Političke Fondacije: Modeli Za Kosovo

Političke fondacije: Modeli za Kosovo

POLITIČKE FONDACIJE: MODELI ZA KOSOVO

SEPTEMBAR 2020 www.kas.de Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Iskazani pogledi ne odražavaju nužno stavove fondacije Konrad-Adenauer-Stiftung (KAS), njihovih saradnika ili članova odbora PIPS. Niti jedan deo ove publikacije ne sme se reprodukovati ili prenositi bez dozvole PIPS ©.

2 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Sadržaj

1. Uvod 6

2. Političke fondacije 7

2.1 Političke fondacije u Nemačko 8

2.2 Političke fondacije u različitim kontekstima 13

2.3 Od nacionalnih do transnacionalnih: Političke fondacije na nivou Evrope 18

2.4 Izazovi povezani sa političkim fondacijama 23

3. Političke partije na Kosovu 25

3.1 Političke fondacije: trenutno stanje stvar 28

3.2 Važnost političkih fondacija na Kosovu 32

4. Modeli političkih fondacija za slučaj Kosova 33

4.1 Organogram političkih fondacija 38

5. Zaključak 39

3 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

EL ISA Evropska levica Institut za studije i analizu

ELF KAS Evropski liberalni forum Fondacija Konrad Adenauer

ENoP KIB Evropska mreža političkih fondacija Kurdski institut u Briselu

EP OVK Evropski Parlament Oslobodilačka vojska Kosova

EPP LDK Evropska narodna partija Demokratski savez Kosova

EU MENF Shkurtesat Evropska unija Pokret za Evropu nacija i slobode FDP NDI AAK Slobodna demokratska partija Nacionalni demokratski institut Alijansa za budućnost Kosova FELD NDI ACILS Fondacija za Evropu sloboda i demokratije Nacionalni demokratski institut za Američki centar za međunarodnu radničku međunarodne poslove solidarnost FER Fondacija za evropsku reformu NED ALDE Nacionalni fond za demokratiju Federacija liberalnih i demokratskih partija FES Fondacija Friedrich Ebert NVO AFA Nevladina organizacija Alijansa za budućnost Austrije FGS Fondacija Galiza Sempre PES APP Partija evropskih socijalista Austrijska narodna partija FNS Fondacija Friedrich Naumann PS AFA Socijalistička partija Austrijska akademija za budućnost FGEW Fondacija Zelene edukativne radionice PSOE CC Španska socijalistička radnička partija Ustavni sud FPS Fondacija za progresivne studije RLS CDU Fondacija Rosa Luksemburg Hrišćanska demokratska partija FSPS Fondacija za srpsku državu i narod S&D CIPE Grupa Progresivne alijanse socijalista i Centar za međunarodno privatno preduzetništvo FSRA demokrata u Evropskom Parlamentu Asocijacija Slobodna država Rijeka CSO SDP Organizacija civilnog društva GEF Socijal-Demokratska partija Zelena evropska fondacija CSU SPP Hrišćanska socijalna unija GRECO Srpska napredna stranka Grupa država protiv korupcije EC UNMIK Evropska komisija HBS Misija Ujedinjenih nacija na Kosovu Fondacija Hajnrih Bel (Heinrich Böll) ECPM USA Evropski hrišćanski politički pokret HNCT Sjedinjene Američke Države Mađarski nacionalni savet Transilvanije EDP WFD Evropska demokratska partija IDP Westminster fondacija za demokratiju Partija identiteta i demokratije EI WMCES Institut za edukaciju IED Wilfried Martens Centar za evropske studije Institut evropskih demokrata EFA Evropska slobodna alijansa IRI Internacionalni republikanski institut

4 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

List of Figures

Slika 1. Izvori javnih fondova za političke fondacije u Nemačkoj 11

Slika 2. Političke fondacije u Nemačkoj 12

Slika 3. Političke fondacije na nivou Evrope i evropske partije sa kojima su povezane 22

Slika 4. Organogram za političke fondacije na Kosovu, na bazi Modela A 38

5 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

članove političkih stranaka, koja se odnosi na značaj 1 političkih fondacija za dobro funkcionisanje političkih subjekata i negovanje demokratske političke kul- Uvod ture ; b) ponuda jednog ili više održivih modela koji bi političke partije na Kosovu mogle da primene; c) identifikovanje potencijalnih zakonskih izmena koje Zbog presudnog značaja političkih stranaka u bi mogle da olakšaju formiranje i funkcionisanje oblikovanju procesa donošenja odluka i izrade političkih fondacija u pravnom okviru Kosova. politika, uloga političkih fondacija često se može u velikoj meri prevideti. Ipak, ovakvo gledanje na stvari Prvenstvena publika ove studije su političke partije može biti pogrešno. Političke fondacije povezane na Kosovu. Pored toga, nalazi mogu biti korisni i sa političkim strankama postale su važni akteri u naučnicima koji su angažovani na ovom polju, zatim konfiguraciji društva posle Drugog svetskog rata, istraživačkim centrima, organizacijama civilnog ne samo saradnjom sa političkim strankama, već i društva i različitim zainteresovanim akterima. U ve- globalnim angažovanjem u trećim zemljama kroz likoj meri se oslanja na sekundarne podatke, poput demokratsku pomoć i podršku sestrinskim stranka- dokumenata, pravnih akata, izveštaja i knjiga koje se ma. Takođe su prepoznate kao zasebni entiteti na tiču političkih fondacija u različitim okruženjima. Dal- nivou EU. Ono što je najvažnije, uspele su da stvore je, jedan deo podataka je primarni, jer je prikupljen mreže sa raznim akterima, stavljajući se u povoljan vođenjem intervjua sa predstavnicima političkih položaj da utiču na političku kulturu. Međutim, kao partija na Kosovu1. što je napomenuto, njihova uloga i značaj tek treba da budu shvaćeni u određenim kontekstima, poseb- Studija se nastavlja sledećim redosledom. Nudi no u neuspešnim demokratijama ili zemljama koje sveobuhvatan pregled nastanka i razvoja političkih su pretrpele duboke transformacije u svom politič- fondacija. U prvim poglavljima se govori o paradigmi kom sistemu. Ovo važi i za region Zapadnog Balkana, fondacija u različitim regionima, naime u Nemačkoj, gde je uspostavljanje političkih fondacija još uvek u bacajući svetlost na to kako su se fondacije širile u početnoj fazi. zemljama Zapadne Evrope, Centralnoj i Istočnoj Ev- ropi, SAD i na nivou EU. Zatim nudi kratku raspravu Ovaj izveštaj želi da ponudi sveobuhvatnu diskusiju o političkim fondacijama na zapadnom Balkanu, o političkim fondacijama, sa ciljem da ponudi kako bi se čitalac upoznao sa regionalnim kontek- konkretne preporuke o tome kako se one mogu stom, pre nego što se okrene slučaju Kosovo, razma- organizovati u slučaju Kosova. Da bi se postigao trajući tako trenutno stanje stvari i pravnu osnovu i takav cilj, različiti modeli političkih fondacija će biti predlažući predloženi model za put dalje. opisivani i upoređivani, stavljajući poseban naglasak na elemente kao što su njihov obim rada, zakonska regulativa i izvori finansiranja. Ovo se potom koristi za izgradnju predloženog modela za slučaj Koso- va. Generalno, ciljevi ove studije su: a) pokretanje javne rasprave na Kosovu, sa posebnim fokusom na

1 Pitanja koja su koncentrisana oko mehanizama unutar političke partije koji su odgovorni za zadatke istraživanja i političke edukacije.

6 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

političkom sistemu. Međutim, one takođe imaju 2 neke slične osobine, na primer, bitna stvar je da veći- na finansiranja političkih fondacija dolazi iz javnih Političke fondacije sredstava. Iako je njihova pripadnost političkim strankama otvorena i javna, njihova sredstva potiču se iz budžeta njihove države, osiguravajući tako pot- punu finansijsku nezavisnost od pridružene stranke. Političke fondacije su entiteti pridruženi političkim To je slučaj od njihovog uspostavljanja u Nemačkoj strankama. Kao takva, svaka fondacija je obično i tako ostaje u velikoj većini zemalja. Pored toga, za povezana sa političkom strankom tako što deli pravilno razumevanje njihove uloge od izuzetne je sličnu ideologiju, modelirajući tako svoje aktivnosti važnosti imati u vidu da odnos sa političkim stranka- u saradnji sa stranačkim strukturama. Generalno, ma nije zasnovan na međusobnoj zavisnosti, već njihovi ciljevi odnose se na doprinos političkoj debati na pripadnosti. Iako se političke partije i političke zasnovanoj na određenim ideološkim modelima, fondacije mogu snažno povezati zbog deljenja slične sprovođenju istraživanja, političkog i građanskog ideologije, njihova svrha i delokrug rada obično se obrazovanja članova stranke i građana, ali i na po- znatno razlikuju. maganje u izgradnji demokratskih političkih partija i institucija širom sveta. Danas su političke fondaci- Političke stranke mogu se definisati kao organizacije važan element u lancu kreiranja politika većine je koje teže okupljanju istomišljenika, u skladu sa demokratija, koristeći svoj dobar položaj u struktur- određenom ideologijom, u svrhu direktnog bavl- ama političkih partija da utiču na političke odluke, jenja dužnostima donošenja odluka u institucijama, kao i da transformišu političku kulturu. S obzirom da obično u skladu sa procesom partijskog takmičenja. političke fondacije mogu ponuditi političke programe Na primer, prema Kodeksu dobre prakse u oblasti građanima 2, njihov rad možda neće biti koristan političkih stranaka Venecijanske komisije (Saveta samo za političke stranke. Evrope) političke stranke igraju presudnu ulogu u us- postavljanju javnih vlasti, formulisanju i sprovođenju Političke fondacije su najpre uspostavljene u politika, tako da su od najvećeg značaja za legitimitet Nemačkoj, gde je taj termin prvi put uveden. Oni su političkog sistema.4 poznati pod imenom Stiftungen i oni predstavljaju bitan deo političke kulture u pluralističkoj kulturi Sa druge strane, političke fondacije su akteri koji Savezne Republike Nemačke. 3 Uzimajući nemački daju svoj doprinos u politici, bez ulaska u izbornu primer, političke fondacije su se proširile u susednim konkurenciju. Oni vrše uticaj na politički sistem zemljama - Austriji ili Holandiji. Nakon pada komu- usmeravajući svoje napore ka demokratizaci- nizma, početkom devedesetih godina su formirane ji političke kulture kroz građansko obrazovanje, i političke fondacije u nekoliko zemalja centralne olakšavajući debatu i otvarajući nove načine razmišl- i istočne Evrope. Funkcionalni aspekti političkih janja o političkim vrednostima. Jednom rečju, svrha fondacija mogu se razlikovati na osnovu konteksta u kojem deluju, kao i njihove uloge u odgovarajućem

2 Dakowska, Dorota. ’Political Foundations’ in: Hélène Michel, Élisabeth Lambert Abdelgawad (Eds.), Dictionary of European actors, Brussels, Larci- er, 2015, p. 287-290. 3 Mohr, Alexander. ‘The German political foundations as actors in democracy assistance.’ Universal-Publishers, 2010. 4 Parliamentary Assembly of Council of Europe. ‘Report- The Code of Good Practice for Political Parties.’, 2007. Dostupno na: http://www.assembly. coe.int/nw/xml/XRef/X2H-Xref-ViewHTML.asp?FileID=11496&lang=en, (pristupljeno 17. maja 17 2020).

7 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

političkih fondacija nije dostizanje ili vršenje političke vlasti na javnim funkcijama, iako mogu pružiti po- dršku povezanim strankama u tom cilju.

Analizom uloge političkih fondacija može se primetiti da se njihova misija tokom decenija kontinuirano menjala. Na primer, nekoliko decenija nakon njihovog osnivanja, kancelarije nemačkih političkih fondacija otvorene su u inostranstvu. Ovim je obim rada političkih fondacija premašio njihovu zemlju porekla. Kancelarije nemačkih političkih fondacija koje posluju u inostranstvu nudeći demokratsku pomoć ili podršku sestrinskim strankama i nevladinim organizacijama sada su postale uobičajene. Slične fondacije, fokusirane isključivo na rad u inostranstvu, osnovane su u SAD 1980-ih, u Velikoj Britaniji i Švedskoj 1990-ih. U poslednjim decenijama, posebno posle pada komunizma, pomoć demokratiji postala je glavna komponenta u suštini političkih fondacija.

Položaj fondacija postepeno se podstiče u poslednjih sedam decenija. Zbog potencijala da budu povezane sa političkim strankama, ali i zbog mogućnosti saradnje sa državnim vladama, organizacijama civilnog društva, multilateralnim institucijama i građanima, političke fondacije su uspele da uspostave snažne veze sa različitim akterima u različitim regionima i kontinentima. To stvara zaista jedinstvenu poziciju

8 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

2.1 rada; • Istraživanje istorijskog razvoja partija kao i Političke fondacije u političkih i socijalnih pokreta; Nemačkoj • Promovisanje naučne edukacije i obuke talentovanih mladih ljudi putem stipendija i van-nastavnih programa; U posleratnom periodu političke partije u (zapadnoj) • Kultivisanje umetnosti i kulture kroz događa- Nemačkoj počele su da se obnavljaju, prilagođa- je, stipendije, kao i negu i očuvanje kulturnih dela; vajući svoj rad novom okruženju koje je stvoreno. • Podrška za napore evropskog ujedinjenja i Njihov cilj je bio da se izgradi politički sistem sa davanje doprinosa u smeru međunarodnog razume- mnoštvom aktera koji zajedničkim naporima stvara- vanja, putem informisanja i međunarodnih sastana- ju snažne demokratske strukture. 5 U tom smislu ka i susreta; su osnovali i „političke fondacije“ kao organizacije • Obezbeđivanje i pružanje programa i pro- za podršku partijskim strukturama u istraživanju i jekata razvojne pomoći i davanje doprinosa za obrazovanju. Dalje, svrha političkih fondacija bila je uspostavljanje demokratskih, liberalnih i ustavnih višedimenzionalna, jer je njihova misija podrazume- struktura koje su posvećene ljudskim i građanskim vala rad na političkom obrazovanju i javnoj diskusiji pravima.” 7 u Nemačkoj, čime je bio ojačan napredak društva, ali i odnosi Nemačke sa inostranstvom. Posebna Kao što se vidi, ovi prilično široki ciljevi dotiču se važnost pripala je političkom obrazovanju građana, različitih političkih i društvenih aktera. Dalje, rad i otuda bolje razumevanje koncepata koji se odnose političkih fondacija nije samo politički. Ovo se takođe na sistem demokratskog upravljanja. Morali su da može odnositi na obrazovanje, nauku i umetnost, obezbede da građani ne budu samo deo vlasti, već ili se pak može fokusirati na pojedinačnom nivou, i da su dobro pripremljeni da aktivno učestvuju u pružajući priliku prosperitetnim mladim ljudima demokratskom sistemu. Stoga, uprkos svojoj pripad- kroz stipendije i nudeći obuke. Kao što se može nosti, rad fondacija nije bio fokusiran isključivo na zaključiti, političke fondacije postali su važni akteri u političke partije, već je ciljao na nemačko društvo u Nemačkoj, zbog prilično širokih ciljeva i meta. celini. 6 Ovako široki ciljevi oblikovani su njihovim sistemom Tačnije, ciljevi fondacija, koji su samo-objašnjavajući, finansiranja, koji nije zasnovan na unutarstranačkom mogu se definisati kao: sistemu, već se oslanja na javna sredstva. Političke fondacije u Nemačkoj registrovane su kao nevla- • „Stimulisanje građanskog angažovanja u dine organizacije. U stvari, neke čak nemaju status političkim pitanjima uz promovisanje i produbljivan- Stiftungen (fondacije), registrovane su kao Verein, je njihove političke posvećenosti kroz pružanje što je koncept sličan „asocijaciji“. Finansiranje iz političke edukacije; budžeta savezne države od suštinskog je značaja • Razvijanje temelja za političku akciju kao i za održavanje njihove nezavisnosti i ostvarivan- konsolidovanog dijaloga i prenosa znanja između je gore navedenih ciljeva. Omogućuje im da drže nauke, politike, države i ekonomije preko promov- snažnu poziciju u odnosu na pridruženu stranku, isanja nauke, političkog istraživanja i konsultantskog a istovremeno im pruža slobodu da sarađuju i sa

5 Mohr, Alexander. ‘The German political foundations as actors in democracy assistance.’ Universal-Publishers, 2010 6 Ibid. 7 German Political Foundations, ‘Joint Declaration on the State Financing of Political Foundations,’ 1998. . Dostupno na: https://www.kas.de/ en/gemeinsame-erklaerung-zur-staatlichen-finanzierung-der-politischen-stiftungen, (pristupljeno 17. maja7 2020).

9 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

drugim akterima. Pravna i finansijska nezavisnost su Odbor za budžet nemačke Federalne Skupštine i suštinski faktori koji su doprineli njihovoj sve jačoj postaje deo Zakona o budžetu . Sredstva, i globalne ulozi u Nemačkoj. Političke fondacije nisu regulisane subvencije i sredstva vezana za projekte, dodeljuju Zakonom o političkim strankama. 8 Budući da su se na osnovu distributivnog ključa, koji se izračuna- organizovane kao nezavisni entiteti, one mogu slo- va na osnovu broja poslaničkih mesta pridruženih bodno da organizuju svoju strukturu, biraju partnere i stranaka u nemačkom Bundestagu.13 Distributivni imenuju svoje osoblje.9 ključ se ne oslanja samo na trenutni sastav mesta koja imaju stranke u Bundestagu. Umesto toga, iz- Sistem finansiranja političkih fondacija jedna je od računava se kao prosečni rezultat sa poslednja četiri tačaka koja ih čini jedinstvenima. Političke fondacije održana izbora, kako bi se odrazile transformacije u u Nemačkoj dobijaju javna sredstva od više instituci- nemačkoj politici tokom šireg vremenskog okvira.14 ja, uključujući i države (Laender), zatim Federalno Iako političke fondacije poseduju slobodu da troše ministarstvo obrazovanja i istraživanja, Federalno sredstva zasnovanu na sopstvenim odlukama, one ministarstvo spoljnih poslova i Federalno ministarstvo su obavezne da poštuju jasne i stroge propise.15 za saradnju i razvoj. 10 Međutim, najveći deo budžeta Donja slika ilustruje godišnje javne fondove koje odobrava se preko Ministarstva unutrašnjih poslova političke fondacije dobijaju od različitih institucija. kroz takozvane ‘globalne subvencije’, u paušalnom iznosu. Ovaj fond dodeljuje se od 1967. i presudno je Sveukupno, postoji šest političkih fondacija poveza- važan je za svakodnevno funkcionisanje fondacija. 11 nih sa političkim strankama u Nemačkoj i primaju Druga kategorija sredstava raspoređuje se kao sredst- javna sredstva (abecednim redom): Fondacija Frie- va koja se odnose na projekte i koja se usmeravaju drich Ebert (FES) povezana sa Socijaldemokratskom za kraće projekte, u smislu vremenskog okvira. Ostali strankom (SDP), Fondacija Friedrich Naumann (FNS) izvori fondova, tačnije članarina ili privatne donacije, povezana sa Slobodnom demokratskom Partijom čine veoma mali procenat ukupnog godišnjeg prihoda (FDP), Fondacija Heinrich Böll (HBS) povezana sa političkih fondacija u Nemačkoj. Alijansom 90/Zeleni, Fondacija Hanns Seidel (HSS) Ovakav složen sistem finansiranja razlikuje političke povezana sa Hrišćansko-socijalnom unijom (CSU), fondacije od ostalih nevladinih organizacija u Fondacija Konrad Adenauer (KAS) povezana sa Nemačkoj, jer su gotovo u potpunosti subvencion- Hrišćansko-demokratskom strankom (CDU) i Rosa isane od strane državnog budžeta.12 Pored toga, Luksemburg fondacija (RLS) povezana sa levicom. iako činjenica da političke fondacije gotovo u pot- Fondacija Desiderius-Erasmus koja je povezana sa punosti funkcionišu iz javnih fondova donosi ključnu Alternativom za Nemačku (AfD) ne ispunjava uslove specifičnost, način na koji se ta sredstva dodeljuju za dobijanje finansiranja, zbog stranke koja u Bund- takođe je od bitnog značaja. Naknadu koja će biti do- estagu sedi samo od 2017. Dole će biti predstavljene deljena fondacijama saveznih ministarstava utvrđuje osnovne informacije za svaku od ovih političkih

8 German Bundestag. Political Parties Act, 1967 amended on 1994. . Dostupno na: https://germanlawarchive.iuscomp.org/?p=235 (pristupljeno 17. maja 2020).. 9 Development and Cooperation D+C, ‘Promoting democratic values’, 21 November 2017. Dostupno na: https://www.dandc.eu/en/article/germanys-political-foundations-are-unique-world-over (pristupljeno17. maja 2020). 10 Development and Cooperation D+C, ‘Promoting democratic values’, 21 November 2017. Dostupno na: https://www.dandc.eu/en/article/germanys-political-foundations-are-unique-world-over (pristupljeno17. maja 2020). 11 German Political Foundations, ‘Joint Declaration on the State Financing of Political Foundations’, 1998. Dostupno na: https://www.kas.de/en/gemeinsame-erklaerung-zur-staatlichen-finanzierung-der-politischen-stiftungen (pristupljeno17. maja 2020). 12 Mohr, Alexander. ‘The German political foundations as actors in democracy assistance.’ Universal-Publishers, 2010. 13 Ibid. 14 Ibid. 15 Development and Cooperation D+C, ‘Promoting democratic values’, 21 November 2017. Dostupno na: https://www.dandc.eu/en/article/germanys-political-foundations-are-unique-world-over (pristupljeno17. maja 2020). 10 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Slika 1. Izvori javnih fondova za političke fondacije u Nemačkoj fondacija. ezana stranka u Bundestagu je Hrišćansko-socijalna Friedrich Ebert Fondacija (FES) unija (CSU). Fondacija nosi ime bivšeg bavarskog Osnovana 1925. godine, Fondacija Friedrich Ebert premijera i predsedavajućeg CSU-a, Hannsa Seidela. (FES) povezana je sa Socijaldemokratskom strankom Sedište joj je u Minhenu, u Bavarskoj. Kao i druge (SDP). I947. Socijaldemokratski političari ponovo su fondacije, i ona deluje u inostranstvu sa različitim osnovali Fondaciju Friedrich Ebert (Stiftung), nakon političkim strankama i organizacijama. što su je nacisti zabranili 1933. godine.16 Fondacija duguje formiranje i svoju misiju političkom nasleđu Fondacioni Heinrich Böll (HBF) svog imenjaka Fridriha (Friedrich) Eberta, prvog Fondacija Heinrich Bel (Böll), poznata i kao Zele- demokratski izabranog Nemačkog predsednika. 17 na politička fondacija, osnovana je 1997. godine i FES je posvećen i društveno-političkom i ekonoms- pridružena je alijansi ‘90/Zeleni u Bundestagu. Osim kom razvoju, u duhu socijaldemokratije.18 FES ima političkog obrazovanja i podsticaja za građansko dva sedišta: jedno u Bonu, jedno u Berlinu. Takođe angažovanje u politici, promoviše i sve prisutniju ima široku mrežu koja deluje u različitim zemljama uključenost zelene politike u vladi. Fondacija posluje i kontinentima, vođena njenim suštinskim soci- sa 16 fondacija Bel na državnom nivou u svakoj od jaldemokratskim idejama. nemačkih saveznih država i takođe ima partnere u oko 60 zemalja. Friedrich Naumann Fondacija (FNS) Fondacija Friedrich Naumann (FNS) povezana je sa Slobodnom demokratskom strankom (FDP). Os- novao ju je 1958. godine Theodor Heuss i poznata je 16 kao nemačka fondacija za liberalnu politiku. Deluje PPinto-Duschinsky, Michael. “Foreign Political Aid: The German Politi- cal Foundations and Their US Counterparts.” International Affairs, Roy- u oko 60 zemalja koje čine jezgro rada regionalnih al Institute of International Affairs 1944, vol. 67, no. 1, 1991, pp. 33–63. kancelarija u Evropi, Africi, Aziji i Centralnoj Americi. JSTOR, www.jstor.org/stable/2621218 (pristupljeno 17. maja 2020). Fondacija Friedrich Naumann fokusirana je na po- 17 FES website, ‘About us’. Dostupno na: https://www.fesdc.org/about/ dršku liberalnim strankama i grupama (organizacija- friedrich-ebert-stiftung/ (pristupljeno 17. maja 2020).. 18 ma) u različitim zemljama.19 Ibid. 19 Friedrich Naumann Foundation website, ‘About us’. Dostupno na: https://fnst.org/content/about-us (pristupljeno 17. maja 2020).. Hanns Seidel Fondacija (HSF) 20 Hanns Siedel Foundation website, ‘Our mission’. Dostupno na: Fondacija Hanns Seidel (HSF) osnovana je 1966. https://www.hss.de/en/about-us/our-mission/ (pristupljeno17. maja godine. Jedan od njenih glavnih ciljeva jeste rad na 2020).. „demokratskom i građanskom obrazovanju nemačk- og naroda na hrišćanskoj osnovi“ 20. Njegova pov-

11 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Bonu i jedno u Berlinu. Konrad-Adenauer-Stiftung (KAS) Rosa Luxemburg Fondacija (RLF Konrad-Adenauer-Stiftung (KAS) osnovan je 1955. Fondacija Rosa Luksemburg (RLF) osnovana je 1990. Kao što je ranije rečeno, povezan je sa Hrišćans- godine, dok je nekoliko godina kasnije počela da nosi ko-demokratskom strankom (CDU), pa se, nara- ime poljske aktivistkinje. Fondacija je povezana sa vno, poistovećuje sa ideologijom i vrednostima Nemačkom levom strankom. Fondacija želi da “pred- desnog centra. KAS ima 16 regionalnih kancelarija stavlja demokratski socijalizam sa nepokolebljivim u Nemačkoj koje nude širok izbor konferencija i internacionalističkim fokusom“.23 U ovom svetlu se događaja o građanskom obrazovanju, a sa druge identifikuje u skladu sa tradicijom marginalizovanih strane posluje i u inostranstvu u više od 120 zemal- grupa, tačnije radničkih ili ženskih pokreta. ja.21 Kada je osnovana 1955. godine, bila je poznata kao “Društvo za hrišćansko-demokratsko građansko obrazovanje”, dok je 1964. godine počela da nosi ime saveznog kancelara Konrada Adenauera. Pored 21 KAS website, ‘About us’. Dostupno na: https://www.kas.de/en/about- obrazovanja, istraživanja i programa stipendiranja, us (pristupljeno17. maja 2020).. u skladu sa svojim ideološkim vrednostima, KAS se 22 Ibid. fokusira na „konsolidaciju demokratije, ujedinjenje 23 Internet stranica Rosa Luxemburg Stiftung, ‘About us’. Dostupno na: Evrope i jačanje transatlantskih odnosa, kao i na https://www.rosalux.de/en/foundation/about-us (pristupljeno 17. maja 2020.). razvojnu saradnju“. 22 KAS ima dva sedišta, jedno u

Slika 2.. Političke fondacije u Nemačkoj

12 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

2.2 političkih fondacija, i to: Politička akademija APP povezana sa Austrijskom narodnom strankom (APP), Političke fondacije u Institut dr Karl Renner povezan sa Socijaldemokrats- različitim kontekstima kom strankom (SDP), Institut za obrazovanje (EI) povezan sa Strankom slobode (FP), Fondacija Zelene obrazovne radionice (FGEW) i Austrijska akademija Uzimajući za primer model Nemačke, političke budućnosti (AFA) povezana sa Savezom za budućnost fondacije počele su da se šire i u drugim evropskim Austrije (AFA). 1984. godine u Austriji je donesen zemljama. Ideja je u početku bila najbolje primljena još jedan zakon koji se bavi političkim fondacijama . u susednim zemljama, a to su Austrija i Holandija, Austrijski model je prilično jedinstven po tome što je dok je 1980-ih prebačena u Sjedinjene Američke napravljen usvajanjem posebnog zakona za političko Države (SAD). Raspadom Sovjetskog Saveza počet- obrazovanje i političke fondacije.25 kom devedesetih stvorio se prostor koji je omogućio uspostavljanje političkih fondacija u postkomunis- Sa druge strane, ideja o političkim fondacijama tičkim evropskim zemljama. I tokom 1990-ih, Velika sprovedena je i u Holandiji, opet sa razlikom od Britanija je otvorila slično javno telo, kao i Švedska. U modela prilagođenih Nemačkoj ili Austriji. U Holandiji poslednjim decenijama došlo je do značajnog poras- su od 1970. državne subvencije davane političkim ta interesovanja za takvu ideju, jer su uspostavljene strankama na nacionalnom nivou, namenjene za političke fondacije u raznim zemljama, uključujući i za- posebne svrhe kao što su istraživački instituti, obra- padni Balkan. Iako je uticaj nemačkog modela bio jak, zovni instituti i omladinske organizacije. Od tada sve različite zemlje su prilagodile različite pravne propise i stranke zastupljene u Parlamentu imaju pravo na prakse. Neki od najvažnijih aspekata ovih razlika biće subvencije od države koje će se koristiti samo u gore opisani i razmatrani u daljem tekstu. navedene svrhe. Da bi dobila ove ciljno orijentisane subvencije, svaka strana mora da imenuje „tink-tank“ Zemlje članice EU ili sličnu instituciju za dobijanje finansijskih sredstava. U Austriji se okvir za političke fondacije razlikuje Ova praksa započeta je pre gotovo pola veka i traje od Njemačke po tome što uređuje funkcionisanje od tada. Konkretnije je postala deo novijeg zakona političkih fondacija posebnim zakonskim aktom. o finansijama stranaka koji je usvojen u martu 2013. Austrijska Narodna Skupština je 1972. godine usvojila godine. 26 Da bismo to ilustrovali, zakon definiše pos- Savezni zakon o podsticanju građanskih obrazovnih tupak kao što sledi: aktivnosti na području političkih stranaka, kao i u novinarstvu . Prema ovom zakonu, austrijska vlada Grantovi se dodeljuju za troškove direktno povezane je posvetila podršku i promovisanje rada nevladinih sa sledećim aktivnostima: političko obrazovanje i organizacija na poljima političkog obrazovanja i novi- aktivnosti obuke, pružanje informacija, održavanje narstva. 24 U tom smislu austrijski parlament prepozn- ao je da je podrška stvaranju političkih fondacija u 24 Austrian Parliament. Federal Law on the Promotion of Civic javnom interesu i stoga je doneo poseban zakonski Educational Activities in the Area of the Political Parties as well as akt i uspostavio kanal za javne subvencije iz državnog Journalism, 1972. Dostupno na: https://www.ris.bka.gv.at/Dokumente/ budžeta. BgblPdf/1972_272_0/1972_272_0.pdf (pristupljeno17. maja 2020). 25 Austrian Parliament. Law for the Support of Journalism, 1984. Političke akademije od tada uživaju sve veći značaj Dostupno na: https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Ab- frage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=10000784 (pristupljeno17. u austrijskoj javnoj diskusiji. One su postale važni maja 2020). akteri ne samo u Austriji, već i u njihovom angažmanu 26 Koole, Ruud. “Dilemmas of Regulating Political Finance, with special unutar nivoa EU. U Austriji postoji nekoliko važnih reference to the Dutch case.” Regulating Political Parties European Democracies in Comparative Perspective, 2014, p 45.

13 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

kontakata sa sestrinskim strankama izvan Holandije i podrška aktivnostima obrazovanja i obuke u korist Isto se odnosi i na političke fondacije osnovane nakon tih stranaka, političke nauke, aktivnosti koje pro- pada komunizma u srednjoj i istočnoj Evropi. Kada movišu političko učešće mladih, regrutovanje čla- su ove zemlje početkom 1990-ih uspostavljale svoje nova, uključivanje onih koji nisu članovi u aktivnosti demokratske sisteme, došlo je do nekih promena političkih partija; regrutovanje, izbor i vođstvo nosi- koje su omogućile angažovanje zapadnih političkih laca političkih funkcija, aktivnosti u kontekstu izbornih fondacija, sa ciljem demokratske pomoći i saradnje sa kampanja (član 7.2).27 sestrinskim strankama. 31 U slučaju Poljske, fondacije su bile u stanju da uspostave kontakt sa političkim i Kao što se može videti, u Holandiji zakonska osnova akademskim krugovima, ponekad i dosta pre pada uspostavlja snažnu vezu između javnih sredstava Berlinskog zida. namenjenih političkim strankama i funkcionisanja političkih fondacija. U ovom svetlu odnos političkih Na primer, „Ostpolitik“ je pružio priliku Fondaciji fondacija prema političkim strankama, barem u Friedrich Ebert za razmenu novinara i programe sti- zakonskom pogledu, mnogo je bliskiji, posebno u pendiranja, a ovaj drugi je otvorio dijalog sa reforma- poređenju sa Nemačkom ili Austrijom. Holandija je torskim članovima Poljske udružene radničke partije jedna od retkih zemalja u kojoj su političke fondaci- (POUP). 32 Pored ovoga, pad komunizma stvorio je i je regulisane u istom pravnom aktu kao i političke uslove za uspostavljanje domaćeg sektora civilnog stranke. Pored Holandije, ostale države članice EU društva u tim zemljama, što je rezultiralo formiranjem koje izričito određuju korišćenje javnih sredstava za nacionalnih političkih fondacija. istraživačke inicijative u zakonu o političkim partijama su Grčka, Irska, Letonija, Poljska. 28 Sjedinjene Američke Države (SAD) Ideja o političkim fondacijama izvezena je u Sjedin- Iako postoje te razlike, moglo bi se reći da je nemački jene Američke Države (SAD) 1980-ih. Godine 1983. model bio veoma uticajan u političkim fondacijama Nacionalni fond za demokratiju (National Endowment širom Evrope. Može se pomenuti, na primer, Fun- for Democracy - NED) zajedno su osnovali demokrate dación Pablo Iglesias u Španiji, koja je bliska Španskoj i republikanci, kao dvostranačku političku fondaciju. socijalističkoj radničkoj partiji (PSOE). Osnovana je Ideju je predsednik Regan predstavio u Vestminster- 1977. godine i podržala ju je Fondacija Friedrich Ebert. 29 skoj palati. Izjavio je da će takav entitet biti stvoren “za U Francuskoj je fondacija Jean Jaures koju je 1992. podsticanje infrastrukture demokratije - sistema slo- osnovala Socijalistička partija (PS) takođe bila inspiri- bodne štampe, sindikata, političkih partija, univerzite- sana nemačkim modelom. 30 Iste godine su Švedska ta”. 33 Regan je video stvaranje političkih fondacija kao socijaldemokratska partija, Švedska konfederacija značajan instrument u svrhu podsticanja demokratsk- sindikata i Švedska zadružna unija otvorili švedski og razvoja širom sveta, posebno u zemljama u razvo- međunarodni centar Olof Palme. ju. U stvari, dok je hladni rat još trajao, pretpostavljalo

27 Ibid. 31 Phillips, Ann L. “Exporting democracy: German political foundations 28 Bértoa Casal Fernando and Teruel Rodríguez Juan. ‘Discussion in CentralEast Europe.” Democratization 6, no. 2, 1999, p. 70-98. Paper- Political Party Funding Regulation in Europe, East and West: A 32 Dakowska, Dorota. ‘‘Les fondations politiques allemandes : des court- Comparative Analysis’, year unknown. Dostupno na: https://www.osce. iers de la politique étrangère’. CERISCOPE Puissance, 2013. Availale org/odihr/410201?download=true (Pristupljeno17. maja 2020). at: http://ceriscope.sciences-po.fr/puissance/content/part2/les-fonda- 29 Dakowska, Dorota. ‘’Political Foundations’ in: Hélène Michel, tions-politiques-allemandes-des-courtiers-de-la-politique-etrangere Élisabeth Lambert Abdelgawad (Eds.), Dictionary of European actors, (pristupljeno17. maja 2020). Brussels, Larcier, 2015, p. 287-290. 33 Lowe, David, ‘Idea to Reality: NED at 30’. Dostupno na: ‘https://www. 30 Ibid. ned.org/about/history/ (pristupljeno17. maja 2020).

14 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

se da će NED pružiti važnu pomoć SAD-u (i takozva- nog upravljanja, odgovornosti, zastupljenosti i učešća nom Slobodnom svetu po tom pitanju) u borbi protiv građana u zemljama u razvoju“. 34 Njeni partneri ši- širenja komunizma u trećim zemljama. rom sveta su političke partije, parlamenti, organizacije civilnog društva. Slično kao u SAD, njeno delovanje u Kao i nemački model, NED se finansira iz javnih Velikoj Britaniji izostaje i napori su usmereni isključivo fondova. NED prima godišnja sredstva iz američkog na inostrano tlo. budžeta (uključeno je u poglavlje Odeljenja za državni budžet), dok može takođe da prima i donacije. Pored Jedinstveni aspekt WFD-a stoji u njihovoj bliskoj sarad- ovoga, NED ima i vlastite primaoce grantova, gde je nji sa britanskim političkim strankama na podršci usmereno oko polovine njegovog godišnjeg finan- u razvoju sestrinskih stranaka, političkih pokreta siranja. On redovno podržava Američki centar za i aktivista u zemljama u razvoju. U tom cilju, WFD međunarodnu radnu solidarnost (ACILS), Centar za sarađuje sa političkim strankama na razmeni iskus- međunarodno privatno preduzetništvo (CIPE), Nacio- tava i unapređenju demokratskih napora u različitim nalni demokratski institut za međunarodne poslove kontekstima. Svaka stranka sarađuje sa svojim ses- (NDI) i Međunarodni republikanski institut (IRI), trinskim političkim partijama koje su vezane za slične ranije poznat kao Nacionalni republikanski institut za ideološke stavove. Postoje četiri posvećena programa međunarodne poslove. NED takođe drži i niz drugih koje vode britanske političke stranke: stipendija i programa. • Konzervativna partija; Sa druge strane, druga polovina finansija NED godišn- • Laburistička partija; je se dodeljuje stotinama nevladinih organizacija sa • Škotska nacionalna partija; sedištem u inostranstvu koje podnose prijave za po- • Multi-partijska kancelarija, koja pokriva ostale dršku. Ovo može da obuhvati nevladine organizacije političke partije u UK.35 iz celog sveta koje rade na podržavanju demokratskih struktura i ideja u svojim zemljama. Postoji nekoliko razlika u funkcionisanju NED u poređenju sa političkim fondacijama u evropskim zemljama. Ono što je najvažnije, za razliku od većine političkih fondacija u Evropi koje se finansiraju iz javnih fondova, NED je isključivo fokusiran na svoj rad izvan SAD. U tom smislu, angažman NED sa američkim političkim strankama ili biračima je gotovo nepostojeći. Ovaj element predstavlja značajnu suprotnost u odnosu na evropske modele koji su postojali u to vreme.

Ujedinjeno Kraljevstvo (UK) TVestminster fondacija za demokratiju (Westminster Foundation for Democracy - WFD) je nevladin javni 34 EFD, ‘Westminster Foundation for Democracy’. Dostupno na: http:// subjekat Ujedinjenog Kraljevstva osnovan za podršku epd.eu/communityofpractice/westminster-foundation-for-democracy/ demokratskim institucijama u inostranstvu. Osnovana (pristupljeno17. maja 2020). je u martu 1992. godine i registrovana je kao društvo 35 ograničeno garancijom. Dobija sredstva od Kancelar- WFD, website, ‘Political Parties’. Dostupno na: https://www.wfd.org/ programmes/politicalparties/ (pristupljeno17. maja 2020). ije za spoljnu i zajedničku politiku i Odeljenja za međunarodni razvoj. WFD teži „podsticanju inkluziv-

15 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Zapadni Balkan no-demokratskog načina razmišljanja u Albaniji; zatim IU regionu Zapadnog Balkana nacionalne političke da podigne svest članova PD i njegovih organizacija fondacije povezane sa političkim strankama još uvek u vezi sa konzervativnim liberalizmom; i da razvije i su nova ideja. Nasuprot ovome, isto to ne važi za podrži inicijative koje se tiču transparentnosti, odgov- političke fondacije iz drugih zemalja koje su počele sa ornosti i učešću građana. 39 radom još pre nekoliko godina, pa čak i decenija i uspele su da sprovedu brojne projekte. Sve u svemu, u Treća najveća stranka u Albaniji, Socijalistički pokret pogledu nacionalnih političkih fondacija, čini se da su za integraciju (LSI) nema pridruženu organizaciju. U susedne zemlje Kosova (Albanija, Crna Gora, Severna članu XVIII Statuta navodi se da stranka sarađuje sa Makedonija, Srbija) u različitim fazama razvoja. različitim organizacijama, uglavnom sa onima koje smatraju da je socijaldemokratski model najbolji za Čini se da je najnaprednija Albanija, jer su dve najveće zemlju.40 Međutim, ne spominje se nijedna pojedi- stranke u Albaniji, socijalisti i demokrate, uspostavile načna organizacija, ne može se naći na mreži niti na svoje političke fondacije. Socijalistička partija Albanije Internet stranici stranke. osnovala je Fondaciju Ćemajl (Qemajl) Stafa 2007. godine (ali je ponovo pokrenuta 2018. sa novim Fondacija Ćemajl Stafa i Fondacija za slobodu i rukovodstvom) . 36 Fondacija je registrovana kao NVO demokratiju funkcionišu kao nevladine organizacije i finansiraju je uglavnom različite međunarodne orga- i finansiraju ih različiti donatori, stoga za njih javna nizacije i fondacije. Služi kao istraživačka baza stranke, sredstva nisu izdvojena. Bez obzira na pravne im- a takođe organizuje i svoju Političku akademiju koja plikacije, jedan od razloga primene modela „javnih učesnicima nudi obuke iz političke edukacije. Pored sredstava“ je takođe povezan sa nivoima korupcije, toga, izdaje politički magazin „Politicus“. Od 2018. tačnije strahuje se da će fondacije građanima izgledati godine fondacija Ćemajl Stafa ima status posmatrača sumnjivo. 41 Raniji izveštaji su pokazivali da je pov- u Fondaciji progresivnih studija (FPS), koja je politička erenje javnosti u političke stranke značajno nisko u či- fondacija na nivou EU koja okuplja fondacije iz ra- tavom regionu i da su često povezani sa korupcijskim zličitih država koje su povezane preko sličnih soci- formacijama. 42 Potencijalni pokušaj da se fondacije jaldemokratskih vrednosti. finansiraju javnim sredstvima mogao bi da podstakne negativne povratne reakcije civilnog društva i građa- Demokratska stranka Albanije, koja se identifikuje kao na. desničarska stranka i koja je osnovana kao antiko- munistički pokret početkom devedesetih, osnovala Sa druge strane, nedavno su u Srbiji napravljeni veliki je Fondaciju za slobodu i demokratiju. 37 Fondacija je koraci napred. U 2019. godini stvorena je Fondacija nastala uz podršku Nemačke fondacije Hanns Seidel za srpski narod i državu, kao pridružena institucija 2015. godine. 38 Registrovana je kao nevladina organi- Srpske napredne stranke (SNS), trenutno najveće zacija i njeni generalni ciljevi su: promovisanje liberal- političke stranke u Srbiji. Fondacija za srpski naroda

36 PS website, ‘Fondacioni “Qemal Stafa”, një start i ri për një stad të ri’, 29 January 2018. Dostupno na: http://www.ps.al/te-reja/fondacioni-qemal-stafa- nje-start-i-ri-per-nje-stad-te-ri (pristupljeno 18 May 2020). 37 PD website, ‘Fondacioni për Liri dhe Demokraci.’ Dostupno na: https://pd.al/fld/ (pristupljeno17. maja 2020).

38 Balkan Web, ‘Forumi për Liri dhe Demokraci, Basha: Kemi nevojë për kultin e individit të lire.’ Dostupno na: https://www.balkanweb.com/forumi-per- liri-dhe-demokraci-basha-kemi-nevoje-per-kultin-e-individit-te-lire/ (pristupljeno17. maja 2020). 39 PD,website, ‘Fondacioni për Liri dhe Demokraci.’ Dostupno na: https://pd.al/fld/ (pristupljeno17. maja 2020). 40 Socialist Movement for Integration, ‘Statute.’ Dostupno na: http://www.lsi.al/statuti/ (pristupljeno17. maja 2020). 41 Interview with CSO activist from Albania, realised by phone on 30th of April 2020. 42 Transparency International, ‘Lack of Public Trust in Political Parties undermining Democracy in the Balkans.’ Dostupno na: https://www.transparency.org/en/press/lack-of-public-trust-in-political-parties-undermining-democracy-in-the-balk# (pristupljeno17. maja 2020).

16 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

i državu fokusirana je na četiri glavne aktivnosti: rad nalnih političkih fondacija povezanih sa političkim sa mladima, izdavaštvo, naučna istraživanja i međun- strankama. Čini se da Albanija napreduje, dok su u arodna saradnja. Nedugo nakon što je inaugurirana, Srbiji 2019. godine napravljeni krupni koraci napred. šefica ove institucije, koja je takođe i članica Glavnog Severna Makedonija nudi zanimljiv model državnih odbora SNS, izrazila je zahvalnost fondaciji Konrad subvencija za istraživačke centre političkih stranaka, Adenauer Stiftung (KAS) i napomenula da je ova fon- koji je ekskluzivan samo za četiri najveće stranke u dacija imala za cilj da sledi slične principe u njihovoj Skupštini. Pored toga, inostrane političke fondacije saradnji u budućnosti. 43 Ostale srpske političke stran- postoje u regionu još od devedesetih godina prošlog ke još uvek nisu uspostavile svoje političke fondacije. veka i uspostavile su blisku saradnju sa političkim partijama širom regiona. U tom cilju, inostrane fon- Za razliku od Albanije i Srbije, u Crnoj Gori ne funk- dacije su bile od velike pomoći i u stvaranju fondacija cionišu nikakve političke fondacije povezane sa u Albaniji i Srbiji poslednjih godina. političkim strankama, niti pak Zakon o finansiranju političkih subjekata i političkih kampanja 44 ili Zakon o političkim partijama 45 predviđa upotrebu javnih fondova za istraživanje ili obrazovanje. Kao što će se videti u nastavku, slična situacija se može naći i u slučaju Kosova. Sa druge strane, u Severnoj Make- doniji, Zakon o istraživačkim centrima (Službeni glasnik Republike Makedonije, Zakon o partijskim istraživačkim centrima, 23/2013 sa izmenama i dopunama, 15/2015) 46 reguliše finansijsku podršku države za četiri političke stranke sa najvećim brojem poslanika u Skupštini. Ovaj model očigledno pruža pomoć političkim strankama, posebno onim većim, ali previđa stranke sa manje poslaničkih mesta u Sk- upštini. U tom smislu, model ima nedostatak prema malim i novim strankama kojima je uskraćeno pravo da dobiju subvenciju zbog manjka poslaničkih man- data u Skupštini.

Generalno, region Zapadnog Balkana je još uvek daleko od konsolidovanog funkcionisanja nacio-

43 ISTINOMER, ‘‘SNS osnovala fondaciju Za srpski narod i državu’, 1 November 2019. Dostupno na: https://www.istinomer.rs/analize/sns-osnovala-fondaciju-za-srpski-narod-i-drzavu/?fbclid=IwAR1ACaH4YRM1s1ExJElRe7kf_2mrGR7qZkYdGJoBKWzjP3y161CH5hzCuO8 (pristupljeno17. maja 2020). 44 Parliament of Montenegro. LAW ON FINANCING OF POLITICAL ENTITIES AND ELECTION CAMPAIGNS, 2014, amended in 2017. Dostupno na: https://www.legislationline.org/download/id/7856/file/Montenegro_law_financing_political_entities_election_campaigns_2014_am2017_en.pdf 45 Parliament of Montenegro. Law on Political Parties. Dostupno na: https://www.legislationline.org/download/id/7857/file/Montenegro_law_politi- cal_parties_2004_am2011_en.pdf, 2004, amended in 2011. Dostupno na: https://www.legislationline.org/topics/country/57/topic/16

46 Parliament of North Macedonia. Law on Party Research Centres, 2013, amended in 2015

17 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

poznate u okviru dve različite inicijative. Prva struktura 2.3 koja je prepoznala status bila je Evropska mreža političkih Od nacionalnih do fondacija (ENoP) 2006. godine, koja je okupila gotovo 70 organizacija iz različitih evropskih zemalja. ENoP služi kao transnacionalnih: Političke „platforma komunikacionog i dijaloškog instrumenta fondacije na nivou Evrope između političkih fondacija u Evropi i institucija EU, kao i aktera civilnog društva na polju promovisanja demokratije, razvojne saradnje i političkog dijaloga“. 48 Evropsku mrežu Kolaps komunizma početkom devedesetih otvorio je političkih fondacija finansira Evropska komisija (EC). put seizmičkim promenama u političkim institucijama u mnogim evropskim zemljama. Između ostalog, ove Godinu dana kasnije, u decembru 2007. godine, izmenjena promene odrazile su se i na rad političkih stranaka na je Uredba (EC) br. 1524/2007 (o izmeni i dopuni Uredbe evropskom nivou. Evropske političke stranke formirane 2004-2003) koja se bavi propisima za političke stranke, čime su 1970-ih godina kao konfederacije nacionalnih stranaka je obeleženo stvaranje političkih fondacija na evropskom iz cele Evropske unije (EU), konkretnije Evropske narodne nivou. 49 U oktobru 2014. godine usvojena je Uredba Ev- stranke (EPP), Partije evropskih socijalista (PES) i Federacije ropskog parlamenta i Saveta (EU, EURATOM) br. 1141/2014 liberalnih i demokratskih stranaka (preimenovane u ALDE u o statutu i finansiranju evropskih političkih stranaka i 2012). Međutim, ideja o političkim fondacijama na nivou EU evropskih političkih fondacija. 50 Evropska komisija je u nije bila institucionalizovana, dakle nisu imali status pravnog septembru 2017. godine usvojila predlog za izmenu pravila lica. o statutu i finansiranju evropskih političkih stranaka i evropskih političkih fondacija, kako bi se rešile postojeće rupe U tom svetlu, početkom devedesetih godina, nemačke fon- 51 dacije su mogle da započnu kampanje za službeno prizna- u propisima. Od 2016. godine, i političke stranke i političke vanje političke fondacije kao organizacione forme na nivou fondacije nadgleda Autoritet za evropske političke stranke 52 EU . 47 Ovo je bila nova ideja koja će proširiti rad političkih i evropske političke fondacije. Političke stranke i političke fondacija na nove horizonte i ponovno uspostaviti koncept fondacije na evropskom nivou se registruju kod ovog tela, njihovog raison d’etre (razloga postojanja), omogućujući im koje im takođe može izricati i sankcije. Glavni utisak je da prelazak sa nacionalnog na transnacionalni nivo. su političke fondacije na evropskom nivou u poslednjih nekoliko godina imale sve veći interes i značaj unutar EU. Proces lobiranja dao je rezultate nekoliko godina kasnije, To se vidi po pravnim aktima koji su usvojeni za regulisanje pošto su političke fondacije na evropskom nivou pre- njihovog rada, ali i po stvaranju posebne institucije koja bi se isključivo bavila njihovim radom.

47 Dakowska, Dorota. ‘’Political Foundations’ in: Hélène Michel, Élisabeth Lambert Abdelgawad (Eds.), Dictionary of European actors, Brussels, Larcier, 2015, p. 287-290. 48 ENoP.website. ‘History and Mission’. Dostupno na: http://www.enop.eu/home/about/history-and-mission/ (pristupljeno17. maja 2020). 49 European Commission. Regulation (EC) No 1524/2007 of the European Parliament and of the Council of 18 December 2007 amending Regulation (EC) No 2004/2003 on the regulations governing political parties at European level and the rules regarding their funding. Dostupno na: https://eur-lex. europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32007R1524 (pristupljeno17. maja 2020); European Comission. Regulation (EC) No 1524/2007 of the European Parliament and of the Council of 18 December 2007 amending Regulation (EC) No 2004/2003 on the regulations governing political parties at European level and the rules regarding their funding. Dostupno na:https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32007R1524 (pristupljeno17. maja 2020). 50 European Commission. Regulation (EU, Euratom) No 1141/2014 of the European Parliament and of the Council of 22 October 2014 on the statute and funding of European political parties and European political foundations. Dostupno na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32014R1141 (pristupljeno17. maja 2020). 51 European Parliament. ‘European political parties and political foundations – Statute and funding’. Dostupno na: https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_BRI%282018%29620198 (pristupljeno17. maja 2020). 52 European Parliament Website - ‘Political parties and political foundations at European level’. Dostupno na: https://www.europarl.europa.eu/news/ en/faq/3/political-parties-and-political-foundations-at-the-european-level (pristupljeno17. maja 2020).

18 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Pored ovoga, političke fondacije na evropskom nivou od Coppieters Fondacija (ranije Centre Maurits Coppieters) njihovog formiranja finansira EU. U svojoj početnoj fazi, Fondacija „Coppieters” je osnovana i priznata od strane grantove za akcije dodeljivala je Evropska komisija u okviru EU 2007. godine. Pridružena je Evropskoj slobodnoj pilot projekata kako bi se omogućio početni proces. Sa alijansi (EFA). U smislu pokrivenog delokruga, ona ima druge strane, Evropski Parlament je preuzeo finansiran- prilično specifičnu listu tema, stavljajući u prvi plan teme je od septembra 2008. godine i sada dodeljuje godišnje kao što su kulturna i jezička raznolikost, samoodređenje, operativne grantove. Ovaj grant može da pokriva do 90% reforma države i ustava, procesi državnosti itd. Fondacija troškova fondacije. Pored ovoga, političke fondacije mogu stavlja veliki naglasak na manjine i osnovna ljudska pra- da imaju i sopstvene resurse, iz izvora kao što su članarina i va, kao i nacije bez države. U stvari, to se može primetiti i donacije. 53 u organizacijama članicama, kao što su Mađarski nacionalni savet Transilvanije (HNCT), Fundación Galiza Sem- Onda, kako treba shvatiti koncept političkih fondacija na per (FGS), Kurdski Institut iz Brisela, Udruženje slobodne evropskom nivou? Prvo i najvažnije, mora se uzeti u obzir države Rijeka (FSRA) itd. da ovi novi subjekti imaju poseban pravni status u institucijama EU i svaki je pridružen uz „Europarty“ (političke stranke Između ostalog, ciljevi fondacija su definisani kao sledeći: koje funkcionišu u Evropskom parlamentu). Zadatak im je posmatranje, analiza i podizanje svesti o pitanjima kao da pomognu političkim strankama na evropskom nivou u što su princip supsidijarnosti, manjinska prava, pravo njihovim aktivnostima radeći sa građanima na informisanju na samoopredeljenje, demokratske vrednosti, socijal- o političkim i građanskim pitanjima i na negovanju pov- na pravda, održivost i rodna ravnopravnost; zatim da erenja u institucije EU. Ovo takođe može okupljati i nacio- doprinese raspravi o pitanjima evropske javne politike; nalne političke fondacije iz evropskih zemalja, obično iz iste transformacija naučnih saznanja iz oblasti političkih nau- evro-partije, da se umrežavaju i razgovaraju o savremenim ka, ekonomije, sociologije, filozofije i istorije u politički rel- pitanjima u odnosu na EU. Pored toga, oni sprovode i evantne i upotrebljive koncepte i ideje, kako u institucio- istraživanja koja su usmerena na njihovu odgovarajuću nalnoj sferi tako i izvan evropskih institucija; prikupljanje povezanu partiju. i upravljanje informacijama o funkcionisanju i istoriji svih kulturnih, regionalnih i nacionalnih pokreta u Evropi. 54 Na osnovu slične ideologije i vrednosti koje podržavaju, uspeli su da stvore jaku mrežu saradnje sa fondacijama Evropski liberalni forum koje deluju na domaćem nivou, institucijama EU, organi- (European Liberal Forum - ELF) zacijama civilnog društva i sa građanima. Sa ovim ciljem, Evropski liberalni forum takođe pripada prvom talasu njihov delokrug rada je veoma sličan političkim fondacija- političkih fondacija koje su registrovane i osnovane na ma na nacionalnom nivou, međutim njihov sastav i polje evropskom nivou 2007. godine. Pridružen je stranci Ali- delovanja u potpunosti se razlikuju. U nastavku su opisane jansa liberala i demokrata za Evropu (ALDE). Ima mrežu trenutne evropske političke fondacije, zajedno sa njihovim od 46 organizacija-članica. Između ostalog, najvažniji cil- ideološkim profilom i glavnom orijentacijom (po abeced- jevi fondacije su: služiti kao okvir nacionalnim političkim nom redu). fondacijama, istraživačkim centrima („tink tank“), mreža- ma i akademicima i vodećim liberalnim ličnostima da

53 Ibid.

54 Ideas for Europe, ‘Presentation’. Dostupno na: https://ideasforeurope.eu/about-us/presentation/ (pristupljeno17. maja 2020)

19 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

zajedno rade na evropskom nivou; razvijati bliske radne ideja. Između ostalog, nastoji da promoviše građanski odnose sa i među članovima, nacionalnom parlamenta- angažman u politici za jaču učesničku demokratiju, olakšava rnom grupom stranke ALDE u Evropskom parlamentu, diskusiju ne samo unutar partije zelenih, već i izvan nje, liberalnim, demokratskim i reformskim grupama i savezi- čime se „premošćuje jaz između aktivizma na nacional- ma u drugim međunarodnim forumima i „Liberal internom nivou i odluka koje se donose na evropskom nivou, nacionalu“ i omladinskim organizacijama stranke ALDE; koordinisanjem aktivne mreže”. 58 Svoj rad deli na sledeće posmatrati, analizirati i doprineti diskusiji o pitanjima stubove: studije i diskusije; programi izgradnje kapaciteta i evropske javne politike i procesima evropskih integracija, umrežavanja. 59 kroz obrazovanje, obuku, istraživanja i promovisanje Institut evropskih demokrata (IED) aktivnog građanstva u EU, posebno u pogledu mladih Institut evropskih demokrata (IED) povezan je sa Evrops- Evropljana; informisati javnost i uključiti je u izgradnju kom demokratskom strankom (EDP). Osnovan je 2007. ujedinjene evropske demokratije; podrška i ko-sponzori- godine, a sedište je u Briselu. Osim privrženosti EDP-u, sanje evropskih seminara, konferencija i studija o takvim fondacija je fokusirana na negovanje poverenja građana pitanjima među gore navedenim akterima.55 u evropske institucije i na omogućavanje boljeg razume- Fondacija za evropske progresivne studije (FEPS) vanja građana po pitanju evropske politike u cilju jačanja Fondacija za evropske progresivne studije nastala je 2008. poverenja građana u strukture EU. Ukratko, fondacija je godine kao politička fondacija na evropskom nivou pov- usmerena na podršku EDP-u zasnovanu na dva glavna ezana sa Partijom evropskih socijalista (PES) i Grupom stuba: organizovanje događaja, seminara i konferencija; naprednog saveza socijalista i demokrata u Evropskom par- i neprekidan rad kao istraživački centar, stvarajući na taj lamentu (S&D). Ipak, zvanično je registrovana kao evropska način dokumente o politici, a tu je i objavljivanje studija.60 politička fondacija u EU 2017. godine. 56 Sedište je u Briselu. Između ostalog, njen cilj je: izrađivati studije o određenim Asocijacija Identitet i demokratija (L’Association političkim temama; organizovati konferencije, seminare i Identité et Démocratie) - Fondacija (ranije Fondacija radionice; objavljivati i distribuirati publikacije koje promov- za jednu Evropu nacija i sloboda - Fondation pour une išu rad FEPS; i organizovati različite obuke. Europe des Nations et des Libertés) Fondacija za Evropu sloboda i demokratije (FELD) bila Zelena evropska fondacija je politička fondacija Pokreta za Evropu nacija i slobode (Green European Foundation - GEF (MENF) od 2014. do 2019. Međutim, 2019. godine, MENF Zelena evropska fondacija (GEF) osnovana je 2008. je preimenovan u Stranku identiteta i demokratije (IDP) i godine. 57 Pridružena je Evropskoj zelenoj stranci i Zelenoj priznat sa L’Association Identite et Democratie-Fondation grupi u Evropskom parlamentu (EP). Kao što se lako može kao njen zvanični pridruženi partner. Informacije o radu i primetiti, fondacija je posvećena duhu „zelenih“ političkih aktivnostima Fondacije L’Association Identite et Democratie

55 European Liberal Forum, ‘Statute’, Dostupno na: http://www.epgencms.europarl.europa.eu/cmsdata/upload/d196a453-64b9-4b9b-b37a-56a401f8b94e/02_Statutes_in_English_ ELF.pdf (pristupljeno17. maja 2020).

56 Authority for European Political Parties and European Political Foundations, ‘Decision of the Authority for European political parties and European political foundations of 31 August 2017 to register Foundation for European Progressive Studies’, at Official Journal of the European Union, December 2017. Dostupno na: http://www.epgencms. europarl.europa.eu/cmsdata/upload/bb3c6bfb-1819-4929-9ce5-41edb1d28530/00_Decision_2017_08_31_FEPS_EN.pdf (pristupljeno17. maja 2020).

57 Green European Foundation, ‘Statute’, 2010 (modified). Dostupno na: http://www.epgencms.europarl.europa.eu/cmsdata/upload/1540b32c-42dc-4079-9490- 1f0244971402/02_Statutes_as_of_16_June_2017_English_GEF.pdf (pristupljeno17. maja 2020).

58 Green European Foundation website, ‘What is GEF?’. Dostupno na: https://gef.eu/about-gef/who-we-are/what-is-gef/ (pristupljeno17. maja 2020). 59Green European Foundation website, ‘Work Programme’. Dostupno na: https://gef.eu/about-gef/what-we-do/work-programme/ (pristupljeno17. maja 2020). 60Institute of European Democrats website, ‘Presentation- General Objectives of the IED.’ Dostupno na: https://www.iedonline.eu/about/ (pristupljeno17. maja 2020)..

20 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

su oskudne. Ipak, s obzirom na njihov ideološki profil, mo- Sallux glo bi se primetiti da je od svog formiranja MENF/Stranka Sallux je zvanični istraživački centar (“Think tank”) Evropskog identiteta i demokratije postala poznata po svojoj anti-imi- hrišćanskog političkog pokreta (ECPM). Pošto je povezan grantskoj retorici, suprotstavljajući se ideji o super-državi sa hrišćanskim političkim pokretom, vrednosti koje Sallux EU, protiveći se proširenju EU, stavljajući snažan naglasak istražuje imaju svoju u svom političkom diskursu biblijsku na koncepte kao što su identitet i suverenitet, a istovreme- pozadinu. 64 Osnovan je 2010. godine, ali je počeo da no su kritični prema funkcionisanju EU.61 dobija fondove Evropskog parlamenta od 2011. godine. Ostali koncepti sa kojima je Sallux povezan se odnose na Novi smer (New Direction) – Fondacija za evropske ekonomiju, društvo, slobode, životnu sredinu i globalne reforme (The Foundation for European Reform - FER) probleme. Novi smer - Fondacija za evropske reforme (FER) formal- no je povezana sa Savezom konzervativaca i reformista Transform! Europe u Evropi (ACRE). Sedište je u Briselu, Belgija, a osnovala je Transformisati! Evropu (Transform! Europe) je mreža 38 2009. godine Margaret Tačer (Thatcher), sa ciljem da posluži evropskih organizacija i povezana je sa Strankom evropske kao intelektualno čvorište evropskog konzervativizma. 62 levice (EL). Nalazi se u Beču, a osnovana je 2007. godine. 65 I politička stranka Alijansa konzervativaca i reformista u Osnovne vrednosti fondacije su socijalna pravda i jednakost Evropi i njen afirmisani istraživački centar definisani su kao među narodima. Transform Evropa deluje u borbi protiv, neophodnost u vezi sa reformama u okviru EU. U stvari, kako je opisano, “nacionalističkih, fundamentalističkih, čak i sam naziv fondacije pretpostavlja da je potrebno rasističkih i mizoginističkih ideologija koje su nastale rastom krenuti u novom pravcu. Neki od glavnih zadataka FER krajnje desnih stranaka i uspele su da prodru do centara koji se spominju u njegovom statutu su sledeći: pružanje naših društava”. 66 U tom svetlu, fondacija se kroz svoje javnog mišljenja donosiocima odluka i liderima, sa efikas- aktivnosti i mrežu identifikuje kao reformatorska snaga nim političkim opcijama; posmatranje, analiza i doprinos unutar Evrope, ali i šire. diskusiji o pitanjima evropske javne politike i procesima evropskih integracija; razvijanje saradnje u cilju promov- Vilfred Martens Centar za evropske studije (Wilfried isanja demokratije, uključujući ovde i treće zemlje; razvijanje Martens Centre for European Studies - WMCES) aktivnosti povezanih sa pitanjima evropske javne politike, Vilfried Martens Centar za evropske studije (Wilfried kao što su organizovanje i podrška seminarima, obuci, Martens Centre for European Studies - WMCES) osnovan konferencijama i studijama. 63 je 2007. godine kao zvanični istraživački centar („tink-tank“) Evropske narodne stranke (EPP). Od 2014. fondacija nosi

61 Identity and Democracy website, ‘About us’. Dostupno na: https://identityanddemocracy.eu/about-us/ (pristupljeno17. maja 2020). 62 New Direction website, ‘Home’. Dostupno na: https://www.newdirection.online (pristupljeno17. maja 2020). 63 New Direction, ‘Statute’, 2017. Dostupno na: http://www.epgencms.europarl.europa.eu/cmsdata/upload/3c3158c3-a64a-448e-873d-1e632e8bfe2a/02_Statutes_ND.pdf (pristu- pljeno17. maja 2020)..

64 Salux website, ‘Our Topics’. Dostupno na: https://sallux.eu/our-topics.html (pristupljeno17. maja 2020). 65 Transform Europe, ‘Statute’. Dostupno na: http://www.epgencms.europarl.europa.eu/cmsdata/upload/ec69fde2-21c0-4203-a83a-dc11d3834c16/07_Administrative_informa- tion_TE.pdf (pristupljeno17. maja 2020).

66 Transform Europe website, ‘About us’. Dostupno na: https://www.transform-network.net/en/about-us/ (pristupljeno17. maja 2020).

21 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

ime belgijskog političara Vilfrieda Martensa koji je bio sku edukaciju za građane, razne obuke, što sve olakšava osnivač fondacije i bio je predsednik EPP do smrti. Održava debatu unutar EU (i ne samo tu). Sve u svemu, samo je 13 partnerstvo sa preko 40 političkih fondacija ili „tink-tankova“ godina otkad su prepoznate kao entiteti sa zasebnom prav- iz različitih zemalja EU kao što su Nemačka, Grčka, Španija, nom ličnošću, ali političke fondacije su ipak na evropskom Švedska itd. Velika većina ovih organizacija povezana je sa nivou uspele da postanu važni akteri u evropskoj političkoj članicama EPP. Prema statutu, glavni ciljevi Centra su: da debati. doprinese raspravi o političkim prioritetima EU; organizuje i podržava seminare, obuke, konferencije i publikacije o Druga zajednička karakteristika je premisa po kojoj deluju, važnim evropskim temama; sarađuje sa akademicima, odnosno: politički angažman građana je ključan za održa- novinarima, stručnjacima i donosiocima mišljenja, kao i sa vanje zdravih demokratskih struktura. U ovom svetlu, nji- nezavisnim centrima i institutima; koristi sva moguća sred- hov rad na informisanju građana ili premošćivanju njihove stva za širenje rezultata svojih aktivnosti. 67 komunikacije sa političkim partijama se smatra kao aspekt od najveće važnosti za sve fondacije. Sa druge strane, nji- Iako postoje razlike u temama koje su obuhvaćene, lako je hove preporuke o politici sada imaju realan uticaj ne samo uočiti da je rad političkih fondacija na evropskom nivou pov- na položaj njihovih pridruženih stranaka, već i na odluke, ezan kroz neke jake sličnosti. Na primer, njihove aktivnosti propise i izbor politika u institucijama EU. su uglavnom usmerene na istraživanje, političku ili građan-

67 Wilfred Martens Centre for European Studies, ‘Statute’. Dostupno na: http://www.epgencms.europarl.europa.eu/cmsdata/upload/089d19f5-4d08-488b-80f2-81bb1886cec4/02_ Statutes_WMCES.pdf (pristupljeno17. maja 2020).

22 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

2.4 podržali potrebnu nezavisnost povezanih pridruženih političkih stranaka. U presudi je navedeno da su Izazovi povezani sa nemačke političke stranke i fondacije praktično pot- političkim fondacijama puno razdvojene. Ovo je označilo važan trenutak u istoriji političkih fondacija, ne samo u Nemačkoj, već možda i u drugim kontekstima. To je stvorilo priliku za bolje razumevanje političkih fondacija sa pravnog stanovišta, i na konceptualnom i na praktičnom nivou. Uporni izazov koji se odnosi na funkcionisanje Napomenuo je da javna sredstva nisu prouzrokovala političkih fondacija odnosi se na finansijske propise. kršenje Ustava, sve dok političke fondacije u praksi Ovde se mogu pomenuti dva aspekta, prvo legitimitet deluju nezavisno od političkih stranaka. Ova nezavis- javnog finansiranja političkih fondacija koje su pov- nost bi se mogla podeliti u tri nivoa: pravni, finansijski ezane sa određenom političkom strankom, a drugi i funkcionalni. finansijska transparentnost u odnosu na privatne donacije. Iako su koristi od političkih fondacija na mnogim Nakon ovoga, tadašnji predsednik Nemačke Rihard nivoima vidno dovoljne, njihova privrženost političkim fon Vajsceker (Richard von Veizsacker) imenovao je strankama takođe se smatra i problematičnom, Komisiju nezavisnih stručnjaka radi nadgledanja finan- posebno u vezi sa primanjem javnih sredstava. siranja političkih stranaka u Nemačkoj. 70 Pored toga, Komisija je razmatrala i javne subvencije za političke U vezi sa ovim poslednjim, pitanje javnog finansiranja fondacije povezane sa političkim strankama . Komisija političkih fondacija bilo je važno pitanje u Nemačkoj. je primetila da su političke fondacije važan element Kao što je ranije pomenuto, političke fondacije u nemačke političke kulture i da je njihovo finansiranje Nemačkoj gotovo u potpunosti finansira država. u javnom interesu. 71 U ovom svetlu, javne subvencije Suprotno ovoj praksi, 31. januara 1983. godine, u za fondacije su korisne za društvo u celini. Komisija ime Nemačke partije zelenih, berlinska advokatska je takođe dala i neke preporuke za izmene u radu kancelarija Šili, Beker, Geulen je podnela tužbu nemač- političkih fondacija. kom Ustavnom sudu kojom su se usprotivili ovoj praksi . Zelena stranka smatra da su javna sredstva Kao odgovor na to, 1998. godine političke fondacije za fondacije podrazumevana kao implicitna sredstva javno su izdale potpisano zajedničko pismo. U ovom namenjena potrebama političkih stranaka. Pored toga, pismu fondacije su obavestile javnost o svom radu u oni su takođe tvrdili da su finansijska sredstva dostup- Nemačkoj i inostranstvu, a iskazale su i posvećenost na samo etabliranim političkim strankama, pa se stoga tome da se pridržavaju propisa Komisije. 72 Sveukup- stranke ne tretiraju jednako. 69 no posmatrano, aspekt javnog finansiranja političkih fondacija bio je važna tačka debat u Nemačkoj, ali i u Ustavni sud je 1986. godine presudio da je funkcioni- mnogim zemljama. sanje fondacija u skladu sa Ustavom, s obzirom da su

68 Heinrich Böll Foundation website, ‘The History of Green Foundations.’ Dostupno na: https://www.boell.de/en/navigation/history-3748.html (pristupljeno17. maja 2020).

69 Ibid

70 Mohr, Alexander. ‘The German political foundations as actors in democracy assistance.’ Universal-Publishers, 2010.

71 Ibid

72 German Political Foundations, ‘Joint Declaration on the State Financing of Political Foundations’, 1998. Dostupno na: https://www.kas.de/en/gemeinsame-erklaerung-zur-staatlichen-finanzierung-der-politischen-stiftungen, (pristupljeno17. maja, 2020).

23 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Još jedan izazov koji se odnosi na funkcionisanje političkih fondacija odnosi se na privatne donacije. Obično političke fondacije mogu da steknu deo svojih fondova preko privatnih donacija. Međutim, obavezni su maksimalni nivoi transparentnosti i kontrole, kako bi se obezbedilo da finansiranje političkih fondacija ne sadrži veze sa aktivnostima pridružene političke stranke. Problemi u vezi sa finansiranjem političkih stranaka su evidentirani u mnogim zemljama, posebno, iako ne samo tamo, u lošim demokratijama, gde političke fondacije mogu postati sredstvo za zaobilaženje zakonskih ograničenja oko finansiranja političkih stranaka. U tom cilju, u toku su rasprave o rešavanju pravnih praznina u svrhu transparentnog finansiranja i po- trošnje. Kao ilustracija ovoga, izveštaj GRECO o Španiji za 2015. godinu upozorava na „korporativne donacije i neograničene donacije pojedinaca, generalno zabran- jene, mogu se preusmeriti preko ovih povezanih tela i potom koristiti za finansiranje aktivnosti političkih stranaka“. 73 Osim detaljnog pregleda i proveravanja, ograničavanje privatnih donacija zakonom može služi- ti i kao način nametanja stroge kontrole za privatne donacije za političke fondacije.

Generalno, i javno i privatno finansiranje političkih fondacija proizveli su pravne diskusije, kao što su ilustrovali slučajevi Nemačke i Španije. Verovatno će se i druge države slično ovome suočiti sa ovakvim izazovima. Shodno tome, potrebne su stroge zakonske odredbe kako bi se osiguralo da političke fondacije budu potpuno nezavisne od povezanih političkih partija, ali i da se razvije potpuna transparentnost u pogledu izvora njihovih prihoda i rashoda.

73 GRECO, , ‘Transparency of Party Funding’ Second Addendum to the Second Compliance Report on Spain’, 2015, p. 13. Dostupno na: https://rm.coe.int/16806cac21/ (pristuplje- no17. maja 2020).

24 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

ideološkog pozicioniranja iz slike. Naracija o neza- 3 visnosti bila je sveprisutna u političkom diskursu svih strana, uprkos činjenici da su možda postojala Političke partije na neslaganja oko toga koji instrumenti treba da se Kosovu koriste za njeno postizanje. U ovom svetlu, politička i društvena situacija ostavile su malo prostora za razvoj zdravih ideoloških međustranačkih i unutar- stranačkih diskusija na Kosovu. Republika Kosovo ima kratku istoriju višestranačkog sistema koji se proteže na približno 30 godina. Ovo Nakon 1999. godine, uspostavljanje misije UNMIK počinje tako što je Socijalistička Federativna Repub- omogućilo je stvaranje novog institucionalnog i prav- lika Jugoslavija 1989. godine napravila skok i priznala nog sistema. Neke stranke, konkretnije LDK, bile su politički pluralizam 1989. godine, omogućavajući dosledne u promeni sistema. Sa druge strane, osno- tako osnivanje političkih partija širom regiona. Kao vano je i nekoliko novih političkih partija. U skladu sa i u ostalim susednim zemljama, tako su i na Kosovu tim, Demokratska partija Kosova (PDK) i Alijansa za počele da se formiraju političke partije, i u tu svrhu je budućnost Kosova (AAK) osnovani su iz zaostavštine tokom 1990-ih bilo osnovano oko 15 političkih stra- Oslobodilačke vojske Kosova (OVK). Političke stranke naka. 74 Iako je ovo relativno veliki broj, Demokratski iz manjina takođe su ohrabrivane da uđu u politički savez Kosova (LDK) bio je daleko najveća stranka u sistem. Posle burne decenije devedesetih godina pogledu podrške i članstva. prošlog veka, stvoren je novi teren za igru.

Dalje, pluralizam koji se rodio je bio daleko od Međutim, iako su izbori održani i izabrani su kosovs- uobičajenog, jer je bio organizovan pod strogim ki javni funkcioneri da upravljaju institucijama, represivnim merama od strane Vlade Srbije. Kosovo UNMIK je i dalje bio najviši organ upravljanja u svim je imalo paralelni parlament i održalo nacionalne granama vlasti, a to su zakonodavna, izvršna i suds- izbore 1992. i 1998. godine, međutim, politički život ka vlast. Shodno tome, iako su obim i uloga političkih se razvijao u neobičnim okolnostima, jer su instituci- stranaka na Kosovu uživali značajan porast u odnosu je Vlade Srbije bile u potpunosti funkcionalne. Kao na prethodnu deceniju, kapacitet političkih stranaka posledica toga, donošenje zakona i razvoj politika u u oblikovanju ishoda kreiranja politike ponovo je bio tim godinama ozbiljno su bili ograničeni za političke podložan zakonskim i institucionalnim ograničenji- partije, kao i proces implementacije od strane para- ma od strane višeg organa vlasti. lelnih institucija na terenu.

U stvari, Tansei (Tansey) napominje da je za održa- Dok su političke stranke formirale svoje strukture i vanje mira između političkih frakcija na Kosovu članstvo, zbog konteksta u kojem su delovale, njiho- UNMIK intervenisao u nadmetanju između političkih vo svakodnevno funkcionisanje pokazivalo je vidljive stranaka, a istovremeno je učestvovao i u formiranju razlike među političkim strankama u regionu i šire. postizborne koalicije.75 Gledano iz šire perspektive, Jedna od ključnih posledica koje izaziva rad u para- glavni fokus UNMIK-a u post-konfliktnom periodu lelnom sistemu jeste slabljenje, možda i isključivanje kao međunarodne misije bio je očuvanje i izgradn-

74 International Crisis Group. ‘Unifying the Kosovar Factions: The Way Forward’, 1999. ICG Balkan Report no 58, Brussels – Tirana, p. 3. 75 Tansey, Oisín. ‘Regime-building: Democratization and international administration.’ Oxford University Press, 2009.

25 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

ja mira, a ne demokratizacija političkih stranaka. U kako bi se shvatilo trenutno funkcionisanje političkih ovom svetlu, unutarstranačka organizacija i reforme stranaka, možda je važno biti svestan istorijskih viđene su kao sekundarne.76 U cilju održavanja mira faktora koji su oblikovali njihovo ponašanje. Ova i bezbednosti, UNMIK je sledio strategiju opsežne neobična putanja možda je takođe doprinela pre- interakcije sa šefovima političkih stranaka.77 U široj komernom oslanjanju na međunarodnu zajednicu šemi stvari političke partije na Kosovu su posma- ili tehničku pomoć izvana, čak i u periodu posle trane kao sredstvo za postizanje većeg cilja: stabil- nezavisnosti.78 Ovo je važna tačka, jer suzdržavajući nosti. Ova dva aspekta, ograničena odgovornost se od procesa kreiranja politike, političke stran- za donošenje politika i razvoj politika i glavni fokus ke na Kosovu (kao što će biti prikazano u daljem UNMIK-a na interakciju sa političkim strankama sve tekstu) zanemarile su uspostavljanje saradnje sa dok je mir očuvan, igrali su presudno važnu ulogu u istraživačkim centrima koji bi vodili njihove političke njihovom profilu, organizaciji i razmišljanju. politike zasnovane na dokazima.

Period UNMIK-a završio se kada je Kosovo proglasi- Pored istorijskog aspekta, radi boljeg razumevanja lo nezavisnost 2008. godine. To je donelo značajne funkcionisanja političkih partija trebalo bi proceniti i transformacije u kosovskom političkom sistemu, pravnu osnovu. Trenutno je funkcionisanje političkih kako u pogledu pravnog tako i institucionalnog stranaka na Kosovu regulisano Zakonom o finansir- okvira. Ključni razvoj bio je prenošenje nadležnosti anju političkih stranaka na Kosovu.79 Izmena ovog UNMIK-a kosovskim institucijama, što je zauzvrat zakona planirana je za 2019. godinu, ali je odložena doprinelo povećanju uloge političkih stranaka u pro- zbog kampanje protesta civilnog društva. Prigovor cesu donošenja i odlučivanja u institucijama. Sve u OCD zasnovan je na tome što je predloženi nacrt svemu, kosovske političke stranke imale su koristi od zakona podložan brojnim odredbama koje krše nove realnosti nezavisnosti, šireći svoj uticaj, zarađu- standarde EU koji regulišu rad političkih stranaka.80 jući nove političke odgovornosti i poboljšavajući svoj Pored ovog zakona, dokumenti UNMIK-a, kao što status. su Uredba 2000/16 o registrovanju i funkcionisanju političkih stranaka na Kosovu (dopunjena 2002. Iako se sistem menjao, političke stranke su i dal- godine) 82 i Administrativna naredba za sprovođenje je sačuvale svoju suštinu. U tom pogledu, periodi ove uredbe, u velikoj meri ostaju na snazi. 83 Prav- paralelnog sistema u devedesetim i UNMIK-ovim na osnova ere UNMIK-a, iako je i dalje na snazi, ne godinama 1999.-2008. nameću ograničene zahteve predstavlja ključni pravni okvir na Kosovu. Umesto donošenja politika i odlučivanja političkim stranka- toga, zakonodavstvo posle proglašenja nezavisno- ma, čak i ako su deo kosovskih institucija. Stoga, sti predstavlja pravni okvir koji treba da poštuju i

76 Beha, Adem. ‘Mes Stabilitetit dhe Demokratizimit: Zgjedhjet, Partitë Politike dhe Demokracia Brendapartiake në Kosovë’. FES and CPC, 2017. 77 Ibid. 78 Intervju sa zvaničnikom PDK Official, realizovano preko telefona 29. aprila 2020. 79 Kosovo Assembly. LAW NO.04/L-058 ON AMENDING AND SUPPLEMENTING THE LAW NO. 03/L-174 ON FINANCING POLITICAL PARTIES. Dostupno na: https://gzk.rks-gov.net/ ActDocumentDetail.aspx?ActID=2795 (pristupljeno17. maja 2020). 80 Kallxo, ‘‘Shoqëria civile kundërshton me protestë projekt-ligjin për subjektet politike’, June 2019. Dostupno na: https://kallxo.com/shkurt/shoqeria-civile-kundershton-me-protes- te-projekt-ligjin-per-subjektet-politike/ (pristupljeno17. maja 2020). 81 UNMIK. RREGULLORE NR. 2000/16 PËR REGJISTRIMIN DHE VEPRIMIN E PARTIVE POLITIKE NË KOSOVË, March 2000 . Dostupno na: https://unmik.unmissions.org/sites/default/files/regulations/03albanian/A2000regs/RA2000_16.htm (pristupljeno17. maja 2020). 82 UNMIK. RREGULLORE NR. 2002/8 PER NDRYSHIMIN E RREGULLORES SË NDRYSHUAR TË UNMIK-ut MBI REGJISTRIMIN DHE VEPRIMIN E PARTIVE POLITIKE NË KOSOVË, Apil 2000. Dostupno na: https://unmik.unmissions.org/sites/default/files/regulations/03albanian/A2002regs/RA2002_08.pdf (pristupljeno17. maja 2000). 83 UNMIK. URDHËRESË ADMINISTRATIVE NR. 2000/11- ZBATIM I RREGULLORES SË UNMIK-UT NR. 2000/16 MBI REGJISTRIMIN DHE PUNËN E PARTIVE POLITIKE NË KOSOVË, MAY 2000. Dostupno na: https://unmik.unmissions.org/sites/default/files/regulations/03albanian/A2000ads/ADA2000_11.htm (pristupljeno17. maja 2000).

26 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

građani i institucije. Ipak, i tako, zakonska ograničen- ja u pogledu rada političkih stranaka na Kosovu su mala, i nedostaje poseban zakon o političkim strankama uz prilično jednostavan zakon o finansiranju političkih stranaka. Dalje, organ za registraciju političkih stranaka, Centralna izborna komisija (CIK), doneo je Uredbu o registrovanju i funkcionisanju političkih partija.84 Sadržaj dokumenta reguliše šta u stvari treba da se uredi zakonom donetim o Sk- upštini, kao u velikoj većini zemalja. U ovom svetlu, postoji prekoračenje uloge Komisije, koje bi trebalo popraviti poboljšanjem zakonskog okvira za funkcionisanje političkih stranaka, na taj način rešavajući postojeće rupe.

84 Komisioni Qendror Zgjedhor, ‘‘Rregullën Nr. 01/2013 Për Regjistrimin dhe Veprimin e Partive Politike’, 2013. Dostupno na: http://kqz-ks.org/wp-content/uploads/2018/01/ KQZ-Rregulla-01-2013.pdf (pristupljeno17. maja 2020).

27 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

3.1 EU. 85 Kada je u pitanju interni aspekt, trenutna zakonska osnova za finansiranje političkih stranaka niti Političke fondacije: ohrabruje niti spominje usmeravanje javnih sredstava trenutno stanje stvari ka istraživanjima ili političkom obrazovanju. Ipak, i tako, većina političkih stranaka na Kosovu u svom statutu ima neke organe koji su zaduženi za zadatke političkog istraživanja i obrazovanja, što podseća na Nijedna politička stranka na Kosovu nije povezana rad političkih fondacija. Ispod su opisani i upoređeni sa domaćom političkom fondacijom izvan stranačkih statuti političkih stranaka koje su u Skupštini, pre nego struktura u svrhu istraživanja politike i obrazovanja. što se razmotri njihova primena u praksi. Kako je rečeno, Kosovo ima prilično raznoliku lepezu organizacija civilnog društva, koje takođe proširuju Alijansa za budućnost Kosova dodeljuje funkciju Cen- saradnju sa političkim strankama u različitim sferama, tru za istraživanje i strategiju u članu 35 svog statuta. na primer u pogledu preporuka politike ili podstican- AAK je i 2019. osnovao svoju političku akademiju uz ja javne diskusije. U ovom svetlu, saradnja između podršku Vestminster fondacije za demokratiju, ali to političkih stranaka i organizacija civilnog društva je nije deo statuta stranke. U članu 35 se navodi: Alijan- uobičajena, međutim, do sada nijedna politička stran- sa za budućnost Kosova ima Centar za istraživanje ka nije odlučila da uspostavi saradnju sa pridruženom i strategiju koji je Institut namenjen istraživanju i političkom fondacijom. političkim studijama; Centar zadržava svoju nezavisnost u istraživanju i proučavanju; centar se finansira Sa druge strane, političke partije na Kosovu su takođe od AAK i donatora; Upravni savet AAK bira odbor sa uspostavile saradnju sa stranim političkim fondaci- profesionalnim stručnjacima na terenu i odobrava jama. Na Kosovu su prisutne fondacije kao što su osnivačke akte Centra za istraživanje i strategiju.86 I Konrad Adenauer Stiftung (KAS), Vestminster fondacija Centar za istraživanje i strategiju i Politička akademija za demokratiju (WFD), Nacionalni demokratski institut su novijeg datuma, i u statut su dodati u poslednjim (NDI), Friedrich Ebert Stiftung (FES), Friedrich Nau- amandmanima. mann Stiftung (FNS). Ove fondacije sarađivale su sa političkim strankama u pogledu istraživanja, podizanja Interni statut Demokratskog saveza Kosova takođe nivoa kompetencija ili oblikovanja ideološkog profila. predviđa funkcionisanje interne institucije u svrhu U vezi sa ovim, preduzeti pristup ograničio je političke istraživanja. Kao što navodi, delokrug rada fondacije stranke da ili rade sa stranim fondacijama u zasebnoj povezan je sa istraživanjem za potrebe stranke. Član saradnji koja se odnosi na projekte, ili da se oslanjaju 47. Statuta kaže: Fondacija “Ibrahim Rugova” je posebna njihove unutrašnje strukture. na institucija LDK; Fondacija Ibrahim Rugova ima svog lidera, koga bira Predsedništvo DSK na predlog U nedostatku zakona o političkim strankama koji bi se šefa stranke; fondacija ima stručno osoblje, čiji broj bavio njihovim unutrašnjim funkcionisanjem, političke određuje Predsedništvo. 87 Pored ovoga, član 48 navo- stranke na Kosovu trenutno uživaju značajnu slobodi: Fondacija Ibrahim Rugova bavi se sledećim: du u pogledu organizovanja svog unutarstranačkog funkcionisanja. U oštroj suprotnosti sa ovim, un- - Promovisanje Rugovine filozofije, definisane kao: utrašnje funkcionisanje političkih stranaka regulisano Sloboda, nezavisnost i demokratija; je privatnim zakonom u velikoj većini zemalja članica - Političko, društveno i kulturno istraživanje, u interesu

85 KDI. ‘‘Review of Practices of Law on Political Parties’, 2017. Dostupno na: http://kdi-kosova.org/wp-content/uploads/publikime/113-miratimi-i-ligjit-per-partite-politike_eng_final.pdf (pristupljeno17. maja 2020). 86 Alliance for the Future of Kosovo, ‘Statuti’, 30 June 2019. Dostupno na: https://aak-ks.com/statuti/ (pristupljeno17. maja 2020). 87 LDK, ‘Statuti’, May 2016. Dostupno na: https://www.ldk-ks.eu/statuti/ (pristupljeno17. maja 2020).

28 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Demokratskog saveza Kosova (LDK); 1. ISA je telo u okviru PDK koje se bavi studijama i - Obezbeđivanje finansiranja za podršku publikacijama političkim analizama za potrebe PDK. i istraživanjima; 2. Delokrug i rad ISA nadgleda i vodi potpredsednik za - Sprovođenje aktivnosti objavljivanja publikacija; razvoj i javnu politiku. - Saradnja sa fondacijama drugih partija desnog cen- 3. ISA ima obavezu da organizuje forume, okrugle tra; stolove, debate, obuke, konferencije, da prezentuje - Davanje priznanja lokalnim i međunarodnim ličnosti- studije i sprovodi istraživanja u vezi sa političkom ma koje su radile za nezavisnost Kosova, koje su radile situacijom, upravljanjem i drugim aspektima i da sve za demokratizaciju kosovskog društva i njegov privred- to stavi u službu PDK. ni, društveni i kulturni razvoj. 88 3. Na čelu ISA je direktor, koga imenuje Predsedništvo posebnom odlukom. Međutim, na osnovu nalaza koji se mogu pronaći 4. PDK će u ISA takođe angažovati i eksperte koji nisu na Internetu, profil ove fondacije više je povezan članovi PDK. sa izradom radova u pogledu kulturnih i istorijskih 5. Obaveze administracije prema ISA, načinu rada i aspekata LDK. 89 U tu svrhu, moglo bi se pretpostaviti drugim detaljima, regulisane su posebnom odlukom da komponenta istraživanja ovog političkog okvira koju donosi rukovodstvo PDK. ostaje sekundarna u odnosu na publikacije koje se tiču 6. Direktor ISA je odgovoran za glatko funkcionisanje istorije stranke. svakodnevnog rada.91

Statut Demokratske partije Kosova (PDK) takođe ut- Sa druge strane, Samoopredeljenje (Vetevendosje) u vrđuje osnivanje Instituta za studije i analize (ISA), kao članu 78 (d) navodi funkcionisanje Sekretarijata za ide- internog organa. U poređenju sa ostalim strankama, jno-političku formaciju. 92 Istraživačke potrebe pokri- PDK predviđa šire, ali takođe i konkretnije dužnosti za vaju stručni odbori koji su regulisani u organogramu.93 ovaj organ. Statut predviđa da funkcionisanje Instituta Za razliku od ostalih subjekata, funkcionisanje ovog za studije i analize treba da se reguliše konkretnim organa nije utvrđeno statutom, već je u potpunosti rešenjem partijskog rukovodstva. Istovremeno, navodi regulisano unutar partijskih struktura. Politički odbori se da će ISA obuhvatiti i nestranačke članove. Pored su podeljeni u profesionalne sektore slične vladinim ovog organa, omladinski ogranak PDK je osnovao ministarstvima, prema tome mogu se stvarati i ad hoc i Školu aktivizma, koja je odgovorna za komponen- odbori. Pored ovoga, Samoopredeljenje ima svoju tu političkog obrazovanja unutar stranke za mlade Političku školu koja nudi programe političkog obrazo- članove. Škola aktivizma, koja sada nosi naziv Politička vanja u skladu sa ideološkim stavovima Samoopredel- škola, osnovana je krajem 2018. godine, a aktivnos- jenja. Od 2019. godine Škola politike održala je preko ti je započela 2019. godine. Iste godine, Nacionalni 65 aktivnosti ili predavanja na teorijskom nivou i preko demokratski institut (NDI) ponudio je tehničku pomoć 260 predavanja ili diskusija na osnovnom nivou, ukl- za izradu nastavnih planova i programa. 90 U članu 60 jučujući tu sve centre Samoopredeljenja na Kosovu. 94 Statuta PDK se kaže:

88 Ibid. 89 Gazeta Express, ‘Rugova ishte nacionalist i kultivuar’, 4 August 2019. Dostupno na: https://www.gazetaexpress.com/rugova-ishte-nacionalist-i-kultivuar/ (pristupljeno17. maja 2000). Kallxo, ‘Fondacioni Ibrahim Rugova boton veprat e Xhemajl Mustafës’ 24 December 2012. Dostupno na: https://kallxo.com/gjate/fondacioni-ibrahim-rugova-boton-veprat-e-xhemajl-mustafes/ (pristupljeno17. maja 2020). 90 Intervju sa drugim predstavnikom PDK, realizovan preko telefona 2. maja 2020. 91 PDK, ‘‘Statuti’, January 2013. Dostupno na: http://www.pdk.info/statuti/ (pristupljeno17. maja 2020). 92 Vetëvendosje, ‘‘Statuti.’ Dostupno na: https://www.vetevendosje.org/statuti/ (pristupljeno17. maja 2020). 93 A list of questions were submitted to Vetëvendosje. Answers were received by e-mail on 7th of May 2020. 94 Vetëvendosje, ‘Statuti.’ Dostupno na: https://www.vetevendosje.org/statuti/ (pristupljeno17. maja 2020).

29 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Nova kosovska alijansa takođe pominje funkcionisanje obrazovanja, AAK, PDK i Samoopredeljenje osnovali svoje Političke akademije u članu 51 svog statuta. 95 su svoje škole za edukaciju. LDK i NISMA nemaju us- Prema statutu, Politička akademija treba da priprema postavljene interne političke edukativne programe. dokumente i strategije za stranku i da organizuje Školu politike dva puta godišnje. Sa druge strane, Soci- Na osnovu gore opisanih podataka, moglo bi se reći jaldemokratska inicijativa (NISMA) 96 ne sadrži nikakve da Samoopredeljenje i PDK u praksi imaju vodeću odredbe o funkcionisanju organa koji imaju veze sa ulogu, jer su poslednjih godina uspostavili aktivne pro- istraživanjem ili političkom edukacijom. 97 grame političke edukacije za svoje članstvo. Ipak, za razliku od Samoopredeljenja, PDK zaostaje sa funkcion- Odredbe statuta ispitanih subjekata nude dovoljno isanjem svog istraživačkog centra, Instituta za politiku podataka da se stvori utisak da u svim političkim i analizu, iako je takav organ regulisan statutom. LDK strankama postoji struktura koja može da ispunjava je jedina velika stranka kojoj nedostaje interni politički potrebe stranke u pogledu istraživanja i političke i program obrazovanja. Dalje, LDK ima svoju fondaciju građanske edukacije. Kao što se može videti, četiri „Ibrahim Rugova“ za istraživanje, međutim nedostaju partije, AAK, LDK, PDK i AKR trebalo bi da imaju svoje podaci koji bi poslužili za ocenu njegovih rezultata istraživačke centre u skladu sa svojim statutima. Ali rada. Na osnovu njihovih publikacija na Internetu ako se detaljnije analiziraju, ove odredbe imaju ten- može se pretpostaviti da je fondacija više usmerena denciju da budu prilično maglovite u smislu preciznog na istorijska i kulturna istraživanja, a ne na sektorska funkcionisanja istraživačkih centara, a takođe su pov- istraživanja. AAK je napravio napredak u poslednjih ezane i sa prilično širokim odgovornostima. oko godinu dana, izmenama statuta kojima je određe- no funkcionisanje sopstvenog Centra za istraživanje i Ono što je najvažnije, postoje vidljive mane kada je strategiju, mada njegovo funkcionisanje ostaje ne- u pitanju funkcionisanje u praksi. Rezultat ovih is- jasno. Sredinom 2019. godine AAK je osnovao i svoju traživačkih centara je slab, a neki od njih nisu ni u Političku akademiju. Sa druge strane, NISMA je jedina potpunosti funkcionalni . Nemaju javni profil i jedini stranka koja u svom statutu ne dodeljuje funkciju je Institut za studije i analize PDK koji je deo Internet političke fondacije, niti pak ima političku akademiju. stranice stranke (sa kratkim opisom). Dalje, nijedan istraživački rad se ne može naći na mreži, osim nekih Generalno posmatrano, sličnost u karakteristikama je sporadičnih vesti u Internet medijima. U ovom svetlu, ta da, uprkos tome što će istraživački organi verovatno iako se istraživački centri spominju u statutima, oni ne imati svoje budžetske linije, oni imaju perifernu ulogu ispunjavaju svoju svrhu u praksi. Samoopredeljenje je unutar stranke, zbog ograničenog funkcionisanja i jedina velika stranka koja ne imenuje poseban organ učinka. Godišnji budžet koji se dodeljuje istraživačkim u istraživačke svrhe, ali ima Sekretarijat za ideološko- centrima obično je mali. 99 U tom smislu, uprkos političku formaciju i regularne stručne odbore, ukl- zakonskim propisima, njihovo funkcionisanje obično jučujući ovde mogućnost osnivanja ad-hoc odbora, i ometaju finansijski aspekti. Zbog različitih političkih kao takvi, njegovi unutrašnji istraživački organi su do- angažovanja određena politička stranka ima veću bro organizovani i funkcionalni. 98 U pogledu političkog verovatnoću da uloži svoje resurse u druge oblasti, pa

95 AKR, ‘2013. Dostupno na: https://pdfslide.net/download/link/statuti-i-partis-aleanca-kosova-e-re-akrakr-kscomwp-contentuploads201310statuti-finalpdfakr (pristupljeno17. maja 2020). 96 Nisma Socialdemokrate, ‘‘Statuti’, June 2016. Dostupno na: https://www.nisma.info/statuti/ (pristupljeno17. maja 2020). 97 Statuti Srpske Liste i Grupe 6+ nisu mogli da se nađu na Internetu niti da se pribave 98 Intervju sa zvaničnikom PDK, realizovan preko telefona 29. aprila. 99 Ibid

30 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

prema ovom cilju dodeljeni budžet nije dovoljan. 100 Generalno, na osnovu onoga što je rečeno, moglo bi se zaključiti da, iako nijedna stranka nije povezana sa nacionalnom političkom fondacijom, trenutno većina političkih partija na Kosovu nema potpuno funkcionalne unutrašnje strukture i instrumente za izvođenje profesionalnih istraživanja koja bi poslužila kao vodilja za njihove odluke.

100 Ibid

31 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

3.2 rist od poboljšanja ideološke javne rasprave između političkih stranaka. Kao što je pominjano, istorijski Važnost političkih fondacija kontekst perioda devedesetih i vremena UNMIK-a na Kosovu stvorio je značajne specifičnosti za kosovske političke stranke. Jedna od njih odnosi se na slabe ideološke profile koji nisu u stanju da političko nadmetanje zasnuju na doslednim raspravama o politici. Dokazi Koje su praktične posledice nepostojanja organa za pokazuju da politička debata na Kosovu naginje ka istraživanje koji bi usmeravali odluke političkih partija, velikim temama. To bi moglo da se potvrdi činjenicom kao što je ilustrovano gore? Ili, što je još važnije, koja da su u poslednjih pet godina najvažniji razgovo- bi bila dodatna vrednost političkih fondacija u trenut- ri političkih stranaka bili teme poput sporazuma o noj šemi stvari? Postoji čitav niz posledica, od kojih razgraničenju Kosova i Crne Gore, osnivanja Asocijaci- su neke priznali i partijski zvaničnici tokom intervjua/ je srpskih većinskih opština ili dijaloga između Kosova razgovora. i Srbije. Bez obzira na važnost ovih tema, takav pristup ide na štetu i slabljenje ideoloških rasprava između Nepostojanje stručnog konsultantskog tela može da političkih stranaka u odnosu na određene oblasti ugrozi kvalitet ideja o politikama unutar političkih stra- politike. Za nadalje, povećana pažnja usmerena na naka, a kako se politička rešenja stranaka prevode u političko istraživanje kod političkih stranaka takođe bi donošenje odluka u državnim institucijama, posledice obogatila stranačku konkurenciju na Kosovu, stvaran- se proširuju na mnoge nivoe. Na primer, nedostatak jem konsolidovanog političkog spektra u odnosu na profesionalnog istraživanja politike unutar političke političku ideologiju. Ovo bi takođe moglo da podra- stranke nosi veliki rizik od donošenja ad hoc odluka, zumeva i rad na političkim građanskim i edukativnim koje bi se kasnije mogle prevesti u politički program i u programima sa građanima, čime bi se ciljalo na istom toku i u Vladin program. U tom cilju, uspostavl- kosovsko društvo u celini. janje funkcionalnih instrumenata za istraživanja pruži- lo bi veliku prednost političkim strankama na Kosovu, Sveukupno posmatrano, između ostalog, političke povećanjem broja političkih odluka zasnovanih na fondacije bi mogle da igraju ozbiljnu ulogu u bavljen- dokazima. ju gore pomenutim pitanjima, naime, povećanjem kvaliteta istraživanja politika za političku stranku, Pored toga, podsticanje diskusija o sektorskom uključivanjem nestranačkih članova u debatu o politici znanju moglo bi da otvori vrata većem angažovanju i doprinos unapređenju ideoloških rasprava. Ipak, i nestranačkih eksperata. Prelaskom na diskusije o tako, reći da bi bilo koristi od ovih preporuka je samo sektorskim znanjima, ne samo da bi nestranačkim iznošenje očiglednog, pa se i dalje postavlja pitanje: članovima ponudili platformu da podele svoja znanja i kako se ovi instrumenti mogu organizovati u slučaju iskustva, već bi i kreiranje politike učinili inkluzivnijom. Kosova? Zbog toga što ne žele da se identifikuju sa političkom frakcijom na fragmentiranoj političkoj sceni koja je obeležena snažnom političkom polarizacijom, eksperti se možda ustručavaju da se angažuju sa političkim strankama. Političke fondacije koje deluju izvan struktura političkih partija predstavljaju način da se ta prepreka prevaziđe.

Uz ovo, javna debata na Kosovu bi imala veliku ko-

32 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

pridružene političke stranke, funkcionišući na taj 4 način kao zasebni entiteti. Model A podrazumeva da će fondacije i dalje biti prihvatljive za javno finansir- Modeli političkih anje, ali samo na osnovu projektnih aplikacija, koje fondacija za slučaj se zasnivaju na konkurentnosti, u skladu sa posto- jećim zakonodavstvom. U tom smislu, prihvatanje Kosova ovog modela podrazumevalo bi da će finansiranje fondacija uglavnom biti obezbeđeno spoljnim donacijama. Fondacije bi morale da se dosledno uključu- Da bismo odgovorili na pitanje iz prethodnog odel- ju u pojedinačne aktivnosti prikupljanja sredstava jka, u nastavku će biti predložena dva modela. Ovi kako bi se osigurala njihova održivost. modeli mogu da posluže kao platforma za podsticanje istraživanja politike i građanske edukacije za Kao što je prikazano, javni fondovi su presudno važni političke stranke na Kosovu. za funkcionisanje fondacija u više zemalja. Međutim, ove modele je prilično teško ponoviti u smislu prav- Model A - Političke fondacije kao NVO nog okvira zbog specifičnih karakteristika konteksta svake države. Uzimajući za primer Nemačku, javna Izgleda da je „ponavljanje“ modela političkih fondaci- sredstva za fondacije legitimisana su mišljenjem ja iz susedne Albanije i Srbije najprihvatljiviji metod Ustavnog suda iz 1986. godine, koji je priznao da za organizovanje političkih fondacija na Kosovu. Ovaj javno finansiranje fondacija nije protivustavno. U model podrazumeva da političke stranke imenu- slučaju Kosova, zakonska ograničenja proizilaze ju određenu postojeću NVO kao svoju partnersku iz Uredbe 04/2017 o kriterijumima, standardima i fondaciju ili da podrže osnivanje nove organizacije u procedurama o javnom finansiranju NVO.102 Uredba skladu sa Zakonom br. 06/L-043 o slobodi udruživan- proizilazi iz Zakona br. 03/L-048 o upravljanju javnim ja u nevladine organizacije. 101 Imajući koristi od čin- finansijama i odgovornosti.103 Uredba napominje da jenice da su procedure za registraciju NVO-a kraće, se javna sredstva za NVO daju na osnovu transpar- a uz to i većim delom elektronske, proces bi trajao entnih otvorenih poziva nadležnih institucija (Skupš- maksimalno nekoliko nedelja. U slučaju da politička tine, Kabineta premijera, ministarstava, opština 104 stranka prepozna neku postojeću NVO kao svog itd.), na osnovu kratkoročnih projekata ili programa. pridruženog partnera, političke stranke bi izdale Na osnovu toga model globalnih subvencija, konk- dokument ili izjavu kojom fondaciju prepoznaju kao retno sredstava iz državnog budžeta, raspoređenih srodnu organizaciju, i to na osnovu interne odluke. u političke fondacije, izgleda neprimenjivo za slučaj Kosova, ili bi u drugom slučaju bilo potrebno neko- Na osnovu ovog modela, fondacije bi imale ključnu liko zakonskih amandmana. zakonsku, finansijsku i funkcionalnu nezavisnost od

101 Kosovo Assembly. LAW NO. 06/L-043 ON FREEDOM OF ASSOCIATION IN NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS, 15 April 2019. Dostupno na: https://gzk.rks-gov.net/ActDocu- mentDetail.aspx?ActID=19055 (pristupljeno17. maja 2020). . 102 Ministry of Finance of the Republic of Kosovo. Regulation Mf- Nr- 04/2017 on Criteria, Standards and Procedures on Public Funding of NGOs, 2017. Dostupno na: https://mzhe- ks.net/repository/docs/RREGULLORE_MF_-_NR_-_04_2017_MBI__KRITERET_STANDARDET_DHE__PROCEDURAT_E_....pdf (pristupljeno17. maja 2020). 103 Kosovo Assembly. Law No. 03/L-048 on Public Financial Management and Accountability, 2008 (amended later). Dostupno na: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2524 (pristupljeno17. maja 2020). 104 Government of Kosovo- Prime Minister Office. RAPORT VJETOR PËR MBËSHTETJEN FINANCIARE PUBLIKE PËR ORGANIZATAT JO-QEVERITARE NË REPUBLIKËN E KOSOVËS PËR VITIN 2018. Dostupno na: http://kryeministri-ks.net/wp-content/uploads/2019/07/Raporti-për-financim-të-OJQ-ve-2018-shqip.pdf (pristupljeno17. maja 2020).

33 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

Tačka koja takođe čini ovo gore pomenuto prob- nekonvencionalnim sugestijama. lematičnim odnosi se na reakciju javnosti kada bi pokušaj takvih zakonskih izmena bio brz. Velika je Jedna od najvećih prednosti Modela A je, dakle, verovatnoća da će se proces shvatiti kao pokušaj nezavisnost političke fondacije (pravna, finansijska i političkih stranaka da iskoriste javna sredstva za svo- funkcionalna). Dalje, takav nivo nezavisnosti takođe je potrebe. Ovo bi zauzvrat moglo da izazove snažne može da podstakne legitimitet fondacije u odnosu primedbe organizacija civilnog društva i građana, na ostale aktere, konkretnije građane i ostale nestra- čime bi se ugrozila ideja o političkim fondacijama. načke članove, OCD, akademiju itd. Ne samo da bi se Gledano iz šire perspektive, važan aspekt koji legit- lakše stvorile mogućnosti da se u aktivnosti uključe imiše javno finansiranje političkih fondacija u zem- nestranački eksperti, već bi se poboljšao i položaj ljama kao što su Nemačka, SAD ili Velika Britanija fondacija u javnom mnjenju. Ukratko, fondacije bi jeste i njihovo angažovanje u inostranstvu. Suprotno imale svoj glas u javnosti i na taj način bi imale prili- ovome, kako međunarodni aspekt za Kosovo ne ku da doprinesu različitim debatama u društvu kao bi bio validan, ideja o fondacijama povezanim sa nezavisni akteri. političkim strankama podrazumevala bi da se njihov delokrug rada tiče samo nacionalnog nivoa. Rad fon- Dakle, Model A podržava nekoliko dole navedenih dacija u malim zemljama poput Kosova uglavnom je prednosti: koncentrisan na saradnju sa pridruženom političkom strankom. Stoga, model A nudi način za zaobilaženje o Povećana naučna i istraživačka objektivnost, i rešavanje ovih pitanja. omogućena time što ne mora da se angažuje u izbornom nadmetanju; Sve u svemu, osim činjenice da bi se ovaj model o Prilika da se uspostavi konstruktivna debata mogao odmah primeniti jer nisu potrebne zakonske sa službenom linijom partije, postavljajući tako iza- izmene, on takođe podržava i nekoliko prednosti zove za prevladavajuće ideje; za dugoročno funkcionisanje fondacija. Jedan od o Finansijska i pravna nezavisnost, kao i funk- njih odnosi se na objektivnost u istraživanju, zbog cionalna nezavisnost u svakodnevnom funkcionisan- toga što se ne mora aktivno uključivati u izbornu ju; konkurenciju. Kao rezultat, ljudstvo organizacije o Jači legitimitet u javnom mnjenju zbog toga imalo bi luksuz da se u potpunosti koncentriše na is- što se posmatraju kao nezavisni subjekti; traživačke i političko-obrazovne aktivnosti, zbog čega o Bolje mogućnosti za angažovanje pojedinaca bi bili van stranačke konkurencije i političkog razvoja koji nisu članovi partije i veće prilike za saradnju sa događaja. Ovi preduslovi su ključni za objektivnost širom lepezom partnera i OCD. i kvalitet proizvedenog istraživanja, ali i za svakod- nevni rad uopšte. Dalje, rad političkih fondacija izvan Ipak, uprkos ovim prednostima, model je takođe margina stranke takođe bi omogućio različite tokove izložen i izazovima. Kao što je gore diskutovano, mišljenja i ideja, dovodeći tako u pitanje prevlada- potreban je strog revizorski nadzor kako bi se osig- vajuće ideje o kojima se diskutuje u stranci. Dok će uralo da finansiranje fondacija ostane u potpunosti političari biti veoma zaokupljeni izbornim pitanji- odvojeno od političkih stranaka. Ovde treba obratiti ma, istraživači su vođeni podacima i orijentisani ka posebnu pažnju na privatne donacije koje bi se efikasnosti odluka koje se tiču politike. Kao rezultat mogle prikupljati. Privatne donacije takođe obično toga, političke fondacije mogle bi da imaju delokrug predstavljaju izazov za finansiranje političkih strana- rada koji bi hranio političku stranku inovativnim i ka u mnogim zemljama, uključujući i Kosovo, pa bi se

34 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

ista zabrinutost odnosila i na političke fondacije. promenilo praksu stranke i zahtevalo bi pronalazak modusa vivendi, kako bi se uspostavila koegzistenci- Postoji još jedan aspekt koji se odnosi na finansiranja i saradnja između političkih stranaka i fondacije i povezan je sa raspoloživošću sredstava. Fondaci- ja. Do sada su političke stranke na Kosovu sledile je bi morale da izdvoje ozbiljan deo svog vremena za konzervativni pristup pri promenama svog tradicio- prikupljanje sredstava, pisanje projekata-prijava, kao nalnog načina funkcionisanja, pa je, čini se, Model A i z ispunjavanje obaveza kao što je izveštavanje za izvodljiv tek posle kampanje podizanja svesti ru- donatore. To ih stavlja u prilično nesiguran finansijs- kovodstva i struktura političkih stranaka. ki položaj, slično kao i većinu nevladinih organizacija. Sa druge strane, neprihvatanje potrebnih sredstava Za zaključak u vezi sa ovim o čemu se diskutovalo, može rezultirati neuspehom u postizanju ciljeva uprkos tome što se smatra poželjnijom opcijom, fondacije, ali i umanjivanjem podrške pridruženoj primena modela A i dalje nosi nekoliko izazova koji političkoj stranci. U hipotetičkoj situaciji, određena zahtevaju ozbiljnu pažnju: politička stranka može se naći u nepovoljnoj situaciji prema svojim rivalima, zbog nemogućnosti o Finansiranje fondacija i partija bi trebalo po pridružene fondacije da ponudi podršku u sličnom svaku cenu da ostane zasebno; obimu. U tu svrhu se može reći da bi finansiranje o Posebne pažnja treba da se posveti pri- moglo da predstavlja jedan od najvažnijih izazova u vatnim donacijama, naročito onima čiji je izvor funkcionisanju političkih fondacija. nepoznat; o Veliki vremenski periodi potrošeni na zadat- Dalje, možda će biti potrebno neko vreme da se ke u vezi sa prikupljanjem fondova mogli bi da budu izgradi odnos između političke stranke i fondaci- smetnja za podršku koju fondacija treba da pruža je. Ovo je zato što su političke stranke navikle na svojoj pripadajućoj partiji; interne procedure i određeni način funkcionisanja. o Sposobnost da se utiče na ishod odluke U stvari, fondacije bi mogle da imaju veliki uticaj svoje političke partije može da zahteva određeni kako u funkcionisanju stranke, tako i u vezi sa do- vremenski period. netim odlukama, dovodeći dalje u pitanje postojeće prakse. Međutim, ovaj uticaj bi takođe mogao zahte- vati određeni vremenski period kako bi se izgradilo poverenje, kao što se obično zahteva pri promeni postojećeg sistema koji je oblikovan tokom većeg vremenskog perioda.

Može se postaviti i legitimno pitanje: zašto Model A do sada nije primenjen? Jednom rečju, s obzirom na to da je potrebno zakonodavstvo, zašto se političke stranke nisu odlučile da se pridruže NVO? Odgovor na ovo pitanje uglavnom se svodi na nedostatak političke volje. Da bi se Model A učinio mogućim potrebna je velika količina posvećenosti, energije i internih diskusija od strane političkih stranaka. Kao što je gore navedeno, osnivanje fondacija takođe bi

35 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

MODEL B - Zakonske izmene načinjene radi us- 1.5. finansiranje aktivnosti parlamentarnih grupa.105 postavljanja „obeleženog“ primernog modela U izmenjenom zakonu nova odredba bi navodila da Model B bio bi primenjen tek nakon izmene zakona se sredstva mogu koristiti u gore pomenute svrhe. o finansiranju političkih stranaka. To nije nima- Da bi se osigurala dalja institucionalizacija procesa, lo lako. Kao što je gore diskutovano, vodile su se zakon bi mogao takođe da doda posebnu odredbu žestoke borbe za usvajanje izborne reforme i izmene za zadatke istraživanja i edukacije, a i da zameni reči zakona o finansiranju političkih stranaka na Kosovu; „može da se koristi“ rečima „treba da se koristi“. oba ova procesa su bila odložena. Dalje, trenutni Zakon bi, prema tome, mogao da propisuje sledeće: zakonski okvir je hendikepiran zbog nepostojanja „x procenat sredstava treba da koristi za potrebe posebnog zakona o političkim strankama. Zbog toga, istraživanja i edukacije od strane svake političke primena Modela B ne zavisi samo od političke volje, partije.“ već i od nekoliko zakonskih izmena u cilju rešavanja pravnih praznina u vezi sa aktivnostima političkih Razlika između ovih modela je u tome što Model B stranaka. ne predviđa osnivanje političkih fondacija kao NVO, Izmenjeni i dopunjeni zakonski okvir najbolje bi se već podržava rad unutrašnjih partijskih organa, organizovao oko konkretnog zakona o političkim naime istraživačkih centara i programa političk- strankama. Jedna verzija bi mogla biti spajanje og obrazovanja. Iako se Model A preporučuje kao sa izmenjenim zakonom o finansiranju političkih prvi izbor, Model B takođe ima nekoliko pozitivnih stranaka, stvarajući tako sveobuhvatan zakon. Po aspekata. Važan afirmativan aspekt leži u činjenici drugoj verziji, zakon o političkim strankama i zakon da bi bila iskorenjena mogućnost da političke partije o finansiranju političkih stranaka ostali bi razdvoje- koriste političke fondacije kao kanale za finansijske ni. Najvažnije je da se za primenu Modela B izmene transakcije. U ovom svetlu bilo bi prevaziđeno po- zakonske odredbe koje uređuju trošenje javnih tencijalno pitanje sumnjivih donacija. fondova od strane političkih stranaka stavljanjem odredbe o „zabeleženoj“ vrednosti. To podrazume- Dalje, još jedan pozitivan aspekt bila bi osigurana va da zakon predviđa da javna sredstva dodeljena sredstva. Oslobađanje od dužnosti prikupljanja političkoj stranci treba da se koriste i za istraživanje i sredstava smanjilo bi rizik da programi i aktivnosti obrazovanje. fondacija budu ugroženi zbog nedostatka sredstava. Postojeći zakon uređuje trošenje javnih sredstava od U Modelu B svaka strana bi imala ekvivalentan strane političkih stranaka, kako sledi: iznos subvencija koji bi bio osiguran zakonom. Još Fondovi se smeju koristiti za sledeće svrhe: jedan pozitivan aspekt toga što nema aktivnosti na 1.1. finansiranje redovnih aktivnosti prikupljanju sredstava jeste više vremena na raspo- političkih subjekata; laganju za implementaciju projekta. Sveukupno 1.2. finansiranje ogranaka političkih subjekata; posmatrano, Model B mogao bi da izazove izvestan 1.3. finansiranje odgovarajućih jedinica organizacije unutrašnji šok u funkcionisanju političkih stranaka žena i omladine u dotičnom političkom subjektu; na Kosovu, pa bi se takođe moglo pretpostaviti da bi 1.4. finansiranje predizbornih i izbornih aktivnosti se poboljšala unutrašnja diskusija i delovanje. Pozi- političkih subjekata; tivan aspekt bi se tu odnosio na unošenje promena

105 Kosovo Assembly. LAW NO.04/L-058 ON AMENDING AND SUPPLEMENTING THE LAW NO. 03/L-174 ON FINANCING POLITICAL PARTIES. Dostupno na: https://gzk.rks-gov.net/ ActDocumentDetail.aspx?ActID=2795 (pristupljeno17. maja 2020).

36 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

putem uticaja na stranačke strukture. naprotiv, njihov angažman sa građanima (ali i u inostranstvu) značajno je doprineo negovanju njihove Na osnovu onoga što je navedeno u tekstu gore, zaostavštine, proširivanju delokruga njihovog rada Model B ima nekoliko prednosti: i definisanju njihove misije. Model B nudi suprotno, fokusirajući se na partijske unutrašnje organe za o Manje mogućnosti za zloupotrebe fondova istraživanje i obrazovanje, previđajući tako zajednički kroz korišćenje fondacije kao kanala za finansiranje rad fondacije sa građanima, akademskim ili drugim partija; nevladinim organizacijama. Njegova jedina ciljna o Obezbeđeni fondovi za funkcionisanje fon- grupa i publika jesu političke partije i njihovo član- dacije, dakle garancije za njen tekući rad; stvo. Čini se da Model A izgleda ima izvesnu pred- o Više vremena koje se posvećuje istraživan- nost, zato što je organizovan kao poseban entitet jima politika i političkoj edukaciji, zato što su oslo- koji može da komunicira sa različitim političkim i bođeni od zadataka u vezi sa prikupljanjem fondova; društvenim akterima, konkretnije građanima, OCD i o Promene u internom funkcionisanju akademskim krugovima. političkih partija preko novih organa. Na osnovu ovoga što je rečeno, nedostaci Modela B Sa druge strane, model B takođe ima neke nedostat- su: ke koji mogu ometati, možda čak i nadmašiti prednosti. Prvo i najvažnije, njegova primena zavisi od o Potreban je niz zakonskih amandmana da bi niza važnih zakonskih izmena. Na osnovu trenutne se omogućila implementacija; političke konstelacije i konteksta na Kosovu, trebalo o Postoji rizik da bi istraživački centri koji su or- bi dosta vremena da se ovi amandmani implementi- ganizovani kao partijski organi proizvodili ideje koje raju. Zato izgleda da su izazovi postizanja pravne os- su previše slične konvencionalnoj liniji razmišljanja u nove za implementaciju modela trenutno preveliki. partiji; o Neuspeh da se putem svojih aktivnosti ost- Dalje, ako se hipotetički primeni Model B, ostaje dile- vari uticaj u društvu kao celini. ma u kojoj meri interni organ može da transformiše prevladavajuće ideje stranaka. Iako bi novi organi mogli da promene način funkcionisanja partijskih struktura, još uvek postoji očigledan rizik da predstavljene ideje mogu biti previše slične preovlađu- jućoj i tradicionalnoj liniji stranke. U prilog tome govori i činjenica da će oni koji rade u istraživačkim centrima uglavnom biti članovi stranke.

Status i položaj političkih fondacija u mnogim zemljama često zavisi od angažovanja sa raznim akterima, dakle ne samo sa političkim strankama. Štaviše,

37 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

4.1 Na osnovu važećeg zakonodavstva, najviše upravno Organogram političkih telo fondacije ili instituta je Upravni odbor koji se sastoji fondacija od najmanje tri člana, dok je najviše upravljačko telo udruženja Skupština članova koja se sastoji od svih čla- Za Model A, koji obrađuje funkcionisanje političkih fon- nova.108 Da bi ličio na nemački model, ali i da se podra- dacija u svojstvu NVO, ostaje dilema u vezi sa njihovim zumeva članstvo sa članovima stranke koji bi imali ulogu pravnim statusom, tačnije kako da se registruju. Kao što u odlučivanju, registracija fondacije kao udruženja čini je primećeno u Nemačkoj, većina organizacija ima status se prikladnijom. O unutrašnjem funkcionisanju NVO, udruženja. U slučaju Kosova, sadašnji zakon predviđa da osim centralnog tela, treba da se odluči u statutu. NVO mogu da se registruju kao udruženja, fondacije ili instituti. 106 Na osnovu toga, političke fondacije mogu se Predloženi model podrazumeva da će, ukoliko se registrovati u bilo kojoj od navedenih kategorija. političke fondacije registruju kao udruženja, Skupština članova izabrati Upravni odbor. U slučaju fondacije ili Ovde je bitna razlika to što fondacije, za razliku od instituta, najviši organ upravljanja bi bio Upravni odbor, udruženja ili instituta, nemaju članstvo. Zapravo, a on bi birao druga tela. Podela odeljenja vrši se u imati članstvo (koje se uglavnom sastoji od članstva u svrhu obuhvatanja stubova istraživanja i edukacije, ali političkoj partiji) kao glavno upravljačko telo omoguća- i za podršku unutrašnjem funkcionisanju NVO. Podela va da u stranci aktivno bude deo odluka. Ovo može da odeljenja bi mogla da ostane ista, bez obzira na pravni bude važan faktor zašto su političke fondacije u mnogim status fondacije. zemljama registrovane kao udruženja. To znači da se sva tela fondacija sastoje od članstva pridružene stranke. Treba istaći razliku, jer u slučaju Nemačke političari- ma na vodećim pozicijama još uvek nije dozvoljeno da imaju sličnu poziciju u fondaciji. 107

106 Assembly of Kosovo. LAW NO. 06/L-043 ON FREEDOM OF ASSOCIATION IN NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS, 15 April 2019. Dostupno na: https://gzk.rks-gov.net/ActDocu- mentDetail.aspx?ActID=19055 (pristupljeno17. maja 2020). 107 Mohr, Alexander. The German political foundations as actors in democracy assistance.’ Universal-Publishers, 2010. 108 Assembly of Kosovo. LAW NO. 06/L-043 ON FREEDOM OF ASSOCIATION IN NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS, 15 April 2019. Dostupno na: https://gzk.rks-gov.net/ActDocu- mentDetail.aspx?ActID=19055 (pristupljeno17. maja 2020).

38 Političke fondacije: Modeli za Kosovo

ka i fondacija, što bi doprinelo de-legitimizaciji ideje 5 o političkim fondacijama. Ovaj model je primenjen i Zaključak u susednim zemljama Kosova, Albaniji i Srbiji. Ipak, mada postoji zakonska osnova i postoje i koristi za politički sistem koje su obimne, primena mod- Iako je Kosovo, kao i druge zemlje Zapadnog Bal- ela i uspostavljanje političkih fondacija na Kosovu i kana, prešlo na demokratiju tokom poslednjih dalje zavise od političke volje. Kada bi se ovaj model decenija, još uvek je prisutan niz izazova koji se mogao primeniti u praksi, to bi pogodovalo zajed- takođe odnose i na funkcionisanje političkih parti- ničkoj debati i konsenzusu političkih partija. Ovo ja. U vezi sa ovim pitanjem, studija je ponudila bi moglo da poveća legitimitet fondacija u očima sveobuhvatnu diskusiju o političkim fondacijama. građana i birača. Pored toga, iako se proces u velikoj Stav je je da političke fondacije mogu da poboljšaju meri oslanja na političku volju, potrebno je više toga. funkcionisanje političkih stranaka putem rada na Da bi se političke fondacije uspešno instalirale i da istraživanjima i preko političke edukacije na Kosovu. bi im se omogućilo da iskoriste i ostvare svoj puni To bi se postiglo uglavnom kroz povećanje količine potencijal, jednako je važno da se razvija i kampanja političkih odluka zasnovanih na dokazima, preispi- za podizanje svesti građana, OCD i različitih drugih tivanjem konvencionalnih mišljenja u strukturama grupacija u vezi sa ulogom koju političke fondacije političkih stranaka, podsticanjem ideološke debate mogu da igraju, i to ne samo u okviru političkog širom političkog spektra, povećanjem informisanosti sistema, već u društvu u celosti. Samo zajednički građana o političkom sistemu, povećanjem kapacite- učesnički poduhvat i nastojanja koja vode političke ta mladih lidera tako da ih pripreme za javne funk- stranke da uspostave političke fondacije verovatno cije i negovanje demokratskih elemenata političke bi imali dugoročan pozitivan uticaj na političku kultu- kulture. Generalno, studija iznosi da političke fon- ru Kosova. dacije mogu da osveže unutrašnje funkcionisanje političkih stranaka na Kosovu, pošto imaju pozitivan transformativni efekat.

Na osnovu iznetih diskusija i argumenata, predstavl- jena su dva modela. Tvrdi se da bi Model A pred- stavljao najadekvatniji format za organizovanje funkcionisanja političkih fondacija na Kosovu. Na osnovu ovog modela, fondacije bi bile regulisane kao NVO, u skladu sa važećim zakonskim okvirom. Fondacije bi se za svoje finansiranje oslanjale na mogućnosti za prikupljanje sredstava. Za razliku od mnogih evropskih zemalja, ovo bi ograničilo javne fondove za fondacije. Pored zakonskih ograničenja koja zabran- juju finansiranje fondacija putem globalnih subvencija, ovaj model se smatra najboljom opcijom, zbog smanjenih mogućnosti za eventualne sumnjive transakcije sredstava i fondova između političkih strana-

39 ka