UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen?

Statema, J.; Aarts, P.

Publication date 2013 Document Version Final published version Published in Socialisme en Democratie

Link to publication

Citation for published version (APA): Statema, J., & Aarts, P. (2013). Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen? Socialisme en Democratie, 70(5), 96-102. http://www.wbs.nl/system/files/jort_statema_en_paul_arts_- _poedeldiplomatie.pdf

General rights It is not permitted to download or to /distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The . You will be contacted as soon as possible.

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)

Download date:26 Sep 2021 96

Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen?

De kwestie-Israël blijft binnen de PvdA de gemoederen verhitten. De hoop bij velen was dat met een eigen op Buiten­ landse Zaken het Nederlandse beleid wat minder pro-Israël zou worden. Maar het is de vraag of het verschil met het beleid van Rutte I substantieel is.

JORT STATEMA & PAUL AARTS

Politicoloog en onderzoeksassistent bij de afdeling politicologie van de UvA, respectievelijk docent internationale betrekkingen aan de UvA. Begin volgend jaar publiceren zij samen een uitvoerigere studie naar de Nederlandse Midden-Oostenpolitiek in: Timo Behr (red.), ‘Northern European Countries and the Arab World: Opportunistic Bystanders or Normative Leaders?’, Surrey: Ashgate 2014.

Is het Nederlandse Midden-Oostenbeleid soci- meen is er meer op een gezamenlijke Euro- aal-democratischer geworden met de aanstel- pese aanpak ingezet. Kortom, de uiterst pro- ling van Frans Timmermans als minister van Israëlische koers van het vorige kabinet lijkt Buitenlandse Zaken? Bij menig volger van de verlaten. ontwikkelingen in het Midden-Oosten, en de Betekent dat ook dat daarmee de inhoud Palestijns-Israëlische kwestie in het bijzonder, van het beleid verandert? In een eerder num- bestond de verwachting dat Nederland een mer van S&D schreef Frans Bieckmann daar al minder pro-Israëlisch beleid zou gaan voeren. een behartigenswaardig stuk over.1 Hij noem- De verwachtingen waren hooggespannen. de de greep van de VVD op de mondiale agen- Timmermans had zich als Kamerlid immers da ‘ijzersterk’ en gaf aan dat een progressief regelmatig een sterk criticaster van het pro- buitenlands beleid nog ‘ver weg is’. Tweede Israëlische Midden-Oostenbeleid van het vo- Kamerlid en VVD-woordvoerder Buitenlandse rige kabinet getoond en ook in de media Zaken stelde eind 2012 in schuwde hij de confrontatie met zijn voorgan- Trouw dat hoogstens de toon van het kabinet ger Rosenthal niet. een beetje kan veranderen, maar de inhoud Het regeerakkoord biedt hoopvolle aan- niet. Hij stelde: ‘Het verschil tussen oud-Twee- knopingspunten. De eenzijdige liefdesver- de Kamerlid Frans Timmermans en minister klaring richting Israël is veranderd in een Timmermans zal groter zijn dan het verschil meer evenwichtige passage waarin naar de tussen minister Rosenthal en minister Tim- banden met zowel Israël als de Palestijnse mermans.’ De vraag is of Ten Broeke gelijk Autoriteit wordt verwezen en in het alge- heeft en hoe dat is te verklaren.

S& D Jaargang 70 Nummer 5 Oktober 2013

S&D_5-v1.indd 96 07-10-13 12:38 Jort Statema & Paul Aarts Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen? 97

4 Historische affiniteit? categorie.’ Na het embargo werd onder lei- ding van minister van Buitenlandse Zaken Van Door de jaren heen is de sympathie in PvdA- der Stoel vaker de lijn van de Europese Ge- kringen voor Israël groot geweest. Slechts ge- meenschap gekozen. Hij steunde in 1973 een leidelijk aan is daar verandering in gekomen. EG-verklaring waarin de rechten van de Pales- Na de Tweede Wereldoorlog was de partij on- tijnen werden erkend en teruggave van de be- der Willem Drees uitgesproken pro-Israël en zette gebieden werd gevraagd, wat in die tijd bovendien domineerde de Arbeiderspartij tot werd beschouwd als steun aan de Arabieren.5 1977 alle Israëlische kabinetten.2 De Neder- Volgens Koos van Dam was er tussen 1975 en landse samenleving was in die tijd sterk ver- 1980 zelfs sprake van een ‘duidelijke kentering’ zuild, maar de pro-Israëlische houding van de op het ministerie. Van der Stoel was ‘tot ieders Nederlandse regering vond lang niet alleen bij verrassing’ bereid te spreken van een ‘Pales- socialisten aanhang. Het Nederlandse volk tijnse entiteit’ terwijl sommige ambtenaren was zeer betrokken bij het jonge Israël en pro- dat niet waren en hem er zelfs vanaf probeer- testanten zagen in de stichting van de staat de den te houden.6 Tegelijkertijd, zo constateert ‘vervulling van een Bijbelse profetie’.3 Ook in Van Dam met nadruk, was er sprake van een de PvdA speelde het schuldgevoel over de Ho- ‘overmatige voorzichtigheid’ om Israël niet locaust onverminderd door. In de woorden voor het hoofd te stoten. Dat uitte zich onder van voormalig minister van Defensie Joris meer in de moeizame relatie met de PLO. In Voorhoeve heeft deze zogenaamde Anne 1982, dat wil zeggen vijftien jaar na de Zesdaag- Frank-reflex de Nederlandse politiek lang ge- se Oorlog, had Nederland nog steeds geen for- domineerd. Na de oorlog werd Israël door ve- meel contact met de Palestijnse organisatie. len gezien als de spreekwoordelijke ‘roos in de woestijn’, een kwetsbare, jonge, moderne de- Op papier mocratie die zich te midden van autoritaire Arabische regimes staande moest houden. Na zijn aanstelling zei Timmermans te willen Na de Oktoberoorlog en het Arabische olie- besturen in de traditie van zijn mentor en rol- embargo in 1973 trad er een zekere bekoeling model , tot voor kort de eni- op in de relaties met Israël. Hoewel sommige ge sociaal-democraat op Buitenlandse Zaken leden van het kabinet — zoals PvdA-minister ooit. Van der Stoel werd vooral geroemd om van Defensie — nog wel uitge- zijn diplomatieke vaardigheden en het cen- sproken pro-Israël waren en er in eigen per- traal stellen van mensenrechten. Geheel in lijn soon zorg voor hadden gedragen dat Israël in met de Nederlandse traditie was ook hij sterk die oorlog van wapens werd voorzien, kwam er gehecht aan goede trans-Atlantische relaties. meer aandacht voor de Palestijnse kant van de Timmermans wil zijn oude leermeester niet zaak. Niet dat de Israëliërs daar wakker van ‘teleurstellen’ en de vraag is wat hij daarvoor lagen. De Israëlische ambassadeur in Den moet doen. Dat hij een andere toon aanslaat Haag, Shimson Arad, liet er geen twijfel over dan zijn voorganger Rosenthal ligt voor de bestaan dat premier Den Uyl tot zijn meest hand, maar welke toets moet hij halen om als loyale vrienden behoorde (ook al had Arad progressieve, of in ieder geval sociaal-demo- buiten Den Uyl om met Vredeling zaken ge- cratische minister de geschiedenisboeken in daan). Arad: ‘Er zijn mensen die zeggen dat ze te gaan? je vriend zijn, maar zich daardoor nergens toe In het NRC-stuk waarin Désirée Bonis (voor- verplicht voelen. Er zijn ook mensen die zich malig Tweede Kamerlid en PvdA-woordvoerder niet zo laten voorstaan op hun vriendschap, Buitenlandse Zaken) bepleitte dat de hoek van maar bij wie je altijd kunt aankloppen als je het buitenlands beleid het afgelopen jaar aan hen nodig hebt. Den Uyl hoorde tot de laatste de VVD was gegund, noemde zij het opkomen

S& D Jaargang 70 Nummer 5 Oktober 2013

S&D_5-v1.indd 97 07-10-13 12:38 98 Jort Statema & Paul Aarts Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen?

voor gerechtigheid, het tegengaan van onder- stantie pleitte Timmermans voor EU-consen- drukking en het lenigen van humanitaire sus op basis van stemonthouding in New York. nood als typische uitgangspunten van de Toen hij daarover bij zijn collega’s geen uit- PvdA.7 Een ander stuk dat handvatten biedt is sluitsel kreeg, besloot de minister dat Neder- de begin 2012 door het PvdA-congres aangeno- land zich hoe dan ook zou onthouden van men buitenlandresolutie over sociaal-demo- stemming, in de hoop dat het overgrote deel cratische internationale politiek Met het gezicht van de EU-lidstaten dat ook zou doen. Met dit naar de wereld.8 In het document worden tien standpunt bleef ons land in de ogen van Tim- beginselen van sociaal-democratische interna- mermans bovendien neutraal: de goede rela- tionale politiek opgesteld en het verwondert tie met Israël bleef bewaard, terwijl de rechten niet dat de bekende waarden als internatio- van de Palestijnen niet werden weersproken. nale solidariteit, rechtvaardigheid, het vermin- Volgens de minister was het nu niet ‘het juiste deren van ongelijkheid, de bevordering van moment’ om te stemmen voor een verhoging vrijheid en democratie, mensenrechten en van de status omdat het de kans op vrede in duurzaamheid een prominente rol spelen. het Midden-Oosten zou verminderen. We Met betrekking tot het Midden-Oosten brengen hier in herinnering dat Timmermans wordt met name in de paragraaf Vrede en vei- in 2011, samen met (D66), ligheid een aantal interessante punten aange- het initiatief had genomen om de verhoging voerd. Voor de PvdA staan mensenrechten van de Palestijnse status te steunen. voorop en daarom moet Nederland ‘afzien van Toen D66 en SP daags voor de stemming het steunen of tolereren van autoritaire regi- een motie indienden om juist vóór de status- mes, onder het mom van stabiliteit in de be- verhoging te stemmen, ontstonden ook de treffende regio’. In het vredesproces heeft ‘Is- eerste scheurtjes binnen de PvdA-positie. Bo- raël als sterkste partij in het conflict de nis leek te voelen voor de motie en wilde vast- speciale verantwoordelijkheid’ om het initia- houden aan het eerdere standpunt van de tief te nemen en het gebruik van geweld te PvdA­-fractie om de Palestijnen te steunen in beperken. De EU moet een eigen Europese lijn hun streven naar een eigen staat. Voorafgaand kiezen, want te vaak worden Amerikaanse ini- aan de stemming werd ze door de fractielei- tiatieven afgewacht. ding onder druk gezet, met als resultaat dat de Kortom, de voorgestane sociaal-democrati- PvdA-fractie tegen de motie stemde. sche internationale politiek verschilt wezen- Uit de argumentatie van de minister bleek lijk van het buitenlandbeleid dat door het vo- verder dat het in de PvdA-buitenlandresolutie rige kabinet werd uitgedragen — al was daar geuite streven om minder vaak de Amerikaan- op het Israël-Palestinadossier niet zoveel voor se lijn te volgen even was ‘geparkeerd’. Vol- nodig. De vraag is vervolgens of de minister in gens Timmermans zouden de VS er immers staat is deze woorden in daden om te zetten. voor kiezen om fondsen bedoeld voor de Pales- tijnen te bevriezen en dat zou de situatie al- In de praktijk leen maar verder bemoeilijken. De Amerikaan- se positie kreeg daarmee voorrang ten In de tijd dat Timmermans buitenlandwoord- opzichte van de EU. Timmermans, bekend als voerder was gaf hij regelmatig te kennen voor- ‘eurofiel’, vertolkte dus vrijwel direct na zijn stander te zijn van het streven van de Palestij- aanstelling een klassieke VVD-positie: de VS nen om door de Verenigde Naties als staat moeten het voortouw houden. Overigens erkend te worden. Vrijwel meteen na zijn aan- stemde de overgrote meerderheid van de VN- stelling als minister van Buitenlandse Zaken lidstaten — inclusief een meerderheid van de werd al duidelijk dat het niet zo makkelijk was EU-lidstaten — in New York vóór de hogere deze positie in beleid te vertalen. In eerste in- status van de Palestijnen bij de Verenigde Na-

S& D Jaargang 70 Nummer 5 Oktober 2013

S&D_5-v1.indd 98 07-10-13 12:38 Jort Statema & Paul Aarts Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen? 99

ties, zodat die er ook daadwerkelijk kwam. noemt: het heeft alleen zin als alle EU-lidstaten Toen Timmermans later bij een ander meedoen.9 Gegeven de trage molens van de ­Israël-gerelateerd vraagstuk wel de lijn van EU-bureaucratie (besluitvorming was er im- Europa koos, was dat echter niet uit vrije wil, mers al) kan dat echter nog lang duren, en is maar onder druk van de VVD. Begin maart de aandacht daarmee van Nederland afgeleid. publiceerde het ministerie van Economische Zaken een advies over herkomstetikettering The only show in town op de website. Hierin stond dat groente en fruit, olijfolie, wijn, vis en cosmetica afkomstig In juli werden de onderhandelingen over vre- uit de Westelijke Jordaanoever, Oost-Jeruza- de tussen Israël en Palestina hervat onder lei- lem en de Golan-hoogvlakte niet meer het eti- ding van de Amerikaanse minister van Buiten- ket ‘made in ’ mogen dragen. Timmer- landse Zaken . Timmermans sprak mans presenteerde deze labeling in maart jl. zijn volle steun uit voor dit initiatief: ‘Het initi- als vanzelfsprekend en ook premier Rutte leek atief van president Obama en minister Kerry is aanvankelijk voorstander. niet alleen de beste, maar ook de enige optie om het vredesproces weer op gang te krijgen.’ Intussen breidt Israël het aantal nederzettin- gen uit en laten leden van Netanyahu’s kabi- In feite wordt het beleid van net weten geen enkele toekomst te zien in een Rosenthal gewoon voortgezet tweestatenoplossing. Alle reden dus om aan te nemen dat de kans om een duurzame vrede tot stand te brengen bijzonder klein is. Het onlangs verschenen AIV-rapport Tussen De websitepublicatie leidde tot hevige ver- woord en daad: perspectieven op duurzame vrede ontwaardiging vanuit de VVD-hoek en Israël. in het Midden-Oosten gaat in op de specifieke rol Buitenlandwoordvoerder Han ten Broeke van die Nederland zou kunnen vervullen en advi- de VVD-fractie ageerde daags erop in de Volks- seert onder andere dat ‘Nederland, naast een krant (12 maart 2013) tegen het besluit. Hij actief optreden in de EU, gebruik [kan] maken vroeg zich onder andere af of etikettering niet van zijn eigen directe invloedssfeer met Israël ‘vooral een aantal activisten blij maakt’ en en de Palestijnen’.10 Het rapport schrijft ver- stelde dat er eenduidig beleid moet komen der: ‘Zolang er geen wijziging komt in het op- dat niet alleen voor Israël geldt, maar ook voor treden van dit land in de bezette gebieden, er andere bezettende landen zoals ook Marokko. voor Nederland geen reden is de bilaterale Opmerkelijk, aangezien het desbetreffende relaties met Israël op te waarderen, bijvoor- EU-besluit al onder Rutte I werd gesteund. beeld via de oprichting van een bilaterale Sa- In een reactie op Kamervragen van Sjoerd menwerkingsraad.’ Specifieker nog is de aan- Sjoerdsma, buitenlandwoordvoerder van de beveling om eventueel unilateraal ‘restrictieve D66-fractie in de Tweede Kamer, verklaarde maatregelen’ te nemen tegen de invoer van Timmermans dat Nederland ‘hecht aan een producten uit de Israëlische nederzettingen.11 uniform handhavingsbeleid van EU-lidstaten’. Bonis noemde het namens de PvdA-fractie De voorgenomen maatregelen, die veelal tech- ‘een uitstekend rapport’. De VVD kwam bij nisch van aard zijn, moeten nauwgezet wor- monde van buitenlandwoordvoerder Ten Broe- den afgestemd tussen lidstaten onderling en ke met een voorspelbare reactie: ‘Dit rapport dat proces ‘vergt tijd’. Hoewel Timmermans heeft de schoonheid van de studeerkamer en het zelf niet wilde toegeven, werden de plan- dat is precies waar het thuishoort.’ De reactie nen dus uitgesteld onder het mom van wat van het kabinet liet een tijd op zich wachten, Alfred van Staden het ‘effectiviteitsargument’ maar was niet minder negatief dan de VVD-

S& D Jaargang 70 Nummer 5 Oktober 2013

S&D_5-v1.indd 99 07-10-13 12:38 100 Jort Statema & Paul Aarts Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen?

respons. De regering ziet het Kerry-initiatief menië voor om bij de conclusies van de Raad als ‘the only show in town’ en beargumenteert Buitenlandse Zaken slechts een algemeen dat het volgen van een andere lijn verstorend standpunt over het Midden-Oostenvredespro- zou werken, omdat het de Palestijnse en Israë- ces te formuleren. Onder druk van Israël wer- lische partijen een excuus kan geven zich niet den gedetailleerde conclusies vermeden om volledig met Kerry te engageren. de pogingen van Kerry om zowel Israël als de Deze totale afhankelijkheid van Amerika is Palestijnse Autoriteit aan de onderhandelings- op zijn minst opmerkelijk te noemen, gegeven tafel te krijgen ‘op geen enkele manier te on- de povere resultaten die de VS in het verleden dermijnen’.12 Zo bevond Nederland zich weer in de regio hebben behaald en de intentie om als vanouds in het spoiler-kamp van de EU. meer het EU-pad te kiezen, zoals geformuleerd Het huidige beleid ten aanzien van Israël in de PvdA-congresresolutie. Ook staat de reac- en het vredesproces duidt dus in belangrijke tie op gespannen voet met de krachtige woor- mate op een continuering van het beleid-Ro- den over Israëls ‘speciale verantwoordelijk- senthal, of zoals de fractieleider van Groen- heid’ in dezelfde resolutie. Links treffend weergaf: ‘Eigen- Tijdens het inmiddels veelbesproken ‘Sloop lijk blijven we doen wat we al deden.’ de Muur’-debat in het parlement werd de te- rugkerende trans-Atlantische koers eveneens Aan de ketting bevestigd. Bonis sprak namens de PvdA-fractie haar steun uit voor het burgerinitiatief. Ook Volgens de internationaal secretaris van de schaarde ze zich achter het AIV-advies en PvdA, Kirsten Meijer, is er geen sprake van een vroeg ze Timmermans nadrukkelijk hoe hij kloof tussen uitgesproken intenties en de zijn aanstaande bezoek aan Israël ging invul- praktijk. Afgezien van de kwestie rondom de len. Volgens Bonis vergde de beoogde intensi- statusophoging van de Palestijnen in de VN, vering van de relatie met Israël, die Timmer- ‘was en blijft de congresresolutie de basis van mans wilde aankondigen tijdens zijn eerste onze politiek’. Nu is deze uitspraak vanuit bezoek, op zijn minst een toezegging van dat haar positie te begrijpen. Maar het is moeilijk land waaruit respect voor het internationaal vol te houden dat Timmermans het afgelopen recht zou blijken, zoals afzien van de bouw jaar niet systematisch in het pro-Israëlische van nieuwe nederzettingen. Die bouw was de kamp verzeild is geraakt. De vraag is eerder afgelopen jaren immers gestaag versneld. Ze hoe dit zo heeft kunnen gebeuren. stelde dat het geduld van de PvdA-fractie op Regeren is iets anders dan oppositie voe- was en de druk moest worden opgevoerd. ren en het is evident dat coalitiepolitiek in- In de reactie van de minister kwam de in- vloed heeft gehad op de speelruimte van de vloed van de VVD opnieuw duidelijk naar vo- minister.13 De uitvoering van de (idealistisch ren. Timmermans gaf aan dat gesprekken in geformuleerde) PvdA-resolutie met daarin de de EU en met zijn Amerikaanse collega’s hem richtlijnen voor sociaal-democratisch buiten- ervan hadden overtuigd dat maatregelen te- lands beleid wordt nu eenmaal belemmerd gen Israël ‘contraproductief’ zouden werken. door de regeerafspraken met de VVD. Bieck- Tijdens zijn bezoek aan Israël en Palestijnse mann geeft aan dat door het gebrek aan con- gebieden nam hij zich voor om aan beide zij- crete uitwerking in het regeerakkoord er den fora voor verdere samenwerking op te steeds weer opnieuw politieke gevechten zetten. Dit zou perfect passen ‘in het plaatje moeten worden geleverd en dat daardoor ook van Obama en Kerry’. veel binnen het ambtenarenapparaat en via Afgelopen juni volgde Nederland weer de daar invloedrijke lobby’s zal worden be- blind de Amerikanen. Nederland pleitte er slecht.14 Dit werd pijnlijk duidelijk in het samen met Duitsland, Italië, Slowakije en Roe- ‘Sloop de Muur’-debat.

S& D Jaargang 70 Nummer 5 Oktober 2013

S&D_5-v1.indd 100 07-10-13 12:38 Jort Statema & Paul Aarts Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen? 101

Timmermans koos de kant van de coalitie Grote boog boven de verstandhouding met partijgenoot Bonis. Uit alles blijkt dat hij een geloofwaardig Overigens is het nog maar de vraag of er bin- minister van Buitenlandse Zaken wil zijn in de nen de partij voldoende steun is voor een kriti- ogen van premier Rutte. Geluiden binnen de sche Israëlpolitiek. Begin maart jl. gaf Diede- PvdA geven ook aan dat de partij al bij voor- rik Samsom nog een robuuste toespraak baat ‘aan de ketting lag’ door een onuitgespro- tijdens het ‘grote PvdA Midden-Oostendebat’. ken deal met de VVD dat het Midden-Oosten Daarin stelde hij onder meer dat het ‘geduld (lees: Israël-Palestina) geen controversieel zo langzaam maar zeker begint op te raken’ in punt in het kabinetsbeleid zou worden. het voortdurende conflict tussen Israël en de De zetelverdeling in het parlement draagt Palestijnen en dat Israël als ‘bovenliggende er mede toe bij dat de VVD deze positie kan partij’ de verantwoordelijkheid voor het her- innemen. Kon ten tijde van het kabinet-Rutte I vatten van onderhandelingen over een duur- het beleid van minister Rosenthal op vrijwel zame tweestatenoplossing draagt. Fraaie onvoorwaardelijk steun rekenen in de Tweede woorden alweer. Maar daarna hebben we er Kamer15, nu is dat niet veel anders. Dat heeft nooit meer iets over gehoord, laat staan dat er vooral te maken met de positie van het CDA. sprake zou zijn van concrete beleidsdaden. Die partij heeft weliswaar een neutralere Mid- Het is niet nodig om mee te gaan in de het- den-Oostenparagraaf dan voorheen in het ze van De Telegraaf om, op basis van gesprek- verkiezingsprogramma staan, maar stemt in ken binnen de partij, te constateren dat er de praktijk toch stelselmatig mee met het pro- sprake is van een strakke regie binnen de Israëlkamp. Op die manier kan de VVD druk Tweede Kamerfractie. Niet alleen is de partij- uitoefenen op de PvdA, door een Kamermeer- leider dominant, buitenlands beleid is hoe derheid te mobiliseren als de minister niet dan ook minder belangrijk dan andere dos- doet wat de VVD wil. De stemming rondom siers. Het feit dat een groot deel van de hui- twee belangrijke moties is illustratief voor wie dige PvdA-fractie nieuw en tamelijk onerva- er meestal aan het langste eind trekt. ren is, betekent overigens ook dat Samsom SGP-leider Van der Staaij diende in het de- sowieso weinig tegenspraak heeft te dulden. bat over de regeringsverklaring een motie in Zijn spectaculaire verkiezingswinst dwingt waarin hij opriep ‘actief te blijven investeren bij een aanzienlijk deel van de fractieleden in de band met de staat Israël’. Premier Rutte loyaliteit af. ontraadde de motie, omdat Van der Staaij niet Historische sentimenten binnen de partij bereid was aan bovenstaande zinsnede ‘en de spelen ook nog steeds een rol. De pro-Israël- Palestijnse Autoriteit’ toe te voegen. De PvdA groep is klein maar actief en lijkt vaak aan het stemde tegen, maar de motie werd toch aan- langste eind te trekken bij afwezigheid van genomen omdat naast de VVD, het CDA wél een krachtig tegengeluid. Ook partijleden voor stemde. Zo werd de speelruimte van Tim- geven te kennen ‘het ook allemaal niet zo te mermans vrijwel direct na zijn aanstelling als weten’ (als het om Israël-Palestina gaat) en minister van Buitenlandse Zaken beperkt. nemen dus liever ‘geen extreem standpunt in’. Ook de stemming over de motie-Bonis in Kirsten Meijer bevestigt dat Israël-Palestina het ‘Sloop de Muur’-debat geeft treffend weer nog altijd een ‘emotionele zaak’ is, waarbij ‘de hoe de verhoudingen in het Nederlandse par- mailbox steeds weer overloopt’. Meijer zelf lement nog steeds liggen. Hoewel Timmer- lijkt de belichaming van die vlakke voorzich- mans de motie ontraadde, stemde de PvdA tigheid als het gaat om de vraag of Israël voor. Uiteindelijk werd de motie toch verwor- ­eindelijk eens onder druk gezet zou moeten pen omdat ‘het blok van 5’ (VVD, CDA, PVV, worden, zoals bepleit door het recente AIV- ChristenUnie, SGP) tegen stemde. rapport. ‘Néé, sancties tegen Israël zouden er

S& D Jaargang 70 Nummer 5 Oktober 2013

S&D_5-v1.indd 101 07-10-13 12:38 102 Jort Statema & Paul Aarts Poedeldiplomatie of de kunst van het schipperen?

alleen maar toe leiden dat ze van de onderhan- De realiteit van het regeren is hard, zeker delingstafel weglopen. De hervatting van het met een coalitiepartij als de VVD die niet alleen vredesproces is voor ons prioriteit nummer 1.’ het kortetermijnbelang vooropstelt, maar liefst Kortom, de PvdA staat dan weliswaar niet ook het pro-Israëlbeleid van Rutte I wil voortzet- meer ‘pal achter Israël’ zoals in het verleden, ten. De PvdA-minister van Buitenlandse Zaken maar loopt er tegenwoordig eerder met een geeft nauwelijks tegenwicht en lijkt er dus ook grote boog omheen. niet op uit om het eigen partijprogramma om te zetten in beleid. De coalitie gaat boven alles. Risicoloze politiek Natuurlijk dwingen coalitieafspraken Tim- mermans ertoe sommige van zijn eigen overtui- Ten Broeke heeft gelijk: het verschil tussen gingen op te geven, al lijkt hij dat zonder al te oud-Tweede Kamerlid Frans Timmermans en veel morren te doen. De minister heeft te ma- minister Timmermans blijkt groter dan het ken met een parlement waar een pro-Israëlblok verschil tussen minister Rosenthal en minis- van vijf partijen besluitvorming kan tegenhou- ter Timmermans. Het valt niet te verwachten den, maar net zo belangrijk is de tweedeling dat we van de minister van Buitenlandse Za- binnen zijn eigen partij die Timmermans een ken veel zullen zien dat in lijn is met zijn eer- excuus biedt om geen serieuze beleidswijzigin- dere uitlatingen als Kamerlid of met de richt- gen door te voeren. Resultaat van dit alles: een lijnen van de PvdA-congresresolutie. Dat is risicoloze politiek met als gevolg dat Israël zich allemaal veel te riskant en zet de relatie met nog steeds geen zorgen hoeft te maken dat er in coalitiepartner VVD én met Israël onnodig Den Haag eindelijk eens een keer met de vuist onder druk. op tafel wordt geslagen.

Noten ik op als Kamerlid’, NRC Han- 13 Er is nauwelijks systematisch delsblad, 24 augustus 2013. onderzoek gedaan naar de 1 Bieckmann, Frans, ‘Een pro- 8 Schrijver, Nico e.a., Met het invloed van coalitiepolitiek op gressief buitenlands beleid is gezicht naar de wereld: Neder- buitenlands beleid. Een ver- nog ver weg’, in: S&D 2012 / 11- land en sociaaldemocratische dienstelijke poging is onlangs 12, pp. 44-48. internationale politiek, PvdA, geleverd door Juliet Kaarbo in 2 Snel, Jan Dirk, ‘Nederland en Amsterdam januari 2012. Coalition Politics and Cabinet de band met Israël’, in: Histo- 9 Arian, Max, ‘De ware vrienden Decision Making: A Comparative risch Nieuwsblad, nr. 5, jaar- van Israel moeten waarschu- Analysis of Foreign Policy Choices gang 2008. wen dat het land zich steeds (University of Michigan Press, 3 Peeters, Frans, Gezworen vrien- verder isoleert’, in: De Brug, 2012). Het vierde hoofdstuk den. Het geheime bondgenoot- juni 2013, p. 2. gaat uitvoerig in op Nederland: schap tussen Nederland en Is- 10 Adviesraad Internationale ‘Dutch Foreign Policy: Exces- raël, Amsterdam / Antwerpen: Vraagstukken (AIV), Tussen sive Compromise in Coalition L.J. Veen 1997, p. 68. woord en daad. Perspectieven Politics?’ Uit haar studie blijkt 4 Arad in Peeters 1997, p. 184. op duurzame vrede in het Mid- onder andere dat er meer varië- 5 Blekendaal, Martijn en Simon den-Oosten, Den Haag, maart teit bestaat in de uitkomsten van Melick, ‘Nederland en de 2013, Advies nr. 83, p. 42. van coalitiepolitiek dan vaak politieke erkenning van de 11 Ibidem p. 46. wordt aangenomen. PLO’, in: Historisch Nieuwsblad, 12 Jerusalem Post, Israel likely to 14 Bieckmann, Frans, ‘Een pro- nr. 5, jaargang 2006. ‘dodge EU bullet’ on peace pro- gressief buitenlands beleid is 6 Van Dam, Nikolaos en Jan cess, http: / / www.jpost.com / Di- nog ver weg’, in: S&D 2012 / 11- Keulen, De vrede die niet kwam, plomacy-and-Politics / Israel- 12, p. 45. Amsterdam: Bulaaq, 1998, likely-to-dodge-EU-bullet-on- 15 Monitor Midden-Oostenbeleid, p. 66. peace-process-317509, juni Amsterdam: The Rights 7 Bonis, Désirée, ‘Daarom stapte 2013. ­Forum, september 2012.

S& D Jaargang 70 Nummer 5 Oktober 2013

S&D_5-v1.indd 102 07-10-13 12:38