Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1 : 50
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz ZABRZE (942) Warszawa 2004 Autorzy: Igor Brodziński*, Marek Gałka*, Sławomir Wilk*, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Stanisław Wołkowicz*, Ryszard Strzelecki*, Katarzyna Strzemińska*, Włodzimierz Krieger* G łówny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Albin Zdanowski* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp - M. Gałka.................................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - I. Brodziński ................................................ 3 III. Budowa geologiczna - S. Wilk, M. Gałka ........................................................................... 6 IV. Złoża kopalin - M. Gałka......................................................................................................9 V. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - M. Gałka............................................... 18 VI. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - M. Gałka .................................................................. 19 VII. Warunki wodne................................................................................................................. 22 1. Wody powierzchniowe - I. Brodziński................................................................................. 22 2. Wody podziemne - I. Brodziński, M. Gałka......................................................................... 23 VIII. Geochemia środowiska....................................................................................................26 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna.........................................................................................26 2. Pierwiastki promieniotwórcze - S. Wołkowicz ...........................................................30 3. Ryzyko radonowe - R. Strzelecki ...............................................................................32 IX. Składowanie odpadów - Strzemińska K. Krieger W. .........................................................33 X Warunki podłoża budowlanego - M. Gałka ......................................................................... 43 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - S. Wilk............................................................................ 44 XII. Zabytki kultury - S. Wilk, M. Gałka..................................................................................49 XIII. Podsumowanie - M. Gałka .............................................................................................. 51 XIV. Literatura......................................................................................................................... 52 2 I. Wstęp Arkusz Zabrze Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2002 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Zabrze Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 1998 w Katowickim Przedsiębiorstwie Geologicznym (Nowak, 1997). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002) oraz o niepublikowany aneks do Instrukcji dotyczący wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Przy sporządzaniu tej mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikowane z zasobów Państwowego Instytutu Geologicznego, Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, Instytutu Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach, urzędów administracji lokalnej, a także dane uzyskane od użytkowników złóż. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złóż opracowanych do komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Zabrze według podziału fizyczno-geograficznego Polski (Kondracki, 2001) położony jest w obrębie podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska w makroregionie Wyżyna Śląska, mezoregion Wyżyna Katowicka (fig. 1). Wyżyna Katowicka ma charakter falisto-pagórkowaty, a najwyższe jej wzniesienia w obrębie arkusza Zabrze, znajdujące się w rejonie Mikołowa i Katowic - Załęża, osiągają wysokość 340 m n.p.m. W układzie współrzędnych geograficznych omawiany teren zawiera się między 18045’ a 19000’ długości geograficznej wschodniej oraz między 50010’ a 50020’ szerokości geograficznej północnej. Cały obszar charakteryzuje się urozmaiconym krajobrazem. Pagórki i łagodne wzniesienia rozdzielone są licznymi dolinami rzecznymi. Rzeźba polodowcowa zlodowaceń 3 południowopolskich jest mało czytelna. Jedynie na południu w rejonie Wzgórz Mikołowskich obserwuje się ciąg spiętrzonych moren czołowych. Administracyjnie omawiany obszar należy do województwa śląskiego i obejmuje miasta: Ruda Śląska, Świętochłowice i częściowo: Zabrze, Bytom, Chorzów, Siemianowice, Katowice oraz miasta i gminy: Gliwice, Mikołów, Łaziska Górne, Tychy, Gierałtowice Ornontowice. Fig. 1. Położenie arkusza Zabrze na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji 2 – granica mezoregionu mezoregiony Niziny Śląskiej: 318.57 – Równina Opolska , 318.59 – Kotlina Raciborska mezoregiony Wyżyny Śląskiej: 341.11 – Chełm, 341.12 – Garb Tarnogórski, 341.13 – Wyżyna Katowicka, 341.14 – Pagóry Jaworznickie, 341.15 – Płaskowyż Rybnicki mezoregiony Kotliny Oświęcimskiej: 512.21 – Równina Pszczyńska, 512.22 – Dolina górnej Wisły 4 Jest to obszar w przeważającej części zurbanizowany i uprzemysłowiony. Znajdujące się tu miasta takie jak Katowice, Siemianowice, Chorzów, Świętochłowice, Ruda Śląska, Zabrze i Bytom, tworzą jedną wielką aglomerację miejsko-przemysłową o najwyższej w Polsce gęstości zaludnienia i koncentracji przemysłu. Przemysłowy charakter terenu jest wynikiem eksploatacji węgla kamiennego, która spowodowała rozwój hutnictwa żelaza, przemysłu energetycznego, koksowniczego, chemicznego, metalowego, maszynowego oraz transportu. Mimo, że reprezentowane są tutaj prawie wszystkie gałęzie przemysłu, nadal dominującym jest przemysł wydobywczy i hutniczy. W obrębie arkusza znajduje się 28 złóż węgla kamiennego (tabela 1). Eksploatacja kopalin pospolitych odbywa się na małą skalę. Obecnie eksploatowane są tylko dwa niewielkie złoża surowców ilastych: „Bielszowice – Ruda Śląska” i „Bielszowice II”. Wydobywany surowiec służy głównie do produkcji cegły. Od południa zwartą zabudowę miejsko-przemysłową otaczają lasy mieszane, w których dominują drzewa liściaste. Południową i południowo-zachodnią część arkusza zajmują obszary rolnicze. Występujące tu gleby chronione IV i III klasy bonitacyjnej pozwalają na uprawę zbóż i hodowlę. Na całym obszarze arkusza występuje gęsta sieć dróg i linii kolejowych. Pomimo tego transport odbywa się w skrajnie trudnych warunkach. Brak obwodnic miast powoduje, że wzrastający ruch kołowy lokalny jak i tranzytowy odbywa się przez ich centra. Dodatkowym utrudnieniem, jest zły stan dróg i linii kolejowych spowodowany szkodami górniczymi. Zbudowana w latach siedemdziesiątych droga szybkiego ruchu z Warszawy przez Katowice do Bielska Białej i Ustronia, w niewielkim stopniu rozładowała natężenie ruchu w kierunku północ-południe. Obecnie realizowana jest Drogowa Trasa Średnicowa biegnąca z Gliwic poprzez Zabrze, Rudę Śląską, Chorzów do Katowic. Kolejną ważną inwestycją jest budowa projektowanej autostrady biegnącej z Wrocławia poprzez Gliwice, Katowice w kierunku Krakowa. W planach jest także budowa autostrady północ-południe, której ostateczny przebieg nie został jeszcze ustalony. 5 III. Budowa geologiczna Obszar objęty arkuszem Zabrze jest fragmentem północnej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW). Jest to część paleozoicznej struktury waryscyjskiej pociętej licznymi uskokami, o bardzo dobrze rozpoznanej budowie geologicznej przez licznie wykonane wiercenia i roboty górnicze. Stwierdzono tu występowanie utworów karbonu, triasu oraz osadów miocenu i czwartorzędu (Buła, Kotas, red., 1994)(Fig. 2). Najstarszymi poznanymi utworami na tym terenie jest osadowa seria paraliczna karbonu górnego - warstwy brzeżne (namur A). Są to osady klastyczne z pokładami węgla o cyklicznej budowie, zawierające wkładki z fauną morską, brakiczną i słodkowodną. Maksymalna miąższość serii paralicznej (3800 m w zachodniej części GZW) w obrębie arkusza nie została przewiercona. Powyżej w profilu występują osady limniczne, których miąższość tutaj wynosi około 1500 m. Stanowią je górnośląska seria piaskowcowa i seria mułowcowa, zaliczane do namuru B i C oraz westfalu A, B, C. Sedymentację osadów limnicznych rozpoczyna górnośląska seria piaskowcowa. W dolnej części profilu są to osady gruboklastyczne z pokładami węgla, zwane warstwami siodłowymi. Wśród pokładów tych warstw występuje najgrubszy w GZW pokład 510, obecnie w znacznej mierze wyeksploatowany, którego miąższość między Chorzowem, a Zabrzem wynosi od 10 do 15 m. Wyższa część górnośląskiej serii piaskowcowej reprezentowana