Welkom Bij Het Sigmaproject Durmevallei

Welkom bij het Sigmaproject Durmevallei © Vilda - Yves Adams Yves - Vilda © De komende jaren staat er langs de Durme in Hamme, Inhoud Temse, Waasmunster, Zele en Lokeren een groot project op stapel. Enkele jaren geleden begon de Vlaamse overheid er met de voorbereidingen van het Sigmaplan. Het doel: 4 minder overstromingen vanuit de Schelde en haar zijrivieren, De Durmevallei, natuurherstel langs de rivieren én mogelijkheden voor één en al water wandelaars en fietsers om aan het water te genieten. 6 Het Sigmaproject Durmevallei, een pro- Antwerpen en Vlaams-Brabant krijgen een ject van Waterwegen en Zeekanaal NV en nieuwe inrichting. Het Sigmaplan in het Agentschap voor Natuur en Bos, heeft jouw buurt: veiligheid, als doel de Durme haar veerkracht terug te Wie onderneemt dat ambitieuze project? 4 natuur en recreatie in één geven. Zo beschermen we de regio beter Twee diensten van de Vlaamse overheid De Durmevallei, één en al water tegen overstromingen, krijgt de magnifieke werken samen. Waterwegen en Zeekanaal Durmenatuur een boost en wordt de streek (W&Z) staat in voor het waterbeheer; het 8 nog aantrekkelijker voor wandelaars en fiet- Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) zorgt sers. De ruime omgeving van de Durmevallei voor de natuurontwikkeling. De projectgebieden van verandert in een adembenemend gebied, Lokeren tot Hamme waar het aangenaam wonen en leven is. Een In deze brochure maak je uitvoerig kennis blijvend geschenk voor onszelf, onze kinde- met het Sigmaplan in de Durmevallei. We ren en kleinkinderen. tonen je welk project gepland is in jouw omgeving en wat er de komende maanden en 10 Deel van het Sigmaplan. Het Sigmaproject jaren te gebeuren staat. Een actuele stand Natuur en veiligheid gaan Durmevallei is geen alleenstaand project. van zaken vind je op www.sigmaplan.be. Het maakt deel uit van het Sigmaplan, een hand in hand toekomstgericht project voor meer water- Info? Vragen? Neem contact op met veiligheid en natuur in de valleien van de de projectleiders, Hans Quaeyhaegens Schelde, Dijle, Nete, Kleine Nete en Grote van W&Z en Elias Verbanck van het ANB. 12 8 Nete, Demer en Zenne. Tientallen vallei- Hun contactgegevens vind je op de gebieden in de provincies Oost-Vlaanderen, achterflap van deze brochure. Waardevolle natuur in jouw De projectgebieden van Lokeren tot Hamme achtertuin

14 Landbouwers helpen

15 Wandelen en fietsen langs de Durme 12 16 Waardevolle natuur in jouw achtertuin

PROJECTBROCHURE BOVENDIJLEDURMEVALLEI | 02 | 02 03 | PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI De Durmevallei, één en al water

Ooit was de Durme een lange rivier, die ontsprong Getijden op de Durme? De wateroverlast rond de Durme is bijna le- gendarisch. Maar hoe komt het dat de ooit zo rad kronkelende rivier in West-Vlaanderen en ter hoogte van Hamme in de haar waterstroom niet meer aankan? Daar zijn verschillende oorzaken Schelde uitmondde. In de loop der eeuwen is duchtig voor. Een ervan is de getijdenwerking. Twee keer per dag, bij vloed, wordt zeewater in de monding van de Schelde gestuwd. Die vloedgolf ingegrepen in de loop van die rivier, waardoor de zet zich voort in alle zijrivieren en stuwt ook daar het water op. Van Lo- keren tot de monding in de Schelde is ook de Durme onderhevig aan Durme vandaag een getijdenrivier is van Hamme tot het getij. Twee keer per maand is het getij extra uitgesproken. Door een Lokeren. Het Sigmaplan wil de Durmevallei veiliger samenspel van maan en zon ontstaat er springtij, waarbij het hoogwa- ter hoger komt dan bij een normale vloed. Valt het springtij samen met maken en tegelijk haar natuurwaarden versterken. een straffe noordwesterstorm, dan spreken we van een stormvloed. De getijdengolf die via de Schelde de Durme binnendringt, is dan extra krachtig. Die situatie is niet zonder gevaar: bij extreme hoogwaterstan- den kunnen er bressen ontstaan in de dijken. Het wassende water zet dan weilanden, straten en woningen blank.

Moeilijke afwatering door verzanding. Maar naast de getijdenwer- Met het Sigmaplan breekt een nieuw tijdperk aan voor de Durmevallei, waarin king is er nog een andere flessenhals: de Durme slibt langzaam dicht. plaats is voor mens, natuur en landbouw. © Vilda - Yves Adams Yves - Vilda © Er stroomt bijna geen water meer van de bovenloop richting monding. Dat is een gevolg van de aanleg, jaren geleden, van een scheidingsdam stroomafwaarts van Lokeren. De scheidingsdam heeft een belangrijke De Durme, een bewogen functie: hij beschermt Lokeren tegen de getijden. Voorbij de dam zijn geschiedenis er geen getijden meer; stroomafwaarts van de dam laten ze zich wel nog voelen. Maar de dam heeft een vervelend bijeffect: verzanding. Zelf ken je de Durme waarschijnlijk vooral als de kronkelende Het resultaat is een dichtslibbende rivier, die bij hevige regen niet in rivier die door Hamme, Temse, Waasmunster, Zele en Lokeren staat is om het water af te voeren. Vooral ter hoogte van Lokeren, Zele vloeit. Maar de Durme heeft al een woelige geschiedenis ach- en Waasmunster is de afwatering van de Durme penibel. ter de rug. Zo was de middeleeuwse Durme aanzienlijk langer. Met grootscheepse bagger- Ze ontsprong tussen Beernem en Aalter in West-Vlaanderen werken wordt de verzande Ruimte voor water tussen Lokeren en Hamme. Om het probleem en stroomde dan oostwaarts naar de Schelde. De aanleg van Durme weer vrijgemaakt. blijvend aan te pakken is in het kader van het Sigmaplan een pakket het kanaal Gent-Terneuzen in de negentiende eeuw scheid- van maatregelen in voorbereiding. Die maatregelen moeten de rivier de de rivier echter van haar bovenloop, de Moervaart. Daar- beveiligen tegen overstromingen én de natuur herstellen. Het Sigma- door verloor de rivier een belangrijk deel van haar natuurlijke plan voor de Durme omvat de aanleg van een nieuw gecontroleerd watertoevoer. De snelheid waarmee het water bij laagtij naar overstromingsgebied, ontpolderingen en wetlands. Die geven de Dur- zee stroomt, vertraagde sterk. Hiermee begon de verzanding me meer ruimte en verminderen de wateroverlast in het omliggende van de benedenloop van Lokeren tot Hamme, het gedeelte gebied. Terwijl de eigenlijke Sigmawerken in voorbereiding zijn, wordt van de rivier dat vandaag de naam Durme draagt. Door de het prangende probleem van de verzanding al aangepakt met onder- bouw van een dam in Lokeren in 1953 werden de gebieden houdsbaggerwerken. De hernieuwde dynamiek van het water zal slib- stroomopwaarts wel beschermd tegen overstromingen, deeltjes loswrikken en stroomafwaarts meevoeren. maar rukte tegelijk de verzanding verder op. Bovendien ver- dwenen verschillende schilderachtige rivierkronkels in functie van de scheepvaart. Met het Sigmaplan breekt een nieuw tijdperk aan voor de Durmevallei, waar plaats is voor mens, natuur en landbouw. © Vilda - Yves Adams Yves - Vilda ©

PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI | 04 05 | PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI Het Sigmaplan: veiligheid, natuur en recreatie in één

Dijken én overstromingsgebieden. 1976: tijdens een zware stormvloed zetten de Schelde en haar zijrivieren over heel Vlaanderen grote Ontpoldering maakt Durme oppervlakten blank. Vooral Antwerpen, Ruisbroek en sommige gebie- robuuster Hedwige- den in Oost-Vlaanderen worden zwaar getroffen. De menselijke en ma- Prosperproject S Potpolder Lillo teriële schade is enorm, en de overheid beslist dat een betere bescher- che lde Binnen het Sigmaplan is ontpoldering een van de tech- ming tegen overstromingen uit de getijdenrivieren noodzakelijk is. Die nieken die helpen om rivieren opnieuw ruimte te geven en Fort Sint-Filips - Noordkasteel bescherming komt er in de vorm van het Sigmaplan, een vindingrijk het ecosysteem weer veerkrachtig te maken. Maar hoe gaat plan gebaseerd op twee pijlers. Langs de Schelde en haar zijrivieren Antwerpen ontpoldering precies in zijn werk? Projectingenieur Hans Schelde worden de dijken verhoogd én komt er een ketting van overstromings- Quaeyhaegens van W&Z geeft tekst en uitleg. Antwerpse Scheldekaaien gebieden. Rivieren hebben ruimte nodig om te kunnen stromen en Nete en Kleine Nete overstromen. Het Sigmaplan past helemaal in die filosofie van ‘ruimte Wat is een ontpoldering? Kleine Nete Kruibeke-Bazel-Rupelmonde voor water’. Gecontroleerde overstromingsgebieden slaan het water Hans Quaeyhaegens: “Ontpolderen betekent: land teruggeven aan de rivier. Je zou het ook ‘rivierwinning’ kunnen noemen. Eerst Schouselbroek tijdelijk op wanneer een hoge vloedgolf de Schelde binnenrolt. Durmevallei Grote Nete trekken we landinwaarts een nieuwe dijk op. Vervolgens worden Oudbroek- Rupel Schelde er openingen gemaakt in de oude dijk. Zo wordt de rivier bin- Durme Schellandpolder Vallei van de Grote Nete Maar het Sigmaplan is meer dan veiligheid. In de loop van de Lippenbroek nengelaten in een gebied dat omringd is met dijken. De getijden Gent jaren ging langs de Schelde en haar zijrivieren heel wat waardevolle Zeeschelde Vlassenbroek Dijlemonding krijgen er opnieuw vrij spel: het ontpolderde gebied overspoelt Gentbrugge-Melle natuur verloren. In de projectgebieden van het Sigmaplan worden Kalkense Meersen Wal-Zwijn Mechelen bij vloed, maar het water trekt zich weer terug bij eb. Op die ma- Boven- Zeeschelde maatregelen getroffen om die bijzondere leefplekken voor de natuur Zenne Dijle Dender nier ontstaan getijdengebieden met slikken en schorren.” Bovendijle Ringvaart Schelde opnieuw kansen te geven. Er werden voor heel het Schelde-estuarium Demervallei Bastenakkers-Ham Demer natuurdoelstellingen geformuleerd, zowel voor soorten als habitats. En Waarom zijn die gebieden belangrijk? het prachtige rivierenlandschap is er ook om van te genieten. Met de Hans Quaeyhaegens: “Die zijn noodzakelijk om het ecosysteem Dorent nieuwe fietsbare jaagpaden op de dijken, wandelroutes, vogelkijkhut- van de Schelde goed te doen functioneren, maar hebben ook ten en uitkijkpunten die het Sigmaplan mogelijk maakt, hebben de een veiligheidsfunctie. Ontpolderde gebieden kunnen namelijk Schelde, Dijle, Durme, Nete, Kleine Nete en Grote Nete straks nog meer een grote watermassa bergen. Daardoor halen ze bij hevig storm- te bieden aan wandelaars en fietsers. Het Sigmaplan houdt ook reke- tij letterlijk de druk van de ketel. De extreme energie van het ning met landbouwers die getroffen worden door de aanleg van over- water wordt getemperd, zodat de gebieden die meer inlands of stromingsgebieden. Samen met hen wordt gezocht naar oplossingen stroomopwaarts liggen minder risico lopen. Grote oppervlakten slikken en schorren vormen dus een natuurlijke buffer voor het om de landbouw zo leefbaar mogelijk te houden. Bij hevige regenval, in combinatie met verhoogde waterstanden ten gevolge wassende water. Zo beschermen ze het achterland.” van hoogtij, ondervindt de Durmevallei wateroverlast. Een betere bescherming Waar wordt er ontpolderd in Vlaanderen? Hans Quaeyhaegens: “In het Sigmaplan tegen overstromingen is nodig. En dat is precies het uitgangspunt van werd gebied per gebied bekeken welke methode het meest geschikt is om het Sigmaplan, dat Vlaanderen beveiligt tegen overstromingen vanuit getijdennatuur te ontwikkelen in combi- de Zeeschelde en haar zijrivieren. De kern van dat plan is dat gebieden natie met meer veiligheid. De Hedwige- Prosperpolder (Beveren), een klein deel geselecteerd worden waar de rivier wél mag overstromen. Zodat zoveel van het gebied Wijmeers (Berlare) en een klein deel van de Polders van Kruibeke mogelijk gebieden waar gewoond en geleefd wordt, beter beschermd zijn. Die worden bijvoorbeeld ontpolderd om er extra veiligheid gaat hand in hand met unieke natuur, waar iedereen met volle een slikken- en schorrengebied te cre- ëren. In de Durmevallei werken we aan teugen van kan genieten. een globaal inrichtingsplan, waarin zowel getijdengebieden als wetlands een plaats krijgen. De gebieden Klein Broek Enkele deelgebieden krijgen een en Groot Broek, op het grondgebied van invulling als getijdennatuur met Temse en Waasmunster, worden ontpol-

PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI | 06 07 | PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI De projectgebieden van Lokeren tot Hamme

Een ketting van wetlands stroomt, ontstaat zoetwatergetijdennatuur. minder water in de Durme stuwen. De dijken In Hagemeersen, Hof ten Rijen, Bulbier- Die bestaat uit onbegroeide slikken en schor- langs beide rivieren houden dan beter stand, broek en Weymeerbroek op het grond- ren begroeid met riet, moerasplanten en wil- ook bij extreem hoge waterstanden. Het ge- gebied van Lokeren, Waasmunster en Ham- gen. Die natuur is in heel Europa zeldzaam. controleerde overstromingsgebied met ge- me keert het open meersenlandschap terug, Bezoekers zullen het gebied straks kunnen reduceerd getij De Bunt zal slechts een paar dat zo typisch is voor de streek. Er zullen au- verkennen via een nieuwe toegangspoort keer per jaar water bergen, bij stormtij. De Sint-Niklaas thentieke wetlands groeien, met hooilanden, tot de Durmevallei. Die wordt ontwikkeld rest van het jaar pronkt het gebied met zijn moerassen en rietgordels. Wetlands zijn natte op de Koolputtensite, die een toeristisch- zeldzame slikken en schorren. Die ontwikke- natuurgebieden, die niet onderhevig zijn recreatieve bestemming krijgt en door een len zich doordat dagelijks een beperkte hoe- aan de getijdenwerking. Ze fungeren als een privébedrijf uitgebaat zal worden. Hoe de site veelheid Scheldewater in en uit het gebied spons en houden het regenwater een lange er precies uit zal zien, wordt nog uitgewerkt. stroomt via in- en uitwateringsconstructies. tijd vast. Die natte gronden in de Durmevallei W&Z is voorstander van het behoud van de worden straks een paradijs voor vogels zoals Beerkaai. Dat historische gebouw staat over De aanleg van De Bunt verloopt in fasen. Op Temse de blauwborst, het baardmannetje, de slob- enkele jaren midden in ontpolderd gebied, dit ogenblik is een zandopslag aangelegd in eend en de karekiet. En wie weet, durft zelfs maar blijft bereikbaar, behalve dan bij ex- het noordelijke deel. Met dat zand zal in 2015 Klein Broek de zeldzame roerdomp zich hier opnieuw treme stormen. Aan de rand van het gebied de ringdijk worden aangelegd. Later volgt de Waasmunster ontpoldering kunnen jong en oud ravotten in speelbos- bouw van in- en uitwateringssluizen en wordt Lokeren getijdennatuur vertonen. Ook vlinders en libellen zullen ge- Groot Broek nieten van de natuurontwikkeling. sen en speelweiden. de bestaande scheldedijk verlaagd tot een ontpoldering De Bunt overloopdijk. De gefaseerde realisatie geeft Hof ten Rijen getijdennatuur GOG-GGG wetland getijdennatuur Twee ontpolderingen creëren Overstromingsgebied voor landbouwers de tijd om hun bedrijfsvoering Durme Hagemeersen zoete slikken en schorren veiligheid en natuur aan te passen. Het domeinbos blijft groten- Schelde wetland Verder stroomafwaarts worden de gebieden De Bunt in Hamme maakt de Durme- en deels behouden, zodat joggers en wandelaars Groot Broek en Klein Broek ontpolderd. Scheldevallei straks heel wat veiliger. Door de er een frisse neus kunnen blijven halen. We Door de ontpoldering vermindert de kracht Durme aanleg van een gecontroleerd overstromings- bekijken of het mogelijk is om een deel van Weymeerbroek van het water dat bij vloed vanuit de Schelde gebied met gereduceerd getij op die strategi- het domeinbos in te richten als speelbos. Bulbierbroek wetland Bornem wetland in de Durme stroomt. Omdat het water straks sche locatie zal het waterpeil in de Schelde bij tweemaal per dag het gebied in- en uit- stormtij zakken. Daardoor zal de Schelde ook

Zele Hamme

Schelde

Het Sigmaproject Durmevallei omvat zeven projectgebieden op het grondgebied van Lokeren, Waasmunster, Zele, Temse en Hamme. Die krijgen elk een eigen inrichting. Het volledige projectgebied Durmevallei is meer dan 200 hectare groot. Dat is te vergelijken met 400 voetbalvelden. Een overzicht van stroomopwaarts naar stroomafwaarts. © Vilda - Yves Adams Yves - Vilda © © Vilda - Yves Adams Yves - Vilda © Adams Yves - Vilda © © Bart Lasuy

Typisch meersenlandschap in de Durmevallei Zeldzame slikken en schorren De Durmevallei, fietsparadijs voor jong en oud

PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI | 08 09 | PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI Natuur en veiligheid gaan hand in hand

Hieronder lees je hoe technieken als gecontroleerde Wat is een overstromingsgebied met gereduceerd getij? Een overstromingsgebied met gereduceerd getij combineert de vei- overstromingsgebieden, ontpolderingen en wetlands ligheidsfunctie van een overstromingsgebied met het herstel van Ontpoldering van zeldzame getijdennatuur. Op het ritme van eb en vloed stroomt er Groot Broek en Klein Broek de Durme veiliger én natuurlijker maken. tweemaal per dag water binnen. Bij vloed treedt het gebied in werking. Door de inwateringssluis stroomt een beperkte hoeveelheid Door de gebieden Groot Broek en Klein Broek te ontpolde- water – ‘gereduceerd getij’ – binnen. Zo wordt de natuurlijke werking ren krijgt de Durme meer ruimte. De rivier krijgt vrij spel in van een getijdenrivier nagebootst, waardoor het gebied een deel van een gebied dat omringd is met dijken. Die nieuwe ringdijk het ecosysteem van de Schelde wordt. Bij eb stroomt het water terug omsluit het afgebakende gebied en garandeert de bescher- naar de rivier via de uitwateringssluis. Onder invloed van het gere- ming van de achterliggende woonkernen. Dankzij bressen duceerde getij ontwikkelt zich een landschap van geulen, kreken, in de rivierdijk of het verwijderen van (een deel van) de oude dijk, kan het rivierwater in en uit het gebied stromen. Wat is een gecontroleerd overstromingsgebied? ter bij stormtij over de hele lengte kan binnenstromen. slikken en op termijn schorren. Het gecontroleerde overstromingsge- Voor er een druppel water De Bunt binnenstroomt, Het water in het overstromingsgebied komt dan bied met gereduceerd getij is een Vlaamse uitvinding, ontwikkeld aan staan heel wat infrastructuurwerken op het programma. enkele decimeters tot enkele meters hoog. Het ri- de Universiteit Antwerpen, en uniek in de wereld. In het proefgebied De bouw van een stevige nieuwe dijk rond het over- sico op overstromingen in de omgeving neemt Lippenbroek in Hamme hebben W&Z en het ANB heel wat knowhow stromingsgebied (een ringdijk) beschermt de achterlig- daardoor sterk af. De overstroombare dijk krijgt een opgebouwd met dat concept. In het gebied Bergenmeersen (Wiche- gende woonzones tegen het binnenstromende water. stevig jasje. Daarop groeit een grasmat die extra be- len) is in het voorjaar van 2013 een eerste overstromingsgebied van Daarna verlagen we de dijk vlak aan de monding van de scherming biedt en de dijk mooi inpast in het landschap. dat type op grote schaal in werking gesteld. Durme langs het overstromingsgebied, zodat het wa-

Nieuwe dijk Openingen in oude dijk Ontpolderd gebied Schelde ringdijk overloopdijk overstromingsgebied uitwateringssluis

Wetland = nat land?

Hagemeersen, Hof ten Rijen, Bulbierbroek en Weymeer- broek worden ingericht als natte natuurgebieden zonder getijdenwerking, of nog: wetlands. Die functioneren als een spons, die het overtollige regenwater vasthoudt en vertraagd afvoert naar de Schelde. Bloemrijke graslanden, fraaie rietkragen en stukjes moeras zorgen er voor een echt natuurspektakel. Het zijn authentieke natuurtypes in de Durmevallei. Welke vegetatie in welk gebied precies groeit, hangt af van de manier waarop het gebied beheerd wordt. Wetlands vormen een onuitputtelijke bron van voedsel voor vele dieren. Ze bieden hen beschutting en nestge- legenheid. Het meest bekende wetland in de buurt is het Molsbroek in Lokeren.

PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI | 10 11 | PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI De kleine karekiet voelt zich thuis in de Durmevallei. Een gezonde rivier is de beste natuurlijke waterzuivering.

Getijdennatuur: unieke dynamisch waterlandschap, met ruigtes, zoetwaterslikken en -schorren geulen en kreken. Bij hoge waterstanden In Klein Broek, Groot Broek en De Bunt maken loopt het onder water. Een wilgenvloed- Adams Yves - Vilda © we plaats voor zoetwaterslikken en -schorren. bos herbergt verschillende soorten wilgen. Het worden unieke stukjes natuur, die zeld- De schietwilg kan uitgroeien tot een heuse De Schelde zaam zijn in Europa. Als water tweemaal per boom. Kraakwilg, amandelwilg en katwilg zuivert zichzelf “Zeldzame natuurtypes zullen zich dag een gebied in- en uitstroomt, ontstaat treffen we eerder in struikvorm aan. Op plaatsen die begraasd of beheerd worden, zal over grote oppervlaktes ontwikkelen. er getijdennatuur met slikken en schorren. Slikken en schorren hebben nóg een Getijdengebieden blinken uit in diversiteit. Er een meer open landschap ontstaan. Wilgen- belangrijke functie: ze zuiveren het wa- Wat langs de Schelde en Durme te is het ritme van eb en vloed, en het samen- vloedbossen komen alleen in Vlaanderen en ter op natuurlijke wijze. Een gezonde spel tussen water, zand en slib. Daar boetseert zuidelijk Nederland voor. Op Europese schaal rivier is de beste natuurlijke waterzuive- gebeuren staat, heeft betekenis op de rivier een netwerk van slikken en platen, zijn ze bedreigd; het is dus heel belangrijk ze ring die je je kunt indenken. Die zelfzui- schorren, geulen en kreken. Elk van die bioto- in stand te houden. De zoogdieren en vogels verende werking van de Schelde is de Europese schaal.” pen heeft zijn eigen typische bewoners. die er thuis zijn, zoals de bever, buidelmees en laatste jaren gedeeltelijk hersteld. Slik- kwak, komen niet meer of nog maar amper ken en schorren spelen een belangrijke Elias Verbanck, projectleider bij het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) rol bij het verwijderen van stikstof uit Slikken zijn de lagergelegen delen, die bij voor in onze streken. De matkop, blauwborst,

© Vilda - Lars Soerink Vilda © het water. En dat is precies een van de elke vloed overspoeld worden. Die overvloed bosrietzanger, tuinfluiter en kleine karekiet zul stoffen die nog in te hoge concentratie aan water is niet zo uitnodigend voor planten. je hier wel zeker ontmoeten. in de Schelde aanwezig zijn. Wel krioelt het er van de minidiertjes, zoals wormen, insectenlarven en waterslakken, die Weelderige wetlands Robuuste gretig worden verorberd door allerlei water- Hagemeersen, Hof ten Rijen, Bulbierbroek voedselketen en Weymeerbroek worden ingericht als wet- vogels en vissen. Bij elk getij laat het terug- Silicium is dan weer een nuttig element Waardevolle natuur trekkende water een laagje slib achter, dat op lands. Daar wisselen graslanden, bloemen- waarvan er doorgaans te weinig in het bepaalde plaatsen begint op te hopen. weiden, rietlanden, stukjes moerasbos en Scheldewater zit. Kiezelwieren, die deel in jouw achtertuin open water elkaar af. In de wetlands werken uitmaken van het plankton, bouwen Wanneer die opgeslibde delen boven de we samen met landbouwers. Zij beheren de er hun skelet mee op. Een tekort aan gemiddelde waterlijn uitsteken, spreken we graslanden op een natuurgerichte manier. silicium ontwricht de planktongemeen- van schorren. Die plekken overstromen alleen We verwachten dat soorten zoals de dot- schap en kan een explosieve groei van bij springtij, ongeveer tweemaal per maand. terbloem, pinksterbloem, scherpe zegge, ra- schadelijke algen veroorzaken. Een De veiligheidsmaatregelen van het Sigmaplan gaan evenwichtige, gezonde planktonge- Op de schorren ontwikkelen zich rietpartijen telaar en echte koekoeksbloem er zullen flo- meenschap is de basis van de voedsel- en uiterst zeldzame wilgenvloedbossen. reren. Hopelijk zullen ook weidevogels zoals hand in hand met de ontwikkeling van knappe natuur. piramide. De schorren reiken silicium de grutto en kwartelkoning de weg naar de aan in het rivierwater. Dat doen ze via Vroeger bestond de Durmevallei vooral uit weilanden, Durme vinden. Slikken en schorren zijn heel belangrijk voor het water dat in contact is geweest met graslanden en akkers. De laatste decennia zijn op de trekvogels. ’s Winters zoeken soorten zoals de de vegetatie op de schorren en bij eb watersnip en talrijke eenden, zoals de smient In de rietlanden huizen rietvogels, zoals de terug naar de rivier stroomt. Dat water graslanden veel populieren aangeplant, waardoor de en wintertaling, de rust op om te verpozen roerdomp, karekiet, rietzanger en het baard- levert opgelost silicium aan de rivier. biodiversiteit achteruitging. Dankzij een uitgekiende en hun vetreserves aan te vullen. Op termijn mannetje. In het open water vinden ook vele Zo zijn de intergetijdengebieden van vormen de slikken en schorren een jungle van vissen hun gading, denk maar aan de snoek, de Schelde en Durme cruciaal voor een inrichting en doordacht beheer wordt het landschap de kreken en beekjes met riet en wilgen. Daar paling, rietvoorn, bittervoorn en zeelt. Andere gezonde, levende rivier. komende jaren nieuw leven ingeblazen. voelen de bruine kiekendief, blauwborst en waterliefhebbers, waaronder libellen en de kwak zich thuis. bruine en groene kikker, planten zich voort in Wil je meer weten over het nut van de stille waters. getijdennatuur? Lees de brochure © Vilda - Yves Adams Yves - Vilda © Getijdennatuur: onschatbare Wilgenvloedbos. Een wilgenvloedbos is natuur op www.sigmaplan.be. geen bos met hoge bomen, maar een heel

PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI | 12 13 | PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI Wandelen en fietsen Landbouwers helpen langs de Durme

Waterveiligheid staat op de eerste plaats in het Sigmaplan. Maar in bepaalde Met alle plannen die nu op stapel staan, wordt de Durmevallei nog meer een gebieden kan veiligheid gecombineerd worden met andere functies. Des- gebied om eindeloos in te wandelen en te fietsen. Het Sigmaplan verbetert de kundigen van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) bestudeerden met een bestaande paden en schept de mogelijkheid om nieuwe recreatieve wegen aan landbouweffectenrapport welke impact het Sigmaplan heeft op de land- te leggen. De jaagpaden zullen zo goed mogelijk aansluiten op de bestaande bouwers in het gebied. Ze stelden ook een programma op om getroffen wandelen fietsroutes en fietsknooppunten. landbouwers te vergoeden. Durmenatuur bewonderen. Overstro- zicht op het kreken- en geulenpatroon, overstromingsgebied, maar omdat het ho- mingsgebieden en wetlands zijn niet alleen zonder dat je de natuur verstoort. Via het ger ligt, zal het zelden overstromen. In het voor de natuur een aanwinst. Ook de inwo- Pillecynmonument in Hamme heb je een zuidelijke deel van het domeinbos richten Stap voor stap. Het Sigmaplan neemt een delen in een noordelijk en een zuidelijk deel. staan. Na het verwijderen van die tijdelijke dijk ners van de betrokken gemeenten langs de prachtig uitzicht op de monding van de we een speelbos in, voor onder meer jeugd- aantal gebieden in waar landbouwers actief Het zuidelijke deel blijft nog tot 2015 bruik- treedt het volledige gebied in werking als een Durme en omstreken zullen volop van die Durme in de Schelde. Het monument groeit verenigingen. Ook aan de noordkant van het zijn. Maar het plan houdt zoveel mogelijk re- baar als landbouwgebied en zal alleen bij gecontroleerd overstromingsgebied met ge- schitterende groene gebieden kunnen ge- uit tot een uitkijkpost en picknickplek. Van Groot Broek zullen jong en oud zich kunnen kening met de gevolgen voor de plaatselijke extreme hoogwaters of stormtij onder water reduceerd getij. nieten. Zo blijft het veer Tielrode-Hamme hieruit zal je kunnen genieten van een 360°- uitleven in een zone met speelbossen. Het landbouwers. Intensieve landbouwgronden dienstdoen en breiden de wandelen fiets- panorama op het rivierenland. Net als op de Sigmaplan steunt ook de initiatieven van vrijwaren we waar dat kan. routes uit. Bovendien biedt het Sigmaplan Beerkaai in Waasmunster. de provincie, de toeristische diensten en de kans om een aantal ‘missing links’ in het het Regionaal Landschap Schelde Durme. Samen met de Vlaamse Landmaatschap- fietsroutenetwerk weg te werken. Samen Zachte recreatie. Het Sigmaplan verbetert Zij stippelen pittoreske routes uit door heel pij (VLM) analyseren we de effecten van het met de bevoegde instanties zoeken we naar de mogelijkheden voor zachte recreatie. Zo Oost-Vlaanderen. Sigmaplan op een landbouwbedrijf. We pei- oplossingen voor verkeersonveilige punten, krijgen hengelaars aan de Zuidelijke Vijver len ook naar de verwachtingen van de land- bijvoorbeeld aan de Waasmunsterbrug. van Hof ten Rijen na de werken nieuwe ac- Toegangspoort tot de Durmevallei. De bouwers. Die informatie wordt verzameld in commodatie en blijft het grote hengelvijver- Koolputtensite wordt vernieuwd en krijgt een landbouweffectenrapport (LER). Op basis Knuppelpaden. Te voet kun je de natte gebied naast De Bunt/Noubroek behouden. een toeristisch-recreatieve bestemming als daarvan wordt een programma met flanke- gebieden verkennen via verhoogde knup- Ook het domeinbos kan grotendeels blijven toegangspoort tot de Durmevallei. Hoe de rende maatregelen uitgewerkt om de land- Schapen kunnen ingezet worden pelpaden. Uitzichtpunten bieden een uniek bestaan. Het doet dienst als gecontroleerd site er precies uit zal zien, is nog niet bepaald. bouwers te compenseren. voor het beheer van dijken. © Vilda - Yves Adams Yves - Vilda ©

Flankerende maatregelen. Voor landbouwers die grond verliezen, is er een regeling De vloeimeersen van de Durme met financiële vergoeding en ruilgrond. Waar Vloeimeersen zijn zeldzaam in Vlaanderen. Typisch voor die gebieden is de combina- mogelijk kunnen landbouwers de in te rich- tie van een lage zomerdijk aan de rivier en een hogere winterdijk meer landinwaarts. Een zomerdijk is lager dan de normale dijk en beschermt het achterliggende gebied ten natuurgebieden ook mee beheren. Zo Het veer Tielrode-Hamme blijft zorgen natuurdeskundigen en landbouwers bij normale waterstanden. In de winter en bij uitzonderlijk hoge waterstanden over- dienstdoen en de wandelen samen voor de graslanden in Weymeerbroek stroomt het gebied tot aan de winterdijk. Dan laat de rivier een vruchtbaar laagje slib fietsroutes breiden uit. en Bulbierbroek. Ze hebben daarbij volop achter op de velden en verrijkt ze zo het landbouwgebied. aandacht voor het landschap, de biodiversiteit en de waardevolle historische dijken In de tweede helft van de 20ste eeuw raakten de vloeimeersen in onbruik door de met hun notelaars. Door populierenaanplan- slechte waterkwaliteit, verzanding van de Durme en modernisering van het land- tingen te verwijderen ontstaat opnieuw het gebruik. Sommige bodems in de vallei werden vervuild doordat het systeem met open, bloemrijke meersenlandschap dat ooit winterse bevloeiingen nog toegepast werd nadat de waterkwaliteit sterk achteruit- zo typerend was voor de Durmevallei. gegaan was. Hoewel de waterkwaliteit opnieuw verbetert, heeft het herstel van de historische vloeimeersen geen economische reden meer. Het systeem voldoet niet Ook zal de aanpassing van het waterbeheer langer aan de behoeften van de moderne landbouw. in De Bunt in verschillende stappen gebeuren. Een tijdelijke tussendijk zal De Bunt ver- © Bart Lasuy

PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI | 14 15 | PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI Wat staat er op de planning?

Contact Planning van de werkzaamheden in de Durmevallei

Meer informatie over het Sigmaplan en Opmaak het projectgebied van de Durmevallei Inrichtings- project- Opmaak Aflevering Start der vind je op www.sigmaplan.be. plan MER GRUP SBV werken

omvormings- Met vragen kun je terecht bij: nog niet Hagemeersen januari 2008 februari 2010 maart 2010 beheer bekend gestart Hans Quaeyhaegens projectingenieur omvormings- Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) Weymeer- januari 2008 februari 2010 maart 2010 april 2011 beheer broek [email protected] gestart (werken T 03 224 67 11 uitgevoerd in 2012-2013) Elias Verbanck projectleider omvormings- december Bulbierbroek januari 2008 februari 2010 maart 2010 beheer Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) 2010 gestart [email protected] T 09 265 46 44

De Bunt januari 2008 maart 2010 maart 2010 december februari 2012 2010

Colofon november Groot Broek januari 2008 maart 2010 maart 2010 februari 2012 2010 Verantwoordelijke Klein Broek januari 2008 maart 2010 maart 2010 oktober 2010 februari 2012 uitgever Waterwegen en Zeekanaal NV Afdeling Zeeschelde nog niet nog niet ir. Wim Dauwe Hof ten Rijen januari 2008 februari 2010 maart 2010 aangevraagd gestart Lange Kievitstraat 111-113 bus 44 2018 Antwerpen

MER: milieueffectenrapport Redactie GRUP: gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan Pantarein in een consortium met SBV: stedenbouwkundige vergunning Technum en DenS Communicatie

Depotnummer xxxxxxxxxx

Uitgave Maart 2014 www.sigmaplan.be

PROJECTBROCHURE DURMEVALLEI | 16