NIEUWSBRIEF DURMEVALLEI JUNI 2018 © ID Photo Agency

DURMEVALLEI: Adembenemende getijdennatuur in de maak

In de omgeving van de Mirabrug in Hamme eze ingreep van het binnenkort zoetwaterslikken geven we de Durme opnieuw meer ruimte DSigmaplan past in een en -schorren, een natuurtype om te stromen. Dat doen we door Klein bredere visie voor de hele dat buiten de Scheldevallei Broek en Groot Broek te ontpolderen: we Durmevallei. Van Hamme op weinig plekken in Europa graven de bestaande Durmedijk af en maken tot Lokeren beveiligen voorkomt. De Vlaamse Waterweg nv geulaanzetten, zodat de rivier het gebied kan en het Agentschap voor Voor het zover is, staan er inpalmen. Maar eerst bouwen we een nieuwe Natuur en Bos de vallei op in Klein Broek en Groot ringdijk rond de gebieden. Hoever staan we? een natuurlijke manier tegen Broek nog een aantal werken overstromingen door de aan- op stapel. Wat we precies leg van een overstromings- uitvoeren en welke timing gebied, ontpolderingen en we hanteren, verneem je verschillende natte natuur- in deze nieuwsbrief. Voor gebieden. Tegelijk krijgt extra duiding of een bezoek de typische natuur langs ontvangen we je graag in het de rivier een boost. Aan de infopunt van de Durmevallei, Mirabrug ontstaan er door aan de Scheldedijk in de verbreding van de rivier Driegoten in Hamme.

WATERVEILIGHEID

NATUUR Extra ruimte Een vallei Welke timing BELEVING voor de Durme vol wetlands hanteren we? PAGINA 2 PAGINA 6 PAGINA 8 Extra ruimte voor de Durme

Aan beide kanten van de N41 in Hamme leggen we © Vilda bijzondere natuurgebieden aan. Door de rivier meer ruimte Wilgenvloedbos in een getijdengebied. te geven, te ontpolderen, zullen er zoetwaterslikken en E17 -schorren ontstaan. Tegelijk wordt de kracht van het getij getemperd door de ontpolderingen. eldstraat V Dorpstraat Elversele

n pstraat Dor Gentstraat te Warandestraat Legen Heirweg Ontpoldering in 6 stappen olput

Ko

STAP 1 Temse Gebaggerd zand uit de Durme laten we drogen in een zandstock. Zo kan het dienen als bouwstof voor de ringdijk. eelstraat Kast P

STAP 2 HUIDIGE FASE Waasmunster Landinwaarts bouwen we een nieuwe dijk. Deze ringdijk N41 sluit het gebied in en beschermt het achterland tegen hoge waterpeilen van de Durme.

STAP 3 We maken het gebied klaar voor ontpoldering. We kappen DURME hoogstambomen en ruimen afval op. N GROOT BROEK

getijdennatuur STAP 4

De waterlopen rond de gebieden sluiten we aan op een bufferbekken Bunt ringdijk nieuwe ringgracht. Twee pompstations zullen overtollig geasfalteerd P Klein Broek regenwater uit de grachten rond Groot en Klein Broek niet geasfalteerd overpompen naar de getijdengebieden. Waterbekkens ringgracht DURME Koolputten zorgen voor extra buffercapaciteit. horeca Mirabrug historische bezienswaardigheid Beerkaai STAP 5 speelbos Boven op de dijk leggen we een pad in doorlatende Kaaiplein pompstation N41 verharding voor wandelaars en fietsers aan. Snel verkeer Groot Broek P parking Hamme (elektrische fietsen, racefietsen en dienstvoertuigen) is welkom op een geasfalteerde dienstweg aan de noordzijde uitkijkpunt aan de voet van de ringdijk, die aansluit op de fietsostrade langs de N41. Hamme

Meulenbr STAP 6 oekstraat We graven de bestaande Durmedijk af en maken geulaanzetten, waardoor Durmewater bij eb en vloed het gebied in en uit kan stromen. In het ontpolderde gebied Aartstraat ontstaat2 NIEUWSBRIEF zo getijdennatuur DURMEVALLEI met slikken en schorren. Noubroekstraat Hoogstraat Onthaalplan Durmevallei: Wist je dat? samen aan één zeel

Bestaand bos vormen we om Natte natuurgebieden, fietsen en wandelen langs het water, naar wilgenvloedbos fascinerend erfgoed … De Durmevallei is niet onder één noemer te vatten. Om die vele troeven nog beter uit te kunnen spelen, In Klein Broek en Groot Broek kappen bedachten een aantal partners, waaronder de Durmegemeentes, we verschillende hectare bos, om plaats samen een onthaalplan. Dat zullen ze later dit jaar lanceren. te ruimen voor de toekomstige ringdijk. Het plan biedt een kader voor de toekomstige ontwikkeling Op hoger gelegen plaatsen in de van recreatieve routes, onthaalpunten en de ontsluiting van getijdengebieden zullen er geleidelijk de Durmevallei. Het Regionaal Landschap Schelde-Durme en aan opnieuw bomen groeien. In totaal bureau Stramien stonden mee in voor de begeleiding en het gaat het om 10,3 hectare wilgenvloedbos. ontwerp.

E17

eldstraat V Dorpstraat Elversele

n pstraat Dor Gentstraat te Warandestraat Legen Heirweg

olput

Ko

Temse

eelstraat Kast P

Waasmunster N41 KLEIN BROEK

DURME N getijdennatuur

bufferbekken Bunt ringdijk

Waasmunster geasfalteerd P (Sombeke) Klein Broek

Molsbr Elversele niet geasfalteerd oek (Lok er Ontdek de natuenu) r in je buur ringgracht DURME Koolputten Nieuwe folder bundelt mooiste plekjes erstraeten Vz met vzw Durme V w D u André Sch rme horeca elde is natuur land de n , die atuu t Mirabrug gen samen me rve en nse ren en behercursussebnr,engt. n m igin De mooiste fiets- en en op de Koolputtensite (aan historische et g in Temse We ee W (Tielrode) Wil en 12 natu buergeleideno rganisenr h aas- bezienswaardigheid Beerkaai je art en s mee voo teu reser scholen en wanderli nd- nen genieten e Beerkaaihuisje wandelroutes van de Durmevallei de Mirabrug). Je kunt de folder activiteite?n vaten. De Koolputten Wo of en gr brief via www rd l de oepen speelbos of id, d natuur schrijf oe aaiplein Li mee in K d w .vzwdurjme ein me joKLEINuw BROEK & verken je vlotjes met de nieuwe ook downloaden via onze (steuneonrdd lid) per jaar op t éé buur en k onze n v t BE52 001 an .be. gratis an o Vzw pompstation je a nz Hamme Durme Het Sigma l vo nieuws-e N41 beheer 2 2999 0009 (vzwo Dr u1rme) GROOTMaak k BROEK kr brochure van vzw Durme. Verder website: . 2 e door De van eeg De plan www.sigmaplan.be/nl/ Een begeleide wandeling op maat r uro Bezoek Gr vanaf Sigma-inrichting of ennis met vzw DurmHeet toek oot ond Groot BroekMail naar inf 25 Vlaamse en 2017 erd parking eu Openingesursrcentrum Molsbr omstplan van het Gr Klein het Ze eel P ro W Hammeesc va van o@vzwdurme aterw Broek overvindgangs- je er informatie over de b held n e de . en eg. eve e en publicatiesDurme -1 februari toege W d ilige is gro oek w eijmeerbr it c n t uitg ter vallei .be Oppervlakte:tot 32,8 hectare o(Kleinot en Klein Br ezen om ege esti ge is of bel 0e9s e3r48 30 20. 31 een bine n o ppe hee slechts ver mei: oek (W b ren ver ld. l, d uitkijkpunt en? natuur in de Sigmagebieden.Sigm a ijzo me str Di at een -1 zon oek in aasm nd t d om t lan juni - en In unster) p plan er e z ing plan gs tot fee Gr W ric roj het e n or en z de 15 stda oot en Klein Braasm hti ect gr atu g v bij al Broek) &s ep t.64,2w ohectareensdagge n (Groot unster en Elv H ng rec lan ootst ur oo sto on W : van In et va rea gs wa r b rm s 14 20 We n menten.tie de mogelijk ard iot tij or -16 za van tot 18 Je kanDurme ijmde foldervo gratis ophalenve, D e. op en d fan van het september ter 13 18u toe w ersele (T ee ch photo na urm e Zo en d - en tot ko erk oek r en rbr tig tuu e, natuur w me insd zon 17u mst t D ece de oek e n In red dat ord t tot ag t dag D ige e V emse). nt huidige , de at Vilda de uca oo ontwikk t Broek) 31 ot v van e dijk laa voor Navtouulwr en Bos, gr uu g Bu tiev k het -1 rijda 14 wa en mse aa asla rg evo nt e e oog elings- no oktober g va tot ver nde omh W rdig Durme nd eb rd in H n e he vember n 13 18u pla laa ee ate bijI de toeristische na en dienstenied inr vanerd am co eft Hamme : zondag tot h ats rs n he rw n d tuu in tuss en ich . In me nom vo tot 17u et te d en t G eg eze rbe Waasm en dagelijktsin de zi isc or 31 woensdag van voo ijke tra roo dru br 1st in uitv hee de g, o ko jn d he jan 14 en rtd n st ge t e k aa oek e fa r d unster Ou nde me e in ele Bezoek uari: van tot de ure eed fiet n K n d t in se v oering voaonr het Sigma de ka een r m nd ric - 18u va schor nd s e ser lein e ege H an he , kregen n h beperkteee e ja htin W erscentrum Molsbr Temse13 tot (Grootna Broekr af- en m s z bro nov am dit t Ag elders et r d ren gsw a Grondgebied:Molsbergenstraat 1, zondag 17u f de en. of oo ulle ek Lokeren,vochtige enra tuurgembiede n Zele,ingpelaricht. Waasmunster,ent ge b e b vo er n w kom hu Dit opv i u n . het Sin n w sch o ied tij ouw lgt ken d info@vzwdurme oensdag van t idig uitzicht loe itzic van Mo t-A ord ap verstr vo door v de ve e 14 fietspad er e D iend ht af d lsb nn en o plan. oming lhleedlpen v an ve r la le van tot op ur zal w heb e roe a e ok ig o dringen slui rde n n Lok oek 13 17u t de me meestal ater ben k in n d het nd zen re gs .be er tot uss naast me dijk , de op Lo e H Bu er en . Er d e & Klein Broek)en, 09 348 30 2 0& Waasmunster17u en d e(Groot est . Vo beter slik ker ag lbie wat bij zal in de Duerme n M voork wa dijk. e p or d ken Hamme en Temse,en eme r-in het oork er stormtij S eulenbr omen. nde Dit laat e s zijn als ers omen. lope ig f laa zal sen nel dan wetl en n e m ie oekstraat www O Dus bertse r v de ee le fi and n z a ts .vzwdurme ok en beruchnte a etse s of o p e natuur zal sn fzon rs ro n Broek) .be de elle der j v onderzoepko oor men s ef n natuinucridentelnijk Bezoekerscentrum Molsbroek vallei ec erv el d iets t ang ie ers en driehondenr in gere he doo Waasm geld lpen d meterr dichter bij de be ge een unster bru . Meulendijkbr g -Sombeikt (Lokeren), in het infopunt elijk wer ontpoldering aar d b Ov oek (W Type gebied: dige e, w ij ergangsbeheer 2018: w orden beerkaaihuisje zorgt avasm woning. ater unster) part Hagemeersen (Lok ij Durmevallei (Driegoten,Op Hamme) de vernatting bij het De Hagemeersen in Lok en noor erstraeten W oor meer riet en water V Aartstraat getijdennatuur eren) aasm delijk baan v w i-Ludus Invulling gebied: orden unster e oe , 'Gr ormen n e ontpolder ver André oot Molsbr en zullen van oekstraat u een ondeerr w nieu het de Noubr Heiser en tussen de Durme en de Zele- ordt we d. Gr Durme oek'. erstraeten r In oot vogels. V de in 2018 3 deel van het natuur gegra huidige gdij en in v k r w het Elv Dietrich ge en. dijk ond ordt Klein ersele André b Zo druk ied zullen van die Br Hoogstraat Eu ov de geb ge oek reser rop ersp de Durme ied werkt Durme ese oel getijden en aan D vaat wa en gedeeltelnij k e zo ard en tw nad Du De rgt e v een eemaal ien W rm zuidelijk mee orm zo w aas e, vo en. etw per eg- mu ten in v or N ate dag om nst o erbindinge plas het atuu rsc dit gev er, os vang en toek bij overg rve hor H en me ten met Ten a ren m et do t s v Re ngsbeheeri gin et S or lik an omstig dzeo etwaterysecnh or g v uitbr igm mo en de Durme in W in zw eiding apl oie zo b aasm 2018. Durme an fie etw rug en zal unster van vo ts- ate va dienen die orz en rsch n komt . iet w or . als slikk e and ren zand- en en eld en aa ijke schor nzi n. r enli en langs jke de Nieuw ringdijk is veilige buffer rond De Bunt

DE BUNT

Oppervlakte: 67,5 hectare Grondgebied: Hamme Type gebied: gecontroleerd

© De Vlaamse Waterweg nv overstromingsgebied met

getijdenwerking Begeleide wandeling op de nieuwe ringdijk. Invulling gebied: getijdennatuur

In Hamme, waar de Schelde en Bos ter hoogte van de samen- zal deze constructie de de Durme samenvloeien, is de loop van Schelde en Durme watermassa indijken. De dijk een gecontroleerd overstro- heeft een duurzaam karakter: ringdijk rond het toekomstige mingsgebied aan: De Bunt. de kern bestaat uit ongeveer overstromingsgebied De Bunt Dit gebied zal Hamme en 200.000 m³ zand dat uit de afgewerkt. De nieuwe dijk biedt een omgeving over enkele jaren Durme werd gebaggerd. mooie aanvulling op het fiets- en beschermen tegen vloed­ wandelnetwerk in de regio. golven en hoge waterpeilen. Open voor het publiek

Duurzame grondstof Op zondag 25 maart 2018 werd m bij extreem stormweer de nieuwe ringdijk feestelijk Ode druk op de Durme­ Vanaf februari 2015 kreeg de ingewandeld door het grote vallei te verminderen, leggen ringdijk vorm. Als De Bunt over publiek. Hij sluit aan op de De Vlaamse Waterweg nv en enkele jaren in werking treedt Scheldedijk in Driegoten en is het Agentschap voor Natuur en als overstromingsgebied, vrij toegankelijk.

4 NIEUWSBRIEF DURMEVALLEI Life SPARC in de verdediging tegen klimaatverandering

Met het Europese Life-project veerkrachtige natuurgebieden aan SPARC (Space for Adapting the het water. River Scheldt to Climate Change) slaan het Agentschap voor Natuur Ook De Bunt en Klein Broek en Bos, De Vlaamse Waterweg nv, en Groot Broek maken in het Regionaal Landschap Schelde- de Durmevallei deel uit Durme, het Waterbouwkundig van het project. Life SPARC Laboratorium en E.V. Flanders investeert onder meer in een Hydraulics de handen in elkaar om natuurbelevingspad rond Klein de Scheldevallei beter te wapenen Broek en Groot Broek. Ook acties tegen klimaatverandering. Via met lokale ambassadeurs, een Wat staat er SPARC krijgt Vlaanderen steun vernieuwde Scheldehappening nog op stapel van Europa voor de uitvoering en internationale workshops van een reeks Sigmaprojecten. staan op de planning. Deze acties in De Bunt? Door de klimaatverandering stijgt ondersteunen de uitbouw van het het zeeniveau en komen stormen Rivierpark Scheldevallei. De komende jaren maakt en zware regenval steeds meer De Vlaamse Waterweg nv voor. Als getijdenrivier is de Het project is gestart in september in De Bunt werk van Schelde daar extreem gevoelig 2017 en loopt nog tot 2022. twee nieuwe in- en voor. Troeven in de strijd zijn uitwateringssluizen. Na de aanleg van gecontroleerde Meer info: elk stormtij laten deze overstromingsgebieden, www.natuurenbos.be/sparc sluizen het opgevangen ontpolderingen en de aanleg van water terugvloeien zodra het rivierpeil opnieuw gezakt is. Bovendien zullen ze dagelijks een kleine hoeveelheid rivierwater het gebied in en uit laten stromen, op het ritme van eb en vloed. Zo wordt De Bunt niet alleen een belangrijk overstromingsgebied, maar ook een zoetwatergetijdengebied met slikken en schorren.

Als laatste stap verlagen we de bestaande dijk tot een overloopdijk, waarlangs bij stormtij het teveel aan water het gebied zal binnenstromen. © Vilda Een inham van de Durme in Groot Broek.

NIEUWSBRIEF DURMEVALLEI 5 Een vallei vol

wetlands Vijf weetjes over wetlands

1 Wetlands herken je 3 Wetlands fungeren als In de Durmevallei werken als hooiland, moeras, een spons en houden we aan de terugkeer van het bloemrijk grasland, het regenwater lange tijd meersenlandschap. Dat bestaat elzenbroekbos of rietland. vast. uit natte natuurgebieden of In de Durmevallei mikken we op zoveel 4 Wetlands zijn een wetlands, met een schat aan mogelijk diversiteit in het paradijs voor vogels biodiversiteit. landschap. zoals de blauwborst, het baardmannetje, de 2 Wetlands zijn niet slobeend en de karekiet. onderhevig aan de Ook vlinders en libellen getijdenwerking. houden van de natte omgeving.

5 Wetlands leveren een belangrijke bijdrage om de doelen van Natura 2000 te halen, het Europese netwerk van natuurgebieden.

Ontdek het verhaal achter elk van de wetlands op www.sigmaplan.be/ durmevallei

Klein Broek Temse © Vilda ontpoldering getijdennatuur In Hagemeersen, op een boogscheut van de stad Lokeren, legden we een moeraszone aan: Groot Broek een trekpleister voor vogels en vissen. ontpoldering De Bunt Waasmunster Hof ten Rijen GOG-GGG wetland getijdennatuur getijdennatuur Durme Hagemeersen Lokeren wetland Schelde

Durme Weijmeerbroek Bulbierbroek wetland wetland

Zele Hamme

6 NIEUWSBRIEF DURMEVALLEI

Schelde Schatten in de bodem van Klein Broek

Bij een archeologisch onderzoek in Klein Broek stootten archeologen op 47 graven uit de vroege middeleeuwen. Een uitzonderlijke vondst in Vlaanderen. Wat gebeurt er met de vondsten?

en team van archeologen Wie waren de Archeologen vinden in Edeed een bijzondere ont- Merovingers? Vlaanderen zelden een dekking tijdens een onder- grafveld uit die periode. zoek dat de Sigmawerken in De Merovingers heersten De site bevat een schat Klein Broek voorafging. Uit van de vijfde tot de achtste aan informatie over de het vooronderzoek in juni eeuw in onze contreien. grafrituelen, de status en 2017 bleek al dat de onder- Overledenen kregen heel de cultuur van de vroege grond in Elversele (Temse) wat geschenken mee voor middeleeuwers. Het © Dirk Wollaert, Ex situ sporen bevat van de prehis- de reis naar het hiernamaals. terreinwerk is intussen torie en de Romeinse tijd. Bij In Klein Broek kwamen tal afgerond. De grafgiften verder onderzoek afgelopen van sieraden zoals kralen, worden zorgvuldig winter werd een grafveld amuletten en mantelspelden geconserveerd, en de blootgelegd met 47 graven aan de oppervlakte, maar ook archeologen proberen een uit de Merovingische periode. zwaarden, dolken, schilden en antwoord te vinden op tal Het dateert uit de zevende messen. De zure zandgrond van onderzoeksvragen. eeuw, zo blijkt uit de vele tastte de grafgiften sterk De Universiteit Gent en de grafgiften. aan, maar met röntgenfoto’s Vrije Universiteit Brussel konden de voorwerpen engageren zich voor verder worden geïdentificeerd. onderzoek van de vondsten. © Dirk Wollaert, Ex situ

NIEUWSBRIEF DURMEVALLEI 7 © Dirk Wollaert, Ex situ Welke timing hanteren we?

Klein en Groot Broek: einddata Aanleg ringdijk, pompstations, bufferbekkens 2020 en ringgracht

Aanleg nieuwe fiets- en wandelpaden 2020 Afgraven oude Durmedijk 2022 Welkom in het © De Vlaamse Waterweg nv De Bunt: einddata infopunt!

Aanleg in- en uitwateringssluizen 2022 In het infopunt van de Durmevallei vind Verlagen dijk tot overloopdijk 2024 je alle informatie over het Sigmaplan en de natuur langs de Durme. Je kan het Afwerking overstromingsgebied 2025 gratis bezoeken tijdens de maandelijkse openingsdag (elke vierde zondag van de maand) of na reservering. Je kan een bezoekje combineren met een wandeling, fietstocht of boottocht. Na afspraak kun je ook langskomen met een groep. Het infopunt ligt op de Scheldedijk in Driegoten in Hamme.

Voor info en reservering kan je contact opnemen via [email protected] of 052 34 25 40. Bekijk zeker ook de activiteitenkalender van Grenzeloze Schelde op www.gs-esf.be. © ID Photo Agency

CONTACT COLOFON Meer informatie over het Met vragen kan je terecht bij: Verantwoordelijke uitgever Redactie Sigmaproject Durmevallei vind De Vlaamse Waterweg nv De Vlaamse Waterweg nv Pantarein in samenwerking met je op www.sigmaplan.be/ [email protected] Afdeling Zeeschelde-Zeekanaal IMDC durmevallei 03 224 67 11 Ir. Wim Dauwe Uitgave juni 2018 Lange Kievitstraat 111-113 bus 44 Gedrukt op gerecycleerd papier Agentschap voor Natuur en Bos Elias Verbanck, projectleider 2018 Antwerpen Copyright beelden [email protected] De Vlaamse Waterweg nv, 09 276 20 43 Agentschap voor Natuur en Bos, Vilda, De Vlaamse Waterweg nv, ID Photo Agency, Dirk Wollaert, Ex situ