Vrijwillige Weide- & Akkervogelbescherming

Deze pdf van het Weidevogel- jaarverslag 2019 is interactief. Op pagina 2 bij de inhoudsopgave kunt u doorklikken naar het desbetreffende hoofdstuk. Wij wensen u veel leesplezier!!! 2019 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in Noord-Brabant

JAARVERSLAG Colofon

Samenstelling en eindredactie: Coördinatiepunt Landschapsbeheer

Tekst: H.J. den Hollander, A. Popelier, J. Sloothaak

Foto’s: M. Renes, J. Sloothaak

Vormgeving: Studio x-hoogte, Tilburg

Drukwerk: Q-Promotions BV

Uitgave: Haaren, februari 2020

Brabants Landschap Coördinatiepunt Landschapsbeheer Postbus 80, 5076 ZH Haaren Algemeen: 0411 - 62 27 75 Coördinatiepunt: 0411 - 66 40 10 [email protected] www.brabantslandschap.nl

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de provincie Noord-Brabant en de Nationale Postcode Loterij. Voorwoord

Net als 2018 was ook 2019 een uitzonderlijk droog jaar. Ook het voorjaar was bovengemiddeld droog. Toch was het geen slecht weidevogeljaar. Duidelijk is dat de relatief positieve staat van de weide- en akkervogelpo- pulatie voor het grootste deel te danken is aan de inzet van vrijwilligers en de participatie van de agrariërs.

Om op die laatsten door te gaan. Het is een roerige tijd voor de landbouw- sector. Nadat in september 2019 het Remkes rapport uitkwam over de stik- stofproblematiek met de titel ‘Niet alles kan’, trokken de boeren met hun trekkers naar Den Haag. Meer protesten volgden … ook in Brabant. Toch zijn er boeren die nieuwe afslagen nemen. Landbouw en natuur hoeven elkaar niet te bijten. Er zijn boerenbedrijven die aandacht besteden aan biodiversiteit op hun land en daarmee de (agrarische) natuur omarmen. Denk bijvoorbeeld aan de ruim 1.400 boeren die legsels van weidevogels beschermen of de 1.000 bedrijven waar nestkasten voor erfvogels zijn geplaatst. En er zijn bijna 500 boeren die deelnemen aan agrarisch natuurbeheer, onder andere binnen ons PARTRIDGE-project. Deze boeren brengen natuurinclusieve landbouw al langer in de praktijk.

Iedere verandering heeft tijd nodig. Soms is de drempel om de bedrijfsvoering milieu- en natuur- vriendelijker te maken hoog. Op een agrarisch bedrijf moet ook een boterham worden verdiend. De risico’s en investeringen zijn soms groot (geweest) en het is niet altijd eenvoudig om de bestaande bedrijfsvoering aan te passen. Als consument kun je natuurinclusieve boeren steunen door hun producten te kopen. De zogenaamde macht van de boodschappentas. Wij zijn als Bra- bants Landschap samen met andere organisaties inmiddels gestart met het project ‘Brabants Bodem’, waarin we juist willen proberen om de middelgrote bedrijven een eerlijke prijs te geven voor hun producten. Deze Brabantse samenwerking tussen boeren, vrijwilligers en organisaties is er en is hard nodig om elk voorjaar opnieuw te kunnen genieten van buitelende kieviten die het weer proberen in het Brabantse land.

Vrijwillige Jan Baan weidevogelbescherming Directeur Brabants Landschap in Noord-Brabant 2019 Inhoud

Samenvatting 3 Inleiding 5 1 Coördinatie en ondersteuning 6 Organisatie weidevogelgroepen 7 Contacten binnen de groepen 8 Werving door de groepen zelf 10 Eigen initiatieven 13 De provinciale Jaaravond 15

2 Omstandigheden seizoen 16 Eerste ei 18

3 Omvang weidevogelbescherming 19 Medewerking agrarische bedrijven 21 Samenwerking met andere gebiedspartijen 23

4 Resultaten 24 Landbouwkundige werkzaamheden in een notendop 29

5 Resultaten per soort 31 Drie jaar vogelen met de weidevogeldrone 40 Het volgen van jongen 41

6 Maatwerk buiten de kerngebieden 42 Zorg voor broedbiotoop 47

7 Agrarisch natuurbeheer in de kerngebieden 48 Het draait om de insecten 53

Bijlagen 54

2 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant Samenvatting

In Brabant hebben 700 vrijwilligers en 1.400 boeren weer hard gewerkt aan de bescherming van vogels op weilanden en akkers. Dit deden ze in samenwerking met medewerkers van waterschappen, gemeenten en Agrarische Natuur- verenigingen. De weidevogelbescherming valt of staat met de inzet van al deze mensen, en die inzet blijft onver- minderd groot. Zowel het aantal vrijwilligers als het aantal deelnemende bedrijven nam in 2019 toe.

Om nieuwe vrijwilligers en bedrijven te werven, gaven medewerkers van Brabants Landschap op 21 locaties lezingen over weide- en akkervogelbescherming. Daarnaast werden tijdens de Boerenlandvogeltour op vier locaties kennismakingsavonden gehouden. En op drie locaties werd de twee- delige introductiecursus weidevogelbescherming gegeven voor nieuwe vrijwilligers.

Ook de weidevogelgroepen organiseren excursies en staan op streekfestivals om nieuwe vrijwilligers te werven. Daar- naast doen ze er veel aan om de medewerking van agrarische bedrijven en andere gebiedspartijen te krijgen. Door met de gemeente te overleggen over pachtpercelen en met boeren over het vernatten van hun percelen, wordt op veel plekken gewerkt aan een goed broedbiotoop voor de weidevogels.

Zoals altijd is de kievit de weidevogelsoort die het talrijkst voorkomt. Door het zachte weer in het voorjaar van 2019 begonnen de Brabantse kieviten veel vroeger met broeden. Met een totaal van 4.415 legsels, werden er in 2019 iets minder legsels van weide- en akkervogels gevonden dan in 2018, maar door een hoger uitkomstpercentage (77,8%) zijn er wel meer legsels succesvol uitgebroed. De predatie was relatief laag.

In de vier weidevogelkerngebieden met agrarisch natuurbeheer (ANLb) blijft het aantal legsels stabiel. Het uitkomstpercentage is hoog, maar de kuikenoverleving is helaas onvoldoende. In de akkervogelkerngebieden blijkt uit tellingen dat bij voldoende oppervlak goed agrarisch natuurbeheer, de aantallen akkervogels stabiel blijven of toenemen en de soortenrijkdom aan akkervogels groeit. De weidevogelgroepen moesten de meeste legsels beschermen bij het bemesten, ploegen of eggen en gewasbescherming. Daarnaast staken ze ook veel tijd in drie maatwerkprojecten: Wei-Vosvrij, Kansen voor de kievit en Regeling Rustzones. 3 Kijken of lezen

In december kwam het boek ‘Biodivers boeren, de meerwaarde van natuur voor het boeren-bedrijf’ uit van Jan Willem Erisman & Rosemarie Slobbe: www.janvanarkel.nl/boeken/biodivers-boeren.

Eind 2019 verscheen een korte documentaire met twee Brabantse melkveehouders, Meeuwis Millenaar en Sjaak Sprangers in de hoofdrol: zoek op YouTube naar ‘Brabantse Boeren’.

Op de landelijke patrijzendag in Velp was de première van de PARTRIDGE-film. Deze inspirerende film is te bekijken op YouTube: zoek op ‘PARTRIDGE projectfilm’.

4 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Kijken of lezen

Inleiding

In dit jaarverslag hebben we de resultaten van de weide- en akkervogelbescherming in Brabant gebundeld. De nadruk ligt op het werk van vrijwilligers en boeren, wat te lezen is in hoofdstuk 1 en 3. Aangezien de weersomstandigheden een belangrijke factor zijn in de resultaten van het beschermingswerk, blikken we hier kort op terug in hoofdstuk 2. In de hoofdstukken 4 en 5 laten we zien hoe de weide- en akkervogels hebben geprofiteerd van het beschermingswerk. Hoeveel legsels zijn er beschermd en hoeveel werden er uitgebroed? Hoofdstuk 6 gaat vervolgens over onze Brabantse ‘maatwerkregelingen’, uitgevoerd door de vrijwilligersgroepen zelf. En het laatste hoofdstuk gaat in op de resultaten van het agrarisch natuurbeheer voor weide- en akkervogels, uitgevoerd door agrarische collectieven.

Anders dan in eerdere jaarverslagen hebben we de specifieke activiteiten en bijzondere resultaten per groep niet in een apart hoofdstuk gezet, maar verwerkt in de lopende tekst. Via speciale kaderteksten geven we in de diverse hoofdstukken voorbeelden van wat vrijwilligersgroepen zelf hebben ondernomen. We hopen dat dit de leesbaarheid vergroot en dat u als lezer zo ook gemakkelijker het werk van andere groepen leest. Zo brengen we gelijk wat vernieuwing in het jaarverslag, net zoals er ieder jaar weer vernieuwingen zijn in de weidevogelbescherming.

Wij wensen u veel leesplezier!

Vrijwillige 2019 weidevogelbescherming in Noord-Brabant

5 1. Coördinatie en ondersteuning

Organisatie Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer bij Brabants Landschap In figuur 1 is te zien welke organisaties betrokken zijn ondersteunt de weidevogelgroepen en werkt daarbij nauw samen bij de weide- en akkervogelbescherming. Hierin staan met de provincie, agrarische collectieven, LandschappenNL en de groepscoördinatoren van de weidevogelgroepen Boerennatuur. Het Coördinatiepunt faciliteert vrijwilligers door centraal. Zij onderhouden goede contacten met hun middel van het delen van kennis (cursus en opleiding), het organi- vrijwilligers, boeren, het Coördinatiepunt Landschaps- seren van contactmomenten, het verzorgen van veldbegeleiding beheer bij Brabants Landschap en lokale overheden. en het beschikbaar stellen van materialen. Daarnaast ondersteunt Andere organisaties zoals Boerennatuur en Landschap- het Coördinatiepunt vrijwilligers en boeren bij maatwerk en penNL zorgen voor landelijke sturing en afstemming. agrarisch natuurbeheer (zie het hoofdstuk Maatwerk buiten de Een goede relatie tussen alle partijen is essentieel voor kerngebieden). De verschillende medewerkers van het Coördina- het slagen van het beschermingswerk. tiepunt zijn terug te vinden in bijlage 1.

Land- Ministerie Provincie schappen NL van LNV

Figuur 1: Organisatie weide- en Gemeente akkervogelbescherming

Coördinatiepunt Coördinatoren Boeren- Landschapsbeheer weidevogelgroepen natuur

Waterschap

Agrarische Agrariërs Vrijwilligers collectieven

6 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Organisatie weidevogelgroepen

Alle groepen hebben een coördinator en vaak ook een Boerdonk onderdeel uit van de in 2018 opgerichte Stichting gegevensverwerker. Grotere groepen, die bestaan uit Weidevogelbescherming Meierijstad. Daarnaast is de weide- meerdere zoekgroepen, hebben vaak een wat uitgebrei- vogelgroep de Duinboeren die actief is in de gebieden de dere organisatiestructuur. Vughtse Gement en de Zeeg aangesloten bij het ‘Kennisplat- form Duinboeren’ en zijn de weidevogelgroepen Oostelijke Zo is bij weidevogelgroep Altenatuur, met in 2019 acht Langstraat en Drimmelen onderdeel van de gelijknamige loopgroepen, een werkgroep van vier personen verant- Agrarische Natuurvereniging. Diverse weidevogelgroepen, woordelijk voor de organisatie. Deze werkgroep komt zoals bijvoorbeeld Rooi zijn onderdeel van een IVN-afdeling meerdere keren per jaar bij elkaar. en weidevogelgroep Altenatuur is één van de werkgroepen die vallen onder Natuurbeschermingsvereniging Altenatuur. De weidevogelgroepen in Zuidoost-Brabant, Reusel en Schijndel zijn officiële verenigingen. Groepen waarin veel vrijwilligers en agrariërs vertegenwoordigd zijn, geven vaak een eigen jaarverslag uit. In 2019 gebeur- Soms zijn weidevogelgroepen onderdeel van een grotere de dit onder andere bij de weidevogelgroepen Schijndel, de organisatie. De weidevogelwerkgroep in Schijndel maakt Duinboeren en Zuidoost-Brabant. bijvoorbeeld samen met de groepen Jekschot, Rooi en

7 Contacten binnen de groepen

Weidevogelgroepen houden op diverse manieren Diverse groepen, waaronder Boerdonk en Altenatuur, contact met hun vrijwilligers, en uiteraard ook met de stuurden een speciaal door de groep gemaakte kerst- deelnemende agrariërs en loonwerkers. Hoe werd dat in kaart, al dan niet met een fotowedstrijd eraan verbon- 2019 geregeld? den. Ook brachten sommige groepen aan het eind van het jaar/seizoen een presentje naar agrariërs. Zo kregen Vrijwilligers alle deelnemende agrariërs in Schijndel een kerstbrood De groep Rooi stuurde wekelijks een activiteitenverslag en en bezorgde een zoekgroep van weidevogelwerkgroep een weekplanning naar alle vrijwilligers en de groep Duin- Zuidoost-Brabant meteen na het broedseizoen een boeren stuurde elke week een mail naar alle vrijwilligers en taart bij agrariërs als blijk van waardering voor hun betrokken boeren. medewerking. In Waalwijk en Schijndel werd vier keer een nieuwsbrief uitgebracht. Weidevogelgroep Altenatuur stuurde gedu- Loonwerkers rende het hele jaar informatieve mails naar hun vrijwilligers Het contact met de loonwerkers verliep over het alge- en hield een Facebookpagina bij. Deze pagina werd goed meen via de boeren. Toch zagen steeds meer groepen bezocht door vrijwilligers en agrariërs uit de groep, maar in dat het nuttig is als ze zelf ook met loonwerkers in ook door mensen van buitenaf. Vooral wanneer er berich- contact blijven. De groep Boerdonk is daarom bij drie ten over boeren geplaatst werden, waren er veel hits. loonwerkers op bezoek geweest. Eén van hen gaf aan Ook WhatsApp bleek een populaire manier om contacten te dat hij gebruik wil gaan maken van de app ‘Signalering onderhouden tussen de vrijwilligers onderling. Vogelnesten’ zodat hij de legsellocaties kan zien in het En bij een aantal groepen waaronder Waalwijk en Duin- veld. De groep gaat hier in 2020 mee aan de slag, net boeren werd tussentijds overlegd met de coördinatoren zoals weidevogelgroep Altenatuur. van de loopgroepen.

Agrariërs Gedurende het broedseizoen hielden de vrijwilligers mondeling, telefonisch en per WhatsApp contact met de agrariërs. Regelmatig werden er bezoeken aan boerenbedrijven gebracht en ook in het veld werden veel ervaringen uitgewisseld over zowel weidevogels als de agrarische werkzaamheden. Op deze manier onderhouden onder andere de groepen Altenatuur, Rooi en Etten-Leur & Rucphen goede contacten met de agrariërs.

Als de contacten eenmaal goed zijn, bellen boeren vóór de werkzaamheden vaak ook zelf naar vrijwilligers. Dit werkte onder andere goed in Altena en Bernheze.

8 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Werving Weidevogelgroepen investeren hoofdzakelijk zelf in de werving van nieuwe vrijwilligers. Erg effectief zijn de persberichten in lokale kranten, waarin de aftrap van het weide- vogelseizoen wordt aangekondigd en mensen worden op-geroepen om contact op te nemen als ze een handje willen helpen. Andere activiteiten om nieuwe vrijwilligers te werven zijn het bemannen van stands op een weidevogel- festival, boerenerfdag of groenmarkt en het geven van gastlessen op basisscholen. Deze acties leveren bekendheid, draagvlak en nieuwe weidevogelbeschermers op. Het Coördinatiepunt heeft voor dit soort activiteiten uit- Ondanks deze activiteiten treedt vergrijzing op binnen het leenmaterialen beschikbaar, die kunnen worden aange- netwerk aan vrijwilligers. Dit was voor het Coördinatiepunt vraagd via het infoblad ‘Uitleen materialen’. reden om in 2019 een provinciale campagne te voeren, Weide- en akkervogelbescherming zijn ook geliefde onder- genaamd ‘Boerenlandvogeltour’. Hierbij werden op vier werpen voor lezingen. In 2019 werden vanuit het Coördina- locaties in Brabant (Waalwijk, Uden, Bergeijk en Berghem) tiepunt op 13 locaties lezingen gegeven over weidevogels, interessante kennismakingsavonden over boerenlandvogels op 8 locaties over akkervogels en in Uden werd een lezing georganiseerd. Deze avonden waren bedoeld voor geïnte- gegevens over boerenlandvogels in het algemeen. Op deze resseerden, die nog géén vrijwilliger waren. In totaal kwa- avonden zit de zaal vrijwel altijd vol met geïnteresseerden. men zo’n 150 mensen af op deze avonden.

In 2019 werden nieuwe vrijwilligers geworven via persberichten, lezingen, de Boerenlandvogeltour en door wervingsactiviteiten van de weidevogelgroepen zelf. 9 Werving door de groepen zelf

Zoals aangegeven werven de meeste weidevogelgroepen ook zelf nieuwe vrijwilligers. In dit kader leest u op welke manieren dit in 2019 zoal gebeurde.

Een van de meest effectieve manieren van werven is uiteraard het gebruikmaken van persoonlijke contacten. Veel groepen deden ook in 2019 weer hun uiterste best om de buurman die met pensioen gaat of de schoonzus die al Bij de beschermingsgroep in Lith is er weinig animo om te veel belangstelling heeft voor natuur, met een enthou- helpen met het verleggen van de legsels bij bewerkingen, siast verhaal bij hun groep te betrekken. Op deze manier zo vertelde hun coördinator. Daarom zocht ze gericht naar kwamen in Schijndel, Hilvarenbeek, Oostelijke nieuwe mensen die dat wél zien zitten. In dit kader richtte de Langstraat en waarschijnlijk bij veel meer groepen één groep in december op de ‘Boeren Kerstroute’ van de ZTLO of meer vrijwilligers de gelederen versterken. Oss een stand in om het weidevogelvirus over te brengen op bezoekers. Ook het versturen van persberichten werkt goed bij de werving van nieuwe vrijwilligers. Dat blijkt onder andere Diverse groepen willen graag al vroeg het zaadje planten, dat bij de weidevogelgroepen Waalwijk, Schijndel, Ooste- later hopelijk uitgroeit tot enkele enthousiaste natuurbe- lijke Langstraat en Duinboeren. Zij plaatsten een kran- schermers. In Altena werden daarom gastlessen gegeven op tenartikel, waar enkele nieuwe vrijwilligers op afkwamen. maar liefst 15 scholen! Ook in Reusel en bij de weidevogel- En de groep in Drimmelen mocht maar liefst twaalf groepen Duinboeren, Rooi en Schijndel werden gastles- nieuwe vrijwilligers begroeten als gevolg van de moge- sen voor basisscholen, jeugd-IVN’s en jeugdnatuurwachters lijke komst van velden met zonnepanelen op percelen, verzorgd. waar weidevogels broedden. De groep Boerdonk werd één nieuwe vrijwilliger rijker: een Ook ondersteunen diverse gemeentes organisaties bij dame die van oorsprong boerin was en de vogels op haar het vinden van vrijwilligers. Zo meldden zich twee nieuwe voormalige bedrijf nu goed in de gaten houdt. Beter kun je vrijwilligers aan tijdens een vrijwilligers-event van de ge- niet hebben! Alhoewel: in Boekel-Venhorst zochten twee meente Drimmelen en maakt weidevogelgroep Schijn- actieve, nieuwe agrariërs zelf naar legsels … del elk jaar dankbaar gebruik van de vrijwilligerscentrale. Dat een combinatie van bovengenoemde wervingsactivitei- Daarnaast is het inrichten en bemannen van een infor- ten vaak het meeste effect sorteert, bewees weidevogelgroep matiestand op een (groen)markt, tijdens een open dag Altenatuur. Het beschermingswerk heeft grote bekendheid van een boerenorganisatie of een ander evenement binnen het werkgebied van deze enthousiaste groep. Op een gezellige en mooie activiteit om de naamsbekend- krantenberichten vóór het broedseizoen kwamen in 2019 heid van de groep te vergroten en tevens vrijwilligers te zo’n veertien nieuwe vrijwilligers af. Dit was mede ook het werven. Dergelijke kraampjes verschenen onder andere gevolg van de activiteiten die op andere momenten hadden in Hilvarenbeek, Drimmelen, Duinboeren en Ooste- plaatsgevonden, zoals het bemannen van informatiestands lijke Langstraat. Zeker in combinatie met een of meer op diverse evenementen en het verzorgen van gastlessen op persberichten leverde ook dit weer een aantal nieuwe basisscholen. Zo’n bericht in de krant geeft dan vaak net het vrijwilligers op. extra duwtje in de rug.

10 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Cursus en opleiding Nieuwe vrijwilligers die zich aanmelden als weidevogelbe- uitgevoerd dan zo’n twintig jaar geleden. Het is mooi om te schermer krijgen van Marco Renes, medewerker soorten- zien dat de groepen die al vele jaren actief zijn hierin willen bescherming en boerenlandvogelexpert, voorafgaand aan meegaan. De veldbegeleiders waren dan ook in hun sas met het broedseizoen een basiscursus weidevogelbescherming. zulke aanvragen! De cursus bestaat uit twee avonden en werd in 2019 op drie locaties gegeven: in Made, Heeswijk-Dinther en Bergeijk. De Materiaal eerste cursusavond gaat over de verschillende soorten weide- Weidevogelbeschermers hebben niet veel materialen nodig vogels die er zijn en waarom bescherming nodig is. De tweede voor hun werk. Maar om bijvoorbeeld de legsels te markeren, avond gaat over het opsporen en beschermen van legsels. In kuikens te verjagen en de resultaten te registreren, worden 2019 zijn op deze manier 60 nieuwe vrijwilligers opgeleid. Net elk voorjaar op de jaaravond materialen beschikbaar gesteld als andere jaren gaven de nieuwe vrijwilligers aan de cursus aan de weidevogelgroepen. In tabel 1 staat een overzicht van zeer interessant en leerzaam te vinden. de uitgedeelde materialen in 2019.

In de maanden april t/m juni krijgen weidevogelgroepen Tabel 1: Overzicht van de in 2019 uitgedeelde materialen op verzoek veldbegeleiding vanuit het Coördinatiepunt. In 2019 is bij 20 groepen veldbegeleiding gegeven tijdens Materiaal Aantal het beschermingswerk. Twee (nagenoeg) nieuw opgezette Bamboe markeerstokken (120 cm) 2.200 zoekgroepen kregen wekelijks begeleiding en enkele weinig Bamboe markeerstokken (180 cm) 100 ervaren groepen elke twee weken. “De focus lag hierbij vooral Rieten mandjes 1.000 op goed kijken. De tijd van percelen aflopen is voorbij. We Bord ‘Vrijwillige weidevogelbescherming’* 25 proberen de vrijwilligers te leren om goed te observeren en het gedrag van de vogels te begrijpen. En natuurlijk wordt Brochures weidevogelbescherming (gele A4 330 folder) bekeken of bescherming wel nodig is. Soms is met rust laten Veldgids weide- en akkervogels (met ringband) 270 gewoon beter,” aldus veldbegeleider Anja Popelier. Folder ‘kansen voor de kievit’ (A4 uitdraai) 180 Ook groepen met veel ervaring die te maken hebben met Sleutelhangers 125 complexere zaken, konden op ondersteuning rekenen van de Notitieboekjes 100 veldbegeleiders. Regelmatig kregen weidevogelbeschermers Stalkaarten 15 te maken met bijzondere of onverwachte aangelegenheden en ook daarbij werd vaak hulp gevraagd. Zo kan het gebeuren dat een boer ineens – eerder dan verwacht – besluit te gaan * Bord met de tekst ‘Vrijwillige weidevogelbescherming. maaien omdat dat nog net kan vóór een verwachte regenpe- Op dit bedrijf werken boer en vrijwilligers samen aan de riode. Of dat vrijwilligers legsels nog niet gevonden hebben, bescherming van weidevogels. Niet vrij betreden art. 461 maar aan het gedrag van de vogels wel merken dat er ergens W.v.S. Informatie: 0411-622775’. eieren moeten liggen. Dan is het nu of nooit. Of er is een bijzondere soort gezien waar vragen over zijn, bijvoorbeeld een velduil. Als het even kan, gaat de veldbegeleider er dan heen om ondersteuning te bieden. De weidevogelgroepen konden weer rekenen op ondersteuning met Ook zijn groepen ondersteund die nieuwe technieken wilden cursussen, materiaal en begeleiding in het veld. Voor de coördina- toepassen. Weidevogelbescherming wordt – door veran- toren werd een extra contactdag georganiseerd in de Ronde Hoep in derde omstandigheden en voortschrijdend inzicht – anders Noord-Holland.

11 Nieuwsbrief De nieuwsbrief ‘Weidevogelwerk’ is een belangrijk medium landelijk invoerportaal beschikbaar, de Boerenlandvogel- om vrijwilligers en boeren op de hoogte te houden. In 2019 monitor. Het beheer hiervan ligt bij LandschappenNL, werden vier edities uitgebracht vol met artikelen, praktijk- ondersteund door de provinciale landschapsbeheerorgani- verhalen, onderzoeksresultaten en tips en trucs voor weide- saties, waaronder het Coördinatiepunt in Brabant. vogelbeschermers. Het totaal aantal lezers is met 96 nieuwe Weidevogelgroepen houden in de Boerenlandvogelmonitor abonnees gestegen tot 1.223 lezers. Iedereen die geïnteres- zelf hun gegevens bij en krijgen daarvoor opleiding en seerd is in de weidevogelbescherming in Brabant, kan zich ondersteuning via het Coördinatiepunt. Naast invoerportaal via de website aanmelden voor deze nieuwsbrief. (Ga naar is de Boerenlandvogelmonitor ook een handig portaal voor brabantslandschap.nl, klik op Actueel en ga naar Nieuwsbrief de uitvoer. Groepen kunnen zelf overzichten, kaarten en over soortenbescherming in Brabant). Via de webpagina Zelf grafieken ‘exporteren’. Daarnaast biedt het boeren en agra- aan de slag -> Vrijwilligerswerk -> Weidevogelbescherming rische collectieven inzage in de locaties van weide- en akker- zijn ook voorgaande edities van de nieuwsbrieven te lezen. vogels, zodat ze beter rekening kunnen houden met de aanwezigheid van legsels of jonge vogels bij werkzaamheden Gegevensbeheer en Last Minute beheer (in dit jaarverslag ook wel ‘maatwerk’ Voor de registratie van vrijwilligers, agrarische bedrijven, genoemd). Voor dit jaarverslag is veelvuldig gebruik legsels en waarnemingen van akker- en weidevogels is een gemaakt van de Boerenlandvogelmonitor.

12 Eigen initiatieven

Het spreekt voor zich dat actieve weidevogelgroepen niet alleen in actie komen op initiatief van het Coör- dinatiepunt Landschapsbeheer. Hieronder een greep uit de vele eigen initiatieven.

De groepen in Altena en Schijndel gingen zoals elk jaar op excursie, waarbij de laatstgenoemde in 2019 op bezoek ging bij een andere Brabantse Weidevogelgroep in Lith. Daarnaast organiseren de groepen in Schijndel en de Oos- telijke Langstraat na elk broedseizoen een barbecue.

Weidevogelgroep de Duinboeren doet jaarlijks mee aan de Landelijke Opschoondag. De groep hoopte zo ook in 2019 in een schoon gebied aan het beschermingswerk te beginnen. Helaas lag er binnen een week alweer een volle aanhanger met grof vuil in de sloot …

De weidevogelbeschermers van de Rooise groep zagen aankomen dat op een perceel waar meer dan 20 kievitlegsels lagen, voedseltekort voor de kuikens zou ontstaan door de droogte. De eigenaar van het perceel was gelukkig deelnemer aan de maatregel ‘Kansen voor de Kievit’. Dat maakte het mogelijk om – met medewerking van de gemeente – in de aanwezige braakranden drinkplaatsen voor de kievitkuikens te creëren. En dat was succesvol. De vrijwilligers gaven aan dat ze relatief veel jongen vliegvlug zagen worden!

In Lage Zwaluwe (gemeente Drimmelen) pompte een agrariër zelf een aantal keren per week water op een perceel waar veel jonge tureluurs, kieviten, grutto’s en gele kwikstaarten rondliepen. Boer en boerin genoten tijdens die ritjes met de trekker van het observeren van alle jonge vogels, die gebruikmaakten van de door hen gecreëerde drinkplaats. Hierdoor werden op dit bedrijf, ondanks het droge voorjaar, veel jonge vogels vliegvlug.

En weidevogelgroep Altenatuur trok op de Landelijke dag ‘Natuur in het Boerenland’ de stoute schoenen aan. De groep nodigde minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit uit voor een informeel bezoek aan hun werkgebied. Zij is in het gebied opgegroeid en nam de uitnodiging graag aan. En zo beleefden enkele vrijwilligers samen met de minister een mooie en leerzame middag.

13 Bijeenkomsten en excursies Op 20 februari 2019 werd in het Provinciehuis de provinciale Een wandeling bracht de groep naar het hart van het gebied jaaravond gehouden als aftrap van het beschermingsseizoen. met veel kruidenrijk grasland en grutto’s. Daarnaast hebben vrijwel alle weidevogelgroepen in februari of maart ook zelf een startavond gehouden. Op acht van In september en oktober worden door de meeste groepen deze avonden was een medewerker van het Coördinatiepunt de afsluitavonden gehouden. Hierop kijken ze terug op het aanwezig om een toelichting te geven op een bepaald seizoen en bespreken ze wat goed ging en wat tegenviel. Op onderwerp of om een lezing of een leerzame quiz te verzorgen. acht van deze avonden zorgde een medewerker van het In mei is vervolgens de jaarlijkse coördinatorendag gehou- Coördinatiepunt voor extra input. den. Hét moment voor groepscoördinatoren om ervaringen uit te wisselen en een kijkje te nemen in een ander weide- Eind oktober en begin november werd er nog een laatste vogelgebied. In 2019 vond de coördinatorendag plaats bij De contactmoment georganiseerd. In drie regio’s is een avond Ronde Hoep in Noord-Holland, waar we uitleg kregen van gehouden, waarop de groepscoördinatoren veel kennis en Aad van Paassen (weidevogelgroep IVN Amstelveen) en boer ervaring uitwisselden. In 2019 was er op deze avonden speci- Korrel op boerderij Polderzicht in Ouderkerk aan de Amstel. ale aandacht voor het bijwerken van de gegevens van de Het gezelschap proefde daar tijdens de lunch een lokaal bedrijven en het oppervlak beschermd gebied en het invoe- weidevogelvriendelijk zuivelproduct: de melk van de boeren ren van waarnemingen en geboortedata van vrijwilligers in de van Amstel (www.boerenvanamstel.nl). De boeren ten zui- Boerenlandvogelmonitor. Daarnaast werden vragen gesteld den van Amsterdam die aan weidevogelbeheer doen, over het gebruik van de ‘Signalering vogelnesten’-app door produceren deze melk en proberen deze lokaal af te zetten. loonwerkers, die te downloaden is op een smartphone.

14 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

De provinciale jaaravond

Op woensdag 20 februari 2019 werd in het provinciehuis Gedeputeerde Johan van den Hout sprak zijn de 24ste jaaravond voor weide- en akkervogels gehou- waardering uit voor al het vrijwilligerswerk: “Ik den. Ruim 300 geïnteresseerden waren hierbij aanwezig. ben altijd geraakt door de vele vrijwilligers, die helpen bij de uitvoering van ons natuurbeleid.” Zoals ieder jaar opende Jan Baan, directeur van Brabants Landschap, de avond. Vervolgens blikten provinciaal Traditiegetrouw werden op de jaaravond een coördinator Jochem Sloothaak en medewerker soor- aantal mensen in het zonnetje gezet. Johan van tenbescherming Annette den Hollander terug op de den Hout en Joseph Vos (voorzitter van Brabants resultaten van 2018. Landschap) reikten de oorkonde ‘Initiatief van het Jaar’ uit. Dit jaar waren Wil Foolen en Ook werden enkele projecten belicht. Zo vertelden Anja Piet Delisse van de Weidevogelgroep Rooi uit en Ton Popelier van AP Natuuradvies over de vier hoop- Sint-Oedenrode de winnaars. Zij ontvingen de gevende draadjes van Wei-Vosvrij. Daarna sprak Bruno erkenning voor hun sociale werkwijze richting Ens van SOVON over scholeksters en het CHIRP-project. alle vrijwilligers en boeren in het gebied, hun CHIRP staat voor Cumulative Human Impact on biRd Po- doorzettingsvermogen en tomeloze inzet bij het pulations en is een onderzoeksproject naar de teruggang ringen en volgen van kievitkuikens en het plaat- van de scholekster populatie. sen van stroomrasters.

15 2. Omstandigheden seizoen

Ook 2019 was weer een extreem jaar. Dat begon al in febru- gemiddeld begonnen met broeden. De eerste uitkomstpiek ari toen aan het eind van de maand een temperatuur van van kievitsnesten was in de tweede week van april. Dat is 20,5 °C werd bereikt, de warmste februaridag ooit gemeten. twee weken vroeger dan eerdere jaren. Bovendien kwamen Vervolgens verliep de lente vrij zacht en gemiddeld droog. er meer legsels tegelijk uit dan anders. Hierdoor was er dus Als we kijken naar het verloop van de temperatuur en de minder spreiding in tijd. De uitkomstpiek van de tweede neerslag, dan viel begin maart de meeste neerslag. Vervol- legsels van de kievit (kieviten doen een tweede poging als gens waren er eind april in zuidelijk Nederland zeer hoge het eerste legsel mislukt) viel in 2019 vrijwel gelijk met het temperaturen tot boven de 25 graden. En in mei zette de gemiddelde van de voorgaande jaren, in de laatste weken droge periode door, waardoor net als in 2018 het grondwa- van mei. ter extreem laag kwam te staan, de bodems kurkdroog wer- Uit de aangeleverde gegevens blijkt verder dat de grutto ook den en veel sloten en vennen geen water meer bevatten. eerder is gaan broeden dan gemiddeld. Vroeg beginnen met Juni was extreem warm en plaatselijk nat. Juli uiteindelijk broeden heeft als ecologisch voordeel dat er minder preda- warm en weer droog. toren* actief zijn. Of dat ook terug te zien is in de uitkomstpercentages van de legsels en hoe het droge weer de overle- Gezien de uitzonderlijk zachte omstandigheden is het niet ving van de kuikens heeft beïnvloed komt in de volgende verrassend dat de Brabantse kieviten veel vroeger dan hoofdstukken aan bod.

Tabel 2: De agenda van de kievit en het weer

Maand Weidevogel Temperatuur (°C) Neerslag (mm) gem. 2019 +/- gem. 2019 +/- Januari Overwinteren 3,1 3,5 + 73 56 -- Februari Aankomst en ‘opvetten’ 3,3 6,1 +++ 55 45 - Maart Eerste kievitsei 6,2 8,0 ++ 68 94 ++ April Broeden 9,2 10,9 ++ 44 27 -- Mei Jongen grootbrengen 13,1 11,7 -- 61 33 --- Juni Jongen vliegvlug 15,6 18,1 +++ 68 82 ++

* Met predatoren van weidevogels bedoelen we alle dieren (en de mens) die eieren of kuikens van weidevogels opeten. De meest bekende predatoren zijn kraai, reiger, kiekendief, meeuw, hermelijn, wezel, bunzing, vos en das.

16 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

In 2019 was het voorjaar warm en droog. De vogels begonnen hierdoor vroeg met broeden.

17 Eerste ei

Het voorjaar wordt ingeluid met het geluid van buitelende kieviten en het vinden van het eerste ei. In de vorige editie van dit jaarverslag schreven we nog dat het eerste kievitsei altijd wordt gevonden in maart. In 2019 werd het kievitsei voor het eerst sinds 1897 gevonden in februari. Om precies te zijn op 28 februari in Friesland. Helaas bleken de eieren kort na vondst te zijn leeggegeten door een hermelijn of wezel. Deze vroege vondst is zeer uitzonderlijk, want de eerstvolgende eieren werden pas op 5 en 6 maart gevonden. Bovendien worden de eerste kievitseieren vaker in midden en zuidelijk Neder- land gevonden omdat de temperaturen daar net wat hoger zijn.

Het eerst gevonden Brabantse kievitsei volgde op 6 maart op een akker bij Sint-Oedenrode. Frits van der Hagen (woonachtig in Sint-Oedenrode) spotte het ei toen hij met zeven groepsgenoten van weidevogelgroep Rooi op het maisperceel liep. Zijn reactie was: “Ik ben nu zeven jaar weidevogelbeschermer, maar je springt toch even een gat in de lucht, waarbij je wel goed oplet waar je neerkomt natuurlijk. Onze weidevogelgroep is apetrots.”

Tabel 3: De vondst van de eerste eieren in Brabant

Soort Datum Vinder Locatie

Kievit 6 maart Frits van der Hagen Sint-Oedenrode

Grutto 29 maart Jos Leeijen Nuland Wulp 29 maart Ad Kuijpers Baarle-Nassau Scholekster 24 april Jolanda de Waal Babyloniënbroek

Volgens het landelijk protocol moet bij de vondst van het eerste kievitsei eerst contact worden opgenomen met Jochem Sloothaak, provinciaal coördinator. Hij neemt direct contact op met de landelijk contactpersoon Aad van Paassen. Vervolgens wordt gezamenlijk de echtheid gecon- troleerd en wordt door middel van een dompeltest gekeken of het een vers ei is. Pas daarna wordt de pers benaderd.

18 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

3. Omvang weide- en akkervogelbescherming

Vrijwilligers In Brabant zijn nu bijna 700 weide- en akkervogelbescher- kwijt: WVG Deurne (van 14 naar 11) en WVG Asten (van 13 mers actief. In 2018 waren dit er nog 663. Er is dus een naar 10). De ANV Drimmelen & Moerdijk e.o. had in 2019 de behoorlijk aantal nieuwe vrijwilligers bijgekomen. Iedere grootste groei in het aantal vrijwilligers (van 11 naar 29). vrijwilliger is aangesloten bij een van de 32 weide- en akker- vogelgroepen (voor de namen en contactgegevens van de Niet iedereen wil vertellen wat zijn leeftijd is. Van 53% van groepen, zie bijlage 2). Gemiddeld bestaat een groep uit 22 de weidevogelbeschermers is de geboortedatum bij ons niet personen. De kleinste groep is WBG St. Anthonis, die met bekend. Van het overige deel van de beschermers is de twee vrijwilligers de weide- en akkervogels in zijn gebied gemiddelde leeftijd 68 jaar. Dit is voor het eerst sinds we beschermt. De grootste groep is al jaren weidevogelgroep deze gegevens bijhouden (2009) een daling. Er zijn vooral Altenatuur met in 2019 maar liefst 77 vrijwilligers. relatief jonge, nieuwe zoekgroepen ontstaan bij de subgroep Lage Zwaluwe van ANV Drimmelen & Moerdijk e.o. en Weidevogelgroep Haaren met drie vrijwilligers is (tijdelijk) de subgroep Nieuwendijk van weidevogelgroep Altenatuur. gestopt. Twee groepen raakten beiden drie vrijwilligers

De weide- en akkervogelbescherming is nog op zoek naar nieuwe vrijwilligers. Mensen die interesse hebben, kunnen zich melden bij Marjolein Jellema via [email protected].

19 Figuur 2. Het aantal vrijwilligers nam toe, de gemiddelde leeftijd daalde.

aantal vrijwilligers (oranje)

gemiddelde leegtijd in jaren (blauw)

aantal vrijwilligers gemiddelde leeftijd

20 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant Medewerking agrarische bedrijven

De medewerking van boerenbedrijven en loonwerkers is onmis- baar bij het beschermingswerk. Daarom is het mooi om te zien dat steeds meer bedrijven het nut ervan inzien om er alles aan te doen om zo min mogelijk legsels verloren te laten gaan tijdens werkzaamheden op het land.

De weidevogelbeschermers in Ravenstein meldden dat boeren en loonwerkers in hun zoekgebied enthousiast zijn over weidevogelbescherming en dat is gelukkig in de meeste gebieden het geval. In Jekschot werd een wulpenlegsel op een akker vier keer verlegd tijdens werkzaamheden. En het legsel kwam uit! Ook in Reusel hielpen vrijwilligers diverse keren om maar liefst zestien legsels op één perceel te verleggen bij bewerkingen. In beide gevallen betekent dat dat er goed overleg was over de werkzaamheden en het tijdstip waarop deze waren ingepland. Hulde voor deze mooie samenwerking!

Bij de groepen Vogelaars Oostelijke Langstraat en Altenatuur reden kuikens tijdens bewerkingen van het land – voor hun eigen veiligheid – zelfs mee op de trekker. Daarvan verschenen filmpjes op Facebook en Twitter. Prachtig, deze betrokkenheid van de boeren!

In de Oostelijke Langstraat zocht een boer contact met de gemeente Heusden over het pachten van een perceel van de gemeente. Hij wilde dit perceel gebruiken om zoveel mogelijk maatregelen te kunnen nemen voor de ruim twintig kieviten die er zaten te broeden. Het verzoek werd gehonoreerd.

Helaas ging het nog niet overal goed. De weidevogelgroep in Drimmelen sprak van een moeilijke communicatie met loonwerkers, vooral over het tijdstip van de werkzaamheden. De planning veranderde regelmatig, waardoor de vrijwilligers die paraat stonden om te helpen met het beschermen van de legsels af en toe urenlang moesten wachten en er ook legsels verloren zijn gegaan. Soms werd de verandering wel aan de betreffende agrariër gemeld, maar bereikte het bericht de vrijwilligers niet.

In Boekel-Venhorst werd door miscommunicatie helaas een perceel met legsels omgeploegd. Ook in Lith ging het zo mis. De groep geeft aan dat communicatie moeilijk is omdat op de trekkers veel buitenlandse werknemers zitten, die geen Nederlands spreken. Inmiddels is er wel contact met het betreffende bedrijf. Bij weidevogelgroep de Duinboeren gaf een deelnemende agrariër aan de verliezen bij werkzaamheden met zijn loonwerker te zullen bespreken vóór het volgende broedseizoen. In Het aantal vrijwilligers en bedrijven is licht toegenomen Raamsdonk wilde een loonwerker niet meewerken op eigen percelen. in 2019. Een goede samenwerking tussen beide partijen De groep heeft een goed gesprek gehad, maar helaas zonder resultaat. is essentieel. 21 Boerenbedrijven Het aantal agrariërs dat medewerking verleent aan de weide- Het aandeel van de soorten gewassen die worden geteeld op en akkervogelbescherming is voor het vijfde jaar op rij geste- percelen met weide- en akkervogelbescherming is in 2019 gen. In 2019 waren 1.456 agrariërs actief. Dit zijn er 29 meer nagenoeg niet veranderd ten opzichte van 2018. De percelen dan in 2018. Natuurlijk stoppen er ieder jaar ook bedrijven bestaan voornamelijk uit gras (44%) en mais (35%). met weidevogelbescherming, maar het is goed om te zien dat er in 2019 meer bedrijven zijn gestart dan gestopt. De meest voorkomende gewastypen na gras en mais zijn Gemiddeld werkt een groep voor het beschermingswerk met aardappelen (6%), graan (3%), bieten (3%) en groenten (1%). 42 verschillende bedrijven samen. Bij groepen met een klein De categorie ‘overig’ (4%) bestaat uit gewassen zoals bollen, werkgebied ligt dit aantal aanzienlijk lager. Zo heeft WBG St. peultjes, uien, luzerne, graszaad of braak. De opties braak en Anthonis bijvoorbeeld maar contact met zeven agrarische luzerne zijn nieuw en konden in 2019 voor het eerst worden bedrijven. Daarnaast zijn er groepen met een groot werk- gekozen in de Boerenlandvogelmonitor. Van 4% van de perce- gebied. Hierbij heeft WVG Altenatuur met de meeste boeren- len zijn de gewassen onbekend. bedrijven contact: 142 om precies te zijn (ten opzichte van 122 in 2018). Daarnaast steeg bij WWB ZuidOost-Brabant het De invoermethode aantal bedrijven van 77 in 2018 naar 97 in 2019. Alle gegevens die in het veld worden waargenomen en verzameld, worden door weide- en akkervogelbeschermers Het oppervlak en de gewassen ingevoerd in deze Boerenlandvogelmonitor. Zo’n 40% van de In 2019 betrof de totale oppervlakte waarop weidevogels legsels wordt direct in het veld op de smartphone ingevoerd beschermd werden 12.804 hectare. Dit is 57 hectare meer dan in de Boerenlandvogelmonitor. De overige 60% wordt na het in 2018. veldbezoek thuis op de computer ingevoerd.

. . . . gras . . mais aardappelen . onbekend . graan oppervlak (ha) . bieten . aantal bedrijven en vrijwilligers groenten overig oppervlak bedrijven vrijwilligers

Figuur 3. Het oppervlak waarop weidevogels werden beschermd, het aantal Figuur 4. Het gewastype waarop weide- en akkervogels werden meewerkende bedrijven en het aantal vrijwilligers stegen licht. beschermd bestaat voornamelijk uit gras en mais.

22 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Samenwerking met andere gebiedspartijen

Om weidevogels goed te kunnen beschermen is het belangrijk om samen te werken met andere gebiedspartijen. Wat gebeurde er zoal op dit gebied?

Weidevogelgroep de Duinboeren is deelnemer in het ‘Weidevogel- convenant de Vughtse Gement’. Hierin zijn door de gemeente Vught afspraken vastgelegd met onder andere Waterschap Aa en Maas, de ZLTO en buurgemeente Heusden. Mede dankzij het aantreden van nieuwe contactpersonen voor bijna alle partijen, zijn het afgelopen jaar veel initiatieven ontplooid en verantwoordelijk- heden opgepakt. De gezamenlijke bijeenkomsten zijn inspirerend en de partijen stimuleren elkaar. Zo verpacht de gemeente Vught haar percelen die geschikt zijn als broedlocatie voor weidevogels alleen aan agrariërs, die actief deelnemen aan weidevogelbescherming. Ook Boekel-Venhorst kent een weidevogelconvenant.

De weidevogelgroepen Rooi, Schijndel, Jekschot en Boerdonk hebben na de gemeentelijke fusie Stichting Weidevogelbescherming Meierijstad opgericht om de communicatie tussen de diverse weidevogelgroepen en de nieuwe gemeente te vergemakkelijken. Bovendien versterkt dit de band tussen de groepen onderling.

Bij diverse groepen wordt aandacht besteed aan de contacten met de waterschappen. Dat gebeurt onder andere in Boekel-Venhorst, Vught, Maasdonk, Geffen, Lith en Ravenstein. Hierbij vindt onder andere afstemming plaats over de maaiplannen van sloot- kanten en schouwpaden.

Weidevogelgroep de Duinboeren zoekt actief contact met organisaties die onbedoeld verstoring veroorzaken in broedgebieden, zoals de modelvliegclub en de atletiekvereniging. Deze organisaties krijgen uitleg over weidevogelbescherming en worden uitgenodigd op de start- of evaluatieavond. Ook afgevaardigden van Natuurmo- numenten, de wildbeheereenheid en de politie zijn vaak bij weide- vogelavonden aanwezig. Daarnaast worden mensen die tijdens het broedseizoen verstoring veroorzaken, aangesproken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan wandelaars met honden, foto- en filmmakers en ballonvaarders. 23 4. Resultaten

Aantal (uitgekomen) legsels In 2019 zijn er 4.415 Brabantse legsels in de Boerenland- De meeste legsels werden gevonden door de groepen die vogelmonitor ingevoerd van 29 soorten weidevogels. Dit actief zijn in de kerngebieden met agrarisch natuurbeheer: zijn 62 legsels minder dan het voorgaande jaar. Van 440 WVG Altenatuur (727) en WVG Lith (457). Dit wordt in hoofd- legsels is niet bekend of de eieren zijn uitgekomen. Dit kan stuk 7 van dit jaarverslag nog verder toegelicht. WVG Raven- komen doordat een legsel niet meer wordt teruggevonden stein (312), WWB Zuidoost-Brabant (307) en WVB Maasdonk of omdat een legsel zoveel mogelijk met rust wordt gelaten, & WVG Geffen (269) waren hierna de groepen met de meest waardoor de uitkomst onbekend blijft. Van de overige 3.975 gevonden legsels. legsels is de uitkomst bekend. Hiervan werden 3.092 legsels succesvol uitgebroed. Dit zijn er 273 meer dan in 2018. Het Negen groepen vonden in 2019 minimaal 10% meer legsels uitkomstpercentage komt met deze getallen in 2019 uit op dan het jaar ervoor. De grootste stijging in het aantal legsels 77,8%. Dit is het hoogste uitkomstpercentage van de afgelo- vond plaats bij WVG Weimeren (+12, +109%). Andere groepen vijf jaar (zie figuur 5). In 2014 lag het uitkomstpercen- pen met een hoge stijging waren WVG Asten (+18, +33%) en tage namelijk op 78,8% en in de tussenliggende periode de Vogelaars Oostelijke Langstraat (+7, +33%). tussen de 71,5% en 75,7%. Er wordt gestreefd naar een uitkomstpercentage van minimaal 70% per soort. Sinds 2007 Bij tien groepen nam het aantal gevonden legsels met meer wordt deze norm voor alle soorten bij elkaar opgeteld dan 10% af. De hardste klappen vielen bij WVG Summers gehaald. Onder de juiste omstandigheden voor de kuikens Landschap (-79, -93%), WVG Gestel (-45, -66%) en WBG zou dat voldoende moeten zijn om een soort in stand te Bernheze (-55, -64%). houden.

24 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

. 100%

90% . 80%

70%

Uitkomstpercentage Figuur 5: In 2019 is het totaal aantal legsels . 60% afgenomen, maar door het hoge uitkomst-

. 50% percentage is het aantal uitgekomen legsels

Aantal legsels toegenomen. 40% . 30%

20% . 10%

0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Uitgekomen legsels Niet uitgekomen legsels Legsels met uitkomst onbekend Uitkomstpercentage

25 In Brabant hadden 22 groepen een uitkomstpercentage van aantal gevonden legsels is gedaald. Hierdoor is de dichtheid boven de 70%. De hoogste uitkomstpercentages werden van het aantal legsels per oppervlak in 2019 iets afgenomen behaald in de werkgebieden van NMV Teteringen, WVG ten opzichte van 2018. Boven-Dommel en WVG Summers landschap. Zij scoorden allemaal 100%. Bij tien groepen lag het uitkomstpercentage Waaraan gingen legsels verloren? helaas onder de norm van 70%. Vrijwilligers houden bij waar legsels aan verloren gaan. Het doel is om zoveel mogelijk legsels te laten uitkomen. Daarom Net als in voorgaande jaren is in 2019 het uitkomstpercentage is het belangrijk om te weten waar legsels aan verloren gaan. van de legsels op de zandgronden (63%) fors lager dan op de Met die kennis kun je namelijk in de toekomst de juiste maat- kleigronden (82%). Het is al jaren zichtbaar dat de weide- en regelen nemen. Ondanks alle goede intenties lukt het niet akkervogels op de Brabantse zandgronden harder achteruit altijd om legsels voldoende te beschermen. Voor weide- en gaan dan op de kleigronden. De zandgronden houden vocht akkervogels zijn er diverse gevaren in het agrarisch gebied. en mineralen minder goed vast, waardoor er minder leven in Bewerkingen worden soms onaangekondigd uitgevoerd en de bodem zit. Bovendien staan op de Brabantse zandgronden roofdieren houden elke verstoring van een broedende vogel vrij veel varkensbedrijven. Varkensmest heeft in vergelijking nauwlettend in de gaten. tot rundermest een nadeliger effect op het bodemleven. En een slecht bodemleven betekent minder voedsel voor weide- Van alle gevonden legsels ging 22,2% verloren door verschil- vogels. Hierdoor kunnen vogels zich nauwelijks nog verdedi- lende oorzaken. De grootste verliesoorzaak is predatie. In gen tegen de vele predatoren die wel een eitje lusten. 2019 werden 442 legsels gepredeerd (11,1% van het totaal aantal legsels). In 2018 was dat aantal 607 (15,7%) en in 2017 729 Gemiddeld werd er 1 legsel gevonden op iedere 2,9 hectare (17,2%). Procentueel en absoluut zijn er dus minder legsels afgezocht oppervlak. Omgerekend is dit 0,34 legsel per hec- verloren gegaan aan predatie. Het jaar 2019 was een zoge- tare. Het afgezochte oppervlak is in 2019 toegenomen en het naamd goed muizenjaar. Mogelijk heeft dit een positief effect

Figuur 6: Ondanks het beschermingswerk ging 22% van alle legsels verloren door verschillende oorzaken. Uit Gepredeerd Verlaten Verloren door werkzaamheden Onbekend Overig

26 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Waarbij was nestbescherming nodig? gehad op het predatiecijfer, omdat er voor roofdieren meer In 2019 zijn door weidevogelbeschermers bij ten minste 2.794 prooidieren beschikbaar waren. Bij 6,9% van de legsels is niet legsels beschermingshandelingen genoteerd in de Boeren- bekend waardoor de eieren zijn gepredeerd. Bij de eieren landvogelmonitor. De uitkomstpercentages van de bescher- waar dit wel kon worden vastgesteld, waren de daders vogels mingshandelingen die werden uitgevoerd bij landbouwkundi- zoals kraai en meeuw (1,9%), de vos (1,8%) en overige soorten ge werkzaamheden, zijn met rode blokjes aangegeven in figuur zoals de das, hermelijn en wezel (0,4%). Helaas worden er ook 7. De tabellen met alle resultaten zijn te vinden in bijlage 4 en 5. nog steeds eieren weggehaald door de mens. In 2019 was dit het geval bij 0,2% van de legsels. Het uitkomstpercentage van alle gevonden legsels bij elkaar opgeteld is 77,8%. Van de legsels waarbij daadwerkelijk een Slechts 150 legsels (3,8%) gingen verloren door landbouw- beschermingsactiviteit is uitgevoerd, bedraagt dit 75,4%. Leg- kundige werkzaamheden. Dit percentage was in 2018 4,2%, sels zonder een beschermingsactiviteit hebben dus een hoger maar is inmiddels terug op het niveau van 2017 (3,7%). uitkomstpercentage, omdat rond deze legsels geen bescherming nodig is omdat er geen bewerkingen plaatsvinden. Dit Van alle gevonden legsels werd 4,1% verlaten. Dit percentage is bijvoorbeeld het geval op percelen waar de bescherming al is identiek aan 2018. Het verlaten van een legsel kan gebeuren geregeld is via aangepast beheer. als de oudervogel veelvuldig verstoord wordt of wanneer de eieren vanwege de droogte en de hitte niet uitkomen. Een klein percentage gaat verloren bij werkzaamheden, zoals hieronder te lezen is. Daarnaast verhoogt elke vorm van versto- Bij 1,0% werd de categorie ‘overig’ als verliesoorzaak aan- ring (denk aan grondbewerkingen en beschermingswerk door gegeven. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat legsels in het vrijwilligers) de kans op predatie. Hoe vaker een nest wordt water lagen door hevige regen of dat een mol toevallig een bezocht, hoe groter de kans dat een legsel wordt gevonden gang had gemaakt onder het legsel. door een predator.

Van 2,3% van de legsels kon niet worden bepaald wat de Het ‘nest in mandje plaatsen’ is met 509 keer de bescher- afloop was en is in de Boerenlandvogelmonitor gekozen voor mingsactiviteit, die in 2019 het meest werd toegepast. Het verliesoorzaak onbekend. In deze gevallen is er niets meer te uitkomstpercentage van de legsels die op deze manier zien op de plaats, waar eerder een legsel was gevonden. zijn beschermd, is 65,6%. Het plaatsen van een nest in een

27 1.000 100% Figuur 7: De meeste legsels werden 900 beschermd bij bemesten, ploegen/ 800 80%

Uitkomstpercentage eggen en gewasbescherming. 700 600 60% 500 400 40% 300 200 20% Aantal keer legsels beschermd 100 0 0

Maaien Bemesten Aanaarden Beweiden Vossenraster Ploegen /eggen Zaaien of poten Rollen /slepen Gewasbescherming Last minute Overigebeheer activiteiten Nest in mandje plaatsen aantal keer legsels beschermd uitkomstpercentage

mandje wordt meestal direct gedaan bij nieuw gevonden tage van 64,0%. Van de legsels die niet uitkwamen, gingen kievitlegsels op bouwland. Het plaatsen van een nest in een 73 legsels verloren door predatie en 43 door de landbouw- mandje alleen zorgt nog niet voor bescherming. Het werkt kundige werkzaamheden. Daarnaast werden 36 legsels alleen als het mandje met het legsel door de weidevogel- verlaten en gingen 3 legsels verloren door een onbekende beschermer op tijd wordt verplaatst als er werkzaamheden oorzaak. Van 12 legsels is de verliesoorzaak onbekend. op het land zijn. In die zin is het niet echt een beschermingshandeling, maar deze handeling wordt voor de Bij het bemesten werden 468 legsels beschermd. Van 439 statistieken toch als dusdanig geregistreerd. legsels is de uitkomst bekend. Van deze legsels kwam 73,6% uit. Van de 116 legsels die niet uitkwamen, werden er 48 Tijdens het ploegen/eggen werden 473 legsels beschermd. gepredeerd, gingen er 34 verloren door werkzaamheden, Van 464 legsels is de uitkomst bekend: 297 kwamen uit, 167 werden er 31 verlaten, gingen er 2 verloren door een overige legsels kwamen niet uit. Dat betekent een uitkomstpercen- reden en 1 met een onbekende reden.

28 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Landbouwkundige werkzaamheden in een notendop

Aanaarden is het ophogen van de grond aan beide kanten van de plantrij. Dit wordt hoofdzakelijk gedaan bij het gewas aardappelen. Door het aanaarden wordt de aardappelplant gestimuleerd om meer ondergrondse stengels (en dus meer aardappelen) te vormen. Het extra laagje aarde beschermt de aardappelen bovendien tegen nachtvorst en zorgt ervoor dat de reeds gevormde knol- len niet blootgesteld worden aan het zonlicht, waardoor ze groen kunnen kleuren. De opgehoogde grond warmt tevens sneller op en voert de regen beter af. Dit komt de oogst ten goede, want aardappelen houden niet van natte voeten.

Bemesten is het verspreiden van mest over de grond om de bodem en gewassen van nieuwe voedingsstoffen te voorzien. Er kan worden bemest met dierlijke mest (ruige stalmest, drijfmest, gier, bloedmeel, beendermeel), compost of kunstmest.

Eggen is een bewerking om de grond zaaiklaar te maken. In Brabant wordt dit ook wel cultivateren genoemd, omdat deze bewerking met een cultivator kan worden gedaan

Gewasbescherming is het toepassen van bestrijdingsmiddelen om de gewassen te beschermen tegen insecten, schimmels of onkruid.

Maaien van gras op weilanden. De eerste maaibeurt in het (voor-) jaar, wordt de eerste snede genoemd.

Ploegen is een bewerking op het land, waarbij de grond wordt gekeerd. Meestal wordt dit gedaan voordat het gewas wordt gezaaid, gepoot of geplant. Op de klei wordt vaak vlak voor de winter geploegd in de hoop dat de grond uiteen valt met de vorst.

Poten van aardappelen in de grond.

Rollen/slepen is het met een weidesleep gelijk maken van oneffenheden in de grond. Deze oneffenheden kunnen ontstaan door bijvoorbeeld molshopen of mestflatten.

Zaaien van gewassen zoals gras, mais, graan, bieten, groenten etc.

29 Tijdens het toepassen van gewasbescherming werden In 2019 zijn 110 legsels beschermd door een elektrisch (vos- 422 legsels beschermd. Het uitkomstpercentage van de 395 sen-) raster. Van 103 van deze legsels is de uitkomst bekend. legsels waarvan de uitkomst bekend is, lag op 85,8%. Van de Van deze legsels kwamen er 93 uit. Het uitkomstpercentage 56 legsels die niet uitkwamen, gingen er 34 verloren door komt hiermee uit op 90%. Van de tien legsels die niet uitkwa- predatie, werden er 10 verlaten en gingen er 4 verloren door men werden 8 legsels gepredeerd en 2 verlaten. Meer informa- de landbouwkundige werkzaamheid. Bij 8 legsels was de tie over bescherming via elektrische vossenrasters leest u in het verliesoorzaak onbekend. hoofdstuk ‘Maatwerk buiten de kerngebieden’.

Tijdens het zaaien of poten zijn 289 legsels beschermd. Tijdens het maaien werden 81 legsels beschermd. Van de 78 Van 287 legsels is de uitkomst bekend: 202 kwamen uit en legsels waarvan de uitkomst bekend is, werden er 8 gepredeerd 85 kwamen niet uit. Dit zorgt voor een uitkomstpercentage en ging 1 legsel verloren tijdens het maaien. Het uitkomstper- van 70,4%. Van de legsels die niet uitkwamen, gingen er 52 centage komt daarmee uit op 88,5%. verloren door predatie, werden 16 legsels verlaten, kwamen 13 legsels niet uit door werkzaamheden en 2 door overige Tijdens het rollen/slepen werden 34 legsels beschermd. Van redenen. Van de overige 2 is de verliesoorzaak onbekend. de 33 legsels waarvan de uitkomst bekend is, kwamen 29 legsels uit. Dit maakt een uitkomstpercentage van 87,9%. Van de leg- Een nieuw geregistreerde beschermingsactiviteit in 2019 sels die niet uitkwamen werd er 1 verlaten en is van 3 legsels de is last minute beheer. Dit betekent in Brabant dat het verliesoorzaak onbekend. legsel met behulp van een van de maatwerkregelingen is beschermd door werkzaamheden uit te stellen. De bescher- Bij het aanaarden werden 30 legsels beschermd. Van de 29 mingshandeling last minute beheer is 201 keer uitgevoerd. legsels waarvan de uitkomst bekend is, kwam 86,2% uit. Van de Bij 19 legsels kon niet worden vastgesteld wat ervan terecht 4 legsels die niet uitkwamen, gingen 2 legsels verloren bij het is gekomen. Van de 182 legsels waarvan de uitkomst wel aanaarden en werden 2 legsels verlaten. bekend was, was het uitkomstpercentage 90,1%. Meer informatie over het last minute beheer leest u in het hoofdstuk Verder werd bij 13 legsels de beschermingshandeling bewei- ‘Maatwerk buiten de kerngebieden’. ding aangegeven. Normaal gesproken vindt beweiding plaats op gras. Van de 13 legsels, lagen er 8 echter niet op gras, maar Onder de noemer Overige activiteiten zijn 147 legsels be- op mais en bieten ... Hoogstwaarschijnlijk is in de Boerenland- schermd. Van deze legsels is 92,5% uitgekomen. Tien legsels vogelmonitor ‘beweiding’ aangeklikt, terwijl ‘bewerkingen’ kwamen niet uit: 4 door predatie, 4 door een onbekende werd bedoeld. oorzaak en 2 legsels werden verlaten.

30 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant 5. Resultaten per soort

De meest gevonden legsels zijn zoals altijd van de kievit uitkomstpercentage tussen de 68,2% en 73,0%. Een hogere (80% van alle legsels), gevolgd door de scholekster (5%), uitkomst zorgt meestal voor minder vervolg legsels, waardoor grutto (3%), wulp (3%) en tureluur (2%). De categorie het totale aantal legsels dus wat lager kan uitvallen. ‘overige soorten’ is goed voor 6% van alle legsels en bestaat uit legsels van 24 soorten. Gewas voorkeur Bouwland is het meest in trek bij de kievit. Legsels werden in Kievit 44% van de gevallen op maispercelen gevonden. Vervolgens In 2019 werden 3.552 legsels van de kievit gevonden. Dit zijn zijn gras (16%), aardappelen (11%), braak (7%) en bieten (7%) er iets minder (-19) dan in 2018. Toch is het aantal uitgekomen bij de kievit het meest geliefd om een nestje op te maken, legsels toegenomen van 2.198 in 2018 naar 2.426 in 2019. Dit gevolgd door graan (2%), luzerne (2%), uien (2%) en groen- komt omdat het uitkomstpercentage van de kievitlegsels in ten (2%). De categorie ‘overig’ (4%) bestaat onder andere uit 2019 met 74,8% vrij hoog is. De vier voorgaande jaren lag het peulvruchten, groenbemester, graszaad en bollen.

Kievit Scholekster Figuur 8: Verreweg de meeste legsels worden gevonden van de kievit. Grutto

Wulp Tureluur

overige soorten

Kievit

Figuur 9: Van de scholekster, grutto en tureluur werden in 2019 meer legsels gevonden. Het aantal legsels Scholekster van de kievit, wulp en overige Grutto Wulp soorten nam in 2019 af.

Aantal legsels Tureluur overige soorten

31 Uitkomstpercentage per landtype Al sinds 2008 is het uitkomstpercentage op grasland hoger mais dan op bouwland. In 2019 kwam op grasland 86% van de leg- gras sels uit (figuur 12). Op bouwland was dit 74% (figuur 11). Toch aardappelen hebben de meeste kieviten een voorkeur voor bouwland: braak 2.413 kievitlegsels werden gevonden op bouwland en maar 563 legsels op grasland. bieten onbekend Beschermingshandelingen graan Bij de kievitlegsels zijn 2.497 beschermingshandelingen uit- luzerne gevoerd (zie bijlage 4). Bij 498 legsels is aangegeven dat ze in een mandje zijn geplaatst, maar mogelijk wordt dit veel vaker uien gedaan. Verder werden legsels 456 keer beschermd tijdens groenten het ploegen/eggen, 440 keer bij het bemesten, 363 keer bij overig het toepassen van gewasbescherming en 277 keer bij het zaaien/poten. Ook waren er beschermingshandelingen bij 131 overige activiteiten en werd 145 keer last minute beheer en 74 keer een vossenraster toegepast. Daarnaast was ook bescher- Figuur 10: 44% van de Brabantse kieviten kiest voor mais om op te ming nodig bij het maaien (46 keer), rollen/slepen (31 keer), broeden. aanaarden (28 keer) en beweiden (8 keer).

32 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant Uitkomstpercentage op bouwland

Figuur 11 & 12: Het uitkomstpercentage op grasland is hoger dan op bouwland, maar er worden meer legsels van de kievit gelegd op

Aantal kievitslegsels op bouwland bouwland dan op grasland.

aantal legsels op bouwland uitkomstpercentage op bouwland Uitkomstpercentage op grasland Aantal kievitslegsels op grasand

aantal legsels op grasland uitkomstpercentage op grasland

33 Weidevogelgroep Totaal Bekend Uit Niet uit Uitkomst Pred. Werk. Verl. Ov. Onb. ABG Gemeenten, WVG 163 149 128 21 86% 4 4 9 4 Altenatuur, WVG 540 459 388 71 85% 30 10 23 8 Asten, WVG 66 58 39 19 67% 14 3 2 Bernheze, WBG 28 8 6 2 75% 1 1 Boekel-Venhorst, VWG 92 90 57 33 63% 21 8 4 Boerdonk, WVG 82 80 55 25 69% 23 2 Boven-Dommel, WVG 12 3 3 100% Deurne, WVG 86 86 82 4 95% 1 1 2 Drimmelen & Moerdijk e.o., ANV 103 91 69 22 76% 3 13 3 1 2 Duinboeren, WVG 76 72 45 27 63% 20 6 1 Gemert-Bakel, Stichting Landschap 15 15 13 2 87% 2 Gestel, WVG 22 22 1 21 5% 14 6 1 Groene Overlaat, IVN De 11 11 3 8 27% 1 4 1 2 Hilvarenbeek e.o., WNM 24 24 19 5 79% 2 1 2 Jekschot / Sint Oedenrode, WVG 75 74 39 35 53% 23 11 1 Laarbeeks Landschap, Stichting 151 151 91 60 60% 21 1 27 11 Lith, WVG 288 226 138 88 61% 21 33 8 7 19 Maasdonk & Geffen, WVB & WVG 197 183 152 31 83% 16 2 8 5 Oostelijke Langstraat, Vogelaars 25 20 15 5 75% 5 Raamsdonk, WBG 100 100 81 19 81% 13 3 3 Ravenstein, WVG 208 182 167 15 92% 14 1 Reusel - de Mierden, WBG 131 126 107 19 85% 7 2 8 2 Rooi, WVG 167 165 109 56 66% 24 17 15 Rucphen & Etten-Leur, NWG gemeente & VVN 76 75 58 17 77% 16 1 Schijndel e.o., WVG 144 132 83 49 63% 37 7 2 2 1 St. Anthonis, WBG 11 10 1 9 10% 1 8 Summers Landschap, WVG 6 6 6 100% Teteringen, NMV 11 8 8 100% Waalwijk, WBG 207 207 144 63 70% 44 10 9 Weimeren, WVG 18 17 17 100% Zuidoost-Brabant, WWB 399 376 287 89 76% 42 16 20 11 Zundert, VNW 18 18 15 3 83% 2 1 Totaal 3552 3244 2426 818 75% 405 319 169 94 82

Tabel 4: Alle 32 weidevogelgroepen vinden legsels van de kievit.

Verklaring van termen en afkortingen in de tabellen: Bekend = aantal gevonden legsels met bekend resultaat, Uit = aantal uitgekomen legsels, Niet uit = aantal niet uitgekomen legsels, Uitkomst = uitkomstpercentage, Pred. = predatie, Werk. = werkzaamheden, Verl. = verlaten, Ov. = overig, Onb. = onbekend

34 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Weidevogelgroep Totaal Bekend Uit Niet uit Uitkomst Pred. Werk. Verl. Ov. Onb. ABG Gemeenten, WVG 9 9 9 100% Altenatuur, WVG 51 41 38 3 93% 1 1 1 Asten, WVG 3 3 3 100% Bernheze, WBG 2 1 1 100% Boekel-Venhorst, VWG 3 2 2 100% Boerdonk, WVG 9 9 5 4 56% 4 Boven-Dommel, WVG 1 Deurne, WVG 3 3 3 100% Drimmelen & Moerdijk e.o., ANV 3 1 1 100% Duinboeren, WVG 2 2 2 0% 1 1 Gemert-Bakel, Stichting Landschap 1 Gestel, WVG 1 1 1 0% 1 Hilvarenbeek e.o., WNM 5 5 4 1 80% 1 Jekschot / Sint Oedenrode, WVG 7 7 5 2 71% 2 Laarbeeks Landschap, Stichting 8 7 7 100% Lith, WVG 13 12 11 1 92% 1 Maasdonk & Geffen, WVB & WVG 4 4 4 100% Oostelijke Langstraat, Vogelaars 2 2 1 1 50% 1 Raamsdonk, WBG 14 14 13 1 93% 1 Ravenstein, WVG 9 9 9 100% Reusel - de Mierden, WBG 7 4 2 2 50% 1 1 Rooi, WVG 13 12 11 1 92% 1 Rucphen & Etten-Leur, NWG gemeente & VVN 15 15 13 2 87% 1 1 Schijndel e.o., WVG 13 9 8 1 89% 1 Waalwijk, WBG 8 8 7 1 88% 1 Weimeren, WVG 4 4 3 1 75% 1 Zuidoost-Brabant, WWB 11 9 8 1 89% 1 Totaal 221 193 168 25 87% 15 4 3 0 3

Tabel 5: Scholeksterlegsels per weidevogelgroep

Weidevogelgroep Totaal Bekend Uit Niet uit Uitkomst Pred. Werk. Verl. Ov. Onb. ABG Gemeenten, WVG 9 8 8 100% Altenatuur, WVG 38 37 35 2 95% 1 1 Deurne, WVG 2 2 2 100% Drimmelen & Moerdijk e.o., ANV 4 3 3 100% Laarbeeks Landschap, Stichting 4 4 4 100% Lith, WVG 29 21 19 2 90% 2 Maasdonk & Geffen, WVB & WVG 23 23 21 2 91% 2 Ravenstein, WVG 19 17 17 100% Reusel - de Mierden, WBG 6 6 6 100% Rooi, WVG 3 3 3 100% Weimeren, WVG 1 Zundert, VNW 2 2 1 1 50% 1 Totaal 140 126 119 7 94% 3 3 1 0 0

Tabel 6: Gruttolegsels per weidevogelgroep

Scholekster In 2019 vonden 27 weidevogelgroepen in totaal 221 legsels minute beheer (uitgesteld maaibeheer door middel van de van de scholekster. Dit zijn 12 legsels meer dan in 2018 en Maatwerk Regeling Rustzone). is hetzelfde aantal als in 2017. Het merendeel van de legsels (78%) werd op bouwland gevonden. Bij de scholeksterlegsels Het uitkomstpercentage van de gruttolegsels is 94,4% en dat zijn 111 beschermingshandelingen uitgevoerd (zie bijlage 4), is erg hoog. Van de 126 legsels waarvan de uitkomst bekend waarvan de meeste tijdens het toepassen van gewasbescher- is, zijn er 119 uitgekomen. Van de legsels die verloren gingen, ming (49 keer) en bemesten (17 keer). zijn 3 legsels gepredeerd, 3 legsels verloren gegaan door werkzaamheden en werd 1 legsel verlaten. Het uitkomstpercentage van de scholeksterlegsels ligt in 2019 op 87,1%. Dit is veel hoger dan het uitkomstpercentage Wulp van 75,3% in 2018. Van de 193 legsels waarvan de uitkomst In 2019 vonden 18 weidevogelgroepen in totaal 124 legsels bekend is, kwamen er 168 uit. Dit zijn er 31 meer dan in 2018. van de wulp. Van deze legsels werd 94% op grasland gevon- Van de scholeksterlegsels werden 15 legsels gepredeerd, den. Bij de wulpenlegsels zijn 96 beschermingshandelingen gingen 4 legsels verloren door werkzaamheden, werden uitgevoerd. Legsels werden 30 keer beschermd door last 3 legsels verlaten en was van 3 legsels de verliesoorzaak minute beheer (uitgesteld maaibeheer door middel van de onbekend. maatwerkregeling Rustzone) en 25 keer bij het maaien. Het aantal legsels van de wulp nam in 2019 met 12% af. Het aantal Grutto ligt nu weer op het niveau van 2017 (+1). In 2019 werden 140 legsels van de grutto gevonden bij 12 weidevogelgroepen. Dit zijn 6 legsels meer dan in 2018. Grasland Van de 104 wulpenlegsels waarvan de uitkomst bekend is, kwa- is het meest in trek bij de grutto. Legsels werden in 96% van men er 85 uit. Dat is een uitkomstpercentage van 81,7%. In 2018 de gevallen gevonden op weilanden. Bij de gruttolegsels zijn lag dit nog op 72%. Van de legsels die verloren gingen, werden 50 beschermingshandelingen uitgevoerd. Legsels van de 10 legsels gepredeerd, gingen 5 legsels verloren bij werkzaam- grutto werden voornamelijk (33 keer) beschermd door last heden en is van 4 legsels de verliesoorzaak onbekend.

36 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Weidevogelgroep Totaal Bekend Uit Niet uit Uitkomst Pred. Werk. Verl. Ov. Onb. ABG Gemeenten, WVG 7 7 5 2 71% 2 Altenatuur, WVG 39 30 28 2 93% 1 1 Asten, WVG 2 2 1 1 50% 1 Bernheze, WBG 1 Boerdonk, WVG 5 5 3 2 60% 2 Boven-Dommel, WVG 1 1 1 100% Duinboeren, WVG 2 2 1 1 50% 1 Jekschot / Sint Oedenrode, WVG 10 10 7 3 70% 1 2 Laarbeeks Landschap, Stichting 2 2 2 100% Lith, WVG 6 1 1 100% Maasdonk & Geffen, WVB & WVG 14 13 13 100% Ravenstein, WVG 7 4 4 100% Reusel - de Mierden, WBG 10 10 9 1 90% 1 Rooi, WVG 1 1 1 100% Schijndel e.o., WVG 10 10 5 5 50% 3 2 St. Anthonis, WBG 1 Waalwijk, WBG 2 2 2 100% Zuidoost-Brabant, WWB 4 4 2 2 50% 1 1 Totaal 124 104 85 19 82% 10 5 0 4 4

Tabel 7: Wulpenlegsels per weidevogelgroep

Wilde eend Krakeend

Kluut Kleine plevier Gele kwikstaart Patrijs Bergeend Slobeend Graspieper Meerkoet Zomertaling Fazant Watersnip Veldleeuwerik Grauwe gans Knobbelzwaan Roodb.tapuit Canadese gans Nijlgans Waterhoen Zwarte kraai Bruine kiekendief Geelgors Kwartel

Figuur 13: Het aandeel per soort van de overige soorten waarvan in 2019 legsels zijn gevonden.

37 Tureluur bekend is, kwamen er 18 uit (uitkomst 94,7%) en ging 1 leg- Het aantal tureluurlegsels steeg van 79 in 2018 naar 96 in sel verloren door werkzaamheden. Altenatuur vond met 11 2019 (+22%). Zes weidevogelgroepen vonden legsels van de legsels, de meeste legsels van deze soort. Bij de kleine plevier tureluur: WVG Lith (32), WVG Ravenstein (23), WVG Altenatuur werden 5 beschermingshandelingen uitgevoerd: 2 keer bij ge- (16), Maasdonk & Geffen (14), ANV Drimmelen & Moerdijk e.o. wasbescherming en 2 keer bij het zaaien of poten. Daarnaast (9) en WVG ABG Gemeenten (Alphen, Chaam, Baarle-Nassau, lag 1 legsel in een elektrisch vossenraster. Gilze en Rijen) (2). Er werden 9 legsels beschermd door middel van last minute beheer (Regeling Rustzone) en 2 legsels Het aantal legsels van de gele kwikstaart steeg in 2019 van 11 tegen werkzaamheden. Van 10 legsels konden vrijwilligers naar 20. In 2017 waren er nog 33 legsels. De 15 legsels waarvan niet aangeven wat het resultaat was. Alle overige legsels lagen de uitkomst bekend is, kwamen allemaal uit (uitkomst 100%). ‘veilig’ op plasdrassen, waardoor er geen beschermings- De meeste legsels van de gele kwikstaart werden gevonden handeling nodig was. Bij de 86 legsels waarvan de uitkomst door Altenatuur (10). bekend is, was het uitkomstpercentage hoog: 97,7%. Er werden door acht groepen 20 legsels van de patrijs Overige soorten gevonden. De 14 legsels waarvan de uitkomst bekend is, zijn Naast de hierboven genoemde soorten, werden er van 24 ande- allemaal uitgekomen. Dit betekent een uitkomstpercentage re soorten legsels beschermd. Het complete overzicht van de van 100%. Patrijzenlegsels werden 4 keer beschermd: 2 keer resultaten per soort vindt u achter in dit jaarverslag in bijlage 3. bij overige activiteiten, 1 keer bij gewasbescherming en 1 keer bij het maaien. De meeste legsels (4) werden gevonden in het Zestien weidevogelgroepen vonden legsels van de wilde werkgebied van Altenatuur. eend. Het aantal legsels van de wilde eend daalde van 98 in 2018 naar 67 in 2019 (-32%). Het uitkomstpercentage is met Van de bergeend werden 10 legsels gevonden, waarvan 9 in 96% erg hoog. Van de 2 legsels die verloren gingen, werd 1 het werkgebied van Lith en Maasdonk & Geffen. De uitkomst legsel verlaten en is van 1 legsel de verliesoorzaak onbekend. van de 10 legsels was 100%.

In 2019 werden door vijf groepen 38 legsels van de krakeend De 10 legsels van de slobeend werden gevonden bij WVG Ra- gevonden. Dit zijn er 5 meer dan in 2018. Alle 29 legsels van de venstein (4), Lith (3) en Maasdonk & Geffen (3). Allemaal in het krakeend waarvan de uitkomst bekend is, kwamen uit. Zeker weidevogelkerngebied de Beerse Overlaet. Van 4 van de 10 leg- met een uitkomstpercentage van 100% lijkt het er op dat het sels is de uitkomst bekend en is het uitkomstpercentage 100%. goed gaat met de krakeend. De meeste krakeenden (22 legsels) zijn gesignaleerd bij weidevogelgroep Lith. Vier weidevogelgroepen vonden 9 legsels van de graspieper. Zuidoost-Brabant (4), Lith (2), Altenatuur (2) en Boekel-Ven- Drie groepen vonden 28 legsels van de kluut. Dit zijn 3 legsels horst (1). De 4 legsels in Vessem (Zuidoost-Brabant) werden meer dan in 2018. Ook de meeste kluten (14) zijn gesignaleerd beschermd door een elektrisch vossenraster. Van 7 van de 9 in het werkgebied van weidevogelgroep Lith. Weidevogel- legsels is de uitkomst bekend en is het uitkomstpercentage groep Ravenstein trof 2 gepredeerde legsels aan. De overige 100%. 26 legsels kwamen uit. Daarmee ligt het uitkomstpercentage van de kluut op 92,9%. De in totaal 9 legsels van de meerkoet werden gevonden door zeven werkgroepen. In 2018 werden er nog 17 meer- In totaal werden er door zes groepen 24 legsels (- 11 t.o.v. 2018) van de kleine plevier gevonden. Van 5 legsels is de uitkomst niet bekend. Van de 19 legsels waarvan de uitkomst In Brabant werden van 29 verschillende vogelsoorten legsels beschermd. De kievit was in 2019 met ruim 80% van alle legsels het sterkst vertegenwoordigd.

38 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

koetlegsels ingevoerd in de Boerenlandvogelmonitor. Van 7 raster in Vessem (Zuidoost-Brabant). En van de 3 legsels waar- legsels is de uitkomst bekend en is het uitkomstpercentage van de uitkomst bekend is, is het uitkomstpercentage 100%. 85,7%. Het legsel dat werd gevonden door de Duinboeren werd gepredeerd. Van de roodborsttapuit werden 3 legsels gevonden, die allemaal uitkwamen: 1 bij Rucphen & Etten-Leur, 1 bij Boekel- Het aantal legsels van de zomertaling daalde van 16 in 2018 Venhorst en 1 bij Zuidoost-Brabant. Het legsel in Vessem naar 9 in 2019. Weidevogelgroep Lith vond de meeste legsels (Zuidoost-Brabant) bevond zich binnen een elektrisch vossen- (5) van deze soort. Van de 6 legsels waarvan de uitkomst raster. In 2017 werden er nog 24 legsels van de roodborsttapuit bekend is, kwam 100% uit. gevonden en in 2018 vonden vrijwilligers 9 legsels. Deze soort gaat dus hard achteruit … Van de fazant werden 7 legsels gevonden bij vijf weidevogelgroepen: Rooi (2), Deurne (2), Rucphen & Etten-Leur (1), Boe- Verder werden er nog 3 legsels gevonden van de grauwe kel-Venhorst (1) en Ravenstein (1). Van deze legsels werden er gans, knobbelzwaan en Canadese gans en 2 legsels van de 2 beschermd tegen bemesting en werd 1 legsel bij WVG Rooi nijlgans en de waterhoen. gepredeerd. Het uitkomstpercentage van de 6 legsels waarvan de uitkomst bekend is, kwam daarmee uit op 83,3%. In het werkgebied van Weidevogelgroep Altenatuur hebben 2 paar zwarte kraai op de grond gebroed. Iets wat erg uitzon- Het aantal legsels van de watersnip daalde van 12 in 2018 naar derlijk is voor kraaien. Van deze legsels werd er 1 gepredeerd. 6 in 2019. WVG Lith en Ravenstein vonden beide 2 legsels. Maasdonk & Geffen en Zuidoost-Brabant vonden beide 1 leg- Van de geelgors werd in 2019 maar 1 legsel waargenomen sel van de watersnip. Van maar 1 legsel is de uitkomst bekend door Vogelwerkgroep Boekel-Venhorst. In 2017 waren dit er en dat betreft een uitgekomen legsel in Vessem (Zuidoost- nog 10 en in 2018 vonden vrijwilligers 2 legsels van deze soort. Brabant), dat werd beschermd door middel van een elektrisch vossenraster. En in Vessem vond men 1 legsel van de kwartel. Dit legsel werd door Werkgroep Weidevogelbescherming Zuidoost- In 2019 zijn er door vier weidevogelgroepen 5 legsels van de Brabant beschermd met een vossenraster. veldleeuwerik gevonden. Dat zijn er gelukkig weer 4 meer dan in 2018, toen er maar 1 veldleeuweriklegsel werd gevon- Er werden in 2019 geen legsels van het kleinst waterhoen en den. Van de 5 legsels lagen er 2 binnen een elektrisch vossen- onbekende eenden ingevoerd.

39 Drie jaar vogelen met de weidevogeldrone

Het is alweer drie jaar geleden dat Brabants Landschap handelingen in de goede volgorde te doen is bij het vliegen samen met de provincie Noord-Brabant instapte in het met de drone een must. Er komt meer bij kijken dan alleen drone-project. Het doel was met behulp van een drone kennis van weidevogels.”, aldus Gerrit, “Je moet ook de regel- met daaronder een warmtebeeldcamera weidevogel- geving rondom de drones kennen: je mag niet zomaar overal nesten op te sporen. “Inmiddels zijn we drie seizoenen vliegen.” verder en hebben we met de techniek grote sprongen “Als we met de drone komen, zijn de verwachtingen van de gemaakt. Weidevogelgroepen vragen voor het opsporen groep soms wel erg hoog”, vertelt Ton. “Laat maar eens zien van de nesten zeer regelmatig ondersteuning van de wat hij kan”, horen we dan vaak. “Wij kunnen ze niet gevon- drone. Op dit moment is er nog maar een weidevogel- den krijgen.” Het geeft heel veel voldoening als het dan toch drone in Brabant en zijn er drie opgeleide piloten om lukt om de legsels of de jonge vogels in het hoge gras op te de drone te besturen”, zegt Marco Renes die samen met sporen.” “Maar, het lukt ons ook niet altijd”, merkt Gerrit vrijwilligers Ton Hannink (WVG Duinboeren) en Gerrit op. “Soms hebben we storing met het signaal of hebben we van Houwelingen (WVG Altenatuur) met de drone mag te weinig aanwijzingen waar de vogels zitten. Dan wordt het vliegen. voor ons ook lastig. We kunnen niet toveren. Naast weidevo- Voor Ton komt zijn interesse voor moderne technieken gels vinden we ook wel jonge hazen en reekalfjes.” hem goed van pas, want dat heb je wel nodig. Ton Han- Om de nesten met de drone op te kunnen sporen moet het nink: “Zeker in het begin toen het systeem nog niet zo temperatuurverschil met de omgeving zo groot mogelijk zijn. betrouwbaar was als nu en er nog de nodige kinderziek- Marco Renes: “Om negen uur is het vaak al te warm en stralen ten in zaten. Nu gebruiken we eenzelfde soort systeem molshopen, zuring en paardenbloemen al zo veel warmte als de brandweer, waarbij we vanaf een hoogte van 35 uit dat we de verschillen met de nesten niet meer goed zien. meter punten meten die warmer zijn dan de omgeving. Daarom vliegen we zo vroeg mogelijk. Dat kan wel vijf of zes Die punten kunnen we vastleggen en doorsturen naar de uur in de ochtend zijn. Je moet daarom vroeg je bed uit.” database.” Maar dat is geen probleem volgens Ton en Gerrit, “Dat zijn we Voor Gerrit komen de ervaringen uit zijn werkzame wel gewend. En we hebben het er graag voor over, zeker als leven bij defensie hem goed van pas. “De discipline om we daarmee weer wat weidevogels kunnen helpen.”

Brabants Landschap gaat komend seizoen verder met de inzet van de weidevogeldrone. Hiervoor is het ‘drone-team’ nog op zoek naar vrijwilligers die zouden willen helpen met het vliegen. Interesse? Neem contact op met Marco Renes (contactgegevens staan in bijlage 1).

40 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Het volgen van jongen

Het monitoren van weidevogelkuikens is een lastige, maar zeker zinvolle bezigheid. Steeds meer vrijwilligers doen een poging om te zien hoeveel kuikens het schoppen tot vliegvlugge jonge vogels. En oefening baart kunst …

De groepen in Waalwijk en Weimeren hebben geprobeerd om kuikens zo lang mogelijk te volgen. Er werden wel pullen (jongen) waargenomen, maar helaas zagen ze die al snel niet meer terug. In de meeste gebieden was droogte het probleem voor kuikens. Dit meldt onder andere de groep in Ravenstein.

Toch was het niet overal kommer en kwel met de kuikens. Een van de zoekgroepen van WVG Zuidoost-Brabant geeft juist aan nog nooit zoveel jongen te hebben gezien. Ook de diverse plasdrassen in het zoekgebied van de groepen Maasdonk, Geffen, Lith en Ravenstein (Beerse Overlaet) en Altenatuur waren goede opgroeilocaties voor kuikens. Net als de rasters van het project ‘Wei-Vosvrij’ (zie elders in dit jaarverslag). Rond deze rasters werden door de deelnemende groepen relatief veel kuikens gevolgd, waarvan er meer dan gemiddeld vliegvlug werden.

Helaas kwamen in het zoekgebied van de groep in Bernheze, die erg bedreven is in het observeren van weidevogels, heel weinig legsels uit. Desondanks konden zij wel enkele kuikens volgen. 41 6. Maatwerk buiten de kerngebieden

Om jonge weidevogels groot te krijgen, is meer nodig dan Verder werden 3 legsels gepredeerd door kraaien en 2 legsels alleen de traditionele nestbescherming. Dankzij de provin- verlaten. Al met al kwam 89% uit. Hierbij moet worden be- cie Noord-Brabant zijn er maatwerkregelingen voor kievit, dacht dat het gaat om percelen waar voor 2018 veel – of soms grutto, wulp en tureluur en is er het project Wei-Vosvrij. Via zelfs alle – legsels werden gepredeerd. deze regelingen kunnen voor deze vogels speciale bescher- mingszones worden aangelegd. Dergelijke zones kunnen WVG Schijndel plaatste de meeste rasters (8), gevolgd door uitsluitend worden aangelegd bij grondgebruikers, die WVG Jekschot (6) en WVG Rooi (5). samenwerken met een door Brabants Landschap erkende WVG Boerdonk en WVG Laarbeek zetten elk 3 rasters op en de weidevogelgroep. Weidevogelbeschermers maken – op de groepen Ravenstein, Drunen, Maasdonk en Someren plaats- locaties waar dat effectief is – afspraken met boeren en leggen ten allemaal 1 raster. Van alle rasters, beschermde het raster in dit vast in een overeenkomst. Ravenstein de meeste legsels. Daar lagen maar liefst 18 legsels binnen een raster. Wei-Vosvrij In de pilot Wei-Vosvrij wordt bekeken of het lukt om grond- Vervolg predatoren, zoals vos en das, van de broedpercelen te weren Voortvloeiend uit het succes van Wei-Vosvrij in 2018, startte door middel van het plaatsen van zogenaamde vossenras- WWB Zuidoost-Brabant in samenwerking met Waterschap De ters. Negen groepen plaatsten één of meer rasters. In totaal Dommel een eigen, groter project. Binnen dat raster werden werden 29 rasters geplaatst, waarbinnen 90 legsels werden nog eens 20 legsels beschermd van maar liefst 7 soorten wei- beschermd: 64 kievit-, 17 wulpen-, 7 grutto- en 2 scholekster- devogels. Er werd slechts 1 legsel gepredeerd. Dit gebeurde legsels. Er zijn 21 rasters op grasland geplaatst en 8 op akkers. door een kraai. En binnen het project PARTRIDGE werden ook Binnen de rasters waar de spanning voldoende hoog was, 3 patrijzenlegsels door middel van elk een eigen vossenraster werden slechts 3 legsels gepredeerd door vos of das. beschermd. Geen enkele van deze legsels werd gepredeerd.

42 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Kansen voor de kievit Op de percelen met een overeenkomst waren 144 broedparen Voor kieviten is er de regeling ‘Maatregelen voor kievit op van de kievit aanwezig. Van deze legsels kwamen er 114 uit, bouwland’. In het kader van deze maatregel werden door wat resulteert in een uitkomstpercentage van 78,6%. Dit is 9 groepen 15 overeenkomsten afgesloten. Bij 14 bedrijven lager dan in 2018 (80,8%), maar hoger dan het gemiddelde werden op een totale oppervlakte van 62 hectare maatregelen van 77,3% (2012-2018). In 2019 was het uitkomstpercentage voor de kievit genomen. Bij 4 deelnemers aan de regeling van alle kieviten in Brabant bij elkaar opgeteld 74,8%. Legsels werd op een totale oppervlakte van 18,3 hectare de groenbe- die worden beschermd met deze maatwerkregeling hebben mester (vanggewas) ondergewerkt voor 1 maart. Op 36,2 ha dus een hogere uitkomst. werden 13 keer bewerkingen uitgesteld in combinatie met een strook, die braak bleef liggen tot 1 november (6,6 ha). De weidevogelbeschermer die een overeenkomst met een Ook bleef er een strook van 1,0 ha braakliggen tot 1 augustus. boer regelt, krijgt de opdracht om de kuikens op het perceel In 2 gevallen werden maatregelen voor de kievit gecombi- in de gaten te houden. Daardoor krijgen we inzichtelijk hoe neerd met een vossenraster. effectief de genomen maatregelen zijn. Op de percelen met maatregelen kruipen meer kuikentjes uit het ei. Gemiddeld WVG ABG Gemeenten sloot de meeste contracten af (4), werden per broedpaar 2,3 kuikens van jonger dan 2 weken gevolgd door WVG Rooi (3) en WVG Altenatuur (2). De groe- en 1,3 jong met een leeftijd tussen de 2 en 4 weken waarge- pen WBG Bernheze, Vogelaars Oostelijke Langstraat, NWG nomen. Per broedpaar werd 0,9 jong vliegvlug. Gemiddeld gemeente Rucphen & VVN Etten-Leur, WVG Summers land- zijn de resultaten van de kuikenoverleving daarmee goed te schap, WVG Jekschot en WVG Waalwijk hadden met 1 boer in noemen (0,7 jong per paar wordt gezien als ondergrens). Per hun gebied een contract. locatie kunnen de resultaten uiteraard variëren.

43 Voordat een overeenkomst wordt afgesloten moet door weidevogelbeschermers zijn vastgesteld dat op het betreffende (of aangrenzende) perceel minimaal vijf legsels van kieviten zijn aangetroffen (of op basis van ervaringen in voorgaande jaren kunnen worden verwacht). Als een groenbemester zo hoog staat dat deze de vestiging van kieviten verhindert, kan deze worden ondergewerkt vóór 1 maart. In de periode van 1 maart tot 15 mei worden geen bewerkingen uitgevoerd op maximaal 3 ha. Na 15 mei wordt op het perceel een ‘zeer vroeg’ maisras ingezaaid en blijft er een braakstrook liggen. Dat is een strook van 6 tot 12 meter breed waarop gedurende de looptijd van de overeenkomst geen bewerkingen worden uitgevoerd. Een braakstrook is 0,1 tot 1 ha groot en wordt in stand gehouden van 15 maart tot 1 augustus of 1 november. Voorafgaand aan bewerkingen op het perceel waar een maatregel is getroffen, wordt altijd contact opgenomen met de betreffende vrijwilliger(s). Een vrijwilliger legt deze maatregelen ter bescherming van kievitkuikens vast door middel van een overeenkomst/contract met de bedrijven. Het formulier voor het afsluiten van overeenkomsten is digitaal beschikbaar op: brabantslandschap.nl/regelingkievit.

Figuur 14: Van de 4 eieren die een broedpaar kievit per keer legt, werd in 2019 op ‘Kansen voor de Kievit’ percelen 0,9 jong vliegvlug.

Waargenomen jongen (<2 weken) per nest Waargenomen jongen (2-4 weken) per nest Waargenomen jongen (vliegvlug) per nest

44 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Regeling Rustzones Voor grasbroeders als grutto, wulp en tureluur is er de ‘Regeling Rustzones’. Veertien groepen deden in 2019 mee aan deze regeling. Een rustzone is een op- In totaal werden er 36 overeenkomsten met 34 boeren afgesloten. pervlakte grasland (rand- Hierbij is op 43 hectare weiland het maaien uitgesteld voor 72 of blokvormig) waarin het legsels en werd 19 keer een rustzone gecombineerd met een vos- maaien wordt uitgesteld. Hierdoor senraster. neemt de kans op verstoring en predatie af en komen meer legsels uit. Een rustzone biedt jonge grutto’s, WVG Altenatuur in het Land van Heusden en Altena sloot de meeste wulpen en tureluurs de gewenste dekking en foera- contracten af (7). WVG ABG Gemeenten en Schijndel wisten ieder 5 geermogelijkheden. Hierdoor worden meer jongen keer afspraken te maken over het uitgesteld maaien rondom (meer- vliegvlug. Een rustzone wordt uitsluitend aangelegd dere) legsels. De groepen Jekschot en Boerdonk hadden ieder 3 wanneer door weidevogelbeschermers is vastgesteld contracten met een boer om legsels bij het maaien te ontzien en dat een nest van een kritische weidevogelsoort aanwe- een stuk gras te laten staan. De groepen Laarbeek, Maasdonk en zig is. Geoefende weidevogelbeschermers kunnen de Zuidoost-Brabant sloten allemaal 2 contracten af. En WVG Drimme- aanwezigheid van een legsel ook op afstand bepalen. len, Duinboeren, Lith en Weimeren sloten allemaal 1 contract af. Dat kan door het gedrag van de oudervogels te observeren. De rustzone is minimaal 12 meter breed en per Gemiddeld was een rustzone 1,16 hectare groot en werden er 2 weidevogelnest 0,1 tot 1 ha groot. Vanaf het moment legsels mee beschermd. De kleinste rustzone was 1000 m2 voor een dat een nest wordt aangetroffen is er een rustzone Boerdonkse wulp. De grootste rustzone was zeven hectare voor 3 aanwezig voor een periode van minimaal 4 weken. grutto’s en 7 tureluurlegsels in Lage Zwaluwe. In Chaam werd een Als na deze periode nog jongen aanwezig zijn, dan rustzone van drie hectare voor 7 grutto broedparen gerealiseerd. In blijft de zone intact tot het moment dat er geen jonge 2019 was het uitkomstpercentage van de legsels in rustzones 86,1%. weidevogels meer aanwezig zijn. Een vrijwilliger legt de maatregelen met de bedrijven vast in een contract. De weidevogelbeschermer die een overeenkomst met een boer re- Het formulier voor het afsluiten van overeenkomsten gelt, krijgt de opdracht om de kuikens op het perceel in de gaten te voor deze regeling is digitaal beschikbaar op: houden. Daardoor krijgen we inzichtelijk hoe effectief de genomen www.brabantslandschap.nl/regelingrustzone. maatregelen zijn.

45 Van de grutto lagen 33 legsels in een rustzone. Het uit- Van tureluur lagen 9 legsels in een rustzone. Het uitkomst- komstpercentage van deze legsels was 96,4%. Dit is iets percentage van deze legsels was 88,9%. In 2019 was het uit- hoger dan bij alle Brabantse grutto’s waar het uitkomstper- komstpercentage van alle tureluurs in Brabant bij elkaar centage 94% was. Van de 4 eieren die een broedpaar grutto opgeteld 98%. Dit percentage ligt dus hoger. Dat komt door- legt, werd in 2019 op percelen met uitgesteld maaibeheer dat de meeste tureluurlegsels zijn aangetroffen op speciale (via Regeling Rustzone) 1,2 jong vliegvlug. plasdrassen, waar de omstandigheden veel beter zijn dan op regulier grasland. Van de 4 eieren die een broedpaar ture- Van de wulp lagen 30 legsels in een rustzone. Het uitkomst- luur legt, werd in 2019 op percelen met uitgesteld maaibe- percentage van deze legsels was 93,1%. Dit is hoog, want in heer (via Regeling Rustzone) slechts 0,5 jong vliegvlug. 2019 was het uitkomstpercentage van alle wulpen in Brabant bij elkaar opgeteld 82%. Van de 4 eieren die een broedpaar wulp legt, werd in 2019 op percelen met uitgesteld maaibeheer (via Regeling Rustzone) 1,4 jong vliegvlug

Grutto in rustzone

<2 weken 2-4 weken vliegvlug

aantal jongen waargenomen per nest

Wulp in rustzone

<2 weken 2-4 weken vliegvlug

aantal jongen waargenomen per nest

46 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Zorg voor broedbiotoop

De weidevogelgroepen houden niet alleen de vogels en Hiervan maakten onder andere de groepen Teteringen, hun gedrag in de gaten, maar ook hun broedgebieden. Schijndel, Bernheze en Summers Landschap melding. Ook dat vergt heel wat van de vrijwilligers. Ook zijn er in de hele provincie veel maisakkers omgezet in grasland. Dit gaat ten koste van het areaal broedpercelen voor In Zundert raakte een waterberging, waar voorheen grutto’s kieviten, omdat kieviten in modern ‘turbo-gras’ niet kunnen en kieviten broedden, langzaam begroeid door boompjes broeden. Dit is te hoog en te dicht. Deze melding kwam uit en struiken. De groep heeft haar zorgen geuit bij het water- Drunen, maar speelt in diverse gebieden. schap. Ook in Weimeren is men bang voor de aanleg van een nieuwe waterberging, hoewel dit ook kansen voor weidevo- De vrijwilligers in Hilvarenbeek en Deurne gaven aan dat gels kan bieden. in hun zoekgebied de grond hard was door uitdroging en er geen dekking en voedsel was voor de kuikens. Dit werd door In Waalwijk is een deel van de broedpercelen verloren gegaan de meeste groepen beaamd. En dit had een dramatische bij de aanleg van een groot bedrijventerrein. En in de gemeente terugval in het aantal legsels tot gevolg. Maar de vrijwilligers Drimmelen dreigden de weidevogels broedpercelen te ver- gaan dapper door, zelfs als er nog maar één legsel zou zijn om liezen door de voorgenomen aanleg van 150 hectare (!) zonne- te beschermen … weides. Door protest vanuit de bevolking, politieke partijen en de weidevogelgroep is dat teruggedrongen tot 10 hectare. De Boerdonkse groep is blij met de aanleg van een waterberging en natuurgebied ‘de Blauwe Poort Laarbeek’. In dit WVG ABG Gemeenten (Alphen, Chaam, Baarle-Nassau, Gilze werkgebied trekken veel weidevogelgezinnen naar het water. en Rijen) meldde dat veel bedrijven zijn gestopt of dat percelen worden verpacht. Hetzelfde werd gehoord bij de groepen In het zoekgebied van weidevogelgroep ABG Gemeenten Gestel, Asten, Deurne, Raamsdonk en Gemert-Bakel. is, na 10 jaar, op aandringen van hun coördinator Maaike Hiervoor kwam de teelt van bomen, vollegrondsgroenten, Riemslag, een groot plasdrasgebied aangelegd. De agrariërs aardappels en bloembollen in de plaats. Dit leidde vaak tot in de omgeving waren aanvankelijk weinig enthousiast. Maar biotoopverlies. Maar de verandering van gewassen kan ook na benadering en goede uitleg door de groep is er begrip voordelen bieden. Vanuit de ABG Gemeenten werd gemeld gekweekt en werken ze graag mee aan het beschermen van de dat de voedselomstandigheden soms verbeterden wanneer weidevogels. de percelen mild beregend werden. Sommige kievitgezinnen verplaatsten zich daarom naar zulke percelen en zo werden lo- De groep in Asten kreeg er een paar nieuwe bedrijven bij en kaal meer kuikens vliegvlug op deze percelen dan op percelen in Altena werd zelfs een compleet nieuwe zoekgroep opge- zonder beregening. start, waardoor ook de lijst van deelnemende bedrijven weer verder groeide. De groep Bernheze maakte melding van de verbetering van de broedomstandigheden wanneer gewassen, zoals bijvoor- De beide Brabantse vliegbases in Gilze-Rijen en Eindhoven beeld bieten, vroeg werden ingezaaid. De vogels hoefden hadden ook dit jaar aandacht voor weidevogels. Met name dan tijdens het broeden niet meer gestoord te worden door aan het broedgebied voor veldleeuweriken werd veel aan- werkzaamheden. dacht besteed. Deze soort komt dan ook in groten getale voor op hun terreinen. De voor agrariërs verplichte inzaai van vanggewas (groenbemester) na de maisoogst zorgde bij veel groepen voor hoofd- Een bijzonder broedbiotoop vonden de groepen Lith en brekens. Kieviten en scholeksters broeden in open gebied Rooi. In hun gebied broedden scholeksters op een voeder- waar zij voldoende uitzicht hebben. Wanneer het vanggewas kuil bij boeren. Hierdoor moest er een andere kuil aangebro- na een milde winter hoog staat, worden de bewuste percelen ken worden en de Rooise scholekster kreeg zelfs bescherming gemeden. van een vossenraster. 47 7. Agrarisch natuurbeheer in kerngebieden

Sinds 2010 bestaat er zogenaamd ‘collectief’ weide- en akker- Ravenstein in de Beerse Overlaet en De Lange Bruggert en de vogelbeheer in tien Brabantse kerngebieden. De collectieve Heesbeensche Uiterwaard in het Land van Heusden en Altena. aanpak houdt in dat alleen groepen van boerenbedrijven deel In 2019 werden in de Beerse Overlaet 693 legsels en in het kunnen nemen aan agrarisch natuurbeheer. Dit gebeurde tot Land van Heusden en Altena 540 legsels aangetroffen. Dat 2016 onder regie van Brabants Landschap samen met ZLTO. is met een totaal van 1.233 een lichte toename ten opzichte Daarna is deze coördinatie overgedragen aan drie agrarische van 2018. Van deze legsels werd 84,9% succesvol uitgebroed collectieven (Collectief West-Brabant, Collectief Midden- in de Beerse Overlaet en 84,5% in het Land van Heusden en Brabant en Collectief Oost-Brabant). Toch is Brabants Land- Altena. Dit uitkomstpercentage is fors hoger dan het provin- schap nog steeds nauw betrokken bij de uitvoering van ciale uitkomstpercentage van 77,8%. Een mooi resultaat van agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLb), omdat zij goed weidevogelbeheer, nestbescherming, de provinciale vanuit Stichting ZeeBra ondersteuning biedt. In ZeeBra zijn maatwerkregelingen (zie hoofdstuk Maatwerk buiten de verder ZLTO, Landschapsbeheer Zeeland en Zeeuws en kerngebieden) en het landelijke stelsel van agrarisch natuur- Brabants Particulier Grondbezit vertegenwoordigd. en landschapsbeheer. Dit resultaat is echter vooral te danken aan een goede samenwerking tussen boer en vrijwilliger en Weidevogelbeheer de coördinerende partijen, zoals de lokale ANV en Brabants Momenteel zijn er via het subsidiestelsel voor agrarisch na- Landschap. tuur- en landschapsbeheer (ANLb) nog vier kerngebieden Het aantal broedparen van de ‘kritische’ weidevogelsoorten aangewezen voor weidevogelbeheer: Lith-Maasdonk en is vanaf 2010 stabiel gebleven tot licht gestegen. Binnen de

Zomertaling Slobeend Watersnip Tureluur Tureluur Wulp Wulp aantal broedgevallen aantal broedgevallen Grutto Grutto

48 Figuur 17 & 18: Broedparen kritische weidevogels in kerngebieden Beerse Overlaet & Land van Heusden en Altena Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

twee kerngebieden in het Land van Heusden en Altena komen den geregistreerd. Met deze informatie kan berekend worden slobeend, zomertaling en watersnip helaas nog niet voor. welk deel van de broedparen minimaal één jong groot heeft gebracht. De resultaten van de tellingen zijn essentieel om te Door middel van alarmtellingen kan worden vastgesteld waar sturen op het beheer en om de ontwikkeling van de vogel- broedparen van grutto en wulp zitten en hoeveel jongen ze stand te meten. grootbrengen. Dit noemen we het BTS (Bruto Territoriaal De telrondes worden uitgevoerd door tientallen vrijwilligers Succes). Andere soorten dan grutto en wulp worden dus niet en veldbegeleiders van het Coördinatiepunt. Het resultaat van meegenomen in de berekening van het BTS. de telrondes was dat er tijdens de eerste ronde 86 broedpa- Voor Collectief West-Brabant werden in het Land van Heusden ren grutto (2018: 77) en 65 broedparen wulp (2018: 41) in de en Altena alarmtellingen uitgevoerd op een oppervlak van gebieden aanwezig waren. Tijdens de tweede ronde, waarbij 1.300 hectare. Voor Collectief Oost-Brabant werd dit in de de gezinnen worden geteld, bleken er 45 gruttoparen met Beerse Overlaet gedaan op een oppervlak van 3.300 hectare. jongen te lopen en 26 wulpenparen met jongen. Dit betekent Op een deel van dit oppervlak liggen daadwerkelijk ‘weide- een gemiddeld Bruto Territoriaal Succes voor de grutto van vogelpakketten’, maar het hele gebied wordt geteld omdat ruim 52% (2018: 68%), wat onvoldoende is voor een gunstige weidevogels vaak aan de wandel gaan. Ze kunnen zich dus instandhouding van de populatie. Er zit echter een groot ver- van een perceel met aangepast beheer verplaatsen naar een schil tussen het BTS in de Beerse Overlaet (35%) en het Land perceel van de buurman die niet aan weidevogelbeheer doet. van Heusden en Altena (96%). In de meer westelijke polder Samen met vrijwilligers wordt in twee afzonderlijke rondes hebben de grutto’s juist een uitzonderlijk goed broedseizoen vastgelegd waar broedparen grutto en wulp aanwezig zijn en gehad, maar meer oostelijk viel het tegen. Vermoedelijk heeft waar ze met hun jongen lopen. Ook individuele vogels wor- dat te maken met het feit dat gruttogezinnen in de Beerse

Figuur 17 & 18: Broedparen kritische weidevogels in kerngebieden Beerse Overlaet & Land van Heusden en Altena 49 Nr. Werkgebied Grootte Oppervlak beheer Percentage Weidevogelgebieden 1 Heesbeense Uiterwaard 152,6 191,9 - 2 Lange Bruggert 1.893,3 496,1 - 3 Lith - Maasdonk 4.426,2 1.756,7 - 4 Ravenstein e.o. 1.239,6 349,8 - Totaal 7.711,7 2.794,4 - Akkervogelgebieden 5 Alphen-Chaam 129,9 8,7 6,7% 6 De Heen 689,5 20,3 2,9% 7 Drimmelen 441,5 24,1 5,5% 8 Fijnaart 463,9 6,6 1,4% 9 Grote Struikwaard 108,5 9,3 8,6% 10 Lage Zwaluwe 511,5 31,5 6,2% 11 Made Noord 328,5 15,5 4,7% 12 Ossendrecht 337,7 18,6 5,5% 13 Overdiepse Polder 343,3 23,9 7,0% 14 Polder Ruigenhil 382,8 9,1 2,4% 15 Rucphen Heikant 423,3 38,6 9,1% 16 Steenbergen-Noord 1.265,7 63,5 5,0% 17 Woensdrecht 381,1 30,0 7,9% 18 Zevenbergschen Hoek 302,1 5,8 1,9% 19 Oude Doorn - PARTRIDGE 568,4 48,3 8,5% 20 Gastelsche Heide 226,8 12,9 5,7% 21 Jekschotse Heide 262,0 4,2 1,6% 22 Reuselsche heide 276,4 11,1 4,0% 23 Rielsche Heide 302,7 21,0 6,9% 24 Schijndelse Heide 531,3 32,4 6,1% 25 Vughtse Gement en De Zeeg 297,5 21,9 7,3% 26 De Bleken 318,2 27,6 8,7% 27 De Mortel 200,8 10,6 5,3% 28 Elsendorp 439,2 23,1 5,3% 29 Keent 623,8 84,2 13,5% 30 Princepeel 568,2 35,2 6,2% 31 Reek-Schaijk 1.005,0 90,0 9,0% 32 Sint Anthonis 485,9 19,3 4,0% 33 Zeeland 457,8 45,4 9,9% Totaal 12.673,3 792,6 6,1%

Het aantal weidevogellegsels blijft in kerngebieden stabiel, het uitkomstpercentage is hoog, maar de kuikenoverleving is onvoldoende.

50 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Overlaet grotere afstanden moeten afleggen naar voedselrijke plaatsen, zoals bijvoorbeeld plasdrassen. Ze doorkruisen daarbij vrij intensief gebruikte raaigras percelen, wat de Uit tellingen blijkt dat binnen kerngebieden bij een oppervlak van kuikens veel energie kost, risico’s oplevert om opgegeten meer dan 5% akkervogelbeheer, de soortenrijkdom groeit en de te worden en waar tenslotte niet door de boeren zelf, maar aantallen akkervogels stabiel blijven of toenemen. door loonwerkers gemaaid wordt. Het BTS voor de wulp was in beide gebieden slecht (gemiddeld 40% van de broedparen bracht minimaal 1 jong groot). Voor de wulp is het berekende BTS echter minder betrouwbaar, omdat deze vogels anders reageren dan de grutto. Het komt bijvoorbeeld vaak voor dat wulpen helemaal niet alarmeren, terwijl er tijdens de telling Akkervogelvogelbeheer wel jongen worden gezien in het gras. Momenteel zijn er 29 kerngebieden voor akkervogelbeheer. De overleving van jonge weidevogels is afhankelijk van aan- Van deze gebieden liggen er 15 in West-Brabant. Het percenta- gepast maaibeheer, kruidenrijk grasland, vochtige percelen ge agrarisch natuurbeheer binnen deze gebieden, bestaande en de openheid van het landschap. Boeren en vrijwilligers uit kruidenrijke akkerranden, wintervoedselveldjes, vogel- investeerden de afgelopen jaren met name in vernattings- akkers, onbewerkte graanstoppels, bloemenblokken, kever- maatregelen. Met financiering van Brabants Landschap en de banken en struweelhagen, is minimaal 5%. In de akkervogel- provincie Noord-Brabant kunnen percelen optimaal ingericht gebieden wordt niet aan nestbescherming gedaan, simpel- worden volgens het ‘golfplaatmodel’. Natte stroken, slikrand- weg omdat de nestjes onmogelijk te vinden zijn. Samen met jes en droge delen wisselen elkaar op perceelsniveau af. Dit vrijwilligers worden er wel tellingen uitgevoerd. werpt duidelijk haar vruchten af en is een motivatie voor alle In twee van de akkervogelgebieden ‘Steenbergen-Noord’ en betrokkenen om door te zetten. In de winter van 2018-2019 ‘Oude Doorn’, zijn voldoende tellingen uitgevoerd om voor- zijn bestaande plasdras gebieden in de Beerse Overlaet (Lithse zichtig uitspraken te kunnen doen over het effect. De totale Kooi en Gewandeweg) verbeterd. En in 2019 is in het Land van soortenrijkdom is in beide kerngebieden sterk gestegen. Heusden en Altena 16 hectare nieuwe plasdras gerealiseerd. Dit geldt zowel voor de winterperiode als de broedperiode.

«¬4 PO19 OP9 PO3 ¬«31 OP2 PO7 OP1 ¬«33 OP10 PO13 PO18 OP11 PO26 ¬«25

PO14 OP8 ¬«30 O16 OP6 P ¬«32 ¬«24 PO21 ¬«28

PO15 PO23 ¬«27

PO5

PO17

OP12 PO22

PO20

Figuur 19: Kerngebieden voor weide- (groen) en akkervogels (zwart) in Brabant. 51 Het aantal territoria van akkervogels is in Steenbergen stabiel minder naar de gebieden waar maatregelen getroffen zijn – of gebleven. In de Oude Doorn is een lichte toename van terri- door onvoldoende zaden in de maatregelen op dat moment. toria te zien. De maximale aantallen vogels in de winter laten Dit laatste wordt de komende jaren verbeterd door betere een negatieve trend zien. De aantallen op en rond de maatre- mengsels te gebruiken en meer granen in te zaaien. In beide gelen zijn in alle gevallen echter veel hoger dan op telpunten periodes van het jaar hebben het beheerpakket ‘wintervoed- zonder beheer. De terugloop van de aantallen overwinterende selakker’, al dan niet in combinatie met een patrijzenrand en vogels zou mogelijk verklaard kunnen worden door de zachte het PARTRIDGE-pakket ‘bloemenblok’ het sterkste effect op winters die we hebben gehad – akkervogels trekken dan de soortenrijkdom.

52 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant Het draait om de insecten

Het jaar 2019 was ook het jaar waarin veel aandacht uitging Sinds 2017 wordt er een vergelijkbaar, maar diepgaander onder- naar de afname van insecten. Onderzoekers stellen dat het zoek uitgevoerd op de Brabantse klei. In 2019 kon dankzij een gebruik van pesticiden in de moderne landbouw hiervan de enorme hoeveelheid veldwerk wederom worden geconcludeerd hoofdoorzaak is. Een andere ‘natuurinclusieve’ vorm van dat vormen van agrarisch natuurbeheer – in dit geval kever- landbouw kan dit tij keren. banken en bloemenblokken – bijdragen aan hogere aantallen Aangezien voldoende aanbod en een grote verscheidenheid en een grotere diversiteit aan insecten (Maasarend, 2019). Het aan insecten cruciaal is voor weide- en akkervogels, is het van aantal insecten blijkt bij aangepast beheer gemiddeld tien keer belang om te meten of insecten toenemen dankzij biotoop- zo hoog dan op reguliere landbouwgrond en de diversiteit aan verbeterende maatregelen. In 2013 werd binnen één seizoen insecten blijkt tot drie keer zo hoog. Het is dus wel degelijk al een groot verschil in aantallen insecten gemeten tussen mogelijk om insecten toe te laten nemen in landbouwgebieden, speciale onbespoten akkerranden en reguliere landbouw- maar dan wel met het juiste beheer. In figuur 21 is een indeling percelen op de Brabantse zandgronden. De biomassa lag er te zien van een ideaal agrarisch landschap voor akkervogels, drie keer zo hoog (Raaijmakers, 2013). waarin teelten worden afgewisseld met stroken natuurbeheer.

Figuur 20: Kuikens van de patrijs zijn in de eerste 2-3 weken van hun leven volledig afhankelijk van insecten als voedsel. Deze voedselketen wordt direct verstoord door het gebruik van insecticiden die insecten (‘kuikenvoer’) doden en indirect door het gebruik van herbiciden, waar- mee de waardplanten waarop veel insecten leven worden gedood. Illustraties: Studio Saiid & Smale en Anne-Lieke Struijk-Faber

Figuur 21: Indeling optimaal agrarisch landschap voor akkervogels (Uit: Leidraad patrijzenbescherming) 53 Bijlagen

Bijlage 1 ˘ Coördinatie en ondersteuning

Naam Functie Mobiel

Jochem Sloothaak Provinciaal coördinator 06 308 539 96 Annette den Hollander Medewerker soortenbescherming 06 570 340 53 Marco Renes Medewerker soortenbescherming & Veldbegeleider Oost 06 523 188 41 Anja Popelier Veldbegeleider Midden en West 06 105 909 68 Willem Veenhuizen Veldbegeleider West 06 106 904 77 Angela Huijden Secretaresse 0411 66 40 10 Algemeen [email protected] 0411 66 40 10

Bijlage 2 ˘ Contactgegevens weidevogelgroepen

Groep regio West-Brabant Groepsnummer Contactpersoon Woonplaats E-mail Telefoon WVG Altenatuur NB09 Len Bruining Dussen [email protected] 0416 39 23 73 NMV Teteringen NB13 Gonnie Werner Teteringen [email protected] 076 58 12 734 NWG gemeente Rucphen & VVN Etten-Leur NB12&38 Jan Kiewit Etten-Leur [email protected] 076 50 33 630 VNW Zundert NB18 Ad van Gastel Achtmaal [email protected] 076 59 85 332 WBG Raamsdonk NB25 Frans Van Der Wijst Oosterhout [email protected] 0162 45 66 10 WBG Raamsdonk NB25 Piet Kuijsters Raamsdonk [email protected] 0162 51 30 10 WBG Waalwijk NB47 Harry Keijzer Waalwijk [email protected] 0416 33 51 56 WBG Waalwijk NB47 Henk Bergmans Waalwijk [email protected] 0416 33 88 56 WVG ABG Gemeenten NB51 Maaike Riemslag-Ansems Gilze [email protected] 0161 45 28 94 WVG ABG Gemeenten NB51 Annet Cleijsen-Ansems Gilze [email protected] 0161 45 54 16 ANV Drimmelen & Moerdijk e.o. NB55 Tim Eestermans Lage Zwaluwe [email protected] 06 555 345 87 WVG Weimeren NB58 Biek Smetsers Breda [email protected] 06 180 529 07

Groep regio Midden-Brabant Groepsnummer Contactpersoon Woonplaats E-mail Telefoon WVG Gestel NB12 Toon van der Steen Den Dungen [email protected] 06 362 112 96 WVG Schijndel e.o. (St. WVB Meierijstad) NB15 Wil Hettema Schijndel [email protected] 073 547 67 11 WBG Reusel - De Mierden NB29 Piet Peijs Reusel [email protected] 0497 64 33 17 WVG Rooi (St. WVB Meierijstad) NB31 Wil Foolen Sint-Oedenrode [email protected] 0413 47 56 02 WVG Jekschot (St. WVB Meierijstad) NB32 Bert de Koning Sint-Oedenrode [email protected] 0413 47 30 93 WVG Boven-Dommel NB35 Frans Baudoin Valkenswaard [email protected] 040 20 68 822 WWB Zuidoost-Brabant NB39 Piet van den Heuvel Hoogeloon [email protected] 06 261 508 14 WNM Hilvarenbeek e.o. NB43 Rien van Hoesel Hilvarenbeek [email protected] 013 50 52 328 WVG Duinboeren NB47 Elise Adriaanse Vught [email protected] 06 216 414 56 Vogelaars Oostelijke Langstraat (VOL) NB67 Hans van der Burgt Elshout [email protected] 06 244 478 25

Groep regio Oost-Brabant Groepsnummer Contactpersoon Woonplaats E-mail Telefoon WBG Bernheze NB02 Gerard van Hintum Heeswijk-Dinther [email protected] 06 382 525 02 IVN De Groene Overlaat NB06 Maarten Hermens Cuijk [email protected] 0485 32 14 40 Stichting Laarbeeks Landschap NB16 Jaap Wijdenes Beek en Donk [email protected] 0492 46 26 90 Stichting Laarbeeks Landschap NB14 Peter Hoevenaars Beek en Donk [email protected] 0492 46 24 31 Stichting Landschap Gemert-Bakel NB17 Paul Kweens Gemert [email protected] 0492 36 64 72 VWG Boekel-Venhorst NB22 Harrie Tielemans Boekel [email protected] 0492 32 23 09 WVB Maasdonk & WVG Geffen NB24&58 Rien van den Hurk Geffen [email protected] 06 297 815 42 WVB Maasdonk & WVG Geffen NB24&58 Bert de Laat Nuland [email protected] 073 689 44 82 WVG Lith NB25 Clemens Theunisse Lithoijen [email protected] 0412 48 23 06 WVG Ravenstein NB26 Cor van de Horst Ravenstein [email protected] 0486 41 17 12 WBG St. Anthonis NB46 Hans Stiphout St. Anthonis [email protected] 0485 38 28 95 WVG Boerdonk (St. WVB Meierijstad) NB56 Tom van Lieshout Veghel [email protected] 06 517 691 85 WVG Deurne NB55 Aad van der Pol Deurne [email protected] 06 401 513 01 WVG Asten NB57 Adrie van de Mosselaar Asten [email protected] 0493 69 40 38 WVG Summers Landschap NB59 Cees van der Velden Someren [email protected] 0495 66 34 38

54 Vrijwillige weide- & akkervogelbescherming in 2019 Noord-Brabant

Bijlage 3 ˘ Overzicht resultaten Brabant in 2019

Soort Totaal Bekend Uit Niet uit Uitkomst Predatie Werkzaamheden Verlaten Overig Onbekend Bergeend 10 10 10 100% Bruine kiekendief 1 Canadese gans 2 2 1 1 50% 1 Fazant 7 6 5 1 83% 1 Geelgors 1 1 1 100% Gele kwikstaart 20 15 15 100% Graspieper 9 7 7 100% Grauwe gans 3 3 2 1 67% 1 Grutto 140 126 119 7 94% 3 3 1 Kievit 3552 3244 2426 818 75% 405 162 157 12 82 Kleine plevier 24 19 18 1 95% 1 Kluut 28 28 26 2 93% 2 Knobbelzwaan 3 2 2 0% 1 1 Krakeend 38 29 29 100% Kwartel 1 1 1 100% Meerkoet 9 7 6 1 86% 1 Nijlgans 2 2 2 100% Patrijs 20 14 14 100% Roodb.tapuit 3 3 3 100% Scholekster 221 193 168 25 87% 15 4 3 3 Slobeend 10 4 4 100% Tureluur 96 86 84 2 98% 2 Veldleeuwerik 5 3 3 100% Waterhoen 2 2 2 100% Watersnip 6 1 1 100% Wilde eend 67 56 54 2 96% 1 1 Wulp 124 104 85 19 82% 10 5 4 Zomertaling 9 6 6 100% Zwarte kraai 2 1 1 0% 1 Totaal 4415 3975 3092 883 78% 442 176 162 13 90

55 Bijlage 4 ˘ Beschermingsactiviteiten per soort in 2019

Soort Aan- Bemesten Gewas- Last Beweiden Maaien Ov. Ploegen/ Rollen/ Zaaien of Nest binnen Nest in Totaal aarden bescher- minute Activi- eggen slepen poten een elektrisch mandje ming beheer teiten vossen-raster plaatsen Canadese gans 1 1 Fazant 2 2 Graspieper 4 4 Grutto 1 2 33 7 7 50 Kievit 28 440 363 145 8 46 131 456 31 277 74 498 2497 Kleine plevier 2 2 1 5 Kwartel 1 1 Meerkoet 1 1 Patrijs 1 1 2 4 Roodborsttapuit 1 1 Scholekster 2 17 49 1 1 1 10 11 1 7 2 9 111 Tureluur 9 2 11 Veldleeuwerik 2 2 Watersnip 1 1 Wilde eend 3 2 1 1 7 Wulp 4 3 30 4 25 1 5 2 3 17 2 96 Totaal 30 468 422 218 13 81 147 473 34 289 110 509 2794

Bijlage 5 ˘ Uitkomstpercentage en verliesoorzaak per beschermingsactiviteiten in 2019

Beschermingsactiviteit Totaal Bekend Uit Niet uit Uitkomst Predatie Werkzaamheden Verlaten Overig Onbekend Bij aanaarden 30 29 25 4 86% 2 2 Bij bemesten 468 439 323 116 74% 48 34 31 2 1 Bij gewasbescherming 422 395 339 56 86% 34 4 10 8 Bij last minute beheer 218 182 164 18 90% 14 3 1 Bij beweiden 13 7 4 3 57% 1 1 1 Bij maaien 81 78 69 9 88% 8 1 Bij overige activiteiten 147 134 124 10 93% 4 2 4 Bij ploegen/eggen 473 464 297 167 64% 73 43 36 3 12 Bij rollen/slepen 34 33 29 4 88% 1 3 Bij zaaien/poten 289 287 202 85 70% 52 13 16 2 2 In een elektrisch vossenraster 110 103 93 10 90% 8 2 In mandje plaatsen 509 486 319 167 66% 73 44 26 7 17 Totaal 2794 2637 1988 649 75% 315 141 130 14 49

56 2019 Brabants Landschap Coördinatiepunt Landschapsbeheer Postbus 80, 5076 ZH Haaren Algemeen: 0411 - 62 27 75 Coördinatiepunt: 0411 - 66 40 10 [email protected] www.brabantslandschap.nl

BEZOEKADRES Kasteelboerderij van Nemerlaer Kasteellaan 4 in Haaren