmanın bu Bu kapsamda, araştırmanın güvenilirliğini boyutunun çalışmanın özgün değerini sağladığı kararlaştırılan katılımcıların geri kuvvetlendirdiğini ve literatüre önemli bir bildirimleri kullanılarak çalışmada ortaya katkı sunduğunu söylemek mümkündür. konulan bulgulara ulaşılmıştır. Araştırmada 4.2.2.Soru Tasarımı izlenen bu yöntem aynı zamanda bulguların akran denetiminden geçirilmesini de Araştırmada başvurulan derinlemesine sağlamıştır. mülakat yönteminde kullanılan soru tasarımının oluşturulmasında ilgili 4.4. Bulgular literatürden yararlanılmıştır. Buna ek Çalışmada başvurulan derinlemesine olarak, konu üzerine araştırmalar yürüten mülakat kapsamında elde edilen geri bilim insanlarının görüş ve önerilerinin de bildirimler Tablo 2’de verilmiştir. ilk soru tasarımının oluşturulmasında Araştırma kapsamında görüşlerine kullanıldığı ifade edilmelidir. Bunu takip başvurulan katılımcıların Endüstri 4.0 eden süreçte, soru tasarımı; katılımcıların dijital dönüşüm sürecine ilişkin herhangi bir geri bildirimleri ve araştırmacıların güçlü yöne ilişkin tespitte bulunmamış yaptıkları çıkarımlar çerçevesinde dinamik olması nedeniyle geri bildirim tasnifinde bu olarak geliştirilmiştir. Dolayısıyla araştırma tür bir kategoriye yer verilmemiştir. Bu soruları çalışmanın gelişme süreci ile bölümde elde edilen geri bildirimler paralel biçimde gelişmiş ve kör noktalarının ışığında derinlemesine mülakat soruları alt azaltılması sağlanmıştır. problemlere ayrılmış ve ilerleyen kısımda bulgular sunulmuştur.
Tablo 2: Katılımcıların Derinlemesine Mülakat Kapsamındaki Geri Bildirimleri
Kısa Uzun Geleceğe Güçsüz İş Modelleri Vadeli Vadeli İlişkin Yön Hakkında Öngörü Beklenti Beklenti Tavsiye
Katılımcı
Asimetrik bilgi Nitelikli işgücü Yatırım artışı IT ihtiyacı artışı Nitelikli işgücü ihtiyacı artışı profili artmalı K1 Yatırımcı finansman çekimserliği Asimetrik bilgi Mesleki ve Üretim maliyetinin Mevcut Danışmanlık teknik eğitim azalması kabiliyetlerin hizmetleri K2 Teknoloji yetersiz kalması artırılmalı yetersizliği Asimetrik bilgi Müşteri Yeni iş modellerinin Problem çözme, memnuniyetinde oluşumu duygusal zekâ ve artış yaratıcılık kabiliyeti Firmalar arası talebi artışı K3 rekabette artış Siber güvenlik ve veri analitiği
1595 DOĞRU – MEÇİK 2017
Kısa Uzun Geleceğe Güçsüz İş Modelleri Vadeli Vadeli İlişkin Yön Hakkında Öngörü Beklenti Beklenti Tavsiye
Katılımcı
Asimetrik Bilgi Nitelikli işgücü İş yapış şekli ve iş Nitelikli işgücü ihtiyacında artış modellerinde profili artmalı K4 değişim beklentisi Mesleki ve teknik eğitime önem verilmeli Yetenek Mesleki Müşteri profilinin Multi disiplin ve İnsan odaklı bir yönetimi yeterlilik gelişmesi sanatsal yeteneklere ilerleme ihtiyacında artış olan talep artışı kaydedilmeli K5 Müşteri profili Gelir dağılımında bozulma Asimetrik bilgi Asimetrik bilgi İşgücü Yenilikçi yetkinliğe Nitelikli işgücü piyasasında talep artışı profili artmalı Teknoloji daralma yetersizliği Veri analitiği ve Mesleki ve teknik K6 robot programlama eğitime önem Nitelikli işgücü verilmeli profili kısıtı KOBİ’lerin İş kayıplarının Günlük çalışma Sağlık Meslek liselerinin yatırım yaşanması saatlerinde kısalma profesyonelleri, üniversite eğitimi maliyetini yönetici ve için önü açılmalı karşılama Ücret Yeni iş modellerinin akademisyen güçlüğü farklılaşması oluşumu gruplarının Vergilendirme K7 değişimden sisteminde Büyük çaplı Gelir Turizm endüstrisine etkilenmemesi yapısal şirketlerin dağılımında talep artışı beklentisi değişiklikler tazminat bozulmalar yapılmalı maliyetini göz Göreceli daha adil Yaratıcılık önüne alması gelir dağılımı yetkinliğine olan talepte artış İşverenlerin
niteliksiz
işgücünü
istihdam dışı
bırakmama isteği Asimetrik bilgi Asimetrik bilgi Sürekli eğitim İş yapış şekillerinde Değişikliklere probleminin merkezlerinin değişiklik hızlı tepkiler Finansman çözülmesi teknoloji verilmeli eksikliği göçmenlerinin Yetenek sahibi K8 Sürekli eğitim yeteneğini işgücüne olan Kaliteli üretim Firma merkezlerinin değiştirmesi talepte artış Vergilendirme liderlerinin teknoloji sisteminde karar alma yerlilerine İhtiyaç duyulan Nitelikli ve yapısal değişiklik süreçlerinde yetenek nitelikli işgücünün niteliksiz işgücünde yetersiz kalması kazandırması karşılanabilir fiyat İşsizlik fonu duruma gelmesi farklılaşmalarının oluşturulmalı artışı Milli yapay zekâ ve siber güvenlik önemsenmeli
1596 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı
Kısa Uzun Geleceğe Güçsüz İş Modelleri Vadeli Vadeli İlişkin Yön Hakkında Öngörü Beklenti Beklenti Tavsiye
Katılımcı
Değişime olan Mavi yakalı Mavi yakalı Yeni iş Nitelikli işgücü direnç işgücünün işgücünün beyaz modellerinin kısmi ihtiyacı robotlar ile yakalı işgücüne olarak işsizliği Finansman ikame dönüşmesi önlemesi Eğitim eksikliği edilebilmesi sisteminde K9 Firmaların mesleki İş yapış şekillerinin yapısal değişmesi Yeteneklerin Beyaz yakalı ve teknik eğitimler değişiklikler kazandırılması işgücünde ücret eşliğinde dijital izlenmeli Mavi yakalı ve elde artışları dönüşüm işgücünden beyaz tutulması yakalı işgücüne Garantili gelir yeteneklerin finansmanının robot kayması kullanan firmalardan elde edilecek Ücret faktöründe vergilerle değişim karşılanması
Dijital Dönüşüme Fabrikadan Değil başlanması gerektiğini saptayamadığı İnsandan Başlanmalıdır. yönündeki yanıtlar, Türkiye’de Endüstri 4.0 yolunda firmaların en çok ihtiyaç duyduğu “Endüstri 4.0’ın Firmanızda Uygularken yeni iş modelinin Endüstri 4.0 danışmanlığı Karşılaştığınız Güçlükler Nelerdir?” olduğunu ortaya koymuştur. sorusuna yanıtlar; göreli olarak asimetrik bilgi problemi üzerine yoğunlaşmış Değişen İşgücü Niteliklerinin durumdadır. Bunun insan odaklı bir Farkındalığı Artırılmalıdır. dönüşüm olduğu gözetildiğinde; insanların “Endüstri 4.0’ı uygularken karşılaştığınız Endüstri 4.0’ı tanımlayamaması, çekimser güçlükler nelerdir?” sorusuna verilen bir tutum sergilenmesine ve geleceğe asimetrik bilgi, sürecin tanımlanamaması yönelik işgücü piyasalarında kaygı yanıtı ve katılımcıların iş modelleri bozukluğuna sebep olabilmektedir. hakkında öngörülerinin ağırlıklı olarak yeni Eğitim Sisteminde Yapısal Reformlar iş modellerinin ortaya çıkması, iş yapış Gerçekleştirilmelidir. şekillerinin değişmesi yanıtları ile bağdaştırıldığında, mevcut işgücünün İşgücü profilinin Endüstri 4.0 sürecine niteliklerini artırma konusunda henüz uyum sağlaması yolunda en etkin görülen yeterli farkındalığın oluşmadığını gösterir. alan eğitim sistemidir. Ağırlıklı olarak Bu bağlamda süreç işgücü üzerinde işsizlik mesleki ve teknik eğitimin önem kazandığı algısı oluşturmaktadır. İş yapma eyleminin bu süreçte, kısa ve uzun vadeli beklentiler; ortadan kalkmayacağı, fakat iş yapış gerçekleştirilmesi planlanan mesleki eğitim şekillerinin değişeceği beklentisinin mevcut eşliğinde işgücünün sürece adapte işgücüne aktarılamadığı görülmektedir. olabileceği yönündedir. Mevcut işgücü haricinde gelecekte işgücüne dâhil olacak İnsanların Mevcut Yetenekleri Endüstri sınıflar için ise ilk ve orta derecedeki 4.0 İçin Yeterli Değildir. okullardan başlanarak yazılım, robotik, veri Kısa ve uzun vadede beklentiler, iş analizi ve türevi alanların ders formatında modelleri hakkında öngörülerden hareketle sunulması işgücü piyasasını rahatlatabilir. dijital dönüşümün nitelikli işgücü ihtiyacını Endüstri 4.0 Danışmanlarının Etkinliği artırması beklenmektedir. Firma Artırılmalıdır. yöneticilerinin nitelikli işgücüne ihtiyaç duyması, niteliksiz işgücünün doğrudan Yatırımcıların sürece çekimser yaklaştığı, otomasyon sürecinde kaldığı ve nitelikli firmaların dijital dönüşüme hangi aşamadan işgücünün piyasada sınırlı sayıda olduğuna
1597 DOĞRU – MEÇİK 2017 ilişkin cevaplar mevcut işgücü profilinin Endüstri 4.0’a ilişkin tavsiyeleriniz Endüstri 4.0 süreci için yeterli olmadığını nelerdir?” sorularına verilen; nitelikli kanıksar niteliktedir. Nitelikli işgücü işgücü profilinin artırılması, yatırımcıların ihtiyacının kazanımı ise eğitim sistemindeki çekimserliğinin son bulması ve danışmanlık reformlar ve özellikle mesleki ve teknik hizmetlerinin artırılmasına yönelik cevaplar eğitimlerin gerçekleştirilmesi ile uzun ile dijital dönüşüm için gerekli olan finansal vadede çözüme kavuşabilecek bir sorundur. kaynakların henüz sağlanamamış olması dijital dönüşümü öteleyen etmenler olarak İşgücü Piyasasında Öngörülen Yapısal değerlendirilmiştir. Değişimlerin Olumsuz Etkilerini Hafifletecek Politikalar İzlenmelidir. “İşgücü piyasasında ücret farklılaşmalarına 5. POLİTİKA ÖNERİLERİ yönelik düşünceleriniz nelerdir?” sorusuna 5.1. Eğitim 4.0 yanıt olarak; dijital dönüşüm ile birlikte robotların gerçekleştirebildiği iş Son dönemlerde vasıflanma eğilimlerindeki modellerinde çalışan kesimin ücretlerinde artış, eğitimin kavramsal olarak değişimine azalış ve birbirini tekrar etmeyen ve karar sebep olabilmektedir. Teknolojik alıcı pozisyonlardaki iş modellerinde ilerlemelerin etkisiyle piyasada “daha fazla çalışan kesimin ise ücretlerinde artış cevabı ücret kazanabilmek için daha vasıflı alınmıştır. Ücret faktöründeki değişimlerin olunmalı” yönündeki yaygın düşünce, ise kısa vadede etkisini göstereceği eğitimin kültürel sürecini körelterek öngörülmektedir. Ücret farklılaşmalarından çevresel faktörlerle etkileşim halinde yaşam yola çıkılarak yöneltilen “Dijital dönüşüm, boyu öğrenme sürecini gelir dağılımı üzerinde bir adaletsizlik değiştirebilmektedir. Daha geniş bir doğuracak mıdır?” sorusuna yanıtlar kısa ve yelpazede eğitim; piyasaların ihtiyaç uzun vadede farklılaşmaktadır. Kısa vadede duyduğu nitelikli işgücünü arz eden aracı ücret farklılaşmalarından doğan uçurumun kurum olarak tasvir edilebilir (Buyruk, gelirin daha adaletsiz dağılmasına sebep 2018). Nitekim bu durum, işçilerin olacakken, uzun vadede göreli olarak daha okullaşma süreçlerini doğrudan adil bir gelir dağılımı beklentisi hâkimdir. etkilememektedir. İşveren kesimin nitelik olarak tasvir ettiği özellikleri taşıyan İşgücü piyasalarında nitelikli işgücü işgücü, eğitim sürecinin herhangi bir ihtiyacının ve değişen iş modellerinin aşamasında bu nitelikleri taşıyor ise nitelikli varlığı durumunda sayısal veriler henüz işgücü olarak istihdam edilebilir. İş telaffuz edilemese de, ortaya çıkabilecek modellerindeki değişmeye paralel biçimde, işsizlik oranlarında artış olasılığı “Garantili insanların “diplomaların o kadar da önemli gelir yönteminin finansal kaynağı nasıl olmadığı ve deneyimin önemli olduğu” sağlanabilir?” sorusu ile ele alınmıştır. yönündeki kanaati giderek karar süreçlerine Yanıtlar genel itibariyle vergilendirmeye yerleşmektedir (Gürsakal, 2017). dayalı olup, verginin gelire oranla alınması gerektiğine ilişkin görüş, bu süreçte ön Eğitim 4.0 ele alındığında, sürece sadece plandadır. Üretimde robot kullanmayı tercih ilköğretim çağından başlayarak eğitim eden firmalardan yüksek oranda vergi müfredatlarına eklenen kodlama, yazılım, alınması ve geliri asgari düzeyin altında robotik öğrenen yeni nesil dâhil olan kesimden vergi alınmaması/sosyal edilmemektedir. İlkokuldan başlayarak yardım politikalarının izlenmesi bu meslek liseleri, üniversiteler ve mevcutta yöntemin finansal ayağını oluşturabilir. çalışan işgücün dijital dönüşüme adapte olabilmek adına aldığı mesleki ve teknik Türkiye Dijital Dönüşümde Henüz kurslar Eğitim 4.0’ı kapsamaktadır. Yolun Başındadır. Teknolojik ilerlemeleri eğitim alanında ele “Mesleğinizde/sektörünüzde nasıl bir alırken, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler gelecek bekliyorsunuz?” ve “Türkiye için ayrımına gidilebilir. Gelişmiş ekonomilerde
1598 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı işgücü maliyetlerinin yüksek olması, sürecine dâhil olmayacakları yönündeki ülkelerin dijital dönüşüme ve nihayetinde kanaatleri, aynı zamanda çalışmada mesleki ve teknik eğitime adaptasyonunu işverenlerin beceri taleplerinin hızlandıran etmenler olabilir. Zira karşılanamamasının nedenlerinden biri işgücünün fiziki sermayeye oranla daha olarak gösterilmiştir. İşveren ile iş pahalı olması, bu ülkeleri hızlı bir arayışında olan kesim arasındaki sorunlar; dönüşüme itebilecektir. Gelişmekte olan iş arayan kesimin kas gücünden ziyade ekonomiler için işgücü maliyetlerinin düşük teknoloji kullanımı ağırlıklı olan işlerde ve fiziki sermayenin pahalı olması, dijital çalışma beklentisi, kariyer hedeflerindeki dönüşümü yavaşlatan bir etmendir. Dijital uyumsuzluk ve beceri talebi-mevcut beceri dönüşümün yavaş gerçekleşmesi ülkeler arasındaki uyumsuzluk olarak sıralanabilir. için eğitimde dönüşümü geri planda Teknolojik ilerlemelerin doğurduğu bırakabilir. Aynı zamanda, vasıfsız ihtiyaçlara bağlı olarak, eğitim alanında da işgücünün ağırlıklı olarak bulunduğu bu köklü değişiklikler her endüstriyel ülkelerde eğitim sistemi içeriğinde nispeten devrimde gerçekleşmiştir. Üretim uyumsuzlukları barındırabilir veya eğitim yapısındaki köklü değişiklikler, talep edilen alan kitle için yeterince güvence temin işgücü niteliklerini etkilemiş ve ihtiyaç edemeyebilir. Gelişmekte olan ülkeler duyulan niteliklerin kazandırılmasında grubuna dâhil olan Türkiye’de de Eğitim eğitim etkin olarak kullanılmıştır. Yeni 4.0 için saha çalışmaları yapılmaktadır. sanayi devriminde mavi yakalı birimlere TEPAV ve JP Morgan Chase Vakfı olan ihtiyacın azaldığı, yeni bir beyaz yaka işbirliğinde (2015-2016)gerçekleştirilen sınıfının doğması beklenmektedir. Yaratıcı, “Mesleki Eğitimde Probleme Dayalı Eğitim problem çözme kabiliyeti yüksek, liderlik Modeli: İhtiyaç Analizi ve Pilot Uygulama vasfına sahip ve mantıksal çıkarımlarda Sonuçları”, Türkiye’nin Eğitim 4.0 yolunda bulunabilmesi beklenen yeni sınıfın, bu işverenler ve potansiyel işgücü sahiplerinin becerileri edinebilmesinde, yine eğitim uyumu üzerine gerçekleştirilmiş bir faktörü etkin rol oynayacaktır (Yazıcı ve çalışmadır. Çalışmanın işveren anketinde Düzkaya, 2016). Makine ve ekipman gerekli becerilere sahip personel bulma bakım, onarım ve kullanımı için gerekli konusunda karşılaşılan güçlükler; mesleki düzeyde mesleki ve teknik eğitim almış ve teknik bilgi eksikliği, yeterli tecrübeye kesime ihtiyaç devam edecektir. Bu süreçte sahip personel eksikliği, konu olan sektörde robotlar ya da makinelerle büyük veri iş başvurularının az olması, iş başvurusunda kolaylıkla elde edilebilse de, bunun akıllı bulunan kesimin iş koşullarını beğenmiyor veriye dönüşebilmesinin insan beynine olması ve iş başvurusunda bulunan kişilerin muhtaç olduğu vurgulanmalıdır (Gürsakal, ücretleri yetersiz buluyor olması olarak 2017). Bununla birlikte, verilerin politika belirlenmiştir. İşverenlerin beceri talepleri önerilerinin geliştirilmesinde kullanılır hale ağırlıklı olarak; takım çalışmasına yatkın getirilmesi ise eğitim sürecinin de dışında, olmak, uzun süre firmada çalışmaya istekli kapsayıcı nitelikte önemli bir gerekliliktir olmak, sosyal becerilerin pozisyonla (Çalışkan vd., 2018). örtüşmesi ve kariyer hedefi olarak 5.2. Garantili Gelir Yöntemi sıralanmıştır. Öte yandan beceriler grubunda öğrencilerin çoğunluğunda Garantili gelir yöntemi veya diğer adı ile mesleki açıdan pratik bilgilerin yetersiz evrensel maaş, kişinin bir işe sahip olması, takım çalışmasına yatkınlık ve olmasına bakılmaksızın, temel ihtiyaçlarını çabuk öğrenme kabiliyetlerinin daha yeterli karşılayabileceği düzeyde ve koşulsuz seviyelerde olması gözlemlenmiştir. olarak ödenen paradır. Tarihsel olarak ele Öğrencilerin mezun olduktan sonra kendi alındığında gerek yoksullukla gerek ise alanlarında iş yapma arzusu içinde işsizlik ile mücadelede az tercih edilen bir olmadıkları veya eğitim yaşamlarını devam politika olmuştur (BIEN, 2018). ettirmek amacı içinde olarak çalışma
1599 DOĞRU – MEÇİK 2017
Günümüzde insan emeğinin makineler ile varlığını korusa da, bu durum mevcut dijital ikame edilmesi ve gelecekte aradaki farkın dönüşüm aşamaları için henüz yeterli uçurumlara sebep olabileceği beklentisi değildir. Friedman’ın negatif gelir vergisi garantili gelir yönteminin tartışılmasını bir bu aşamada iyileştirici bir yaptırım olabilir. kere daha gün yüzüne çıkartmıştır (Tarhan, Negatif gelir vergisi, belli bir düzeyin altına 2017). Fakat evrensel maaş politikasının kazanan kesimin temel gelir ile doğurabileceği sonuçlar hakkında henüz bir desteklenmesi, belli bir düzeyin üstünde fikir birliği sağlanamamıştır. Garantili gelir kazanan kesimin ek vergilere bağlanması yönteminin savunucusu olan politika gerektiğini öne sürer (Santens, 2017). yapıcılar ve ekonomistler daha adil bir gelir 5.3. Akıllı Toplum Çağı: Toplum 5.0 dağılımı ve daha yüksek bir refah seviyesinin sağlanabileceğini öne Endüstriyel devrimlere toplumsal evrimler sürmektedir (Servantie, 2017). Aynı olarak yaklaşıldığında 5 ayrı toplumdan söz zamanda, kişi temel bir gelir sahibi olduğu edilmektedir. Sırası ile bunlar; avlanma takdirde, iş bulsa dahi, maaş kesintisi toplumu, tarım toplumu, sanayi toplumu, yaşamayacak olması, işgücüne katılımı bilgi toplumu ve Endüstri 4.0 ile birlikte artırıcı bir etmendir (Evrensel, 2017). söz konusu olan süper-akıllı (Toplum 5.0) Garantili gelire olumsuz yönde yaklaşan toplumdur (Keidanren, 2016). Dijital kesimler için ise çalışma motivasyonun dönüşüm öncelikli olarak üretimde düşebileceği, insanların tembelliğe makineleşme olarak kendini gösterse de; alışabileceği ve hak edilmeyen bir geliri sosyal yaşamı, beşeri sistemleri ve ortaya çıkartabileceği yönünde eleştiriler demografik yapıyı da etkilemektedir. yapılmaktadır (Servantie, 2017). Ayrıca insan-makine etkileşiminin yoğun olarak gerçekleştirildiği üretim Garantili gelir yöntemi için dünya sistemlerinde, bağlantıyı sağlayabilmek ve genelinde hükümetler tarafından deneyler en üst verimi alabilmek, toplumsal gerçekleştirilmektedir. Henüz oldukça az değişimleri beraberinde getirecektir. sayısal verinin elde edilebildiği deneylerden olan Namibya’da, deney daha çok süreci Almanya tarafından Endüstri 4.0’ın sosyal alanlarda etkilemiş ve suç duyurulması ile birlikte Japonya, 5. Bilim oranlarında yarı yarıya azalma, sosyal ve Teknoloji Temel Planı çerçevesinde aktivitelere katılım oranlarında yükselme ve Toplum 5.0 kavramını duyurmuştur. sağlık alanında iyileşmelere sebep olmuştur Japonya, hızla yaşlanan nüfus yapısı, hava (Servantie, 2017). Finlandiya, Kanada, kirliliği ve doğal afetler gibi çeşitli Hollanda gibi ülkelerde temel gelir güçlükler karşısında süper akıllı toplum deneyleri ise bir sonuca bağlanamamıştır. vizyonunu benimsemiştir (Bulut, 2017). İnsan odaklılık esas alınarak belirlenen Bu noktada esas tartışmaya açık alan ise vizyon, insanların ihtiyaçlarını, ihtiyaç insanlara ödenecek garanti edilmiş gelirin duydukları ürün ve hizmetlerin yeterli hangi kaynaklara dayandırılacağı miktarda karşılandığı ve yüksek kaliteli yönündedir. Yaşam standartlarını hizmet edinebildikleri bir yaşam yükseltme ve sosyal sonuçlar bir kenara hedeflemektedir (Harayama, 2017). bırakıldığında, bu sürecin en gerçekçi Keidanren (Japonya İş Federasyonu) 2016 yaklaşımı ekonomik sonuçları üzerinden yılında yayımladığı bir yazıda Japonya’nın olacaktır. Deneyler ağırlıklı olarak dijitalleşme ve toplumsal yapısında ilerleme yatırımcıların destekleriyle devam kaydetmesine dair problemleri sıralamıştır: ettirilirken, vergilendirme yöntemlerindeki adaletsiz tutuma karşın uygulanacak 1. Yönetim duvarı iyileştirici vergi politikaları, garantili gelir 2. Hukuk sisteminin duvarı yöntemi için kaynak durumunda olabilir. 3. Teknoloji duvarı Her ne kadar üretimde insan emeği yerine, fiziki sermaye kullanan firmaların vergi 4. İnsan kaynakları duvarı ödemelerinin artırılması yönündeki görüşler 5. Toplumsal kabul duvarı
1600 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Gelişmiş ülkelerde bile makine öğrenmesi eldeki imkânların etkin kılınamadığı bir yaklaşımlarına dair üstünlük ve sakıncaları realite olarak karşımızdaki yerini değerlendirebilecek yeterlikte bir işgücü almaktadır. profilinin söz konusu olmaması, toplumsal Dijital dönüşüm süreci ve insan sermayesi yapının topyekûn dönüşümü için konusu ya da ilişkisi ele alındığında gereksinim teşkil etmektedir (Gürsakal, Türkiye’nin mevcut işgücü profilinin ve 2017). Toplum 5.0 içerik itibariyle ilerleyen diğer ekonomik aktörlerinin ya da karar teknolojik gelişmelerin insanlar üzerindeki vericilerin beklentilerinin örtüşmediği bir etkilerini ele alan, makineleşen toplumlarda pratiği yaşadığı görülmektedir. Bu sosyal yaşam şartlarının iyileştirilmesini kapsamda, karşılaşılan kavram karmaşaları; amaçlayan ve teknolojik gelişmelerin gerek işgücünü geleceğe yönelik kaygılı bir sadece sanayi sektöründe değil, insan bakış açısına sürüklemekte, gerek yapısında da olumlu gelişmeler aşılanması yatırımcıları sürecin dışında tutarak için uygulanan bir politikadır. finansman ihtiyaçlarında açıklıklar oluşturmakta, gerekse firmaların mikro ölçekte karar alma mekanizmalarını SONUÇ olumsuz yönde etkileyen sonuçlar Bu çalışma Dördüncü Sanayi Devrimi doğurmaktadır. koşullarının Türkiye’de işgücü piyasasına Küresel alanda hızlı bir ivme kazanan muhtemel etkilerini araştırmayı dönüşüm süreci, Türkiye’de yapısal bazı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, bileşenlerden kaynaklanan aksamalarla, ekonomik aktörler arasındaki asimetrik işgücü piyasasındaki değişimin ağır bilgi ve bu tür çalışmalar için işbirliğine işlemesine sebep olmaktadır. İşte bu pek de açık olmayan karar birimlerine noktada, geleneksel bir bakış açısı ile rağmen çalışmanın gerçekleştirilmesinde, üretim süreçlerindeki değişime olan direnç, her toplumsal dinamikte farklı tezahür eden alanın uzmanlarına ve danışmanlarına görev bu tür teknolojik gelişme süreçlerinin, ülke atfetmektedir. özelinde öngörülen etkilerinin tanımlanabilmesine yönelik arayış rol Araştırma bulguları göstermektedir ki, oynamaktadır. Kısacası araştırmanın temel işgücü piyasasında kısa ve uzun vadede motivasyonu yakın geçmiş, bugün ve beklentilerin karşılanması, mevcut işgücü gelecekteki gelişmelerin ekonomik yeteneklerinin geliştirilmesine bağlanmış koşulları nasıl biçimlendireceğini durumdadır. Nitelikli işgücü profilinin anlayabilme yönündeki arayışa yöneliktir. geliştirilmesi dijital dönüşüm sürecinin hızlı bir ivme kazanması için ön koşul olarak Türkiye ekonomisi mevcut iktisadi sunulmaktadır. kaynaklar göz önünde bulundurulduğunda, ciddi bir büyüme potansiyeline sahip Paradigma değişimlerinin teknolojik işsizlik olmakla birlikte, büyümenin yanına nitelik algısını artıracağı yönündeki beklentilere artışını ekleyebilecek türdeki yapısal istinaden, makroekonomik olumsuz değişmeyi arzu edilir biçimde sağlayacak etkilerin hafifletilmesi, sürecin insan yaklaşımların egemen olması bakımından sermayesi üzerindeki negatif etkilerini yoksunluklarla karşı karşıyadır. Nitekim azaltıcı bir önlem olarak yıllardır genç ve dinamik nüfusu ile bir karşılanabilmektedir. Ücret farklılaşması ve fırsat penceresi ile karşı karşıya olan gelir dağılımında adil bir sistemin Türkiye’de firma beklentileri kazanımları üzerine geliştirilen öngörüler, sorgulandığında, özellikle nitelikli insan vergilendirme ilkelerinin yeniden kaynağına erişim konusunda ciddi düzenlenmesi ile çerçevelenebilecektir. Bu yetersizliklerin söz konusu olduğu dikkat hususta gerek kamu sektörü gerek ise özel çekmektedir. Yine mevcut insan profili sektör dijital dönüşüm sürecinin işgücü gerçeği yüzünden, içi boşalmış bilim ve piyasasındaki kötümser izlenimlerine karşı teknoloji ya da yenilikçilik kavramları ile işbirlikçi bir çizgi izlemelidir. Nitekim
1601 DOĞRU – MEÇİK 2017 işgücü piyasasında güven ortamının edilemeyecek bir husustur. Bu kapsamda sağlanamaması hem sürecin yavaş işsizlik ödenekleri, garantili gelir yöntemi işlemesine hem de sosyal, ekonomik ve çerçevesinde tartışılsa da, makroekonomik siyasal istikrarsızlıkların doğmasına sebep bir finansal çözümleme olarak politika olabilmektedir. yapıcılar adil bir vergileme sistemi oluşumuna katkıda bulunmalıdır. Sürecin Sonuç olarak, özetlenen bu çerçevede farklı bir ilişiği ise büyüme oranları politika yapıcılara dönük bir takım üzerinedir. Tüketim odaklı büyümeden önerilerin tasarlanması mümkündür. Burada üretim odaklı büyümeye evrilmenin bahse konu olan devrim süreci, insan odaklı sağlanması ve üretim şekillerinin yüksek bir yapıya sahiptir. Bu nedenle, yapısal bir katma değerli bir hal alması, küresel dönüşümün ilk ayağını eğitim sistemi boyutta rekabet edebilmenin ön adımlarıdır. oluşturmalı ve öğrenme eylemini ezberciliğe sürükleyen koşullardan ziyade Sanayideki paradigma değişimine uyum uygulama ve analiz etme yetkinliklerinin sağlamakta uzun yıllardır sorun yaşayan tanındığı bir eğitim sistemi Türkiye, saplandığı orta gelir tuzağından olgunlaştırılmalıdır. Geleceğin potansiyel çıkış yolunu da Dördüncü Sanayi Devrimi işgücünü yine geleceğin muhtemel iş ile özdeşleştirmektedir. Nitekim kişi başına dünyasına hazırlamak, eğitim ve bilimi düşen gelirin yüksek ivmeli bir düşüş ile yakinen öğretim hizmetlerinde sunmak, karşılaştığı ortamda ileri teknoloji kullanımı mesleki ve teknik liselerin müfredatlarını ile üretim süreçlerinin desteklenmesi, orta geleceğe ilişkin yeniden tasarlamak ve gelir tuzağından sıyrılma gücünü de teşkil yetkinliklerini artırmak, bu önerilere dâhil etmektedir. edilebilmektedir. Son tahlilde, Dördüncü Sanayi Devriminin Eğitim sisteminde bir diğer odak nokta, beraberinde birçok yapısal çözümlemeyi piyasadaki mevcut işgücü ve yeteneklerinin gerektiren, uzun vadeli bir süreç olduğu yön değiştirmesi üzerinedir. Mesleki ve anlaşılmaktadır. Teknolojik ilerlemelere teknik eğitim alanında uygulanacak kamu- adapte olmakta zorlanan bir ülke olarak özel sektör işbirliğine dönük çalışmalar, Türkiye’nin, gerek özel sektörün gerek ise mevcut işgücünün piyasadan silinmemesi kamu sektörünün son yıllarda sürece dair ve farklı bölüm veya sektörlerde iş besleyici adımları ile yeni sanayi devrimini yapabilirliğin destekçisi olacak niteliktedir. yakalama çabasını sürdürdüğü gözlenmektedir. Bu çalışmada ortaya Uzun vadede işgücü piyasasına yönelik konulan tespit ve çözüm önerileri beklentilerin olumlu eğilimde olmasına doğrultusundaki politikaların, Türkiye rağmen, iş modellerinde olumlu veya ekonomisi için belirtilen çerçevede önemli olumsuz bir yıkım kısa vadede bir fırsat potansiyeli oluşturduğu ifade kaçınılmazdır ve buna ilave olarak, edilebilir. gerçekleşmesi muhtemel işsizlik olgusunun göğüslenmesi ihtiyacı da göz ardı
KAYNAKÇA 1. AKIN, Ö. (2017). “Hızla Artan 2. ALÇIN, S. (2016). “Üretim İçin Yeni Endüstriyel Robotların Üretim Bir İzlek: Sanayi 4.0”, Journal of Life Süreçlerinde Yarattığı Değişmeler ve Economics, (3): 19-30. Türkiye İşgücü Piyasasında Yaratacağı 3. ALKIN, E. (2000). “Hızlı Nüfus Artışı, Olası Etkilerin Değerlendirmesi”, İş ve İşsizlik ve Gelir Dağılımı”, Türk Ağır Hayat, 3(6), 42-71. Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası Yayını, Yayın No: 38: 285-290.
1602 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 4. ARDOR, N. H. ve VARLIK, S. (2009). 13. BRYNJOLFSSON, E. ve MCAFEE A. “David Ricardo İle Joseph Alois (2014). The Second Machine Age. Schumpeter’in Teknolojik Gelişme Türk Havayolları Yayınları, İstanbul. Kuramlarının Karşılaştırılması”, Hitit 14. BULUT, T. (2017). “Sanayi 4.0 mı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yoksa Toplum 5.0 mı?”, Dergisi, 2(1): 15-40. http://www.sanayigazetesi.com.tr/sana 5. AYDOĞAN, A. (2007). “Teknoloji ve yi-40-mi-yoksa-toplum-50-mi- Emek: Yeni İletişim Teknolojileri ve makale,1307.html, 25.02.2018. Emek İlişkisinin Analizi İçin Kuramsal 15. BUYRUK, H. (2018). “Gelişen Bir Çerçeve”, Teknolojiler, Değişen İşgücü https://yenimedya.wordpress.com/2010 Nitelikleri ve Eğitim”, OPUS - /03/08/teknoloji-ve-emek-yeni-iletisim- Uluslararası Toplum Araştırmaları teknolojileri-ve-emek-iliskisinin- Dergisi, 8(14): 599-632. analizi-icin-kuramsal-bir-cerceve/, 05.07.2018. 16. CASTELLS, M. (2005). Ağ Toplumunun Yükselişi, İstanbul Bilgi 6. BAŞ, K. (2009). “Küreselleşme ve Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Gelir Dağılımı İlişkisi”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1):49– 17. ÇALIŞKAN, Ş. (2010). “Türkiye’de 70. Gelir Eşitsizliği ve Yoksulluk”, Sosyal Siyaset Konferansları, Sayı 59: 89-132. 7. BANGER, G. (2017). Endüstri 4.0 Ekstra, Dorlion Yayınları, Ankara. 18. ÇALIŞKAN, Ş., KARABACAK, M. ve MEÇİK, O. (2018). “Türkiye’de 8. BCG ve TÜSİAD (2016). Türkiye'nin Uzun Dönemde Eğitim ve Sağlık Küresel Rekabetçiliği İçin Bir Harcamaları ile Ekonomik Büyüme Gereklilik Olarak Sanayi 4.0 İlişkisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi (2016),Yayın No: TÜSİAD-T 576, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İstanbul. Dergisi, 33(1): 75-96. 9. BCG ve TÜSİAD (2017). Türkiye’nin 19. ÇELİK, A. (2004). “AB Ülkelerinde ve Sanayide Dijital Dönüşüm Yetkinliği Türkiye’de Gelir Eşitsizliği: Piyasa (2017),Yayın No: TÜSİAD-T 589, Dağılımı-Yeniden Dağılım”, Çalışma İstanbul. ve Toplum Dergisi, Sayı: 3. 10. BIEN (2018).“About Basic Income”, 20. EBSO. (2015). Sanayi 4.0: Uyum https://basicincome.org/basic-income/, Sağlayamayan Kaybedecek, Ege 30.08.2018. Bölgesi Sanayi Odası, İzmir. 11. BOCUTOĞLU, E. (2012). “İktisat 21. EĞİLMEZ, M. (2017). “Endüstri 4.0”, Teorisinde Emeğin Öyküsü: Değerin http://www.mahfiegilmez.com/2017/05 Kaynağı Olan Emekten Marjinal /endustri-40.html,18.07.2017. Faydanın Türevi Olan Emeğe Yolculuk”, HAK-İŞ Uluslararası Emek 22. EKİNCİ A. ve GÜL E. (2015). ve Toplum Dergisi, 1(1): 127-150. Ekonominin Güncel Sorunları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 12. BOZDAĞLIOĞLU, U. Y. (2008), “Türkiye’de İşsizliğin Özellikleri ve 23. EKOIQ (2014). “"Akıllı" Yeni Dünya: İşsizlikle Mücadele Politikaları”, Dördüncü Sanayi Devrimi”,EKOIQ, Kırgızistan-Türkiye Manas 12-13. Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 24. ERSOY, A. R. (2016). “Ali Rıza Ersoy Sayı: 20. - Endüstri 4.0 Forum”, https://www.youtube.com/watch?v=cs NwlNNZx0g, 27.09.2017
1603 DOĞRU – MEÇİK 2017
25. ERSOY, A. R. (2017). “Birinci, İkinci http://www.iso500.org.tr/sunum-ve- ve Üçüncü Sanayi Devrimi ve konusma-metni/iso-500/ , 11.08.2018. Ardından Endüstri 4.0”, Makine 37. KEIDANREN (2016). “Toward Magazin, 14.12.2017. realization of the new economy and 26. EVRENSEL (2017). “Finlandiya society – Reform of the economy and ‘Vatandaşlık Maaşı’ Uygulamasını society by the deepning of “Society Başlattı”, 5.0” ”, https://www.evrensel.net/haber/302409 http://www.keidanren.or.jp/en/policy/2 /finlandiya-vatandaslik-maasi- 016/029_outline.pdf, 25.08.2018. uygulamasini-baslatti, 30.08.2018. 38. KOZAK, İ. E. (1999). İnsan, Toplum, 27. FİKİRLİ, Ö. ve ÇETİN, A. (2017). İktisat: İbn Haldun’dan Yola Çıkarak “İktisadi Doktrinde Schumpeteryan Çok Yönlü Bir Tahlil Deneme, Yaratıcı Yıkımdan Yaratıcı Birikime”, Değişim Yayınları, Adapazarı. Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi 39. KÜÇÜKKALAY, A. M. (1997). Dergisi, 6(1): 27-64. “Endüstri Devrimi ve Ekonomik 28. HARAYAMA, Y. (2017). “Society Sonuçlarının Analizi”, Süleyman 5.0: Aiming for a New Human- Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari centered Society”, Trends, 26.08.2018. Bilimler Dergisi, (2): 51-68. 29. HEATON, H. (1985). Avrupa İktisat 40. KÜÇÜKKALAY, M. A. (2015). Tarihi Cilt II, Teori Yayınları, Ankara. İktisadi Düşünce Tarihi, Beta Basım Yayım, İstanbul. 30. GÖKTÜRK, G. M. (2015). Teknolojinin İşsizlik ve İstihdam 41. MCKINSEYveCOMPANY (2015). Üzerine Etkileri: Türkiye Örneği, “Industry 4.0 How to navigate Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı digitization of the manufacturing Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal sector”, Bilimler Enstitüsü, Nevşehir. https://www.mckinsey.com/~/media/M cKinsey/Business%20Functions/Operat 31. GÖRÇÜN, F. Ö. (2016). Dördüncü ions/Our%20Insights/Industry%2040% Sanayi Devrimi Endüstri 4.0, Beta 20How%20to%20navigate%20digitizat Basım Yayım, İstanbul. ion%20of%20the%20manufacturing% 32. GRAETZ, G. ve MICHAELS, G. 20sector/Industry-40-How-to-navigate- (2015). “Robots At Work”, CEP digitization-of-the-manufacturing- Discussion Paper No: 1335, London sector.ashx, 04.08.2018. School of Economics and Political 42. NARİN, Ö. (2010). “Technology and Science, pp.1-56. the Division of Labour in Smith and 33. GÜNAYDIN, G. (2009). “Smith, Marx: A Comparative Analysis” in the Ricardo ve Marx İktisadında Tarım book Politik İktisat ve Adam Smith, (Emek Değer ve Rant Teorisi Proceedings of the International Yaklaşımları Bağlamında)”, Mülkiye Conference on Political Economy Dergisi, 33 (262): 345-362. (ICOPEC); Eds: A. Ümit Çetin, Farhang Morady, Hakan 34. GÜRAN, T. (2009). İktisat Tarihi. Der Kapucu, İsmail Şiriner, Murat Aydın; Yayınları, İstanbul. Haziran 2010, Yön Yayınları, İstanbul. 35. GÜRSAKAL, N. (2017). Makine 43. ORHAN, S. ve SAVUK, F. (2014). Öğrenmesi ve Derin Öğrenme, Dora “Emek-Teknoloji-İşsizlik İlişkisi”, Basım Yayın Dağıtım, Bursa. Çalışma Dünyası Dergisi, 2 (2): 19-24. 36. İSO (2018), “Türkiye’nin 500 Büyük 44. ÖZTUNA, B. (2017). Endüstri 4.0 Sanayi Kuruluşu”, (Dördüncü Sanayi Devrimi) İle
1604 C.23, Türkiye’de Endüstri 4.0’ın İşgücü Piyasasına Etkileri: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Çalışma Yaşamının Geleceği, Gece %BCstri_4.0_Yolunda.pdf, Kitaplığı Yayınları, Ankara. 18.11.2017. 45. PWC (2015). “Industry 4.0: Building 54. SOYAK, A. (2017). “Teknolojiye The Digital Enterprise”, Dayalı Sanayileşme: Sanayi 4.0 ve https://www.pwc.com/gx/en/industries/ Türkiye Üzerine Düşünceler”, The industry-4.0.html,18.04.2017. Journal of Marmara Social Research, S:11: 68-83. 46. RIFKIN, J. (2014). Üçüncü Sanayi Devrimi: Yanal Güç, Enerjiyi, 55. SÜZAL, M. (2017). “Dijital Ekonomiyi ve Dünyayı Nasıl Dönüşümde Değişen Üretim Süreçleri Dönüştürüyor, (Çev.) SIRAL, P., ve Yeni İş Modelleri”, Orta Karadeniz BAŞEKİM, M., İletişim Yayınları, Kalkınma Ajansı, Samsun. İstanbul. 56. TARHAN, U. (2017). “Çalışmadan 47. SAK, G. (2018). “Türkiye’nin, İlgi Para Kazanmak; Evrensel Gelir. Alanını Bir An Önce Para Vatandaşlık Maaşı – UBI”, Politikasından Eğitim Politikasına http://www.ufuktarhan.com/makale/cal Kaydırması Gerekiyor”, İktisat ve ismadan-para-kazanmak-evrensel- Toplum, (94): 34-39. gelir-vatandaslik-maasi-ubi, 30.08.2018. 48. SANTENS, S. (2017). “Why we should all have a basic income”, 57. TAYMAZ, E. (1997). “Türkiye İmalat https://www.weforum.org/agenda/2017 Sanayi’nde Teknolojik Değişme ve /01/why-we-should-all-have-a-basic- İstihdam”, Teknoloji ve İstihdam, DİE, income/, 30.08.2018. Ankara. 49. SCHWAB, K. (2016). The Fourth 58. T.C. BİLİM, SANAYİ VE Industrial Revolution, World Economic TEKNOLOJİ BAKANLIĞI (2015). Forum. Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi 2015- 2018 (2015),Ankara. 50. SELÇUK, G. (2011). “Fordist Birikim Rejimi ve Kitle Kültürü”, Journal of 59. T.C. BİLİM, SANAYİ VE Yasar University, 24 (6): 4130-4152. TEKNOLOJİ BAKANLIĞI (2018), İmalat Sanayinin Dijital Dönüşümü 51. SERVANTIE, D. (2017). “AB ve Raporu ve Yol Haritası (2018), Ankara. Dünyadaki Temel Gelir Tartışmaları”, https://www.ikv.org.tr/images/files/tem 60. T.C. KALKINMA BAKANLIĞI elgelir.pdf, 30.08.2018. (2014). İmalat Sanayinde Dönüşüm Özel İhtisas Komisyonu Raporu 52. SIEMENS. (25.03.2016). Bilim, (2014), Yayın No: KB: 2913 – ÖİK: Sanayi ve Teknoloji Bakanı Fikri Işık, 750, Ankara. Siemens’in Amberg’deki Dijital Fabrikasını Ziyaret Etti, 61. TEPAV ve JPMCF. (2017). “Mesleki http://www.siemens.com.tr/web/1199- Eğitimde Probleme Dayalı Eğitim 18813-1-1/siemens_turkiye_- Modeli: İhtiyaç Analizi ve Pilot _tr/siemens_turkiye/basin_bultenleri/bi Uygulama Sonuçları”, Ankara. lim_sanayi_ve_teknoloji_bakani_fikri_ 62. THE ECONOMIC TIMES. isik_siemensin_ambergdeki_dijital_fab (27.01.2015). China Sets Up First rikasini_ziyaret_etti, 21.12.2017. Unmanned Factory; All Processes Are 53. SIEMENS (2016). “Endüstri 4.0 Operated By Robots. [Available online Yolunda”, at: http://cdn.endustri40.com/file/ab05aaa https://economictimes.indiatimes.com/ 7695b45c5a6477b6fc06f3645/End%C3 news/international/business/china-sets- up-first-unmanned-factory-all-
1605 DOĞRU – MEÇİK 2017
processes-are-operated-by- 66. TÜRKSEN, E. (2018). “İşverenler robots/articleshow/48238331.cms?utm yeni mezunlarda ne arıyor?”, Hürriyet, _campaign=DonanimHaber&utm_med 19 Ağustos. ium=referral&utm_sourc, 07.01.2018. 67. WANG, S., WAN, J., LI, D. ve 63. TOPKAYA, Ö. (2016). “Dünyada ZHANG, C. (2016, Jan 19). Endüstriyel Robot Sektörü ve Çalışma Implementing Smart Factory of Hayatına Etkileri”, Atatürk Industrie 4.0: An Outlook, Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler http://journals.sagepub.com/doi/full/10. Dergisi, 30(5): 1129-1144. 1155/2016/3159805, 05.01.2018. 64. TÜBİTAK (2017). Yeni Sanayi 68. WEF (2016). Future of Jobs Report: Devrimi: Akıllı Üretim Sistemleri Employment, Skills and Workforce Teknoloji Yol Haritası (2016),Ankara. Strategy for the Fourth Industrial Revolution, Global Challenge Insight 65. TÜREDİ, S. (2013). “Bilgi ve İşlem Report. Teknolojilerinin Ekonomik Büyümeye Etkisi: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan 69. YAZICI, E. ve DÜZKAYA, H. (2016). Ülkeler İçin Panel Veri Analizi”, “Endüstri Devriminde Dördüncü Dalga Gümüşhane Üniversitesi Sosyal ve Eğitim: Türkiye Dördüncü Dalga Bilimler Elektronik Dergisi, 4(7): 322- Endüstri Devrimine Hazır mı?”,Eğitim 325. ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama,7(13): 49-88.
1606 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1607-1621. Organizational Change, pp.1607-1621.
ENDÜSTRİ 4.0’IN ÖZEL, KAMU VE KOOPERATİF SEKTÖRLERİNE ETKİSİ
THE IMPACT OF INDUSTRY 4.0 ON PRIVATE, PUBLIC AND COOPERATIVE SECTORS
Nilüfer SERİNİKLİ* * Dr. Öğr. Üyesi, Trakya Üniversitesi, Uzunköprü Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, İşletme Bilgi Yönetimi, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-1075-2252
ÖZ Endüstri 4.0 birden bire ortaya çıkan bir süreç olmayıp, Endüstri 3.0’daki gelişmeler ve ilerlemeler sonucunda ortaya çıkmıştır. Endüstri 4.0 insan gücüne gereksinim duymayan, kendi başına faaliyette bulunan, kendi kendini denetleyen, kendi kendini iyileştiren ve birbirleriyle sürekli iletişim ve koordinasyon halinde olan makine ve üretim sistemlerinin üretim ve dağıtım faaliyetlerini gerçekleştirmesine dayanmaktadır. Bu sistemin bileşenleri olan bulut teknolojileri, nesnelerin interneti, yapay zeka, siber –fiziksel sistemler ve akıllı fabrikaların üretime sokulması ile işletmeler (kamu, özel ve kooperatif işletmeleri) bir çok avantaj elde edeceklerdir. Bu avantajlar; işletmelerin maliyetlerinin azalması ve bunun sonucunda ürünlerin ve hizmetlerin fiyatlarının düşmesi, her defasında hatasız üretim, kıt kaynakların etkin ve verimli kullanılması, daha kaliteli, daha hızlı ve çevre dostu üretim, ürün hayat evrelerinin kısalması gibi avantajlardır. Böylece işletmelerin karlılık oranlarında artış sağlanacak ve küresel rekabette bir adım öne geçeceklerdir. Ayrıca, kamu sektörü açısından topluma verilen hizmet kalitesinin artması ile toplum memnuniyetinin artması, devlet harcamalarının azalması, gereksiz personel alımlarının önüne geçilmesi gibi imkanlar da sağlanabilecektir. Anahtar Kelime: Endüstri 4.0, özel sektör işletmeleri, kamu sektör işletmeleri ve kooperatif sektör işletmeleri. Jel Kodlar: O14, L20, H00, Q13
ABSTRACT Industry 4.0 is not a process that emerged suddenly, contrariwise, it has emerged as a result of developments and progress in Industry 3.0. Industry 4.0 is based on the production and distribution of machinery and production systems that do not need manpower, operate on its own, has self-control, has the ability of self-development and continuously communicating and coordinating with each other. Businesses (public, private and cooperative enterprises) will gain numerous advantages after cloud technologies, the internet of objects, artificial intelligence, cyber-physical systems, and smart factories, which are the components of this system, are started to be produced. These are advantages such as the reduction of the costs in the enterprises, and consequently the decrease of the prices of the products and services, the error-free production, efficient and effective use of scarce resources, better quality, faster and environment-friendly production and shortening of the product life cycles. Thus, the profitability of enterprises will be increased and they will take a step forward in the global competition. In addition, with the increase in the quality of service provided to the public in terms of public sector, it will be possible to increase the satisfaction in the society, to decrease the state expenditures and to prevent unnecessary personnel employment. Keywords: Industry 4.0, private sector enterprises, public sector enterprises and cooperative sector enterprises. Jel Codes: O14, L20, H00, Q13.
1607 SERİNİKLİ 2018
1. GİRİŞ Küreselleşme sonucunda yaşanan istihdam, eğitim, yatırım ortamı gibi çok teknolojik, ekonomik ve çevresel gelişmeler daha geniş bir alanı etkileyeceği kamu, özel ve kooperatif sektörlerin bu gözükmektedir (Soylu, 2018: 44). gelişmelere uyum sağlamasını zorunlu Bu araştırmanın amacı, Endüstri 4.0’ın kılmıştır (Aydemir, 2018: 254). İşletmelerin Türkiye’deki sektörlere (kamu, özel ve (kamu, özel ve kooperatif işletmeler) kooperatif sektörleri) etkisinin ve bu sürece küresel rekabette ayakta kalabilmeleri ve girmeleri ile elde edecekleri fırsat ve varlıklarını uzun süre sürdürebilmeleri için, tehditlerin neler olabileceğini ortaya yeni gelişmelere uyum sağlamaları koymaktır. Literatürde, Endüstri 4.0’ın özel gerekmektedir. Bu yeni gelişmelerden en sektöre etkilerini inceleyen çalışmalara önemlisi Dördüncü Sanayi Devrimi olarak (Banger, 2018; Davutoğlu, Akgül ve Yıldız, adlandırılan “Endüstri 4.0”dır. 2017; Öztürk ve Koç, 2017; Slusarczyk, Endüstri 4.0 süreci, üretim ve tüketim 2018; Soylu, 2018; Toker, 2018) ilişkilerini tümüyle değiştirecek bir yapıyı rastlanmıştır. Ancak, Endüstri 4.0’ın kamu ifade etmektedir. Bir yandan tüketicinin sektörüne etkisini inceleyen sadece bir değişen ihtiyaçlarına anlık olarak cevap çalışmaya (Sayar ve Yüksel, 2018) verebilen üretim sistemleri, diğer taraftan rastlanırken, kooperatif sektörü üzerine ise birbirleriyle sürekli iletişim ve etkisini araştıran bir çalışmaya koordinasyon halinde olan otomasyon rastlanmamıştır. Ayrıca, Endüstri 4.0’ın üç sistemleri yeni dönemin karakteristik sektör üzerine etkisini ve bu süreçte yapısını oluşturmaktadır (Alçın, 2016: 20). karşılaşacakları fırsat ve tehditlerin neler Dolayısıyla, Endüstri 4.0 süreci kendi olabileceğini inceleyen bir çalışmaya ekonomisini yaratan ve yerleşmiş değer rastlanmamıştır. Bu nedenlerden dolayı bu zincirlerini temelden değiştiren bir süreci çalışma özgün bir çalışmadır. Bu ifade etmektedir. Bu yeni süreçte verimlilik çalışmadan elde edilen sonuçların gelecek artışı, daha yüksek katma değer, sıfır stoklu çalışmalara katkı sağlayacağı üretim, maliyetlerin azalması, daha kaliteli, düşünülmektedir. daha hızlı ve çevre dostu üretim, bireysel
üretim ve müşteri memnuniyeti ve nitelikli insan gücüne olan ihtiyacın artması 2. ENDÜSTRİ 4.0 DEVRİMİNİN gerçekleşecektir (Tüsiad Raporu, 2016: 13). TARİHİ GELİŞİMİ Endüstri 4.0’ın amacı, üretim süreçlerindeki Milattan önce 10.000 yılına kadar insanlar tüm birimlerin birbirleriyle iletişim hayatlarını sürdürebilmek için avcılık ve kurabilmesini, büyük verilere gerçek toplayıcılık yapmışlardır. Bu dönemden zamanlı olarak ulaşılabilmesini ve sonra yerleşik hayata geçerek tarım ve beklentileri en iyi karşılayacak çıktıların hayvancılıkla uğraşmaya başlamışlardır. Bu elde edilmesini sağlamaktır (Soylu, 2018: durum “Tarım Devriminin” başlamasına 44). neden olmuştur (Özkan, Al ve Yavuz, 2018: 4). Tarım devrimi ile tüketen Endüstri 4.0 sürecinde yaşanan gelişmeler, toplumlar üreten toplumlar haline daha çok imalat sanayinde önemli bir etkiye dönüşmüş, nüfus artışı hızlanmış, şehir sahiptir (Stock ve Seliger, 2016: 537). hayatına geçilmiş, sanat ve mimari Süreç, her ne kadar üretim odaklı olarak alanlarında gelişmeler yaşanmış, özel ortaya çıkmışsa da, muhtemel etkileri mülkiyet anlayışı ortaya çıkmış ve yönetim sadece bu alanda değil, dijitalleşme ve onun biçimleri gelişmiştir (Özsoylu, 2017: 42). desteklediği sistemler sayesinde üretimden Tarım devrimini “Sanayi Devrimi” takip pazarlamaya kadar tüm işletme etmiştir. fonksiyonlarını etkileyeceği beklenmektedir. Ayrıca, bu süreç sadece Önemli teknolojik gelişmeler Sanayi işletmeleri değil, bunun dışında büyüme, Devrimlerini tetiklemiştir. Sanayi
1608 C.23, Endüstri 4.0’ın özel, Kamu ve Kooperatif Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı devrimleri, hem örgütün hem de üretimin gelmesine neden olmuştur (Slusarczyk, yapısında önemli değişikliklerin meydana 2018: 235).
Şekil 1: Sanayi Devriminin Aşamaları
18. Yüzyılın ortalarından sonra buhar çalışmalardan almaktadır (Görçün, 2017: makinesinin keşfi ile “Birinci Sanayi 35). Devrimi” başlamıştır. İlk olarak, 19. yüzyılın ortalarında üretimde elektriğin İngiltere’de ortaya çıkan devrim daha sonra kullanılması ve elektrik gücünün montaj batı Avrupa’ya, Kuzey Amerika’ya ve hatlarını yönlendirmesi ile “İkinci Sanayi ardından tüm dünyaya yayılmıştır Devrimi” başlamıştır. Üretimde elektrik (Davutoğlu vd., 2017: 544). İngiltere’de enerjisinin kullanılmasıyla ilk kez Henry başlayan bu büyük devrim bir yandan buhar Ford’un geliştirdiği ve otomotiv sektöründe ve su gücü ile çalışan makinaların dokuma uyguladığı bant tipi üretim tarzına tezgâhlarında kullanılması, diğer yandan da geçilmiştir. Böylece üretim hacmi artmış ve demiryollarının inşası ile birlikte ülkeler üretimin artması ile maliyetler ve fiyatlar için mekanik üretim başlamıştır. Böylece, düşmeye başlamıştır (Özkan vd., 2018: 5). hem küçük atölyelerin yerini fabrikaların alması hem de üretimin makinalar İkinci sanayi devriminde elektrik sayesinde daha kolay ve seri hale gelmesine enerjisinin kullanımının yanı sıra telgraf, neden olmuştur (Özkan vd., 2018: 5). telefon, radyo, daktilo gibi iletişim Birinci sanayi devrimi olarak adlandırılan araçlarının gelişmesi iletişimin daha hızlı ve Endüstri 1.0 ile insan emeğinin yerine etkin bir şekilde gerçekleşmesine neden makinalar geçmiş, madenlerin ve metallerin olmuştur. Böylece insanlar arasındaki uzak kullanımı artmış ve ulaştırma alanında mesafeler azalmıştır (Pamuk ve Soysal, gelişmeler yaşanmıştır (Davutoğlu vd.,, 2018: 42). 2017: 547). İkinci sanayi devrimini “Üçüncü Sanayi Endüstri 1.0 süreci, bir sonraki süreç olan Devrimi” takip etmiştir. Üçüncü sanayi Endüstri 2.0 sürecinin temelini devrimi olarak adlandırılan Endüstri 3.0 oluşturmuştur. İkinci sanayi devrimi olarak süreci, üretimde programlanabilir adlandırılan, Endüstri 2.0 sürecinde makinelerin kullanılmasıyla ortaya gerçekleştirilen her biri keşif veya icatların çıkmıştır (Davutoğlu vd., 2017: 547). kaynağını Endüstri 1.0 sürecinde yapılan
1609 SERİNİKLİ 2018
Endüstri 3.0 sürecinde bilgisayar kullanımı, sistemlerinin ortaya çıkması Dördüncü internetin yaygınlaşması ile iletişim Sanayi Devriminin başlamasına neden alanında yaşanan gelişmeler ve ulaşım olmuştur (Soylu, 2018: 45). alanında yaşanan teknolojik gelişmeler Şekil 2’de geleneksel üretim modellerinin üretiminde olumlu sonuçlara neden Endüstri 4.0 ile değişimini göstermektedir. olmuştur. Üretim süreçlerinde bilgisayar ve Şekilden de görüldüğü gibi, bugünün çoğu iletişim teknolojilerinin kullanılması çok fabrikasında üretimin her aşamasında daha küçük, mekanik ve pratik ürünlerin çalışan personelin yerini, Endüstri 4.0 gündelik yaşama girmesine neden olmuştur. sürecinde akıllı makinelerin alacağını Böylece beden gücüne duyulan gereksinim göstermektedir. Yapısal değişiklikler ortadan kalkmış ve tüketicilerin sayesinde, üretimde verimliliğin artmasına, memnuniyetine önem veren işletmecilik maliyetlerin düşmesine, üretim hızının anlayışı ortaya çıkmıştır. Endüstri 3.0 artmasına neden olurken, beraberinde sürecinde yaşanan gelişmeler ve ilerlemeler işgücü profillerinde değişme yaşanacaktır. “Dördüncü Sanayi Devrimi” olarak Daha fazla otomasyon ile daha az adlandırılan, Endüstri 4.0 sürecine temel niteliklere sahip çalışanlar işsiz kalırken, teşkil etmiştir (Görçün, 2017: 141). geleceğin fabrikalarını yöneten ve 21. yüzyılın başlarında bir yandan bilişim denetleyen nitelikli işgücüne ihtiyaç ve iletişim alanındaki teknolojik gelişmeler duyulacaktır (Tüsiad Raporu, 2016: 21). internetin yaygın kullanımını sağlarken, diğer yandan da yazılım alanındaki gelişmeler akıllı sistemlerin gelişmesini sağlamıştır. Bu yeni süreçte ortaya çıkan fiziksel ve dijital sistemlerin aralarında bağlantı kurarak üretim süreçlerini insansız biçimde gerçekleştirebilen yeni üretim Şekil 2: Geleneksel Üretim Modellerinin Sanayi 4.0 ile Değişimi
Bütün değer zincirinde entegre Daha fazla otomasyon, daha az nitelikli iletişim, devam eden işler çalışanların bir kısmının yerine geçer. envanterini azaltır Ancak geleceğin fabrikasını denetlemek için daha nitelikli işgücüne ihtiyaç vardır
Makinalar arası ve makinalar ve insanlar arası etkileşim, özel üretimi ve daha düşük miktarlarda üretimi mümkün kılar
İzole, optimal hücrelerden… ...sınırlar ötesi, tamamen entegre veri ve ürün akışı Kaynak: (Tüsiad Raporu, 2016: 21)
1610 C.23, Endüstri 4.0’ın özel, Kamu ve Kooperatif Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı
3. ENDÜSTRİ 4.0 SÜRECİ etkileyebilecek ve tüm alanlarda aynı anda ilerlemeler gösterebilecek bir süreci ifade Endüstri 4.0 tedarik, üretim ve tüketim etmektedir (Bulut ve Akçacı, 2017: 54). süreçlerini büyük ölçüde dönüştüren bir Endüstri 4.0’da işletmelerin maliyetleri süreçtir. Bu süreç kendisinden önce azalacak ve bu durum bir yandan Uzak yaşanmış üç süreç gibi ekonomik, siyasi ya Doğu Asya ülkeleri ile gelişmekte olan da sosyal bir patlama sonucu ortaya piyasalar açısından kayba yol açarken, diğer çıkmamış, Endüstri 3.0 sürecinde elde yandan rekabet avantajını yitirmiş gelişmiş edilen gelişmeler ve ilerlemeler sonucunda piyasa ekonomilerinin (ABD, Almanya, ortaya çıkmıştır. Endüstri 4.0 süreci, ilk Japonya gibi ülkeler) yeniden ön plana olarak 2011 yılında düzenlenen Hannover çıkmasını sağlayabilecektir (Alçın, 2016: fuarında ortaya atılan bir yaklaşım olarak 22). Maliyetlerin azaltılmasının yanı sıra, doğmuştur. Bu fuar, Endüstri 4.0 sürecinin üretim süreçlerinde insan faktörünün başlangıcı olarak kabul edilebilir. Bu süreç, olabildiğince dışında kalması ile insan özünde insan gücüne gereksinim kaynakları ile yapılan hataların azalmasına, duymayan, kendi kendine otonom olarak ürünlerde standardizasyonun ve müşteri faaliyet gösteren makinelere ve üretim memnuniyetinin sağlanmasına ve enerji sistemlerine odaklanmaktadır (Görçün, kaynaklarının verimli bir şekilde 2017: 141). kullanılmasına neden olabilecektir (Görçün, Endüstri 4.0 süreci, mühendislik, planlama, 2017: 142). Ayrıca, insan faktörünün yerine üretim, operasyonel ve lojistik süreçlerinde robot işçilerin kullanılması özellikle petrol, yüksek kalite standartları ile daha fazla enerji, atık su, madencilik ve metal gibi esneklik ve sağlamlık sağlayan ve maliyet, zorlu çalışma koşulları olan endüstrilerde, kullanılabilirlik ve kaynak tüketimini istikrarlı bir üretim ve insan işçiler için optimize edilebilen dinamik, gerçek daha güvenli bir çalışma ortamı zamanlı, kendi kendini organize eden değer yaratılabilecektir (Ramanathan, 2014: 26). zincirlerinin oluşmasını ifade etmektedir Sonuç olarak, küreselleşen dünyada üretim (Acatech, 2013: 21). maliyetlerinin azalması, piyasalarda rekabet Endüstri 4.0, fiziksel ve sanal dünyayı üstünlüğünün sağlanması, kalifiye olmayan birleştirmeyi amaçlamaktadır. Bu süreçte işgücüne olan bağımlılığın azalması, insan faktörü hala önemini korunmakta piyasaya hızlı ve hatasız ürünlerin arz olup, katı ve merkezi fabrika kontrol edilebilmesi, kıt kaynakların daha verimli sistemlerinden akılcıl sistemlere doğru bir bir şekilde kullanılabilmesi Endüstri 4.0 geçişi ifade etmektedir (Ramanathan, 2014: sürecinin temel çıkış noktalarını 28). Bunun yanı sıra, bugünün ürünlerini oluşturmaktadır (Pamuk ve Soysal, 2018: ortaya çıkaran makinalar yerine Endüstri 5). 4.0’da üreticiler tüketicilerin istek ve 3.1. Endüstri 4.0 Sürecinin Bileşenleri ihtiyaçlarına hızlı bir şekilde yanıt verebilmek için, fabrikaların ve makinaların Siber-fiziksel sistemler, akıllı robotlar, otomasyonuna yönelmektedirler. büyük veri, nesnelerin interneti, bulut Günümüzde Çin ve Japonya'da üretim, teknolojileri, siber güvenlik, akıllı robotlar ile gerçekleştirilmektedir. Ancak, fabrikalar, 3D yazılım teknolojileri gibi Endüstri 4.0 sürecinde daha ileri düzey bileşenler Endüstri 4.0 sürecinin robot teknolojisinden yararlanılacak ve başlamasını ve yükselişini sağlamaktadır robotlar sensörleri aracılığıyla kablosuz (Bettiol, Capestro ve Maria, 2017: 2). ağlar üzerinden birbirleriyle iletişime Endüstri 4.0 sürecinden beklentinin en üst geçilebileceklerdir (Alçın, 2016: 22). düzeyde karşılanması için, bu bileşenlerin birbirleriyle uyumlarının ve aralarındaki Endüstri 4.0 sadece üretim alanında değil, entegrasyonun en üst düzeyde olması genetik alanından bilgi işlem teknolojilerine gerekmektedir (Görçün, 2017: 146). kadar her türlü bilimsel alanı Endüstri 4.0 sürecinin ana amacı, kendi
1611 SERİNİKLİ 2018 kendini yönetebilen üretim süreçlerinin bilgisayar ortamındaki siber sistemi ifade olduğu akıllı fabrikaların hayata etmekte olup, her iki sistemde birbirleriyle geçirilmesidir. Akıllı fabrikaların hayata paralel ve uyumlu olarak işlemektedir. geçirilmesi ise “siber-fiziksel sistem” ve Fiziksel sistem, gerçek ortamda çalışmasını “nesnelerin interneti” ile mümkün sürdürürken sürecin bir sanal kopyası da olabilmektedir. Ayrıca, Endüstri 4.0 bilişim ortamında gerçekleşmektedir. bünyesinde bulunan 3D yazılım Fiziksel sistem daha kurulmadan üretim teknolojileri, bilgisayar ortamında üretilen hattı simülasyonu bilgisayar ortamında ürünleri elle tutulabilir gerçek nesnelere kurulup işletilebilir (Banger, 2017: 47). dönüştürmektedir (Soylu, 2018: 46). Örneğin bir fabrika fiziksel olarak Endüstri 4.0’da kullanılan yazılım ve dijital kurulmadan önce fabrika simülasyon teknolojiler yeni üretilmiş teknolojiler yoluyla kuruluşun fizibilite çalışması bir değildir. Bu teknolojiler, sanayi simülasyon üzerinden gerçekleştirilebilir toplumundan bilgi toplumuna geçiş süreci (www.endustri40.com/siber-fiziksel- olan Endüstri 3.0’ın ürünüdürler. Ancak, sistemler, 28-09-2018) yazılım ve dijital teknolojiler Endüstri 3.0 Bu sistemlerin işlevsel olabilmesi, gerçek dönemine göre daha fazla gelişmiştir zamanlı verilerin elde edilmesine bağlıdır. (Aydemir, 2018: 254). Bu nedenle, Endüstri Gerçek zamanlı veriler siber-fiziksel 4.0’ı anlayabilmek için onu oluşturan sistemlerde işlenerek gereksinimlerle anlık bileşenlerin ne olduğunu bilmek olarak eşleştirilmektedir. Ayrıca gerekmektedir. Bu bileşenleri şöyle optimizasyon ilkeleri çerçevesinde en sıralayabiliriz; yüksek faydayı sağlayan makro ve mikro Siber-Fiziksel Sistemler; Siber-fiziksel ölçekli çözümler belirlenip sistemler sensörler ve aktüatörler uygulanabilmektedir. Bu yönüyle bu yardımıyla fiziksel dünyayı sanal bilgi sistemler sayesinde bir yandan endüstrilerin işlem dünyasına bağlayan sistemler olarak esneklik düzeyleri artırılabilmekte, diğer tanımlanmaktadır yandan da değişken müşteri istek ve (www.endustri40.com/siber-fiziksel- beklentilerine en iyi şekilde cevap sistemler, 28-09-2018). Bu sistemler verilebilmektedir (Görçün, 2017: 141). iletişimi, fiziksel süreçleri ve sistemleri Siber-fiziksel sistemler hızla büyüyen bir yönetmek ve izlemek için enformasyon alan olup, havacılık, otomotiv mühendisliği, teknolojileri olan bilgisayar, yazılım ve sivil altyapı, enerji, sağlık hizmetleri, ağlardan yararlanmaktadır. Siber-fiziksel üretim, ulaşım, eğlence ve tüketici cihazları sistemler internet ile bağlantılı bir sistem ve cihazlarındaki uygulamalarla birlikte çok olduğundan, fiziksel dünyadaki verileri sayıda uygulamalı mühendislik alanlarında internet yoluyla toplamakta ve küresel kullanılmaktadır. Bunun yanında akıllı olarak nesnelerin etkileşimini içermektedir evlerde, akıllı şehirlerde ve akıllı ofisler (Alçın, 2016: 23). Siber-fiziksel sistemler gibi alanlarda da kullanılmaktadır iki önemli bileşenden oluşmaktadır. (Stojmenovic ve Zhang, 2015: 1). Birincisi birbirleriyle internet üzerinden, Dolayısıyla, siber fiziksel sistemler sadece belirli olan internet adresleri ile iletişim üretimde değil, bunun yanı sıra ar-ge, kuran nesne ve sistemlerin oluştuğu ağdır. tasarım ve pazarlama süreçlerinde de rol Örneğin, akıllı telefonlardaki internet oynamaktadır (www.endustri40.com/siber- bağlantısı ile çeşitli içeriklere ulaşılması fiziksel-sistemler, 28-09-2018). veya başka akıllı telefonlarla ilgili farklı platformlar üzerinden iletişim kurulması Bulut Teknolojileri; Bulut Bilişim, gibi. İkincisi gerçek dünyadaki nesnelerin “bilgisayarlar ve diğer benzeri cihazlar için ve davranışların bilgisayar ortamında istendiği zaman kullanılabilen ve simülasyonu ile oluşturulmuş sanal kullanıcılar arasında paylaşılan bilgisayar ortamdır (Demirkaya, 2017). Birincisi kaynakları sağlayan, internet tabanlı bilişim gerçek dünyada fiziksel sistemi, ikincisi hizmetlerine verilen genel isimdir” (Banger,
1612 C.23, Endüstri 4.0’ın özel, Kamu ve Kooperatif Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 2017: 43). Bulut bilişim donanım kaynaklı yaşanan herhangi bir olumsuzluk problemlerin bulunmaması, gelişmiş durumunda yine makineler ve robotlar hesaplama gücüne sahip olması, yüksek tarafından üretim otomatik olarak erişilebilirlik imkanı sunması, bellek ve durdurabilecektir. Böylece, akıllı disk değişikliği gerektirmeyen geniş fabrikalarda üretim ve üretim süreci depolama alanlarına sahip olması ve doğa yönetimi pratik hale gelebilecektir (EBSO, dostu (elektrik ve tasarrufu) olması gibi 2015: 19). Nesnelerin interneti sayesinde, özelliklere sahiptir (Henkoğlu ve Külcü, işletmelerin daha ürünü piyasaya arz 2103: 64). etmeden önce tüketicilerin talep, beklenti ve tutumlarına ilişkin veriler elde edebilecek Bulut teknolojileri sayesinde, kullanıcılar ve üretim buna göre gerçekleşebilecektir. işletmenin büyük veri yığınlarını ve analiz Böylece üretimde meydana gelebilecek hata yazılımlarını tesis içindeki bilgisayarlarda olasılıkları düşmüş olabilecektir (Görçün, ya da veri merkezlerinde tutmak yerine, 2017: 150). Ayrıca, nesnelerin interneti bilgisayarlar aracılığıyla internet üzerinden sayesinde, ürünler de kendileri hakkında ki istedikleri anda kullanabilme imkânına verileri sisteme gönderebilecektir. Örneğin sahiptirler. Böylece, kullanıcılar istenilen bir ürün kendine ait verileri internet her türlü bilgiye her yerden ve her türlü üzerinden üretimde bulunan makinelere bilgi iletişim cihazlarını kullanarak doğrudan göndererek, makinelerin otonom ulaşılabilirler (Siemens, 2014: 12). olarak üretime geçmesini sağlayabilecektir. İşletmeler açısından doğru verilerin Ayrıca, nesnelerin interneti işletme tutulması oldukça önemli olup, bu verilerin içerisindeki enerji kullanımı ve enerji bulut bilişim teknolojileri sayesinde maliyetlerinin azalmasını (Görçün, 2017: istenilen anda ve istenilen yerde internet 157), tedarik zincirinin daha akıllı hale üzerinden ulaşılabilir olması özel, kamu ve gelebilmesini, daha az insan unsuruna kooperatif işletmeleri açısından oldukça ihtiyacın olmasını sağlayacaktır. Böylece önemlidir. işletmelerin gelir ve kârlarında artış Nesnelerin İnterneti; Nesnelerin interneti yaşanabilecektir (EBSO, 2015: 19). “benzersiz bir şekilde adreslenebilir Akıllı Fabrikalar; Küresel rekabetin hızla nesnelerin kendi aralarında oluşturduğu arttığı günümüzde akıllı fabrikalarla üretim dünya çapında yaygın bir ağ ve bu ağdaki yapmak bir zorunluk haline gelmiştir nesnelerin belirli bir protokol ile (Doyduk ve Tiftik, 2017: 131). Siber- birbirleriyle iletişim içinde olmalarıdır” fiziksel sistemlerin üretim sistemlerine olarak tanımlanmaktadır (Görçün, 2017: yerleştirilmesi ile “akıllı fabrikanın” 147). Nesnelerin interneti, akıllı nesneleri doğmasına neden olmuştur (Soylu, 2018: birbirine bağlayarak, veri üretimi ve 46). Akıllı fabrika, karmaşık üretim paylaşımı yapan bir sistemdir (Doyduk ve süreçlerini hızlı ve sorunsuz bir şekilde Tiftik, 2017: 139). Nesnelerin interneti bir yöneten, otonom robotlarla üretimi hareket veya bir sürecin meydana gelmesi gerçekleştiren, hatasız ve kişiye özel ile başlar. Dolayısıyla, nesnelerin interneti ürünlerin üretimini gerçekleştiren, ileri sistemde tanımlanmış bir durumun teknolojiyi kullanan fabrikalar olarak meydana gelmesi ile bu duruma ilişkin tanımlanmaktadır. Akıllı fabrikalarda verilerin bir hareketi başlatmasıdır. Akıllı insanlar, kaynaklar, otonom robotlar, basit nesnelerin duyarlılık gösterdiği bu sensörler ile donatılmış makineler internet hareketler sensörler ve akıllı etiketler üzerinden birbirleriyle etkileşim ve iletişim vasıtasıyla sisteme iletilmekte, sistem bu içerisindedirler (Davutoğlu vd., 2017: durumlara ilişkin tanımlanmış davranış 554). Akıllı fabrikalar sayesinde önemli göstermeleri için makine ve ekipmanlara oranda kalite artışları, maliyetlerin çeşitli komutlar göndermektedir (Görçün, azalması, insan gücünden kaynaklanan 2017: 148). Buna göre, akıllı fabrikada hatalı imalatın azalması, nitelikli insan makine ve robotlar üretim sürecini anlık kaynaklarının verimliliğinin artması, zaman olarak yönetebilecekler ve üretim sürecinde
1613 SERİNİKLİ 2018 ve kaynak tasarrufu, yeni pazar fırsatları farklı işletmelerin birbirleriyle etkileşime gibi işletmelere büyük avantajlar girebilmesine bağlıdır. Küresel rekabetin sağlayacaktır. Ancak, robotlarla üretime yoğun olarak yaşandığı alanlarda aktarılan geçilmesiyle özellikle niteliksiz çalışanlarda verilerin güvenliğinin sağlanması hayati işsizlik olgusu ortaya çıkacaktır (Doyduk ve öneme sahiptir. Endüstri 4.0 ortamında Tiftik, 2017: 131). Örneğin; Çin’de cep verilere erişimin sadece yetkili kişilere açık telefonu modülü üreten ilk akıllı fabrikada olması, veri kaynaklarının ve bütünlüğünün robotların kullanılmasıyla işçi sayısında doğrulamasının yapılabilmesi %90 azalma görülürken, kusurlu ürünlerin gerekmektedir. Böylece, işletmeler bilgi oluşma oranı ise % 25’den % 5’e kadar birikimlerini ve verilerini koruma altına düşüşü göstermiştir (Yıldız, 2018: 554). Bu alarak, veri kaybı ve bilgi güvenliğinin durum işletmeler açısından olumlu bir tehdit altına girmesi gibi sorunlarla durum iken, çalışanlar açısından olumsuz karşılamamış olacaklardır (Siemens, 2014: bir durumu göstermektedir. 11). Büyük Veri; Büyük Veri “toplumsal Otonom Robotlar; Otonom robot kavramı medya paylaşımları, ağ günlükleri, blog, “içerdiği gömülü bilişim donanımı ve fotoğraf, video, log dosyaları vb. değişik yazılımı nedeniyle yapay zeka uygulamaları kaynaklardan toparlanan tüm verinin, gerçekleştirebilen, karar seçenekleri anlamlı ve işlenebilir biçime dönüştürülmüş üretebilen, bunlardan uygun olanı eyleme biçimi” olarak tanımlanmaktadır (EBSO, dönüştürebilen, çevreden veri toplayan, 2015: 19). Büyük veriler; internet başka akıllı ve bağlantılı nesnelerle iletişim sunucularının logları, internet istatistikleri, kurabilen makine” olarak tanımlanmaktadır kameralar, sosyal medya yayınları, bloglar, (Banger, 2017: 45). Akıllı robotlar diğer mikrobloglar, iklim algılayıcıları, GSM cihazlarla, makinelerle, malzemelerle ve operatörleri, nesnelerin interneti diğer üretim bileşenleriyle etkileşime teknolojileri gibi bilgi teknolojileri ile geçerek işletmelerin üretkenliklerinde ve gerçek zamanlı olarak elde edilmektedir. verimliliklerinde artış sağlayabileceklerdir Farklı alanlardan gelen büyük veriler doğru (Bulut ve Akçacı, 2017: 58). Geleneksel analiz teknikleri ile yorumlandığında, üretim bandında hareket eden malzemeler, işletmelerin stratejik karar almalarına, akıllı robotlar tarafından sensörler risklerini daha iyi yönetmelerine ve aracılığıyla tanımlanmakta ve nasıl bir inovasyon yapmalarına imkân vermektedir. işlemden geçmeleri gerektiği izlenmektedir. Bunların yanı sıra, büyük verilerin doğru Böylece ürünlerin sıfır hatayla üretilmesi tekniklerle analiz edilip yorumlanması, bir sağlanmaktadır. Daha sonra, birbirileriyle taraftan üretim kalitesini artırırken, diğer bağlantılı ve birbirleriyle iletişim kuran yandan da enerji tasarrufu sağlayarak ve makineler tarafından ürünün kalite kontrolü ekipman bakımını kolaylaştırarak yapılacak ve üretim sürecinde olası hatalar maliyetleri düşürmektedir (Soylu, 2018: daha hızlı belirlenebilecektir (Soylu, 2018: 47). 47). Siber Güvenlik; Sanal ortamlar, uzaktan Otonom robotlar bir bilgisayar programı erişim imkânları, bulut üzerinde saklanan (yazılımla) ile ya da bir operatörün veriler sağlıklı ve doğru bir şekilde kontrolünde yönetilmekte, insan gücü aktarılabilmesi, söz konusu ortamlarda (bazen daha da ötesini) yerine ikame güvenliğin de maksimum düzeye edilebilmekte, gereksiz güç kaybını çıkarılması gerekmektedir. Çünkü bilgiler önlemekte ve zamandan tasarruf ve özellikle de işletmelere ait verilerin etmektedir. Akıllı robotların insan gücü güvenliği hem işletmeler açısından hem de yerine ikame edilmesi, robotların tamamen endüstriler açısından kritik bir öneme insan gücünün yerine geçebilecekleri sahiptir. Üretimde optimizasyonun temeli anlamına gelmemektedir (Özsoylu, 2017: üretimdeki her bir noktanın birbiriyle 53). Akıllı fabrikalarda robotlarla birlikte güvenli bir şekilde iletişim kurabilmesi ve çalışacak olan insan işgücü, çalışılacak işin
1614 C.23, Endüstri 4.0’ın özel, Kamu ve Kooperatif Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı özelliklerine göre yükseköğrenim görmüş, yazıcılar baskı ve yüzey iyileştirmelerde özel yeteneklere sahip kalifiye elemanlar kullanılmakta olup, genetik ve bilişim olup, akıllı robotları yönetebilecek kişiler teknolojileri, tıp, sanayi ve gıda gibi olacaktır. Kalifiye olmayan iş gücü ise ya endüstrilerde de kullanılmaktadır başka alanlarda değerlendirilebilecek ya da (Davutoğlu vd., 2017: 554). Örneğin; işsiz kalacaklardır. Günümüzde robotlar plastik, silikon, gıda, cam gibi bazı daha çok endüstriyel üretimde ve özellikle maddeleri yazdırıp, moda tasarımı, tıp, diş de otomotiv endüstrisinde çok fazla hekimliği, mücevherat, otomotiv yedek kullanılmaktadır (Bulut ve Akçacı, 2017: parça gibi farklı endüstrilerde de üretim 58). Uluslararası Robotik Federasyonu yapmak için kullanılabilirler. Bu üretimler (IFR) tarafından açıklanan bilgilere göre, insan gücüne gereksinim duymadan 2018 yılında 1,3 milyon endüstriyel robot gerçekleştirilmektedir (Akben ve Avşar, üretimde kullanılmıştır. Bu artış ilerleyen 2018: 31). Üç boyutlu yazıcılar esnek, yıllarda da devam ederse World Economic düşük maliyetli ve stoksuz üretim Forum tarafından açıklanan bilgilere göre sistemlerini desteklemektedir (Soylu, 2018: 2020’de net 5 milyon iş kaybı 46). yaşanacaktır. Özellikle üretim ve montaj Sanal Gerçeklik; Sanal gerçeklik, fabrikalarının çok yoğun olduğu ülkelerde “katılımcılarına gerçekmiş hissi veren, bu durum daha da fazla olabilecektir bilgisayarlar tarafından yaratılan dinamik (www.webrazzi.com.robot- isciler-en-cok- bir ortamla karşılıklı iletişim olanağı hangi-ulkelerde-calisacak, 20-09-2018). tanıyan, üç boyutlu bir benzetim Dikey ve Yatay Sistem Entegrasyonu; modelidir”. Sanal gerçeklik endüstriyel Dikey Entegrasyon “tüm süreçlerde üretimdeki planlama, tasarım, üretim, kullanılan teknolojik altyapıda kesintisiz bir servis, bakım, test ve kalite kontrolü gibi iletişim ve akış sağlamak” anlamına her durumda sanal ortamlardan gelmektedir. Yatay Entegrasyon ise, hem yararlanılabilmektedir. Örneğin; bir fabrika işletmenin üretim ve planlama gerçek anlamda kurulmadan önce sanal süreçlerindeki her bir aşamanın kendi ortamda kuruluyor, çalıştırıyor ve analiz arasında, hem de farklı işletmelerin üretim ediliyor, olumlu sonuçlar alındıktan sonra ve planlama süreçlerindeki aşamalarla fabrikanın gerçek anlamda kurulmasına arasında kesintisiz bir akışın sağlanmasına geçiliyor. Sanal gerçeklik sadece fabrika denir. Yatay entegrasyon; ham madde kurulumunda değil, bunun yanında üretim tedarikinden ürünün sevkiyatına kadar her süreçleri ya da makineler için de bir aşamayı kapsamaktadır. Farklı kullanılabilmektedir (Soylu, 2018: 48). işletmeler arasında kurulan yatay Özellikle, işe yeni başlayan girişimciler entegrasyon yeni iş modellerinin tarafından kurulacak bir işletmenin önceden geliştirilmesine de olanak tanımaktadır. bilgisayarlarda tasarlanıp, daha sonra İşletmeler tarafından yatay ve dikey olumlu sonuçlar alındığında kuruluma entegrasyonun gerçekleştirilmesi, tedarik geçilmesi, girişimcilerin başlangıç zincirinde optimizasyonun sağlanması, sermayelerini çöpe atmamaları açısından üretim süreçlerindeki değişikliklere ve oldukça önemlidir. Bu durum özellikle sorunlara hızlı bir şekilde karşılık dezavantajlı grubu oluşturan kadın verilebilmesi, müşteriye yönelik özel ve girişimciler açısından daha da önemli hale kişiselleştirilmiş üretimin kolaylaşması, gelmektedir. kaynak verimliliğinin artırılabilmesi ve işletmelerin esnek bir yapıya kavuşması gibi avantajlar sağlamaktadır (Siemens, 2014: 12).
3 (D) Boyutlu Yazıcılar; Bu yazıcılar üç boyutlu bilgisayar verilerini fiziksel nesnelere dönüştüren makinelerdir. Bu tür
1615 SERİNİKLİ 2018
4. ENDÜSTRİ 4.0 SÜRECİNİN avantajlı konuma geçerek, rekabet ETKİLERİ üstünlüğü sağlaması, Endüstri 4.0 sürecinde sensörler, makineler, - İşgücünü, yeni sisteme uyum iş parçaları ve bilişim sistemleri tek bir sağlayabilmesi için kapsamlı işletmenin ötesine bağlanmaktadır. Siber- eğitimlerin verilmesi ve eğitim fiziksel sistemler, interneti kullanarak sisteminin yeni sürece göre birbirleriyle iletişim kurabilmekte, hataları değişmesidir. tahmin etmek, kendilerini yapılandırmak ve Endüstri 4.0 ile dönüşen Türkiye değişikliklere uyum sağlamak için verileri sanayisinde, siber-fiziksel sistemlerin toplamakta ve bu verileri analiz kullanılmaya başlamasıyla işletmelerin alt edebilmektedirler. Endüstri 4.0 süreci, daha ve orta kademelerinde ki insan işgücünün düşük maliyetlerle ve daha kaliteli ürün yerini akıllı robotlar alacaktır. On yıllık üretebilmek için daha hızlı, daha esnek ve dönüşüm süreci sonucunda, istihdamda verimli süreçleri sağlamaktadır. Böylece 400-500 bin kişilik bir azalma üretim verimliliğini ve işgücü profilini gerçekleşmesi beklenmektedir. Ancak değiştirecek ve endüstriyel büyümeyi teşvik Endüstri 4.0’ın nitelikli teknik işgücü edecektir (Sayar ve Yüksel, 2018: 88). Bu gereksinimi düşünüldüğünde, 100 bin nedenle Endüstri 4.0 sürecinde işletmelerin kişilik istihdam artışı olacağı tahmin bu yeni döneme uyum sağlamaları edilmektedir. Endüstri 4.0 sürecine geçişte gerekmektedir. İlk olarak, işletmeler siber- kayıplar yaşanacak olsa da, uzun vadede ve fiziksel sistemlerin, insanların ve toplamda bu kayıplardan daha fazla fabrikaların nesnelerin interneti üzerinden kazanımlar olacaktır. Ancak burada, iletişim kurmasına imkân vermelidir. İkinci niteliksiz işgücünün geri gelmeyeceği olarak otomasyonu etkin kılmak için tahmin edilmektedir. Artacak olan işsizliği şirketler, siber-fiziksel sistemlerin akıllı engellemek veya en aza indirmek için yeni fabrikalar içerisinde otonom kararlar kamu politikaları geliştirilmeli ve kamu almasına izin vermelidir. Üçüncü olarak politikalarında birtakım önlemler alınması işletmeler büyük veri ve doğru analiz gerekmektedir. Bunun için öncelikle tekniklerinin kullanımına izin vermelidir. mevzuatların gözden geçirilerek Endüstri Akıllı fabrikadaki bir tür bulut bilişim 4.0 ile işsiz kalacak bireylerin başka sistemlerine bağlı olan her makine, bağlı alanlarda işe girebilmesi kolaylaştırılmalıdır olduğu sisteme geri bildirimde (Genç, 2017: 25). Bunun yanı sıra, eğitim bulunmaktadır. Böylece, toplanan veriler sisteminde değişiklik yapılmalı, meslek gelişmiş bir yazılım sayesinde sistematik okullarına daha ağırlık verilmeli, devlet ar- olarak işlenerek daha iyi kararlar ge’ye önem vermeli, Endüstri 4.0 sürecini alınmasına olanak vermektedir (Genç, oluşturan sistemlerin kurulması için devlet 2016: 14). tarafından destek verilmelidir. Endüstri 4.0 sürecinin bazı alanlarda 4.1. Endüstri 4.0 Sürecinin Özel Sektöre muhtemel etkilerinin olması Etkileri beklenmektedir. Bu etkileri şu şekilde sıralamak mümkündür (Akben ve Avşar, Endüstri 4.0 en etkin olacağı alan üretim ve 2018: 29): imalat alanıdır Çünkü Endüstri 4.0’ın geliştirilmesinin en önemli nedeni esneklik, - İnsan işgücünün yerini makinelerin verimlilik, hız ve kalite artışının alması ile insan işgücünün daha geri sağlanmasıdır. Birbirleriyle etkileşim ve planda kalması, iletişim halinde olan makine ve robotlar - İşçi maliyetlerinin düşmesi, sayesinde, daha büyük üretim serilerinin - Mevcut iş yükünün azalması, daha hızlı ve pratik bir şekilde üretilmesini, üretimin anlık olarak takip edilmesini ve - Üretimini yeni sürece göre yenileyen olası hatalara müdahale edilmesini, ihtiyaç işletmelerin diğer işletmelere göre duyulan stok miktarlarının azalmasını,
1616 C.23, Endüstri 4.0’ın özel, Kamu ve Kooperatif Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı ürünlerde standardizasyonun sağlanmasını, istenilen ısı sağlanmaktadır. Böylece taşıma üretimde verimliğin ve kalitenin artmasını kabı içindeki ürünün taşıma esnasında sağlayacaktır (Pamuk ve Soysal, 2018: 8). bozulması engellenmiş olmaktadır (Görçün, 2017: 163). Bu sayede işletme herhangi bir Yaşadığımız bu dönemde tüketiciler bir çok zarara uğramamaktadır. ürün ve hizmet arasından seçim yapsalar da, tam olarak üreticiler tarafından tüketicilerin Endüstri 4.0 sürecinde insan iş gücünün istek ve ihtiyaçları karşılanamamaktadır. Bu nitelikli, akıllı, zeki ve yetenekli olması nedenle, işletmeler piyasada kalmak, gerekmektedir. Bununla birlikte bu müşterilerinin devamlılığını sağlamak ve dönemde işletme yönetim anlayışının da müşteri potansiyelini artırmak için, insan kaynağına olan bakışı olumsuzdan tüketicilere yönelik kişisel ürün ve olumluya doğru çevrilmesi gerekmektedir. hizmetlerin üretilmesi gerekmektedir İşletme yönetiminin çalışanlara tembel, (Baldassarre, Ricciardi ve Campo, 2017: kaytarıcı ve her an hata yapabilir olarak 634). Endüstri 4.0 sürecinde üretimin gören bir yönetim anlayışının da değişmesi müşterilerin tam olarak ihtiyaç duydukları gerekmektedir (Banger, 2018: 233). anda başlatılıp, ihtiyacın karşılandığı anda Endüstri 4.0 sürecinde yeni teknolojilerden sona erdirilmektedir. Böylece, ürün yararlanarak geliştirilen sistemler, çeşitliliği artacak ve kişiye özel üretim makineler, cihazlar ve tezgahlar bir sağlanarak müşteri memnuniyeti fabrikaya oranla küçük mekanlarda üretim maksimum seviyeye çıkarılacaktır. Ancak, gerçekleştirmeyi de sağlayabilecektir. Yeni müşterinin istediği kadar ürünün üretilmesi teknoloji ile birlikte küçük atölyeler, garaj durumunda ne maliyete ne de ürünün işletmeleri ve küçük laboratuarlar kurmak fiyatına etki etmeyecektir (Görçün, 2017: da mümkün olmaktadır. Bu ortamlar 144). sayesinde iş modelleri değişerek “mikro Nesnelerin interneti sayesinde tedarik fabrika” anlayışı yaygınlaşmaya zinciri boyunca gerçekleşecek olan tüm başlamıştır. Mikro fabrikalar, yüksek aktiviteler eş zamanlı olarak izlenmekte, teknolojiye sahip, küçük boyutlu ürünleri süreçlerin işleyişine etki eden faktörler geliştirip üretebilen, küçük fiziksel ortamda kontrol edilmekte, olumsuz bir durumda, geliştirilmiş bir yapıyı ifade etmektedir otonom müdahaleler yapılmaktadır. (Banger, 2017: 209). Bu yeni dönemde, Böylece, lojistik faaliyetleri olağanüstü bir mikro fabrikalar küçük girişimcilerin ve hız kazanmakta, kaynaklar optimal düzeyde özellikle dezavantajlı grubu oluşturan kadın kullanılmakta, toplam maliyetler büyük girişimcilerin büyük işletmelerle rekabet ölçüde azalmakta, ürün bekleme, gecikme, edebilmesi açısından oldukça yararlı bozulma, kırılma gibi durumlar olacağı söylenebilir. yaşanmamaktadır (Görçün, 2017: 160). 4.2. Endüstri 4.0 Sürecinin Kamu Ayrıca, nesnelerin interneti ile stokta Sektörüne Etkileri azalmakta olan ve son kullanma tarihi yaklaşmakta olan ürünlerin takibi yapılarak, Kamu sektörü hizmet anlayışı ile kurulmuş bu ürünler tekrar sipariş verilerek olup, ana amacı özel sektörde olduğu gibi zamanında tedarik edilmektedir (Gündüz ve kâr elde etmek olmayıp, topluma daha iyi Akyüz, 2017: 234). Ayrıca, ürün taşıma hizmet etmektir. Özel sektör ile kapları içerisinde bulunan sensörler karşılaştırıldığında kamu sektöründe ve vasıtasıyla ortam değerleri ölçülerek onun yöneticilerinde risk alma eğilimi daha mevcut durum ve koşullara ilişkin gerekli azdır. Çünkü kamuda kâr ya da zarar verileri ilgili ekipman ve makinelere devlete ait olup, yöneticiye ait değildir. Bu gönderebilmektedir. Örneğin; taşıma nedenle kamu yöneticisinin risk alma kapında yer alan sensörler dış ortam eğilimi yoktur. Kamu yöneticisinin başarı sıcaklığını ölçerek kendisi için gereken ya da başarısızlığı devlete aittir. Kamu sıcaklık derecesi için soğutucu ekipman ve sektöründe bir yönetici ya da çalışan 657 makinelere komutlar gönderebilmekte ve sayılı Kanuna tabi olarak çalışan devlet
1617 SERİNİKLİ 2018 memurudur. Bir devlet memurunu görevden kooperatifçilik ilkelerini uygulamaları uzaklaştırmanın esasları ise bu Kanunun gerekmektedir (İnan, 2008). Kooperatifler ilgili maddelerinde belirtilmiş olup, işletmelerini tarım ve tarım dışı olarak ikiye görevden uzaklaştırmada başarı ve ayırmak mümkündür. Dünyada sayısal başarısızlık bir kriter değildir olarak bakıldığında en fazla tarım
(Özdevecioğlu, 2002: 120). kooperatifleri bulunmaktadır. Ülkemizde de aynı şekilde tarım kooperatifleri tarım dışı Kamu kurumlarında Endüstri 4.0 dönüşümü kooperatiflere göre sayısal olarak daha sayesinde kamuda kaynakların etkin ve fazladır. verimli kullanımı, israfın önlenmesi, yeni iş ve istihdam alanlarının açılması, devletin Endüstri 4.0 sürecinde akıllı tarım ar-ge fon kaynaklarını arttırması, uygulamaları mobil teknolojiler, sensörler, beklemeler, hata oranları, toplanan akıllı traktörler ve veri analizi ile toprağın vergilerin azaltılması sağlanacaktır. Bunun ne kadar gübreye ihtiyacı olduğu tespit sonucunda devlet harcamalarının büyük edilecek, hangi toprak çeşidinde hangi ölçüde azalması, ürün ve hizmet kalitesinin ürünün üretilmesi gerektiği, ürün kalitesinin artması cari açığın azalması ve kamudan belirlenmesi, ilaçlama ve sulamanın akıllı alınan hizmetlerden duyulan memnuniyetin makineler tarafından yapılması, toprakta ne artması beklenmektedir. Kamudaki tüm kadar bitki besin elementinin olduğu, kuruluşlar, süreçler ve operasyonlar gerçek bitkideki hastalık analizinin yapılması ve zamanlı izlenebilecek, yapay zekâlar iklim kontrolünün yapılması mümkün sayesinde çoğu süreç otomatik hale olabilmektedir (Teke vd., 2016: 464). gelecek, yatırımlar için gerçek zamanlı Endüstri 4.0 sürecinde akıllı makinaların raporlamalar alınabilecektir. Ayrıca, kullanımı geniş ve büyük arazilerde söz Endüstri 4.0 sürecinde resmi kurumlarda konusu olabilmektedir. Ancak ülkemiz göz taraması, parmak izi ve ses tanıma gibi toprakları parçalı ve küçük olduklarından yapılan kimlik doğrulaması, belge ulaştırma dolayı akıllı makinaların kullanımı söz imza noter gibi tüm işlemler otomatik konusu olmayabilir. Diğer taraftan ilk olarak gerçekleşecektir. Böylece kamu aşamada akıllı tarım aletleri yüksek kurumlarında resmi işlem yükü en aza maliyetli olması beklenmekte olup, indirilerek, işlerin gecikmesi ve bekleme ülkemizdeki küçük çiftçiler bu makinelerin gibi olumsuzluklar ortadan kalkmış maliyetlerini karşılayamayacaklardır. Bu olacaktır (Sayar ve Yüksel, 2018: 95). Bu nedenle, tarım makineleri kooperatifin ortak durum bir yandan kamu kurumlarından kullanımda olacak, ortakları olan çiftçilerin hizmet alan toplumun memnuniyeti artmış kullanımına sunabilecektir. bir yandan da kamu kurumlarında çalışan niteliksiz personel sayısı ve belge yükü Üretim süreçlerinde otonom makinelerin azalmış olacaktır. kullanılması sonucunda tam bir standardizasyon sağlanabilmektedir. 4.3. Endüstri 4.0 Sürecinin Kooperatif Müşteri tarafından raftan herhangi bir tane Sektörüne Etkileri ürünün alınması ürün üzerinde bulunan Kooperatifler, sosyal içeriği olan mikroçipler, raflardaki konumlandırılmış örgütlerdir. Ancak, yardım derneği, vakıf terminallere rafta bir adet ürünün azaldığı veya dostluk cemiyeti değillerdir. bilgisini verecek, bu bilgi terminaller Kooperatifler, diğer işletmeler gibi aracılığıyla sistemde bulunan bütün ekonomik örgütlerdir (Rehber, 2011). aktörlere otomatik olarak aktarılacaktır. Kooperatiflerin asıl amacı, sermaye Aktarılan bu bilgi karşısında tüm tedarik, şirketlerinde olduğu gibi daha fazla kâr elde üretim ve lojistik faaliyetler ile ilgili tüm etmek değil, ortakları olan üretici veya unsurlar yapmaları gerekenleri otonom tüketicilere daha iyi hizmet sunmaktır. olarak yapmaya başlayacaklardır (Görçün, Kooperatiflerin bu amacı yerine 2017: 144). Endüstri 4.0 sürecinde getirebilmesi için uluslararası kooperatiflerde bu durum, hem otonom
1618 C.23, Endüstri 4.0’ın özel, Kamu ve Kooperatif Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı makinelerin sisteme dahil olması hem de süper marketlerin ve hipermarketlerin uluslararası kooperatifçilik ilkelerinden sayesinde bir kişiden daha fazla kişinin “kooperatifler arası işbirliği” ilkesine göre istihdam edilmesi sağlanmıştır. Bunun farklı kooperatiflerin aynı anda sisteme sonucu olarak bir yandan bakkalların dahil olması ile gerçekleşecektir. Örneğin; önemini yitirmesi veya kapanması ile tüketim kooperatifleri mağazalarında girişimcilerin zor durumda kalmasına bir müşteri tarafında raftan bir sıvı yağ yandan da yeni iş sahalarının açılmasıyla alındığında, raflardaki sensörler bu hareketi istihdamda artışın olmasına neden olmuştur. algılayarak bu durumu veri olarak sisteme Bu yeni dönemde de benzer şekilde olacağı, gönderecektir. Sistemde bu veriler yeni iş sahalarının ortaya çıkarak, tahmin algoritmalar sayesinde işlemsel hale edilenin aksine işsizliğin çok fazla artış gelerek, yağlı tohumlar tarım satış göstermeyeceği beklenmektedir. kooperatifi depolarına ve motorlu taşıyıcılar Endüstri 4.0 sürecinde otonom robotlar kooperatiflerine hammaddeyi fabrikaya sayesinde daha hızlı, hatasız, tam gönder komutu ve yağlı tohumlar tarım zamanında, çevreye dost ve müşterinin satış kooperatiflerine ait akıllı fabrikalara bireysel olarak istediği ürünlerin üretimi ise üretime başla komutu gönderebilecektir. yapılacaktır. Ayrıca, işletmelerde otonom Böylece müşterinin istediği ürün zamanında makinelerin kullanılması ile iş yükünün tüketim kooperatiflerine ulaşabilecektir. azalması ve insanların daha az saat çalışmasına neden olabilecektir. Bu durum 5. SONUÇ insanların kendilerine ve ailelerine daha fazla zaman ayırmalarına ve bunun Endüstri 4.0 süreci hem fırsatları (nitelikli sonucunda stres düzeyi düşük, örgütüne çalışanların istihdamının artması, yeni iş bağlı ve tatmin düzeyi yüksek bireyler sahalarının ortaya çıkması ile yeni oluşacaktır. Böylece, işletmeler rekabet girişimcilerin oluşması, ülke ekonomisinin avantajı sağlamış olacaklardır. düzelmesi, işletmelerin rekabet avantajı yakalaması, kamu kuruluşlarında resmi iş Ülkemizin rekabet avantajı kazanması ve yükünün azalması gibi) hem de tehditleri gelişmiş ülkeler seviyesine girmesi için, (adil gelir dağılımında düzensizlik, özel sektör, kamu sektörü ve kooperatif niteliksiz çalışanların işsiz kalması, sektörlerin bir an önce Endüstri 4.0 sürecine yoksulluk düzeyinin artması, yeni sürece dahil olması ve bu yeni sürece ayak ayak uyduramayan işletmelerin zarar ederek uydurması gerekmektedir. Bunun için, ya kapanma aşamasına gelmesi ya da devletin işletmelere yeni teknolojilerin kapanması gibi) beraberinde getirecektir. sağlanması için destek (finansal ve eğitim desteği) vermesi, istihdam konusunda yeni Bu yeni süreçte otonom makinelerin politikaların geliştirilmesi ve yeni döneme işletmelerde kullanılmasıyla, işletmeler uygun çalışanların yetiştirilmesi için daha kaliteli, daha ucuz, her bir müşterinin ilkokuldan itibaren eğitim müfredatında istediği bireysel ürünlerin üretilmesi ile değişiklikler yapılması gerektiği rekabet avantajı kazanacağı ve kârlılık söylenebilir. Sanayi odalarının, üyelerine düzeyinde artış olacağı beklenmektedir. yeni süreç ile ilgili, yeni iş modellerinin Üretimde insan iş gücünün yerine robotların etkilerinin neler olduğu, fırsatların- kullanılmasıyla işsizliğin artması tehditlerin neler olabileceği, iş gücü beklenmektedir. Daha önceki küreselleşme ihtiyacının nasıl değişeceği konusunda dönemlerinde de aynı durum yaşanmış ve eğitimler verilmelidir. Ülkemizdeki yeni istihdam politikaları ile durum kooperatiflerin en büyük sorunu finansman, iyileştirilmeye çalışılmıştır. Örneğin; yönetim, üst örgütlenme ve mevzuat küreselleşme sonucunda bakkalların yerine sorunlarıdır. Bu sorunların çözümlenmediği marketler, süper marketler ve sürece bazı kooperatiflerin bu yeni sürece hipermarketler geçmiştir. Böylece dahil olması çok mümkün öncesinde bir kişi çalıştıran bakkallarda, görünmemektedir. Bunun için Milli
1619 SERİNİKLİ 2018
Kooperatifler Birliğinin bu sorunlara acil Kurumlar Vergisi Kanununda üst çözüm önerileri üretmesi, ortak veya ortak örgütlenmeye giden ve “risturn” (kâr dışındaki kooperatiflere ilgili bakanlıklar dağıtımı) dağıtan kooperatiflerin kurumlar vasıtasıyla eğitimler verilmesi vergisinden muaf tutulması konusunda gerekmektedir. Ayrıca, mevzuat sorunu değişiklik yapılması gerekmektedir. Ancak, çözümlenmeli 1163 sayılı Kooperatifler o zaman kooperatiflerdeki üst örgütlenme Kanunu dışındaki tarım kredi ve tarım satış sorunu, finansman sorunu çözümlenecek ve kooperatiflerini ilgilendiren özel kanunların kooperatif işletmeleri Endüstri 4.0 sürecine kaldırılması, 1163 sayılı Kooperatifler dahil olabilecektir. Kanununda değişiklik yapılması ve
KAYNAKÇA 1. ACATECH, (2013), “Acatech: Göstergeleri Kapsamında Türkiye Recommendations for Implementing Analizi”. ASSAM Uluslararası the Strategic Initiative Industrie 4.0”, Hakemli Dergisi, 7: 50-72. Final Report of the Industry 4.0 10. DAVUTOĞLU, N. A., AKGÜL, B. Ve Working Group”, YILDIZ, E. (2017). “İşletme http://www.acatech.de/fileadmin/ Yönetiminde Sanayi 4.0 Kavramı İle Industrie_4.0_accessible.pdf, (08-12- Farkındalık Oluşturarak Etkin Bir 2018). Şekilde Değişimi Sağlamak”, 2. AKBEN, İ. Ve AVŞAR, İ. İ. (2018). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, “Endüstri 4.0 Ve Karanlık Üretim: 5(52): 544-567. Genel Bir Bakış”. Türk Sosyal Bilimler 11. DEMİRKAYA, A. (2017). “Fiziksel Araştırmaları Dergisi, 3(1): 26-36 Sistemler”, 3. ALÇIN, S. (2016). “Üretim İçin Yeni http://alidemirkaya.net/endustri- Bir İzlek: Sanayi 4.0”, Journal of Life muhendisligi/siber-fiziksel- Economics, 8: 19-30 sistemler/.htm, 28-09-2018. 4. AYDEMİR, H. (2018), “Sanayi 4.0 ve 12. DOYDUK, H. B. B. Ve TİFTİK, C. Türkiye Ekonomisi Açısından (2017). “Nesnelerin İnterneti: Kapsamı, Etkileri”, Sosyoekonomi Dergisi, Gelecek Yönelimi ve İş Fırsatları”, 26(36): 253-261. Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 52(3) 5. BALDASSARRE, F., RICCIARDI, F. :127-147 ve CAMPO, R. (2017). “The Advent 13. EBSO. (2015). “Sanayi 4.0”, Ege Of Industry 4.0 In Manufacturıng Bölgesi Sanayiciler Odası, Araştırma Industry: Lıterature Revıew And Müdürlüğü. Growth Opportunıtıes, 3 Dubrovnik 14. GENÇ, E. C. (2017). “Türkiye’de International Economic Meeting Sanayi 4.0 Ve Kamu Politikası”, Managing Business Growth in a http://ozgurlukarastirmalari.com/pdf/ra Volatile Environment, ss. 632-643 por/.pdf, 02-11-2018. 6. BANGER, G. (2017). “Endüstri 4.0 15. GÖRÇÜN, Ö.F. (2016). Dördüncü Eksta”, Dorlion Yayınevi, Ankara. Endüstri Devrimi Endüstri 4.0, Beta 7. BANGER, G. (2018). “Endüstri 4.0 ve Yayıncılık, İstanbul. Akıllı İşletme”, Dorlion Yayınevi, 16. GÜNDÜZ, K. A. ve AKYÜZ, E. T. Ankara. (2017). “Nesnelerin İnterneti Ve 8. BETTIOL, M., CAPESTRO, M. VE Hayvancılık Alanındaki Uygulamalar”. MARİA, E. (2017). “Industry 4.0: The Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Strategic Role Of Marketing”. Marco Araştırmalar Dergisi, 14: 232-246. Fanno Working Papers, ss: 1-6. 17. HENKOĞLU, T. VE KÜLCÜ, K. 9. BULUT, E. VE AKÇACI, T. (2017). (2013). “Bilgi Erişim Platformu Olarak “Endüstri 4.0 Ve İnovasyon Bulut Bilişim: Riskler ve Hukuksal
1620 C.23, Endüstri 4.0’ın özel, Kamu ve Kooperatif Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Koşullar Üzerine Bir İnceleme,” Bilgi Of Management Studıes, 17(1): 232- Dünyası Dergisi, 14 (1): 62-86. 248. 18. İNAN, İ. H. 2008. Türkiye’de Tarımsal 29. SOYLU, A. (2018). “Endüstri 4.0 ve Kooperatifçilik ve AB Modeli. Girişimcilikte Yeni Yaklaşımlar”, İstanbul: Ticaret Odası Yayınları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal 19. ÖZDEVECİOĞLU, M. (2002). “Kamu Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32: 43-57. Ve Özel Sektör Yöneticileri Arasındaki 30. STOCK, T. Ve SELİGER, G. (2016). Davranışsal Çalışma Koşulları Ve “Opportunities of Sustainable Kişilik Farklılıklarının Belirlenmesine Manufacturing in İndustry 4.0”. 13. Yönelik Bir Araştırma”, Erciyes Global Conference on Sustainable Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Manufacturing-Decoupling Growth Fakültesi Dergisi, 19: 115-134. from Resource Use, 536–541. 20. ÖZKAN, M., AL, A. ve YAVUZ, S. 31. STOJMENOVIC, I. ve ZHANG, F. (2018). “Uluslararası Politik Ekonomi (2015). “Inaugural issue of ‘cyber- Açısından Dördüncü Sanayi-Endüstri physical systems”,. Cyber-Physical Devrimi’nin Etkileri ve Türkiye”, Systems, 1(1): 1–4. Siyasal Bilimler Dergisi, 1 (1): 1-30. 32. TEKE, M., DEVECİ, H. S., 21. ÖZSOYLU, A. F. (2017). “Endüstri ÖZTOPRAK, F., EFENDİOĞLU, M., 4.0”, Çukurova Üniversitesi İİBF KÜPÇÜ, R., DEMİRKESEN, C., Dergisi, 21(1): 41-64. ŞİMŞEK, F. F., BAĞCI, B., UYSAL, 22. ÖZTÜRK, E. ve KOÇ, K, H. (2017). E., TÜRKER, U., YILDIRIM, E., “Endüstri 4.0 Ve Mobilya Endüstrisi”, BAYRAMİN, İ., KALKAN, K. Ve 4. Internatıonal Furnıture And DEMİRPOLAT, C. (2016). “Akıllı Decoratıon Congress, 19-21 Ekim Tarım Fizibilite Projesi: Hassas Tarım 2017. Uygulamaları İçin Havadan Ve Yerden 23. PAMUK, N. ve SOYSAL, M. (2018). Veri Toplanması, İşlenmesi Ve Yeni Sanayi Devrimi Endüstri 4.0 Analizi”, 6. Uzaktan Algılama-CBS Üzerine Bir İnceleme. Verimlilik Sempozyumu (UZAL-CBS 2016), 5-7 Dergisi, (1): 41-66. Ekim 2016, Adana. 24. RAMANATHAN, K., (2014). 33. TOKER, K. (2018). “Endüstri 4.0 ve “Industry 4.0: Implications for The Sürdürülebilirliğe Etkileri”, İstanbul Adis Pasific Manufacturing Industry”, Management Journal, 29(84): 51–64. Engineering Solutions For Pcb 34. TÜSİAD. (2016). “Türkiye’nin Küresel Manufacturing, ss.24-29. Rekabetçiliği İçin Bir Gereklilik 25. REHBER, E. 2011. Kooperatifçilik. Olarak Sanayi 4.0 Gelişmekte Olan Ekin Yayınları, Bursa. Ekonomi Perspektifi”, Yayın no; TÜSİAD-T/2016-03/576. 26. SAYAR, M. ve YÜKSEL, H. (2018). http://www.tusiad.org/indir/2016/sanay “Endüstri 4.0 Ve Türkiye Kamu i-40.pdf, 09-06-2018 Sektöründe Endüstri 4.0 Dönüşümü”. Hukuk Ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 35. YILDIZ, A. (2018). “Endüstri 4.0 Ve 10(2): 83-98. Akıllı Fabrikalar”, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 27. SIEMENS (2014). “Endüstri 4.0 Dergisi, 22 (2): 546-556. Yolunda”, http://siemens.e- dergi.com/pubs/Endustri40 36. http://www.endustri40.com/siber- /Endustri40/assets/common/downloads fiziksel-sistemler, 28-09-2018. /publication.pdf, 24-09-2018. 37. https://webrazzi.com/2016/03/29/robot- 28. SLUSARCZYK, B., (2018). “Industry isciler-en-cok-hangi-ulkelerde- 4.0 – Are We Ready?”, Polısh Journal calisacak, 20-09-2018.
1621 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1623-1638. Organizational Change, pp.1623-1638.
ENDÜSTRİ DEVRİMLERİ VE TURİZM: TÜRKİYE TURİZM 4.0 SWOT ANALİZİ VE GEÇİŞ SÜRECİ ÖNERİLERİ
INDUSTRIAL REVOLUTIONS AND TOURISM: TURKEY TOURISM 4.0 SWOT ANALYSIS AND PROPOSAL FOR ADAPTATION PROCESS
Yunus TOPSAKAL*, Nedim YÜZBAŞIOĞLU**, Murat ÇUHADAR*** * Dr, Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0003-3202-5539 ** Prof. Dr., Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-6079-9980 *** Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0003-0434-1550
ÖZ Avrupa’da 1800’lü yıllarda ortaya çıkan endüstri devrimi, yıllar içerisinde gelişen teknoloji ve inovasyonlar ile üç kez evrilmiş ve günümüzde dördüncü kez Endüstri 4.0 ismiyle tekrardan evrilmeye girmiştir. Yıllar içerisinde yaşanan endüstri devrimleri, hemen bütün endüstrileri derinden değiştirdiği gibi turizm endüstrisini de etkilemiş ve hem olumlu hem de olumsuz olarak ilerlemesine yol açmıştır. Bundan dolayı Endüstri 4.0 geçiş sürecine ilişkin araştırma ve çalışmalar, araştırmacıların ilgisini çekmeye başlamıştır. İlgili literatür incelendiğinde, örneğin Tarım 4.0 gibi ekonomik endüstriler ile ilgili çok sayıda çalışma mevcutken, Türkiye’de Turizm 4.0 ve geçiş süreciyle ilgili çalışmaların sınırlı sayıda olduğu gözlenmektedir Bu bağlamda bu çalışmanın amacı, geçmişten günümüze endüstri devrimlerinde turizm endüstrisinin nasıl bir değişim içine girdiğini incelemek ve bu doğrultuda Türkiye Turizm 4.0 için SWOT analizi yaparak Turizm 4.0’a geçiş sürecinde Türkiye turizmi için önerilerde bulunmak olarak belirlenmiştir. Çalışmada Endüstri 4.0 ile beraber turizm ile ilgili sektörleri bekleyen değişimler belirlenmeye çalışılmış ve bu kapsamda Türkiye Turizm 4.0 için SWOT analizi yapılarak turizm yöneticilerine ve politika yapıcılara uygulamaya dönük önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Endüstri Devrimleri, Endüstri 4.0, Turizm, SWOT, Türkiye Jel Kodları: L83, O30, Z31.
ABSTRACT The industrial revolution, which emerged in Europe in 1800s, has evolved three times with the developing technologies and innovations over the years, and has now evolved into the fourth time under the name of Industry 4.0. The industrial revolutions that have been experienced over the years have affected almost all industries as well as the tourism industry. Therefore, researches related to the Industry 4.0 process began to attract the attention of researchers. The aim of this study is to examine evaluations in the tourism industry in the industrial revolutions and to give proposals to tourism industry for adaptation to Industry 4.0 with SWOT analysis. In the paper, expected changes in the tourism-related sectors have been identified. In this content, SWOT analysis of Turkey Tourism 4.0 has been done conducted. According to findings, proposals towards Industry 4.0 implementations have been developed for tourism managers and policy makers. Keywords: Industrial Revolutions, Industry 4.0, Tourism, SWOT, Turkey Jel Codes: L83, O30, Z31.
1623 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018
1. GİRİŞ Teetotalers Club üyeleri için ilk tur organizasyonunu düzenlemiştir. Bu tur Tarihçiler, Antik Roma dönemi için yaygın organizasyonunun ardından Thomas Cook, olarak turizme atıfta bulunmaktadır. Çünkü, 1845 yılında otuz yıl içinde dünya çapında yaz aylarında Roma, Romalı olmayanlar bir acenta haline gelen bir seyahat acentesi için popüler bir destinasyon durumundaydı. kurmuştur (Enzensberger, 1996: 128). MS 1’de Roma, bir milyondan fazla nüfusa sahipti ve sahip olduğu tesisler turistleri İkinci Endüstri Devrimi, Amerika Birleşik buraya çekmekteydi. Roma Devletleri’nde 1860lar ve 1890larda destinasyonunun banyolarına gidip gelişmiştir (Leighton, 1970: 3). İş sahaları rahatlamak, zar veya tahta oyunları bu sefer, imalattan hizmetlere kaymaya oynamak, araba yarışı ya da gladyatörlere başlamıştır (Blinder, 2006: 116). Bu katılmak, Kolezyum’daki kavgaları izlemek dönemde 1872’de Thomas Cook, ilk dünya ve yeni kölelere sahip bir alışveriş turunu “Oceanic” adında bir gemi ile merkezini ziyaret etmek için Roma organize etmiştir. Buharlı tren ve gemiler destinasyonu ziyaret edilmekteydi seyahat şekillerini değiştirmiştir. Nüfusun (Beckerson ve Walton, 2005: 80). ve refahın hızlı bir şekilde artması, kısa Roma’nın turizmde bir çekim merkezi sürede çok büyük bir yeni pazar yaratmıştır. olarak başarılı olmasının sebebi turizmin Toplu seyahat imkânı gelişmiş ve tur endüstriyel medeniyetler ile beraber operatörleri organize turlar, seyahat gelişme göstermiş olmasıdır. Bunun en paketleri, posterler ve broşürler gibi yeni güzel örneklerinden biri de 19. yüzyıl pazarlama yöntemlerini kullanmaya boyunca İngiliz turistlerin diğer ülkelere başlamıştır (Lickorish ve Jenkins, 2006: kıyasla sahip olduğu avantajlardır 11). Hava turizmi ise 1918 ve 1919’da (Enzensberger, 1996: 126). Çünkü Paris-Brüksel ve Londra-Paris rotalarında İngiltere’de başlayan Birinci Endüstri düzenli hatlar ve Berlin-Leipzig rotalarında Devrimi (BED) ve İngiltere’nin İkinci ilk düzenli yolcu seferleri ile başlamıştır Endüstri Devrimi’ne (İED) hızlı uyumu ile (Gierczak, 2011: 275). İngiltere’de turizm diğer ülkelere göre daha Üçüncü Endüstri Devrimi (ÜED) terimi ilk fazla gelişmeye başlamıştır. defa iktisatçı Rifkin (2011) tarafından Endüstrileşme kelimesi genel olarak “insan kullanılmıştır. Üçüncü Endüstri gücü yerine makinelerin getirilmesi Devrimi’nin internet teknolojisinin sürecini” ifade etmektedir (Outman ve yenilenebilir enerji ile entegrasyonu Outman, 2003: xv). Endüstrileşme olduğunu belirtmiştir (Rifkin, 2011). ÜED sürecinde fosil yakıtlar, özel bir rol uyum sağlanabilir hizmetler ve dijital oynamıştır. Fosil yakıtlar, Birinci (kömür) üretime odaklanmıştır. ÜED kitlesel ve İkinci Endüstri Devrimi’nde (petrol) kişiselleştirmede (özellikle hizmetlerin ve hem muazzam bir üretkenlik getirmiş hem imal edilen malların entegrasyonu) de ulaşım, üretim ve tüketim bağlamında üretkenliği arttırmayı, aylar boyunca teknolojik ve ekonomik koşulları çalışabilen ve çoğunlukla beyin gücüne değiştirmiştir (Janicke ve Jacob, 2009: 1). bağlı olan bilgisayar ve iletişim teknolojilerini işletmelerde kullanmayı İlk Endüstri Devrimi, 18. yüzyılın son üç amaçlamıştır (Tien, 2012: 262). ÜED ayında İngiltere’de meydana gelmiştir. döneminde, 1945’ten sonra turizm, toplu Buhar makinesinin icadı ve el emeğinin seyahat ile yeni bir gelişme evresine yerine geçmesi daha fazla sermaye-yoğun girmiştir. 1953 yılında iki günlük turlarda üretim yöntemlerine geçişi tetiklemiştir Lyon, Barselona, Madrid, Tangiers, (Leighton, 1970: 3). Bu dönem içerisinde Kazablanka ve Agadir’de bir mola ile buharlı motorlar ile ulaşım sistemlerinin turistleri gezdiren 36 kişilik ikiz motorlu bir değişmesi ve kolaylaşması ile beraber, 1841 uçak olan Vickers Viking tasarlandı. yılında bahçıvan olan Thomas Cook, (Gierczak, 2011: 275). Bu dönemde Loughborough ve Leicester arasında bilgisayarın geliştirilmesi operasyonların
1624 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı yönetilmesinde büyük değişimlere neden makinelerinde kullanılmıştır (Roberts, olan teknolojik inovasyonları da 2015: 1). Buharlı motor, BED’in itici bir beraberinde getirmiştir. Bilişim gücü iken, tekstil endüstrisi de diğer bir teknolojileri ve özellikle internet, dünya güçtür (Outman ve Outman, 2003: 65). çapında turizm talep ve arzını arttırmıştır BED’in temel kolaylaştırıcı teknolojileri ise (Kiprutto vd., 2011). güç kaynaklarındaki (kömür ve odun yakıtı ile çalışan buhar motoru) değişimdir. BED Dördüncü Endüstri Devrimi (Endüstri 4.0) tekstil ve demir yapımına odaklanmıştır. iletişim kurabilen, analiz edebilen ve veriyi BED Üretimde üretkenliği artırmaya kullanabilen bir dijital girişim yaratmak için çalışmış, çoğunlukla kas gücüne bağlı, on akıllı dijital teknolojilerle gelişmiş üretim yıllar boyunca yaşam döngülerine sahip ve operasyon tekniklerini barındıran, mekanik araçlar kullanmış, geçim ile ilgili fiziksel dünyaya daha fazla akıllı eylem bir yaşam standardını benimsemiş ve getiren yeni bir Endüstri devrimidir İngiltere’de 1750’de ilk kez etkili olmuştur (Cotteler ve Sniderman, 2017: 2). Endüstri (Tien, 2012: 262). 4.0 ile beraber ‘akıllı olma’ kelimesi literatüre girmiştir. Turizm endüstrisi Teknolojik değişim Thomas Ashton’ın “ilk teknolojiye hızla uyum sağlayan bir endüstri devrimi” olarak isimlendirdiği endüstri olmasından dolayı, turizm dönem olan 1760-1830 yıllarına denk endüstrisinde Endüstri 4.0 teknolojilerinin gelmektedir (Crafts, 1996: 197). Tarihçiler kullanılması gündeme gelmiş ve bu konuda BED’in 1750 veya 1760 civarında bazı akademik çalışmalar yapılmaya başladığını belirtmektedir (Outman ve başlamıştır. Ülkemizde akıllı destinasyonlar Outman, 2003: 11). Adam Smith, BED’in (Topsakal ve Çelik, 2017), akıllı turizm başlangıcında, 1776 yılında “Ulusların kapsamında engelli dostu TurKey4ALL Zenginliği” kitabını yayınlamıştır. Smith’in uygulama geliştirme (Topsakal, 2018) ve vizyonu olağanüstü olsa da, ileride ne yeni nesil turist kartı geliştirilmesi olacağını tam olarak bilememiştir. (Topsakal vd., 2018) gibi Endüstri 4.0 Endüstrileşmekte olan ülkelerdeki işçiler teknolojilerinin turizme uyumu ile ilgili çiftlikten fabrikaya göç ettikleri için, bazı çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, toplumsal değişimler de başlamıştır Türkiye’nin Endüstri 4.0 altyapısı, (Blinder, 2006: 116). üstyapısı, rakipleri gibi unsurları inceleyen Teknoloji, Endüstri Devriminin önemli bir çalışma sayısı oldukça kısıtlıdır. unsuru olmasına rağmen tek unsur değildir. Çalışmanın amacı endüstri devrimlerindeki Endüstri Devrimi ile ilgili temel teknik gelişmeleri inceleyip, bu gelişme ve gelişmeler dört alanda meydana gelmiştir teknolojilerin turizm endüstrisini nasıl bir (Outman ve Outman, 2003: 3): evrimden geçirdiğini ortaya koymak ve bu doğrultuda Türkiye Turizm 4.0 için SWOT Mekanik Güç: Mekanik güç ilk önce analizi yaparak Turizm 4.0’a geçiş makineyi çalıştıran buharı elde etmek sürecinde Türkiye turizmi için önerilerde için kömür yakan buharlı makinelerden, daha sonra ise petrol ya bulunmak olarak belirlenmiştir. da elektrikle (kömürle üretilen) çalışan motorlardan türetilmiştir. 2. BİRİNCİ ENDÜSTRİ DEVRİMİ VE İmalat: İmalat, el yapımından TURİZM makineye ve ev yapımından fabrika yapımı mallara geçişe doğru değişim Birinci Endüstri Devrimi (BED) 1750li içerisine girmiştir. yıllarda İngiltere’de başlamıştır (Leighton, 1970: 3). 1781’de James Watt, ilk endüstri Ulaşım: Atlar, katırlar ve öküzlerin devriminin ardındaki itici güç olan buharlı yerini buhar motorlar ile çalışan motorun patentini almıştır. Buhar motorları trenler ve buharlı gemilere, daha sonra 30 yıl içerisinde ilk tren, tekne ve tarım
1625 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018
otomobiller, kamyonlar ve sonunda da devrimi, demiryolu ağlarının petrolle çalışan uçaklara bırakmıştır. geliştirilmesine, iletişim seçeneklerinin İletişim: İnsanlar tarafından taşınan artmasına ve borsanın icadı ile bankaların, mesajlar telgraf, telefon ve daha sonra finansörlerin ve özel yatırımların İnternet üzerinden uzun mesafelere yükselmesine neden olmuştur. İlk endüstri anlık iletişim ile değişmiştir. devrimi, yaşam kalitesinde genel bir artış sağlamıştır. Bununla birlikte, hızlı Endüstri Devrimi toplumun her seviyesinde kentleşmenin sağlanamaması nedeniyle radikal ve ani; fakat aynı zamanda uzun sınıf ayrımcılığının ve hastalık salgınının süreli bir değişim olarak algılanmalıdır artmasıyla da sonuçlanmıştır (Roberts, (Janicke ve Jacob, 2009: 3). Odun ya da 2015, 1). İlk fabrika sahipleri, çalışanlarının kömür yakılarak çalıştırılan veya bir akarsu sağlığına ve esenliğine çok fazla önem ya da ırmağın akan sularıyla güçlendirilmiş vermedikleri için para kazanmaya yeni makineler, daha önce birkaç insanın ya odaklanmıştır (Outman ve Outman, 2003: da hayvanın ürettiğinin miktarın aynısını 79). üretmeyi başarmıştır. Makineler sadece birkaç canlı varlığın işini yaparken, aynı Birinci Endüstri Devrimi ile gelişen zamanda bunları çok daha hızlı yapabilirdi teknolojiler Tablo 1’de özetlenmiştir. (Outman ve Outman, 2003: 33). İlk endüstri Tablo 1: BED Teknolojileri Tarih Teknoloji David Ramsay, İngiliz hükümetinden buhar haline getirilen ısıtılmış suyla çalışan 1631 pompa için patent almıştır. 1712 Thomas Newcomen, ilk buharlı motoru İngiltere’de geliştirmiştir. 1763 James Watt tarafından buharlı makine icat edilmiştir 1764 James Hargreaves geleneksel iplik makinasının yeni bir versiyonunu icat etmiştir 1765 Richard Reynolds tarafından ilk demir raylar İngiltere’de tanıtılmıştır. 1769 Richard Arkwright su gücüyle dönen pamuk makinesini icat etmiştir 1802 Richard Trevithick buharlı lokomotifi geliştirmiştir. 1807 Robert Fulton adındaki Amerikalı, buharlı makineyi gemilerde kullanmıştır. 1812 Buharlı makine ilk kez lokomotiflerde kullanılmaya başlandı. George Stephenson Locomotion isimli lokomotifi İngiltere’de 32 km bir ray boyunca 1825 işletmiştir. Bu ilk defa kamuya ait bir tren yolunda işletilen buharlı lokomotiftir. 1840 İlk düzenli okyanus ötesi buharlı gemi seferleri başlamıştır. 1844 Samuel Morse, ABD’de ilk ticaret amaçlı telgraf servisini hizmete açmıştır Yazarlar tarafından derlenmiştir.
1763 yılında icat edilen buharlı makine, kıyısı ziyareti de banyo tesisleri (spa) ile turist taşımacılığını da kapsayan BED’in beraber başlamıştır. Bu yıllarda deniz kıyısı başlangıcı olarak da kabul edilmektedir seyahatleri sağlık, iyileşme ve modaya (Gierczak, 2011: 275). BED döneminde uygun olarak tanınma istekleri ile geliştirilen teknolojiler ve icatlar aynı başlamıştır (Beckerson ve Walton, 2005: zamanda turizm endüstrisi için de önemli 55). etkiler bırakmıştır. BED döneminde buharlı 1820li yıllarda hizmete açılan Liverpool - makinelerin trenlere ve gemilere Manchester demiryolu hattında 1842 yılına uygulanması turizm endüstrisi için en kadar 23 milyondan fazla yolcu taşıması önemli icat olarak görülebilir. Turist yapılmıştır (Page 2009: 51). Thomas Cook, taşımacılığının gelişmesi ile 1820lerde San 1841’de ilk paket turunu tanıtmıştır; fakat Sebastian destinasyonu banyo tesislerini aslında bu dönemde demiryolları ile gezi kullanmak amacıyla birçok turistin uğrak amaçlı yolcu taşınması beklenmeyen bir yeri olmuştur (Larrinaga, 2005: 93). Deniz kullanım alanıydı (Lickorish ve Jenkins,
1626 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 2006: 17). Thomas Cook, Loughborough ve imalattan hizmetlere kaymaya başlamıştır Leicester arasındaki ilk yolculuğunu (Blinder, 2006: 116). Teetotalers Club üyeleri için düzenlemiştir. 19. yüzyılın sonlarında başlayan ikinci Bu yolculuğun ardından Thomas Cook, endüstri devrimi, ulaşım ve üretimde 1845 yılında otuz yıl içinde dünya çapında önemli teknolojik ilerlemeye yol açmıştır. bir acenta haline gelen bir seyahat acentesi Otomobil, vapur, anten ve telgraf kurmuştur (Enzensberger, 1996: 128). teknolojileri, ekonomiden sosyal değişime BED döneminde gezilere katılan turistler kadar her türlü gelişmeyi etkilemeye gittikleri yerler ile ilgili bilgiler de başlamıştır (Roberts, 2015: 2). İED’in temel toplamaya başlamıştır. En önemli İngiliz el kolaylaştırıcı teknolojileri ise güç kitapları yayıncılarından olan John Murray, kaynaklarındaki değişim (elektrik gücü), BED döneminde gezginlerin eserlerini ulaşım (demiryolları, otomobil); demir ve yayınlamaya başlamıştır. Örneğin, Murray çelik üretiminde gelişmeler; ampulün 19. yüzyılın en iyi satanlarından biri olan icadıdır. Janicke ve Jacob’a (2009: 10) göre “Güney Afrika’da David Livingstone’un İED kitlesel üretim ile kitlesel kazançlara Misyoner Seyahatleri ve Araştırmaları” olanak sağlamıştır. Sonuç olarak, gelir kitabını 1857’de yayınlamıştır (Mackenzie, dağılımında köklü bir değişimden dolayı 2005: 22). Benzer şekilde Büyük sendikal hakların ve sosyal güvencenin Britanya’da 1854 yılında Kraliyet Otel sağlanması gerekliliği sorunu oluşmuştur. Rehberi yayınlanmıştır. Bu rehberde çoğu İED döneminde ilk elektrikli tren Berlin sahil beldelerinde ve şehirlerde olan Ticaret Fuarı’nda tanıtılmıştır. Elektrikli 8000’den fazla otel listelenmekteydi (Page, tren Ernst Werner von Siemens’in icadıydı. 2009: 51). 1881’de, Berlin’e yakın 2,5 metrelik bir elektrik hattı inşa edilmişti ve iki yıl sonra Switlandland’daki Burgdorf ve Thun 3. İKİNCİ ENDÜSTRİ DEVRİMİ VE arasındaki demiryolu elektriklendirildi. TURİZM Otomobilin tarihi ise Daimler şirketinin iki Endüstri Devrimi’nin Büyük Britanya’dan silindirli bir motor sergilediği 1889 Paris Amerika Birleşik Devletleri’ne ve Fuarı’nda başlamıştır (Gierczak, 2011: Avrupa’ya hızla yayılmasıyla, bazıları yeni 275). İED ile çok sayıda yeni teknoloji icat olan ve bazıları da mevcut makinelere göre edilmiştir. Bu icatların hız kazanması geliştirilmiş olan bir icat dalgası yaklaşık 70 yıllık bir süredir devam eden oluşmuştur. Bilimde, özellikle kimyadaki teknik değişimlerden dolayıdır (Atkeson ve ilerlemeler, özellikle tarım ve tıpta köklü Kehoe, 2001). İED ile gelişen bazı değişikliklere yol açmıştır. Petrol, önemli teknolojiler Tablo 2’de özetlenmiştir. bir enerji kaynağı haline gelmiş ve yeni bir 19. yüzyılda, buhar motoru demiryolu ve mobil makineler sınıfına (özellikle buharlı gemiler tarafından yaygın bir otomobil ve kamyonlar) yol açmıştır. kullanım haline gelmiş, ardından benzinli Elektrik, yeni motorların piyasaya motorun icadı ve sert yüzey yollarının sürülmesinin yanı sıra, hem fabrikalar hem geliştirilmesi motorlu turizmin gelişmesine de evler için verimli aydınlatmaya yol açan imkân sağlamıştır. 1840’ta bir İngiliz şirketi yeni bir enerji sağlama aracı olarak olan Cunard, ilk kez transatlantik seferler geliştirilmiştir (Outman ve Outman, 2003: gerçekleştirdi. Yolcu taşımacılığı büyük 107). İkinci endüstri devrimi (İED) montaj ölçüde göç nedeniyle gelişmiştir ve I. hatlarına (özellikle Henry Ford tarafından Dünya Savaşı’ndan beri de turizm amacıyla tasarlandığı gibi) ve çelik üretimine kullanılmaktadır (Gierczak, 2011: 275). odaklanmış ve kitlesel üretimde üretkenliği Transatlantik seyahat, 1860’larda hız arttırma hedeflenmiştir. İlk etkileri ABD ve kazanmış ve büyük tur konsepti ortaya Almanya’da 1860 yılında belirmiştir (Tien, çıkmıştır. Translantik seyahatler 2012, 262). İED ile iş sahaları bu sefer geliştirilmiş ulaşım, artan zenginlik, merak
1627 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018 ve yeni deneyim cazibesi tarafından motive demiryolu hattı ile bağlantılı olan Alar ve edilmiştir (Lickorish ve Jenkins, 2006: 18). Venta de Banos arasındaki demiryolunun İkinci Dünya Savaşı’nın bitimine kadar, tamamlanması ile sadece bu şehirlerdeki transatlantik gemiler turizmde kıtalararası kaplıcalarda turizm hareketliliği hız taşımacılığın tek aracıydı (Gierczak, 2011: kazanmıştır (Larrinaga, 2005: 99). 275). 1864 yılında Madrid-Irun-Paris Tablo 2: İED Teknolojileri Tarih Teknoloji 1830ler Samuel Morse - Telgraf 1876 Alexander Graham Bell - Telefon 1877 Thomas Edison fonograf isimli ses kayıt cihazını icad etti Thomas Edison New Jersey’deki Menlo Park içerisinde yarım mil boyu sokağı 1879 ışıklandırmıştır. Elektrik ve ampul ile beraber konveyör bantları / montaj hatları; elektrikli lambalar = 24 1880ler saat çalışma 1880ler Elektrikli tramvaylar / arabalar Alman mühendis Gottlieb Daimler, günümüz otomobillerindeki motorlara benzeyen bir 1889 motor geliştirmiştir 1895 Guglielmo Marconi - Kablosuz Telgraf / Radyo 1908 Henry Ford Model T’yi tanıtmıştır 1910 Hidroelektrik güç Yazarlar tarafından derlenmiştir.
1870’de Hotel Ezcurra ve 1884’de Hotel 4. ÜÇÜNCÜ ENDÜSTRİ DEVRİMİ VE Bermejo turizm amaçlı olarak İspanya’da TURİZM hizmete başlamışken, 1881’de Hotel de Üçüncü Endüstri Devrimi (ÜED), Inglaterra ve 1884’de Hotel Continental 1950’lerin son yarısında ABD şirketlerinin Fransız’da hizmete girmiştir (Larrinaga, ulusal ve uluslararası işlemlerinin artması 2005: 97). 1880’li yıllara kadar demiryolu başlamıştır (Leighton, 1970: 4) ve önceki sistemlerinin gelişmesiyle beraber sahil devrimlere benzer şekilde, ÜED temel tatilleri istikrarlı bir şekilde artmıştır ve orta olarak üretim, dağıtım ve enerji sınıf ailelerin en azından bir hafta boyunca faktörlerindeki teknolojik gelişmelerden bir sahil tatili yapabilmeleri sağlanmıştır kaynaklanmaktadır (Roberts, 2015: 2). İlk (Beckerson ve Walton, 2005: 56). 1872’de iki endüstri devrimi, mallara (özellikle Thomas Cook, ilk dünya turunu “Oceanic” mamul mallar) odaklanmışken, üçüncüsü adında bir gemi ile organize etmiştir. Hava hizmetler ve mallara (özellikle hizmet ve / turizmi ise 1918 ve 1919’da Paris-Brüksel veya malların entegrasyonu) odaklanmıştır ve Londra-Paris rotalarında düzenli hatlar (Tien, 2012: 262). ÜED hem küresel hem ve Berlin-Leipzig rotalarında ilk düzenli de yereldir, bundan dolayı “küyerel” terimi yolcu seferleri ile başlamıştır (Gierczak, ortaya çıkmıştır. ÜED çalışma, üretme ve 2011: 275). Castle Line denizcilik şirketi eğlenme şeklimizi değiştirmeye başlamıştır. 1890’larda turistler, sporcular ve Şehirler ile bölgeleri planlama ve yönetme göçmenlere rehberlik etmesi amacıyla ilk biçimimizi kökten değiştirmiştir. Aynı kez “Güney Afrika Rehberlik Kılavuzu” zamanda, üretimin küreselleşmesine ve kitabını yayınlamıştır (Mackenzie, 2005: işlerin yeniden ivmelenmesine de yol 19). EİD döneminde turizm faaliyetlerinin açmıştır (Roberts, 2015: 2). hız kazanmasından dolayı “Touring Club de France” 1890’da ve “Alliance ÜED terimi, ilk defa iktisatçı Rifkin (2011) Internationale de Tourisme” ise 1898’de tarafından kullanılmıştır. Yazar, ÜED’nin kurulmuştur (Lickorish ve Jenkins, 2006: internet teknolojisinin yenilenebilir enerji 20). ile entegrasyonu olduğunu belirtmiştir ÜED
1628 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı kitlesel kişiselleştirmede (özellikle temel kolaylaştırıcı teknolojileri ise dijital hizmetlerin ve imal edilen malların güç, dijital mantık devreleri, mikro- entegrasyonu) üretkenliği arttırmayı, aylar denetleyiciler, bilgisayarlar, bilgisayar boyunca çalışabilen ve çoğunlukla beyin destekli tasarım / üretim, endüstriyel gücüne bağlı olan bilgisayar ve iletişim robotlardır. Tablo 3’de ilk üç endüstri teknolojilerini işletmelerde kullanmayı devrimi ile ilgili özellikler özetlenmiştir. amaçlamıştır (Tien, 2012: 262). ÜED’in
Tablo 3: Birinci Endüstri Devrimi’nden Üçüncü Endüstri Devrimi’ne BED İED ÜED Etkin Buhar motoru, güç Elektrik, kimya, BİT, mikroelektronik, temiz Teknoloji tezgâhı, demir işleme yanmalı motor, montaj teknoloji, biyoteknoloji, geri hattı, sentetik maddeler dönüşüm Enerji Kömür Kömür, petrol, nükleer Yenilenebilir teknoloji, Kaynağı güç enerji verimliliği Ulaşım / Demiryolu, telgraf Araba, uçak, radyo, TV Yüksek hızlı tren, Internet, İletişim mobil telefon Toplum Burjuvazi, serbest Kitle üretim, Sivil toplum, küreselleşme, ticaret, anayasal devlet parlamenter demokrasi küresel yönetim Temel İngiltere, Belçika, ABD, Japonya, AB, ABD, Çin, Japonya Ülkeler Almanya, Fransa Almanya
Kaynak: Janicke and Jacob, 2009: 5
İlk iki endüstri devrimi gibi ÜED’nin de, (Roberts, 2015: 1). ÜED ile gelişen bazı toplumumuzun hemen her yönünü teknolojiler Tablo 4’de özetlenmiştir. değiştiren önemli etkileri olmuştur
Tablo 4: ÜED Teknolojileri Tarih Teknoloji 1960lar Bilgisayar 1980ler Kişisel bilgisayarlar 1990lar Internet 2008 Google’ın Android işletim sistemi ile çalışan HTC Dream telefonu tanıttı Apple, akıllı cep telefonları ve laptoplar arasındaki boşluğu tablet bilgisayar ile 2010 doldurdu Yazarlar tarafından derlenmiştir.
ÜED döneminde, 1945’ten sonra turizm, 5. DÖRDÜNCÜ ENDÜSTRİ DEVRİMİ toplu seyahat ile yeni bir gelişme evresine VE TURİZM girmiştir. 1953 yılında iki günlük turlarda Günümüzde, Bilgi ve İletişim Lyon, Barselona, Madrid, Tangiers, Teknolojilerinin (BİT) gelişmesiyle Kazablanka ve Agadir’de bir mola ile tetiklenen dördüncü sanayi devrimi turistleri gezdiren 36 kişilik ikiz motorlu bir içerisinde yer almaktadır. Endüstri 4.0 uçak olan Vickers Viking tasarlandı. teknoloji temelli ve siber-fiziksel (Gierczak, 2011: 275). sistemlerin akıllı otomasyonudur denilebilir. Endüstri 4.0 terimi ilk olarak 2011 yılında Hannover fuarında
kullanılmıştır (Rojko, 2017: 80). Endüstri 4.0 robotik, analitik, yapay zeka ve bilişsel teknolojiler, nanoteknoloji, kuantum
1629 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018 bilişim, giyilebilir teknolojiler ve BED’den günümüze endüstri devrimlerine Nesnelerin İnterneti gibi yeni nesil yön veren teknolojilerin özeti Şekil 1 de teknolojilerin insan ve işletmelerin hayatına verilmiştir. girmesiyle beraber ortaya çıkmıştır Şekil 1’de görüldüğü gibi endüstri devrimi (Cotteler ve Sniderman, 2017: 2). makineleşme, su ve buhar gücü ile Endüstri 4.0 ile beraber dijitalleşme bilgi başlamıştır. Elektrik ile İED başlamış ve yönetimi ve üretim / hizmet alanında iş işletmeler üretim hatlarını, lambayı, yapma şekillerini değiştirmeye başlamıştır. elektriği kullanarak 24 saat ve daha hızlı bir Çünkü hafif robotlar, tablet bilgisayarlar, üretim sürecine girmiştir. Bilgisayar ve transponderler (birbiri ile konuşabilen otomasyon ile ÜED başlamış ve hizmet cihazlar), sensörler ve yapay zeka gibi sektörü hızla büyümeye başlamıştır. teknolojiler işletmeler için daha ekonomik Günümüzde ise siber fiziksel sistemler ve olmaya başlamıştır (Schlund vd., 2014: 4). yeni nesil teknolojiler ile Endüstri 4.0 devrine girilmiştir.
Şekil 1: BED’den Endüstri 4.0’a Süreç (Yazarlar tarafından çizilmiştir)
BİT’in ile hızla gelişen yeni nesil endüstrisi hızla uyum sağlamaya teknolojiler ile “akıllı” kavramını başlamaktadır (Dominguez vd., 2015). günümüzde sık kullanılır hale getirmiştir Şekil 2 1960’dan günümüze yeni (Caragliu vd., 2011). Turizm endüstrisi yeni teknolojilerin turizmde nasıl kullanıldığını teknolojilerden etkilenen bir endüstri göstermektedir. olmasından dolayı yeni teknolojilere turizm
Şekil 2: 1960’dan Günümüze Teknolojiler ve Turizmde Kullanımı
1630 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Şekil 2’de görüldüğü gibi bilgisayar ile Akıllı telefonların ve akıllı telefon turizm endüstrisinde bilgisayarlı aplikasyonlarının potansiyel etkisi göz rezervasyon sistemlerine geçişe yön önüne alındığında, mobil aplikasyonların vermiştir. İnternet ile turizm endüstrisinin turistlerin seyahat deneyimlerini nasıl tanıtım ve pazarlaması İnternet üzerinden şekillendirebildikleri daha iyi yapılmaya başlamıştır. SNS teknoloji ile anlaşılmaktadır (Wang, vd. 2011). geliştirilen Facebook, Twitter, Youtube gibi Endüstri 4.0 ile gelişen yeni nesil sosyal medya aracılığıyla turizm endüstrisi teknolojiler ile ortaya çıkan akıllı turizm sosyal medyayı kullanmaya başlamıştır. geleneksel turizmden e-turizm mantığına BİT ise günümüzde turizm endüstrisini geçiş süreci olarak görülebilir (Hwang vd., önemli ölçüde etkilemeye ve değiştirmeye 2015: 180). Gretzel vd.’ne (2015a) göre bir başlamıştır. Özellikle hızla gelişen akıllı şehir, sosyal ve insan sermayesi ile beraber telefon aplikasyonları turistlere destinasyon BİT altyapısına yatırım yaptığı, BİT’i rehberleri, adres bulma, döviz kuru kaynak üretimi ve tüketimini optimize hesaplama, otel ya da uçak rezervasyonu etmek için kullandığında “akıllı” olarak yapma gibi birçok kolaylığı hızlı bir şekilde nitelendirilebilir. Akıllı şehir kavramı sunmaktadır. Akıllı telefonlar bilgi arama, birçok endüstriyi kapsamaktadır; sosyal ağlar, navigasyon vb. gibi geniş bir dolayısıyla turizm endüstrisini de hizmet yelpazesi sunan binlerce mobil kapsamaktadır (Buhalis ve Amaranggana, aplikasyonu desteklemektedir (Wang, vd., 2014). Bundan dolayı Boes vd. (2015) akıllı 2012: 371). Kramer vd (2007) turistlerin şehri, turistlere ve yerel halka, her zaman ve seçimlerinin akıllı telefonlarla kolayca gerçek zamanlı hizmet sunmak için tüm değiştirilebileceğini ortaya koymuşlardır. yerel kuruluşları birbirine bağlayan, Saari vd. (2008) yaptıkları çalışmada bağlantılı bir sistem olarak turistlerin mobil telefonunu çoğunlukla tanımlamaktadır. Akıllı turizm akıllı fotoğraf ve ses/video kaydı için teknoloji tarafından desteklenen turistik kullandıklarını belirtmişlerdir. Akıllı faaliyetleri kapsamaktadır (Gretzel vd., telefonlar turistlere sadece geziler sırasında 2015b). Akıllı turizm destinasyonu ise akıllı ve sonrasında tecrübelerini paylaşımını şehirde önceden mevcut olan dört temel değil daha fazla bilgiye ulaşma ve turizm bilgi ve iletişim teknolojisini ürünlerinin satın almasını kullanmaktadır. Bunlar; Nesnelerin kolaylaştırmaktadır. Akıllı telefon İnterneti, mobil iletişim, bulut bilişim ve sağlayıcıları çeşitli çevrimiçi sistemler yapay zeka teknolojisidir (Guo vd., 2014). aracılığıyla yüz binlerce akıllı telefon Yeni nesil teknolojiler kullanılarak turizm aplikasyonuna erişim sunmaktadır. Son endüstrisinde kullanım amacıyla geliştirilen yıllarda, akıllı telefon aplikasyonları turizm aplikasyonlarından bazı örnekler turistlerin deneyimler yaratmasına yardımcı Tablo 5’de verilmiştir. olan yeni bir araç olarak ortaya çıkmıştır.
Tablo 5: Bazı Turizm Aplikasyonları Kapsam Aplikasyon Ulaşım Skyscanner, Gopili, Uber, TripIt, MyTaxi, Kayak, TaxiMagic, Hopper TripAdvisor, AirBnb, Booking, Trivago, Kayak, Hostelworld, Konaklama Hoteltonight, Couchsurfing, Agoda, Otelz, Gezinomi Localeats, Foursquare, Happyhours, Opentable, Ubereats, Zomato, Yiyecek-İçecek Zagat, Happycow Facebook, Youtube, Instagram, Google+, Tumblr, VKontakte, Pinterest, Tanıtım-Pazarlama Vine, Flickr Yazarlar tarafından derlenmiştir.
1631 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018
Tablo 5’de özetlendiği gibi yeni nesil göstermektedir (Dünya Ekonomik Forumu, teknolojiler ile geliştirilen aplikasyonlar 2016). Örneğin, Japonya’daki “Henn Na turizm endüstrisinde ulaşım, konaklama, Hotel” (http://www.h-n-h.jp/en/, 2018) yiyecek-içecek ve tanıtım-pazarlama amaçlı turistlerin deneyimini, verimliliği ve olabilmektedir. Airbnb konaklama için konforu en üst düzeye çıkarmak için en geliştirilen aplikasyonların en önemlisidir. yeni teknolojileri kullanmaktadır. Ses ve Airbnb bugün dünya çapında binlerce yüz tanıma gibi teknolojiler kullanan bu konaklama seçeneğini akıllı telefonlar ile otel genel olarak robotlar tarafından kullanıcılarına sunmaktadır. İster bir yönetilmektedir. Resepsiyonda konukları geceliğine bir apartman dairesi, tekne, çadır karşılama, check-in ve yardımcı olmaktan veya bir haftalığına bir şato ya da deniz sorumlu 3 adet çok dilli robot (bir tanesi feneri ister bir aylığına villa olsun, Airbnb konuşan dinozor) görev yapmaktadır. üzerinden 25.000’den fazla şehirde ve 192 Vestiyerde robotik bir kol bagajı ülkede farklı fiyat seçenekleriyle ev, ev depolamakta ve kapı robotları bagajları odası, otel vb. kiralamak mümkündür odalara taşımaktadır (Alexis, 2017: 211). (Airbnb, 2018). Turizm aplikasyonların Endüstri 4.0 çağında akıllı otomasyon ve artması ile beraber bu konuda yapılan birbiri ile iletişim kurabilen sistemlerin çalışmalar ve aplikasyon önerileri de artış artması işletmelerin personel seçiminde ne göstermeye başlamıştır, Çelik ve Topsakal gibi kriterler (örneğin; ne gibi beceriler, (2017) Antalya destinasyonu akıllı turizm yetkinlikler, hangi görevlerin insan gücü ile uygulamalarını, Can vd. (2017) yerli otel yapılması, hangi rollerin artık gereksiz zincirlerinin mobil uygulamalarını, Esen ve olduğu) isteyeceği konusunu gündeme Türkay (2017) turizm endüstrisinde büyük getirmiştir (Cotteler ve Sniderman, 2017: veriyi, Özgüneş (2017) turizm endüstrisinde 9). arttırılmış gerçekliği, Kayıkçı ve Bozkurt
(2018) turizm endüstrisinde yapay zeka konularına odaklanarak çalışmalar 6. VERİ ELDE ETME YÖNTEMİ gerçekleştirmişler. Benzer şekilde Özen (2018) Kapadokya için mobil turist Çalışmanın amacına ulaşmak için öncelikle rehberliği ve Topsakal vd. (2018) Antalya SWOT analizi gerçekleştirilmiştir. SWOT analizi pratik olması nedeniyle yaygın destinasyonu için akıllı turist kartı önerileri olarak kullanılmaktadır (Pickton ve Wright, kapsamında uygulamaya yönelik çalışmalar 1998). SWOT analizi; stratejik bir plan ele almışlardır. geliştirilmesi aşamasında, sorun tanımlama Son yıllardaki gelişmeler göz önünde ve çözüm oluşturulması aşamalarında, nicel bulundurularak, önümüzdeki 5 yıl içinde verilerin yetersiz, bilgilerin kişilerin bulut bilişim, mobil aplikasyonlar, robotlar, belleklerinde olduğu durumların analizinde yapay zeka, otonom araçlar ve 3 boyutlu kullanılmaktadır (Güngör ve Arslan, 2004). baskı gibi teknolojilere uyum ile Turizm 4.0 Bu çalışmada veri elde etmek amacıyla çağına girilmesinin kaçınılmaz olduğu ilgili literatür taranmış ve alanında uzman söylenebilir. Yeni nesil teknolojiler turizm akademisyen görüşü alınmıştır. Bu endüstrisinde gelecekte personelin sahip kapsamda SWOT analizinde kullanılan bazı olması gereken yetenekleri de kaynaklar Tablo 6’da verilmiştir.
1632 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Tablo 6: SWOT Bazı Kaynaklar Yazar(lar) Yıl Çalışma Adı Topsakal, Y., Yüzbaşıoğlu, N., Bahar, 2018 Endüstri 4.0 Çağında ‘Akıllı’ Olma Yolunda Oteller İçin Öneriler M. Yüzbaşıoğlu, N., Çelik, Endüstri 4.0 ve Akıllı Turizm: Antalya Destinasyonu Akıllı P., Topsakal, Y., Bahar, 2018 Turist Rehberi Uygulama Geliştirilmesi M. Yüzbaşıoğlu, N., Review of Airbnb Market Share on the Eurasia Tourism and Topsakal, Y., Maulen, 2018 Hospitality A. Ivanov S, Webster C, Young Russian Adults' Attitudes Towards the Potential Use of 2018 Garenko A, Robots in Hotels Topsakal, Y., Yeni Nesil Turist Kartları: Antalya Destinasyonu Turist Kartı Yüzbaşıoğlu, N., Çelik, 2018 Önerisi P. Öztürk, E., Koç, K.H. 2017 Endüstri 4.0 ve Mobilya Endüstrisi Technological Unemployment: Educating for the Fourth Peters, M.A. 2017 Industrial Revolution Topsakal, Y., Çelik, P. 2017 Turizmde Yeni Bir Strateji: Akıllı Destinasyonlar R-Tourism: Introducing the Potential Impact of Robotics and Alexis, P. 2017 Service Automation in Tourism Rojko, A. 2017 Industry 4.0 Concept: Background and Overview Industrial Revolution - Industry 4.0: Are German Manufacturing Sommer, L. 2015 SMEs the First Victims of this Revolution? Blinder, A.S. 2006 Offshoring: The Next Industrial Revolution? Yazarlar tarafından derlenmiştir.
7. TÜRKİYE TURİZM 4.0 SWOT Endüstri 4.0 teknolojilerinin farkında ANALİZİ olan bazı turizm sektör yöneticilerinin mevcudiyeti, Çalışma kapsamında Türkiye turizm endüstrisi için Endüstri 4.0’a uyum ve geçiş Hali hazırda bazı büyük ölçekli otellerin süreci bağlamında önerilerde bulunmak giyilebilir teknolojileri test edip amacıyla öncelikle Türkiye turizm yararlanmaya başlamış olması, endüstrisinin güçlü-zayıf yönleri ve Turizm lisansüstü eğitiminde inovasyon fırsatları-tehditleri belirlenmiştir. Bu gibi teknolojik içerikli teori derslere yer bağlamda sonuçlar şu şekildedir; verilmiş olması. Güçlü Yönler Zayıf Yönler Türkiye’nin turizm bağlamında yeni Türkiye’nin çok çeşitli turizm pazarlar yaratma potansiyelinin olması, kaynaklarını düşük bir potansiyelle Türkiye’nin geniş bir yelpazede turizm kullanıyor olması, kaynakların olması, Türkiye ÜED’nin gereği olan bilişim ve Türkiye turizm sektörünün teknolojik otomasyon teknolojilerine geçiş sürecini gelişmeleri benimsemesi ve hızlı tamamlamamış olmasından dolayı uyumu, turizm işletmelerinin henüz Endüstri 4.0 organizasyonel yapısına uyum Fiber İnternet ve LTE altyapısının sağlayamaması, yaygınlaştırılması ile beraber hızlı İnternete ulaşan vatandaş / turist Hem turizm sektöründe hem diğer sayısının ülkemizde artmış olması, sektörlerde kullanılacak olan yapay zekâya sahip “insansı robotlar” gibi
1633 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018
araçları yapma konusunda teknoloji alt Turizm sektörünün teknoloji temelli ve üstyapısının yetersizliği hizmetler geliştirme potansiyeli, Türkiye’de Endüstri 4.0 teknolojilerinin Türkiye turizm sektörünün hizmet geliştirilmesi ve uyum sağlanması verebileceği yeni pazarlar yaratma maliyetlerinin yüksekliği, potansiyeli. Ülkemizde yazılım yatırımları için Tehditler finansman sıkıntısı olması, 2020 itibari ile Avrupa endüstrisi Turizm örgün eğitimde Endüstri 4.0 internet uygulamalarına yıllık € 140 gereksinimleri doğrultusunda derslerinin milyar yatırım finansı vermesi, verilmemesi, Almanya 2020’ye kadar Endüstri 4.0 Turizm sektöründe Endüstri 4.0 için her yıl için 20 milyar Euro teknolojilerine uyum sağlamış vasıflı civarında altyapı yatırımı yapmaya insan gücü yetersizliği, başlamış olması, Endüstri 4.0 ile teknik elemana ihtiyaç İnsansız hizmet amacı için AB üye duyulacağından dolayı, bu konuda ülkeler, Amerika, Çin ve Japonya’nın yeterli bilgiye sahip turizm teknik turizm amaçlı Endüstri 4.0 teknolojileri elemanlarının yetiştirilmeyişi, geliştirip test etmeye başlamış olması, Turizm kapsamında yetkin teknik Londra, Amerika merkezli uluslararası elemanların yetiştirilmemesinde dolayı turizm işletmelerin şu anda yürüttükleri bu açığın dış kaynaklardan temin edilme faaliyetleri, çok az insan gücü zorunluluğunun ortaya çıkması, kullanarak nasıl turistlere Endüstri 4.0 gereksinimleri bağlamında sunabileceklerinin arayışına girmeleri, turizm sektöründe vasıf ve teknik bilgi Endüstri 4.0 ile yeni iş modellerinin gerektiren işlerin artmasından dolayı ortaya çıkmaya başlaması; fakat Türkiye turizm teknik elemanlarını yetiştirmeye turizm işletmelerinin son teknolojik yönelik herhangi bir çalışma gelişmelerden habersiz olması, yapılmaması, Endüstri 4.0 ile artan istihbarat, siber Dijitalleşme ve Endüstri 4.0 güvenlik ve veri güvenliği konuları, teknolojilerinin farkında olmayan yöneticilerin olması, Küçük ve orta boy turizm işletmelerinin, turizm personellerinin, yerel politika Ülkemizin Endüstri 4.0 için yeterince belirleyicilerinin ve turizm sektör fon ayırmaması. topluluklarının Endüstri 4.0 Fırsatlar gereksinimlerinin farkında olamamaları, Turizm fakültelerinin ve teknoloji Turizm endüstrisinin faaliyet gösterdiği fakültelerinin iş birliği yapma olanağı, piyasanın kırılganlığı, Türkiye’deki üniversitelerin Yabancı girişimcilerin Endüstri 4.0’a teknoparklarının turizm Endüstri 4.0 yerli yatırımcılardan daha önce uyum için teknoloji üretebilme altyapısına sağlamaları. sahip olmaları, Teknoparklar aracılığıyla turizm sektörü 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Endüstri 4.0 yazılımlarında öz kaynaklarımızın kullanılıp avantaja Endüstri 4.0 yapay zeka, arttırılmış çevirebilme potansiyeli, gerçeklik, Nesnelerin İnterneti, İnternetin Üniversite-sanayi işbirliği ile turizm Hizmetleri, Beacon, uygulamalar gibi yeni sektörü ve turizm fakültelerinin ortak nesil teknolojiler ile endüstrileri çalışıp Endüstri 4.0’a sektörü taşıma değiştirmeye başlamış ve dünya dördüncü kapasiteleri, kez evrilme sürecine girmiştir. Bu
1634 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı kapsamda teknolojilerden en çok etkilenen Endüstri 4.0 devrimi ile uyum endüstrilerden biri olan turizm endüstrisi de sağlanamamanın ülkelerde işsizlikle hızla yeni nesil teknolojilerin uygulama sonuçlanabileceğini göstermektedir. Ayrıca bulduğu bir alan olmuştur. Dolayısıyla çalışma kapsamında şu önerilerde Endüstri 4.0 için kullanılan ‘akıllı’ kelimesi bulunulmuştur: turizm endüstrisinde ‘akıllı turizm’ olarak yer edinmiştir. Endüstri 4.0’ın temelini Sürdürülebilir bir akıllı turizm için oluşturduğu yeni nesil teknolojilerin neler Endüstri 4.0 yeni nesil teknolojilere olduğu ve bunların turizm endüstrisinde yatırımların yapılması ve bu kapsamda nasıl uygulama alanı bulduğu ile ilgili fikir turizm fakülteleri-teknoparklar-turizm sahibi olmak ve Endüstri 4.0 teknolojilerini işletmeleri arasında işbirliğinin yakalamak Türkiye turizm endüstrisi için sağlanması gerekmektedir, büyük bir öneme sahiptir. Çünkü geniş bir Turizm endüstrisinde yeni nesil yelpazede turizm kaynaklarına sahip olan teknolojilere yatırım yapan işletmelere ve bu kaynakları düşük verimlilikle ve bağımsız girişimcilere destek kullanan Türkiye turizmi için Endüstri 4.0 verilerek önleri açılmalıdır, teknolojilerinin benimsenmesi ve turizm Turizm endüstrisinde Endüstri 4.0 uyum endüstrisi tarafından uygulanması çalışmaları yürüten akademisyen ve ülkemizde sorunları çözen bir turizm eğitimcilere destek verilerek yenilikçi devriminin gerçekleştirilmesine olanak fikirler ortaya çıkarılmalıdır, tanıyabilir. Türkiye’de turizm endüstrisinin Turizm endüstrisi Endüstri 4.0 yaşadığı sorunları akıllıca çözmek, rekabet projelerinde aktif olarak kullanılabilir üstünlüğü sağlamak, mevcut rekabet yeni nesil teknolojiler temelli avantajını kaybetmemek için çağa uyum uygulamaların geliştirilmesi sağlanıp ‘akıllı turizm’ sistemi kurmak için sağlanmalıdır, gerekli olan unsurların teknoloji, büyük veri, algoritmalar, yapay zekâ, insansı Turizm eğitimin her kademesinde robotlar gibi teknolojilerin olduğu Endüstri 4.0 ile ilgili eğitimler söylenebilir. verilmelidir, Türkiye turizm endüstrisi Turizm 4.0 Turizm eğitim müfredatları Endüstri 4.0 uygulamalarının başarılı olmasının yolunun gereksinimleri çerçevesinde ise eğitimden geçmektedir. Ülkemizde güncellenmelidir, vasıfsız insan gücünün çalıştığı turizm Turizm eğitimi ve sektörde her aşamada endüstrisinde Endüstri 4.0 ile artık vasıflı BİT ile entegrasyon sağlanmalıdır, ve turizm teknik elemanlarına ihtiyaç Turizm meslek liselerinde turizm teknik duyma sorunu ortaya çıkabilir. Dolayısıyla elemanları yetiştirilmesi amacıyla alan turizm endüstrisi için Endüstri 4.0 açılmalıdır. teknolojilerine uyum sağlaya vasıflı insan gücü yetiştirilmelidir. Türkiye gibi genç bir Çalışmada birinci endüstri devriminden insan gücü nüfusuna sahip bir ülkede, günümüzdeki Endüstri 4.0’a kadar süreç turizm eğitimi bağlamında turizm içerisindeki gelişen teknolojiler ve bu öğrencilerine Endüstri 4.0 yeni nesil teknolojilerin turizm endüstrisine nasıl yön teknolojileri ve gereksinimleri kapsamında verdiği incelenmiştir. Endüstri 4.0 eğitim verilmesi sektör için önem arz kapsamında ileriye yönelik olarak, turizm etmektedir. Endüstri 4.0 gereksinimlerine endüstrisinde uygulamalı bir çalışma uygun öğrenciler yetiştirilmez ise, akıllı yapılmasının, Türkiye Turizm 4.0 için zayıf oteller devrinde vasıflı kişilerin ithal yönlerinin ortaya çıkarılması ve fırsatların edildiği ve ülkemizdeki turizm kullanılabilmesi açısından önemli olacağı mezunlarının sektöre uyum sağlayamayıp söylenebilir. başka işlere yöneldiği gerçeği ile karşı karşıya kalınabilir. Böyle bir sonuç ise
1635 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018
KAYNAKÇA 1. AIRBNB (2018). https://www.airbnb. 9. CARAGLIU, A., DEL BO, C. D. ve com.tr 28.08.2018. NIJKAMP, P. (2011). “Smart Cities in 2. ALEXIS, P. (2017). “R-Tourism: Europe”, Journal of Urban Technology. Introducing the Potential Impact of 18(2): 65-82. Robotics and Service Automation in 10. COTTELER, M, ve SNIDERMAN, B. Tourism”, Ovidius University Annals, (2017). Forces of Change: Industry Economic Sciences Series, XVII(1), 4.0., Deloitte Touche Tohmatsu 211-216. Limited, New York. 3. ATKESON, A. ve KEHOE, P.J. 11. CRAFTS, N.F.R. (1996). “The First (2001). The Transition to a New Industrial Revolution: A Guided Tour Economy After the Second Industrial for Growth Economists”, The Revolution. Nber Working Paper No. American Economic Review, 86(2): 8676, National Bureau of Economic 197-201. Research, Cambridge. 12. ÇELİK, P. ve TOPSAKAL, Y. (2017). 4. BECKERSON, J. ve WALTON, J.K. “Akıllı Turizm Destinasyonları: (2005). “Selling Air: Marketing the Antalya Destinasyonunun Akıllı Intangible at British Resorts”, s. 55-68, Turizm Uygulamalarının İncelenmesi”, (Ed.) WALTON, J.K., Histories of Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, Tourism Representation, Identity and 14(3): 149-166. Conflict, Channel View Publications, 13. DOMINGUEZ, C.D., HERNANDEZ, Clevedon. R.M., TALAVERA, A.S. ve LOPEZ, 5. BLINDER, A. S. (2006). “Offshoring: E.P. (2015). “Strategic Determinants in The Next Industrial Revolution?”, the Theoretical Framework of the Foreign Affairs, 85(2): 113-128. "Smart Islands”: The Case of the Island 6. BOES, K., BUHALIS, D. ve of El Hierro”, t-FORUM Global Conference: Tourism Intelligence in INVERSINI, A. (2015). Action, (s. 1-28). Naples, Italy. “Conceptualising Smart Tourism Destination Dimensions”, s. 391-404, 14. DÜNYA EKONOMİK FORUMU (Ed.) TUSSYADIAH, I. ve (2016). “The Future of Jobs INVERSINI, A., Information and Employment, Skills and Workforce Communication Technologies in Strategy for the Fourth Industrial Tourism 2015, Springer, Vienna. Revolution. World Economic Forum Survey Report”, http://www3.weforum. 7. BUHALIS, D. ve AMARANGGANA, A. (2014). “Smart Tourism org/docs/WEF_Future_of_Jobs.pdf Destinations”, s. 553-564, (Ed.) 22.07.2017. XIANG, Z. ve TUSSYADIAH, I., 15. ENZENSBERGER, H.M. (1996). “A Information and Communication Theory of Tourism. New German Technologies in Tourism 2014, Critique”, No. 68, Special Issue on Springer, Vienna. Literature, 68(Spring – Summer): 117- 135. 8. CAN, B.K., YEŞİLYURT, H., LALE SANCAKTAR, C. ve KOÇAK, N. 16. ESEN M.F. ve TÜRKAY B. (2017). (2017). “Mobil Çağda Mobil “Turizm Endüstrilerinde Büyük Veri Uygulamalar: Türkiye’deki Yerli Otel Kullanımı”, Journal of Tourism and Zincirleri Üzerine Bir Durum Tespiti”, Gastronomy Studies, 5(4): 92-115. Journal of Yaşar University, 12(45): 17. GIERCZAK, B. (2011). “The History 60-75. of Tourist Transport after the Modern
1636 C.23, Endüstri Devrimleri ve Turizm: Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Industrial Revolution”, Polish Journal M., MICH, L. ve MURPHY J., of Sport Tourism, 18(4): 275-281. Information and Communication Technologies in Tourism 2007, 18. GRETZEL, U., REINO, S., KOPERA, S. ve KOO, C. (2015b). “Smart Springer, Vienna. Tourism Challenges”, Journal of 27. LARRINAGA, C. (2005). “A Century Tourism, 16(1): 41-47. of Tourism in Northern Spain: The Development of High-quality Provision 19. GRETZEL, U., WERTHNER, H., KOO, C. ve LAMSFUS, C. (2015a). between 1815 and 1914”, s. 88-103, “Conceptual Foundations for (Ed.) WALTON, J.K., Histories of Tourism Representation, Identity and Understanding Smart Tourism Conflict, Channel View Publications, Ecosystems”, Computers in Human Clevedon. Behavior, 50(C): 558-563. 20. GUO, Y., LIU, H. ve CHAI, Y. (2014). 28. LEIGHTON, D.S.R. (1970). “The Internationalization of American “The Embedding Convergence of Business. The Third Industrial Smart Cities and Tourism İnternet of Revolution”, Journal of Marketing, Things in China: An Advance 34(3): 3-6. Perspective”, Advances in Hospitality and Tourism Research, 2(1): 54-69. 29. LICKORISH, L.J. ve JENKINS, C.L. (2006). An Introduction to Tourism, 21. HENN NA HOTEL (2018). Butterworth-Heinemann, Jordan Hill, http://www.h-n-h.jp/en/ 28.08.2018. Oxford. 22. HWANG, J., PARK, H.Y. ve 30. MACKENZIE, J.M. (2005). “Empires HUNTER, W.C. (2015). of Travel: British Guide Books and “Constructivism in Smart Tourism Cultural Imperialism in the 19th and Research: Seoul Destination Image”, Asia Pacific Journal of Information 20th Centuries” s. 19-38, (Ed.) Systems, 25(1): 163-181 WALTON, J.K., Histories of Tourism Representation, Identity and Conflict, 23. IVANOV, S., WEBSTER, C. ve Channel View Publications, Clevedon. GARENKO, A. (2018). “Young Russian Adults' Attitudes Towards the 31. OUTMAN, J.L. ve OUTMAN, E.M. Potential Use of Robots in Hotels”, (2003). Industrial Revolution: Almanac, Thomson Learning, Journal of Technology in Society, doi: Farmington Hills. 10.1016/j.techsoc.2018.06.004. 24. JANICKE, M. ve JACOB, K. (2009). 32. ÖZEN, A. (2018). “Çok Dilli A Third Industrial Revolution? Kapadokya Mobil Turist Rehberliği Bilgi Sistemi Önerisi”, Verimlilik Solutions to the Crisis of Resource- Dergisi, 1: 117-140. intensive Growth, Environmental Policy Research Centre, Freie 33. ÖZGÜNEŞ, R.E. ve BOZOK, D. Universitat, Berlin. (2017). “Turizm Sektörünün Sanal Rakibi (Mi?): Arttırılmış Gerçeklik”, 25. KIPRUTTO, N., KIGIO, F.W. ve Uluslararası Türk Dünyası Turizm RIUNGU, G.K. (2011). “Evidence on Araştırmaları Dergisi, 2(2): 146-160. the Adoption of e-Tourism Technologies in Nairobi”, Global 34. ÖZTÜRK, E. ve KOÇ, K.H. (2017). Journal of Business Research, 5(3): 55- “Endüstri 4.0 ve Mobilya Endüstrisi”, 66. İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi, 6(3): 786-794. 26. KRAMER, R., MODSCHING, M., HAGEN, K. ve GRETZEL, U. (2007). 35. PAGE, S.J. (2009). Tourism “Behavioural Impacts of Mobile Tour Management: Managing for Change, Guides”, s. 109-118, (Ed.) SIGALA,
1637 TOPSAKAL – YÜZBAŞIOĞLU – ÇUHADAR 2018
Butterworth-Heinemann, Jordan Hill, Öneriler”, Journal of Tourism Oxford. Intelligence and Smartness, 1(1), 1-13. 36. PETER, M.A. (2017). “Technological 45. TOPSAKAL, Y. ve ÇELİK, P. (2017). Unemployment: Educating for the “Turizmde Yeni Bir Strateji: Akıllı Fourth Industrial Revolution”, Destinasyonlar”, s. 96-106, (Ed.) Educational Philosophy and Theory, HAŞİT, G., ÇİFTÇİ, H. ve MERTER, 49(1): 1-6. M.E. Sosyo Ekonomik Stratejiler 1 37. RİFKİN, J. (2011). The Third İşletme, IJOPEC Publication, Londra. Industrial Revolution: How Lateral 46. TOPSAKAL, Y., YÜZBAŞIOĞLI, N. Power is Transforming Energy, the ve BAHAR, M. (2018). “Endüstri 4.0 Economy, and the World, Palgrave Çağında ‘Akıllı’ Olma Yolunda Oteller Macmillan, New York. İçin Öneriler”, 2. Uluslararası 38. ROBERTS, B.R. (2015). The Third Turizmin Geleceği; İnovasyon, Industrial Revolution: Implications for Girişimcilik ve Sürdürebilirlik Planning Cities and Regions, Urban Konferansı, 27-29 Eylül 2018, s. 252- Frontiers Working Paper 1. 256. 39. ROJKO, A. (2017). “Industry 4.0 47. TOPSAKAL, Y., YÜZBAŞIOĞLU N. Concept: Background and Overview”, ve ÇELİK, P. (2018). “Yeni Nesil International Journal of Interactive Turist Kartları: Antalya Destinasyonu Mobile Technologies, 11(5): 77-90. Turist Kartı Önerisi”, Antalya Kitabı 1, Uluslararası Antalya Kongresi, 1-3 40. SAARI T., YOO Y. ve TUSSYADIAH Mart 2018, s. 1322-1332. I. (2008). “Emotions in Mobile Media- Assisted Tourist Experience”, 58th 48. WANG, D. , PARK, S. ve Annual International Communications FESENMAIER, D.R. (2011). “An Association Conference, 22-26 May Examination of Information Services 2008 Montreal, Quebec, Canada. and Smartphone Applications”, 16th Annual Graduate Student Research 41. SCHLUND, S., HAMMERLE, M. ve Conference in Hospitality and Tourism, STROLIN, T. (2014). How 6-8 January 2011, Houston, Texas. Automation and Digitization will Change Production, Fraunhofer 49. WANG, D. , PARK, S. ve Institute for Industrial Engineering FESENMAIER, D.R. (2012). “The IAO, Stuttgart. Role of Smartphones in Mediating the Touristic Experience”, Journal of 42. SOMMER, L. (2015). “Industrial Travel Research, 51(4): 371-387. Revolution - Industry 4.0: Are German Manufacturing SMEs the First Victims 50. YÜZBAŞIOĞLU, N., ÇELİK, P., of this Revolution?”, Journal of TOPSAKAL, Y. ve BAHAR, M. Industrial Engineering and (2018). “Endüstri 4.0 ve Akıllı Turizm: Management, 8(5): 1512-1532. Antalya Destinasyonu Akıllı Turist Rehberi Uygulama Geliştirilmesi”, 43. TIEN, J.M. (2012). “The Next Innovation and Global Issiues in Social Industrial Revolution: Integrated Sciences III, 26-29 Nisan 2018, s. 707- Services and Goods”, 718. Journal of Systems Science and Systems Engineering, 51. YÜZBAŞIOĞLU, N. TOPSAKAL, Y. 21(3): 257-296. ve MAULEN, A. (2018). “Review of Airbnb Market Share on the Eurasia 44. TOPSAKAL, Y. (2018). “Akıllı Tourism and Hospitality”, 14th KIMEP Turizm Kapsamında Engelli Dostu International Research Conference, Mobil Hizmetler: Türkiye 4.0 İçin Mayıs 2018, s. 1-6.
1638 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1639-1650. Organizational Change, pp.1639-1650.
ENDÜSTRİ 4.0 VE ULUSLARARASI FİNANSAL RAPORLAMA STANDARTLARINA ETKİLERİ
INDUSTRY 4.0 AND ITS IMPACTS ON INTERNATIONAL FINANCIAL REPORTING STANDARDS
V. Evrim ALTUK ÖZDEN* * Dr. Öğr. Üyesi, Trakya Üniversitesi Uzunköprü Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Muhasebe Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0003-2139-8081
ÖZ Sanayideki gelişmelere bakıldığında 4 aşamadan oluştuğu görülmektedir. 3. sanayi devrimi olarak adlandırılan aşamada otomasyonun, üretim sürecine entegre edilmesiyle önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu aşamadan sonra teknoloji, önlenemez bir şekilde insan hayatının önemli bir unsuru haline gelmiş ve Endüstri 4.0 olarak da isimlendirilen 4. sanayi devriminin ortaya çıkmasında önemli bir rol üstlenmiştir. 4. sanayi devriminin, diğer sanayi devrimlerine göre daha fazla değişim gücüne sahip olacağı açıktır. Özellikle finansal raporlama süreci, Endüstri 4.0’da başı çeken faktörlerden biri olan nesnelerin internetinden (IoT - Internet of Things) faydalanılmasıyla birlikte bu değişimlerden etkilenecektir. Bu çalışma, Endüstri 4.0’ın UFRS’ye etkilerini iki açıdan araştırmayı amaçlamaktır. Çalışma ilk olarak, nesnelerin interneti yoluyla elde edilen büyük verilerin (big data), sentezlenerek kullanılması yoluyla işletmelerdeki varlıkların değerlerinin belirlenmesinde rol oynayan değerleme ölçülerinin, nasıl değişiklik göstereceğine ilişkin öngörülerde bulunmayı hedeflemektedir. Çalışmanın diğer bir amacı, UFRS’de yer alan çok sayıdaki değerleme ölçüsüne ilişkin yargıda bulunma zorluğunun, yine nesnelerin interneti ile insanların ve nesnelerin, birbirleri ile iletişime geçerek bu zorluğu nasıl aşacağına dair öngörülerde bulunmaktır. Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları, Değerleme Ölçüleri. Jel Kodları: : M40, M42, O14
ABSTRACT There seems to be 4 stages of developments in industry. The integration of automation into production process has led to remarkable improvements during the period called 3rd industrial revolution. Following this stage, technology, inevitably, has become an important part of daily life and has taken a significant role in the emergence of 4th industrial revolution which is referred as “Industry 4.0”. It is clear that 4th industrial revolution will be the most powerful one to dominate and designate the changes compared to the other three industrial revolutions. Especially, financial reporting process will be affected by these changes, through the use of Internet of Things (IoT), one of the leading factors of Industry 4.0. The present study reviews the effects of Industry 4.0 on IFRS in two aspects. First the paper aims to predict how the valuation measurements playing a role in determining the values of the assets will change by synthesizing the big data obtained via IoT. The second aim of the paper is to anticipate how the difficulty of judgments of multiple valuation measurements in IFRS will be managed through the interaction of IoT and humans. Keywords: Industry 4.0, International Financial Reporting Standards, Valuation Measurements Jel Codes: : M40, M42, O14
1639 ALTUK ÖZDEN 2018
1. GİRİŞ 80’ler) ve internetin (1990’lar) katalizörlüğünde geliştiği için genellikle Teknolojideki gelişmeler ya insanların bilgisayar veya dijital devrim olarak ihtiyaçlarına göre ortaya çıkmış ya da adlandırılmaktadır (Schwab, 2017:15). yapılan icatlar insanları peşinden Buna göre ilk endüstri devrimi buhar çağı, sürüklemiştir. İlk başta yavaş bir şekilde ikincisi elektrik çağı, üçüncüsü bilgi çağı ve hayatımıza giren teknolojik gelişmeler, dördüncüsü de siber fiziksel sistemler zamanla hızlı bir şekilde yayılarak Cyber Physical Systems – CPS) olarak ilerlemiştir. nitelendirilebilir (Xu vd, 2018: 2943). Teknolojinin, işletmelerde kullanılmasıyla Dördüncü sanayi devrimini çok daha birlikte örgüt yapıları da bir değişim süreci yaygın ve mobil bir internet, ucuzlayan içine girmiştir. Bu değişim, en çok üretim daha küçük, ama daha güçlü sensörler ve sürecinde hissedilmekle birlikte örgütün yapay zeka ile makine öğrenmesi bütün departmanlarını etkilemektedir. karakterize etmektedir. Dijital teknolojiler, Sanayide buhar gücünün kullanılmasıyla eskiden beri var olmakla birlikte üçüncü başlayan süreç, aşama aşama ilerleyerek sanayi devriminden ayrılarak daha gelişkin elektriğin, otomasyonun ve internetin ve bütünleşik hale gelmektedir ve sonuçta ortaya çıkmasıyla şu an bulunduğu noktaya toplumları ve küresel ekonomiyi dönüşüme gelmiştir. Artık birbirleriyle iletişime uğratmaktadır (Schwab, 2017: 16). Endüstri geçen, öğrenen, bilgi üreten ve bu bilgileri 4.0; bilişim, iletişim, internet, otomasyon, analiz eden teknolojilere şahit olmaktayız. veri toplama ve yayma gibi teknolojilerin Bütün bu gelişmeler, işletmelerdeki yeni üretim fırsatlarıyla entegre olmasını departmanları kökten değiştirmekle birlikte ifade etmektedir (Banger, 2018: 74). İlk kez finansal raporlama süreçlerini de 2011 yılında Almanya’da Hannover etkileyecektir. Fuarında gündeme gelen dördüncü sanayi Bu çalışma, Endüstri 4.0’ın, varlıkların devrimi, akıllı fabrikaları mümkün kılarak UFRS’ye göre değerlenmesinde ne gibi sanal ve fiziksel imalat sistemlerinin değişikliklere yol açacağına dair küresel anlamda birbirleriyle işbirliği öngörülerde bulunmaktadır. Çalışmada yaptığı esnek bir dünya yaratmaktadır. Endüstri 4.0’ın finansal varlıklar, stoklar, Böylece ürünlerin tamamen müşteriye özel maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hale getirilmesi ve yeni operasyon üzerindeki etkileri araştırılmıştır. modellerinin yaratılması olanaklı hale gelmektedir (Schwab, 2017: 16).
Uygarlığın gelişimi ile birlikte insanlar, 2. ENDÜSTRİ 4.0 yaşam kalitelerini arttırmak için sürekli bir İnsanlık tarihine bakıldığında avcılık ve beklenti içine girmişlerdir. Sanayi ise bu tür toplayıcılıktan tarıma geçiş 10 bin yıl kadar istekleri karşılayabilmek amacıyla çok önce gerçekleşmiştir. Tarım devrimi ile boyutlu olarak gelişmek zorundadır gıda üretimi iyileşerek nüfus artışını (Banger, 2017: 34). desteklemiş ve sonunda kentleşme ortaya Rifkin (2014), kapitalist çağın, hızlı bir çıkmıştır. İlk sanayi devrimi, 1760’lardan şekilde değil ancak kaçınılmaz bir şekilde, 1840’lara kadar sürmüş; demiryollarının kapanmakta olduğunu söylemektedir. Bu, inşası ve buhar makinesinin devreye yeni bir paradigmanın ortaya çıkmasına girmesiyle mekanik üretime öncülük neden olmaktadır ve bu yeni paradigmaya etmiştir. 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl “Collaborative Commons” – “İşbirlikçi başlarında ivme kazanan ikinci sanayi Topluluklar” adını vermektedir. Endüstri devrimi, elektriğin ve montaj hattının 4.0 ile iş süreçleri, mühendislik ve imalat sağladığı destekle seri üretimi mümkün süreçleri birbirlerine bağlanarak daha kılmıştır. Üçüncü sanayi devrimi, işbirlikçi, esnek ve verimli şekilde işleyerek yarıiletkenlerin, ana bilgisayarların düşük maliyetle daha yüksek kalitede ürün (1960’lar), kişisel bilgisayarların (1970-
1640 C.23, Endüstri 4.0 ve Uluslararası Finansal Raporlama Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı üretilmesini sağlayacaktır (Banger, IoT veya IoE kavramı ağ hizmetleri şirketi 2017:35; TÜSİAD, 2016). olan Cisco Systems tarafından ortaya atılmıştır. Bu terim, fiziki ve dijital Birinci sanayi devriminin simgesi olan iplik dünyanın iç içe geçtiği daha gelişmiş ve makinesinin, Avrupa dışında yayılması ileri koşulları ifade etmektedir. Daha fazla neredeyse 120 yıl sürmüştür. Buna karşılık becerinin birbirine bağlanması ile insan- internet on yıldan daha kısa sürede tüm makine dünyasının değerini ortaya dünyaya yayılmıştır. Birinci sanayi çıkarmaktadır (Greengard, 2011: 33). devriminden öğrendiğimiz gibi: “İlerlemenin başlıca belirleyicisi bir Endüstri 4.0’ın temel çekirdeği “nesne” toplumun teknolojik inovasyonu kucaklama kavramıdır. Endüstri 4.0 nesnesi bir sistem, derecesidir.” Dünya oldukça hızlı ve geniş cihaz, aksesuar gibi herhangi fiziksel bir çapta bir değişime tanık olmaktadır. Bugün şeyi ifade etmektedir. Örneğin: gözlük, ortaya çıkan herhangi bir teknolojik yenilik, telefon, üretim tezgahı, otobüs durağı, taşıt, dünyanın en ücra yerine kadar ısıtma sistemi gibi. Kendisine gömülü olan ulaşmaktadır. Örneğin: daha birkaç yıl bilişim-iletişim donanımı ve yazılımı öncesine kadar adı duyulmamış olan nedeniyle Endüstri 4.0 nesnesine “akıllı ve Airbnb, Uber, Alibaba uygulamaları gibi; bağlantılı (iletişebilir) nesne” adı 2007 yılında çıkan akıllı telefonların verilmektedir. Bu sayede bazı kararları alıp, sayısının 2015 yılında 2 milyara ulaşması uygulayabilir ve bunu gömülü olarak gibi (Schwab, 2017: 18). barındırdığı bilişim donanımı ve yazılımının gerçekleştirdiği “yapay zeka” Boston Consulting Group’a göre gelecekte yoluyla yapabilir (Banger, 2017: 38). üretimin nasıl şekilleneceğine yön veren teknolojik ilerlemeler şunlardır (TÜSİAD, Canlılar, nasıl duyu organlarıyla dünyayı 2016): algılıyorlarsa, buna benzer şekilde makineler de sıcaklık, basınç, hız, nem, - Büyük Veri (Big Data) ve Analizi hareket gibi değerleri kendi üzerlerindeki - Akıllı Robotlar sensörler aracılığıyla algılarlar. Sensör, - Simülasyon teknik anlamda, ısı, ışık, nem ses basınç, - Dikey ve Yatay Sistem Entegrasyonu kuvvet, elektrik, uzaklık, ivme ve PH gibi fiziksel veya kimyasal verileri elektrik - Nesnelerin İnterneti (IoT) sinyaline çeviren düzeneklere verilen genel - Siber Güvenlik isimdir (Banger, 2017, 39). - Bulut Bilişim IoT, üzerlerine gömülü sensörleri - Eklemeli Üretim (3D Baskı) kullanarak bilgi toplayabilen ve bu - Artırılmış (Zenginleştirilmiş) bilgilerin karşılıklı olarak değiştirilmesini Gerçeklik sağlayan internet bağlantılı cihazlar ağını temsil etmektedir (Karacay ve Aydın, 2018: Bu çalışmada, IoT ve büyük veri 175). çerçevesinde açıklamalar yapılacaktır. Nesneler, sensörleri vasıtasıyla elde ettikleri 2.1. Nesnelerin İnterneti (Internet of verilerle kendi durumlarını tespit Things-IoT) edebilecek; üzerlerinde gömülü yazılımlar IoT, ekonominin farklı bileşenleri içinde sayesinde karar verip, harekete kendi kendini yöneten ve birbiriyle geçebilecektir. Elde edilen verilerin bir bağlantılı nesneler için kullanılan popüler kısmı ayrıca işlenmek üzere bulut bilişim bir ifadedir. Bununla birlikte farklı depolarına gönderilecektir. Bulut bilişim kullanımları da bulunmaktadır: “Her Şeyin ortamındaki analiz yazılımları, çok farklı İnterneti (Internet of Everything - IoE)” kaynaklardan yoğun biçimde gelen verileri gibi (Karacay ve Aydın, 2018: 175). gerçek zamanlı ve çevrimdışı olarak işleyerek bazı sonuçlar çıkarılması için raporlayabilecektir. Örneğin, fabrika
1641 ALTUK ÖZDEN 2018 ortamındaki akıllı ve bağlantılı bir makine, veriler, birçok kuruluşun elinde bulunan, on kendi çalışmasına ilişkin verileri bulutta yıllar öncesine dayanan tarihi kayıtlarla depolayabilir ve yöneticiler, daha etkili ve birleşince ortaya geniş çapta bir veri alanı verimli çalışma şartları yaratmak için bu çıkmaktadır (Greengard, 2017: 59). verilerin işlenmesi sonucu elde edilen Büyük veri, 4V olarak tanımlanan, yapısal enformasyondan faydalanabilirler. Dahası, ve yapısal olmayan veri setlerini ifade verilere erişim yetkisi verilen makine etmektedir. Bunlar; hacim (volume), üreticisi de bulutta yer alan verileri çeşitlilik (variety), hız (velocity), ve inceleyerek makinenin tasarımını daha iyi doğruluktur (veracity) (Murthy ve Geerts, hale getirebilir ve makine için yeni 2017:45; Gepp vd., 2018:103). Hacim, sürümler geliştirebilir (Banger, 2017: 40). geleneksel araçların yetersiz kalacağı, çok IoT, dünya ekosistemini daha iyi yönetmek geniş veri setlerini ifade etmektedir. için, hızlı bir şekilde, doğal çevreye Çeşitlilik; sayısal, metin tabanlı ve uyarlanmaktadır. Sensörler yangına sebep karmaşık formatların yanı sıra görüntü, olabilecek tehlikeli durumlarda, itfaiyecileri video gibi farklı veri biçimlerini alarma geçirecek şekilde ormanlara yansıtmaktadır. Hız, yeni verilerin elde yerleştirilmiş durumdadır. Çiftçiler, ürün edilme sıklığını ölçmektedir (Gepp vd., verimini etkileyen hava koşullarını, toprak 2018:103). Doğruluk ise muhasebeci ve nemi değişimlerini ve diğer faktörleri takip denetçiler için özel bir ilgi konusu olan, etmek amacıyla sensörleri verinin gerçekliği veya bütünlüğü ile kullanmaktadırlar. Tıp doktorları, önlem ilgilidir (Murthy ve Geerts, 2017:45). almayı gerektiren, hayati değişiklikleri, Büyük verilerin analiz edilmesi, kalp atış hızını, vücut ısısını izlemek ayıklanması ve işlenmesi amacıyla özel amacıyla insan vücuduna sensörler yazılımlar kullanılmaktadır (Banger, 2017: yerleştirmektedirler (Rifkin, 2014:44). 40). Hangi verinin faydalı olduğuna bu IoT sistemlerinin nihai amacı, farklı analizler sonucunda karar verilecektir. sistemler arasında sinerji yaratmaktır. Bu IoT ve dijital yakınsama ile büyük verinin sistemler, kullanıcılarına yenilikçi hizmetler önemi arttıkça işletmeler, analiz etme ve sunabilmek için işbirliği içinde çalışıp, harekete geçme hızlarını artıracaktır otomatik olarak iletişime geçmelidir (Baras (Greengard, 2017:60). Büyük veri, doğru ve Brito, 2017:8). seçilmiş analiz yöntemleri ile Dünyadaki lider bilgi teknolojisi yorumlandığında kuruluşların stratejik şirketlerinden bazıları, uzun zamandan beri kararlarını doğru bir şekilde almalarına, IoT’nin üzerinde çalışmaktadır. General risklerini daha iyi yönetmelerine olanak Electric’in Endüstriyel Internet’i (Industrial tanımakla birlikte verimliliğin önemli Internet), Cisco’nun Her Şeyin Interneti ölçüde artmasına ve ekonominin (Internet of Everything), IBM’in Akıllı tamamında tüm mal ve hizmetlerin Gezegen’i ve Siemens’in “Sürdürülebilir üretiminde ve dağıtımında marjinal Şehirler”i gibi birçok girişim, global sinir maliyetlerin düşerek sıfıra yaklaşmasına ağları denilen mahalleleri, şehirleri, imkan sağlayacaktır (Rifkin, 2014:39; bölgeleri ve kıtaları birbirine bağlayabilen Banger, 2017:40). akıllı bir Üçüncü Endüstri Devriminin IoT, iç içe geçmiş global bir network altyapısını çevrimiçi hale getirmeye devam üzerinden herkesle her şeyi birbirine etmektedir (Rifkin, 2014: 45). bağlayacak; insanlar, makineler, doğal 2.2. Büyük Veri (Big Data) kaynaklar, üretim hatları, lojistik ağlar, tüketim alışkanlıkları, geri dönüşüm akışları Büyük veri, çeşitli kaynaklardan (internet, ve ekonomik ve sosyal hayatın tüm diğer sosyal medya içerikleri, GSM operatörleri yönleri sensörler ve yazılımlar aracılığıyla, gibi) gelen büyük hacimli verilerden büyük verileri her düğüme (node)- oluşmaktadır (Banger, 2018: 49). Bu işletmeler, evler, araçlar- sürekli aktararak
1642 C.23, Endüstri 4.0 ve Uluslararası Finansal Raporlama Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı IoT platformuna bağlanacaktır (Rifkin, ihtiyaca uygun olması ve gerçeğe uygun bir 2014:39). şekilde sunulması finansal bilginin temel nitelikleri olarak kabul edilmiştir. Verilere anlık erişim sayesinde, karar alma süreçleri kesintisiz ve otonom bir hale Finansal bilginin ihtiyaca uygun olması, gelecek, kritik anlarda bile tam zamanında kullanıcıların karar verme amacına hizmet karar verilebilecektir (Görçün, 2016:171). etmesini ifade etmektedir (Mirza vd, 2008:8). İhtiyaca uygun finansal bilgi, bazı Büyük veri analizi, bilginin gerçek zamanlı finansal tablo kullanıcılarının finansal işlenmesine olanak sağlamakla birlikte bilgiden faydalanmayı tercih etmemeleri bilinmeyen bilinmeyenleri de ortaya veya başka kaynaklardan bu bilgiyi elde çıkarmak üzere tüm veri setinin analiz etmeleri halinde bile kararlarını etkileme edilebilir hale gelmesini mümkün gücüne sahip bilgiyi temsil etmektedir kılmaktadır (Bhimani ve Willcocks, (Kavramsal Çerçeve, 2011: NÖ6). 2014:479) Gerçeğe uygun sunum ise finansal
tablolarda yer alan rakamların ve 3. ULUSLARASI FİNANSAL açıklamaların gerçekte var olan veya RAPORLAMA STANDARTLARI VE meydana gelen olayları tam olarak ENDÜSTRİ 4.0 karşılamasını ifade etmektedir (Kieso vd., 2014:34). Finansal bilginin faydalı olması UFRS’ler, Londra merkezli bir kuruluş olan için ekonomik olaylar, gerçeğe uygun Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu olarak sunulmalıdır. Gerçeğe uygun (International Accounting Standards Board- sunumun ise tam, tarafsız ve hatasız olması IASB) tarafından yayımlamaktadır. gerekmektedir (Kavramsal Çerçeve, IASB’nin esas amacı, denetlenmiş finansal 2011:NÖ12). raporların sunulmasında dikkate alınması gereken asgari standartları belirlemek, Birçok mekanizma, stok değerlemesinde bunları kamuoyuna açıklamak ve bu RFID (Radio Frequency Identification – finansal raporların tüm dünyada kabul Radyo Frekanslı Tanıma) teknolojisinin edilmesini sağlamaktır (Gökçen vd., kullanımı, duran varlık değerlemeleri için 2016:4-6). gerçek zamanlı piyasa verilerinden yararlanılması ve muhasebe tahminlerini Bir işletmenin kabul edilebilir bir muhasebe geliştirmek için öngörüde bulunan yöntemini, tutarını ve açıklanacak bilgi algoritmaların oluşturulması da dahil olmak türünü neyin belirlediği, karar alma üzere daha fazla verinin, daha hızlı bir amacına yönelik olarak hangi seçeneğin en şekilde toplanmasını ve aktarılmasını faydalı bilgiyi sağladığıyla yakından mümkün kılmaktadır (Krahel ve Titera, ilgilidir. Bunun için IASB, karar almaya 3015:411). Büyük verinin ve veri yönelik olarak daha faydalı bilgiyi, az analizinin, işletmenin yönetilme, finansal faydalı bilgiden ayıran finansal bilginin tabloların hazırlanma ve denetlenme niteliksel özelliklerini ortaya koymuştur süreçlerini etkileyerek birçok yönden (Kieso vd, 2014:31). Kavramsal Çerçeve‘de muhasebeyi değiştirmesi beklenmektedir finansal raporlamanın amacı, yatırımcılara, (Rezaee ve Wang, 2017:42). Warren vd. borç ve kredi verenlere raporlayan (2015), büyük verinin gelecekte finansal işletmeyle ilgili karar alırken faydalı olacak raporların nasıl şekilleneceği ve genel kabul finansal bilgiyi sağlamak olarak ifade görmüş muhasebe ilkelerinin gelişimi edilmektedir (Kavramsal Çerçeve, konusunda büyük etkilerinin olabileceğini 2011:A2). Bununla birlikte hangi finansal belirtmektedirler. Havelka’ya (2016) göre bilginin kullanıcılara faydalı olacağı ve gelecekte işletmeler büyük verinin gerçeğe uygun olarak sunulan bilginin kullanımıyla finansal raporlama ihtiyaca uygun olup olmadığı yaklaşımlarını değiştirme ihtiyacı belirlenmelidir (Örten vd., 2017:4). duyacaklardır (Horak, 2016:579). Kavramsal Çerçevede finansal bilginin,
1643 ALTUK ÖZDEN 2018
Büyük veriye yanıt olarak muhasebe ödenecek fiyat” olarak tanımlanmaktadır uygulamalarında ve muhasebe (TFRS 13.9). standartlarında henüz değişiklik yapılmamış Standartta, gerçeğe uygun değerin olmasına karşın, büyük verinin ekonomik işletmeye özgü bir değer olmadığı, aksine faaliyetlerin daha erken ve daha derin piyasa bazlı bir ölçüm olduğu ölçülmesini sağlayan, bir paradigma belirtilmektedir. Bazı varlıklar ve borçlar değişikliğine yol açacak potansiyele sahip için gözlemlenebilir piyasa işlemleri veya olduğu açıktır (Vasarhelyi vd., 2015:384; bilgileri mevcutken, diğer varlıklar için bu Rezaee ve Wang, 2017:45). durum söz konusu olmayabilir. Ancak 3.1. Değerleme Ölçüleri gerçeğe uygun değerin amacı, her iki durumda da mevcut piyasa koşullarında, Standartlarda birçok ölçüm esası yer piyasa katılımcıları arasında bir varlığın almasına karşın, finansal tabloların satışına veya bir borcun devrine yönelik hazırlanmasına ilişkin temel ilkeleri olarak, ölçüm tarihinde olağan bir açıklayan Kavramsal Çerçeve’de dört işlemdeki fiyatın tahmin edilmesidir (diğer ölçüm yöntemi belirlenmiştir (Örten vd., bir ifadeyle, alıcı veya borçlu durumundaki 2017:10). Bunlar (Kavramsal Çerçeve, piyasa katılımcısının, bakış açısıyla, ölçüm 2011:4.55): tarihindeki çıkış fiyatıdır) (TFRS 13.2). “Tarihi Maliyet: Varlıklar elde edildikleri Rezaee ve Wang (2017) metin, video ve ses tarihte alımları için ödenen nakit veya nakit gibi farklı kaynaklardan elde edilen benzerlerinin tutarları ile veya onlara verilerin muhasebe bilgi sistemlerine karşılık verilen varlıkların gerçeğe uygun entegre edilebileceğini belirtmektedirler. değerleri ile ölçümlenir... Böylelikle, farklı kaynaklardan gelen Cari Maliyet: Varlıklar aynı varlığın veya bilgiler doğrultusunda varlıkların bu varlıkla eşdeğer olan bir varlığın değerlemesi daha doğru bir şekilde alınması için halihazırda gereken nakit yapılabilecektir. veya nakit benzerlerinin tutarı ile Varlıkların sürekli olarak güncel değerleri gösterilirler... üzerinden gösterilmesi işletmeler için hem Gerçekleşebilir Değer (Ödeme Değeri): zaman alıcı hem de maliyetli bir süreçtir. Varlıklar, işletmenin normal faaliyet Ancak, IoT ile nesneler sürekli bilgi koşullarında, bir varlığın elden çıkarılması aktarımı içinde olduklarından, gerçeğe halinde ele geçecek olan nakit ve nakit uygun değeri tespit etmek kolaylaşacaktır. benzerlerinin tutarıdır... İşletme varlıklarının gerçeğe uygun değerleri üzerinden gösterilmesiyle finansal Bugünkü Değer: Varlıklar, işletmenin tablo kullanıcıları, işletmeyle ilgili daha normal faaliyet koşullarında, ileride yerinde kararlar alabileceklerdir. yaratacakları net nakit girişlerinin bugünkü iskonto edilmiş̧ değerleri ile gösterilirler” İşletmelerin, finansal durumlarını gerçeğe uygun bir şekilde raporlamalarını sağlamak Bununla birlikte UFRS’nin, genellikle, amacıyla UFRS’lerde çok fazla değerleme tarihi maliyet veya gerçeğe uygun değerden ölçüsüne yer verilmiştir. Bunlar ise birini kullandığı görülmektedir. Hangi UFRS’nin uygulanmasındaki başlıca değerleme ilkesinin tercih edileceği, engelleri teşkil etmektedirler. IoT yoluyla ihtiyaca uygun ve gerçeğe uygun sunum elde edilen veriler sayesinde değerleme arasındaki dengeye bağlı olmaktadır ölçüleri daha doğru bir şekilde tespit (Weygandt vd., 2015:8). edilebilecektir. UFRS’ler ilke bazlıdan daha Standartlarda sıklıkla kullanılan gerçeğe kural bazlı bir hale dönüşecektir. Böylelikle uygun değer ise 13 no.lu standartta “piyasa yöneticiler finansal tabloları hazırlarken, katılımcıları arasında ölçüm tarihinde hangi değerleme ölçüsünün kullanılacağı olağan bir işlemde, bir varlığın satışından konusunda ikilemde kalmayacaklardır. elde edilecek veya bir borcun devrinde
1644 C.23, Endüstri 4.0 ve Uluslararası Finansal Raporlama Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 3.2. Finansal Varlıklar bulunmayacak; çek, senet gibi unsurlar sanal olarak var olacaktır. Finansal varlıklar (TFRS 32.1; Örten vd., 2017:424). Bununla birlikte borçlunun kredibilitesi nedeniyle ortaya çıkan değer düşüklükleri, - Likit varlıklar (nakit, döviz, banka finansal varlık gerçeğe uygun değeri mevcutları, çek gibi) üzerinden izleniyorsa karşılık ayrılmadan - Başka işletmenin özkaynağına dayalı direkt zarara yazılırken, itfa edilmiş finansal araç (sahibine şirketin tasfiyesinde maliyeti üzerinden izleniyorsa değer geriye kalan net varlıktan pay alma hakkı düşüklüğü karşılığı ayrılmaktadır (Örten vd, vere hisse senedi, limited şirket payları 2017: 449). Örneğin işletmenin, alacaklı gibi); olduğu bir şirketin borçlarını ödeyememe - Başka işletmeden nakit ya da finansal riski taşıdığına dair bilgisi varsa, işletme varlık elde etme hakları (diğer işletmelerin alacakları için karşılık ayırabilmektedir. ihraç ettiği tahvil vb. borçlanma araçları, Büyük verilerin geleneksel verilerle birlikte alacaklar)veya potansiyel olarak işletmenin kullanılması, şüpheli alacak karşılıklarının lehine olan koşullarda finansal varlık veya değerlendirilmesinde yardımcı olabilecektir borçların başka bir işletme ile takas (McKinney vd., 2017:15). IoT aracılığıyla edilmesine hak kazandıran sözleşmeler elde edilen bilgiler doğrultusunda (vadeli işlem sözleşmeleri, opsiyonlar gibi) işletmenin alacakları değerlendirilerek, veya işletme yönetiminin bilgisine sunulacaktır. - İşletmenin özkaynağına dayalı finansal Bu anlamda, alacağın şüpheli hale aracıyla ödenecek ya da ödenebilecek olan geleceğine ilişkin daha tutarlı ve yerinde ve işletmenin değişken sayıda özkaynağına bilgilerle hareket edilebilecektir. dayalı finansal aracını almak zorunda olduğu ya da olabileceği bir türev olmayan 3.3. Stoklar sözleşme veya işletmenin belirli sayıda Stoklar, UFRS’ye göre en fazla maliyet özkaynağına dayalı finansal araçlarını elde değeriyle değerlenmektedir. Stoklar, ilk etme hakkı veya olanağı sağlayan türev başta, finansal tablolara maliyet bedeli ürün sözleşmeleri. üzerinden kaydedilmektedir (TMS 2.9). Finansal araçlar, ilk defa kayda alınırken Sonraki dönemlerde işletme, stoklarda işlemin amacına bakılmadan gerçeğe uygun değer düşüklüğü olup olmadığını değeri üzerinden kaydedilmektedir. Sonraki değerlendirmek durumundadır. Değer dönemlerde ise işletmenin amacına göre ya düşüklüğüne dair şüpheler varsa stokların itfa edilmiş maliyeti üzerinden ya da net gerçekleşebilir değeri tespit edilir. gerçeğe uygun değerlerinden Stokların maliyet bedeli, net gerçekleşebilir izlenmektedirler (Örten vd., 2017: 434). değere göre yüksek kalmışsa bu durumda stoklar net gerçekleşebilir değerine Bir finansal araç, getiri amacıyla elde indirgenir (TMS 2.9; TMS 2.28). Net bulunduruluyorsa ve bu finansal aracın gerçekleşebilir değer, işin normal akışı getirisi önceden belirlenebilir anapara ve içinde tahmini satış fiyatından, tahmini faizlere dayalı ise bu durumda itfa edilmiş tamamlanma maliyeti ve satışı maliyetinden; bu iki koşulu sağlamaması gerçekleştirmek için gerekli tahmini satış halinde ise gerçeğe uygun değeri üzerinden giderlerinin düşülmesiyle bulunan tutarı değerlenmektedir. (Örten vd., 2017: 435). ifade etmektedir (TMS 2.7; Örten vd., Endüstri 4.0 açısından değerlendirirsek, 2017). finansal araçlar, standarda uygun bir şekilde Stokların maliyetini belirlemede standart, finansal tablolara alınacaktır. Finansal üç yöntemden birinin uygulanmasını varlıkların değerlemesinde bir farklılık istemektedir. Bunlar; gerçek parti maliyet olmamakla birlikte varlıkların değeri daha yöntemi, FIFO (First in First out – İlk Giren tutarlı belirlenebilecektir. Kasada nakit para İlk Çıkar) ve ağırlıklı ortalama maliyet
1645 ALTUK ÖZDEN 2018 yöntemidir (TMS 2.23,25). Gerçek parti hesaplanmaktadır (TMS 16.6). İşletmenin, maliyeti, az sayıda veya miktarda ürünün ayrıca, kalıntı değerde ortaya çıkan bulunduğu, tipik olarak yüksek değere ve değişmeleri revize etmesi gerekmektedir düşük devir oranına sahip stoklara (Örten vd., 2017: 197; TMS 16.51). Çünkü uygulanabilmektedir (Chaudhry vd., 2016: kalıntı değer varlıkla ilgili tahmini bir 146). değeri ifade etmektedir. Bu tahminde sapmalar olması doğaldır ve buna göre Stok maliyetlerinin belirlenmesinde FIFO düzeltmelerin yapılması gerekmektedir. gibi yöntemler yerine büyük veri kaynaklarından, RFID veya barkod Duran varlığın, amortismanı hesaplanırken sistemlerinden sağlanan verilerin ekonomik ömrünün belirlenmesi kullanılması, stok maliyetlerinin, anlık gerekmektedir ve ekonomik ömür ile olarak, sistemden izlenebilmesine olanak amortisman yöntemleri de revize tanımaktadır (Aslan ve Özerhan, 2017:869). edilmelidir (Örten vd., 2017: 197). Duran varlık için belirlenen ekonomik ömrün de, Büyük veri, stokların değerlemesinde aynı şekilde tahmin içerdiği için, revize yardımcı olabilecektir (McKinney vd., edilmesi gerekmektedir. 2017:15). Endüstri 4.0’daki gelişmelerle birlikte stoklar, üzerindeki sensörler Vasarhelyi vd. (2015), şu anki teknolojiyle aracılığıyla benzer özellikteki stoklarla elde edilebilecek veriler düşünüldüğünde, iletişime geçecek ve bu sayede değer tarihi maliyetlerin ve yıllık amortisman düşüklükleri tespit edilebilecektir. Net tahminlerinin doğru ölçümleri gerçekleşebilir değerin tahmini daha yansıtmadığını belirtmektedirler. gerçekçi yapılabilecektir. Ayrıca stok Teknolojik gelişmeler dikkate maliyetinin hesaplanmasında kullanılan, alınmadığında, yapılan ölçümler ve varsayıma dayanan FIFO ve ağırlık tahminler yetersiz kalacaktır. ortalama yöntemleri yerine gerçek parti Bilgisayar yazılımları objektif, maliyet yöntemi kullanılabilecektir. Bir gözlemlenebilir ve cari piyasa verisiyle başka ifadeyle stokların gerçek maliyetleri Seviye 1 ve 2’deki gerçeğe uygun değer belirlenebilecektir. tahminlerini maksimize edecek web tabanlı 3.4. Duran Varlıklar bütün ilgili bilgileri araştırabilir. Her şirket, bu erişim yöntemine sahip olabilirse, Duran varlıklar, finansal tablolara ilk olarak yazılımlar gerçeğe uygun değer maliyet değerleri üzerinden tahminlerine ilişkin bilgi üretirken, yansıtılmaktadır (TMS 16.15; TMS 38.24). standardize edilmiş bir süreç içerisinde Sonraki dönemlerde ise maliyet veya çalışabilirler (Warren vd. 2015:403). Bu yeniden değerleme modelinden biri düşünceden hareketle, varlıkların ve kullanılmaktadır. Bununla birlikte, yeniden yükümlülüklerin gerçeğe uygun değerleme modeli kullanılacaksa varlığın değerleriyle ilgili, çeşitli kaynaklardan bilgi gerçeğe uygun değerinin güvenilir olarak toplayan ve değerlendiren veri hizmeti ölçülebilmesi gerekmektedir Ancak duran sağlayan şirketler ortaya çıkabilir (Warren varlığın maliyet değeri ile gerçeğe uygun vd., 2015:403; Rezaee ve Wang, 2017). değeri arasında çok fark varsa duran Böylelikle varlıkların ve yükümlülüklerin varlığın yeniden değerlenmiş değeri gerçeğe uygun değerlerine ilişkin sağlanan üzerinden gösterilmesi gerekmektedir büyük veri, gerçeğe uygun değer (TMS 16. 30-31; TMS38.74-75). tahminlerinde yapılan öznel varsayımları Duran varlıkların amortismanı azaltabilir (Rezaee ve Wang, 2017). hesaplanırken kalıntı değerinin dikkate Gerçeğe uygun değer tahminleri daha alınması gerekmektedir. Kalıntı değer, objektif yapılabilir. varlığın ekonomik ömrü sonunda elden Akıllı fabrikaların ortaya çıkmasıyla çıkarılması sonucu elde edilecek tutardan işletmelerin akıllı makinelere ve robotlara elden çıkarma maliyetlerinin düşülmesiyle daha fazla yatırım yapması beklenmektedir
1646 C.23, Endüstri 4.0 ve Uluslararası Finansal Raporlama Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Bu nedenle de duran varlıkların gerçeğe düşüklüğüne ilişkin göstergeler daha iyi uygun değerleri üzerinden gösterilmesi değerlendirilebilecektir. Geri kazanılabilir önemli hale gelecektir. Duran varlıkların tutarın belirlenmesinde kullanılan, tahmini değerleri ve ekonomik ömürleri veri hesaplamalar içeren varlığın kullanım hizmeti sunan şirketler tarafından değeri ve net satış fiyatı daha doğru tespit belirlenebilecektir. edilebilecektir. Böylelikle değer düşüklükleri doğru bir şekilde Kieso vd. (2013), değerleri objektif bir yansıtılabilecektir. şekilde tespit edilemediğinden, birçok maddi olmayan duran varlığın bilanço dışı bırakıldığını belirtmektedirler (Warren vd., 4. SONUÇ 2015:402). Bununla birlikte birçok OECD ülkesinde maddi olmayan duran varlık Ashton (2009): yatırımları artmaktadır. Bazı ülkelerde bu “İnsanların yardımı olmadan edindikleri yatırımlar, makine, teçhizat ve binalar gibi bilgileri kullanarak, nesnelerle ilgili maddi duran varlık yatırımlarına eş düzeyde bilinmesi gereken her şeyi bilen gerçekleşmekte veya bunları aşmaktadır bilgisayarlara sahip olsaydık, her şeyi (OECD, 2011). Birçok işletme, günümüzde, Endüstri 4.0 ve nesnelerin interneti izleyip hesaplayabilirdik ve israfı, zararı, alanlarına yatırım yapmaktadır (Görçün, maliyetleri büyük ölçüde azaltabilirdik. Böylelikle nesnelerin ne zaman yenilenmesi, 2016: 147). Maddi olmayan duran onarılması gerektiğini veya geri çekilmesi varlıkların önemli hale gelmesi, geleneksel gerektiğini ve taze olup olmadıklarını veya finansal tabloların ihtiyaca uygun olma özelliklerini kaybetmesine ve böylece karar son kullanma tarihlerinin geçip almada giderek daha az yararlı hale geçmediğini bilirdik” demektedir ve adımımızı henüz attığımız bu yeni çağı gelmesine neden olmaktadır. Bu noktada betimlemektedir. büyük veri, maddi olmayan duran varlıkların finansal tablolarda yer almasını Teknolojik ilerlemelerin akıllı evler, akıllı sağlayabilir. Örneğin bir varlıkla ilgili araçlarla insan hayatını etkilediği gibi temel göstergeler, veri madenciliği işletmelerdeki süreçleri de etkilemesi algoritmaları yoluyla toplanıp, işlenip kaçınılmazdır. Bugün insansız hava analiz edilebilir. Bu bilgiler, büyük oranda araçları, akıllı mağazalar, eczanelerle niteliksel olabilir ve kısa vadede finansal başlayan süreç, gıda maddelerinin bile tabloların dipnotlarında yer alabilir. üzerlerindeki çipler yoluyla üreticisine Sonuçta, veri toplama ve analitik işleme tükenmekte olduğunu haber vermesine alanında ilerlemeler kaydedildikçe, bu kadar varabilecektir. Doğaldır ki, akıllı soyut varlıkların finansal tablolarda yer fabrikaların yavaş yavaş ortaya çıkmasıyla almaları için büyük ölçüde niceliksel üretimde insanın etkisi biraz daha azalacak değerleme yöntemleri geliştirilebilir ve yerini kendi kendine hareket eden, (Warren, 2015:402). öğrenen, karar veren robotlara bırakacaktır. İnsan, mantığı ve duygularıyla hareket eden Ayrıca maddi olmayan duran varlıklarda özellikle Haklar hesabı, oldukça önemli bir bir varlık olduğu için her zaman hata yapma yere sahip olabilecektir. İşletme örneğin, riskini taşımaktadır. Ancak, akıllı robotlarla ve yazılımlarla bu hatalar azalacaktır. IoT’den faydalanmak için çeşitli yazılımlara yatırım yapmak durumunda Endüstri 4.0, pek çok öncü gelişmenin kalabilecektir. üstünde yükselmekle birlikte, belki de, en Bununla birlikte değer düşüklüğü büyük tetikleyicileri, her şeyin herkesle konusunda yönetimin, işletme içinden ve iletişime geçmesi ve hesaplanamayacak ölçüde bilgi üretmesidir. dışından birçok göstergeyi dikkate alması gerekmektedir (TMS 36.12-13). Büyük Nasıl yaşanan muhasebe skandalları ve verilerin analiz edilmesiyle değer küreselleşme finansal raporlama
1647 ALTUK ÖZDEN 2018 standartlarına yön verdiyse aynı şekilde Bu doğrultuda, UFRS’lerde kullanılan sanayide yaşanan ilerlemeler de finansal değerleme ölçüleri daha da sadeleşecek, raporlama standartlarını yeniden yapılması gereken tahminler IoT şekillendirecektir. Finansal tabloların aracılığıyla daha tutarlı ve ileride işletmenin gerçek durumunu gösterir gerçekleşecek duruma en yakın olanını şekilde sunulması ve finansal tablo gösterir hale gelecektir. Finansal raporları kullanıcılarının karar vermelerinde etkin rol hazırlayanlar, herhangi bir değerleme oynayabilmesi açısından Endüstri 4.0 ölçüsünü kullanıp kullanmama konusunda araçlarının etkisi oldukça önemlidir. IoT ikilemde kalmayacaklardır. Aslında en aracılığıyla her şeyin birbirine bağlanması önemlisi ilke bazlı olan UFRS’ler, esnek sonucu her şey birer bilgi ileticisi yapılarından uzaklaşarak daha kural bazlı konumuna gelecektir. Bunun sonucunda da hale gelecektir. büyük veri denilen ölçülemeyecek sayıda Bununla birlikte gerçeğe uygun değerin veri üretilecektir. Bu verilerin analiz sıklıkla kullanılacak olması ise ayrıca edilmesiyle bilgi; doğru, yerinde ve tartışılması gereken bir konudur. Bu zamanında ihtiyaçlara karşılık verir hale noktada işletmenin varlıklarının ve gelecektir. Böylelikle finansal raporlar da borçlarının güncel değerlerinin bilinmesinin kullanıcıların ihtiyaçları doğrultusunda işletmeler açısından ne gibi sonuçlar şekillenecek ve en önemlisi işletmenin doğuracağı düşündürücüdür. finansal durumunun gerçeğe uygun bir şekilde raporlanmasına hizmet edecektir.
KAYNAKÇA 1. ASHTON, K. (2009). “That ‘Internet Research, 44(4):469–490. of Things’ Thing”. https://doi.org/10.1080/00014788.2014 https://www.rfidjournal.com/articles/vi .910051 ew?4986, 10.08.2018 7. GEPP, A., LINNENLUECKE, M. K., 2. ASLAN, Ü. ve ÖZERHAN, Y. (2017). O’NEILL, T. J., & SMITH, T. (2018). “Big Data, Muhasebe ve Muhasebe “Big Data Techniques in Auditing Mesleği”, Muhasebe Bilim Dünyası Research and Practice: Current Trends Dergisi, 19(4):862-883. and Future Opportunities”, Journal of Accounting Literature, 40:102–115. 3. BANGER, G. (2018). Endüstri 4.0 ve https://doi.org/10.1016/j.acclit.2017.05. Akıllı İşletme, Dorlion Yayınları, 2. 003 Baskı, Ankara. 8. GÖKÇEN, G., ATAMAN, B.ve 4. BANGER, G. (2017). Endüstri 4.0 ÇAKICI, C. (2016). Türkiye Finansal Ekstra, Dorlion Yayınları, 2. Baskı, Raporlama Standartları Uygulamaları, Ankara. Beta Yayınları, 2. Baskı, İstanbul. 5. BARAS, K. ve BRITO, L.M.L.P. 9. GÖRÇÜN, Ö.F., (2017). Dördüncü (2017). Introduction to the Internet of Endüstri Devrimi Endüstri 4.0. Beta Things, s. 3-32, (Ed.)HASSAN, Q. F., Yayınları, 2. Baskı, İstanbul. KHAN, A. ur R. ve MADANI, S. A., Internet of Things: Challenges, 10. GREENGARD, S. (2017). Nesnelerin Advances, and Applications, CRC Interneti, (Çev.) ÇANDAR, M., Press. Optimist Kitap, İstanbul. 6. BHIMANI, A. ve WILLCOCKS, L. 11. HORAK, J. (2016). “Does Industry (2014). “Digitisation, Big Data and the 4.0 Influence Efficiency of Financial Transformation of Accounting Management of a Company”, The 10th Information”, Accounting and Business International Days of Statistics and
1648 C.23, Endüstri 4.0 ve Uluslararası Finansal Raporlama Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Economics, Prague, 8-10 Eylül. 19. KGK (2017). “TMS 36 Varlıklarda https://msed.vse.cz/msed_2016/article/ Değer Düşüklüğü”, 174-Horak-Josef-paper.pdf, 15.07.2018 http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads /files/DynamicContentFiles/Türkiye%2 12. Kieso, D. E., Weygandt, J. J. ve 0Muhasebe%20Standartları/TMSTFRS Warfield, T. D. (2014). Intermediate 2018Seti/TMS/TMS_36_2018.pdf Accounting IFRS Edition, 2. Baskı, 15.08.2018 John Wiley & Sons. 20. KGK (2017). “TMS 38 Maddi 13. KARACAY, G. ve AYDIN, B. (2018). Olmayan Duran Varlıklar”, “The Internet of Things and New http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads Value Proposition”, s. 173-185, (Ed.) /files/DynamicContentFiles/Türkiye%2 ÜSTÜNDAĞ, A. ve ÇEVİKCAN, E. 0Muhasebe%20Standartları/TMSTFRS Industry 4.0: Managing the Digital 2018Seti/TMS/TMS_38_2018.pdf, Transformation, Springer International 30.08.2018 Publishing, Switzerland. 21. KING, A. (2006). Fair Value for 14. KGK (2011). “Finansal Raporlamaya Financial Reporting: Meeting the new İlişkin Kavramsal Çerçeve”, FASB Requirements. John Wiley & http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads Sons. /files/DynamicContentFiles/Türkiye%2 0Muhasebe%20Standartları/TMSTFRS 22. KRAHEL, J. P., ve TITERA, W. R. 2018Seti/Finansal%20Raporlamaya%2 (2015). “Consequences of Big Data 0İlişkin%20Kavramsal%20Çerçeve/K and Formalization on Accounting and Ç_2018.pdf, 25.08.2018 Auditing Standards”, Accounting Horizons, 29(2):409–422. 15. KGK (2017). “TFRS 13 Gerçeğe https://doi.org/10.2308/acch-51065 Uygun Değer Ölçümü”, http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads 23. MCKINNEY Jr., E., YOOS II, C. J. /files/DynamicContentFiles/Türkiye%2 (2017). “The Need for ‘Skeptical’ 0Muhasebe%20Standartları/TMSTFRS Accountants in the Era of Big Data”, 2018Seti/TFRS/TFRS_13_2018.pdf, Journal of Accounting Education, 38: 22.08.2018 63-80. 16. KGK (2018). “TMS 2 Stoklar”, 24. MIRZA, A. A., ORRELL, M. & Holt, http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads G. J. (2008). IFRS Practical /files/Duyurular/v2/TMS/TMS%202% Implementation Guide and Workbook. 20Stoklar.pdf, 27.08.2018 NJ: John Wiley & Sons. 17. KGK (2017). “TMS 16 Maddi Duran 25. MURTHY, U.S. ve GEERTS, G.L. Varlıklar”, (2017). “An REA Ontology-Based http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads Model for Mapping Big Data to /files/DynamicContentFiles/Türkiye%2 Accounting Information Systems 0Muhasebe%20Standartları/TMSTFRS Elements”, Journal of Information 2018Seti/TMS/TMS_16_2018.pdf, Systems, 31(3):45-61. 30.08.2018 Organization for Economic Cooperation 18. KGK (2017). “TMS 32 Finansal and Development (OECD). (2011). Araçlar Sunum”, “New Sources of Growth: Intangible http://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads Assets”, /files/DynamicContentFiles/Türkiye%2 http://www.oecd.org/sti/inno/46349020 0Muhasebe%20Standartları/TMSTFRS .pdf, 05.12.2018 2018Seti/TMS/TMS_32_2018.pdf, 26. ÖRTEN, R., KAVAL, H. ve 25.08.2018 KARAPINAR, A. (2017). Türkiye Muhasebe-Finansal Raporlama
1649 ALTUK ÖZDEN 2018
Standartları Uygulama ve Yorumları, Horizons, 29(2):381–396. Gazi Kitabevi, Ankara. https://doi.org/10.2308/acch-51071 27. REZAEE, Z.ve WANG, J. (2017). 32. WARREN, J. D., MOFFITT, K. C. ve “Big Data, Big Impact on Accounting”, BYRNES, P. (2015). “How Big http://app1.hkicpa.org.hk/APLUS/2017 DataWill Change /10/pdf/42,43,45_large%20source.pdf, Accounting”, Accounting 04.12.2018 Horizons, 29(2):397–407. https://doi.org/10.2308/acch-51069 28. RIFKIN, J. (2014). “The Zero Marginal Cost Society: The Internet of 33. WEYGANDT, J. J., KIMMEL, P. D. Things, the Collaborative Commons, ve KIESO, D. E. (2015). Financial and the Eclipse of Capitalism”, Accounting IFRS Edition, 3. Baskı. Palgrave Macmillan. New York. John Wiley & Sons. 29. SCHWAB, K. (2017). Dördüncü 34. Wiley 2016 (2016): “Interpretation and Sanayi Devrimi, (Çev.) DİCLELİ, Z., Application of International Financial Optimist Yayınları, İstanbul. Reporting Standards”, Ed.CHAUDHRY, A., FULLER, C., 30. TÜSİAD Raporu (2016). “Türkiye’nin COTSEE, D., RANDS, E., BAKKER, Küresel Rekabetçiliği için Bir E., VAN DER MERVE, M., YEUNG, Gereklilik Olarak Sanayi 4.0: P., VARUGHESE, S. MCLLWAINE, Gelişmekte Olan Ekonomi S. ve BALASUBRAMANIAN, T.V., Perspektifi”, John Wiley & Sons. http://www.tusiad.org/indir/2016/sanay i-40.pdf, 18.06.2018 35. XU, L. D., XU, E. L. ve LI, L. (2018). “Industry 4.0: “State of the Art and 31. VASARHELYI, M. A., KOGAN, A. Future Trends”, International Journal VE TUTTLE, B.M. (2015). “Big Data of Production Research, 56(8): 2941- in Accounting: An 2962 overview”, Accounting
1650 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1651-1673. Organizational Change, pp.1651-1673.
NESNELERİN İNTERNETİ UYGULAMALARININ TAM ZAMANINDA ÜRETİM SİSTEMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
THE EFFECT OF INTERNET OF THINGS APPLICATIONS ON JUST IN TIME PRODUCTION SYSTEM Harun ÖĞÜNÇ* * Dr. Öğr. Üyesi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Bucak Zeliha Tolunay Uygulamalı Teknoloji ve İşletmecilik Yüksekokulu, Muhasebe ve Finansal Yönetim Bölümü, [email protected], http://orcid.org/0000- 0002-7349-0739
ÖZ İletişim teknolojilerindeki gelişmenin bir yansıması olarak günümüzde sadece insanlar değil, cansız varlıklar olan nesneler de birbiriyle iletişim kurabilmekte, bilgiyi işleyebilmekte ve karar alabilmektedir. Sözü edilen bu teknoloji, endüstri 4.0 ile birlikte hayatın her alanına girmesi beklenen “nesnelerin interneti” sistemleridir. Daha çok akıllı ev sistemlerinde görmeye alıştığımız bu yapının sağlık, taşımacılık, çevre vb. birçok alanda uygulama alanının olduğu görülmektedir. İnsan kaynaklı hataların azaltılması ve insanların tespit edemeyeceği miktarda veya hızdaki değişmelerin her birini sensörler yoluyla algılayarak ortaya çıkan verileri nesnelerin kendi arasında transfer etmesi, değerlendirmesi, karar alıp uygulamaya geçmesi veya karar almaya yönelik olarak insanlara iletmesi gibi birçok özelliği içinde barındıran bu sistemlerin, yetkisiz kişilerin bilgiye erişebilme riski nedeniyle henüz tam olarak güvenli bir yapıya sahip olduğu söylenemese de her geçen gün yaygınlaştığı görülmektedir. Bu çalışmada, yakın bir gelecekte hayatın her alanında göreceğimiz nesnelerin interneti sistemlerinin tam zamanında üretim sistemi üzerinde ne gibi etkilere sahip olacağı incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Nesnelerin İnterneti, Tam Zamanında Üretim, Endüstri 4.0 Jel Kodlar: M11, M13.
ABSTRACT As a reflection of the development in communication technologies, not only human beings, but also objects that are inanimate can communicate with each other, process information and make decisions. This technology, together with industry 4.0, is expected to enter all areas of life “internet of things” systems. This structure we are used to seeing in more intelligent home systems, health, transportation, environment, etc. in many areas, application area is seen. These systems reduce human-induced errors and enable sensors to detect changes in the amount or speed that people cannot detect. It also contains many features such as the fact that objects transfer and evaluate the resulting data among themselves, decision making and implementation or communicating to people for the purpose of making decisions. although it can not be said that the unauthorized people still have a completely secure structure due to the risk of accessing information, it seems to be widespread every day. In this study, the effects of the internet of things systems that we will see in every aspect of life in the near future on the just in time production system have been investigated. Keywords: Internet of Things, Just in Time Production, Industry 4.0 Jel Codes: M11, M13.
1651 ÖĞÜNÇ 2018
1. GİRİŞ Teknolojideki hızlı gelişme, her geçen gün sonuçlara yönelik ortaya koyduğu insan hayatını daha fazla kolaylaştırmakta alternatiflerden hangisinin tercih edildiğini ve birçok yönden ihtiyaçların dikkate alarak kendisini bu seçimlere göre karşılanmasına imkan sağlamaktadır. Sözü uyarlaması ve sonuçta düşünce olarak edilen konu ihtiyaç olunca sonu gelmeyen “insanlaşan” bir yapıya bürünmesi şeklinde bir süreç karşımıza çıkmaktadır ve bu ifade edilebilecek yapay zeka durum sürekli bir gelişmenin önünü uygulamalarını oldukça yaygın bir şekilde açmaktadır. Günümüzde yoğun şekilde görmekteyiz. kullanılan endüstri 4.0 ifadesi de söz Sanayi devrimlerinin her biri, insana ait konusu teknolojik gelişmenin bir evresini beden gücünün kullanımını biraz daha ifade etmektedir. Makinelerin, üretim azaltmakta, gereksiz veya yetersiz süreçlerinin hatta fabrikaların birbirleriyle kılmaktayken endüstri 4.0 ile birlikte insana iletişim halinde olduğu ve robot teknolojisi ait beyin gücünün kullanımı da aynı şekilde üzerine yoğunlaşmanın yaşandığı bu evre azalma, gereksiz veya yetersiz kalma aslında iletişim teknolojisindeki gelişmenin sonucuyla karşı karşıya bulunmaktadır. bir yansımasıdır. Cansız varlıkların yani nesnelerin çevreden elde ettiği verileri Daha çok akıllı ev sistemlerinde yaygın toplaması, birbiriyle iletişim kurması ve olarak karşımıza çıkan; ama aslında veri transferinde bulunması gibi işlemlerin işletmelerde oldukça çeşitli kullanım çoğunlukla insan müdahalesi olmaksızın alanları bulan nesnelerin interneti gerçekleşmesi, gelecekte çok daha fazla uygulamaları; daha disiplinli, hatasız ve alanda insan unsurunun sistem dışı verimli iş süreçlerinin oluşturulmasını bırakılacağı anlamına gelmektedir. Ayrıca sağlamakta olup nesnelerin internetini de insan düşüncesini taklit ederek gelişme içinde barındıran ve çok geniş bir alanı gösteren yapay zeka uygulamalarını da bu kapsayan endüstri 4.0’ın bileşenleri Şekil kapsamda değerlendirmek mümkündür. 1’de sunulmuştur. Bilgisayar sistemlerinin, doğru veya yanlış
Şekil 1: Endüstri 4.0 Bileşenleri
Kaynak: (EBSO, 2015: 9)
1652 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Endüstri 4.0 içerisinde değerlendirilen hakkında veriler elde edilmektedir. nesnelerin interneti uygulamalarına Dolayısıyla günlük hayatımızda işletmeler ve özellikle üretim işletmeleri kullandığımız nesnelerin her biriyle açısından bakılan bu çalışmada, nesnelerin iletişime geçilebilmektedir (Bozdoğan, interneti uygulamaları hakkında 2015: 5). Bu nedenle IoT, çeşitli iletişim açıklamalarda bulunulmuş ve söz konusu protokollerini kullanarak iletişim kuran, uygulamaların tam zamanında üretim bilgi üreten ve oluşturdukları ağ aracılığıyla sistemi üzerindeki etkileri incelenmiştir. ürettiği bilgiyi birbirine aktarabilen akıllı cihazların oluşturduğu topluluk veya pazar
olarak tanımlanabilir (Erdem, 2015: 5). 2. NESNELERİN İNTERNETİ Dolayısıyla söz konusu sistemlerin oluşturulabilmesi için altyapı olarak etkin İnsan hayatını büyük ölçüde etkileyen bir iletişim ağının kurulması ve sanayi devrimlerinden ilki, su ve buhar algılayıcılardan faydalanılması gerektiği enerjisinin makinelerde kullanılmasıyla görülmektedir. başlamıştır. Henry Ford’un üretim hattı tasarımı ikinci sanayi devrimini Nesnelerin birbiriyle iletişimine konu olan oluştururken bilişim teknolojilerinin veri terimi; araştırma, gözlem, internet, mekanik ve elektronik teknolojilerle birlikte sosyal medya ve sensörler gibi farklı kullanılması sonucunda üçüncü sanayi ortamlardan ve kaynaklardan elde edilen devrimi başlamıştır (Erturan ve Ergin, parçaları ifade etmektedir (Doğan ve 2017: 16). Dördüncü sanayi devrimi ise Arslantekin, 2016: 16) ve nesnelerin “siber-fiziksel sistemler ve dinamik veri birbirine bağlanması ve sürekli bir şekilde işleme ile değer zincirlerinin uçtan uca iletişim halinde olması nedeniyle veri bağlandığı” bir evreyi işaret etmektedir patlaması ortaya çıkmakta ve bunun bir (Tüsiad, 2016: 19). Üretim süreçleriyle sonucu olarak da “büyük veri” ilgili verinin sistem tarafından sürekli oluşmaktadır. Dolayısıyla büyük verinin olarak toplanması, planlanması ve depolanması, erişime sunulması ve verinin kontrolüne ilişkin bir entegrasyonun hâkim analiz edilmesi yeni yöntemlerin olduğu bu evrede nesnelerin interneti, en geliştirilmesine yönelik bir ihtiyaç ortaya önemli etkiye sahip unsur olarak çıkarmaktadır ve bu yöntemlerin başında görülmektedir (Erturan ve Ergin, 2017: 16). veri madenciliği gelmektedir (Doğan ve Arslantekin, 2016: 26). Büyük veriyle İlk kez 1999 yılında Kevin Ashton ilişkili olarak değerlendirildiğinde veri tarafından bir sunumda kullanılan madenciliği, elde edilen büyük verinin “nesnelerin interneti” (Internet of Things - içinde gizli olarak yer alan unsurların IoT) terimi (Gündüz ve Akyüz, 2017: 14), güvenilir istatistiksel tekniklerle ortaya nesnelerin birbirleriyle iletişimine olanak çıkarılması şeklinde ifade edilebilir (Doğan sağlayan yapılar olup (Alçın, 2016: 20) ve Arslantekin, 2016: 27). günümüzde hemen her alanda kullandığımız nesnelerin birbirine Çok geniş bir çevreyi içine alan ve bu bağlanmasına, kendi aralarında iletişim çevrede bulunan tüm unsurları doğrudan kurmasına zemin hazırlayan bir teknolojiyi veya dolaylı olarak etkileyen IoT üç ayaklı temsil etmektedir. bir sistemi temsil etmektedir (Arslan ve Kırbaş, 2016: 36): Temel düşüncesi çevreyi anlamak, kontrol etmek ve kontrol edilen bu çevre üzerinde Nesneler hareket etmek için bilginin elde edilmesi İletişim ağları (nesnelerin birbiriyle olan IoT teknolojisinde (Oral ve Çakır, bağlantısını sağlamaktadır) 2017: 173) RFID, NFC, sensörler gibi algılayıcılar ve Wifi, Wimax, Zigbee, Bilgisayarlar (nesnelerden nesnelere Bluetooth ve kızılötesi gibi kablosuz ulaşan verileri kullanmaktadır) iletişim teknikleri kullanılarak nesneler
1653 ÖĞÜNÇ 2018
Dolayısıyla IoT sistemi içerisinde iletişimin Nesnelerin dijital olarak internete ana etkenlerinden biri olan internet önemli bağlanması bir noktada durmaktadır. İnternetin günümüzdeki konumuna ulaşıncaya kadar Yukarıda ifade edildiği gibi internet ilk geçirdiği evrelerin ise aşağıdaki gibi aşamada bilginin aktarılması ve bu bilgiye sıralanması mümkündür (Gündüz ve Daş, dijital ortamda ulaşılması noktasında 2018: 327): kullanılmaktayken günümüzde söz konusu bilginin insan müdahalesi olmadan nesneler Bilginin dijital ortama aktarılması ve arasında aktarılması aşamasında kullanılır dijital ortamdan bilgiye erişimin hale gelmiştir. sağlanması Başlangıçta bilgisayarlar, sonrasında ise Dijital ortamdaki bilgilerin çoklu telefon ve tabletler internete bağlanabilirken kullanımının sağlanması ve e-ticaret artık IoT uygulamaları ile arabalar, saatler, faaliyetlerinin hayata geçirilmesi buzdolapları, şemsiyeler, trafik lambaları ve Sosyal medya, mobil medya ve bulut hatta sokak lambalarına varıncaya kadar bilişim gibi etkileşimlerin hayatın içindeki tüm nesnelerin internete dijitalleştirilmesi bağlanabilir hale geldiği görülmektedir (Özbilgin, 2017: 5).
Şekil 2: IoT Veri Transferi
Kaynak: (Khalil ve Özdemir, 2018: 313) işletmeler kullanacaktır; çünkü bu sayede Şekil 2 incelendiğinde elektronik olsun daha düşük işletim maliyetleri ortaya veya olmasın çevredeki tüm nesnelerin çıkarken verimlilik artışı sağlanacak, ayrıca birer veri merkezi olarak kullanılabildiği yeni pazarlara açılarak yeni ürünler söylenebilir. geliştirilebilecektir (Maintenancenews, BI Intelligence tarafından gerçekleştirilen 2017: 10). Bir sonraki aşamayı çalışmaya göre 2020 yılına kadar internete düşündüğümüzde akıllı fabrikaların ortaya bağlı IoT cihazlarının sayısı 34 milyara çıkması, daha az fire ortaya çıkması ve daha çıkacak ve IoT çözümlerini en fazla hızlı bir şekilde müşteri ihtiyaçlarının
1654 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı karşılanması gibi hem işletme hem de şekilde uygulanabileceği ve bu kapsamda, tüketici açısından fayda sağlayacak insandan kaynaklanan hataların ortadan sistemlerin hayata geçirilmesi kaçınılmazdır kaldırılmasına yönelik olarak stok (Alçın, 2016: 26). Çünkü akıllı üretim döngüsünde IoT yönteminin sistemleri, üretim sürecinde ortaya çıkan uygulanmasının getireceği faydalar sorunlar için en uygun çözüm alternatifinin değerlendirilmiştir. belirlenmesi ve bunun hayata geçirilmesi Oral ve Çakır (2017) tarafından ortaya noktasında önemli bir rol üstlenmektedir koyulan çalışmada “MQTT protokolü ve (Erturan ve Ergin, 2017: 17). NodeMCU modülü kullanılarak amaca göre 2.1 Literatür Taraması farklı algılayıcılar ve eyleyiciler ile birlikte kullanılabilen kablosuz IoT prototipi Nesnelerin interneti, insan hayatını gerçekleştirilmiş, algılayıcıdan alınan doğrudan etkileyen ve ticari olarak verilerin kullanıcılar tarafından eşzamanlı kullanılabilen yapısı nedeniyle oldukça takibi sağlanmıştır”. dikkat çekici çalışmaların ortaya koyulmasına zemin hazırlamış olup bu Şener ve Elevli (2017), endüstri 4.0’a geçiş kapsamda gerçekleştirilen akademik için gerekli olan koşullar üzerinde çalışmalardan bazıları aşağıda sıralanmıştır. durdukları çalışmada endüstri 4.0 ile birlikte gelişen yeni iş kolları ve gerekli Kutup (2011), nesnelerin internetinin eğitimler hakkında değerlendirmelerde tarihsel gelişimi, sürecin işleyişi ve ilk bulunmuşlardır. uygulamaları ele aldığı çalışmada IoT sistemlerinin sağlayabileceği imkanlar Gabaçlı ve Uzunöz (2017), endüstri 4.0 ile hakkında bilgi vermiştir. birlikte üretimin her safhasında dijitalleşmenin etkileri görülmekteyken Akkuş (2016), IoT teknolojisinin temel otomotiv sektörüne bu gelişmelerin ne gereksinimlerinden biri olan güvenli veri düzeyde yansıyacağı üzerine çalışmışlardır. iletişimi amacıyla WEP algoritması ile kriptolu veri haberleşmesine yönelik Yerlikaya ve Dalkılıç (2017), IoT uygulama ortaya koymuştur. kapsamında nesnelerin birbiriyle iletişimine yönelik gerçekleştirdikleri uygulama Arslan ve Kırbaş (2016) tarafından çalışmasında nesnelerin haberleşmesi, gerçekleştirilen çalışmada, mevcut kimlik doğrulaması ve güvenlik açıklarını haberleşme protokollerini destekleyip farklı tespit etme üzerine çalışmışlardır. algılayıcılar ve eyleyicilerle birlikte kullanılabilen modüler bir kablosuz düğüm Öymen (2017), moda endüstrisi içerisinde ilk örneği hayata geçirilmiş ve verilerin yer bulan saat, kumaş, ayakkabı, gözlük anlık takibi sağlanmıştır. gibi giyilebilir nesneler çerçevesinde, gelecekte ortaya koyulması planlanan Gökrem ve Bozuklu (2016), IoT hakkında giyilebilir akıllı teknolojiler hakkında gerçekleştirilen önceki çalışmalar, bilgilendirme çalışması gerçekleştirmiştir. uygulama alanları ve ülkemizdeki mevcut durum hakkında bilgi vermiştir. Çaylı vd. (2017), düşük maliyetli, esnek ve ölçülebilir bir şekilde veri toplama ve analiz Oyucu ve Polat (2016), ticari olarak etme sistemine dayalı bir IoT uygulanmakta olan bir IoT platformunun uygulamasının hayata geçirilmesi üzerine genel yapısı, mimarisi ve hangi alanlarda gerçekleştirdikleri çalışmanın kullanıldığı üzerine gerçekleştirdikleri sağlayabileceği faydalar üzerinde çalışmada söz konusu platformların farklı durmuşlardır. işlevsel özelliklere sahip olduklarını da ortaya koymuşlardır. Bulut ve Akçacı (2017), üç boyutlu yazıcılar, IoT ve artırılmış gerçeklik Erturan ve Ergin (2017) tarafından kapsamında gerçekleştirdikleri çalışmada, gerçekleştirilen çalışmada, muhasebe denetiminde nesnelerin internetinin ne
1655 ÖĞÜNÇ 2018
Türkiye’de endüstri 4.0 konusunda gelinen Bektaş ve Görmüş (2018), giyilebilir aşamayı ortaya koymuşlardır. cihazlar ve IoT uygulamaları yardımıyla evde sağlık hizmeti alan bireylere ait Soylu (2018), endüstri 4.0 ve bu sürecin verilerin düzenli ve anlık olarak iletilmesini uygulanmasında önemi bir unsur olan IoT sağlayan enerji verimli bir uygulama ile güç bağlamında ortaya çıkan yeni iş tasarrufu sağlamaya yönelik bir çalışma modellerinin hayata geçirilmesinin gerçekleştirmişlerdir. girişimcilere sağladığı yeni alanlar hakkında bir çalışma gerçekleştirmiştir. Sarıoğlu ve Oktuğ (2018), cihazların etkin bir şekilde çalışmasını sağlayan bir Çavdar ve Öztürk (2018), nesnelerin yönlendirme algoritması olan RPL (IPv6 internetinin standart bir modele Routing Protocol for Low-Power and Lossy kavuşturulması amacıyla dönüşüm ve karar Networks) ile IoT uygulamasının hayata alt bölümlerini de içeren katmanlı bir model geçirilmesi üzerine çalışmışlardır. önerisinde bulunmuştur. Şekkeli ve Bakan (2018), endüstri 4.0 Köseoğlu ve Demirci (2018), “nesnelerin üzerinde IoT uygulamalarının etkisi ve interneti, büyük veri, veri madenciliği, lojistik 4.0 olarak adlandırılan yeni lojistik yapay zeka, bulut bilişim ve endüstri 4.0 uygulamalarının özellikleri ile potansiyel gibi akıllı teknolojiler ile akıllı şehir etkilerinin tartışıldığı bir çalışma ortaya uygulamaları” arasındaki ilişkiyi koymuşlardır. inceledikleri çalışmada, akıllı şehir için öncelikle hükümet ve yerel yönetimlerin Divarcı ve Urhan (2018), nesnelerin üzerine ne gibi görevler düştüğü hakkında interneti sistemi içerisinde network açıklamalarda bulunmuştur. güvenliği sağlamaya yönelik olarak güvenlik ağ geçidi tasarımı ortaya Gündüz ve Daş (2018), IoT koydukları çalışmada veri güvenliği ve uygulamalarının gelişimi, bileşenleri ve bütünlüğünün kontrolünü sağlamışlardır. uygulama alanları hakkında gerçekleştirdikleri çalışmada, güvenilir bir Yıldız (2018), endüstri 4.0’ın temel iletişim ağının sağlanması için gerekli olan taşlarından biri olan IoT üzerine geniş güvenlik önlemleri hakkında açıklamalarda bulunmuş ve akıllı fabrikalar bilgilendirmede bulunmuştur. hakkında bilgi vererek genel bir değerlendirme ortaya koymuştur. Çalışkan vd. (2018) tarafından, hekimlerin gözlemleyemediği anlık değişimleri takip Demir ve Erman (2018), evcil hayvanların edebilmesi nedeniyle IoT uygulaması hareketlilik seviyesinin takibi ile hastalık kullanılarak geliştirilen bir prototiple söz konusu olduğunda bunun zamanında yürüme analizi ve ayak tabanında yüksek tespit edilebilmesi amacıyla IoT basınç uygulanan noktaların belirlenmesi uygulamasından faydalanarak bir çalışma sağlanmıştır. ortaya koymuşlardır. Koca (2018) tarafından gerçekleştirilen Koşunalp ve Arucu (2018), akıllı ulaşım çalışmada, Türkiye’de endüstri 4.0 sistemleri hakkında ortaya koyulan sürecinde oluşan fırsat ve tehditler ortaya çalışmalar çerçevesinde IoT uygulamaları koyularak bu süreçte neler yapılması ile birlikte akıllı ulaşım sistemlerinin nasıl gerektiği üzerinde durulmuştur. daha etkin hale getirilebileceği üzerine bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Tekin ve Karakuş (2018) tarafından gerçekleştirilen çalışmada spor ürünleri, Çakır vd. (2018) tarafından gerçekleştirilen akıllı stadyumlar ve skorboardlar gibi çalışmada, günlük yaşamda giderek birçok spor ürünü ve spor alanında IoT, yaygınlaşan giyilebilir teknolojik ürünlerin bulut bilişim, artırılmış gerçeklik, otonom kullanım alanları, avantaj ve dezavantajları robotlar gibi endüstri 4.0 uygulamalarının ile karşılaşılan sorunlara çözüm yolları kullanılması üzerinde durulmuştur. ortaya koyulmuştur.
1656 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Görmüş vd. (2018) tarafından IoT verilerini anlık olarak IoT platformuna teknolojisiyle ilgili güvenlik üzerine gönderen bir cihaz geliştirmiştir. gerçekleştirilen çalışmada, güvenli Çelik vd. (2018), servis araçlarının ve haberleşme için kullanılan mekanizmalar ve öğrencilerin hareketlerinin gerçek zamanlı protokoller incelenip karşılaşılan zorluklar olarak izlenmesini sağlamak amacıyla bir üzerinde durulmuş ve güvenlik için sistem tasarımı ortaya koymuşlardır. alınması gereken önlemlerden söz edilmiştir. Khalil ve Özdemir (2018), IoT için gerekli bileşenler, mimari yapı, uygulama alanları, Karacı (2018a), yıkıcı olmayan öncül söz konusu sistemlerin zorlukları ve depremlerin, IoT sistemleri aracılığıyla gelecekte kullanılabilecek alanlar üzerinde önceden belirlenmesi amacıyla deprem durdukları çalışmada, nesnelerin interneti uyarı sistemi geliştirmiş olup söz konusu alanında henüz adreslenmemiş açık sistem başarılı bir şekilde çalışmış ve daha araştırma problemlerini analiz etmişlerdir. önceden belirlenen şekilde sosyal ağ üzerinden bildirim yapmıştır. 2.2. Nesnelerin İnterneti Uygulamaların- da Süreç Görçün (2018), IoT uygulamalarının robotik sistemlerle birlikte kullanımı ve bu Endüstri 4.0’ın akıllı fabrikaları, üretim birliktelikten lojistik ve tedarik sürecinde ortaya çıkan ihtiyacın sensörler faaliyetlerinin ne şekilde etkilendiği aracılığıyla algılanması ve uzak bir noktada üzerinde durduğu çalışmada, lojistik ve bulunan diğer üretim araçlarıyla internet robotik sistemlerin gelecekte ne gibi kullanılarak iletişim kurulmasına imkan faydalar sağlayabileceği hakkında sağlayan bir sistemi içinde barındırmaktadır açıklamalarda bulunmuştur. (Alçın, 2016: 20). Bu kapsamda sensörler ve diğer veri aktarım cihazlarının Karacı (2018b), hava kirliliğinin ölçülmesi kullanımıyla hayata geçirilen IoT sistemi üzerine gerçekleştirdiği çalışmada, yaygın genel olarak beş katmandan oluşmaktadır kirleticilerin yoğunluğunu ölçen ve ölçüm ve bunlar Şekil 3’te gösterilmiştir: Şekil 3: Nesnelerin İnterneti Süreci İş Katmanı Uygulama Katmanı Ara Katman Ağ Katmanı Algılama Katmanı Kaynak: (Kraijak ve Tuwanut, 2015: 2) Şekil 3’te gösterilen algılama katmanı, Uygulama katmanı, ara katmanda işlenmiş sensörler gibi algılayıcılar vasıtasıyla bilgilerin uygulanmasına yönelik yönetim bilgilerin toplanmasını ifade etmektedir ve işlevinden sorumludur. İş katmanı ise tüm elde edilen bilgilerin ağ katmanına IoT sürecini kapsayan bir yapıya sahiptir. iletilmesini sağlamaktadır. Ağ katmanı, Elde edilen bilgilere dayalı şekilde algılama katmanında elde edilen bilgilerin grafikler, iş modelleri, akış şemaları, bir üst katmana aktarma işlemini yerine yönetici raporları vb. oluşturabilir (Kraijak getirmektedir. Ara katman, alt katmandan ve Tuwanut, 2015: 2). gelen bilgileri depolar. Ayrıca elde edilen Yukarıda verilen sürecin bir başka açıdan bilgileri işleme, hesaplama ve sonuçlara aşağıdaki gibi dört basamaklı olarak ifade göre karar verme yeteneğine sahiptir. edilmesi de mümkündür:
1657 ÖĞÜNÇ 2018
Şekil 4: Nesnelerin İnterneti Basamakları
İşlem Verilmiş kararları nesnelere (makine vb.) yaptırmak.
Bilgi Elde edilen verileri yapay zeka yardımı ile bilgiye çevirmek, karar verdirmek. Veri Sensörlerden alınan verileri depolayarak işlemeye hazır hale getirmek.
Sensör Nesnelerin (makineler vb.) verileri toplayabilmesi için gerekli
olan algılayıcıları yerleştirmek.
Kaynak: (Şener ve Elevli, 2017: 27) Şekil 4 incelendiğinde, nesnelerin interneti Ağdaki tüm bağlantıları detaylı bir uygulamalarında sensörlerin nesnelere veya şekilde görüntüleyebilmeli ve makinelere yerleştirilmesiyle başlayan denetleyebilmeli sürecin sensörler aracılığıyla veri elde Ağdaki büyüme durumunda ihtiyacı edilmesi, verilerin karar alma amacıyla karşılayabilmeli bilgiye dönüştürülmesi, elde edilen bilgiler sonucu alınan kararın hayata geçirilmesi Gerçek zamanlı tepki verebilme şeklinde basamaklardan oluştuğu yeteneğine sahip olmalı görülmektedir. Sadece yetkililerin kullanımına yönelik kodlama/şifreleme yapabilmeli 2.3. Nesnelerin İnterneti Uygulamala- rında Güvenlik Yukarıda sayılan hususlar konut, işyeri ve halka açık alanlar da dâhil olmak üzere tüm İnsanların belki de kendilerini en fazla IoT uygulamalarının sahip olması gereken güvende hissettiği alanlardan biri olan özellikleri genel olarak göstermektedir. evleri bile, artık uzaktan müdahale Bunun yanında özel risk unsurlarına çözüm imkanlarının artmasıyla birlikte eskisi kadar getirmek amacıyla sistem güvenliğinin güvenli alanlar olmaktan uzaklaşmış sağlanabilmesi için bazı güvenlik görünmektedir. Çünkü evde bulunan politikalarına da ihtiyaç duyulmaktadır ve nesneler tek bir merkezden yönetilirse o bunlar aşağıda sıralanmıştır (Gündüz ve sistemi ele geçiren biri örneğin fırın ayarına Daş, 2018: 333): müdahale ederek yangın çıkartabilir veya alarm sistemini kapatıp kapıyı açarak Uzaktan erişim politikası: Sisteme hırsızlığa açık hale getirebilir. Buna benzer kimin, ne zaman hangi cihazlarla ve birçok tehdide karşı IoT uygulamaları, nasıl bağlanabileceğinin belirlenmesidir. güvenlik önlemlerini ön planda tutmalı ve Bilgi gizliliği politikası: Hassasiyet aşağıda sıralanan yaklaşımlar ilke seviyesine bağlı olarak bilgiyi korumak edinilmelidir (Gündüz ve Daş, 2018: 332): için hangi ölçüde güvenlik düzeyi Tutarlı ve otomatik çalışmalı oluşturulacağının tanımlanmasıdır. Güvenlik açıklarını gerçek zamanlı Bilgisayar güvenliği politikası: Belirli analiz edebilme yeteneğine sahip olmalı bilgisayarları kimlerin kullanabilece-
1658 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı ğini, bilgisayarın güvenliği için hangi 2.4. Nesnelerin İnterneti Yaklaşımının programların yüklenebileceğini ve Kullanım Alanları depolama cihazlarının kullanılıp IoT uygulamaları günlük hayatın hemen her kullanılmayacağını tanımlar. alanında yer bulmakta ve giderek hızlı bir Fiziksel güvenlik politikası: Fiziksel şekilde yaygınlaşmaktadır. Söz konusu varlıkların nasıl güvenlik altına uygulamalardan biri olan kendi kendine alınacağını tanımlar. park eden, hatta sürücüsüz hareket edebilen Parola politikası: Bir parolanın hangi taşıtların günümüzde hayata geçirilmesi, unsurlardan oluşacağı ve ne kadar süre kendi kendini yöneten işletmelerin çok da kullanılacağı gibi kriterleri belirler. uzak bir geleceği işaret etmediğini göstermektedir (Erturan ve Ergin, 2017: Parola politikasıyla ilgili olarak kriptoloji 19). Bu kapsamda ülkemizde Arçelik ve önemli bir yer tutmaktadır. Bir şifre bilimi Vestel firmalarının hayata geçirdiği çamaşır olan kriptolojinin temel amacı, verilerin makinelerine yerleştirilen bir tuş güvenli bir ortamda şifrelenerek karşı tarafa aracılığıyla deterjan siparişi verme sistemi, iletilmesi ve alıcı tarafından verinin sağlıklı söz konusu alanın gelişmeye açık bir bir şekilde çözülebilmesidir. Bilgisayar, yönünü gözler önüne sermektedir (NTV, telefon, modem, ATM cihazları, otomasyon 2018). sistemleri ve daha birçok alanda kriptolojiden faydalanılmaktadır (Akkuş, IoT kavramıyla ortaya çıkan uygulamalar 2016: 101). Tüm bu sayılanların yanında “bilgi ve analiz” ile “otomasyon ve kontrol” nesneler arasında ortaya çıkan verinin her olmak üzere iki temel açıdan incelenebilir. geçen saniyede artarak çoğalması, söz Bilgi ve analiz, daha doğru karar vermeyi konusu verinin depolanması sorununu da sağlayacak şekilde verilerin beraberinde getirmektedir ve bunun ilişkilendirilmesi ve analiz edilmesini ifade çözümü, bulut depolama sistemleri ile ederken otomasyon ve kontrol ise verilerin sağlanabilmektedir; ancak söz konusu otomatik bir şekilde işlenmesini, karmaşık depolama sistemlerinin kullanılması da bir durumlara hızlı çözümler ortaya başka güvenlik sorununu beraberinde koyulmasını ve insan müdahalesi getirmektedir (Alçın, 2016: 26). olmaksızın süreçlerin işlemesini ifade etmektedir. Söz konusu unsurlar ve bunların hangi iş ve işlemlerden oluştuğu Tablo 1’de gösterilmiştir (Chui vd., 2010).
1659 ÖĞÜNÇ 2018
Tablo 1: Nesnelerin İnterneti için Temel Uygulama Unsurları Bilgi ve Analiz Otomasyon ve Kontrol 1. İzleme Davranışı: Ürünlere sensörler 1. Süreç Optimizasyonu: Süreçlerin daha iyi entegre edildiğinde ürün hareketleri ve onlarla hale getirilmesi için her bir adımın titizlikle etkileşimleri izlenebilir. Örneğin sigorta izlenmesi gerektiği durumlarda IoT önemli bir şirketi, araçlara bu sensörlerden takılmasını görev üstlenmektedir. Örneğin kağıt teklif ederek aracın konum, hız vb. bilgilerinin endüstrisinde sıcaklığın personel tarafından elde edilmesi karşılığında farklı fiyatlandırma sürekli kontrol edilerek ayarlanması yerine fırın politikası uygulayabilir. alevinin şeklini ve yoğunluğunu otomatik olarak ayarlama işlevi olan sıcaklık sensörleri kullanılarak bir üretim işletmesinde yüzde 5 üretim artışı sağlanmıştır. 2. Geliştirilmiş Durumsal Farkındalık: 2. Optimize Edilmiş Kaynak Tüketimi: Ağa Birçok nesneye yerleştirilen sensörlerden elde bağlı sensörler ve otomatik geri bildirim edilen verilerin, karar alıcılara gerçek zamanlı sistemleri, enerji ve su gibi kaynakların olarak iletilmesini sağlamaktadır. Örneğin kullanımını daha optimum seviyede nakliye firmasıyla ilgili lojistik yöneticileri, gerçekleştirmeye olanak sağlayabilir. Örneğin bir hava koşulları, trafik durumu ve araç fabrikada üretimin azaldığı zamanlarda bile tam konumuna ait verilerin anlık olarak elde kapasitede üretim yapılıyormuş gibi enerji edilmesi sayesinde tıkanıklık veya aksaklıkları kullanılmaya devam edebilmektedir ve bunun en aza indirebilir. önüne geçilmesi sağlanabilir. 3. Sensör Odaklı Karar Analizi: Daha uzun 3. Karmaşık Otonom Sistemler: IoT, bir süreyi kapsayan şekilde daha karmaşık öngörülemeyen koşulların hızlı ve gerçek kararların alınması için gerekli yazılımlarla zamanlı olarak algılanmasını ve otomatik donatılmış sistemler kullanılabilir. Örneğin sistemler ile çözüm geliştirilmesini sağlayabilir. mağazalarda gezen binlerce müşterinin Örneğin otomobillerde çarpışmayı engelleyici sensörler vasıtasıyla, bir ekran veya vitrin otomatik fren sistemleri, çevresel koşullarda önünde ne kadar süre kaldıkları ve ilgili ürünü meydana gelen ani değişimlere cevap satın alıp almadıklarına ait bilgiler verebilmektedir. kaydedilebilir ve bu yolla ürünler veya reklamlara yönelik bir çalışma yapılabilir. Kaynak: (Chui vd., 2010)
IoT; e-sağlık, ev otomasyonu, akıllı çevre- Bir başka açıdan bakıldığında, canlıların su-tarım-hayvancılık-enerji ve şehir, üzerine yerleştirilen sensörler aracılığıyla güvenlik, alışveriş ve lojistik başta olmak genel sağlık durumlarının takibi, acil üzere birçok alanda iyileştirmelerin durumlar için hızlı müdahale imkânı yapılmasına katkı sağlamaktadır (Gökrem sağlamaktadır. Tansiyon ve kalp hastalığı ve Bozuklu, 2016: 49). Örneğin akıllı şehir gibi pek çok alanda IoT etkin şekilde uygulamalarıyla ilgili çalışmaların şu kullanılabilir. Bunun yanında gıda şekilde sıralanması mümkündür (Gökrem sektöründe ürünlerin depolanması, ve Bozuklu, 2016: 53); muhafazası ve dağıtımı aşamalarındaki Boş park yerlerini belirleyen sistemler süreçler RFID sistemleri gibi cihazlar kullanılarak kontrol edilip problemlerin Trafik sıkışıklığını algılayıp alternatif daha ortaya çıkmadan önlenmesi güzergâhlar sunan sistemler sağlanabilir (Bozdoğan, 2015: 7-8). Bu Hava durumuna göre kendini ayarlayan sayılanların dışında IoT sistemlerine ait sokak ve yol aydınlatmaları bazı uygulama alanları Tablo 2’de Şehir merkezinde gürültü haritasının gösterilmiştir. çıkarılması Baz istasyonları tarafından yayılan elektromanyetik alan seviyelerinin ölçülmesi
1660 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Tablo 2: Nesnelerin İnterneti için Bazı Uygulama Alanları Ulaştırma ve Lojistik Akıllı Ortam Kişisel ve Sosyal Sağlık Hizmetleri Alan Uygulamaları Uygulamaları Alan Uygulamaları - Lojistik - Algılama - Endüstriyel - Sosyal Ağlar - Akıllı Ulaşım - Takip Etme Otomasyon - Geçmişe Ait Sistemleri - Tele-Tıp - Akıllı Tarım Sorgulamalar - Akıllı Otoparklar - Ortam Destekli - Akıllı Evler ve - Geliştirilmiş Oyun - Çevresel İzleme Yaşam Binalar Odaları Kaynak: (Khalil ve Özdemir, 2018: 318) Çalışmanın başlangıç bölümünde sunulan araştırmacıların IoT uyguladıkları alanlar literatür araştırması dikkate alınarak ise Tablo 3’te sunulmuştur.
Tablo 3: IoT Uygulanan Çalışmalar Uygulama Alanı Yılı Araştırmacı Muhasebe denetiminde 2017 Erturan ve Ergin Giyilebilir akıllı teknolojilerde 2017 Öymen Akıllı şehir uygulamalarında 2018 Köseoğlu ve Demirci Yürüme analizi ile sağlık kontrolünde 2018 Çalışkan vd. Spor sahalarında 2018 Tekin ve Karakuş Evde sağlık hizmeti alan hastalarda 2018 Bektaş ve Görmüş Lojistik alanında 2018 Şekkeli ve Bakan Evcil hayvanların hareketleri ile hastalık tespitinde 2018 Demir ve Erman Akıllı ulaşım sistemlerinde 2018 Koşunalp ve Arucu Giyilebilir teknolojik ürünlerde 2018 Çakır vd. Deprem erken uyarı sisteminde 2018 Karacı Hava kirliliği ölçümünde 2018 Karacı Lojistik ve tedarik faaliyetlerinde 2018 Görçün Servis araçları ve öğrenci hareketlerinin takibinde 2018 Çelik vd. Tablo 3’te sıralanan çalışmalardan biri olan yürüme analizine ait oluşturulan prototip görseli aşağıda verilmiştir. Şekil 5: Yürüme Analizi için Prototip
Kaynak: (Çalışkan vd., 2018: 244)
1661 ÖĞÜNÇ 2018
Oldukça yaygın kullanım alanları bulunan uygulamasının henüz başında olan veya bu sistemlerin hızlı bir şekilde gelişme yakın gelecekte yaygınlaşması beklenen göstereceği ve daha fazla alanda karşımıza uygulamaların Tablo 4’teki gibi sıralanması çıkacağını tahmin etmek hiç de zor mümkündür: görünmemektedir. Dolayısıyla IoT
Tablo 4: Mevcut veya Gelecekte Yaygınlaşabilecek Nesnelerin İnterneti Uygulamaları
Uygulama Alanı Uygulama Açıklama Akıllı Araç Otoparkı Şehirdeki park yerlerinin izlenmesi Bina vb. yapılardaki titreşimler ile malzeme Yapısal Sağlık koşullarının izlenmesi Araç ve yaya yoğunluğuna göre rotaların Trafiği Kontrol Etmek optimizasyonu Akıllı Kentler Hava koşullarına göre sokak lambalarının Akıllı Aydınlatma Sistemi uyarlanması Hava koşulu, kaza, trafik sıkışıklığı vb. Akıllı Yollar durumlara göre alternatif yollara ait uyarı mesajı gönderme Orman Yangınları için Yangına hassas bölgeler için sıcaklık ve gaz Alarm Sistemi seviyelerinin izlenmesi Deprem için Erken Alarm Fay hatlarının ve titreme bölgelerinin Akıllı Ortam Sistemleri izlenmesi İzleme Sistemleri Araba, fabrika ve çiftliklerden yayılan zehirli Hava Kirliliği gaz seviyelerinin izlenmesi Nehir, baraj ve rezervuarlardaki su seviyesi Sel İzleme Sistemi değişimlerinin izlenmesi Tedarik zinciri boyunca depolama koşulları Tedarik Zinciri Kontrolü Perakende ve ürünlerin takibi Dağıtımlar Otomatik depolama işlemleri için raflarda ve Akıllı Ürün Yönetimi depolarda ürünlerin durumunun kontrolü Ürün kalitesini ve verimliliği yükseltmek için Akıllı Seralar mikro iklim koşullarının kontrolü Akıllı Tarım Mantar vb. olumsuzlukları önlemek için Bitkisel Sağlık toprakta ve samanda nem/sıcaklık kontrolü Enerji ve Su Kullanımı Daha az enerji ve su kullanımının kontrolü Uzaktan Kumandalı Kazaları önlemek ve enerji tüketimini Ev Otomasyonu Sistemler sınırlamak için uzaktan kontrol Akıllı Güvenlik Sistemleri İzinsiz girişleri ve açık kapı vb. tespit etmek Akıllı İzleme Sistemi Yalnız yaşayan yaşlı/engelliler için tıbbi takip Elektronik Sağlık Kaydı Hastanın tıbbi geçmişini kaydetme E-Sağlık Aşı, ilaç ve organik malzemelerin Tıbbi Buzdolabı depolanmasında sıcaklık kontrolü Kaynak: (Khalil ve Özdemir, 2018: 322) IoT, sadece özel sektörü ilgilendirmeyip “2020 yılına kadar 50 milyar cihazın birbiri devletin de çeşitli şekillerde üzerinde ile bağlantılı olacağı tahmin edilmektedir. durduğu bir alan olarak karşımıza Sensör ve gelişen çip teknolojilerinin çıkmaktadır. 2015 yılında Resmi Gazete’de günlük hayattaki pek çok canlı ve cansız yayımlanan “2015-2018 Bilgi Toplumu varlığa entegre edilmesi ve bunların Stratejisi ve Eylem Planı” çalışmasında IoT birbirleriyle olan iletişimi (makinalar arası aşağıda belirtildiği şekilde yer almaktadır: iletişim - M2M) etrafımızdaki nesneleri yaşayan bir bilgi sisteminin unsuru haline getirmektedir. Nesnelerin interneti olarak
1662 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı adlandırılan bu yapı bilginin analizi ve sorumluların bilgilendirilmesini içeren, otomasyon alanlarında önemli fırsatlar koşullara bağlı önleyici bakım faaliyeti ve sunmaktadır. Bilginin analizinde nesne yer altı madenciliğinde ortaya çıkabilecek veya verinin konum ve zaman bazlı takibi olumsuzlukların önlenmesi işlemlerinde ve sensör tabanlı karar destek sistemleri öne etkin şekilde kullanılmaktadır (Ercan ve çıkmaktadır. Örneğin, cep telefonu sinyali Kutay, 2016: 603-604). Bunun yanında stok ve araçlardan alınan GPS verisiyle insan yenileme süreçlerini otomatikleştirmek hareketliliğinin en yoğun olduğu bölgeler amacıyla raf ve depo kontrolünün gerçek zamanlı olarak izlenebilmekte ve bu sağlanması, saklama koşullarının izlenmesi verilere dayalı olarak ticari kararlar de IoT ile daha etkin bir şekilde alınabilmektedir” (BTDB, 2015: 32). gerçekleştirilebilmektedir (Gökrem ve Bozuklu, 2016: 57). Bunlara ek olarak IoT, kurumsal bilgi sitemlerinin endüstriyel nesnelerin interneti (IIoT) uygulanmasında da önemli bir yere sahiptir. mimarisinin üstünlükleri aşağıdaki gibi Bu sistemler, kuruma ait iş ve işlemleri sıralanabilir (Ercan ve Kutay, 2016: 602- birbirine entegre ederek onları sürekli 603): olarak iyileştiren bilgi sistemleridir ve kurumsal kaynak planlaması (KKP,) tedarik Algılayıcı cihazlar, maliyeti oldukça zinciri yönetimi (TZY) ve müşteri ilişkileri düşük bir şekilde bataryalarından enerji yönetimi (MİY) olmak üzere üç çeşidi sağlayarak kablosuz ağlara bilgi bulunmaktadır. İşletmenin finans, aktarabilirler. muhasebe, insan kaynakları, satış gibi Toplanan veriler; depolama, bölümlerinin ihtiyaç duyduğu bilgilerin yapılandırma ve izleme işlemlerinin oluşturulması ve entegrasyonu KKP yanında veri çözümleme teknikleri sistemleri ile sağlanabilmektedir ve bu kullanılarak değerlendirme ve analiz sistemler verinin gerçek zamanlı işlenmesi, edip karar verme süreçlerinde kullanılır. işgücünün daha az kullanılması ve daha hızlı raporlama imkânlarını sunmaktadır. Çözümlenen veriler sonucunda elde TZY, tedarikçilerle daha iyi bir işbirliği edilen bilgiler doğru zamanda, fabrika ortamının kurulması, müşteri isteklerinin içinde veya dışındaki doğru kişilere daha hızlı karşılanması ve daha düşük stok iletilir. maliyetinin ortaya çıkmasında önemli bir Üretimle ilgili düzeltici çalışmalar, yere sahiptir. MİY ise müşteri memnuniyeti üretim kaybı yaşanmadan hızlı bir ve bağlılığının oluşmasını ve şekilde hayata geçirilir. sürdürülmesini sağlamaktadır (Şener vd., Üretim süreçlerindeki hızlı gelişme ve buna 2016: 243). Söz konusu sistemlerin her bağlı olarak işletmelerin rakipleri karşısında birinde yoğun şekilde veri transferi tutunabilme ve hayatta kalabilme gerçekleşmektedir ve IoT uygulamaları da gereksinimi gibi nedenlerle IIoT, verinin toplanması, depolanması ve ilgili günümüzde gelişmeye en açık alanlardan birimlere dağıtılmasında kullanılan biri olarak karşımıza çıkmaktadır ve sistemler olduğu için işletmelere önemli özellikle aşağıda sıralanan bazı alanlarda bu ölçüde katkı sağlamaktadır. sistemlerin gelişme kaydetmesi 2.5. Endüstriyel Nesnelerin İnterneti gerekmektedir (Ercan ve Kutay, 2016: (IIoT) 605): Günümüzde endüstriyel alanda IoT daha Her bir nesneye isim/kimlik verilmesine çok otomatik depolama ve çekme sistemleri yönelik yönetim sistemlerinin aracılığıyla hammadde, yarımamul ve geliştirilmesi gerekmektedir. mamullerin hasar görmeden üretim hattına Her bir akıllı cihaz üreticisinin kendi gönderilmesi veya depolanması; üretimde teknolojisini kullanması nedeniyle farklı kullanılan makinelerdeki olağandışılıkların üreticilerin cihazları birlikte algılayıcılar aracılığıyla tespit edilerek çalışamamakta ve dolayısıyla bu uyum
1663 ÖĞÜNÇ 2018
sorununa yönelik çözümler getirilmesi ortam becerilerine uyum sağlama gerekmektedir. özelliklerine sahip olmalıdır. İnternet ortamında herhangi bir yerden İdeal ve uyarlanabilir özellikler: gelebilecek saldırılara karşı yetkisiz Gerekli yeterliliğe sahip olmalı ve daha kişilerin erişiminin engellenmesi ve ağ sonra gerekli olacak özelliklerin güvenliğinin sağlanması için gerekli eklenmesine uygun olmalıdır. önlemlerin alınması gerekmektedir. Az bakım veya bakım gerektirmeyen Algılayıcıların iletişimde yetersiz bir yapı: Bakım gerektirmeme veya çok kalması sebebiyle dinamik bilişsel az bakım gerektirme tüm cihazlar için haberleşme teknikleri geliştirilmelidir. beklenen bir özellik olmasına rağmen Kullanılan akıllı cihaz sayısındaki artış IoT sistemlerinde bu daha önemli bir nedeniyle enerji tüketimini azaltacak hale gelmektedir. şekilde verimli çalışan cihazların Standardizasyon: IoT cihazları ve tasarlanması gerekmektedir. uygulamaları, birlikte çalışabilme ve kolay veri alışverişi yapabilme 2.6. Endüstride Nesnelerin İnterneti gerekliliği için bazı standartlara sahip Uygulanması için Gerekli Koşullar olmalıdır. IoT her alanda olduğu gibi üretim Uyum yetenekleri: Bilgi teknolojisine işletmelerinde de kendine geniş bir kolay entegrasyon ve endüstriyel alanın uygulama alanı bulmaktadır. Ancak söz otomasyonu, bir IoT sisteminin konusu uygulamaların hayata geçirilmesi, kullanılıp kullanılamayacağının diğer uygulama alanlarıyla benzerlik belirleyicilerindendir. gösterse de bazı farklı özellikleri içinde barındırması gerekebilmektedir. Bu Algılama ve veriye ulaşma: IoT kapsamda nesnelerin internetine yönelik uygulamaları, dağılmış verileri çok daha endüstri uygulamaları için gerekli olan kompleks algılama sistemleri sayesinde unsurlar aşağıdaki gibi sıralanabilir tekrar yönlendirecektir. (Fantana vd., 2013: 158-160): Destek ve servis: IoT uygulamaları sürekli güncelleme hizmetleriyle yıllarca Güvenilirlik: Güvenilir IoT cihazları ve çalıştırılabilmelidir. sistemleri, endüstriyel süreçlerin sürekli olarak çalışmasına olanak sağlamalı ve 2.7. Endüstriyel Nesnelerin İnterneti faaliyetler yerinde Uygulamalarının Sağladığı Faydalar ve gerçekleştirilebilmelidir. Örnek Uygulamalar Dayanıklılık: IoT uygulama ve cihazları Endüstride IoT uygulamaları birçok yönden zorlu çalışma koşullarına dayanabilecek fayda ve değer ortaya çıkarmakta olup şekilde sağlam olmalı ve belirli çalışma bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır ortamları için gerekli sertifikaları (Fantana vd., 2013: 156): içermelidir. Kimlik ve konum izlemeden gelen değer Makul maliyet: Fayda-maliyet dengesi sağlanmalıdır; çünkü maliyeti düşük Zorlu endüstri ortamlarında IoT destekli ama yetersiz bir sistem, tüm kurulum güvenlikten gelen değer üzerinde olumsuz etkiye sahip olacaktır. Doğru bilgi elde edilmesinden sağlanan Güvenlik ve emniyet: Güvenlik değer gereksinimi, siber tehditlerle ilgilidir ve Gelişmiş endüstriyel süreçlerden gelen şirketin tüm güvenlik stratejisinin bir değer parçası haline gelmelidir. Azalmış üretim kayıplarından gelen Basit kullanım: IoT uygulamaları basit, değer sezgiye dayalı kullanım, çevreden Azalmış enerji tüketiminden gelen değer haberdar olma; kullanıcı, konum veya
1664 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı IoT uygulamaları tarafından mümkün Robot ve robotik firması olan ABB, hale getirilen yeni tür süreçlerden gelen parçaların arızalanmadan önce değer tamiratının yapılması için sensörler Yeni tür koruma ve yaşam boyu kullanmaktadır. sürdürme yaklaşımlarından gelen değer Uçak üreticisi Airbus, sensörler yoluyla Akıllı nesneler tarafından mümkün hataları azaltmaya ve işyeri güvenliğini kılınan değer artırmaya yönelik sistemler kullanmaktadır. Sürdürülebilirlikten gelen değer Robot üreticisi olan Fanuc, robotlara Yukarıdakiler yanında IIoT uygulamaları, entegre edilen sensörler aracılığıyla gerçek zamanlı uygulama verileri bakımların zamanında yapılmasını ve aracılığıyla tahmini bakım zamanlarının dolayısıyla olası arıza sürelerinin önüne belirlenmesini sağlamakta ve makinelerin geçilmesini sağlamaktadır. arızalanma olasılığına karşı önceden Otomotiv üreticisi Magna Steyr, araç ve harekete geçilmesini olanaklı hale araç parçalarını takip ederek getirmektedir. Ayrıca müşteri tarafından gerektiğinde fazla stok yapmak için IIoT ürünlerin nasıl kullanıldığına dair verilerin sistemlerinden faydalanmaktadır. elde edilmesiyle söz konusu ürünün gelecekte daha fazla müşteri odaklı şekilde tasarlanmasına imkân sağlamaktadır 3. TAM ZAMANINDA ÜRETİM (Rouse, 2018). Örneğin, üreticinin varsaydığından daha zorlu bir şekilde İşletmelerin başarılı olabilmesi, üretim ve müşteri tarafından bir makinenin stok kontrolünün birlikte dikkate kullanılması sonucunda söz konusu alınmasıyla daha mümkün hale gelmektedir makinenin kullanım süresi kısalacak, daha (Acar, 2005: 108) ve bu birlikteliği fazla arıza ortaya çıkacak, söz konusu sağlayan tam zamanında üretim fikri ilk arızalar garanti kapsamındaysa üreticiyi olarak Japonya’da Toyota Motor firması olumsuz etkileyecek, aksi durumda ise başkanı Taiichi Ohno tarafından müşteri memnuniyetsizliği ortaya geliştirilmiştir. Stokların tamamıyla ortadan çıkabilecektir. Bunun önüne geçilebilmesi kaldırılmasının hedeflendiği bu sistemin için söz konusu makineye IoT sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi oldukça uygulamalarının entegre edilmesi zor olmasına rağmen üretim sürecindeki sonucunda makinenin kullanım bilgilerinin tüm personelin yüksek düzeyde dikkatli üreticiye ulaştırılması, gerekiyorsa olması, çok küçük bir sorunun bile kullanıcının uyarılması ve makine büyümeden ortadan kaldırılmasına imkan üreticisinin daha zorlu kullanım koşullarına sağlamaktadır (İpekgil ve Gökşen, 1994: uygun üretim yapması gerektiği hakkında 166). Dolayısıyla üretim hattında ortaya bilgi sahibi olması sağlanabilecektir. çıkabilecek herhangi bir arıza, yarı mamul stoklarının oluşmasına neden olarak Dünyanın önde gelen robot üreticilerinden sistemin akışının tıkanmasına yol açtığı için biri, üretim tesislerinde ortaya çıkan duruş her personel, çalıştığı makineye ait küçük sürelerini azaltmak amacıyla, bulut tabanlı arızaları onarabilecek şekilde eğitilmeli ve analitik çözümler aracılığıyla robotiklerinde aynı personel belirli zamanlarda makinenin sensörler kullanarak, robotik bir sistem bakımını yapmakla sorumlu tutulmalıdır veya proses ekipmanı gibi bir bileşenin ne (İpekgil ve Gökşen, 1994: 170). zaman arızalanabileceğini önceden tahmin edebilmekte olup “sıfır duruş süresi Tam zamanında üretim (TZÜ), gerekli sistemi” ile “yılın tedarikçisi inovasyon zamanda gerekli miktardaki mamulün ödülü”nü almıştır (Qualist, 2017). Bunun üretilebilmesi için talep doğrultusunda yanında IIoT uygulamalarına ait bazı faaliyetlerin hayata geçirildiği, ayrıca örnekler aşağıda sıralanmıştır (Rouse, stokların azaltılarak israf alanlarının ve 2018): değer katmayan faaliyetlerin belirlenmesini
1665 ÖĞÜNÇ 2018 sağlayan bir maliyet yönetim tekniğidir TZÜ sisteminde tedarik faaliyetinin (Altınbay, 2006: 110). Dolayısıyla TZÜ dalgalanma göstermemesi önem arz sisteminin temel amacı “sıfır stok ve sıfır etmektedir. Çünkü tedarikçiler, israf” olarak nitelendirilebilir (Alkan, 2001: kapasitelerini talebe göre ayarlayacak, 185). Bu kapsamda TZÜ sisteminin temel normalden daha az talep ortaya çıkması amaçlarının daha geniş bir çerçevede durumunda atıl kapasite sorunu yaşayacak aşağıdaki gibi sıralanması mümkündür ve sonuçta bunun maliyeti de TZÜ yapan (Zerenler ve İraz, 2006: 763): firmanın girdi maliyetlerine yansıyacaktır (Basık, 2012: 357). Hatalı mamul sayısını sıfıra indirmek Ön hazırlık süresini sıfıra indirmek 3.2. Tam Zamanında Üretim Sisteminin Maliyetler Üzerindeki Etkisi ve Stok düzeyini sıfıra indirmek Geleneksel Yöntem ile Karşılaştırılması Taşıma süresini sıfıra indirmek Üretim işletmelerinde tam zamanında Tezgâh arızasından kaynaklanabilecek üretim sisteminin uygulanması, özellikle aksaklıkları önlemek stok hareketlerinin azalması başta olmak Yukarıda sayılan unsurların her biri, TZÜ üzere kalite kontrol ve depolama gibi sisteminin etkin ve amaçlarına uygun bir birçok alanda maliyetlerin azalmasını şekilde uygulanabilmesi için gerekli sağlamaktadır. Bu kapsamda sistemin koşulları ve aynı zamanda ulaşılması maliyetlere etkisi aşağıda maddeler halinde gereken amaçları ifade etmektedir. incelenmiştir (Acar, 2005: 112-114): Dolayısıyla bu unsurlardan hiçbirinin göz Direkt İlk Madde ve Malzeme ardı edilmeksizin sistem içerisinde özenli Giderleri: Sistemli bir satın alma bir şekilde dikkate alınması gerekmektedir. politikasının uygulanması nedeniyle 3.1. Tam Zamanında Üretim Sisteminde istenilen miktar ve kalitede ilk madde ve Tedarikçinin Önemi malzemenin uzun süreli anlaşmalı tedarikçilerden temin edilmesi, satın TZÜ sistemi öncelikle stoksuz çalışmayı alma maliyetlerini azaltacaktır. esas aldığı için tedarikçiler oldukça önemli Direkt İşçilik Giderleri: Üretim bir yer tutmaktadır ve tedarikçiyle ilgili sürecinin üretim, kontrol, hareket, olarak dikkat edilmesi gereken bazı bekleme ve depolama zamanlarından hususlar aşağıda sıralanmıştır (Güner ve oluştuğu dikkate alındığında mamule Karaca, 2004: 445): değer katan zaman dilimi sadece üretim Az sayıda tedarikçi ile sürekli zamanıdır. Dolayısıyla diğerlerinden çalışılmalıdır. sağlanan tasarruf, işçilik maliyetlerini de Tedarikçiyle uzun vadeli sözleşme düşürecektir. Ayrıca işçilerin birden yapılmalıdır. fazla işi yapabilir özellikte olması da söz konusu maliyetleri önemli ölçüde Uzaktaki tedarikçilerin bir araya azaltacaktır. getirilmesi sağlanmalıdır. Genel Üretim Giderleri: Otomasyona Alıcı firma, tedarikçinin işini elinden dayalı sistemler sonucunda genel üretim almaya (kendisi yapmaya) giderlerinin payı önemli bir yer çalışmamalıdır. kaplamaktadır; ancak TZÜ sistemi Üretim miktarı istikrarlı olmalıdır. bakım-onarım, enerji ve makine Sevkiyat küçük miktarlarda sıklıkla amortismanı gibi birçok endirekt yapılmalıdır. maliyeti direkt maliyet olarak dikkate almaktadır. Alıcı firmanın kalite kontrol ekibi ile tedarikçi arasında sıkı bir ilişki TZÜ sisteminin yukarıda belirtildiği gibi olmalıdır. endirekt üretim maliyetlerini ele alış biçimi farklılık göstermekte olup direkt işçilik ve
1666 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı genel üretim giderleri birlikte sisteme ne gibi katkılar sağlayabileceğinin değerlendirilmekte ve şekillendirme belirlenmesi bu çalışmanın amacını maliyeti olarak sınıflandırmaktadır oluşturmaktadır. (Hacırüstemoğlu ve Şakrak, 2002: 79). Gerçekleştirilen literatür çalışması Ayrıca üretim süreçlerinin her birinin küçük sonucunda TZÜ sistemi ile nesnelerin birer fabrika gibi oluşturulduğu hücre tipi interneti uygulamalarının bir arada ele üretimin benimsendiği TZÜ sisteminin alındığı herhangi bir çalışmaya (Basık, 2012: 355) geleneksel üretim rastlanmamış olması, bu çalışmayı önemli sistemlerinden farkları ise aşağıda kılmaktadır. sıralanmıştır (Acar, 2005: 114): Bu kapsamda öncelikle TZÜ sistemindeki İtme sistemi yerine çekme sistemi işleyiş hakkında bilgi verilmiş, sonrasında kullanılmaktadır. ise IoT uygulamasının TZÜ sistemine nasıl Yığın üretim yerine talebe göre üretim uyarlanabileceği ve hangi faydaları yapılmaktadır. sağlayacağı üzerinde durulmuştur. İmalatta durma ve yeniden başlama 4.1. Tam Zamanında Üretim Sistemin sürelerinin en aza indirilmesi İşleyişi sağlanmaktadır. TZÜ sisteminde üretim yapılabilmesinin Bir veya iki maliyet havuzu yerine ideal koşulu, “imalatın bekleme ve yığılma gerektiği kadar maliyet havuzu ile genel olmaksızın su gibi akıp gitmesidir” ve söz üretim giderlerinin dağıtılması konusu akışın sağlanması için ürün odaklı sağlanmaktadır. bir organizasyon yapısının hâkim olduğu U Çok yönlü tecrübeli işçiler tipi yerleşim, tek parça akış tipi üretim ve çalıştırılmaktadır. istasyonların yakın olarak Normal atıklar olmadan sadece anormal konumlandırılması gerekmektedir. Ayrıca atıklar bulunmaktadır. ihtiyaca göre malzeme akışını sağlayan çekme sistemi, çok yönlü yeteneğe sahip Kalite kontrol, üretim bittikten sonra personel ve karma ürün bazında dengeli değil sürekli olarak yapılmaktadır. üretim de sistemin temel Kabul edilebilir kalite düzeyi değil gereksinimlerindendir (Torkul ve Kurt, toplam kalite kontrolü sağlanmaktadır. 2001: 21). Yardımcı hizmet gider yeri, merkezi TZÜ sistemi içerisinde önemli bir rolü olmayan bir yapıdadır. bulunan kanbanlar, iş istasyonları Az sayıda tedarikçi ile çalışılmaktadır. arasındaki malzeme akışının denetimini Maliyet muhasebesi basit bir yapıya sağlamaktadır. Kanban, malzeme istek fişi sahiptir. olarak nitelendirilebilir ve bu istek fişleri aracılığıyla üretim süreci “itme” esasına göre değil, “çekme” esasına göre 4. ARAŞTIRMANIN AMACI VE işlemektedir. Dolayısıyla ihtiyaç duyulan ÖNEMİ malzeme, istek fişleriyle çekilmekte, yani talep edilmektedir (Özkan ve Esmeray, Günlük hayatın bir parçası haline gelen IoT 2002: 130-131). Söz konusu işleyiş uygulamalarının TZÜ sistemi içerisinde aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. nasıl bir konuma sahip olduğu ve bu
1667 ÖĞÜNÇ 2018
Şekil 6: TZÜ Sisteminin İşleyişi
Önce Bilgi Önce Bilgi Akışı Akışı Tezgâh-2 Tezgâh-3 Tezgâh-2 Tezgâh-3 (Tedarikçiden (Hücre A’dan
Talep) Talep)
Sonra Sonra
Tezgâh-1 Tezgâh-4 Tezgâh-1 Müşteri Tedarikçi Hücreye Hücreye Malzeme Malzeme Akışı Akışı Üretim Hücresi-A Üretim Hücresi-B
Şekil 6 incelendiğinde müşterinin talebi gerçekleştirildiği bir TZÜ işletmesinde, doğrultusunda üretim sürecinin başladığı sonraki hücrenin ihtiyacı olan yarı mamul, görülmektedir. Sonrasında ilk üretim üretim belirli bir seviyeye ulaştığı zaman hücresi olan Üretim Hücresi-A’da sensörler aracılığıyla tespit edilip, insan kullanılmak üzere tedarikçiden malzeme unsuru kısmen devre dışı bırakılarak talep edilmekte, bu talep sonucunda doğrudan bir önceki hücreden talep tedarikçiden temin edilen malzeme ilk edildiğinde insan kaynaklı gecikmelerin hücredeki tezgâhlarda işlenmektedir. Ancak önüne geçilmiş olacaktır. Aynı şekilde, Üretim Hücresi-A’da yarı mamul stoku üretimin belirli aşamalarında gerekli olan oluşmaması için sonraki aşamalarda malzemenin tedarikçiden temin edilmesi öncelikle Üretim Hücresi-B tarafından yarı için IoT uygulamalarının kullanılması ve mamul talebinin ortaya çıkması beklenmeli, aynı şekilde tedarikçinin de bu sistemi daha sonra üretim yapılmalıdır. kullanıyor olması durumunda sistemin otomatikleşmesi ve herhangi bir gecikme 4.2. Nesnelerin İnterneti ve Tam veya aksama ortaya çıkmadan sürecin Zamanında Üretim İlişkisi işlemeye devam etmesi sağlanacaktır IoT, birbirine çeşitli elektronik iletişim Bir başka açıdan bakıldığında, TZÜ cihazları entegre edilmiş nesnelerin çeşitli sistemlerinde çalışanlar aynı zamanda ağlar ile veri alış-verişinde bulunması ve kullandıkları makinelerin bakımını bunun sonucunda daha önceden belirlenen yapabilmekte, küçük arızalara anında amaçlara uygun şekilde bu verilerin müdahale edebilmektedir. Dolayısıyla kullanılmasını sağlayan sistemler olarak nesnellerin interneti uygulamalarının temel karşımıza çıkmaktadır. İnsanların hayatını kullanım alanlarından birinin, arıza henüz kolaylaştırmak ve işletmelerin daha verimli ortaya çıkmadan bakım zamanlarının ve kârlı çalışmasını sağlamak gibi temel belirlenip ilgili kişiye iletilmesi olduğu amaçları bulunan IoT uygulamaları, TZÜ düşünüldüğünde iki sistemin birlikte sistemlerinin uygulandığı işletmelere, kullanımının sağlayacağı fayda oldukça üst amaçlarına uygun hareket imkanı düzeyde olacaktır. Çünkü bu noktada her sunacaktır. iki sistemin amacı ortaktır ve aksaklığa TZÜ sistemlerinde üretim için gerekli olan meydan vermeksizin üretimde devamlılığın malzemenin tedarikçiden talep edilmesi sağlanmasıdır. veya bir sonraki üretim bölümü tarafından TZÜ sisteminde ön hazırlık işleminin yarı mamulün, bir önceki bölümden talep ortadan kaldırılması, esasında belirli bir edilmesi kanbanlar aracılığıyla yapılmakta standardizasyonun sağlanmasını ve bu işleyiş her ne kadar aksamadan gerektirmektedir ve bu standartlaşma, yürütülse de zamanlama açısından bazı hücrelerde gerçekleştirilen üretim gecikmelere sebep olabilecektir ve bunun işlemlerinin devamlılık arz etmesi ve önüne geçilmesi için IoT sistemlerinden herhangi bir değişiklik olması gerektiğinde faydalanılabilir. Örneğin hücresel üretimin ise bunun basit ve hızlı bir şekilde hayata
1668 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı geçirilmesi anlamına gelmektedir. IoT işlemesi için kilit bir rol üstlenmektedirler. sistemleri ise nesnelerden elde ettiği veriler Bu nedenle çalışanların üretim performansı sayesinde çok sayıda değişkenin ve arızalara müdahalede başarı düzeyleri değerlendirilmesine imkan sağlamakta ve gibi unsurların sürekli olarak takip üretim hücresi içinde veya süreç içerisinde edilebilmesi IoT sistemleri aracılığıyla herhangi bir değişiklik olması gerektiğinde kolaylıkla sağlanabilecektir. bunun için en uygun ortamın Yukarıda detaylı şekilde anlatılan IoT oluşturulmasına yardımcı olmaktadır. uygulamalarının TZÜ sistemine sağladığı TZÜ sistemlerinde çalışanlar çok önemli bir faydalar Tablo 5’te bir arada sunulmuştur. konumda yer almakta ve sürecin aksamadan Tablo 5: IoT Uygulamalarının TZÜ Sistemine Sağladığı Faydalar İşlem TZÜ Sistemi IoT Sistemi Amaç Aksamaların önüne Malzeme Tedariki Kanban kullanma Sensör ile algılama geçme En uygun makine Daha etkin makine Çalışanlar makine Makine Bakımı bakım zamanlarının bakımı sonucu üretimde bakımından sorumludur bildirilmesini sağlar devamlılık sağlama Ön hazırlık süresini Standartlaşma için en En uygun standartların Standartlaşma ortadan kaldırmak için uygun seçeneğin belirlenmesini ve standartlaşma gerekir belirlenmesini sağlar uygulanmasını sağlama Her aşamada Arızalara müdahale Personelin en yüksek Çalışanların çalışanların yüksek ve üretim performansı performansla Performansı performansı gereklidir ölçümünü sağlar çalışmasını sağlama
5. SONUÇ israfın ortadan kaldırılmasını amaçlayan TZÜ sistemleri, tedarikçilerden sağlanan Üretim teknolojisindeki gelişmenin yanında malzeme teslimi yanında, işletme içindeki iletişim teknolojisinin geldiği günümüz malzeme ve yarımamul akışının tam koşulları, hayatın her alanında ortaya çıkan zamanında gerçekleşmesini ve müşteriye de verinin çok hızlı ve yoğun bir şekilde yine tam zamanında mamul teslimini aktarılmasını ve bu verilerin bilgiye gerektirmektedir. Tüm bunların tam dönüşerek kullanılabilir hale gelmesini zamanında gerçekleşmesi, stok oluşmasını sağlamaktadır. Cep telefonlarının engellemekteyken bununla ilgili maliyetleri kullanılması sonucunda insanların hemen de ortadan kaldırmaktadır. Malzeme her mekânda birbiriyle iletişim kurması, tedariki, makine bakımı, standartlaşma ve bilgi alış-verişinde bulunması mümkün hale çalışanların performansı başta olmak üzere gelmiştir; ancak sadece insanların iletişimi, tüm bu sürecin aksamadan en verimli birçok verinin gözden kaçmasına ve şekilde işleyebilmesi ise IoT sistemlerinin kullanılamamasına neden olmaktadır. Bu kullanılmasıyla daha olanaklı hale nedenle ortaya çıkabilecek her türlü verinin gelmektedir. kullanılabilir hale gelmesi için, insandan bağımsız şekilde nesnelerin kullanılması Bu çalışmada TZÜ sistemi ile IoT gerekliliği, IoT sistemleri aracılığıyla sistemlerinin birlikte uygulanması sağlanmaktadır. durumunda ortaya çıkacak faydalar üzerinde durulmuş olup bundan sonraki IoT sistemleri konut, park ve işyerleri gibi çalışmalarda diğer üretim sistemleri ile IoT hayatın her alanında kullanılabilmekte olup uygulamalarının birlikteliğinin ele alınması, bu çalışmada, sözü edilen sistemlerin TZÜ işletmeler üzerinde endüstri 4.0 sistemi uygulanan işletmeler üzerindeki kapsamındaki gelişmelerin olumlu etkisi üzerinde durulmuştur. Stoksuz yansımaları açısından katkı sağlayacaktır. çalışmayı ilke edinen ve bunun sonucunda
1669 ÖĞÜNÇ 2018
KAYNAKÇA 1. ACAR, D. (2005). Küresel Rekabette 10. BTDB, 2015, 2015-2018 Bilgi Maliyet Yönetimi ve Yaklaşımları: Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı, Tekstil Sektörü ile İlgili Bir Araştırma, Kalkınma Bakanlığı, Bilgi Toplumu Asil Yayın Dağıtım, 1. Baskı, Ankara. Dairesi Başkanlığı. 2. AKKUŞ, S. (2016). “Nesnelerin 11. BULUT, E. ve AKÇACI, T. (2017). İnterneti Teknolojisinde Güvenli Veri “Endüstri 4.0 ve İnovasyon İletişimi- Programlanabilir Fiziksel Göstergeleri Kapsamında Türkiye Platformlar Arasında WEP Algoritması Analizi”, ASSAM Uluslararası ile Kriptolu Veri Haberleşmesi Hakemli Dergi, 4(7): 50-72. Uygulaması”, Marmara Fen Bilimleri 12. CHUİ, M., LÖFFLER, M. ve Dergisi, 28(3): 100-111. ROBERTS, R. (2010). The Internet of 3. ALÇIN, S. (2016). “Üretim için Yeni Things, McKinsey Quarterly, Bir İzlek: Sanayi 4.0”, Journal of Life http://www.mckinsey.com/industries/hi Economics, 3(2): 19-30. gh-tech/our-insi ghts/the-internet-of- things, 23.05.2018. 4. ALKAN, H. (2001). “İşletme Başarısında Maliyet Yönetiminin Rolü 13. ÇAKIR, F.S., AYTEKİN, A. ve ve Maliyet Yönetiminde Yeni TÜMİNÇİN, F. (2018). “Nesnelerin Yaklaşımlar, (Ormancılık Açısından İnterneti ve Giyilebilir Teknolojiler”, Bir Değerlendirme)”, Süleyman Sosyal Araştırmalar ve Davranış Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Bilimleri Dergisi, 4(5): 84-95. Dergisi, A(2): 177-192. 14. ÇALIŞKAN, M., TUMER, A.E. ve 5. ALTINBAY, A. (2006). “Kaizen Şengül, S.B. (2018). “Development of Maliyetleme Sistemi: Dinamik Bir a Prototype Using the Internet of maliyet Yönetimi Sistemi”, Afyon Things for Kinetic Gait Analysis”, Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, International Journal of Intelligent 8(1): 103-121. Systems and Applications in Engineering, 6(3): 242-247. 6. ARSLAN, K. ve KIRBAŞ, İ. (2016). “Nesnelerin İnterneti Uygulamaları 15. ÇAVDAR, T. ve ÖZTÜRK, E. (2018). İçin Algılayıcı/Eyleyici Kablosuz “Nesnelerin İnterneti için Yeni Bir Düğüm İlkörneği Geliştirme”, Mehmet Mimari Tasarımı”, Sakarya Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Enstitüsü Dergisi Özel Sayı 1: 35-43. Dergisi, 22 (1): 39-48. 7. BASIK, F.O. (2012). Rekabet 16. ÇAYLI, A., AKYÜZ, A., Stratejisinde Maliyet Yönetimi, BAYTORUN, A.N., BOYACI, S., Türkmen Kitabevi, İstanbul. ÜSTÜN, S. ve KOZAK, F.B. (2017). “Sera Çevre Koşullarının Nesnelerin 8. BEKTAŞ, M. ve GÖRMÜŞ, S. (2018). İnterneti Tabanlı İzleme ve Analiz “Evde Sağlık Uygulamaları için Enerji Sistemi ile Denetlenmesi”, Türk Tarım Verimli Nesnelerin İnterneti - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, Protokolü”, 26th Signal Processing and 5(11): 1279-1289. Communications Applications Conference (SIU), 2-5 Mayıs, İzmir. 17. ÇELİK, B., KÜÇÜK, K. ve BAYILMIŞ, C. (2018). “Nesnelerin 9. BOZDOĞAN, Z. (2015). Nesnelerin İnterneti Teknolojileri ile Gerçek İnterneti için Mimari Tasarımı, Düzce Zamanlı Okul Servisi ve Öğrenci Takip Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sistemi Tasarımı”, Düzce Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Anabilim Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(4): 1211- Dalı, Yüksek Lisans Tezi. 1223.
1670 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 18. DEMİR, G. ve ERMAN, A.T. (2018). Economic and Social Studies “Evcil Hayvanlar için Eylem Tanıma (ICPESS), 09-11 November, 149-174. ve İzleme Sistemi”, 26th Signal 27. GÖKREM, L. ve BOZUKLU, M. Processing and Communications (2016). “Nesnelerin İnterneti: Yapılan Applications Conference (SIU), 2-5 Çalışmalar ve Ülkemizdeki Mevcut Mayıs, İzmir. Durum”, Gaziosmanpaşa Bilimsel 19. DİVARCI, S. ve URHAN, O. (2018). Araştırma Dergisi, (13): 47-68. “IoT Sistemlerde Ağ Katmanı 28. GÖRÇÜN, Ö.F. (2018). “Lojistikte Güvenliği İçin Güvenli Ağ Teknoloji Kullanımı ve Robotik Geçidi”, 26th Signal Processing and Sistemler”, Mehmet Akif Ersoy Communications Applications Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Conference (SIU), 2-5 Mayıs, İzmir. Dergisi, 10(24): 351-368. 20. DOĞAN, K. ve ARSLANTEKİN, S. 29. GÖRMÜŞ, S., AYDIN, H. ve (2016). “Büyük Veri: Önemi, Yapısı ve ULUTAŞ, G. (2018). “Nesnelerin Günümüzdeki Durum”, DTCF Dergisi, İnterneti Teknolojisi için Güvenlik: 56(1): 15-36. Var Olan Mekanizmalar, Protokoller ve 21. EBSO (2015). Sanayi 4.0, Ege Bölgesi Yaşanılan Zorlukların Araştırılması”, Sanayi Odası, Araştırma Müdürlüğü. Gazi Üniversitesi, Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Kabul 22. ERCAN, T. ve KUTAY, M. (2016). Edilmiş ve Derginin İnternet “Endüstride Nesnelerin İnterneti (IoT) Sayfasında Kullanıma Sunulmuş; Uygulamaları”, Afyon Kocatepe Ancak Henüz Yayımlanmamıştır. Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16(3): 599-607. 30. GÜNDÜZ K.A. ve AKYÜZ, E.T. (2017). “Nesnelerin İnterneti ve 23. ERDEM, Ö. (2015). HoneyThing: Hayvancılık Alanındaki Uygulamalar”, Nesnelerin İnterneti için Tuzak Sistem, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik İstanbul Şehir Üniversitesi, Fen Araştırmalar Dergisi, (14): 232-246. Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 31. GÜNDÜZ, M.Z. ve DAŞ, R. (2018). “Nesnelerin İnterneti: Gelişimi, 24. ERTURAN, İ.E. ve ERGİN, E. (2017). Bileşenleri ve Uygulama Alanları”, “Muhasebe Denetiminde Nesnelerin Pamukkale Üniversitesi Mühendislik İnterneti; Stok Döngüsü”, Muhasebe ve Bilimleri Dergisi, 24(2), 327-335. Finansman Dergisi, Temmuz, (75): 13- 30. 32. GÜNER, E. ve KARACA, M.E. (2004). “Tam Zamanında Üretim 25. FANTANA, N.L., RIEDEL, T., Sisteminde Tedarikçi İlişkileri ve En SCHLICK, J., FERBER, S., HUPP, J., İyi Parti Büyüklüğü Üzerine Bir MILES, S., MICHAHELLES, F. ve Uygulama”, Gazi Üniversitesi SVENSSON, S. (2013). “IoT Mühendislik Mimarlık Fakültesi Applications – Value Creation for Dergisi, 19(4): 443-454. Industry”, 153–206, (Ed.) Vermesan, O. ve Friess, P. Internet of Things: 33. HACIRÜSTEMOĞLU, R. ve Converging Technologies for Smart ŞAKRAK, M. (2002). Maliyet Environments and Integrated Muhasebesinde Güncel Yaklaşımlar, Ecosystems, River Publishers, Aalborg. Türkmen Kitabevi, İstanbul. 26. GABAÇLI, N. ve UZUNÖZ, M. 34. İPEKGİL, Ö. ve GÖKŞEN, Y. (1994). (2017). “IV.Sanayi Devrimi: Endüstri “Tam Zamanında Üretim Felsefesinde 4.0 ve Otomotiv Sektörü”, 3. Grup Teknolojisinin Yeri ve Önemi”, International Congress on Political, DEÜ İİBF Dergisi, 9(2): 165-182.
1671 ÖĞÜNÇ 2018
35. KARACI, A. (2018a). “IoT-Based Teknolojileri Gazetesi Maintenance Earthquake Warning System News, 1(2). Development And Evaluation, Mugla 44. NTV (2018). “Vestel ve Journal of Science and Technology, Arçelik'ten IoT (Nesnelerin İnterneti) 4(2): 156-161. Hamlesi”,https://www.ntv.com.tr/tekno 36. KARACI, A. (2018b). “Akıllı Şehir loji/vestel-ve-arcelikteniot-nesnelerin- Hava Takip Sistemi ve Astım Hastaları interneti-hamlesi,ZYhWjj-zfEKtTFNw İçin Pm2.5 Konsantrasyonu Ölçüm Rf_KAw , 10.01.2018. Aracının Geliştirilmesi”, Mühendislik 45. ORAL, O. ve ÇAKIR, M. (2017). Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 6(3): “Nesnelerin İnterneti Kavramı ve 418-425. Örnek Bir Prototipin Oluşturulması”, 37. KHALIL, E.A. ve ÖZDEMİR, S. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen (2018). “Nesnelerin İnternetine Genel Bilimleri Enstitüsü Dergisi Özel Sayı Bir Bakış: Kavram, Özellikler, 1: 172-177. Zorluklar ve Fırsatlar”, Pamukkale 46. OYUCU, S. ve POLAT, H. (2016). Üniversitesi Mühendislik Bilimleri “M2M ve IoT Platformları Üzerinde Dergisi, 24 (2): 311-326. Prototip Uygulama Geliştirme”, 38. KOCA, K.C. (2018). “Sanayi 4.0: Türkiye Bilişim Vakfı Bilgisayar Türkiye Açısından Fırsatlar ve Bilimleri ve Mühendisliği Dergisi, Tehditler”, Sosyoekonomi Dergisi, 9(2): 11-20. 26(36): 245-252. 47. ÖYMEN, G. (2017). “Giyilebilir 39. KOŞUNALP, S. ve ARUCU, M. Teknolojilerin Moda Endüstrisi (2018). “Nesnelerin İnterneti ve Akıllı Üzerindeki Etkileri”, 1. Uluslararası Ulaşım”, Akıllı Ulaşım Sistemleri ve İletişimde Yeni Yönelimler Uygulamaları Dergisi, 1(1): 1-7. Konferansı, İstanbul, 131-138. 40. KÖSEOĞLU, Ö. ve DEMİRCİ, Y. 48. ÖZBİLGİN, İ.G. (2017). Ulusal (2018). “Akıllı Şehirler ve Yerel Nesnelerin İnterneti Stratejisi Önerisi, Sorunların Çözümünde Yenilikçi 4. Uluslararası Yönetim Bilişim Teknolojilerin Kullanımı”, Sistemleri Konferansı “Endüstri 4.0”, International Journal of Political 17-20 Ekim 2017 İstanbul Üniversitesi, Studies, August 2018, 4(2):40-57. İstanbul. http://www.kbd.org.tr/s/2389/ i/Ulusal_NesNet_Strateji_O%CC%88n 41. KRAIJAK, S. ve TUWANUT, P. erisi_Sunulmus%CC%A7_Bildiri.pdf, (2015). “A Survey on IOT 27.04.2018. Architectures, Protocols, Applications, Security, Privacy, Real-World 49. ÖZKAN, A. ve ESMERAY, M. Implementation and Future Trends”, (2002). “Bir Maliyet Kontrol Sistemi Wireless Communications, Networking Olarak JIT Üretim Sistemi ve and Mobile Computing (WiCOM Muhasebe Uygulamaları”, C.Ü. 2015), 11th International Conference: İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(1): 1-6. 129-146. 42. KUTUP, N. (2011). “Nesnelerin 50. QUALIST (2017). https://www.qualist. İnterneti; 4H, Her Yerden, Herkesle, com/en/Knowledge-Hub/iot-ve-iiot- Her Zaman, Her Nesne ile Bağlantı”, nedir, 25.07.2018. XVI. Türkiye'de İnternet Konferansı, 51. ROUSE, M. (2018). Industrial Internet İzmir, 30 Kasım-2 Aralık. http://inet- of Things (IIoT), https://internetofthing tr.org.tr/inetconf16/bildiri/27.pdf, sagenda.techtarget.com/definition/Indu 43. MAİNTENANCENEWS (2017). strial-Internet-of-Things-IIoT, Endüstriyel Sürdürülebilirlik ve Bakım 24.07.2018.
1672 C.23, Nesnelerin İnterneti Uygulamalarının Tam Zamanında Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 52. SARIOĞLU, M. ve OKTUĞ, S.M. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (2018). “RPL Ağları için Hibrit bir Dergisi, 22 (2): 546-556. Çalışma Kipi”, 26th Signal Processing 62. ZERENLER, M. ve İRAZ, R. (2006). and Communications Applications “Japon Yönetim Anlayışı ve Şirket Conference (SIU), 2-5 Mayıs, İzmir. Ağları (Keiretsu) Analizi”, Selçuk 53. SOYLU, A. (2018). “Endüstri 4.0 ve Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Girişimcilikte Yeni Yaklaşımlar”, Dergisi, (16): 757-776. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32): 43-57. 54. ŞEKKELİ, Z.H. ve BAKAN, İ. (2018). Endüstri 4.0’ın Etkisiyle Lojistik 4.0, Journal of Life Economics, 5(2): 17-36. 55. ŞENER, S. ve ELEVLİ, B. (2017). “Endüstri 4.0’da Yeni İş Kolları ve Yüksek Öğrenim”, Mühendis Beyinler Dergisi, 1(2): 25-37. 56. ŞENER, U., GÖKALP, E. ve EREN, P.E. (2016). “Bulut Tabanlı Kurumsal Bilgi Sistemlerinin Benimsenmesini Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi”, Smart Technology & Smart Management (Akıllı Teknoloji & Akıllı Yönetim), Havelsan, İzmir. 57. TEKİN, Z. ve KARAKUŞ, K. (2018). “Gelenekselden Akıllı Üretime Spor Endüstrisi 4.0”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(3): 2103-2117. 58. TORKUL, O. ve KURT, E. (2001). “Tam Zamanında İmalat Ortamında Sıralama Kurallarının Karşılaştırılması için Bir Benzetim Modeli”, SAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(1): 21- 27. 59. TÜSİAD (2016). Türkiye’nin Küresel Rekabetçiliği için Bir Gereklilik Olarak Sanayi 4.0, Gelişmekte Olan Ekonomi Perspektifi, Mart, 2016. 60. YERLİKAYA, Ö. ve DALKILIÇ, G. (2017). “Mesaj Kuyruk Telemetri Taşıma Protokol Güvenliği”, 25th Signal Processing and Communications Applications Conference (SIU), 15-18 Mayıs. Antalya. 61. YILDIZ, A. (2018). “Endüstri 4.0 ve Akıllı Fabrikalar”, Sakarya
1673 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1675-1696. Organizational Change, pp.1675-1696.
ENDÜSTRİ 4.0 VE LOJİSTİK SEKTÖRÜNE YANSIMALARININ ÖRNEK OLAY KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
EVALUATION OF INDUSTRY 4.0 AND ITS REFLECTIONS OF LOGISTICS SECTOR: A CASE STUDY
Ömür Yaşar SAATÇİOĞLU*, Gökçe TUĞDEMİR KÖK**, Nergis ÖZİSPA*** * Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi, Lojistik Yönetimi Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0001-9054-2054 ** Arş. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi, Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-9642-3985 *** Arş. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi, Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-2467-5286
ÖZ Birçok çağdaş otomasyon sistemini, veri alışverişini ve üretim teknolojilerini de içeren bir kavram olan Endüstri 4.0 son birkaç yılda büyük önem kazanmıştır. İmalatın daha dijital, kişiselleştirilmiş, bilgi temelli ve sürdürülebilir hale gelmesini sağlayacak akıllı üretim tesisleri elde etmek için siber fiziksel sistemler inşa etmeye odaklanan, bilgi ve iletişim teknolojilerinin ve endüstriyel teknolojinin entegrasyonunu temel alan Endüstri 4.0 kavramı tüm değer zinciri üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Günümüzdeki şirketler; artan küresel rekabet, müşteri gereksinimlerinin her zamankinden daha hızlı değişime uğraması ve sürekli gelişen dijitalleşme gibi sebeplerle büyük zorluklarla mücadele etmektedir. Endüstri 4.0 için dijital dönüşüm; tedarik zincirinin, ilk ve son noktası olarak kabul edilen müşteri ihtiyaçlarının tespit edilmesinden ürünün son kullanıcının eline ulaşmasına kadar her aşamasında daha akıllı, daha şeffaf ve daha verimli hale getiren tek bir veri tabanı oluşturacaktır. Bu bağlamda, tüm tedarik zincirinde aktif rol oynayan lojistik firmaları büyük önem arz etmektedir. Tedarikçiler, depolar, market rafları, yoldaki araçlar, akıllı fabrikalar Endüstri 4.0 sayesinde iletişim halinde olabilecek ve bu sayede tedarik zincirinin tüm adımları da sürece katılarak anlık iletişim ile yönetilebilecektir. Lojistik süreçte anlık paylaşılan veriler sayesinde verimlilik ve kapasitenin etkin kullanımı sağlanabilecek ve yeniden koordine edilebilecektir. Endüstri 4.0 uygulamaları ve dijital dönüşüm için tedarik zinciri içindeki firmaların süreç ve teknoloji uyumunun incelenmesinin mevcut yazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu sebeple çalışmanın amacı Lojistik sektörünün endüstri 4.0 dönüşümünü, endüstri 4.0 bileşenleri dâhilinde derinlemesine incelemek olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda logosuna lojistik 4.0 amblemi ekleyerek farkındalık yaratan ve endüstri 4.0 kapsamındaki çalışmaları ile sektörün lokomotifi konumunda bulunan bir lojistik firması ile vaka analizi yapılmasının uygun olacağına karar verilmiştir. Çalışmada, lojistik firmasının Endüstri 4.0 kapsamında devam eden proje bilgileri, projenin amaçları, hedefleri, kullandığı teknolojiler ve sonuç olarak proje çıktıları sunulacaktır. Lojistik firması projelerinden büyük veri ve nesnelerin interneti Avrupa Birliği Horizon 2020 projesi olup, görüntü işleme teknolojisini temel alan proje ise TÜBİTAK Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından desteklenmektedir. Çalışma araştırmanın bulguları, sektör için öneri ve gelecek araştırmalar için yönergeler ile sonuçlandırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Lojistik 4.0, Endüstri 4.0, Büyük Veri, Nesnelerin İnterneti, Görüntü İşleme Jel Kodu: L90, N70, L86
ABSTRACT Industry 4.0, a concept that includes many modern automation systems, data exchange and production technologies, has gained great importance in the last few years. The concept of Industry 4.0, which focuses on building cyber physical systems to obtain intelligent production facilities that will enable manufacturing to be more digital, personalized, information-based and sustainable, based
1675 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018 on the integration of information and communication technologies and industrial technology, will have an impact on the entire value chain. Today's companies; is struggling with great difficulties due to the increasing global competition, rapid change in customer requirements and the ever-evolving digitalization. Digital transformation in Industry 4.0; will create a single database that makes the supply chain smarter, more transparent and more efficient at every stage from the first point to the last point of the supply chain which starts with detection of customer needs till reach the end-user. In this context, logistics companies that play an active role in the whole supply chain are of great importance. Suppliers, warehouses, market racks, road vehicles, smart factories can be in communication with Industry 4.0, so that all steps of the supply chain can be managed through instant communication by participating in the process. With the help of the instant shared data in the logistics process, productivity and efficient use of capacity can be ensured and re-coordinated. It is thought that analyzing the process and technology compliance of firms within the supply chain for Industry 4.0 applications and digital transformation will contribute to the current literature. For this reason, the purpose of the study is to examine the industry 4.0 transformation of the logistics sector in depth within the industry 4.0 components. Thus, it was decided that it would be appropriate to conduct a case study with a logistics company that is creating the awareness by adding the logistics 4.0 insigne to its logo and which is the locomotive of the sector with its works within the scope of the industry 4.0. In the study, the project information of the logistics company within the scope of Industry 4.0, the main goals of the project, objectives, technologies used and consequently project outputs will be presented. The two of the Logistics company’s projects, which are about big data and internet of things, are The European Union Horizon 2020 projects. The project based on image processing technology is supported by TÜBİTAK Technology and Innovation Support Programs (TEYDEB). The study concluded with the findings of the study, recommendations for the sector and guidelines for future researches. Keywords: Logistics 4.0, Industry 4.0, Big Data, Internet of Things, Image Processing Jel Codes: L90, N70, L86
1. GİRİŞ Endüstri 4.0 ya da 4. Sanayi Devrimi olarak birleşmesiyle iş modellerinde radikal bir adlandırılan, birçok çağdaş otomasyon dönüşüme sebep olan bir sistem” olarak sistemini, veri alışverişini ve üretim tanımlamışlardır. Avrupa Parlamentosu teknolojilerini de içeren kavram son birkaç 2015 yılında terimi; “bir grup hızlı yılda oldukça önem kazanmıştır (Selek, değişimin, üretim sistemleri ve ürünlerinin 2018). Endüstri 4.0'ın vizyonu, bir tasarımı, imalatı, işletimi ve servisinde operasyonun tüm bölümlerini entegre uygulanması” olarak tanımlamıştır (EPRS, otomasyon sistemleri ile birbirine bağlayan, 2015). Endüstri 4.0 kavramının ortaya etkin, verimli ve düşük maliyetli bir hedef çıktığı yer olarak bilinen Almanya’nın sunmaktır (Evans, 2017). Genel kabul Başkanı Angela Merkel de terimi görmüş bir tanımı olmayan kavram, farklı “geleneksel sanayi ile dijital teknolojinin ve yazarlar tarafından farklı şekillerde internetin birleşmesi yoluyla endüstriyel tanımlanmıştır. 2014 yılında Lasi vd. üretimin tüm alanının kapsamlı bir şekilde Endüsti 4.0 kavramını “özerk, bilgi ve dönüştürülmesi” şeklinde tanımlamıştır sensör temelli, kendi kendini düzenleyen (EPRS, 2015). Kavramın ne olduğundan üretim sistemleri” olarak tanımlamıştır. ziyade ne için olduğunu tanımlamaya Gilchrist (2016) kavramı “veri odaklı çalışan bir başka çalışma ise, Endüstri modelleri ve kararları entegre ederek, 4.0’ın amacını; “üretim süreci boyunca üretim sürecinin tüm döngüsünün esnek insanlar, ürünler ve cihazlar arasında hale getirilmesi” olarak tanımlamıştır. Götz gerçek zamanlı etkileşimler içeren, ve Jankowska (2017) ise Endüstri 4.0’ı kişiselleştirilmiş ve dijital ürün ve “sanal ve gerçek dünyaların kaynaşmasını hizmetlerin oldukça esnek bir üretim sağlayan, üretim sanayisinin dijitalleşmesi, modelini oluşturmak” olarak tanımlamıştır otomasyon ve robotik teknolojilerinin de (Zhou vd., 2015).
1676 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Alman hükümeti tarafından Kasım 2011’de elektroniklerin ve bilgi teknolojilerinin yayınlanan bir makalede 2020 yılı yüksek kullanıldığı 20.yy üçüncü sanayi devrimi strateji hedefi olarak ortaya çıkan Endüstri (1971 ilk mikro bilgisayar, 1976 Apple 1) 4.0 kavramı (Zhou vd., 2015) ilk 3 sanayi ve 21. yy dördüncü sanayi devrimi (1988 devriminin devamı olarak görülmektedir. AutoIDLab, 2000 nesnelerin interneti, 2010 Bir endüstriyel devrimi neyin oluştuğu hücresel taşıma sistemi, 2020 otonom konusunda hâlâ evrensel bir anlaşma etkileşim ve sanallaştırma) olarak olmamasına rağmen (Maynard, 2015), adlandırılan Sanayi 4.0 kavramı endüstri teknoloji perspektifinden incelendiğinde devriminin tarihini oluşturmaktadır (Selek, yaygın olarak tanımlanan dört aşama yer 2018). Genel olarak, imalatın daha dijital, almaktadır. (Kagermann vd., 2013; Liao kişiselleştirilmiş, bilgi temelli ve vd., 2017). Su ve buhar gücünü kullanarak sürdürülebilir hale gelmesini sağlayacak mekanik üretim sistemleri ile ortaya çıkan akıllı üretim tesisleri elde etmek için siber 18.yy birinci sanayi devrimi (1712 buhar fiziksel sistemler (CPS) inşa etmeye makinesinin icadı), elektrik gücünün odaklanan, bilgi ve iletişim teknolojilerinin yardımıyla seri üretime geçilen 19. yy ve endüstriyel teknolojinin entegrasyonunu ikinci sanayi devrimi (1840-1880 telgraf ve temel alan Endüsti 4.0 kavramı (Zhou vd., telefonların icadı, 1920 bilimsel yönetim), 2015) ve diğer üç sanayi devrimi Şekil 1’de dijital devrim olarak adlandırılan, detaylı olarak gösterilmektedir.
Şekil 1: Endüstri’nin Tarihsel Gelişimi
Kaynak: Tüsiad, 2016.
Mekanizasyon, elektrifikasyon ve etmek için "Endüstriyel İnternet enformasyonun ardından sanayileşmenin Konsorsiyumu'nu (IIC)" kurulmuştur dördüncü aşaması olarak adlandırılan (Evans ve Annunziata, 2012). Aynı Endüstri 4.0 kavramı, Nisan 2013'te tekrar zamanlarda; Siemens, Hitachi, Bosch, Almanya’da Hannover’da bir sanayi Panasonic, Honeywell, Mitsubishi Electric, fuarında gündeme gelmiştir ve hızla Alman ABB, Schneider Electric ve Emerson ulusal stratejisi olarak yükselmiştir (Zhou Electric gibi diğer büyük şirketler ise vd., 2015). 2014 yılında; AT&T, Cisco, Nesnelerin İnterneti (IOT) ve Siber Fiziksel General Electric, IBM ve Intel tarafından Sistemler (CPS) ile ilgili projelere büyük Endüstriyel Internet'in öncelikleri ve yatırımlar yapmıştır ve son birkaç yıldır teknolojilerini kolaylaştırmak ve koordine dördüncü sanayi devrimi tüm dünyada
1677 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018 giderek daha fazla ilgi çekmeye devam yatay/dikey yazılım entegrasyonu, etmektedir (Liao vd., 2017). nesnelerin interneti, siber güvenlik, bulut teknolojisi, 3D-eklemeli üretim, artırılmış 2013 yılından itibaren, başta Almanya gerçeklik ve büyük veri ve analiz (BCG, olmak üzere farklı coğrafyalarda Endüstri 2016; Tüsiad, 2016) olarak adlandırılan 4.0’ı incelemeye yönelik akademik teknolojiler ile büyük ölçüde paralellik araştırmalar yapılmaya başlanmış, araştırma gösterdiği tespit edilmiştir. ilgi alanlarına dayanarak, çoğunun alana
özgü bir araştırma konusunun incelenmesine veya araştırılmasına 2. ENDÜSTRİ 4.0 odaklandığı tespit edilmiştir (Liao vd., Endüstri 4,0’ı uygulamak tüm değer zinciri 2017). 2017 yılında Liao vd., tarafından üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Akıllı gerçekleştirilen sistematik içerik analizi ağ, sektördeki tüm kullanıcılar arasında çalışmasının sonuçlarına göre, Endüstri 4.0 entegrasyonu sağlamaktadır. Geleceğin literatüründe dikkat çeken kavramlar; bulut üretiminin bu vizyonu Kagermann vd.’e teknolojileri (Zhan, vd., 2015), endüstriyel (2013) göre üç ana özellik kullanılarak kablosuz ağlar (Li vd.,2015), standartlar kullanıcıları birbirine bağlar. Bunlar; yeni (Janak ve Hadas, 2015; Leitao vd., 2015), nesil küresel değer zinciri ağları aracılığıyla entegrasyon teknolojileri (Bangemann vd., yatay entegrasyon, akıllı üretim sistemleri 2016; Schmidt vd., 2015), şirket stratejileri dikey ağı ve bütün değer zincirinde süreç (Sommer, 2015, Wahl, 2015), hizmet mühendisliğidir (Shafiq vd. 2015; Stock ve sunumu (Rennung vd., 2016), yaşam Seliger, 2016; Taha vd., 2017; Wang vd., döngüsü modelleri (Thoben, vd., 2014), 2016; Acatech, 2013). Deloitte’in (2014) yaygın bilgi işlem teknolojileri (Chen ve raporuna göre ise bunlara ek olarak üstel Tsai, 2017) ve temsilci tabanlı teknolojiler teknolojiler ile hızlanma dördüncü ana (Adeyeri vd.,2015) olarak sıralanmıştır. özellik olarak kullanıcıları birbirine bağlar. Akademik çalışmaların odaklandıkları Endüstri 4.0’ın genel mekanizması, konuların çalışmanın devamında açıklanan, hedefleri ve kullandığı teknolojiler Şekil endüstri 4.0’ı tetikleyen dokuz teknolojik 2’de gösterilmektedir. unsur; akıllı robotlar, simülasyon, Şekil 2: Endüstri 4.0 Hedefleri ve Kullanılan Teknolojiler
Kaynak: Mckinsey, 2015 ve Deloitte, 2014 kaynakları baz alınarak hazırlanmıştır
1678 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı 2.1. Endüstri 4.0 Amaçları Hız Tüm sanayi devrimlerinin dönemlerindeki olarak belirten 3 temel olgudan yola teknolojik buluşların üretim faaliyetlerinde çıkarak; kullanılması ile verimliliği artırmak . Üretimi daha kaliteli, daha hızlı, daha amacıyla ortaya çıkmışlardır. Dördüncü ucuz ve daha verimli hale getirmek, sanayi devrimi olarak adlandırılan Endüstri . Enerji tasarrufu sağlamak, 4.0’da amaç olarak diğerlerinden farklı değildir. Yılmaz (2016) Endüstri 4.0 . İsrafı azaltmak, kavramının en temel amacını “her işlemi . Üretim alanlarının daha verimli bilgisayar ile yönetilebilir hale getirmek” kullanılmasını sağlamak, olarak özetlemektedir. Günümüzün bilişim . Çalışma hızını ve güvenilirliği artırmak teknolojisi ile endüstriyi birleştirme (riski azaltmak), stratejisi olarak görülen Endüstri 4.0’ın . Sürdürülebilir rekabet üstünlüğü başlıca amaçları; maliyetleri azaltmak, sağlamak kullanılan alanın verimliliğini artırmak ya da alanı küçültmek, enerji kullanımını olarak tanımlamak mümkündür. azaltmak, yüksek hız ve güvenilirlikte 2.2. Endüstri 4.0 Hedefleri çalışmak ve eski sistemlere kıyasla daha verimli, daha kaliteli üretim yapmaktır Endüstri 4.0’ın hedefleri literatürde dört ana (Yılmaz, 2016). Özel (2016) ise, Endüstri başlık altında incelenmektedir. Birincisi; 4.0’ın amacını; sensörler yardımı ile ortamı değer ağları aracılığı ile farklı zincirlerdeki algılayabilen, birbirleriyle haberleşebilen ve süreçlerin, faaliyetlerin, eylemlerin ve verileri analiz ederek ihtiyaçları fark nesnelerin yatay entegrasyonudur. İkinci edebilen robotların üretimde hedef; aynı zincirde yer alan ağ bağlantılı kullanılmasıyla üretimi daha ucuz, daha imalat sistemlerinin, alt süreçlerin, hızlı, daha kaliteli ve daha az israf yapılan faaliyetlerin ve nesnelerin dikey ağıdır. duruma getirmek olarak tanımlamıştır. Üçüncü hedef ise; tüm değer zinciri Bodrow (2017), Endüstri 4.0'ın tanımlanan boyunca mühendislik sistemlerinin uçtan amacını; her bir iş sürecine uyan bireysel uca dijital entegrasyonudur. Son olarak, bağımlılık matrisinin uygulanması ve üstel teknolojiler ile hızlanma sayesinde kullanılması olarak belirtmiştir. Endüstri süreçlerde esneklik ve maliyet tasarrufu 4.0 kavramının yaratıcısı olarak görülen sağlamaktır. Alman hükümeti Endüstri 4.0'ın nihai 2.2.1.Yeni Nesil Küresel Değer Zinciri amacını alman üretim üssü için Ağları Aracılığıyla Yatay Entegrasyon sürdürülebilir bir rekabet üstünlüğü oluşturmak ve bir taraftan, CPS (Siber Yatay bütünleşme; iş ortakları ve Fiziksel Sistemler- Entegre yazılımlara müşteriler, iş ve işbirliği modelleri gibi sahip donanımlar)’ın kurulması için Alman farklı temsilcilerin entegrasyonunu endüstrisi eğitilirken, diğer yandan kapsayan değer yaratma ağlarının rekabetçi kalmalarını sağlayabilmek olarak oluşmasını ifade etmektedir (Shafiq vd. tanımlamıştır (Bernardini, 2015). Tüsiad 2015; Stock ve Seliger, 2016; Deloit, 2014; (2016) raporunda Endüstri 4.0’ın 3 nihai Wang vd., 2016). Bu entegrasyon sayesinde amacı; esnek, kişiselleştirilmiş çözümler yeni iş modellerinde ülkeler hatta kıtalar sunan ve hızlı üretim sistemleri oluşturmak arasında sorunsuz işbirliği, gerçek zamanlı olarak belirtilmiştir (Tüsiad, 2016). bir hizmet ve ürün, değer zinciri içindeki kaynak ve bilgi entegrasyonu sağlanmakta, Tüm bu tanımlardan yola çıkarak endüstri bu şekilde küresel bir ağ oluşturulması 4.0’ın amaçlarını; amaçlanmaktadır (Gilchrist, 2016; Luo, Esneklik 2014; Zhou vd., 2015). Yatay entegrasyon, aynı müşteri tipine sahip şirketler Kişiselleştirilmiş Çözümler arasındaki birleşmeyi ifade etmektedir
1679 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018
(Taha vd., 2017). İzleme ve izleme eden bir sistem oluşturulur ve üretim cihazlarından, gerçek zamanlı entegre sürecini şeffaf hale getirmek için muazzam planlamaya kadar olan teknolojileri içerir bilgiler toplanır ve işlenir (Acatech, 2013; (PwC, 2014: 2016). Stock ve Seliger’a Wang vd., 2016). Akıllı fabrikalar (2016) göre tüm değer yaratma ağı boyunca kendilerini organize eder ve müşteriye özel yatay entegrasyon, bir ürün yaşam ve bireyselleştirilmiş üretim sağlar. Bu, döngüsünün değer zincirinde ve bitişik ürün verilerin kapsamlı bir şekilde entegre yaşam döngülerinin değer zincirleri edilmesini gerektirir. Akıllı sensör arasında, değer yaratma modüllerinin teknolojisi, organizasyonun izlenmesine çapraz-şirket ve şirket içi akıllı çapraz yardımcı olmak için de gereklidir (Deloitte, bağlanması ve dijitalleştirilmesini ifade 2014). etmektedir. Yeni değer yaratma ağları; 2.2.3.Bütün Değer Zincirinde Süreç entegre şeffaflığı mümkün kılan gerçek Mühendisliği zamanlı optimize edilmiş ağlardır, problemlere ve hatalara daha hızlı yanıt Tüm değer zincirinde süreç vermek için yüksek düzeyde esneklik sunar mühendisliğinin amacı; tam dijitalleşme ve daha iyi küresel optimizasyon sağlar sağlayarak gerçek dünyanın bir tasvirini (Deloitte, 2014). oluşturmaktır. İşletmelerdeki artan karmaşıklığı çözmek için tüm değer 2.2.2.Akıllı Üretim Sistemleri Dikey Ağı zincirinde süreç mühendisliği uygulanabilir Şirketteki farklı hiyerarşik seviyeler ve ve yeni modelleme olasılıkları özellikle üretim bilgi teknolojileri (aktüatör, kullanılabilir. Süreç mühendisliği sensör, performans yönetimi, üretim sayesinde; geleceğin müşterilerinin kontrolü, üretim ve şirket planlama istedikleri ürün, üretici tarafından seviyelerini birbirine bağlı tutmak ve uçtan tanımlanan ürün portföyüne bağlı uca çözüm oluşturarak) ile birbirine kalmadan, müşteri gereksinimlerine ve özel bağlanmalıdır. Bu, üretimde daha esnek ve ihtiyaçlarına göre şekillendirilebilir dinamik planlama ve performans (Kagermann vd., 2013; ICV, 2015; Shafiq yönetiminin amacını güçlendirmektedir vd., 2015; Gilchrist, 2016; Wang vd., 2016; (Kagermann vd., 2013; ICV, 2015; Stock Acatech, 2013; Luo, 2014; Zhou vd., 2015). ve Seliger, 2016; Wang vd., 2016). Dikey Bütün değer zincirinde süreç mühendisliği; ağın özü, fabrikaların ve üretim tesislerinin tasarımdan, gelen lojistikten üretime, talep seviyeleri, stok seviyeleri, makine pazarlamaya, giden lojistik ve hizmetten kusurları ve öngörülemeyen gecikmeler satış sonrası hizmete kadar geniş bir gibi değişkenlere hızlı ve uygun şekilde yelpazeye sahiptir (Smit vd., 2016; Taha tepki vermesini sağlayan siber-fiziksel vd., 2017). Tüm ürün yaşam döngüsündeki üretim sistemlerinin (CPPS) süreç mühendisliği, ürün yaşam kullanılmasından kaynaklanmaktadır döngüsünün tüm aşamaları boyunca akıllı (Gilchrist, 2016). Dikey ağ, akıllı üretim çapraz bağlantı ve dijitalleşmeyi tanımlar: sistemlerine, örneğin; akıllı fabrikalara, hammadde ediniminden imalat sistemine, akıllı ürünlere, akıllı lojistik, üretim ve ürün kullanımına ve ürünün ömrünün pazarlama ve hizmet ağına, güçlü sonuna kadar (Stock ve Seliger, 2016). ihtiyaçlara yöneliktir (Stock ve Seliger, Ürün tasarımının üretim ve hizmet 2016). Esnek ve yeniden yapılandırılabilir üzerindeki etkisi, özelleştirilmiş imalat sisteminin geliştirilmesi, yazılımların etkinleştirilmesi için güçlü uygulanması yoluyla dikey entegrasyonun yazılım araç zinciri kullanılarak sağlanması ile Endüstri 4.0 ile ilgili öngörülebilir (Wang vd., 2016; Acatech, geliştirilen stratejiler başarılı olabilecektir 2013). Süreç mühendisliğinin özelliği; bir (Taha vd., 2017). Bu entegrasyonla, akıllı ürünün yaşam döngüsünün her aşamasında makineler farklı ürün tiplerine uyum veri ve bilginin mevcut olması, modelleme, sağlamak için dinamik olarak yeniden prototipler ve ürün aşaması yoluyla yapılandırılabilen, kendi kendini organize
1680 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı verilerden yeni ve daha esnek süreçlerin sahip olup, bölünmeyi ve esnekleşmeyi tanımlanabilmesidir (Deloitte, 2014). hızlandırma potansiyeline sahiptir (Deloitte, 2014). 2.2.4.Üstel Teknolojiler İle Hızlanma 2.3. Endüstri 4.0 Teknolojileri Endüstri 4.0'ın dördüncü ana özelliği, üstel teknolojilerin, bir katalizörün hızlandırıcısı Endüstri 4,0’ın dönüşümü, dokuz temel olarak etkisi; endüstriyel süreçlerde teknoloji ile sağlanmaktadır. Bu bireyselleştirilmiş çözümler, esneklik ve teknolojiler; otonom robotlar, simülasyon, maliyet tasarrufu sağlamaktır (Deloitte, yatay ve dikey sistem entegrasyonu, 2014; Gilchrist, 2016). Endüstri 4.0 yüksek nesnelerin interneti, siber güvenlik, bulut bilişsel ve yüksek otonom için otomasyon bilişim, eklemeli üretim, arttırılmış çözümleri gerektirmektedir. Yapay zekâ, gerçeklik ve büyük veridir (BCG, 2015). gelişmiş robotik ve sensör teknolojisi, Endüstri 4.0’ı tetikleyen 9 teknolojik unsur bireyselliği daha da artırma potansiyeline Şekil 3’te gösterilmektedir.
Şekil 3: Endüstri 4.0’ı Tetikleyen Dokuz Teknolojik Unsur
Kaynak: BCG, 2016; Tüsiad, 2016. Akıllı Robotlar, önceden programlanan robotlar son birkaç yıldır dünya genelinde işleri ve görevleri yerine getiren elektro- üretim katalizörlüğünü gerçekleştiren ve mekanik cihazlardır (BCG, 2015; şirketler içi üretimi daha hızlı, daha ucuz Davutoğlu vd., 2017; Eldem, 2017). hale getiren bir teknolojidir. Otonom robotlar hem doğrudan operatör Simülasyon, ürünlerin, malzemelerin ve kontrolünde hem de bilgisayar programı üretim süreçlerinin tasarım aşamasında üç aracılığı ile çalışabilmektedir. Bu robotlar boyutlu olarak gerçek zamanlı veriler diğer makine, malzeme ve bileşenlerle kullanarak hazırlanan sanal modeldir. iletişim halinde esnek üretim ortamlarının Simülasyon, sistem nesneleri arasında üretkenliğini arttırmayı sağlayacaktır tanımlanmış ilişkileri içeren sistem veya (BCG, 2015, KPMG, 2015). Prosoft’un süreçlerin bir modelidir (Davutoğlu vd., (2016) yayınladığı rapora göre, otonom 2017). Simülasyon, operatörlerin fiziksel
1681 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018 değişimden önce sanal dünyadaki bir algılama cihazları ve diğer keyfi nesneleri sonraki ürünün makine ayarlarını test içerir (Miao, 2014). Nesnelerin interneti; etmelerini ve optimize etmelerini akıllı sensör teknolojisi, makineler arası sağlayacak ve böylece makine kurulum algoritmalar, analitik (büyük veri) ve bulut sürelerini azaltacak ve kaliteyi artıracaktır bilgi işlem veri bağlama ve değerlendirme (BCG, 2015). Simülasyonun amacı, için yeni olanaklar yaratır (Wehle, 2016). olasılıkların sanal dünyada önceden Eklemeli Üretim: Şirketler, çoğunlukla gözlenebilmesi ve gerekli hazırlıkların prototip oluşturmak ve tek tek bileşenler planlanabilmesidir (Bungartz vd., 2014; üretmek için kullandıkları 3 boyutlu baskı Landriscina, 2013). gibi ek üretim yöntemlerini uygulamaya Yatay ve Dikey Sistem Entegrasyonu, başlamışlardır (BCG, 2015; Eldem, 2017). işletme içerisinde evrensel veri entegrasyon Dijital üç boyutlu bilgisayar verisini elle ağlarının geliştirilmesiyle işletmelerin, tutulabilecek gerçek nesnelere dönüştüren birimlerin, mevkilerin birbirleriyle daha makineler eklemeli üretim olarak uyumlu çalışmasıdır. Bu kavramla; üretim tanımlanmaktadır. Bu tür yazıcıyla daha verimli, esnek, hızlı ve sorunsuz elektronik parçalar ve motorlar dışında olacaktır. Sistem entegrasyonu sayesinde; bütün mekanik parçaların basımı makineler, bir sonraki üretim adımını yapılabilmektedir. Üç boyutlu yazıcılar ile başlatmak için yeni bir bileşenin, üretim modelleme, 3D baskı, yüzey iyileştirme sürecini tamamladığı an diğer makinelerle gibi işlerin yapılmasının yanı sıra veya lojistik ekipmanlara bilgi aktaracaktır genetikten bilişim teknolojilerine, tıptan (Davutoğlu vd., 2017; BCG, 2015). sanayiye, şehir planlamadan gıdaya kadar Sistemlerin işlevselliğini arttırabilmek tüm işlerde kullanılmaktadır (EBSO, 2015). ancak alt sistemlerin birbiri ile entegre Eklemeli üretim, ayrıca, üreticinin maliyet olması ile mümkündür (EBSO, 2015). ve zaman verimsizliklerini azaltırken Endüstri 4.0 sayesinde, dikey ve yatay müşterilere veya son kullanıcılara daha entegrasyonun gerçekleştirebilen işletmeler, fazla değer sunan küçük ölçekli üretim süreçlerindeki değişikliklere ve özelleştirilmiş ürünlerin üretimini mümkün sorunlara hızla karşılık verilebilecek, kılar (Gilchrist, 2016; CRO, 2015). müşteriye özel ve kişiselleştirilmiş üretim Arttırılmış Gerçeklik; gerçek dünyanın sunabilecek, kaynak verimliliği bilgisayar tarafından üretilen ses, görüntü, artırabilecek ve böylelikle küresel tedarik grafik verileriyle zenginleştirilerek zincirinde optimizasyon elde meydana getirilen canlı, doğrudan veya edebileceklerdir (Eldem, 2017). dolaylı fiziksel görünümüdür. İşletmeler bu Nesnelerin İnterneti: Literatür nesnelerin teknolojinin yardımıyla etrafındaki bilgi ile internetini algı, iletim, hesap ve uygulama etkileşime girebilmekte, sayısal bilgi katmanları ile sınıflandırmıştır (Trappey, işleneği ile çevresiyle ilgili yapay bilgi ve 2016). Nesnelerin internetini aktif ve öğelerin doğru kullanılması vasıtasıyla detaylı kullanan işletmeler; üretim gerçek dünyayla ilgili verilere kolaylıkla yönetimini kolaylaştırabilecek, tedarik ulaşabilmektedir (Davutoğlu vd., 2017). zincirini daha aktif hale getirebilecek, enerji Artırılmış gerçeklik tabanlı sistemler, bir ve altyapı maliyetlerini azaltabilecek, depoda parça seçimi ve mobil cihazlar gerçek zamanlı yanıtlar sağlayabilecek, üzerinden onarım talimatları gönderme gibi daha az insan kaynağına ihtiyaç duyacak ve çeşitli hizmetleri desteklemektedir (BCG, böylelikle gelir ve kar düzeyinde artış 2015; EBSO, 2015). Bu teknoloji sağlayabilecektir (EBSO, 2015; Davutoğlu sayesinde; birbirleriyle gerçekte aynı vd., 2017; BCG, 2015). Nesnelerin ortamda olmayan çalışanlar tıpkı aynı interneti; internete bağlanabilen radyo ortamdaymış gibi beyin fırtınası ve frekansı tanımlama (RFID) cihazları, tartışmalar yapabilmekte, dokunmatik ekran kızılötesi sensörler, global konumlandırma ve tablolar aracılığıyla ortak görselleştirme sistemleri, lazer tarayıcılar, diğer bilgi kullanan toplantılar, interaktif dijital yazı
1682 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı tahtaları, paylaşılan tasarım alanları ve uygulamaları tesis içindeki bilgisayarlarda dağıtılmış kontrol odaları içerebilmektedir ya da veri merkezlerinde tutmak yerine (Eldem 2017; Wehle, 2016). İşletmeler; servis sağlayıcıdaki bilgisayarlar üretim, pazarlama ve satış sonrası destek ile aracılığıyla internet üzerinden istedikleri ilişkili bakım ve eğitim genel giderlerini anda kullanabilmekte ve böylece daha azaltmak istemekte ve bu yüzden arttırılmış ekonomik, esnek ve çevik veri yönetimi gerçekliğe dayalı sistemlere elde etmektedir (Eldem, 2017; Siemens, yönelmektedirler (Gilchrist, 2016). 2015; Gilchrist, 2016). Akıllı cihazlar arasındaki iletişimin de devreye girmesiyle, Büyük Veri; toplumsal medya büyük veri, nesnelerin interneti ve bulut paylaşımları, ağ günlükleri, blog, fotoğraf, bilişim bir arada çalışarak endüstride yeni video, log dosyaları vb. gibi değişik bir çığır açmaktadır (Eldem, 2017). Bulut kaynaklardan toparlanan tüm verinin, bilişim; depolama hizmetleri, erişim ve anlamlı ve işlenebilir biçime dönüştürülmüş çevrimiçi bilgisayar hizmetlerinin biçimi olarak tanımlanmaktadır (Fırat ve kullanımını içeren bir eğilimdir. Bu eğilim, Fırat, 2017). Büyük veri ile işletmeler sahip sağlanan hizmetlere bağlı olarak üç farklı oldukları bilgileri güçlendirecek ve seviyede yansıtılabilir: hizmet olarak yöneticiler büyük verilerden faydalanarak altyapı, hizmet olarak platform ve hizmet üretim esnasındaki gerçek zamanlı olarak yazılım (Prosoft, 2016). kusurları, hataları ve eksiklikleri anlayabilecektir. Yani büyük veri; süreçleri Siber Güvenlik: Endüstri 4.0 ile birlikte optimize etme, kaynakları verimli kullanma gelen standart iletişim protokollerinin artan ve beklenen ürün kalitesini koruma bağlantısı ve kullanımı ile kritik endüstriyel potansiyelini çok daha erken aşamalarda sistemleri ve üretim hatlarını siber güvenlik belirlenmesine yardımcı olacaktır. Özellikle tehditlerine karşı koruma ihtiyacı çarpıcı bir Endüstri 4.0'ın yüksek rekabet ortamında; şekilde artmaktadır. Makinelerin ve işletmelerin bir adım öne geçebilmek için kullanıcıların karmaşık kimlik ve erişim fark yaratmak zorunda olmaları, en ufak bir yönetiminin yanı sıra güvenli, güvenilir bilginin bile büyük önem taşıması sonucu iletişim kurulması da önemlidir (BCG, büyük veri aracılığıyla doğru bilgilere 2015). Endüstri 4,0’ın sağlamış olduğu zaman kaybetmeden sahip olma ve bunu imkânların getirdiği avantajlardan tam hızlı değişim amacıyla kullanma bu olarak yararlanabilmek için, söz konusu kavramın önemini ortaya koymaktadır ortamlarda güvenliğin de maksimum (Davutoğlu vd., 2017; KPGM, 2015; düzeye çıkarılması gerekmektedir (Eldem, Eldem, 2017; Gilchrist, 2016; Banger, 2017; Gilchrist, 2016). Üretimdeki her 2016). PwC (2016) tarafından yapılan bir noktanın birbiriyle güvenli şekilde iletişim araştırmaya göre, büyük veri analizi karar kurabilmesi, farklı tesislerin etkileşime verme sürecinde önemli bir rol girebilmesi, üretimde optimizasyonun temel oynamaktadır. anahtarlarından birini oluşturmaktadır. Rekabetin böylesine yoğun olduğu bir Bulut Bilişim, tüm uygulama, program ve alanda aktarılan verilerin güvenliğinin verilerin sanal bir sunucuda, yani bulutta, sağlanması gerekmektedir (Siemens,2015). toplanması ve internete bağlı her bir cihazın bilgilere, verilere, programlara kolayca 2.4. Endüstri 4.0 Hizmetleri ulaşımın sağlanabildiği hizmetlerin Günümüzde şirketler; artan küresel rekabet, bütününe denir. Bu sistem sayesinde bilişim müşteri gereksinimlerinin her zamankinden tamamen ayrı bir sektör haline gelecek, daha hızlı değişime uğraması ve sürekli bilişim teknolojisi üreten toplumlar gelişen dijitalleşme gibi sebeplerle büyük Endüstri 4.0 kavramını daha iyi algılayacak, zorluklarla mücadele etmekte, özellikle sürdürülebilir rekabette ön sıralarda imalat sektörü hayatta kalmak için iş olacaktır (Davutoğlu vd., 2017; BCG 2015; modellerini sürekli güncel tutacak yeni EBSO 2015). Bulut bilişim sayesinde yaklaşımlar geliştirmek zorunda kullanıcılar; işletme için gerekli
1683 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018 kalmaktadır. (Mitsubishi Electric, 2016). küçük ya da büyük devam eden sorunları Başarı için en önemli faktör ise daha hızlı, hızlı bir şekilde tanımlamak ve çözmek için daha esnek ve verimli üretim sistemleri kullanılmaktadır (EPRS, 2015). kullanarak yeni ürünlerin maliyetini ve Bugüne kadar sadece tekrara dayalı basit pazara sürülme süresini azaltarak rekabet görevler, robotlar tarafından gücünü korumaktır (Mitsubishi Electric, gerçekleştirilebilirken son yıllarda yapay 2016). Bu noktada; daha esnek, daha hızlı, zekâ ve yapay zekâ ile öğrenme gibi daha kaliteli, daha verimli ve müşteri teknolojilerin ortaya çıkmasının yanı sıra eksenli üretim gibi hizmetler vaat eden mevcut verilerin üssel olarak büyümesine dördüncü sanayi devrimi olan endüstri 4.0 ve bu verilerin gelişmiş mantıksal kavramı hayati önem kazanmıştır (EPRS, çözümleme yöntemleri aracılığıyla analiz 2015). edilebilmesine olanak sağlanmıştır. IBM'in Otomasyon, süreç iyileştirme, verimlilik bilişsel sistemi Watson, çok sayıda artışı, üretim optimizasyonu, yeni iş yapılandırılmamış verilerden sentezlenen modellerine ve gelir kaynaklarına ulaşım sezgilere dayalı karmaşık soruları (www.i-scoop.eu, 2018) hizmetleri sunan cevaplayabilmektedir (McKinsey, 2015). kavram dokuz teknolojik unsur ile Polimer, metal, cam, şeker ve çimento dâhil şirketlerin üretkenlik, kalite ve iş süreçlerini birçok malzemeye uygulanabilen 3 boyutlu geliştirebilmelerinin birçok yolunu yazıcılar sadece eklemeli üretim ekipmanı sunmaktadır (Festo, 2018). Avrupa olmaktan çıkmış ve geliştirilmiş robot bilim Parlamentosu tarafından 2015 yılında teknolojileri ile entegre olarak daha düşük yayınlanan raporda Endüstri 4.0 kaynaklı maliyetli üretim ve depolama gibi dijitalleştirilmiş üretimin; imalat seçenekleri ile enerji depolama ve süreçlerinde, iş modellerinde ve elde edilen toplamanın yenilikçi bir şekli haline çıktılarda büyük değişikliklere neden dönüşmüştür (McKinsey, 2015). olacağı sonucuna ulaşılmıştır. Akıllı Dijital dönüşüm; tedarik zincirinin, ilk ve fabrikalar üretimde esnekliği artıracak, son noktası olarak kabul edilen müşteri müşteri isteklerine hızla cevap vermeye ihtiyaçlarının tespit edilmesinden ürünün yarayacak otomasyon sistemleri ve üç son kullanıcının eline ulaşmasına kadar her boyutlu yazıcılar, müşteri eksenli üretim aşamasında daha akıllı, daha şeffaf ve daha olarak isimlendirilen kişiselleştirilmiş verimli hale getiren tek bir veri tabanı hizmetlere harcanan zamanı azaltırken, oluşturacaktır (Deloitte, 2014). ürün kalitesini artıracaktır. Kalite artışı ise maliyetlerin düşürülmesinde ve dolayısıyla rekabet avantajı elde etmede önemli bir rol oynamaktadır. Avrupa’da bulunan ilk 100 3. METODOLOJİ üretim işletmesinin; üretim sürecindeki Almanya’da ortaya çıkmasının ardından hataları gidermeleri durumunda, hatalı tüm dünyada hızla yayılan dördüncü sanayi ürünleri hurdaya çıkarma ve yeniden işleme devrimi kavramı, rekabetin ön planda maliyetlerinden kurtulup yaklaşık olarak olduğu tüm diğer sektörler gibi lojistik 160 milyar Euro tasarruf sağlayacakları sektöründe de hızlı bir şekilde önemli öngörülmektedir. Dijital tasarımlar ve sanal duruma gelmiştir. Bu sebeple çalışmanın modelleme teknolojileri ise ürünlerin amacı; lojistik sektörünün endüstri 4.0 tasarımı, üretimi ve sunumu arasındaki dönüşümü; lojistik şirketlerinde kullanılan süreyi kısaltacaktır. Ayrıca, ürün endüstri 4.0 teknolojileri, dönüşüm geliştirmenin dijital ve fiziksel üretim sırasında karşılaşılan zorluklar ve elde teknolojileri ile entegre edilmesi ürün edilen faydalar olarak örnek olaylar ışığında kalitesini artırırken hata oranlarının önemli derinlemesine incelemek olarak ölçüde azalması ile ilişkilendirilmiştir. belirlenmiştir. Daha önce de söz edildiği Sensörler aracılığıyla toplanan veriler, gibi endüstri 4.0 ve lojistik 4.0 kavramları büyük veri teknikleri ile analiz edilerek literatüre yeni girmiş kavramlardır ve
1684 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı öncelleri ve sonuçlarına dair henüz yeterli endüstri 4.0 teknolojilerini, lojistik 4.0 veri bulunmamaktadır. Bu doğrultuda kavramında kullanımı, keşfedici örnek olay kavramın nitel yöntemler kullanılarak çalışması yöntemi ile derinlemesine analiz araştırılmasının konunun daha iyi edilmiştir. Elde edilen verilere çalışmanın anlaşılmasında literatüre önemli bir katkı bulguları kısmında yer verilmiştir. sağlayacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda lojistik 4.0 kapsamındaki çalışmaları ile farkındalık yaratan ve sektörün lokomotifi 4. BULGULAR konumunda bulunan bir lojistik firması ile Çalışmada lojistik firmasının endüstri 4.0 vaka analizi yapılmasına karar verilmiştir. kapsamında devam etmekte olan; Çalışmada; lojistik firmasının Endüstri 4.0 kapsamında devam eden proje bilgileri, nesnelerin interneti, büyük veri ve görüntü projenin amaçları, çözülmesi amaçlanan izleme teknolojileri ile ilgili üç projesi detaylı olarak analiz edilmiştir. Analiz problemler, kullanılan endüstri 4.0 sürecinde; projelerin amaçları, çözüm teknolojileri, projenin mevcut durumu ve bulmaya çalışılan problemleri, kullandıkları projelerden beklenen faydalar sunulacaktır. teknolojiler, projeden elde edilmesi Örnek olay çalışmaları, temsil niteliğine beklenen fayda ve projelerin mevcut sahip tek bir kişi, kurum veya olayın durumları incelenmiştir. ayrıntılı biçimde incelenmesine ve tanıtılmasına yönelik çalışmalar olup elde 4.1. Nesnelerin İnterneti edilen bilgilerin benzeri durumlar için de Proje İsmi: Nesnelerin Sosyal İnterneti ile geçerli olacağı varsayılmaktadır Geleceğin Bilişsel Lojistik Operasyonları (Seyidoğlu, 1995). Örnek olay çalışmaları; bir kişi, bir süreç, bir kurum ya da bir grubu Projenin çıkış noktası, ulaştırma sektörünün derinlemesine incelemek, araştırmak için dünya enerji tüketiminin yaklaşık %30’unu oldukça elverişli desenler olarak ve karbondioksit emisyonlarının %25’ini tanımlanmasına ek olarak tek bir vakanın oluşturması, bu durumun lojistik seçilmesi durumunda “gerçek” hakkında endüstrisinin önemli sorunlarından biri olabildiğince anlamlı ve çok bilgi haline gelmiş olması, bu duruma çözüm sağlayabilmektedir (Vural ve Cenkseven, bulabilmek ve lojistik operasyonların 2005). Örnek olay çalışmaları; bireysel, çevreye verdiği zararı azaltabilmenin örgütsel, politik ya da sosyal olaylar ile öneminin gün geçtikçe artıyor olmasıdır. ilgili konularda mevcut bilgilere katkıda Bu sebeple projenin amacı; karmaşıklığı bulunmak amacıyla oldukça yoğun azaltmak, işbirlikçi lojistiği geliştirmek, kullanılmaktadır (Aytaçlı, 2012). Örnek mümkün olduğunda yük paylaşımından ve olay çalışmaları literatürde; açıklayıcı, nakliye ihtiyaçlarını birleştirmekten keşfedici ve tanımlayıcı olmak üzere üç ana kaynaklanan maliyetleri azaltmak olarak grupta incelenmektedir (Yin, 2003). tanımlanmıştır. Keşfedici durum çalışmaları genel olarak Projede; lojistik organizasyonların eski araştırmacının odak noktası doğrultusunda sistemlerinin, bilişim ve iletişim toplanılan verilerin içerisinde araştırılan teknolojileri kapsamında sunulan yenilikçi olguyu keşfetmek için kullanıldığından birlikte çalışabilirlik (interoperability) (Leymun vd., 2017), bu çalışmada keşfedici çözümleri ile değiştirilip mevcut örnek olay çalışması uygulanmasına karar yazılımların güncellenmesi ile önemli verilmiştir. Keşfedici örnek olay miktarlarda tasarruf potansiyeli çalışmalarında amaç; temel olarak “ne”, bulunabileceği savunulmaktadır. Altyapı “neden” ya da “nasıl” sorularını yatırımlarının ve teknolojik geliştirme ve cevaplamak, gelecek çalışmalar için iyileştirmelerin gerekli olduğu tüm kara ve öneriler getirmek ya da hipotezler demir yolu bağlantılarının omurgası geliştirmektir (Leymun vd., 2017). Bu konumunda bulunan multimodal sebeple, çalışmada lojistik firmasının merkezlerde (hub), navlunun farklı birimler
1685 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018 tarafından yönetilmesi sebebiyle veri yönlendirilen ve bunu yaparken oluşturulan alışverişlerinde önemli ölçüde boşluklar büyük verileri analiz ederek verimli olarak oluştuğu görülmektedir. Bu boşlukların kullanan bir multimodal yük taşıma sistemi ortadan kaldırılması adına tüm paydaşların olarak planlanmaktadır. Projenin bu (ulaştırma ve lojistik operatörleri, aşamasından elde edilecek nihai çıktının ise KOBi’ler, kamu otoriteleri ve toplum) oluşturulan bu CLO’ların süreçteki karşılıklı olarak kabul edilmiş diller ve aktörlere (sürücü, yönetici,vb.), daha protokoller altında dinamik olarak verimli ve çevre dostu multimodal etkileşime girdiği bu merkezlerde ulaştırma seçenekleri önermesi olarak oluşturulacak olan entegre sistemler, daha planlanmaktadır. verimli bir lojistik yönetim sisteminin Teknolojik boyut ise, nesnelerin sosyal oluşturulmasının ilk adımı olarak interneti tarafından desteklenen işbirliği görülmektedir. Nesnelerin interneti platformu olarak isimlendirilmiştir. Bu teknolojisinin ise, bu multimodal boyutun temel işlevi, büyük lojistik sistemlerde farklı kaynak ve sistemlerden operatörleri, KOBİ'ler ve diğer paydaşların gelen verilerin füzyon ve akıllı analizi temel işlevselliğine erişim kolaylığı yoluyla lojistik süreçleri daha akıllı ve daha sağlayan ve kesintisiz operasyonel birlikte çalışabilir hale getirebileceği entegrasyona olanak tanıyan bir altyapı düşünülmektedir. kurulumudur. Nesnelerin Sosyal İnterneti Projeden beklenen nihai sonuç; gelecekteki (Social Internet of Things- SIOT) olarak lojistik süreçlerin daha bilişsel ve işbirlikçi adlandırılan sistem ile bilimsel boyut (birlikte çalışabilir) hale gelmesini aracılığıyla elde edilen CLO'ların mevcut sağlayacak gerekli kavramsal çerçeve ve statü ve tespit edilen potansiyel araçları oluşturmak, lojistik süreçlerde yer anormalliklere dayanarak potansiyel alan tüm nesnelere bilişsel davranış alternatifleri ve çözümleri analiz etmesini, özellikleri kazandırmak ve bu bilişsel iletişim kurmasını ve “pazarlık etmesini” nesnelerin birbirleri ile iletişim kurmasına, sağlaması beklenmektedir. Ayrıca, güvenli güvenli ağlar aracılığıyla gerekli bilgileri bilgi paylaşımı amacıyla projede; veri paylaşmalarına ve dış müdahale güvenliği, gizlilik, veri sahipliği yönetimi gerekmeden birlikte çalışmalarına olanak ve veri paylaşımı politikalarının sağlayacak ortamı ve teknolojiyi uygulanmasıyla ilgili mekanizmaları geliştirebilmektir. Söz konusu sonuca birleştirerek veri paylaşımı, etkinlik ulaşabilmek adına proje, bilimsel, yönetimi ve süreç geliştirilmesine yönelik teknolojik ve işletme olmak üzere üç ana araçların sunulması planlanmaktadır. yapısal blok üzerine kurulmuştur. Şekil 4’te İşletme boyutu ile sürekli daha fazla projenin genel şeması ve üç ana yapısal “dinamik ve özerk karar verme ihtiyacı ile boyutun işlevleri detaylı olarak karşı karşıya olan” ve bu sayede gösterilmektedir. performansı artan ya da azalan her düzeyde Bilişsel lojistik nesneleri (cognitive aktöre (sürücü, operatör, vb.); ayrıca lojistik logistics objects- CLO) davranışı olarak işletmecileri ve diğer paydaşlara (şehirler, isimlendirilen bilimsel boyut, bir lojistik yetkililer, vb.) yeni lojistik iş modellerinin operasyona katılan tüm fiziksel nesneleri ve sunulması ve böylece karmaşıklığın ve sistemleri içermektedir. Buna göre, tüm zararlı çevresel etkilerin azaltılması nesne ve sistemler (CLO’lar), özerktir, hedeflenmektedir. duyarlıdır, öğrenebilir ve iş birliği yapabilir. Sonuç olarak, proje kapsamında geliştirilen Proje, CLO’ların bir sonraki eylemlerine CLO’lar, esnek ve dinamik planlama ile karar vermesine, sosyal ağlar yeni bir operasyonel model uygulayacaklar oluşturmasına, birbirleri ile iletişim ve bir CLO limana ulaştığında, elleçleme, kurmasına, birbirlerine yardım etmesine ve taşıma işlemleri gibi ve başlangıçta gömülü yerel sorunları çözmesine yardımcı olacak olan bilgiler (başlangıç, hedef, yük durumu, bir bilimsel danışman tarafından
1686 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı hasar durumu, vb.) verilerin paylaşıldığı bir güncellenecektir. Tüm bu adımlar entegre sosyal ağ tarafından dikkate sayesinde; tedarik zincirinin optimize alınarak yönetilecektir. Sürecin gizliliği, edilmesi, müşteri hizmet kalitesinin tasarımda entegre edilen güvenlik optimize edilmesi, gecikme maliyetlerinin mekanizmaları ile garanti altına alınmış azaltılması ve nakliye başına karbon ayak olacak ve bilgiler süreç ilerledikçe tedarik izinin azaltılması projeden elde edilecek zincirinin sonraki adımlarına doğru başlıca çıktılar olarak belirlenmiştir.
Şekil 4: Nesnelerin İnterneti Projesi Şeması
1687 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018
4.2. Büyük Veri çeşitli araç ve yük ile ilgili, her bir araç için rota ve konum güncellemelerinin Lojistik firmasının Avrupa Birliği Horizon bağımsız olarak ayarlandığı sensör verileri, 2020 projesi kapsamında geliştirdiği projenin adı “Akıllı Lojistikte Süreç müşterilerin iş emirleri, Modelleme için Büyük Veri Analizinin üçüncü parti lojistik hizmetleri Kullanımı”dır. Bu proje kapsamında lojistik (taşıyıcılar, ileticiler, lojistik ve terminal 4.0, akıllı lojistik ve gelişmiş dijitalleşme operatörleri), terimleri önem arz etmektedir. “Lojistik açık kaynaklı sistemler ve 4.0”, Siber Fiziksel Sistemler (CPS) tarafından eklenen yenilikler ve sosyal medyaya değinilmesi uygulamalar ile lojistiğin kullanılması amaçlamaktadır. kombinasyonu anlamına gelmektedir. Horizon 2020 kapsamındaki projenin “Akıllı Lojistik”, esnekliği arttırabilen, amacı; operasyonla ilgili verileri gerçek piyasa değişikliklerine uyum sağlayabilen zamanlı olarak analiz ederek mevcut ve şirketin müşteri ihtiyaçlarına daha yakın altyapının ritmini yakalayan, mevcut altyapı olmasına yardımcı olacak bir lojistik ve kaynakların kullanımını olumlu yönde sistemidir. Bu yeni paradigma; makinelerin, etkilemek için öğrenilmiş verileri kullanan, cihazların ve insanların gerçek zamanlı sistem esnekliğini ve hizmetini geliştiren, iletişimini ve "Gelişmiş Dijitalleşme" anlamsal-geliştirilmiş bir kendi kendine olarak bilinen terimin kullanımını mümkün öğrenme işlem modeli tasarlamaktır. Büyük kılan internetin artan ve geliştirilmiş veri teknolojilerinin kullanımı yoluyla kullanımının bir sonucudur. kalite, sera gazı emisyonları, yakıt tüketimi, Küresel pazardaki zorlu rekabet, nakliye gecikme zamanları, trafik sıkışıklığı, gelir şirketlerini lojistik ve tedarik zinciri kayıpları, geç teslimatlar ve müşteri operasyonlarını daha etkin bir şekilde şikâyetlerinin azaltılması hedeflenmektedir. yönetmek için akıllı çözümler geliştirmeyi Bunun yanı sıra, makine öğrenimi, derin gerektirmekte ve bu çözümlere ulaşmak öğrenme, yapay zekâ ve veri bilimi için endüstri 4.0’ın dokuz teknolojisinden algoritmaları, operasyonel verimlilik, çevre biri olan büyük veri önemli fırsatlar koruma ve güvenliğini en üst düzeye sağlamaktadır. Bu projede; çıkarmak için tahminler ve yönlendirmeler sağlanması beklenmektedir. Projenin nesnelerin interneti teknolojisi olan sonucunda ise çoklu ortamlarda farklı uydu-etkin araç takip teknolojisinden kuruluşlara uygulanabilecek, semantik üretilen tüm verilerin yeniden tasarlanması olarak yeniden üretilebilir bir model (trafik, hava durumu ve yol durumu bilgisi oluşturması beklenmektedir. ile diğer araçlarla iletişim halinde olan akıllı sistemlere doğru)
1688 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Şekil 5: Büyük Veri Projesi Şeması
4.3. Görüntü İşleme Yönetimi (MFS) ile öncelik durumlarına göre gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. TÜBİTAK Teknoloji ve Yenilik Destek Proje kapsamında Türkiye’de ilk defa 192 Programları Başkanlığı (TEYDEB) adet GPU Core ve 2.13 GHz Quad Core tarafından desteklenen ve lojistik firması işlemciye sahip “Akıllı Kamera” tarafından yürütülen bir diğer proje ise tasarlanacaktır. Akıllı kamera (embedded “Endüstriyel Tabanlı Dinamik Yapıda smart camera) tasarımıyla, görüntü işleme Tümleşik Görüntü Doğrulama ve uygulamaları pahalı ve büyük bilgisayarlara Çözümleme Sistemi Geliştirilmesi”dir. aktarılmadan kamera üzerindeki yüksek Proje kapsamında, firma bünyesinde işlemci gücüne sahip sistem üzerinde geliştirilecek dinamik yapıda tümleşik gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu sistem görüntü doğrulama ve çözümleme sistemi ile tek kamera üzerinde yüksek ile lojistik depo operasyonlarındaki çözünürlüklü görüntü hızla işlenerek; ürünlerin barkod bulunan etiketler ile daha hareket eden ve üründeki konumu değişken yüksek doğrulukta izlenebilmesi ve etkin olan barkod ve kare kodlar okunabilecektir. malzeme sevkiyatının Malzeme Akış Böylelikle, karmaşık depo
1689 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018 operasyonlarındaki hizmet kalitesini azaltıcı noktasındaki önemi doğrultusunda daha az ve ürünün son tüketiciye ulaşmasında maliyet, iş gücü ve zaman ile depo tedarik zinciri halkasını zayıflatan operasyonlarında operasyonel problemler çözülerek, kullanıcı hataları mükemmellik sağlanabilecektir. azaltılacak, daha hızlı veri girişi yapılması Tasarlanacak güçlü ve modüler sistem ile sağlanması hedeflenecektir. Endüstri 4.0 ile ithal edilen sistemler firma bünyesinde birlikte; görüntü işleme teknolojilerinin, geliştirilebilecek, Türkiye’nin uluslararası otomasyon sistemlerinin ve robotik arenadaki rekabet gücü arttırılabilecektir. sistemlerin akıllı hale getirilmesi Şekil 6: Görüntü İşleme Projesi Şeması
4.4. Projelerin Genel Özellik ve Çıktıları amaçları; maliyetlerin ve çevreye verilen zararların azaltılması, yeni iş modellerinin Çalışma kapsamında incelenen lojistik tasarlanması ve izlenebilirliğin artırılması şirketinde geliştirilen projeler detaylı olarak olarak belirtilmiştir. Çalışmada projelerin incelendiğinde nesnelerin interneti, büyük paydaşları olarak yasa koyucu kamu veri ve görüntü işleme teknolojilerinin otoritelerinden kobilere, tedarik zincirinin ağırlıklı olarak kullanıldığı her aşamasındaki aracılara ve nihai gözlemlenmiştir. Endüstri 4.0 projelerinin tüketicilere kadar geniş kitlelerin projelere lojistik sektöründe kullanımının başlıca ortak olması gerekliliği ya da proje
1690 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı çıktılarından yararlanacakları belirtilmiştir. boyutu olmak üzere iki ana grupta Projelerden beklenen faydalar ise değerlendirilmiştir. Projelerin beklenin işletmelerin organizasyon yapıları dâhilinde faydaları ve nihai çıktıları ile ilgili detaylı değerlendirilmiş ve teknolojik ve işletme bilgi Tablo 1’de gösterilmektedir.
Tablo 1: Projelerin Genel Özellikleri No 7.1 7.2 7.3 Görüntü Doğrulama ve Çıkış Bilişsel Lojistik Akıllı Lojistikte Süreç Çözümleme Sistemi Noktası Operasyonları Modelleme Geliştirme Operasyonları daha yüksek Projenin Maliyeti düşürmek ve Anlamsal geliştirilmiş iş doğrulukta izlemek ve etkin Amacı emisyon azaltmak modeli tasarlamak sevkiyatın önceliğe göre gerçekleştirmek Uygulama Lojistik ve Tedarik Lojistik Depo Multimodal Merkezler Alanı Zinciri Operasyonları Operasyonları Lojistik Operatörleri, Taşıyıcılar, ileticiler, Lojistik firmaları, tedarik Paydaşlar Kobiler, Kamu lojistik ve terminal zinciri paydaşları Otoriteleri, Toplum operatörleri - Görüntü İşleme - Büyük Veri - Barkod Sistemi Kullanılan - Nesnelerin İnterneti - Nesnelerin İnterneti - Akıllı Otomasyon Teknolojiler - Büyük Veri - Sensör Verileri Sistemleri - Akıllı Robotik Sistemleri Teknolojik Boyut Teknolojik Boyut - Paydaşların - Uydu-etkin takip entegrasyonunu Teknolojik Boyut teknolojisi ile yeniden sağlayacak kesintisiz - Akıllı Kamera tasarım operasyonel altyapı - Yüksek Çözünürlük - Rota konum kurulması - Daha hızlı veri girişi güncellemesi - Duyarlı, öğrenebilen, iş - Malzeme Akış Yönetimi - Yapay zekâ ve veri birliği yapabilen, özerk (MFS) bilimi algoritması CLO’ların birbirleri ile - Derin öğrenme iletişim kurması İşletme Boyutu Beklenen - Müşteri şikâyetlerinin Fayda azaltılması İşletme Boyutu - Gelir kayıplarının - Düşük maliyet, daha az iş İşletme Boyutu azaltılması gücü ve zaman - Lojistik iş modelleri - Geç teslimatın - Rekabet gücünün oluşturması önlenmesi arttırılması - Karmaşıklığı ve çevreye - Yakıt tüketimini - Hizmet kalitesinin verilen zararın azaltılması azaltmak arttırılması - Sera gazı emilimini - Kullanıcı hatalarının azaltmak azaltılması - Çevre-koruma ve güvenlik - Tedarik zincirinin optimize edilmesi Tasarlanan güçlü ve - Müşteri hizmet Çoklu ortamlarda farklı modüler sistem ile ithal kalitesinin optimize kuruluşlara uygulanacak, Projenin edilen sistemler firma edilmesi semantik olarak yeniden Çıktısı bünyesinde geliştirilecek ve - Gecikme maliyetlerinin üretilebilir bir çerçeve Türkiye’nin uluslararası azaltılması tasarımı rekabet gücü arttırılacaktır - Nakliye başına karbon ayak izinin azaltılması
1691 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018
5. SONUÇ 2011 yılında Alman hükümeti tarafından projelerinin yeni bir vizyon geliştirilmesine ortaya çıkarılan dördüncü sanayi devrimi ihtiyaç duyduğu ve sisteme dahil olan kavramı gündeme geldiği ilk günden beri herkesin işbirliği içinde hareket etmesinin dikkatleri üzerine çekmekte ve son yıllarda önemini ortaya koymuştur. Bunu mümkün geliştirilen teknolojiler ve robotik kılmak için ise devlet destekli yatırımlara teknolojilerdeki gelişmeler; çeşitli ulusal ve ek olarak nihai tüketicilerin farkındalığını uluslararası kongre ve konferanslar arttıracak yeni düzenleme ve pazarlama aracılığıyla popülerliğini hızla araçlarına ihtiyaç duyulduğu arttırmaktadır. Amacı; lojistik sektörünün düşünülmektedir. endüstri 4.0 dönüşümünü, çalışmada söz İşletmelerin organizasyon yapıları dâhilinde edilen endüstri 4.0 bileşenleri dahilinde bilimsel, teknolojik, çevresel ve işletme derinlemesine incelemek olan çalışmada, boyutu olmak üzere 4 ana grupta incelenen Türkiye’de lojistik 4.0 uygulamalarını aktif proje beklentilerinde, çevresel boyutta; sera olarak kullanmakta olan bir lojistik şirketi gazı emilimi, yakıt tüketimi ve karbon ayak ile derinlemesine görüşmeler yapılmış ve izini azaltmak başlıca beklentiler olarak işletmenin lojistik 4.0 uygulamaları, tespit edilmiştir. Projelerin teknolojik işletmenin projeleri kapsamında detaylı beklentileri incelendiğinde; sistemler ve olarak incelenmiştir. paydaşlar arası entegrasyonu sağlayacak Çalışmada; nesnelerin interneti, büyük veri, altyapıların oluşturulması, daha yüksek sensör/görüntü işleme ve otomasyon çözünürlükteki akıllı kameralar ile uydu- teknolojilerinin lojistik sektöründe ağırlıklı takip sistemlerinin verimli hale getirilmesi, olarak kullanılan teknolojiler olduğu akıllı robotların birbirleri ile iletişim gözlenmiştir. Bununla birlikte çalışma kurmasının sağlanması beklenen başlıca kapsamında incelenen üç projede, dokuz faydalar olarak belirtilmiştir. İşletme endüstri 4.0’ teknolojisinin beşinin aktif boyutu özellikle daha verimli lojistik iş olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Akıllı modelleri oluşturulması üzerine robotlar, yatay ve dikey sistem odaklanmıştır. Bunun yanında, müşteri entegrasyonu, nesnelerin interneti, büyük şikâyetlerinin, maliyetlerin, iş gücünün ve veri ve bunlarla bağlantılı olarak bulut birim işe harcanan zamanın azaltılması, bilişim teknolojileri incelenen lojistik hizmet kalitesinin ve rekabet gücünün firmasında aktif olarak kullanılan arttırılmasının da literatürde söz edilen teknolojilerdir. Simülasyon, eklemeli Endüstri 4.0 hedeflerine paralel olarak üretim, arttırılmış gerçeklik ve siber incelenen lojistik firması tarafından güvenlik gibi teknolojilerin ise incelenen hedeflendiği gözlenmiştir. lojistik firması düzeyinde çalışılmadığı Projelerin nihai çıktıları, projelerden tespit edilmiştir. beklenen faydalar ile aynı doğrultuda Endüstri 4.0 projelerinin lojistik sektöründe oluşturulmuş ve endüstri 4.0 projelerinin kullanımının başlıca amaçlarının; başarılı olarak yapılandırılması sonucunda maliyetlerin ve çevreye verilen zararların tedarik zincirinin ve müşteri hizmet azaltılması, yeni iş modellerinin kalitesinin optimize edileceği ve tasarlanan tasarlanması ve izlenebilirliğin artırılması güçlü sistemler ile Türkiye’nin uluslararası olarak belirtilmiştir. Ayrıca çalışmada rekabet gücünün artacağı öngörülmektedir. projelerin paydaşları olarak yasa koyucu Çalışmadaki en önemli kısıt sadece bir kamu otoritelerinden Kobilere, tedarik lojistik firmasının Endüstri 4.0 projelerinin zincirinin her aşamasındaki aracılara ve incelenebilmiş olmasıdır. Lojistik nihai tüketicilere kadar geniş kitlelerin sektöründe görev alan farklı aktörler ve projelere ortak olması gerekliliği ya da lojistik hizmetlerden yararlanan farklı proje çıktılarından yararlanacakları paydaşlar açısından Endüstri 4.0 kavramı belirtilmiştir. Bu çıktı Endüstri 4.0 üzerine ve mevcut Endüstri 4.0 projelerinin
1692 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı incelenerek farklı sorunların, eksikliklerin TEŞEKKÜR tespit edilmesinin ve eksikliklerin önem Çalışmanın uygulama kısmında incelenen sırasının tespit edilerek çözüm önerilerinin projeleri bizimle paylaşan EKOL Lojistik geliştirilmesinin literatüre ve sektör Ar-Ge Merkez Proje Ofisi’ne ve Sayın Ebru uygulayıcılarına fayda sağlayacağı Al hanıma yardım ve desteklerinden ötürü düşünülmektedir. teşekkür ederiz.
KAYNAKÇA 1. ACATECH (2013). “Industrie 4.0. ustry-40-or-industrial-internet-things- Recommendations for Implementing whats-your-preference, 06.03.2018. the Strategic Initiative”,Final Report of 9. BUNGARTZ, H.J., ZIMMER, S., the Industry 4.0 Working Group. BUCHHOLZ, M., PFLÜGER, D. 2. ADEYERİ, M. K., KHUMBULANI (2014). “Modeling and Simulation: An M., and OLUKOREDE T. A.,(2015). Application-Oriented Introduction”, “Integration of Agent Technology into Springer Verlag Berlin Heidelberg, Manufacturing Enterprise: A Review 2014. and Platform for Industry 4.0.” In 2015 10. CHEN, T. VE TSAI, H. (2017). International Conference on Industrial “Ubiquitous Manufacturing: Current Engineering and Operations Practices, Challenges, and Management (IEOM), 1–10. Dubai: Opportunities” Robotics and IEEE Computer-Integrated Manufacturing 45 3. AYTAÇLI, B. (2012). “Durum (June): 126–132. Çalışmasına Ayrıntılı Bir Bakış”, 11. CRO (2015). The Smart Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Factory – Risk Management Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Perspectives”, Aralık 2015. Haziran 2012, 3 (1), 1-9 12. DAVUTOĞLU, N. A., AKGÜL, B. 4. BANGEMANN, T., MATTHIAS R., VE YILDIZ, E. (2017). “İşletme MARIO T., AND CHRISTIAN D. Yönetiminde Sanayi 4.0 Kavramı İle (2016). “Integration of Classical FarkındalıkOluşturarak Etkin Bir Components into Industrial Cyber- Şekilde Değişimi Sağlamak”, Physical Systems”, Proceedings of the Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, IEEE 104 (5): 947–959. 52: 544-567. 5. BANGER, G. (2016). Endüstri 4.0. 13. DELOITTE (2014). “Industry 4.0. UMYO,Dorlion Yayıncılık, Ankara Challenges and Solutions for The 6. BCG (THE BOSTON CONSULTING Digital Transformation and Use of GROUP) (2015). “Industry 4.0: The Exponential Technologies”, Future Productivity and Growth in http://www2.deloitte.com/content/dam/ Manufacturing Industries”, Nisan 2015. Deloitte/ch/Documents/manufacturing/ ch-en-manufacturing-industry-4-0- 7. BCG(THE BOSTON CONSULTING 24102014.pdf , 25/07/2018. GROUP) (2016). “Winning the Industry 4.0 Race: How Ready are 14. EBSO (2015). Ege Bölgesi Sanayi Danish Manufacturers?”, Aralık, 2016. Odası, “Sanayi 4.0 Uyum Sağlayamayan Kaybedecek”, Ege 8. BERNARDINI, L. D., (2015). Bölgesi Sanayi Odası Dergisi, Ekim “Industry 4.0 or Industrial Internet of 2015. Things: What’s Your Preference?” http://www.inovasyon.org/pdf/EBSO.S https://www.automationworld.com/ind
1693 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018
anayi-4.0_Raporu.Ekim.2015.pdf, Usage Monitoring System: An Initial Erişim Tarihi:13.11.2016. Analyses”, MM Science Journal 2015 (4): 794–798. 15. ELDEM, M. O. (2017). “Endüstri 4.0”,TMMOB EMO Ankara Şubesi 25. KAGERMANN, H., WAHLSTER, W. Haber Bülteni 2017/3 AND HELBIG, J. (2013). “Securing the Future of German Manufacturing 16. EPRS (2015). “Industry 4.0 Industry: Recommendations For Digitalisation for productivity and Implementing The Strategic Initiative growth. European Parliament Research Industrie 4.0”, Frankfurt/Main 2013. Service”. Briefing, September, 2015. 26. KPMG (2015). “Sanayi 4.0 Dördüncü 17. EVANS, C., (2017). “How to achieve Sanayi Devrimi. Yarının Fabrikaları Industry 4.0 Neye Benziyor?”, Kasım 2015 goals?”,https://www.medicalplasticsne ws.com/news/how-to-achieve-industry- 27. LANDRISCINA, F. (2013). 4-0-goals/, 07.03.2018. “Simulation and Learning A Model- Centered Approach”, Springer-Verlag 18. EVANS, P. C., AND ANNUNZIATA, New York, 2013. M. (2012). “Industrial Internet: Pushing the Boundaries of Minds and 28. LASI, H., FETTKE, P., KEMPER, H. Machines”, Boston, MA: General G., FELD, T., & HOFFMANN, M. Electric. (2014). “Industry 4.0”, Business & Information Systems Engineering, 6(4), 19. FESTO (2018). “The fundamentals of 239-242. Industry 4.0:Its drivers, goals and core elements”, 29. LEITAO, P., JOSE B., MARIA- http://www.festodidactic.com/ov3/med ELEFTHERIA CH. ia/customers/1100/festo_the_fundamen PAPADOPOULOU, AND IAKOVOS tals_of_industry_4.0_its_drivers,goals_ S. VENIERIS. (2015). and_core_elements_one_day_seminar_ “Standardization in Cyber-Physical 1.pdf, 07.03.2018. Systems: The ARUM Case.” In 2015 IEEE International Conference on 20. FIRAT, S. Ü. VE FIRAT, O. Z. (2017). Industrial Technology (ICIT), 2988– “Sanayi 4.0 Üzerine Karşılaştırmalı Bir 2993. Seville: IEEE. İnceleme: Kavramlar, Küresel Gelişmeler ve Türkiye”. Toprak 30. LEYMUN, Ş. O., ODABAŞI, H. F., İşveren Dergisi, 114:.10-23 YURDAKUL, I. K., OZAN LEYLUM, Ş., ODABAŞI, H. F., & KABAKÇI 21. GILCHRIST, A. (2016). “Industry 4.0 YURDAKUL, I. (2017). “Eğitim – The Industrial Internet of Things”, Ortamlarında Durum Çalışmasının Bangken, Nounthabri, Thailand. Önemi”, Eğitimde Nitel Araştırmalar 22. GÖTZ, M. VE JANKOWSKA, B. Dergisi, 5(3), 367-385. (2017). “Clusters and Industry 4.0–do 31. LI, X., DI L., JIAFU W., they fit together?”, European Planning ATHANASIOS V. V., CHIN-FENG Studies, 25(9), 1633-1653. L., AND SHIYONG W. (2015). “A 23. ICV (INTERNATIONAL Review of Industrial Wireless CONTROLLER ASSOCIATION) Networks in the Context of Industry (2015). “Industrie 4.0 Controlling in 4.0”, Wireless Networks, 1–19. the Age of Intelligent Networks: 32. LIAO, Y. X., DESCHAMPS, F., Dream Car of the Dream Factory of the LOURES, E. D. R., & RAMOS, L. F. ICV 2015”. P. (2017).“Past, Present And Future Of 24. JANAK, L., AND ZDENEK H. Industry 4.0-A Systematic Literature (2015). Machine Tool Health and Review And Research Agenda
1694 C.23, Endüstri 4.0 ve Lojistik Sektörüne Yansımalarının Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Proposal”, International Journal of 43. SCHMIDT, N., ARNDT L., Production Research, 55 (12): 3609- RONALD, D. R., MATTHIAS F., 3629. AND JAN V. (2015). “Characterizing Integration Approaches: Identifying 33. LUO, W. (2014). “Germany Industrial Integration Approach Candidates for 4.0 Strategic Enlightenment to China’s Use in Industrie 4.0.” In 2015 IEEE Industrial Transformation”, Fiber 13th International Conference on Reinforced Plastics/Composites, 125- Industrial Informatics (INDIN), 527– 128. 532. Cambridge: IEEE. 34. MAYNARD, A. D. (2015). 44. SELEK, A., (2018). “Endüstri Tarihine “Navigating the Fourth Industrial Kısa Bir Yolculuk”, Revolution”, Nature Nanotechnology http://www.endustri40.com/endustri- 10 (12): 1005–1006. tarihine-kisa-bir-yolculuk/, 04.03.2018. 35. MCKINSEY (2015). “Industry 4.0 45. SEYIDOĞLU, H. (1995). Bilimsel How to Navigate Digitization of The Araştırma ve Yazma El Kitabı, Güzem Manufacturing Sector”, McKinsey Yayınları, İstanbul. ISBN: 975-7516- Digital 09-0. 36. MIAO, X. (2014). “Industry 4.0: New 46. SHAFIQ, SI, SANIN, C., Industrial Revolution Andupgrading of SZCZERBICKI, E. VE TORO, C. Industrial Automation", Automation In (2015). “Virtual Engineering Object / Petro-Chemical Industry, 1-5. Virtual Engineering Process: a 37. MITSUBISHI ELECTRIC (2016). Specialized Form of Cyber Physical “Industry 4.0 Solutions Centre Stage System for Industrie 4.0”, Procedia for Mitsubishi Electric During SPS IPC Computer Science 60: 1146-1155. Drives 2016”, Mitsubishi Electric: 47. SIEMENS, AG. (2015). “Endüstri 4.0 Changes for the Better. Nuremberg, Yolunda”, Germany. Siemens.com.tr/dijitalfabrikalar 38. ÖZEL, M. A., (2016). “Endüstri 4.0 48. SMIT., J., KREUTZER, S., Nedir?”,https://www.muhendisbeyinler MOELLER, C.VE CARLBERG, M. ( .net/endustri-4-0-nedir/, 06.03.2018. 2016). “Industry 4.0,” Industry 4.0 39. PROSOFT (2016). “Crafting the Analytical Study. European Future: A Roadmap For Industry 4.0 In Parliament's Committee on Industry, Mexico”, Meksika, Nisan, 2016. Research and Energy (ITRE)http://www.europarl.europa.eu/ 40. PWC RegData/etudes/STUD/2016/570007/I (PRICEWATERHOUSECOOPERS) POL_STU(2016)570007_EN.pdf,.04.0 (2014). “Industry 4.0 – Opportunities 4.2018. and Challenges of the Industrial Internet”, 2014: 52. 49. SOMMER, L. (2015). “Industrial Revolution—Industry 4.0: Are German 41. PWC Manufacturing SMEs the First Victims (PRICEWATERHOUSECOOPERS) of This Revolution?” Journal of (2016). “Industry 4.0: Building the Industrial Engineering and Digital Industrial Enterprise”, 2016 Management 8 (5): 1512–1532. Middle East Industry 4.0 Survey. 50. STOCK, T VE SELIGER, G. (2016). 42. RENNUNG, F., CAIUS T. L., AND “Opportunities of Sustainable ANCA D. (2016). “Service Provision Manufacturing in Industry 4.0”, 13th in the Framework of Industry 4.0”, Global Conference on Sustainable Procedia - Social and Behavioral Sciences 221: 372–377.
1695 SAATÇİOĞLU – TUĞDEMİR KÖK - ÖZİSPA 2018
Manufacturing – Decoupling Growth Security and Sustainability Issues 5 (2): from Resource Use. 241–247. 51. TAHA, E., TOKUR, İ., VE AKAR, H. 57. WANG, S., WAN, J., LI, D. VE (2017). “Endüstri 4.0 ve Geleceğin ZHANG, C. (2016). “Implementing Lojistiği”, Lojistik Sektör Raporu, Smart Factory of Industrie 4.0: An MUSIAD (Müstakil Sanayici Ve Outlook”, Hindawi Publishing İşadamlari Derneği). Kasım 2017, Corporation – International Journal of İstanbul. Distributed Sensor Networks. 52. THOBEN, K., JENS P., STEFAN W., 58. WEHLE, H. (2016). “Augmented MICHAEL T., AND DIRK W. (2014). Reality and the Internet of Things (IoT) “Considerations on a Lifecycle Model / Industry for Cyber-Physical System Platforms.” 4.0”,https://www.researchgate.net/publ In Advances in Production ication/288642701, 27.03.2018. Management Systems: Innovative and 59. WWW.I-SCOOP.EU (2018). Knowledge- Based Production https://www.i-scoop.eu/industry-4-0/, Management in a Global-Local World, Industry 4.0: the fourth industrial edited by Bernard Grabot, Bruno revolution – guide to Industrie 4.0, Vallespir, Samuel Gomes, Abdelaziz 07.03.2018. Bouras, and Dimitris Kiritsis, 85–92. Berlin: Springer Berlin Heidelberg. 60. YILMAZ, E. (2016). “Endüstri 4.0 Nedir? Amacı ,Pozitif Yönleri ve 53. TRAPPEY A.J.C., TRAPPEY C. V., Faydaları ve GOVINDARAJAN U. H., CHUANG Zararları”,http://korkmazhaber.com/en A. C., SUN J. J. (2016). “A Review of dustri-4-0-nedir-amaci-pozitif-yonleri- Essential Standards and Patent faydalari-ve-zararlari-8906.htm, Landscapes for the Internet of Things: 06.03.2018. A Key Enabler for Industry 4.0”, Advanced Engineering Informatics, 61. YIN, R. K. (2003). Case Study Article in Press, 2016. Research Design and Methods (3. Baskı). London: Sage Publications. 54. TUSIAD (2016). “Türkiye’nin Küresel Rekabetçiliği için Bir Gereklilik Olarak 62. ZHAN, Z., XIAO F. L., YUE J. G., Sanayi 4.0: Gelişmekte olan Ekonomi JUN Z., HENRY S. H. C., AND YUN Perspektifi”, Mart, 2016. L. (2015). “Cloud Computing Resource Scheduling and a Survey of Its 55. VURAL, R. A. VE CENKSEVEN, F. Evolutionary Approaches”, ACM (2005). “Eğitim Araştırmalarında Computing Surveys 47 (4): 1–33. Örnek Olay (Vaka) Çalışmaları: Tanımı, Türleri, Aşamaları Ve 63. ZHOU, K., LIU, T. VE ZHOU, L. Raporlaştırılması”, Süleyman Demirel (2015). “Industry 4.0: Towards Future Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Industrial - Opportunities and Dergisi, 6(10), 126-139. Challenges”, 12th International Conference on Fuzzy Systems and 56. WAHL, M. (2015). “Strategic Factor Knowledge Discovery (FSKD). Analysis for Industry 4.0.”, Journal of
1696 Süleyman Demirel Üniversitesi Suleyman Demirel University İktisadi ve İdari Bilimler The Journal of Faculty of Economics Fakültesi Dergisi and Administrative Sciences Y.2018, C.23, Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Y.2018, Vol.23, Special Issue on Industry 4.0 and Özel Sayısı, s.1697-1706. Organizational Change, pp.1697-1706.
SERMAYE BİRİKİMİ, TEKNOLOJİ VE ULUSLARARASILAŞMA OLGULARINI ENDÜSTRİ 4.0 DÖNEMİNDE YENİDEN DÜŞÜNMEK
RETHINKING CAPITAL ACCUMULATION, TECHNOLOGY AND INTERNATIONALIZATION CASES IN INDUSTRY 4.0 PERIOD
Suat AKSOY* * Doktora Öğrencisi, Marmara Üniversitesi, İktisat Bölümü, [email protected], https://orcid.org/0000- 0002-6772-6768
ÖZ Sanayileşme sürecinin yeni bir evresi olan Endüstri 4.0, akıllı teknolojilerin ve robotların yoğun bir şekilde kullanıldığı yeni bir üretim biçimidir. Üretim alanında Sanayi Devrimi’nden günümüze hiç olmadığı kadar sermaye yoğun başka bir ifadeyle robot yoğun üretimi imkanlı hale getirmiştir. Emek gücüne olan ihtiyacın giderek azalması ise küresel rekabetteki konumlarını başta bol ve ucuz emek gücünün varlığından alan gelişmekte olan ve geç kapitalistleşen ülkelerin (GKÜ) kalkınma planlarını Endüstri 4.0 döneminde yeniden oluşturmalarını zorunlu kılmaktadır. Başka bir ifadeyle, Endüstri 4.0 teknolojisi ile dünya ölçeğinde iş bölümü ve uzmanlaşma alanları yeniden belirlenmektedir. Yaşanan değişim süreci teknoloji indirgendiğinde büyüme, refah artışı, akıllı, hatasız ve kişiselleştirilmiş üretim gibi kendi içinde tutarlı, kusursuz bir yaşam olarak sunulabilir. Diğer taraftan kapitalizmin işleyiş yasaları üzerinden ele alındığında ise “akıllı” teknolojiye sahip ol(a)mayanların kaybedeceği bir dönemden bahsedilebilir. Bu çalışmada Türkiye’nin geç kapitalist sanayileşen ülke olma halinden hareketle ikinci seçenek tercih edilecek ve kapitalizmin dünya ölçeğindeki yeni yönelimi olan Endüstri 4.0:Akıllı Üretime geçiş sürecinin etkileri eleştirel bir bakışla incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, uluslararasılaşma, rekabet gücü, iş bölümü ve uzmanlaşma. Jel Kodları: O1, O3, F14
ABSTRACT Industry 4.0, a new phase of the industrialization process, is a new mode of production using intelligent technologies and robots. The gradual decline in the importance of labor force necessitates the developing countries, which have taken their positions in the global competition from the presence of abundant and cheap labor force, to re-establish their development plans in the Industry 4.0 period. In other words, Industry 4.0 technology redefines areas of division and specialization on a world scale. When the process of change is handled only through technology, it can be presented as perfect as growth, prosperity, smart, error-free and personalized production. On the other hand, when we the laws of capitalism are taken into account, we are entering a period that some countries who do not have smart technology, will lose. In this study, the effects of new direction of capitalism, Industry 4.0: Intelligent Production, will be examined critically. Keywords: Industry 4.0, internationalization, competitiveness, division of labor and specialization Jel Codes: O1, O3, F14
1697 AKSOY 2018
GİRİŞ Kapitalizmin dünya geneline yayılma yaşanan endüstri evrelerinin bilgisi eğiliminin önemli aşaması olan Neo-liberal sunulmuştur. İkinci bölümde önce Endüstri dönemde sermaye, küresel ölçekte 4.0’ın uluslararası ticarete yapacağı etkiler mekansal sınırları hızla aşmaya ve her ele alınmış sonrasında bunun Türkiye’nin alanda uluslararasılaşmaya başlamıştır. küresel değer zincirindeki konumuna etkisi Sermayenin dünya ölçeğinde bu hareketinin incelenmiştir. Son bölümde ise Endüstri itici gücü olan ve aynı zamanda bunu 4.0’ın çalışma kapsamında ele alınan olanaklı hale getiren ise ulaştırma, iletişim olgulara etkileri üzerine bir değerlendirme ve üretim alanlarına ait teknolojilerde yapılmıştır. yaşanan gelişmelerdir. Bu gelişmeler hem
ülkelerin ve sermayelerin birbiriyle olan ilişkisini hem de emek gücü piyasasını 1. ENDÜSTRİDE YAŞANAN niteliksel olarak etkilemiş ve DEĞİŞİM-LERİN TARİHSEL dönüştürmüştür. DÖNEMLEN-DİRMESİ Teknoloji üzerinden ele alındığında dünya Tarihsel süreç içinde, insanın doğayı kendi ölçeğinde oluşan yeni iş bölümü ve istek ve ihtiyaçlarına göre değiştirme ve uzmanlaşma alanları karşımıza çıkar. dönüştürme çabasında basitten kompleks Oluşan her yeni iş bölümü ve uzmanlaşma olanlara doğru üretim araçları kullanmıştır. ise ülkelerin uluslararası ticaretini Bu değişimin hızını belirleyen ise bilgi yani belirlemiştir. Başka bir ifadeyle, her ülke teknolojidir. Üretim araçlarında yaşanan gelişmişlik düzeyine göre uzmanlaştığı değişimler 18.yy.da İngiltere’de ortaya alanlarda (ürün ve hizmetlerde) uluslararası çıkan Sanayi Devrimi sonrasında muazzam ticarette yerini alır. Örneğin, kapitalist bir ivme kazanmıştır. 1 Sanayi Devrimi sanayileşme sürecine geç dahil olan ve sonrası artık ülkelerin gelişmişlik azgelişmiş olarak tanımlanan geç göstergelerinin en önemli ölçütü kapitalistleşmiş ülkeler (GKÜ’ler) daha çok sanayileşme düzeyleri olmuştur. 2 katma değeri düşük alanlarda Sanayileşme en genel tanımıyla “insan uzmanlaşırken, sanayileşme sürecine erken ihtiyaçları” 3 doğrultusunda doğanın başlayan gelişmiş, erken kapitalistleşen dönüştürülmesidir. Sanayi Devrimi sonrası ülkelerin (EKÜ’ler) ise daha çok yüksek insanın doğaya olan bu yeni bakışı, tarım katma değerli ürünlerde uzmanlaştığı toplumundan farklılık gösterir. Çünkü doğa görülür. ile ilişkisi değişen insan, doğayı artık üretim sürecinin bir girdisi, hammadde, Bu çalışmada sermaye birikimi, teknoloji, olarak görür. İşleyiş kabaca şöyledir: sermayenin uluslararasılaşması olguları Sermaye sahibi elindeki belirli bir miktar arasındaki ilişkiye Endüstri 4.0: Akıllı para ile üretimi başlatmak için gerekli Üretim Dönemi çerçevesinde bakılmaya girdileri bir araya getirerek üretimi başlatır. çalışılacaktır. Amaç giriş niteliğinde ve Sonrasında doğadan aldığı bu hammaddeyi bundan sonraki çalışmalara yol göstermesi bakımından, Endüstri 4.0 teknolojisinin ortaya çıkardığı/çıkarmakta olduğu yeni 1 Değişimin hızı ve arkasındaki itici güç olan üretim organizasyonunun ve üretim yeri- sermaye birikimine dair genel bir bilgi için bkz: teknoloji ilişkisinin geçmişte ortaya (Aksoy, 2017) 2 Gelişme kavramına dair daha detaylı bilgi için bkz: koyulan yaklaşımların dışında bir (Türkay, 2009; Ercan, 2003). gelişmeye doğru evrildiği gösterilmeye 3 İnsan ihtiyaçları ile kapitalist üretim tarzının çalışılacaktır. Çalışmanın ilk bölümünde zorunluluğundan doğan ihtiyaçlar sermaye birikimi ile ortaya çıkan teknolojik karıştırılmamalıdır. Burada ikincisi kastedilmektedir. İnsan-doğa ilişkisi ve bu gelişmelerin üretim organizasyonunda bağlamda sanayileşmenin daha detaylı tartışması yaptığı etkiler bir dönemlendirme yapılarak için bkz: (Ercan, 2011). gösterilmiş ve Sanayi Devrimi’nden bugüne
1698 C.23, Sermaye Birikimi, Teknoloji ve Uluslararasılaştırma Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı makineler, enerji ve emek gücü kullanılarak işlemden geçirir ve sonunda doğada bulunmayan yeni bir şey/ürün elde eder. Kapitalizmin işleyiş mantığına göre ise sermaye, ortaya çıkan bu ürünü/metayı piyasada satarak yeniden paraya ama başlangıçta yatırdığı paradan daha büyük bir paraya çevirir. Bu çalışmayla ilgili olarak üretim organizasyonunun işleyiş mantığına bakıldığında sermaye birikimi ve teknolojinin birlikteliği ile süreç muazzam bir dinamizm kazanır. “Teknolojik gelişmeler rekabet koşullarında avantaj sağlamak isteyen kapitalistin girişimlerinin hem somut bir göstergesi hem de bir sonucu olarak değerlendirilebilir”(Aksoy, 2016, s102). Dolayısıyla sermayenin yeni teknolojilere olan ihtiyacını bireysel bir tercih olarak değil de içinde bulunduğu kapitalist sistemin işleyiş mantığından kaynaklı ve sermayenin bireysel tercihinin dışında gelişen bir hareket olarak kabul edilmesi gerekir. 4 Bu çalışmanın kapsamı gereği daha detaya inilemeyecektir sadece amaç üretim organizasyonunun içsel bağlantılarına ait bilginin okuyucuya aktarılarak, okuyucunun teknoloji meselesine daha bütünlükçü bakabilmesini sağlamaktır. Böylece endüstri alanında yaşanan değişimleri sadece teknik bir olgu olmaktan öte sermaye birikimi ile olan bağlantısına dair okuyucuyu bilgilendirmektir. Aşağıdaki resimli grafik (Grafik 1), sermaye birikimi ile ortaya çıkan teknolojik gelişmelerin üretim organizasyonunda yaptığı etkileri bir dönemlendirme ile gösterir.
4 Sermaye birikiminin işleyişi ve teknolojiyle bağlantısının eleştirisinde faydalanılan kaynaklar: Marx,2011 ve 2012; Polanyi,2007; Başaran,2011; Çoban,2013
1699 AKSOY 2018
Grafik 1: Endüstri (D)Evrimleri5
Kaynak: http://www.endustri40.com/endustri-tarihine-kisa-bir-yolculuk/, 15.12.2016
5 Bu çalışmada 18yy sonlarında yaşanan sanayi devrimi milat kabul edilecektir. Sonrasında endüstride yaşanan değişimleri anlamak ve tanımlamak için ve ayrıca teknolojiye indirgeyen bir yaklaşımdan kaçmak için bir devrim olarak değil daha çok bir evrim olarak kabul edilmesinin daha doğru olacağını iddia eder. Bu bağlamda, Endüstri 4.0 kapitalist üretim tarzının içinde doğan ve bu sistem içinde kendine yer bulan ama bir önceki sanayileşme evrelerine göre önemli farklılıklar taşıyan yeni bir evre olarak ele alınmaktadır.
1700 C.23, Sermaye Birikimi, Teknoloji ve Uluslararasılaştırma Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı Grafik 1’e göre Endüstri 1.0, el zanaatları sağlamak bir nedense, teknoloji bunun bir ve atölye tarzı işletmeciliğin yerini alan, sonucu olmaktadır. Sonuç olarak, enerji türü olarak insan ve hayvan gücü yukarıdaki aşamalar bir devrim olarak değil yerine, su ve buhar gücüyle çalışan ancak kapitalist sanayileşmenin yeni bir mekanik tezgahların üretime sokulduğu bir evresi olarak kabul edilebilir. üretim dönemini kapsar. Endüstri 2.0’da ise yeni enerji türü olan elektrik enerjisinin üretim alanına girmesi ile gerçekleşir. Bu 2. ENDÜSTRİ 4.0 DÖNEMİNDE dönemin sembolü fordist üretim tarzıdır. ULUSLARARASI TİCARET 1970’lerden itibaren kullanılmaya başlanan TEORİLE-RİNE YENİDEN BAKMAK elektronik ve bilgi teknolojileri Endüstri 3.0’a geçişin altyapısını oluşturur. Bu Teknoloji-büyüme ilişkisi ve bunun dönemin en önemli özelliği üretimde ilk uluslararası ticaretle olan bağlantısına dair iktisat literatüründeki tartışmalar Adam kez programlanabilir makineler Smith’ten başlayarak günümüze kadar kullanılması yani otomasyon sistemidir. önemini koruyarak süre gelmiştir. Bu 2000’li yıllara kadar süren (ve günümüzde bölümde Endüstri 4.0 dönemine özgü yaygın olarak kullanımı devam eden) otomasyon sisteminin yerini şu an teknolojinin, sermayenin uluslararasılaşma değişimine tanık olduğumuz Endüstri 4.0 sürecindeki (anaakım iktisatta küreselleşme olarak kavramsallaştırılmıştır) etkileri almaktadır. Endüstri 4.0 nam-ı diğer “akıllı üzerinden Vernon’ın Ürün Dönem Evreleri üretim” döneminde çip kullanımının ve yaklaşımı özelinde yeniden ele alınacaktır. internetin yaygınlaşması ile birlikte canlı ve cansız nesnelerin iletişime ve etkileşime Sonra Endüstri 4.0 döneminde uluslararası geçebildiği, sanal ve fiziksel sistemlerin ticareti neden yeniden ele almamız gerektiği tartışılacaktır. Bu bölümün alt birbirine entegre olduğu (siber fiziksel başlığında ise Endüstri 4.0’ın Türkiye’nin sistemler), üretimin dijitalleştiği, nesnelerin küresel ölçekteki rekabet gücüne olası etkisi interneti olarak da vurgulanan yeni üretim değerlendirilecektir.7 sistemini anlamalıyız.6 Dünya tarihinde genel kabul görmüş iki Vernon’un ürün dönemleri hipotezinin özeti devrimden söz edilebilir, bunlar: Avcı- ve temel görüşü, kapitalist sanayileşmeye erken başlayan gelişmiş ülkeler (yenilikçi toplayıcı toplumdan Neolitik döneme geçişi ülkeler) yeni ürünler üzerinde sağlayan Tarım Devrimi, bir diğeri ise uzun uzmanlaşırken, geç sanayileşen diğer tarım dönemi sonrasında gerçekleşen ülkeler (taklitçi ülkeler) ise piyasada uzun Sanayi Devrimi’dir. Her iki devirin ortak özelliği, çağ açıp çağ kapatmalarıdır. Grafik zamandır bulunan ürünlerde uzmanlaşırlar. 1’de yer alan aşamaları devrim olarak kabul Buna göre bir ürün yeni olma halinden eski ürün olma durumuna geçerken aynı edilmeli midir? Eğer değerlendirme zamanda üretimin mekanında da değişmeler teknolojiyi merkeze alarak yapılıyorsa, yaşanır, yani, ürünün üretim yeri yenilikçi devrim olarak kabul edilebilir. Ancak ülkeden taklitçi ülkeye doğru kayar. teknolojinin sebep mi sonuç mu olduğu durumlarda kişinin dünya görüşüne göre sebep ya da sonuç olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada teknolojinin kapitalist sanayileşmenin bir gerekliliği olarak kabul edilmektedir, yani sermaye birikiminde rekabet üstünlüğü
6 Endüstri 4.0’ın işleyişi ve daha teknik bilgiler için bkz: (Aksoy,2017; Schwab,2016; Egiad, 2017; 7 Sermayenin uluslararasılaşma ile ilgili olarak daha endustri4.0.com) fazla bilgi için bkz: (Palloix,1977; Oğuz,2006)
1701 AKSOY 2018
Grafik 2: Vernon’un Ürün Dönem Aşamaları
Kaynak:Seyidoğlu, 2003:84
ürün dönem döngüsü yaratır Bu geçiş sürecini Vernon beş aşamadan (Vernon,1966:190-207). oluşan ürün dönemleri hipotezinde şöyle gösterir: İlk aşamada ürün yenilikçi ülkede Endüstri 4.0 döneminin üretim hala gelişme aşamasındadır ve sınırlı sayıda organizasyonunda meydana getirdiği ve yapılan üretim iç piyasaya yöneliktir. getirmekte olduğu değişimlerden hareketle Ayrıca üretim mekanı tüketim merkezlerine Vernon’un Ürün Dönem Aşamaları yakındır. Aşama 2’de, ürün olgunlaşmaya yaklaşımı özelinde uluslararası ticaret başlamıştır. İç piyasanın yanında ürünün teorilerini yeniden ele almak gerekir. ihracatına da başlanmış ve üretim miktarı Çünkü yenilikçi ülkelerin üretimi çevredeki arttırılmıştır. Hala yenilikçi firma monopol taklitçi ülkelere kaydırma nedenlerinden en konumdadır. Aşama 3’te, üretim teknolojisi önemlisi olan ucuz ve bol olan emek gücü standartlaşır ve daha karlı olduğu için firma avantajı Endüstri 4.0 döneminde robotlar ile yurt içinde ve yurt dışında teknolojinin ortadan kalkmaya başlamıştır. Şöyle ki; lisansını vermeye başlar. Üretim küresel ölçekte Endüstri 4.0’a uygun standartlaşması ile birlikte firma bu ürün otomasyon üretimine doğru yapılacak bir için artık daha fazla ar-ge yatırımına ihtiyaç kaymanın küresel emek gücü piyasası için duymaz ve üretimi emek gücünün daha iki anlamı vardır: Birincisi, artık gelişmiş ucuz olduğu alanlara doğru kaydırır. ülkelerde yakın zamanda düşük Böylece üretim daha az maliyetle maliyetlerde üretimi gerçekleştirebilecekler. gerçekleşmeye başlar. Aşama 4’te ürünün Dolayısıyla Üretim yeniden EKÜ’lere geri lisansını alan düşük maliyetli yeni üreticiler dönebilir. Örneğin Hollandalı Philips uluslararası piyasada yükselirken, yenilikçi firması, Çin’deki üretimi yeniden ülkenin ihracat payı hızla azalır. Sonunda Hollanda’ya getiriyor. Robot teknolojisi ürün ve üretim teknolojisi serbest mal halini sayesinde üretimi daha ucuza getiren alır. 5. ve son aşamada yenilikçi ülke bu Philips, Çin’deki fabrikasına göre çok daha ürünün üretiminden çekilir ve ithalatçı hızlı ve verimli bir şekilde üretimi konumuna geçer. Yenilikçi ülke bu ürünün gerçekleştirebiliyor. Birbirine çok yakın ve üretimini tamamen bıraktıktan sonra ürün bir o kadar hızlı çalışan robotlar, kahve dönem aşamaları tamamlanmış olur. arası vermeden 3 vardiya ve 365 gün Yenilikçi ülke yeni teknolojik buluşlar için boyunca çalışıyorlar. Bu kadar yoğun ve ar-ge yatırımlarına odaklanır ve yeni bir hızlı çalışan robotların arasına bir cam
1702 C.23, Sermaye Birikimi, Teknoloji ve Uluslararasılaştırma Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı bardak koymayı denediğinizde, artığın ve kâr oranının azalmasına, göreceksiniz ki, cam bardağı kırmadan yani birikime olanak veren kârın üretimi gerçekleştirebilecekler. Sonuçta ortadan kalkmasına sebep olurken Philips’in robotlara emanet etmeye diğer yandan da, yarattığı artık ile hazırlandığı fabrikası, aynı miktardaki yeni teknolojilerin ve üretim üretimi Çin’de çalışan sayısının sadece araçlarının ortaya çıkmasını sağlayan onda biri kadar işçi ile gerçekleştiriyor işgücünün, üretim süreci dışında (Markoff, 2012). Ya da Adidas’ın robotları kalmasına, yani yedek işgücü kullanıma almasıyla birlikte yeniden ordusunun giderek artmasına yol Almanya’da üretime başlaması diğer bir açıyor.” (Akyüz, 1980:66) örnek olarak karşımıza çıkmaktadır (The Akyüz’ün de belirttiği gibi üretimde Guardian, 2016). İkincisi, robot kullanılan yeni teknolojilerin etki alanı teknolojisinin üretimde kullanılmasının genelde istihdam düzeyi ve kar oranı yaygınlaşması ile birlikte GKÜ’lerdeki alanlarında görülmektedir. Dolayısıyla ILO çalışanların büyük bir kısmı işlerini gibi örgütlerin raporlarında belirttiği gibi, kaybetme riski içine girecekler. Örneğin yeni teknolojinin sağladığı imkanlar ile BM’nin Uluslararası Çalışma Teşkilatı’nın emek gücü sermaye ile ikame edilmektedir (ILO) hazırladığı rapora göre Endüstri 4.0 ve bu durum kapitalizmin işleyiş mantığı ile döneminin otomasyon üretimine geçiş ile örtüşmektedir birlikte başta Asya ülkeleri olmak üzere . GKÜ’lerde çok büyük boyutlarda işten 2.1. Türkiye’nin Küresel Değer çıkarmaların gerçekleşeceği, işsizlik Zincirindeki Konumuna Olası Etkileri oranlarının artacağı belirtilmiştir (ILO, 2018; Santosa,2017). Türkiye’de yaşanan dijital dönüşüme dair en kapsamlı araştırma TÜSİAD tarafından “Birikim ve teknolojik gelişme, bir ABD’li The Boston Consulting Group ile yandan kapitalizmde üretim ortak hazırladığı Türkiye Endüstri 4.0 güçlerinin gelişmesine yol açan raporunda karşımıza çıkar.
Şekil 1: Türkiye’nin Küresel Değer Zincirindeki Konumu
Kaynak: TÜSİAD, 2016:33
1703 AKSOY 2018
Almanya Endüstri 4.0’a uygun dijital Rapor, Endüstri 4.0’ın olası etkisini daha dönüşümünü tamamlaması halinde, spesifik bir örnekle Almanya ve Türkiye aşağıdaki Şekil 2’de de gösterildiği gibi, karşılaştırması yaparak göstermiştir. Şekil ortaya çıkacak potansiyellerle birlikte 2’de görüldüğü gibi 2014’te Türkiye 98 Türkiye, Almanya’ya kıyasla maliyet ortalama birim maliyetle üretimi avantajının neredeyse tamamını gerçekleştirebilirken, Almanya 121 kaybedecektir. Bu bağlamda, Endüstri 4.0 ortalama birim maliyetle üretimi teknolojisi sermayeye üretimini yeniden gerçekleştirmektedir. Yani Türkiye’nin kendi ülkesine (gelişmiş ülkelere) kaydırma üretim maliyeti, Almanya’nın üretim fırsatı sunmaktadır. maliyetinin %23 altındadır. Ancak
Şekil 2: Almanya’nın Dijital Dönüşümünün Türkiye’ye Olası Etkisi
Kaynak: TÜSİAD, 2016:36
Gerek uluslararası çalışma teşkilatı, gerekse 3. SONUÇ YERİNE BCG gibi uluslararası kurumlardan Endüstri 4.0’ın ülkelerin mevcut küresel Endüstri 4.0 çok yeni ve değişim halinde rekabet gücüne yapacağı etki ile ilgili olan bir olgudur ve bu çalışmada bu akıllı birçok rapor hazırlanmıştır. Bu raporların üretim ve dijital ekonomi döneminin ortak özelliği gelişmekte olan ülkelerin gelecekte ortaya koyabileceği yönelim küresel rekabette (başta ucuz emek gösterilmeye çalışılmıştır. Buraya kadar gücünden kaynaklanan) mevcut anlatılanların özelinde iki tane ana sonuca konumlarının zayıflayacağı yönündedir. Bu varılmıştır. Birincisi uluslararası ticarette bağlamda, GKÜ’ler küresel rekabet firmaların/ülkelerin rekabet gücünü güçlerini korumayabilmeleri için Endüstri belirleyen unsurlar ürün kalitesi ve üretim 4.0’a ayak uydurmaları zorunluluk maliyeti olduğuna göre üretim sürecinde oluşturacaktır. yapılan yenilikler firmaların rekabet gücünde belirleyici olacaktır. Dolayısıyla Endüstri 4.0 döneminde “akıllanamayan” üretici, firma ya da ulus-devlet kaybedecektir. Sınıf analizi dışarıda bırakılarak ortaya konan bu yaklaşım
1704 C.23, Sermaye Birikimi, Teknoloji ve Uluslararasılaştırma Endüstri 4.0 ve Örgütsel Değişim Özel Sayısı sermayeye en az sayıda çalışan ile en cazibe merkezi olmaktan çıkmaktadır. verimli üretimi gerçekleştirme imkanı Firmaların ulus ötesi yatırım kararlarında sunmaktadır. İkincisi, Endüstri 4.0 pazara yakınlık, hammaddeye yakınlık, döneminin ortaya çıkarmakta olduğu yeni sunulan teşvikler gibi birçok unsur etkili üretim organizasyonu uluslararası ticaret olmakla birlikte bu çalışmada bir ülkede teorilerini yeniden ele almayı zorunlu kılar. emeğin ucuz ve bol olmasının sermaye için Endüstri 4.0 döneminde üretimdeki daha önemli olduğu varsayımından hareket robotlaşma arttırdıkça, sermaye yoğun edilmiştir. Dolayısıyla Endüstri 4.0 üretime geçildikçe, sermaye rekabet döneminde üretim mekanlarında gücünün korumak için Türkiye ya da Uzak kaymaların yaşanabileceğini ve üretimin Asya gibi GKÜ’lerde kalmasının koşulları yeniden yenilikçi ülkelere geri dönmesini değişmekte ve bu ülkeler sermaye için bir görebiliriz.
KAYNAKÇA 1. AKSOY, S (2017). “Değişen 8. EGİAD (2017). Akıllı Üretim Çağı: Teknolojiler ve Endüstri 4.0: Endüstri Sanayi 4.0. www.egiad.org.tr/akilli- 4.0’ı Anlamaya Dair Bir Giriş” katkı uretim-cagi-sanayi-4-0/, 22.05.2017 dergisi, 4:34-44, 9. ERCAN, F. (2011). Toplumlar ve 2. AKSOY, S. (2016). Kapitalizmin Ekonomiler, İstanbul: Bağlam. Lokomotifi Demiryolları, İstanbul: 10. ERCAN, F. (2003). Modernizm, SAV. Kapitalizm ve Azgelişmişlik, İstanbul: 3. AKYÜZ, Y. (1980). Sermaye, Bağlam. Büyüme, Bölüşüm, Ankara 11. HARVEY, D. (2011). Sermayenin Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Mekanları, çev. B. Kıcır vd., İstanbul: Yayınları, No: 435. Sel. 4. BAŞARAN, F. (2011). “İletişim, 12. MARKOFF, J. (2012). “skilled work, Teknoloji ve Toplum İlişkisine Dair without worker!” NYtimes; 18.08.2012 Temel Yaklaşımlar”, Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri, 13. MARX, K. (2012). Kapital II, çev. M. Selik, İstanbul: Yordam. 5. ÇOBAN, S. (2013). “Teknolojik Determinizm Bağlamında Bilgi 14. MARX, K. (2011). Kapital I, çev. M. Toplumu Strateji Belgesinin Selik ve N. Satlıgan, İstanbul: Yordam. İncelenmesi”, Akademik Bilişim 2013 15. OĞUZ, Ş. (2006). “Sermayenin Konferansına sunulmuş tebliğ, Antalya Üniversitesi: 23-25 Ocak, http:// Uluslararasılaşması Sürecinde ab.org.tr/ab13/bildiri/30.pdf, Mekansal Farklılaşmalar ve Devletin Dönüşümü”, (Ed.) YILMAZ vd. 19.12.2016. Kapitalizmi Anlamak, Ankara: Dipnot 6. DİRLİK, A. (2007). “Teknolojik 16. PALLOIX, C. (1977). The Self Determinizm ve Materyalist Tarih Expansion of Capital on a World Scale, Anlayışı”, çev. Ö.Yakupoğlu, Teori ve Politika, 44. Review of Radical Political Economics 7. Endüstri4.0 Platformu. 17. POLANYİ, K. (2007). Büyük Dönüşüm, İstanbul: İletişim. http://www.endustri40.com/endustritari hine-kisa-bir-yolculuk/, 15.12.2016 18. The Guardian (25.05.2016): Reboot: Adidas to make shoes in Germany again - but using robots
1705 AKSOY 2018
19. SANTOSO, S.(2017). “How can ASEAN nations unlock the benefits of the Fourth Industrial Reveluation?”, World Economic Forum, 20. SCHWAB, K. (2016), “The Fourth Industrial Revolution”, 21. SEYİDOĞLU, H. (2003), Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, İstanbul: Güzem Can Yayınları 22. TÜRKAY, M. (2009). Sermaye Birikimi, Kalkınma, Azgelişmişlik: Türkiye ve Dünya Üzerine Notlar, İstanbul: SAV. 23. TÜSİAD (2016). Türkiye’nin Küresel Rekabetçiliği İçin Bir Gereklilik Olarak Sanayi 4.0: Gelişmekte Olan Ekonomi Perspektfi İstanbul:TÜSİAD- T. 24. Uluslararası Çalışma Örgütü. https://www.ilo.org/global/topics/futur e-of-work/lang--en/index.htm, 20.09.2018 25. VERNON, Raymond (1966) International Investment and International Trade In The Product Cycle. Quarterly Journal of Economics, 80(2), 190-207
1706