Hans Dorrestijn & Zazí

Maandblad voor de Faculteit der Geesteswetenschappen UvA • jaargang 23 • nummer 2 • oktober 2014

HANS DORRESTIJN & ZAZÍ: ‘Wat doet die oude Dorrestijn met die jonge meisjes?’

AART STAARTJES TED VAN LIESHOUT: over bewegingsruimte en geduld ‘Annie M.G. Schmidt was zelf zo burgerlijk als de pest’ Universiteit van Amsterdam Faculteit der Geesteswetenschappen Beeld /// Bob Foulidis tekening INHOUD Retro in reverse 02 tekening Oktober, de Maand van de Geschiedenis 03 Hoofdredactioneel De trend is retro. Dat is niets nieuws, in feite is deze stelling op zichzelf alweer retro. 04 de beschouwing Maar dat maakt hem niet minder echt: overal om ons heen vinden we spiegelin- Macht en onmacht gen van het verleden. Of het nu kookwinkels met ouderwetse pannen, meisjes in in het Midden-Oosten vintagejurken, Instagramfilters of hotelkamers in retrostijl zijn: vroeger is hot.V an- zelfsprekend nemen we niet alles over uit het verleden: wel het retro-effect, niet het 04 Homo promovendus gerommel met fotorolletjes; wel hippe pannen, geen kolenfornuis. We passen het Alberto Feenstra verleden aan onze wensen aan. 06 Reportage Reportage Verhuizing Dat de geschiedenis zich steeds herhaalt is niet gek: in het verleden kunnen we Hoe zit het nou met die 08 Brood op de plank het heden herkennen, zoals Klassiek historicus Anton van Hooff in In Gesprek uit- verhuizing van de faculteit? Floris Spronk eenzet. Dat is goed, want: ‘Zonder herkenning kan je niet praten.’ En praten doen we graag. Zoals met promovendus Alberto Feenstra, die in Homo Promovendus de 06 09 het interview overeenkomsten schetst tussen de financiële praktijken uit deR epubliek der Ze- Hans Dorrestijn ven Verenigde Nederlanden en The Wolf of Wall Street. Wel moeten we oppassen 12 Beeldreportage met putten uit het verleden, want: ‘Het was echt een andere samenleving.’ Dat het Oud-FGw’ers verleden tegelijkertijd een last kan zijn, bewijst het voorbeeld van dichter Ted van Lieshout, die in bekent lang bang te zijn geweest voor de vergelijking met 14 In gesprek Lofdicht Anton van Hooff Annie M.G. Schmidt. De waarde van ‘het verleden’ is zo groot, dat soms ‘het nu’ er niet op voort durft te borduren. 16 column Hanna 16 Achtergrond Het kan ook omgekeerd: Aart Staartjes, voor menig Babel-lezer retro op zichzelf, Eerste Wereldoorlog huldigt in De Ode de jongere regisseur Norbert ter Hall en Hans Dorrestijn omarmt de jonge band Zazí: ‘Wat doet die oude Dorrestijn met drie jonge meisjes?’ Het nieuwe 18 Column Fien wordt opgenomen door het oude: een omgekeerde retrowereld. Van oude mensen, In gesprek 19 De ode de dingen die voorbijgaan klonk nog nooit zo achterhaald. Oudheidhistoricus Aart Staartjes Anton van Hooff: ‘Eigenlijk 20 Opinie Jesse Beentjes en Kim Schoof interesseert de oudheid Alpha-bèta me niet’ 14 21 Lofdicht Ted van Lieshout 22 de hokjesagenda De geschiedenisfanaat 23 Recensies 24 Geestesvoedsel Het oerdieet

De ode Aart Staartjes over Norbert ter Hall: ‘Ik heb bij hem mijn beste rollen gespeeld’ 19 Beeld /// Vera Duivenvoorden

COLOFON

Babel, Maandblad voor de Faculteit der Geesteswetenschappen, Illustraties Jip van den Toorn, Masha Emelyanova, Bob Foulidis, Steven de Grauw, Spuistraat 134, kamer 112, 1012 VB Amsterdam, [email protected] Anne Mondeel www.student.uva.nl/babel Redactieraad Femke Essink, Reinier Kist, Everdien Rietstap, Floor Rusman, Susanne Schotanus Hoofdredactie Jesse Beentjes, Kim Schoof Vormgeving Luke van Veen, www.studioveen.com Redactie Hanna Bijl, Tirza van der Graaf, Aimée Plukker, Anne Wijn Medewerkers Boris Duregger, Hannah Hamans, Pablo Kamsteeg, Charlotte Kleyn, Schrijven of illustreren voor Babel? Fien Veldman, Marieke Verweij, Kim Visbeen Babel heeft regelmatig plaats voor nieuw schrijftalent, fotografen en illustratoren. Eindredactiecoördinatie Elisa Harderwijk Mail ons je cv en recent werk. Eindredactie Lili Burki, Elze Koenderink, Sanne Mulder, Priscilla Silanoe, Bram Sommer, Sophie Verhappen Vind ons leuk op www.facebook.com/BabelFGw Beeldcoördinatie Muriël Bak Volg ons via www.twitter.com/BabelFGw Fotografie Muriël Bak, Vera Duivenvoorden, Daan Muller, Liliane Smith, Download de Babel-app voor iPads in de App Store Jordie Volkerink Cover /// Vera Duivenvoorden

2 Babel Oktober 3 de beschouwing Homo Promovendus

Wie zijn die promoverende geesteswetenschappers eigenlijk? Ontsnappen aan de onttovering Waar gaat hun proefschrift over, en waarom juist dáárover? Deze maand: De Republiek Herbeleef met Babel de belangrijkste momenten van een FGw-college. Deze Alberto Feenstra die promoveert op maand: Macht en onmacht in het Midden-Oosten. Dit vak, verzorgd door het Instituut voor Interdisciplinaire Studies (IIS), poogt vanuit verschillende Tekst /// Tirza van der Graaf en Marieke Verweij Beeld /// Jordie Volkerink en zijn prijskaartje vakgebieden als geschiedenis en sociologie het Midden-Oosten te belichten. de financiële markt in de Republiek. Tekst /// Jesse Beentjes Beeld /// Masha Emelyanova

e Franse econoom Thomas Piketty be- weten we dat er vanuit Holland internationale andere gewesten dat gat in de begroting moesten Volgens Feenstra is zijn onderzoek relevant om- schrijft in zijn boek Le Capital au XXIe on- transacties waren naar Londen, Parijs en Noord- vullen. Dat kon bijvoorbeeld opgelost worden met D Italiaanse steden. Maar naar de geldstromen bin- een lening bij het gewest Holland. Zo waren er tal Republiek en de huidige samenleving belicht. ciële markt. Promovendus Alberto Feenstra is ge- nen de Republiek was vrijwel geen onderzoek van leningen tussen de gewesten, die hen onder- ‘Parallellendat het de financiëlezijn voornamelijk overeenkomsten een gebrek tussen aan de fascineerdder door andere de degeschiedenis ongelijkheid van van deze de markt, finan- gedaan.’ Feenstra’s onderzoek is dus in zekere zin ling geld kostten in de vorm van rente. samenspel en solidariteit. De gewesten probeer- met name die van de zeven gewesten van de zeven- een gat in de markt. den er samen iets van te maken, hetzij als Repu- tiende- en achttiende-eeuwse Republiek. Feenstra: bliek van verschillende gewesten, hetzij als eco- ‘Als historicus onderzoek ik hun functioneren en Holland was het rijkste gewest binnen de Repu- nomische gemeenschap zoals de Europese Unie. voornamelijk de kosten van geld.’ Want geld lenen - Piketty durft als In beide gevallen bestaat het verbond uit sterke kost geld. ‘Gewesten leenden geld van elkaar als dere conclusies over de dito betrouwbaarheid van en zwakke broeders. Zo wil, kort door de bocht, bij henzelf een tekort was ontstaan. Daar zat een debliek Republiek en gold financieelals geheel alszijn zeer dan betrouwbaar.ook altijd op basis Eer econoom de geschie- Duitsland tegenwoordig niet opdraaien voor de prijskaartje aan, in de vorm van rente die betaald van onderzoek naar Holland getrokken. Feenstra economische crisis van Griekenland en wilde Hol- moest worden op deze leningen. Dat had gevolgen ontdekte dat de veronderstelling dat de Republiek denis te gebruiken, land dat destijds niet doen voor Groningen.’ voor verschillende delen van het land.’ netjes haar rekeningen betaalde, niet klopt. Het omgekeerd schuw ik gewest Groningen stopte bijvoorbeeld in 1685 met Kwantiteit als kwaliteit Gat in de markt betalen aan de schuldeisers in Holland. Een heikel als historicus de Feenstra geeft dit collegejaar voor het eerst een 19:05 Woensdagavond, een volle collegezaal in de Midden-Oosten te begrijpen,’ zegt Woltering vlak ‘Het viel me op dat er binnen de geschiedenis – punt binnen de Republiek was het gezamenlijk be- werkgroep over de economische geschiedenis futuristische Amsterdam Business School op het voor de pauze. ‘Dubbel T!’, schreeuwt mijn talig hart. buiten het gewest Holland – weinig bekend was talen en onderhouden van het leger. Af en toe kon economie niet van de vroegmoderne tijd. Vanwege de overeen- Roeterseiland. Het is het startcollege: vandaag staat Handvatten! Zo moeilijk is het niet. over de markt van de rest van de Republiek. Zo een gewest zijn bijdrage niet voldoen, waardoor komsten met het huidige klimaat is de tijd van de een eerste blik op het Midden-Oosten centraal. Do- Republiek een heel toegankelijk. Toch is het echt cent Woltering sommeert de studenten allereerst een 19:50 Pauze. Iemand zegt dat de docent er op een andere samenleving, die je ook dusdanig moet evaluatieformulier over de communicatie van het IIS in bewonderenswaardige wijze in slaagt van een interes- benaderen en proberen te begrijpen. Zo speelde te vullen. Deze liet blijkbaar te wensen over. sant onderwerp gortdroge kost te maken. De koffieau- oorlog in de vroegmoderne tijd een veel grotere tomaat in de Business School is trouwens stuk. rol dan tegenwoordig. 19:06 ‘De studiehandleiding is erg geavanceerd, een team van studiebegeleiders heeft eraan gewerkt.’ 20:10 Het college gaat verder over de Tanzimat: her- Voor zijn onderzoek bestudeert Feenstra archie- vormingen die het Ottomaanse Rijk in de negentiende ven van provinciale overheden, waar mogelijk 19:08 Het college wordt door verschillende experts eeuw invoerde. Ik ruik pindasaus. aange-vuld met notariële archieven. Op basis van gegeven. ‘Wie is er hier bekend met Bertus Hendriks?’ In de collegebank voor me eet een student politicolo- deze stukken probeert hij de geldstromen tussen vraagt Woltering. Schoorvoetend gaan er wat handen gie een maaltijdsalade met noedels en, inderdaad, de verschillende gewesten te achterhalen. ‘Het is de lucht in. ‘U zou hem moeten kennen, het is een pindasaus. vreemd dat de meeste historici terugdeinzen als behoorlijk zwaargewicht. De éminence grise van de zij kwantitatief onderzoek uit moeten voeren. Veel Midden-Oostenjournalistiek.’ 20:30 Woltering behandelt het statebuilding-proces historisch-economisch onderzoek wordt daarom dat op de onafhankelijkheid van staten als Turkije en uitgevoerd door econometristen met een boven- 19:16 Het publiek bestaat uit studenten van verschil- Irak volgt. ‘Nationale musea lijken niet belangrijk in dat gemiddelde interesse in geschiedenis.’ Thomas Pi- lende faculteiten. Woltering richt zich direct tot de proces, maar zijn het wel.’ ketty vormt voor Feenstra dan ook een voor-beeld. FGw’ers: ‘Jullie zijn gewend dat alles te regelen valt, ‘Piketty is in staat de economie aan de hand van de dat het beleid wat losjes is. Hier is dat niet zo, bij ons 20:46 Het valt op dat tegen iedereen nog aandachtig historische context uit te leggen. Het is een eco- zijn de regels en deadlines strak. Anders loopt het in luistert als Woltering zijn samenvattende zin voorleest. noom die het belang van de geschiedenis inziet. Ik de soep.’ Enigszins afgestompt verdwijnt het gemêleerde doe precies het omgekeerde als een historicus die gezelschap vervolgens in de duistere Plantagebuurt. het gebruik van economische mo-dellen en kwan- 19:20 ‘Wie kent Edward Said niet?’ De meerderheid. titatief onderzoek niet schuwt.’ Een spoedcollege Orientalism volgt. ‘Er zijn twee soorten oriëntalisme, waarbij het gaat om discoursen, Cursus: Macht en onmacht in het Midden- niet om stromingen. Enerzijds is er de idee van het Oosten onderontwikkelde, door emoties gedreven gebied. Departement: Instituut voor Interdisciplinaire Alberto Feenstra onderzoekt de geld- Anderzijds staat de Oriënt in het Westen sinds de Studies (IIS) Centrum, Nieuwe Achtergracht stromen tussen de verschillende gewesten negentiende eeuw voor een regio waar de moderniteit 170 in de Nederlandse Republiek in de zeven- geen wortel heeft geschoten, een romantisch gebied ECTS: 6 tiende eeuw. Daarbij kijkt hij specifiek naar waar je kunt ontsnappen aan de onttovering van het Docent: Iedere week verschillend, onder de onderlinge uitgifte van leningen om op hedendaagse.’ andere op 5 november Bertus Hendriks over basis daarvan een beeld te geven van de Israël-Palestina. financiële verhoudingen in de Republiek. 19:40 ‘Dit college moet handvaten bieden om het

4 Babel Oktober 5 Achtergrond Achtergrond De grote verhuizing

In de gangen van de FGw gonst het van de geruchten: het Bushuis staat leeg, het Bungehuis wordt verkocht, op het Binnengasthuisterrein wordt een nieuwe megabieb gebouwd. Maar hoe zit het nou eigenlijk echt met die verhuisplannen van onze faculteit? Tekst /// Hanna Bijl Beeld /// Steven de Grauw

at de UvA bezig is met een grondige Stadscampussen hun Common Room. De communicatie omtrent de herhuisvesting is geen geheim. Het ‘Eigenlijk is het simpel’, vertelt Rummens. ‘De verhuizing is vanuit de UvA op zijn zachtst gezegd D Science Park groeide in de afgelopen jaren hele faculteit verhuist op termijn naar de nieuwe onduidelijk. Eén geruststelling: de hele FGw blijft uit tot een mekka voor bètawetenschappers. binnenstadscampus. Nu zitten we nog verspreid in het centrum van de stad. ‘De binnenstadscam- Maatschappij- en gedragswetenschappers vonden over verschillende locaties: het P.C. Hoofthuis, pus omsluit straks het hele gebied rondom de een nieuw thuis in de pas opgeleverde nieuwbouw het Bungehuis, het Kunsthistorisch Instituut, het Oudemanhuispoort, het Binnengasthuisterrein, van Roeterseiland. Maar hoe zit het met de Binnengasthuisterrein, de Oudemanhuispoort en de Oude Turfmarkt en alles wat daar tussenin zit. verhuisplannen voor de geesteswetenschappers? nog diverse andere locaties. Uiteindelijk verhuist Het gebied wordt begrensd door de Grimburg- bij de gebouwen binnen de driehoek Vendelstraat, catie op de binnenstadscampus. Een heel geschuif het leegstandsbeheerprogramma van de faculteit. Sabine Rummens, programmamanager van de zo’n negentig procent van de medewerkers naar wal, Oudezijds Achterburgwal en Rusland aan de Nieuwe Doelenstraat en Binnengasthuisstraat met bureaus dus.’ Hierbij wordt ruimte geboden aan tijdelijke initia- herhuisvesting UvA, tekent de plannen voor één grote campus, op het terrein rondom het noordzijde, de Kloveniersburgwal en Nieuwe Doe- worden ingericht tot bibliotheek. Rummens: ‘Het tieven van studenten, medewerkers en omwonen- ons uit. Binnengasthuis, waar nu Mediastudies al zit.’ lenstraat aan de zuidoostzijde en de Oude Turf- voorlopig ontwerp is af in casco. Dat wil zeggen Plannen maken den. ‘Je kunt bijvoorbeeld denken aan studenten markt aan de westzijde.’ dat de fundering, muren en plafonds getekend zijn. Nog lang niet alle plannen zijn rond. Zo is er de die hun eigen onderneming starten, maar ook Het Bushuis, het P.C. Hoofthuis en de Universiteits- De precieze invulling van de bibliotheek moet nog kwestie van de herbestemming van de huidige aan een tijdelijke tentoonstelling, een literair café bibliotheek op het Singel staan op de lijst Vier verhuisstappen uitgewerkt worden. Wel weten we dat er natuur- Student Service Desk op BG3, die gaat verhuizen of een winkel. Alles kan eigenlijk en de program- om verkocht te worden. Waarom wil de UvA We zitten als De verhuizing van de FGw verloopt in vier lijk heel veel studieplekken zullen komen, en ook naar Roeterseiland. ‘Voorlopig is er het idee om mering wisselt voortdurend. Iedereen kan ideeën eigenlijk van deze gebouwen af? ‘Dat heeft twee stappen. Rummens: ‘Als eerste zijn de kunst- en enkele onderwijszalen.’ de onderwijsbalie van de FGw in het kenmer- aandragen en uitvoeren.’ redenen’, vertelt Rummens in haar kantoor in het faculteit veel te ruim cultuurwetenschappers aan de beurt. Zij verhuizen kende ronde gebouw te zetten.’ Ook voor het Bungehuis. ‘Ten eerste zitten we als faculteit veel als alles goed gaat in de zomer van 2015 naar het De derde fase van de verhuizing draait om Binnengasthuis is nog geen nieuwe bestem- Omdat de FMG deze zomer verhuisd is naar Roe- te ruim in ons jasje. We moeten de komende tijd in ons jasje complex rondom de Oude Turfmarkt. Hier wordt de overplaatsing van de juristen van de FdR ming gevonden. ‘Wellicht komt een deel van Eu- terseiland staat het Bushuis ook leeg. ‘Dit pand zal dertig procent bezuinigen op huisvestingskosten. nu druk verbouwd. De begane grond zal in het naar Roeterseiland. ‘De Oudemanhuispoort ropese Studies in dit gebouw. Maar dat is nog niet gebruikt worden als overlooplocatie als we tijde- Dat doen we door de overbodige locaties te teken staan van ontmoetingen tussen studenten, wordt dan volledig het domein van de geestes- zeker.’ lijk ruimte nodig hebben bij de verhuizing van ver- verkopen en met z’n allen in één grote campus te De verhuizing van de FGw valt onder een UvA- docenten en medewerkers. Hier komen onder wetenschappers. De Poort zal dan grondig schillende opleidingen naar de binnenstadscam- gaan zitten.’ breed project waarbij alle opleidingen onderge- andere ruimtes voor studieverenigingen, een verbouwd moeten worden.’ De vierde en laatste pus. Zo zal een deel van het Bungehuis en het P.C. bracht worden in vier grote stadscampussen: het aantal werkgroepzalen en een zaal voor grotere fase is de verhuizing van de studenten en docenten Hoofthuis wellicht tijdelijk in het Bushuis gehuis- De tweede reden is meer academisch van aard: Academisch Medisch Centrum (AMC) voor de ge- evenementen en bijeenkomsten. De medewerkers van het P.C. Hoofthuis naar het gerenoveerde Architecten maken vest worden, totdat de nieuwe locaties klaar zijn. ‘Het bundelen van de faculteit op één grote neeskundestudenten, Science Park voor de bèta’s, zullen op de hogere verdiepingen gehuisvest Oudemanhuispoort-complex. ‘Zoals de planning Wat er uiteindelijk met het Bushuis gaat gebeuren, campus leidt tot meer uitwisseling tussen Roeterseiland voor de Faculteit der Maatschappij- worden. Daar komen ook enkele studieplekken er nu uitziet moet de verhuizing rond 2021 zo de plannen, maar wij is nog niet bekend. Wellicht zal het ook verkocht studenten, docenten en medewerkers van en Gedragswetenschappen (FMG) en de Faculteit voor studenten.’ ongeveer afgerond zijn. Als alles goed gaat.’ worden.’ diverse studierichtingen. Daarnaast denken der Rechtsgeleerdheid (FdR), en de zogenaamde moeten er uiteindelijk we dat de nieuwe binnenstadscampus een gro- binnenstadscampus voor de FGw. Rummens: ‘Het De tweede fase in de herhuisvesting van de facul- Verkoop Hebben de studenten ook nog iets in te brengen, te aantrekkingskracht zal hebben op nieuw AMC was er natuurlijk al en Science Park is zo goed teit is de bouw van een grote universiteitsbiblio- Momenteel zijn er gesprekken met een koper voor mee leven bijvoorbeeld als het aankomt op de inrichting van geesteswetenschappelijk talent, zoals het Science als af. Van Roeterseiland is net een groot deel van theek. Lange tijd lagen er plannen voor een groot het Bungehuis. ‘Als die goed verlopen, zou het kun- de nieuwe bibliotheek? ‘Jazeker,’ aldus Rummens, Park dat ook heeft op bètawetenschappers. Ik de nieuwbouw in gebruik genomen. Nu zijn de nieuwbouwproject waarbij delen van de Oude- nen dat een deel van het personeel dat nu in het ‘alle plannen gaan eerst door de medezeggenschap. ben blij dat we teruggaan naar de historische geesteswetenschappers aan de beurt.’ manhuispoort en het Binnengasthuis gesloopt Bungehuis zit in de zomer van 2015 al verhuist Sommige delen van de toekomstige binnen- Daarnaast zitten er studenten in zogenaamde binnenstad. Het zijn prachtige monumenten met zouden worden. Door protest van onder andere naar de nieuwe behuizing op de Oude Turfmarkt. stadscampus, zoals de historische gebouwen van gebruikersgroepen, die de plannen bekijken en een enorme uitstraling. De binnenstadscampus De verhuizing laat ook studenten niet ongemoeid. buurtbewoners, studenten en medewerkers zijn Een deel zal ook naar het P.C. Hoofthuis gaan, van- het Zusterhuis, de Tweede Chirurgische kliniek zal zo een mooi visitekaartje worden voor de Zo bezette een groep studenten in september het deze plannen nu van de baan. In plaats van een vol- waar dan weer een deel van het personeel zal wor- en delen van het Binnengasthuis, staan nu leeg. maken het ontwerp, maar wij moeten er uit-einde- universiteit en de stad Amsterdam.’ ledig nieuwe bibliotheek ligt er nu een plan waar- den doorgeschoven naar een nader te bepalen lo- ‘Deze gebouwen worden onderdeel van VoxPop, lijktoetsen in leven, op werk- studeren en leefbaarheid. en werken.’ Want architecten

Spinhuis om te protesteren tegen de opheffing van 6 Babel Oktober 7 Brood op de plank het interview

Floris Spronk 27 jaar Studie Bachelor Media en cultuur, UvA Master New Media and Digital Culture, UvA Afstudeerjaar 2012 Werk Communicatiemedewerker bij de ChristenUnie Salaris € 1800 netto per maand

Dichtbij het hart Hoewel menig geesteswetenschapper het veracht, zo lang mogelijk uitstelt of zelfs helemaal ontkent: er is leven na de faculteit. Ter inspiratie of puur uit interesse; iedere maand een blik door de bril van een ex-FGw’er als heuse kostwinner. Deze keer: Floris Spronk (1987), communicatiemedewerker bij de ChristenUnie. Tekst /// Jesse Beentjes en Kim Visbeen Beeld /// Vera Duivenvoorden

loris Spronk zag tijdens zijn studie Media en zat in de multimediacommissie, was redactielid Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. cultuur plotseling het licht. ‘Het was de tijd voor het verenigingsblad en deed een bestuurs- Het duurde nog een tijdje voordat ik fulltime bij de Fvan de campagne van Obama in 2008. Ik be- jaar waarin ik vooral betrokken was bij de externe partij zelf aan de slag kon, maar na een zomer als sefte dat werken bij een politieke partij heel leuk communicatie.’ vrijwilliger bij een campagne kreeg ik mijn eerste zou kunnen zijn. De chaos van zo’n campagne en contract.’ de energie die erin zit vind ik heel tof. Alles werkt ‘Binnen mijn studie wilde ik eerst de richting toe naar dat ene moment: de verkiezingsdag.’ Ook Televisie kiezen. Tijdens mijn studie werkte ik ‘Bij reclame heb je het risico dat je mensen van een speech over verkiezingscampagnes van Jack alles moet aansmeren. Nu verkoop ik stand- de Vries maakte iets bij Spronk los. ‘Hij vertelde toenmalige baas raadde mij aan om de richting puntenwaar ik echt achter sta, ik wil niet iemand over het belang van het kiezen van de juiste woor- Nieuweonder andere media bijte doen,een webdesignersbedrijfje. omdat die sector nog volop Mijn worden die alles verdraait. Helaas is het de reali- den om de boodschap te verspreiden en kiezers in ontwikkeling was.’ teit dat we bijvoorbeeld bij een begrotings- te winnen. Vanaf toen begonnen campagnes me akkoord soms de dingen die we niet hebben kun- steeds meer te fascineren.’ Voorbedachte rade nen realiseren weglaten. Maar ik merk dat we het Het pad dat Spronk volgde, lijkt een uitgekiende steeds vaker kunnen vertellen als dingen niet Bijbel en bier opeenvolging. ‘In zekere zin was het ook voor- zijn gelukt. Mensen waarderen die eerlijkheid, ik Toen Spronk voor zijn studie naar Amsterdam ver- bedachte rade. Tijdens mijn bestuursjaar bij vind het zelf ook belangrijk.’ Spronk onder- huisde werd hij actief lid van de christelijke stu- Navigators kreeg ik begeleiding van oud-leden, houdt nu vooral het contact met leden, via het dentenvereniging Navigators. ‘Ik ben christelijk die mij aanmoedigden op te schrijven wat ik ledenblad, leden-nieuwsbrieven, de website en opgevoed en zocht naar een club waar ik mijn ge- later graag zou doen. Door op papier te zetten sociale media. ‘Dee ChristenUnie heeft ook voor- loof mee naartoe kon nemen. Bij Navigators probe- waar je energie van krijgt, heb je bij lastige lichters die contact onderhouden met de pers. ren we het goede van christelijk zijn te combineren beslissingen altijd iets om op terug te vallen.’ Na Zij lopen in de Tweede Kamer rond, in het heetst De schatkamer van Hans met het goede van het studentenleven. Op woens- het afronden van zijn bachelor vergat Spronk van de strijd. Dat lijkt me een geweldige uitdaging dagen bespreken we samen Bijbelteksten, waarna zich in te schrijven voor een master. ‘Toen heb ik voor over een paar jaar.’ Een groter contrast is moeilijk voor te stellen dan dat in Eindelijk licht, de voorstelling van ‘de ongekroonde er gezellig wordt geborreld. Bijbel en bier dus. Ik gewerkt als communicatiemedewerker bij het koning van de lelijkheid’ Hans Dorrestijn (1940) en de band Zazí, bestaande uit driemaal vrouwelijk schoon. De schrijver en twee bandleden, Sabien Bosselaar (1987) en Dafne Holtland (1988), vertellen over deze buitengewone samenwerking. Tekst /// Boris Duregger en Aimée Plukker Beeld /// Vera Duivenvoorden 8 Babel 9 het interview het interview

Hoe is jullie samenwerking voor Eindelijk licht gaan omarmen?’ kuste het schaap en het konijn, waar ze het meest ontstaan? Dorrestijn: ‘Ja, vroeger had ik mijn handen vol aan gevoelig zijn.” En dan worden de dames van Zazí Holtland: ‘We hebben Hans toevallig ontmoet het verbergen dat ik niks kon. Tot een conference opeens nette dames, want die roepen meteen uit: bij een radioprogramma, waar we allemaal voor waar ik op ging sommen wat ik allemaal niet kan, “Gadver, Hans!”.’ waren uitgenodigd. We kenden elkaar niet, maar dat was zeker een bevrijding. Ook al ben je ergens Holtland: ‘Maar als jij in je eentje zo’n nummer wij kenden het werk van Hans wel. Hans hoorde een genie in, dan weet je dat je vergeleken met die- doet in de schouwburg, dan blijf je gewoon Hans. ons spelen en werd daar heel vrolijk van. Er en-die niks bent en als je dat bij elkaar optelt ben je Op het moment dat jij een vieze tekst zingt en wij was meteen sprake van een soort wederzijdse net zo’n kruk als iedereen, behalve dan dat je één staan erbij, dan word jij ineens een vieze oude bewondering.’ ding goed kan.’ man.’ Bosselaar: ‘We vonden het een hele eer om met je Dorrestijn: ‘Of jullie worden nette dames.’ te spreken. En toen gaf je ons ook nog een boek Moet je groot zijn in het kleine? met werkaantekeningen!’ Dorrestijn: ‘Schrijvers als ik wel, ja. Kijk, iemand Wat was de grote uitdaging toen jullie met Dorrestijn: ‘Heb ik dat weggeven? Potverdomme.’ als Herman van Veen, die is groot. Zijn stem is Hans’ materiaal aan de slag gingen? Holtland: ‘Toen we elkaar weer tegenkwamen groot, hij neemt veel ruimte in en hij twijfelt niet Holtland: ‘Bij sommige teksten zat geen muziek, hebben we gevraagd of we een tekst van Hans aan zichzelf. Ik hing van twijfel aan elkaar. Daarom maar bij andere teksten zat al goede muziek van mochten zingen in ons programma.’ is de weg misschien ook langer geweest.’ Hans. Bij dat laatste is het noodzakelijk om de al Bosselaar: Dat maakt je juist ook heel menselijk. bestaande muziek nog beter te maken. Wat je dan Waarom wilden jullie een tekst van Dorrestijn En benaderbaar.’ probeert, is de muziek je zo eigen te maken dat het zingen? niet te vergelijken is met de muziek die Hans er Dorrestijn: ‘Het leuke aan jullie vind ik dat jullie ooit bij heeft bedacht. Maar dat gaat haast vanzelf, steeds zeggen dat jullie mijn werk bekend willen omdat wij hele lieve meisjesstemmen hebben en maken onder leeftijdsgenoten.’ Al die twijfelaars, meerstemmig zingen.’ Holtland: ‘We willen graag dat zijn liedjes blijven Dorrestijn: ‘En instrumenten! Jullie hebben een leven, door er nieuw leven in te blazen. Het die zoekers, die ukelele, accordeon, cello... ik zit alleen maar achter repertoire van Hans is een soort schatkamer.’ die piano. Tref je toevallig een kutpiano, dan blijft Bosselaar: ‘Naast een hommage aan Hans is het neuroten, die zaten er van je show weinig over. Dat is echt niet maar een hommage aan de Nederlandse taal. Als we bij bij mij in de zaal één keer gebeurd. Ik heb wel eens op een piano jou zijn, kom je ook altijd met een verhaal over een moeten spelen waarvan twee toetsen in het mid- schrijver, of lees je een mooi gedicht voor.’ denregister vastzaten. En dan zeiden de mensen Dorrestijn: ‘Ik heb ook wel een beetje het gevoel dat ik dit verdien. Een aantal jaar geleden voelde Nadat jullie elkaar hadden ontmoet bij dat niet.” Dank U! Dat ik er niet één vermoord heb, is ik mij nog buitengewoon marginaal, in vergelijking radioprogramma hebben jullie een tekst van nogna afloop een wonder.’ tegen me: “Nou, piano spelen kunt u ook met bijvoorbeeld een Youp van ‘t Hek. Dat ontbre- Hans op muziek gezet voor een voorstelling. ken van populariteit begrijp ik ook wel. Ik schrijf En toen? U staat bekend om uw zwartgallige humor, wat niet over wereldproblemen. Ik schrijf alleen maar Holtland: ‘We vonden dit zo goed werken dat we is voor u de relatie is tussen humor en ernst? over de kleine problemen om me heen en over me- meer nummers van Hans op muziek wilden zetten. Dorrestijn: ‘De beste humor tekent zich af tegen zelf. Dat vinden mensen vaak minder interessant Uit zijn hele oeuvre zochten we liedteksten uit voor de nacht. Anders wordt het alleen maar komisch. om te horen. Het leek heel klein, maar toch vond een CD. Uiteindelijk zijn het vooral heel poëtische Echte humor is een lach en een traan. Een ik het onrechtvaardig. Mijn teksten dienden niet teksten geworden. De grappige teksten hebben we ontsnapping uit de moeilijkheden. Literaire humor je: “Potverdomme, zeg, dit is prachtig.” Vaak is toch veel lekkerder als je gelach hoort wanneer je Dorrestijn: ‘Voor mij is het meer een deel van mijn zomaar weggegooid te worden, dus daarom ben ik ook geprobeerd om op muziek te zetten, maar dat is gebaseerd op iets wanhopigs. Mijn beste grappen de boodschap in kunst helemaal niet belangrijk. een grap maakt. Een humorist staat buitengewoon existentie als cabaretier. Pas als het publiek niet altijd maar doorgegaan.’ werkte niet.’ komen voort uit zwaarmoedigheid, melancholie Die boodschap is er vaak ingepropt om het zwak. Je gaat af als er niet gelachen wordt. Een lach met bossen wegloopt en het waardeert, is het een Dorrestijn: ‘Daar heb ik nooit aan gedacht! Ik zat en wanhoop. Maar er zit ook zelfspot bij, gelukkig bestaansrecht groter te maken. Maar bij “Ne me ondersteunt. Als een zaal brult van het lachen, dan goed programma en ben ik echt een cabaretier.’ Dorrestijn merkt op dat hij vroeger ook wel wat al te mopperen dat jullie nou nooit een grappige wel. Het nummer Ik kan helemaal niks is natuurlijk quitte pas”, wat is daar de boodschap? Iemand ben ik gelukkig. Dan ben ik echt helemaal gelukkig.’ belangstelling kreeg, maar dat hij het door zijn tekst hadden uitgekozen, maar dat hebben jullie één en al zelfspot. Ik formuleer het zo dat iedereen zingt: “Verlaat me niet!” Een individu deelt met de zenuwen moeilijk vond om te presteren. ‘Ik zat dus bewust gedaan!’ er geweldig om moet lachen, maar het is ook echt menigte dat gevoel, maar de menigte deelt het ook Hans Dorrestijn is tekstschrijver en cabaretier. altijd al in praatprogramma’s, maar niemand zag Holtland: ‘Door het maken van die CD zaten de waar dat ik niks kan. Ik weet niet eens of de klok met de chansonnier.’ De beste humor Daarnaast schrijft hij teksten en liedjes voor mij. “Aanwezigheidszwakte”, noemde een vriend nummers er bij ons al in, en daarna is Hans erbij met zomertijd voor- of achteruit moet. Als je dat andere cabaretiers en programma’s als Het van mij dat. Kijk, ik was natuurlijk altijd al een gekomen. We doen allemaal waar we goed in zijn, allemaal op een rijtje zet en je formuleert het op U bent naast chansonnier ook vogelaar. In tekent zich af Klokhuis. Hij is auteur van de in 2007 verschenen zenuwlijer. Ook al had ik wereldteksten, ik stond een bepaalde manier dan is dat een opluchting. hoeverre heeft de wereld van het vogelen Dorrestijns Vogelgids. Trio Zazí (bestaande uit veel te bang op de planken. Ik ben er dan ook wij met z’n vieren opkomen, er al van alles gebeurt Niet alleen voor de man op de planken, maar ook invloed op de teksten die u schrijft? tegen de nacht Sabien Bosselaar, Dafne Holtland en Margriet maar het is natuurlijk fijn dat, op het moment dat in de hoofden van de mensen, zoals: “Wat doet die voor het publiek’. Dorrestijn: ‘Ik ben opgegroeid in de school van Planting) maakt liedjes in een stijl die ze zelf vernedering: lege zalen, mensen die wegliepen, oude Dorrestijn met drie jonge meisjes?”.’ Gerard Reve, W. F. Hermans, maar ook met Nabokov U wordt ook gelukkig van de samenwerking beschrijven als ‘eigenzinnige pop-folk, met een drie keer mee gestopt, finaal, na de zoveelste vreselijke recepties. Maar als ik dan een jaar thuis Maar u wilt meer dan opluchting en andere grote Russen. Ik was behoorlijk goed met Zazí, maar wat heeft u ervan geleerd? vleugje chanson en soms een jazzy randje’. zat, dan had ik weer zo veel liedjes en dan wilde Komt die tegenstelling verder nog terug in de teweegbrengen bij het publiek? geworden in het beschrijven van ellende. Met het Er valt een stilte. ik die toch weer laten horen. Ik snap het zelf ook voorstelling? Dorrestijn: ‘Ik wil dat men hetzelfde voelt als wat beschrijven van mooie ervaringen had ik moeite. Bosselaar: ‘Je zei ooit tegen ons dat wij jou het ge- niet, maar er moet een heel taaie rat in mij zitten.’ Bosselaar: ‘Naast die uiterlijke tegenstelling, zit ik de eerste keer hoorde bij Jacques Brel, bij “Ne me Ik begon er pas mee na 2000, toen ik steeds meer voel geven dat je nog leeft.’ Die aanwezigheidszwakte werd pas overkomelijk dit bijvoorbeeld ook in de manier waarop wij de quitte pas”. Ik dacht, mijn God, wat is dit geweldig. vogels ging kijken. Sommige van die teksten kan ik Dorrestijn: ‘Ik ben dolblij met de meiden. Ze heb- na een periode van ziekte, geeft Dorrestijn aan. liedjes lucht geven, en Hans die daarop weer een Wat héérlijk. Zo luister je ook naar Bach of Chopin. ook in mijn theaterspel gebruiken, maar wanneer ben sommige nummers op hun eigen manier ver- In de voorstelling Eindelijk licht zal Zazí de ‘Wat stelt afgaan op de planken eigenlijk voor? Het typisch Dorrestijn-commentaar geeft.’ Je denkt: “Jezus, wat gebeurt hier?” Ik wil gewoon ik drie vogeltjes heb behandeld, is de zaal daar ook beterd, maar in dit vakgebied is het moeilijk om beste liedjes van Hans Dorrestijn zingen. Hijzelf is nu veel leuker voor het publiek om naar mij te Dorrestijn: ‘Ook bij schokkende liedjes, daar was dat de mensen iets voelen in hun donder. Het wel klaar mee. Dan moet ik toch weer terug naar mij nog wat te leren.’ laat zijn donkere licht schijnen over zaken als kijken. Alhoewel mijn bekendheid natuurlijk ook ik altijd erg goed in. Zoals een nummer over een allerbeste lied hoeft niet eens begrepen te worden. het gewone cabaret.’ wanhoop, mislukking en bedrog. Eindelijk licht wel dreef op dat zenuwlijden. Al die twijfelaars, die Dat merk je bijvoorbeeld wanneer je naar een Dorrestijn vertelt verder over de invloed van het Is deze voorstelling de kroon op uw werk? zal door het hele land te zien zijn, waaronder op zoekers, die neuroten, die zaten bij mij in de zaal.’ wel kussend rond willen gaan, want de lente komt Zuid-Amerikaans of een Spaans nummer luistert. publiek op zijn voorstellingen: ‘Je kan natuurlijk Holtland: ‘Wat ons betreft is het echt een hom- 4 oktober in de Meervaart in Amsterdam. Holtland: ‘Maar je bent dat zenuwlijden toch ook eraan”,necrofiel, en of dat als wordt ik mijn dan lentenummer steeds erger: zing: “Want “Ik zal ik We spreken niet allemaal Spaans, maar toch denk ook stil en genietend luisteren, maar ik vind het mage.’

10 Babel Oktober 11 Beeldreportage Beeldreportage

De universitaire master Journalistiek lijkt elk jaar aan populariteit te winnen. Een baan als journalist is iets wat velen aan onze faculteit overwegen. Hoe begint zo’n fameuze carrière in de wereld van tv en krant? Deze maand vertellen vier oud-FGw’ers die het gemaakt hebben over hun studententijd van weleer. Hoe zetten De schouders waarop we staan Tekst /// Anne Wijn Beeld /// Liliane Smith zij hun eerste stapjes in het woeste medialandschap?

Voor Floor Rusman (1986, columniste en redac- Philippe Remarque (1966, hoofdredacteur de trice nrc.Next) werd het P.C. Hoofthuis tijdens haar Volkskrant) ging op precies het goede moment studie Geschiedenis haar tweede huis. Acht jaar Ruslandkunde studeren: in 1984, een jaar voordat lang zat ze er dagelijks te lezen. ‘Ik had er perma- Michail Gorbatsjov deed wat niemand voor mo- nent een kluisje in gebruik, dat mocht eigenlijk gelijk had gehouden en de Sovjet Unie openbrak. helemaal niet. Ik liet er boeken in liggen en din- ‘Russisch studeren was tijdens de Sovjettijd heel gen als een regenjas enzo. Er stond zelfs een tijdje obscuur. Studenten en docenten aan Oost-Europa een broodrooster in, omdat ik dan geen zin had studies vormden in die tijd een afgesloten clubje om die helemaal mee naar huis te sjouwen.’ Een excentriekelingen. Docenten dachten binnen een mooi gebouw vond Rusman het P.C. Hoofthuis niet. Koude Oorlogskader. Dat kader stortte volledig ‘Maar ik kon de romantiek van al die lelijkheid wel ineen. Ik heb meteen het voorspellend vermogen waarderen. Misschien omdat ik hier zo vaak was, van de wetenschap leren relativeren. En ik heb ge- dan móet je je wel thuis gaan voelen.’ De bachelor leerd dat je zelf uit je ogen moet kijken.’ Al tijdens Geschiedenis vond ze tegenvallen. ‘Er werd amper zijn studie bracht Remarque dat in de praktijk: hij aandacht besteed aan theorie en ideeëngeschie- werd correspondent voor De Telegraaf en Radio 1 denis en juist dat waren dingen die ik interessant in Moskou. ‘Gorbatsjov was een enorme opleving vond. Ook waren er weinig docenten die echt in- voor Ruslandkunde als studie. Maar ook zeker spirerend les gaven.’ Waarom ze dan toch zo lang voor mijn eigen carrièrekansen als journalist. In- gebleven is? ‘Later, tijdens mijn researchmaster, eens gebeurde daar ontzettend veel. Rusland was lag het niveau veel hoger en was er veel meer vrij- on demand.’ In de beginjaren van zijn studie was heid om vakken te kiezen die ik interessant vond. Remarque nog iets minder serieus met zijn ambi- Bovendien had ik na al die jaren ontzettend veel ties bezig: ‘Ik was corpslid en ik woonde in een dis- vrienden hier.’ Al tijdens haar studie liep Rusman puuthuis. Daar ben ik de eerste drie jaar vooral erg stage bij Vrij Nederland en nrc.Next. Ook was ze in opgegaan. Maar het was niet alleen bot gezuip hoofdredacteur bij Babel. ‘Ik dacht een tijdje dat ik daar, ik heb er ook veel waardevolle vriendschap- wilde promoveren, maar ik zou nooit vier jaar in pen opgedaan. En ik was toen al heel enthousiast één onderwerp kunnen duiken. Daarvoor vind ik met het nieuws bezig en ik las elke dag verschil- veel teveel verschillende dingen interessant.’ lende kranten.’

Hans Goedkoop (1963, historicus en tv-maker) begon in 1982 met de studie Geschiedenis. Hij herinnert zich zijn allereerste tentamen van het overzichtsvak Oudheid nog goed: ‘Ik was heel erg onzeker dus ik had ontzettend hard geleerd. Maar tijdens het tentamen werd ik volledig blanco. Ik kon me niet meer herinneren of Plato nou een Griek of een Romein was.’ De eerste jaren van zijn studie vond hij sowieso erg deprimerend. ‘Er waren net grote hervor- mingen binnen het onderwijsstelsel doorgevoerd. Voor de docenten liep de werkdruk enorm op en iedereen was chagrijnig. Zelf kon ik helemaal niet uit de voeten met de academische ivoren toren waar de universiteit zich toen nog volledig in opsloot. De droge, academische geschiedwetenschap paste niet goed bij me. Dat je als historicus een programma als Andere Tijden zou maken was in die tijd ondenkbaar. De geschiedenis benaderen als iets romantisch, waar je gevoel bij kon hebben, dat was nog echt een taboe. Dat is de afgelopen decennia sterk veranderd. Academische historici hebben zich gerealiseerd dat het heel nuttig kan zijn je te richten op het algemene publiek. Een vooruitstrevende docente uit mijn tijd zei eens tegen me: ‘Onthoud, Clio is een muze’, oftewel: geschiedenis is niet enkel een droge wetenschap, het is een mooi verhaal.’

12 Babel Oktober 13 In Gesprek In Gesprek

dynastie moest de vorige zwartmaken om zelf

zich als een voornaam man. In tegenstelling tot Vespasianus.beter uit de verf Dat te was komen. maar Domitianus een gewone profileerde man die Een grote grabbelton van een grap hield. Het mooist vind ik nog zijn dood. Hij liet zich door zijn kameraden uit zijn

sterven. Hij wist dat hij als goede keizer na zijn van mythes doodsterfbed tot hijsen,divus (godje, want hij red.) wilde zou als worden soldaat, verklaard. staande, Vespasianus’ laatste woorden waren: “Bah, ik Deze maand brengt Klassiek historicus Anton van Hooff (1943) Keizers van het geloof dat ik een god word.” Dat is toch groots! Colosseum uit, een boek dat de actuele waarde van de tijd van de Flavische keizers Dat maakt een man heel sympathiek en toe- uiteenzet voor jong en oud, zowel voor leken als academici. gankelijk.’ Tekst /// Aimée Plukker en Kim Schoof Beeld /// Daan Muller Het verhaal van Van Hooff komt tot de moraal: ‘Wanneer je dingen uit andere tijden herkent, biedt dat stof tot nadenken over je eigen moraal. Dat oe ouder je wordt, hoe meer je beseft vandaag de dag aan een student vraagt “Wat is Chronologisch vertelt Van Hooff verder over zijn motief gebruik ik vaak in colleges of lessen over dat je op je ouders lijkt. Maar je wilt democratie?”, zullen ze antwoorden “partijen en bezigheden. ‘Vervolgens schreef ik een boek over het voortleven van de oudheid. Zo laat ik zien dat ‘Hnatuurlijk niet hetzelfde zijn.’ Het is de verkiezingen”. In Athene waren partijen taboe! De veel totalitaire leiders misbruik hebben gemaakt Maand van de Geschiedenis. Een maand vol nos- essentie van een democratie is dus helemaal niet positie maakt hem zo interessant. Aan de ene kant van de oudheid. Dan laat ik eerst plaatjes zien, van talgisch geneuzel of juist een moment dat ons met zo vanzelfsprekend. Over de oude Atheners ligt een tradMarcus hij Aurelius.op als keizer, Een keizerfilosoof.hij bedreef genocide, Die dubbele hield moderne oudheidgeïnspireerde gebouwen in Italië de neus op de actualiteit duwt? Van Hooff bepleit sluier van barbarij. Terwijl hun democratie toch veldtochten, bracht gladiatoren in de arena, noem bijvoorbeeld, en dan vraag ik aan de klas, “Vinden dat laatste. De historicus praat opgewekt en rond- ook echt beschaving bracht. Weliswaar is Sokrates jullie dat mooi?” De meeste studenten hebben dan uit aan de keukentafel in zijn huis in Nijmegen, de vanwege een democratisch besluit ter dood dagboek over zijn stoïsche idealen. In dat dagboek geen idee waar ze naar kijken. Ze uiten gemengde stad die decennia geleden één van de grensposten gebracht, maar wel op een heel humane manier. zeimaar hij op. tegen Anderzijds zichzelf “Laatschreef je nouhij als niet filosoof verkeizeren, in zijn meningen - “Heeft wel iets,” of “Cool”. En dan zeg ik vormde van het Romeinse Rijk. Af en toe loopt je zit aan het hof en bent omringd door alleen maar “Dat is nou een gebouw van Mussolini.” O, nee, dan zijn dochtertje of vrouw binnen. ‘Die herkenning vrienden. Er zijn Amerikaanse staten waar ze nog jaknikkers.” Je leest dat hij soms dacht “Wat ben ik is het fascistisch en vindt iedereen het lelijk, ha vormt de basis voor een dialoog. Zonder herken- nietHij mocht toe zijn zijn aan gifbeker dit soort leegdrinken gezellig sterven!’ omringd door nou eigenlijk aan het doen?”. Die vertwijfeling, dat ha. Daarmee rijst dus de vraag, “In hoeverre heeft ning kun je niet praten. Chinese cultuur raakt je maakt hem een herkenbaar mens. Die herkenning kunst een moraal? Kan een gedicht op Hitler móói minder, omdat je haar niet herkent. Zo werkt ook speelt een grote rol bij mijn fascinatie. Zo ook bij de zijn?”’ mijn fascinatie voor de oudheid. Die tijd is net als immense fascinatie van de huidige generatie voor de onze, maar toch anders. Dat soort verkenningen Eigenlijk interesseert de Tweede Wereldoorlog. Die oorlog werd gevoerd van houdingen, waar zijn we hetzelfde en waar zijn door het meest beschaafde volk ter wereld, Duit- we anders, dat spreekt me aan. Er zijn altijd on- de oudheid me niet, sers die immers met twee woorden spreken, danke Ik ben de derwerpen te vinden die blijven spelen. Ik zeg wel maar het bestuderen schön. Dat juist die mensen zó barbaars hebben eens: “Eigenlijk interesseert de oudheid me nit, kunnen zijn. Dat roept vragen op over jezelf. Als kasteelbewoner maar het bestuderen van die tijd helpt je om na te van die tijd helpt je jij mocht kiezen tussen naar het Oostfront gaan of denken over het heden.” De oudheid is een grote kampbewaarder worden, wat zou jij dan kiezen?’ die uitkijkt over het grabbelton waar iedereen zijn mythe uit kan halen. om na te denken over Je vindt altijd wel iets van je gade.’ Aan de andere kant: vervreemding klootjesvolk het heden Van Hooffs verhaal bereikt het heden. ‘Waarom ik Enerzijds: herkenning begon aan Keizers van het Colosseum is eigenlijk Van Hooff begint bij het begin van zijn carrière als een negatief verhaal. Er bestaat namelijk in de ‘Ik baseer me in mijn schrijven natuurlijk zelf ook schrijver. ‘Tot 2008 was ik universitair hoofddocent - Nederlandse geschiedschrijving een leemte op de oudheid. In het bijzonder op Tacitus. Op de klassieke geschiedenis. Toen werd ik het zat. Er landse democratie op het moment dat hij wilde rondom de drie Flavische keizers, het onderwerp middelbare school lazen we Tacitus, een fantasti- ontstond steeds meer hiërarchie op de academie trouwenVan Hooff met kwam zijn zelfvrouw, in conflicteen Letse met classicus. de Neder ‘In van het boek. Terwijl deze keizers juist zo sche, cynische, grimmige schrijver. Hij past conse- en er kwamen steeds meer baasjes. Daarom ben 2001 was ik bezig mijn geliefde naar Nederland interessant zijn, omdat ze van het keizerschap een quent de variatio toe, een stijlmiddel. Hij schrijft ik met vervroegd pensioen gegaan. Nu hoeft niets te krijgen. Zij viel onder de vreemdelingenwet en instituut maakten. Na de dood van Caesar konden nooit: “enerzijds”, “anderzijds”, maar altijd is het meer, heerlijk. In 2009 belde uitgeverij Ambo op of moest de toestemmingsprocedure afwachten in de eerste keizers nog zeggen dat ze familie van tweede lid net even anders. Dat vind ik prachtig, ik niet weer aan een boek wilde beginnen, want “Je Letland. Ondertussen was er een andere Neder- hem waren. Na Nero volgde het driekeizerjaar, en dat volg ik na. Ik schrijf altijd “enerzijds” en dan kunt zo lekker schrijven.” Daar had ik wel zin in.’ landse staatsburger, die van achter Oranje-Nassau de dynastie erna noemt zich ook Caesar, terwijl ze “aan de andere kant”.’ heet, ook bezig zijn bruid hierheen te halen. Tij- dus eigenlijk geen recht hadden op die naam. Vanaf Na een korte, afsluitende rondleiding door zijn ‘De vraag was alleen waarover. Na een boek over dens dezelfde procedure verbleef Máxima echter ‘Hierna wil ik schrijven over de dood in de Oud- huis, bijna een oudheidkundig museum, toont Van Anton van Hooff (1943) is gepensioneerd de verhoudingen tussen Nero en Seneca, naar in Nederland. Ik schreef een brief aan de Volkskrant functie. Aan de ene kant dus die leemte, anderzijds heid. Over zelfdoding, maar ook hoe mensen te- Hooff het uitzicht vanaf zijn dakterras. Terwijl hij in docent Klassieke Geschiedenis aan dat moment is het keizerschap dus officieel een aanleiding van eindexamenauteur Latijn van het - de kroonprins moet zich aan de grondwet hou- speelde de Flavische dynastie een belangrijke rol in gen de dood aankeken. Geloofden mensen in een de verte tuurt: ‘Ik ben de kasteelbewoner die universiteit en middelbare school. Van zijn examen dat jaar, schreef ik over de democratie den, iedereen is toch gelijk? Wat blijkt: de Neder- de Romeinse geschiedenis. In de vijfentwintig jaar hiernamaals of niet? Ik heb net een klein stukje uitkijkt over het klootjesvolk. Deze uitkijkpost is hand verschenen werken over de antieke in Athene. Enerzijds herkenbaar in zijn idealen, landse grondwet is helemaal geen wet. Je kunt je dat ze regeerden gaven de drie keizers namelijk een tekst geschreven waarin een aantal grafteksten het gevolg van stom toeval. Op deze plek was in de geschiedenis: Nero & Seneca, Athene, Marcus aan de andere kant anders in zijn uitwerking. Zo er juridisch niet op beroepen. Ik was daarvoor al representatie van de Romeinse geschiedenis. Twee voorkomt waarin mensen de dood ontkennen. Tweede Wereldoorlog een bom gevallen. Toen ze er Aurelius en een overzichtsboek: Klassiek, deden ze in Athene aan loting om bestuurders overtuigd republikein trouwens. Nederland is het goede keizers en dan een tiran. Dat patroon bestaat Dan schrijven ze op hun graf “Hier lig ik nou, ik dit huis neerzetten waren er nog geen regels voor Geschiedenis van de Grieks-Romeinse aan te wijzen. Met verkiezingen zou je toch alleen oudste land dat een republiek was en nog steeds ook als je kijkt naar de gehele geschiedenis van ben as, en u wordt dat straks ook. Neem het er huishoogte en gevels. Daarom is dit huis veel hoger wereld. Op 10 oktober verschijnt Keizers van maar slachtoffer kunnen worden van corruptie. in dezelfde vorm bestaat, daar moeten we trots Rome. Een Nero is zwart, een Domitianus is wit. Zo nog van, zolang het nog kan. Zuip, pak de meisjes.” dan de rest van de straat. Maar ik kijk wel mooi uit het Colosseum. En dat is niet eens zo’n gek idee. Maar als je op zijn.’ Heerlijk.’ over het historische centrum van Nijmegen.’

profileerden die keizers zichzelf ook. Elke volgende 14 Babel Oktober 15 Column hanna Achtergrond Achtergrond

Tumtum Toen ik klein was, moest ik soms een boodschap doen voor mijn moeder. - Dit jaar is het een eeuw geleden dat de Eerste klemd liep ik dan naar de Edah om de hoek, de pincode als een mantra Wereldoorlog begon. Nederland bleef neutraal. Hoogleraar herhalendEen vergeten in mijnpak melk,hoofd. koffie Soms of ging boter. mijn Met zusje haar mee pinpas en zochten in mijn handwe in gede Nieuwste Geschiedenis Samuël Kruizinga en museum- roodgele schappen naar snoepjes die uit de zak gevallen waren. Er wa- houder Peter Wories laten hun licht schijnen over de Gebrek aan commotie? ren altijd mensen die snoepzakken openscheurden en er een hand uit vraag of we in Nederland wel genoeg aandacht aan de meegraaiden. Wij vonden het zonde om die halfopen zakken te laten lig- Eerste Wereldoorlog besteden. gen en speurden ijverig het schap af naar losse tumtummetjes. Tekst /// Anne Wijn Beeld /// bibliotheek.nl De Eerste Wereldoorlog in Nederland Bij de uitgang van de Edah stond een straatkrantverkoper, een grote donkere meneer. Ik zei altijd hallo bij het naar binnen en buiten gaan, hij knikte me dan toe. Eén keer heb ik een krant van hem gekocht. Ik had mijn zakgeld en al mijn moed bij elkaar geraapt en betaalde een rijksdaalder voor een blad dat inkt afgaf aan mijn handen. Meteen had ik spijt, er was iets veranderd tussen ons. Van een klein meisje was ik opeens een volwassene met koopkracht geworden. Ik durfde hem niet meer aan te ie het theehuisje op de hoek van de Doelenstraat in Alkmaar voorbij- Longue durée kijken. loopt, vermoedt niet wat zich er op de donkere zolder schuilhoudt: Het belang van de Eerste Wereldoorlog in Nederland zou hem W een imposante verzameling bajonetten, granaten, uniformen en cu- dus zitten in de politieke uitwerking van deze periode op de Op de trappen van de Bijenkorf in Rotterdam staat een man zo krom als riosa die samen Nederlands enige Eerste Wereldoorlog museum vormen. ‘De lange termijn. Maar heeft niet elke oorlog uit het verleden een hoepel. Hij hobbelt heen en weer over de treden en zingt met nasale opgegraven munitie, helmen, bekers, schoenen enzovoorts in het museum een belangrijke rol gespeeld in het verloop van de geschie- stem: ‘Wie maakt me blij wie maakt me blij, wie koopt een krantje bij mij… zijn slechts een fragment van mijn verzameling’, vertelt oprichter Peter Wo- denis van ons land? Niet alleen de gebeurtenissen tijdens de ’ Als een mantra herhaalt hij deze zin, vaak is hij tot in de Koopgoot te ries. Achter in het theehuisje hebben eigenaren Carina en Rob een grote an- negentiende en twintigste eeuw hebben Nederland gevormd, horen. Naar allen die een krantje bij hem kopen lacht hij zijn tandeloze tiekwinkel. Midden tussen de vitrines met jaren 50-servies bevindt zich een je kunt hierin zo ver teruggaan als je wilt. Neem bijvoorbeeld mond bloot. Als klein kind was ik bang voor hem. Die angst is weg, maar houten trap naar de zolder waar Wories zijn collectie tentoonstelt. ‘Ik ben erg de Tachtigjarige Oorlog, waarin Nederland zich ontworstelde ik heb nog nooit een krantje bij hem gekocht. blij dat de eigenaren van het café hun zolder hebben opengesteld voor het museum, maar de ruimte is eigenlijk veel te klein voor mijn verzameling.’ republiek met een Oranje aan het hoofd. Dit is een gebeurte- De Edah bestaat al lang niet meer en ik woon niet meer in mijn nisaan diezijn van Spaanse blijvende overheerser invloed enis gebleken verderging op als ons onafhankelijke staatsstelsel, geboortestad. In mijn huidige buurt zit alleen een Albert Heijn. Ook daar maar wordt hier niet ook relatief weinig aandacht aan besteed is een straatkrantverkoper, twee zelfs. De ene keer staat er een vrouw, ik Europa wordt steeds meer één binnen de actuele publieksgeschiedenis? lang haar en een hond, en rookt ze een sigaret. Een vriend van me nam Wil een historische gebeurtenis een levendige herinne- ooitgok vaneen Oost-Europesepak vissticks voor afkomst. haar mee, Vaak nadat staat ze tedaarom praten had met gevraagd. een man met geheel: in de totstandkoming ringscultus nalaten, dan is er blijkbaar meer nodig dan enkel een belangrijke politieke uitwerking. Dat beaamt hoog- De andere verkoper is een man van middelbare leeftijd, met een blik zo daarvan speelden alle conflicten leraar Nieuwste Geschiedenis Samuël Kruizinga aan de vriendelijk dat je er naar van wordt. Wanneer ik hem zie bij de supermarkt van de twintigste eeuw een Universiteit van Amsterdam. ‘De Tweede Wereldoorlog is zeggen we goedemiddag en wisselen een blik. Ik heb nog nooit een beduidend korter geleden dan de Eerste. Bovendien kunnen we niet ontken- krantje bij hem gekocht, bang dat dit de verhouding zal verstoren. Wel belangrijke rol. Ondergeschoven kindje neem ik af en toe iets voor hem mee uit de supermarkt. Vorige week had aspecten van de Tweede Wereldoorlog zijn die mensen vandaag de dag nog ‘Of er genoeg onderzoek naar een bepaald onderwerp wordt gedaan, is altijd ik opeens zin in snoep. Nog voor de uitgang had ik de zak al open. Ik bood steedsnen dat raken. de specifieke Het geweld bezettingservaring van de Tweede enWereldoorlog de Holocaust is tweein ons belangrijke land veel lastig te zeggen. Het speelveld is in feite eindeloos en geen enkel onderwerp is de straatkrantverkoper de open zak aan. Hij keek verrast, maar haalde Wories’ grootmoeder vluchtte in 1914 vanuit Antwerpen naar Nederland, concreter ervaren dan dat van de Eerste Wereldoorlog. Ik vind het logisch ooit voldoende bestudeerd. Dat is natuurlijk ook het mooie aan geschiedenis.’ er toen een handvol snoepjes uit. Even bleven we staan in de zon en we waar ze met een Nederlander trouwde en zich vestigde. Haar kleinzoon vroeg dat daar meer aandacht aan wordt besteed in onze tijd en samenleving. De Kruizinga wil het beeld van de Eerste Wereldoorlog als ondergeschoven kind- zogen op onze tumtummetjes. Ik kocht geen krantje. zich als jong kind al af: waarom is ze gevlucht? ‘Op de basisschool heb ik nooit Tweede Wereldoorlog heeft nu eenmaal diepere sporen achtergelaten in ons je dan ook niet overdrijven. Hij is naar eigen zeggen ‘verrassend tevreden’ met les gehad over de Eerste Wereldoorlog. Ik had zelf één klein boekje over Ver- huidige collectieve geheugen; het heeft de herinnering aan 1914-1918 over- de aandacht die 1914-1918 in Nederland krijgt. ‘Er zijn altijd behoorlijk veel dun. Ik was verbaasd, maar ook verontwaardigd: waarom lijkt er in Neder- stemd. Daarnaast vind ik: het is geen race. Er bestaat geen ranglijst van his- studenten die er geïnteresseerd in zijn. Er wordt zelfs een apart vak gegeven land zo weinig aandacht te zijn voor de Eerste Wereldoorlog?’ Met zijn vader torische onderwerpen met de belangrijkste bovenaan. Als je zo denkt kun je over de rol van de Eerste Wereldoorlog in Nederland (‘De Eerste Wereldoor- maakte Wories elk jaar een reisje naar de loopgraven in Noord-Frankrijk, enkel naar de longue durée, oftewel het grote verhaal van de geschiedenis, - waar je toen nog ongelimiteerd de bodem om mocht spitten, op zoek naar kijken en daarin een aantal hoogtepunten aanwijzen. In die zin komt de Eer- tenschappelijk onderzoek wordt er erg veel aandacht aan de periode besteed. relikwieën. Het resultaat van al die jaren speuren ligt nu in Alkmaar. Met zijn ste Wereldoorlog in Nederland dan waarschijnlijk op een tweede plek. Maar Onderzoeklog en Nederland. bouwt Tussenaltijd voort historiografie op al bestaande en herinnering’ kennis en red.).er is al Ook een in hele het berg we museum hoopt Wories belangstelling op te wekken voor de oorlog. ‘Het is is dat nu interessant?’ aan onderzoek waar huidige historici op teruggrijpen. Daarnaast is er nu met logisch dat de Eerste Wereldoorlog in Nederland minder populair is dan de het honderdjarig jubileum bijvoorbeeld een expositie in Huis Doorn, waar- Tweede. Die oorlog is langer geleden en Nederland bleef neutraal. Maar ik voor wij als historici ook worden benaderd. Partijen weten elkaar te vinden denk dat je de geschiedenis als een doorlopende lijn moet zien. De Europese Is het interessant dat de en ik ben vaak aangenaam verrast door de kwaliteit van de initiatieven.’ eeuw begonnen, met de Frans-Duitse oorlog en de Europese wapenwedloop. Eerste Wereldoorlog in Wilhelm II Deconflicten Eerste Wereldoorlogvan de twintigste is net eeuw zo goed zijn ineen feite bepalende al halverwege periode de in negentiende het verloop Maar is de huidige aandacht voor de Eerste Wereldoorlog niet eerder een tij- Nederland waarschijnlijk op delijke opleving uit een anders vrij stille hoek? Wories denkt van wel. ‘Het is een modeartikel, vanwege dat jubileum. Zo’n expositie in Huis Doorn, over het twintigstevan die conflicten eeuw een geweest. belangrijke Daarnaast rol. Ook worden de Eerste we inWereldoorlog. Europa steeds Het meer zijn vieréén de tweede plek komt? leven dat keizer Wilhelm II daar geleefd heeft, daar heb ik tien jaar geleden zulkegeheel belangrijke en in de totstandkoming jaren geweest, van er datmoet geheel beslist speelden meer aandacht alle conflicten aan besteed van de al op aangedrongen. Ik vond dat er extra aandacht moest komen voor het le- Tekst /// Hanna Bijl Beeld /// Jordie Volkerink worden.’ ven dat Wilhelm II van Pruissen daar gevoerd heeft, maar dat bleek toen >>

16 Babel Oktober 17 Achtergrond de ode

een enorm taboe. Die man had zo’n slecht imago, men wilde geen extra aandacht besteden aan het feit dat hij speelde. In deze scène is er onenigheid tussen de hoefde nooit auditie te doen en werd door Ter Hall in Nederland onderdak heeft kunnen krijgen. Nu de Wederzijds minister van Sociale Zaken en de minister van Fi- voor de hoofdrol in Waltz gevraagd. De dramaserie subsidie voor het onderhoud van het huis gehalveerd nanciën. Staartjes besloot een krant mee de set op A’DAM - E.V.A. vindt hij Ter Halls beste werk. ‘Het is is, komt men plotseling aanzetten met de enorme his- vertrouwen zo geloofwaardig, dat het bijna lijkt alsof het een torische waarde die het huis heeft. En vanwege het stelde een vraag, maar ik deed net alsof ik haar niet documentaire is. De acteurs spelen zo naturel.’ Dit is jubileum komen er riante donaties binnen, waardoor Acteur en programmamaker gehoordte nemen. had ‘De en minister ging stoïcijns waarmee de krant ik in lezen. conflict Na waseen volgens Staartjes de kern van goed acteren. ‘Acteren zo’n expositie gerealiseerd kan worden. Maar ik vrees Aart Staartjes (1938), bij het lange pauze deed ik die krant naar beneden en zei: gaat om menselijk contact. Het spel moet direct dat de aandacht slechts van korte duur is. We moeten grote publiek beter bekend als “Ja?” De krant zorgde ervoor dat ik nog respectlozer zijn. Als je iemand aankijkt, moet je iemand echt nog maar afwachten of het beklijft.’ Meneer Aart uit Sesamstraat (en overkwam. Norbert geeft de vrijheid om als acteur aankijken. Je moet contact maken. Pas dan kan er iets verder te zien in onder andere dat soort dingen toe te voegen aan een scène.’ Soms geloofwaardigs ontstaan.’ De Eerste Wereldoorlog wordt volgens sommigen uit- roept hij Staartjes wel een halt toe. ‘Dan zegt hij: “Nee voerig genoeg besproken en gedeeld. Voor anderen, Het Klokhuis, Mevrouw de Minis- Aart, dit gaat te ver. Nu doe je te lollig.”’ Staartjes waardeert het geduld dat Ter Hall heeft als wiens familiegeschiedenis wellicht verstrengeld is ge- ter en Waltz), brengt een ode aan hij aan het werk is. ‘Ik ben zelf heel ongeduldig, raakt met de gevolgen van de oorlog, is het een immer zijn favoriete regisseur Norbert Contact maken terwijl Norbert de dingen accepteert zoals ze onderbelicht onderwerp. Iedereen heeft zijn eigen ge- ter Hall (1966). Geen kwaad woord weet Staartjes te zeggen over gebeuren op de set. In Waltz zat een scène met een schiedenis en zijn eigen interesses, onlosmakelijk ver- Tekst ///Kim Visbeen en Anne Wijn zijn favoriete regisseur. ‘Norbert is geweldig. Hij olifant. Zo’n beest is gigantisch en er gaat behoorlijk bonden met die familiegeschiedenis. Het is mooi dat er Beeld /// Liliane Smith heeft prachtige dingen gemaakt. Ik heb bij hem mijn wat tijd overheen voordat hij een beetje in actie fanatieke amateurs bestaan, die de verhalen die hun beste rollen gespeeld.’ Ter Hall en Staartjes kennen komt. Nou, dan moet je echt geduld hebben. Dus toen aan het hart gaan met veel passie proberen te vertel- elkaar van Sesamstraat en Het Klokhuis en werkten hebben we maar een beetje zitten wachten, niets aan len. Daarnaast zijn er ook de professionele historici, daarna samen aan meerdere dramaseries. Staartjes te doen.’ die de emotie dienen te relativeren en een breder per- in mijn carrière heb meegemaakt. spectief moeten bieden op persoonlijke ervaringen. De ‘NVeelorbert regisseurs is de fijnste willen regisseur alles die con- ik geschiedenis kan bedreven worden door hen allebei. troleren wat er op de set gebeurt. Ze zitten Zolang ze elkaar de ruimte geven en af en toe proberen vreselijk aan acteurs te sjorren. Ze bepalen samen te werken, zullen ze hopelijk nooit slaags met wanneer je moet binnenkomen, hoe je moet elkaar raken. lopen. Soms bepalen ze zelfs met welke toon je een zin moet beginnen. Dan wordt het helemaal niks, natuurlijk.’

Staartjes verwelkomt ons in zijn huis in Dronryp, Friesland. Op het toilet hangt een Column fien verjaardagskalender van Sesamstraat, in de tuin staat een perenboom. Zittend aan de keukentafel gaat Staartjes verder: ´Norbert regisseert volgens de klassieke Engelse the- Genesis orie, waarbij de taak van de regisseur en die van de acteur duidelijk gescheiden zijn. De ‘Global Exchange Programme? Een uitwisselingsprogramma met de regisseur regisseert en de acteur speelt.’ Universiteit van Amsterdam? Op masterniveau?’ Ik knik. De medewerker van de studentenservicebalie van McGill University kijkt me meelevend aan. ‘Het Voldoende vrijheid spijt me, Miss Veldman, maar dat bestaat hier niet.’ ‘Een regisseur is de vormgever, hij geeft de lijn van het stuk aan. Voor de rest moet jij het Een week daarvoor – een paar dagen voordat ik in het vliegtuig stap, en twee als acteur maar uitzoeken. Acteur en regis- weken voordat het semester begint – vertelt mijn contactpersoon bij het In- seur maken samen het stuk. Als de regisseur - je de juiste mate van bewegingsruimte geeft, ming zou willen sturen, aangezien hij er niet van uit kan gaan dat mijn Cana- is dat als acteur een bevrijding. Dan kun je deseternational plannen Office zullen in Amsterdamslagen. ‘Maar, mij ja, dat daar hij is me het graag nu een naar beetje een anderete laat voor. bestem Wil pas echt spelen.’ Volgens Staartjes toont Ter je misschien volgend semester op uitwisseling?’ Mijn vlucht heb ik echter al Hall vertrouwen. ‘Hij respecteert je en zorgt geboekt, dus ik besluit in geval van nood een uitzonderlijk lange sabbatical in dat je je op je gemak voelt. Dat is bevorder- Noord-Amerika te nemen. vriendelijke Canadees die me glimlachend vertelt dat het toch moeilijk gaat lijk voor je spel. Andere regisseurs schelden worden om mijn aanmelding rond te krijgen – zeven maanden na de dead- je de huid vol wanneer je niet precies doet Ter plekke blijkt dat mijn aanmelding aan McGill geheel niet in behandeling is line, zonder de juiste documentatie, en minder dan twee weken voordat het wat zij willen, maar ik denk dat je sommige genomen. De UvA meldt dat daar aan hun kant niet veel meer aan te doen valt. semester begint. Ik knik. dingen helemaal niet van tevoren uit kunt Aangezien ik toch al in Montréal ben, is het misschien handiger als ik zelf bij denken. Hoe je reageert op de dood van een de balie langsga. Individuele verantwoordelijkheid staat, zoals bekend, hoog Na drieëntwintig telefoontjes naar McGill’s servicebalie (het gejaagde, omi- geliefde bijvoorbeeld. Je kunt dat niet heel in het vaandel aan de UvA. neuze wachtmuziekje maakte het er niet beter op), enkele bezoekjes aan de expressief spelen. Een goede reactie op zo- symfonische rock-minnende servicemedewerker en meerdere motivatiebrie- iets moet ter plekke ontstaan.’ Hij herinnert Ik maak een afspraak met de directeur van de faculteit, Peter Gibian, die door ven, wordt me het voordeel van de twijfel gegeven. Ik blijk de enige uitwisse- zich een scène uit de serie Mevrouw de Mi- de medewerker van de servicebalie van McGill consequent Peter Gabriel lingsstudent aan de faculteit te zijn. Ik neem op de koop toe dat iedereen me nister, waarin hij de minister van Financiën wordt genoemd. Als ik bij mijn toelatingsgesprek aankom, blijkt de profes- ‘Fein’ of ‘Fine’ noemt: ik ga studeren. sor echter niet de zanger van de jaren 80 rockband Genesis te zijn, maar een Tekst /// Fien Veldman Beeld /// Jordie Volkerink

18 Babel Oktober 19 Opinie Kunst&Literatuur Lofdicht Geen Annie-epigoon Over welk bijzonder gedicht uit een dichter of poëziekenner zijn of haar lof? In de maand van de Kinderboekenweek Een gedeelde taal is het de beurt aan Ted van Lieshout (1955): schrijver, dichter en tekenaar van kinderboeken. Tekst /// Hannah Hamans en Kim Schoof Beeld /// Kim Schoof Alfa- en bètastudenten zijn verschillend. Dat is goed en

verrijkend, maar zij spreken elkaars taal niet. Daardoor Hè nee, zei ’t schaap Veronica, ik wil nog niet gaan slapen, zien zij de toegevoegde waarde van de ander niet, en we hoeven niet zo vroeg naar bed, het is toch zaterdag? leren zij niets van elkaar. Dat geldt het meest voor de Wel, zeiden toen de dames Groen, wij zitten al te gapen, geïsoleerde technische universiteiten, meent Pablo maar even een verhaaltje voor we slapen gaan, dat mag. Kamsteeg. Tekst /// Pablo Kamsteeg Beeld /// Anne Mondeel Da’s goed, zo sprak de dominee, wat zal het dan eens wezen? De wolf en zeven geitjes, zei het schaap Veronica. Toen nam de dominee zijn bril en ging het sprookje lezen van al die kleine geitenkinders zonder hun mama:

aarom is deze ruimte zo groot? Het interdisciplinair onderwijs, zoals het Instituut defecten waarop ze gebaseerd zijn. Historici die ‘En toen de geitenmoeder thuiskwam met een mand vol eten, heeft geen enkele functie, er staat voor Interdisciplinaire Studies (IIS) van de UvA, zich voor de realiteit verschuilen en zich steeds toen waren al haar kinders weg. Begrijp je, hoe ze schrok? ‘Wniets in!’, vraagt mijn reisgenoot of het Amsterdam University College (AUC). De verder in het verleden ingraven. Beleidsplannen De wolf was in het huis geweest en had ze opgegeten, deze zomer zich hardop af, al wandelend door letteren- en bètafaculteit zien elkaar al weinig, en machines die elke menselijkheid uit het oog alleen het kleinste geitenkindje zat nog in de klok.’ het museum voor moderne kunst in Krakau. Hij maar zitten tenminste nog in dezelfde stad. verloren hebben. Programmeurs zonder enig idee is werktuigbouwkundige in Delft. Ik kaats niet- van de ethische gevolgen van hun werk. Hi, zei het schaap Veronica, hoe kan dat nou gebeuren... begrijpend terug: ‘Waarom moet iets een “functie” Zo’n geitje kan niet in de klok, al is het nog zo klein. hebben?” Zijn antwoord: ‘Ik denk in 1-en en 0-en, Er staat nog iets belangrijkers op het spel dan ’t Is welles, zei de dominee, zit u toch niet te zeuren, zo word ik opgeleid.’ onze onvolkomenheden: de binding in onze zo’n hele grote Friese klok, zoiets zal het wel zijn. Zijn 1-en en 0-en (universitaire) gemeenschap. Het onderwijsdebat De avond daarvoor in de kroeg vraagt hij mij in alle maken hem doof, veroorzaakt tweespalt. We moeten voorkomen Nou, zei het schaap Veronica, ik ken toevallig geiten, ernst waar de honderden afgestudeerde historici dat duizenden studenten zich alleen nog binnen maar ‘k heb er toch nog nooit een met een Friese klok ontmoet, per jaar goed voor zijn. Ik schrik, hij begrijpt niets mijn angst voor hun eigen niche verstaanbaar kunnen maken en Wat drommel! riep de dominee, hier heb ik toch de feiten! van wat ik doe. Dat geeft hij toe. Verhit probeer ik elke vorm van begrip voor een ander vakgebied Eh, zei het schaap Veronica, de feiten zijn niet goed. hem mijn bezigheden en vaardigheden duidelijk te vragen naar nut, verliezen. Kom, zeiden toen de dames Groen, nu is ’t verhaaltje uit. maken, en warempel: hij begint mij te begrijpen. En wel bedankt, ’t was prachtig mooi. Wie wil er een beschuit? Een klein stukje van mijn taal te spreken. Hetzelfde functie, en relevantie Dat begint bij wederzijdse erkenning, interesse zal mij de volgende dag in het museum overkomen, in wat de ander doet en het uitwisselen van Annie M.G. Schmidt, 1951 na een lange discussie over zijn bèta-brein. verblinden mij frustraties en oplossingen. We kennen elkaars en onze eigen tekortkomingen. Geen geschamper De bètawetenschap als ‘maat der dingen’ nemen op verjaardagen meer over andere studies. a, het ligt misschien voor de hand om An- als iemand humoristisch dóét, dat dat een beetje echt erge dingen zoals wanneer je moeder of je en het oplossen van maatschappelijke problemen Het gevolg van de afstand tussen Delft en Amster- De volgende stap is dat mijn reisgenoot mijn nie M.G. Schmidt te bespreken. Alhoewel gaat storen. Terwijl bij poëzie – en rijmen is ook hond overlijdt. Maar bijvoorbeeld wel als je merkt: tot centraal wetenschappelijk doel stellen is dam? Polarisatie. Mijn gesprekspartner ziet niet in denkpatronen over problemen, benaderingen ‘Jze inmiddels een beetje aan het wegzak- dóén, hè, rijmen gebeurt niet automatisch – de hu- goh, ik zie er opeens tien jaar ouder uit. Heel erg. beslist eenzijdig, zoals Lieke van der Veer terecht dat ik alles wat ik zie in een maat-schappelijk kader en oplossingen begrijpt. En welke resultaten dat ken is uit de belangstelling. Terwijl haar genre, mor een bepaalde naturel krijgt. Die als het ware Maar goed, het is niet anders.’ betoogt in de juli-augustuseditie van Babel. wil plaatsen, dat ik alle kennis nuttig vind, dat ik oplevert. Hij weet wat mij inspireert en waar noem het ‘kinderverzen’, ook juist weer terugkomt. wordt afgedwongen door het rijm. Want van rijm Maar hoogleraar Jeroen van den Hoven (ethiek de wereld om me heen verder dan hoe het mecha- mijn onderwijs steken laat vallen. En vice-versa. Onder andere in mijn eigen werk.’ Van Lieshout schrijven, is geaccepteerd dat iemand leuk dóét. ‘Dit gedicht zit heel strak in model. Zevenvoetige en techniek in Delft) en Huub Dijstelbloem nisch werkt probeer te duiden. Zijn onbegrip is te- Interdisciplinair werken, een derde stap, kán biecht op dat hij sinds jaar en dag al kinderrijmen En toch worden lezers verrast door het rijm dat je jamben, gekruist rijm. Dat zie je eigenlijk niet recht, want hoe vaak leggen we dat nu overtuigend dan, maar hoeft niet. Een stukje van zijn bril, schrijft, maar dat hij zijn werk pas later durfde te gebruikt. Natuurlijk niet als je zegt: ik hou van jou zoveel. Ik hou van die klassieke manier. Bij mij interview waarnaar Van der Veer verwijst (Babel, uit? Tegelijkertijd spreek ik zijn taal niet. Ik be- toegevoegd aan mijn achtergrondkennis: prachtig. publiceren. Uit vrees de onvermijdelijke vergelij- want je jurk is blauw. Maar wel wanneer je tot het mag bijvoorbeeld ‘kazen’ echt niet rijmen op mei(wetenschapsfilosofie 2014) een aantal nuttige aan de aanbevelingen UvA) geven in voor het grijp volstrekt niet hoe zijn denkpatronen lopen Mijn bril, in combinatie met zijn systematische king met Annie niet te kunnen doorstaan en be- spitsvondige rijm komt, dat iemand niet zelf al kan ‘vader’. In de rapcultuur is dat prima.’ Van Lieshout het verbeteren van de uitwisseling tussen alfa’s en en daarom kan ik bitter weinig van hem leren. brein: schitterend. Geen uitwisseling, wel respect oordeeld te worden als een ‘Annie-epigoon’. Van- invullen. Dan tovert dat bijna altijd een glimlach benadrukt dat waar de vorm van dit gedicht bèta’s. Beide partijen gaan echter voorbij aan een Dat is zonde. Zijn 1-en en 0-en maken hem doof, en begrip? Ook goed. wege die wijdverspreide vrees stond Annie M.G. op het gezicht. Zoals in dit gedicht gebeurt aan het klassiek is, de inhoud dat allerminst is. ‘Annie M.G. groot probleem: historici en ingenieurs verstaan mijn angst voor vragen naar nut, functie, en re- Schmidt decennialang eenzaam aan de top van de eind, met het beschuit.’ Schmidt schreef het in de naoorlogse tijd, waarin elkaar over het algemeen slecht. levantie verblinden mij. We denken allebei dat Als iemand hierin het initiatief kan nemen, is het berg der kinderpoëzie. ‘En het rare is dat haar pro- de burgerlijke moraal belangrijk was. Daar het de ander toch niet interesseert. Er bestaan de de geesteswetenschapper. Maar dat hoeft niet: za in virtuositeit veel minder onmiskenbaar is. Ik Valt réúze mee schopte ze tegenaan. Want dit gedicht is natuurlijk Allemaal zijn we zo druk bezig met onze eigen nodige vooroordelen aan beide kanten: ‘zij’ vinden mijn reisgenoot deed de eerste stap. Ik zet nu de herlas laatst Wiplala en dat is gewoon heel slecht ‘Toen ik voor het eerst een Het schaap Veronica ondeugend: er leven twee dames samen. En wat besognes dat we helemaal niet meer kunnen dat ‘wij’ alleen maar naar musea gaan en boeken tweede. In Krakau vullen ik en mijn vriend een geschreven.’ las, was ik meteen verkocht (de schaap Veronica- doet die dominee daar? Annie M.G. Schmidt heeft samenwerken. Elk van ons bezit een ander analyseren, terwijl ‘wij’ vinden dat ‘zij’ ongeletter- ruimte in die lang tussen ons in heeft gestaan. Hij verzen verschenen als reeks op de kinderpagina in een heel belangrijke ontwikkeling teweeggebracht vocabulaire, waarin geen ruimte meer bestaat de bruggenbouwers zijn. De arrogantie van beide nodigt mij uit om dit verhaal een keer in Delft te Rijmen is blijven Het Parool, red.). Dat had te maken met de soort in de kinderpoëzie: vóór haar vertelden versjes voor gedachten en begrip over wat de ander doet, kanten! Zolang we elkaar niet verstaan, blijft het komen vertellen. We verstaan elkaar, tot op zekere ‘Met haar poëzie laat Schmidt wel echt een unici- humor die ik herken van mezelf: relativeren.’ Weer kinderen alleen hoe ze zich moesten gedragen. en welke taal die spreekt. Speciaal tussen de wij en zij. hoogte. teit van het genre zien’, stelt Van Lieshout met na- met de kindervoorleesstem: ‘Het mag nóg zo erg Van Annie M.G. Schmidt hoefden kinderen niet letterenfaculteiten en de technische universiteiten drukkelijke toon, alsof hij bezig is kinderen voor zijn, maar het kan áltijd erger, dus het valt réúze meer alleen netjes en beleefd te zijn. Ze mochten gaapt een gat van onbegrip, maar dat wordt nooit We zijn die vooroordelen zat, merk ik. Maar, zolang Pablo Kamsteeg (1992) is masterstudent Nieuwste te lezen. ‘Alleen bij poëzie en met name wanneer mee. Dat relativeren zit hier in de laatste twee laat opblijven en sprookjes aan de kaak stellen. En benoemd wanneer het gaat over oplossingen voor we niet praten blijven ze bestaan, samen met de geschiedenis en minorstudent Filosofie. je gaat rijmen, krijgt de tekst een humorkantje dat regels: hè, zit nou niet te zeuren, hup, een beschuit het aardige is: Annie M.G. Schmidt was natuurlijk proza vaak niet heeft. Ik vind bij proza veelal dat en alles is weer goed. Dat kan natuurlijk niet bij zelf zo burgerlijk als de pest.’

20 Babel Oktober 21 De hokjesagenda RECENSIES

Stereotypes bestaan. Lees hier elke maand de agenda van een karikatuur FGw’er. Hang rond in je eigen straatje of stap in de wereld van je favoriete cliché. Deze maand: de geschiedenisfanaat. Je kent ’m wel. Lekker hokjesdenken. Tekst /// Anne Wijn Beeld /// Jip van den Toorn Tijdens de almaar donker wordende herfstda- lijk klein, waardoor je dicht op elkaar zit zodra met luide stem en Amsterdams accent met ieder- gen kan een saunabezoek een bemoedigend en het wat drukker wordt. Mogelijk een heikel punt een te ouwehoeren, telkens zijn verhaal begin- , kommer en kwel. Deze student is duidelijk in de verkeerde tijd geboren. Welke eeuw beter bij ontspannend effect hebben. Wie het dompelbad voor degenen die graag hun ‘personal space’ be- nend met ‘Ik zal je één ding vertellen...’. Hij vertelt hem had gepast? Dat maakt niet uit. Niets zo erg als vandaag de dag. De krant is aan hem niet Stoom afblazen in Oud-Westwaren. Bovendien was het een tijd lang bij Sauna over andere sauna’s die hij weleens bezocht: hij besteed, hij leest alleen Historisch Nieuwsblad. Deze geschiedenisverslaafde brengt zijn tijd het O het bloed door zijn aderen stromen. Studenten Da Costa niet mogelijk om de buitenlucht in te vindt het maar niks dat je overal zo stil moet zijn. liefst door in zijn archief. Tussen de dozen en mappen van zuurvrij karton komt hij tot rust. Hij kan entrotseert andere na weinig eerst gefortuneerdenflink gezweet te kunnenhebben, hiertoe voelt gaan, doordat omwonende studenten (zijn we zo Bij Sauna Da Costa is dat wel anders. terecht bij een lowbudgetsauna. Prettig aan zulke preuts geworden?) hadden geklaagd over mensen heeft hij ook een paar vrienden. Samen bezoeken ze graag lezingen over de rol van de vrouw in de laagdrempelige plekken is de ongedwongen sfeer, in geboortekostuum op de binnenplaats. Nu is er Een stortdouche ontbreekt bij Da Costa. Je ge- wapenproductievan niets zo genieten van deals Eerste van het Wereldoorlog zorgvuldig sorteren of erotiek van in zijn de verzamelingvroegmiddeleeuwse Geuzenpamfletten. literatuur. AfGelukkig en toe die niet te vergelijken valt met de deftige entou- een smal strookje tuin waar stoom afgeblazen kan bruikt de koudwaterslang of de gewone douche. trekken ze hun maliënkolders uit de kast om de belegering van Barneveld na te spelen. Deze maand is het rage van de chiquere sauna’s. worden, mits je je handdoek omhoudt. Het dompelbad is vrij ondiep en niet erg koud de Maand van de Geschiedenis, dus de student die met een been in het verleden staat kan zich eventjes doordat het water uit de kraan komt en niet een beetje thuis voelen in de waanzin die het heden heet. Da Costa is een eenvoudige sauna met een wat Twee heren vormen het personeel. Eén is vrien- wordt gekoeld. Je moet er dan ook een tijdje in kaal interieur. De saunahokken, twee Finse delijk, de ander redelijk vriendelijk. Laatstge- blijven dompelen, wil je niet achteraf door een Hele maand – Historische stadswandelingen door heel Zaterdag 25 en zondag 26 oktober – Ridderfestival sauna’s en een Turkse stoomcabine, zijn behoor- noemde doet zijn best sympathiek over te komen, onaangename hoofdpijn worden verrast. Dit Noord-Holland Slot Loevestein – Loevestein 1, Poederoijen – Combiticket maar zijn bedrukte alles kun je verwachten bij een sauna waar de Oneindig Noord-Holland – onh.nl – gratis kasteel en toernooi: €12 humeur werkt hem entreeprijs onder de tien euro ligt. Ondanks de tegen. De gedraaide beperkingen is het in Da Costa aardig toeven. Stichting Oneindig Noord-Holland heeft een imposante verzameling Geschiedenis bestaat uit meer dan bronnen. Na een hele week hard studeren muziek komt de sfeer is niets zo lekker als een weekendje de benen strekken en een beetje aan ten goede: oude blues, Prijs: met studentenkaart: middag € 7,50, laten gelden, haal dan het stalen ros van stal en kies een mooie thematocht je lichaamsbeweging te doen buiten de stad. Dus stof dat maliënkolder levendige klassiek en avond € 9 historische fietsroutes samengesteld. Mocht het herfstweer zich nog niet zo weer eens af en geef je paard een extra wortel: het riddertoernooi op Slot opzwepende klezmer. Adres: Da Costakade 200 door het historische centrum van het stadje leidt langs het Edammer Loevestein wacht. Twee dagen rondstappen tussen de zwaarden en lansen, De stemming onder de Openingstijden: verschillend, zie website: Stadhuis,uit. Bijvoorbeeld geheel inde Lodewijk Legende XIV-stijl,& Verhalen het Route Weeshuis in Edam. aan deEen Grote flinke ronde op de mistige velden van het slot, begeleid door de karakteristieke klanken gasten is wat kleurloos: www.badhuisdacosta.eu Kerkstraat en natuurlijk de kermis op de Botermarkt, waar Trijntje Kever van de luit en met een verse ‘notenkoeck’ als welverdiende versnapering. Het iedereen lijkt alleen in de zeventiende eeuw te bekijken was als langste vrouw van het land. riddertoernooi is het hoogtepunt van twee dagen vertoeven in de wereld van te zijn gekomen en er BEOORDELING: Print de route met begeleidende informatie en hang bij elke straathoek de het jaar 1550. Ridder Frederic van Egmond heeft het bier koud staan. wordt niet met elkaar wijze gids uit. Dinsdag 28 oktober – Assassin’s Creed Unity game release gepraat. Dan begint Tekst /// Boris Duregger Zaterdag 4 oktober – Theatervoorstelling Belegering ende Ubisoft Montreal – ubisoft.com – vanaf €60 een man op leeftijd het ontset der stadt Leyden Hier wacht je natuurlijk al tijden op en deze laatste dinsdag van de maand Theater Perdu – Kloveniersburgwal 86 – 20:15 – gratis komt hij eindelijk uit: de klassieke historische game in een nieuw jasje. Parijs Deze theatervoorstelling is werkelijk de ultieme historische sensatie: een 1789. Digitaal bloed vult de straten van de stad en de Franse Revolutie staat legendarisch moment uit de geschiedenis (het ontzet van Leiden), bewerkt op het punt uit te barsten. Als bijzonder gespierde en woest uitgedoste tot toneelstuk door een theatermaker uit de Gouden Eeuw (Reynerius Bontius), in reprise door theatergroep Kwast: laat dat kippenvel maar gaan steken. Met de slogan van de game, ‘make history’, kan de echte Somebody komen. Een stukje militaire en culturele geschiedenis gecombineerd, je kunt Fransman mag je met je onverschrokken moed fijn overal een stokje voor je archief dus met gerust hart een paar uur verruilen voor het kleine theater laten meeslepen: het wordt hoog tijd je weer met huid en haar op te sluiten Een app die tot doel heeft gebruikers los te naar een Somebody-gebruiker die op dat moment aan de Kloveniersburgwal. Een zeer historisch verantwoord avondje uit. inliefhebber het verleden. helemaal los. Je hebt je deze maand al genoeg door het hier en nu trekken van de whatsappberichten op hun het dichtstbij de desbetreffende ontvanger is. iPhone-scherm, om zo weer authentiek fysiek Deze Somebody-gebruiker leest het bericht eerst, Zaterdag 18 oktober – Nacht van de Geschiedenis contact te maken met andere mensen. Een en krijgt tevens een indicatie van de emotie die de Rijksmuseum – Museumstraat 1 – 20:00-01:00 – €15 voor paradox van de moderniteit. De Amerikaanse zender ermee wil overbrengen. Vervolgens zoekt studenten hij in zijn omgeving de ontvanger en spreekt hem De ware geschiedminnaar wil tot diep in de nacht geschiedenis bedrijven. aan om het bericht over te brengen, gepaard met filmmaker en kunstenares Miranda July, be- Dat kan deze maand, bij de Nacht van de Geschiedenis. Het thema ‘Vriend en We Know (2005) ontwikkelde de anti-app-app emotie-instructies als ‘blij’, ‘treurig’ of ‘zenuw- kend van de film Me, You and Everyone Vijand’ laat ruimte voor brede interpretatie, maar het zal natuurlijk lekker in samenwerking met modelabel Miu Miu. Het achtig’. veel over voorbije oorlogen gaan. Zo zal uiteraard de Eerste Wereldoorlog uitgebreid besproken worden en ook operatie Market Garden staat op het Somebody waarin deze app de hoofdrol speelt. Een mond en een oor met benen vergezellen je label verzorgde de kleding voor de korte film programma. Tussen de ellende door is er tijd voor een borreltje, een praatje In het werk van July staat het contact tussen als somebodies op de virtuele ontdekkingstocht en misschien zelfs een dansje in het Atrium van het museum. Kaarten zijn mensen centraal. Zo beschrijft ze in de bundel door de app heen. Het verzendproces kent drie vooraf online te bestellen. korte verhalen No one belongs here more than you stappen: het selecteren van de ontvanger, het absurde manieren waarop eenzaamheid doorbro- typen van het bericht met bijbehorende emotie, ken kan worden, door in contact te komen met en het kiezen van de somebody. Het lijkt erop dat lotgenoten. bij deze app als kunstproject – anders dan bij BEOORDELING: Hoe brengt een app mensen dan fysiek bij elkaar Het is een omslachtige manier van communice- commerciële apps – efficiëntie niet voorop staat. in plaats van digitaal? De berichten worden niet ren via een derde persoon, maar wel een heel Tekst /// Marieke Verweij rechtstreeks naar de ontvanger verstuurd, maar originele.

22 Babel Oktober 23 Geestesvoedsel Het oerdieet

Wat eet de geesteswetenschapper? Culinair redacteur hapjespan met gebakken ui, gehakt, rozijnen, olijven en gekookt ei. Ze gaat niet zelf Charlotte Kleyn duikt de keuken in met FGw’ers. Deze de natuur in zoals de oermens, maar neemt wel alleen pure producten. Geen kant-en- klaarproducten kopen, maar zo veel mogelijk biologisch. Noor heeft sinds haar dieet geen keer: het oerdieet Tekst /// Charlotte Kleyn Beeld /// Daan Muller buikpijn meer, flink meer energie en suikerdips zijn ook verleden tijd. ‘Zie het als een investering in je lichaam. Het moet nog best lang mee’. De zoete aardappel en pompoen Paleo, het jager-verzamelaardieet of zelfs ‘het oerdieet’. Nieuwe namen voor een oud worden gekookt en tot puree geprakt. voedingspatroon, waarbij je eet zoals onze voorouders uit het paleolithicum. Binnen het dieet eet je niets anders dan wat onze voorouder zo uit de natuur haalde. Noor Sollie Het klinkt heel onstudentikoos: geen pasta, geen bier, geen suiker. Maar dat valt erg mee, (1992), student Engels, heeft sinds een half jaar tarwe, suiker, lactose en E-nummers verzekert Noor. Lunchen gaat met restjes van de dag ervoor, in tupperwarebakjes. En wijn afgezworen, na een Paleo-challenge van de sportschool. ‘Vlees, vis, fruit, groente, noten mag gewoon. Bovendien moet het wel leuk blijven: als ze wil eet ze wel een croissantje. en zaden mogen wel’, vertelt ze terwijl we zoete aardappel en pompoen in kleine stukjes Of neemt een biertje. snijden. Maar waarom zou je eten als een holbewoner, terwijl tegenwoordig juist alle ge- De puree met het gehakt komt op tafel. Het is verrassend lekker en smaakt eigenlijk makken van een Maggipakje tot en met een kant-en-klare AH-maaltijdsalade voorhanden vooral ‘normaal’. zijn? Noor: ‘Wij zijn genetisch nauwelijks anders zijn dan de oermens. Ons lichaam kan Noor vertelt dat je ook zonder suiker en meel van alles kan bakken en daar net zoveel van eigenlijk heel slecht tegen de producten van na de neolithische revolutie: het begin van eten als je wil. ‘Hallo, ik kan ontbijten met muffins en pannenkoeken!’ de landbouw en veeteelt.’

‘Paleo staat voor weten waar je eten vandaan komt,’ gaat Noor verder, roerend in een Kijk voor het uitgebreide recept op de Facebookpagina van Babel.

24 Babel