Materials

Keywords: helioenergetics, integrated ment of investments in helioenerget- installation, tower, micro- ics, as it has been recently observed, installation their impact on the landscape also increases. The aim of the work is to determine the effect of various solar Introduction installations on the landscape. Firstly, a rapid growth in the in- terest in solar power energy, observed from the beginning of the 21st century Material and Methods almost all over the world, resulted in The study includes an over- increasingly common occurrences view of the existing types of solar of solar power plants in the land- facilities on the basis of the available scape. Secondly, it led to a growing academic literature, specialist maga- diversity of technologies using solar zines and field research conducted energy [Jäger-Waldau 2007, Moe in August 2016 on the island of 2012, Montoya et al. 2014]. Over Ruegen (Germany). It examined the the last several years also Poland facilities different both in terms of has seen a considerable increase in their spatial dimension (small-scale the installed power of solar facilities systems – micro-installations and [Musiałkiewicz et al. 2014, Hektus, small installations; large solar power Kalbarczyk 2015]. Helioenergetics plants), and the method of assembly has some consequences for the com- (free-standing on the ground, installed ponents and state of the natural envi- on the roof or facade of a building, ronment [Wiąckowski, Wiąckowska building-integrated). 1999, Tryjanowski, Łuczak 2013], in The assessment of the impact of spite of the fact that it is viewed as one the installations on the landscape was of the most environmentally-friendly carried out according to the Author’s ways of energy production [Tsoutsos division of the impact into four types: et al. 2005, Dobrzańska et al. 2012, integrated, harmonious, disharmoni- Armstrong et al. 2014]. It is also ous and dominant. The concept of worth noting that the hitherto existing harmonious and disharmonious effect

The Impact of Solar Facilities Power on Landscape Eliza Kalbarczyk literature is dominated by the studies refers to the human induced changes concerning the impact of wind energy in the landscape that are well-known on the landscape [Hektus, Kalbarczyk from landscape studies. According to 2015, Raszka et al. 2016], and what Mazurski [2012], the harmoniousness Oddziaływanie is noticeable is the scarcity of such of a facility in the ecological sense instalacji z zakresu studies on the effect of solar power. consists in its location and arrange- For the purposes of this study, the ment so that it will not disturb natural energetyki solarnej following research hypothesis was processes, and aesthetic harmony is na krajobraz formulated: along with the develop- the adaptation of a new facility to the

30 2/2016 Słowa kluczowe: helioenergetyka, stycji z zakresu helioenergetyki, jaki sów przyrodniczych, a harmonia instalacja zintegrowana, wieża obserwowany jest w ostatnich latach, estetyczna to dopasowanie nowego solarna, mikroinstalacja rośnie również ich oddziaływanie na obiektu do otoczenia. Dysharmonia krajobraz. Celem pracy było określe- estetyczna polega na stworzeniu nie wpływu różnych typów instalacji obcości wizualnej, wprowadzeniu Wprowadzenie solarnych na krajobraz. w krajobrazie pewnego niepokoju Gwałtowny rozwój zaintere- i zakłóceniu naturalnego piękna. sowania energetyką solarną obser- Określenie oddziaływania jako wowany od początku XXI w. niemal Materiał i metody dominujące zostało zainspirowane na całym świecie spowodował coraz W pracy dokonano przeglądu pojęciem dominaty krajobrazowej. powszechniejsze występowanie istniejących typów instalacji solar- Obiekty określane tym mianem elektrowni solarnych w krajobrazie nych na podstawie dostępnej literatu- wyróżniają się w krajobrazie i są z jednej strony, z drugiej – zwiększa- ry naukowej, czasopism branżowych widoczne w terenie z wielu kilo- jącą się różnorodność stosowanych oraz obserwacji terenowych przepro- metrów [Walczak 2007]. Ostatnie technologii wytwarzania energii ze wadzonych w sierpniu 2016 r. na wy- określenie oddziaływania instalacji, słońca [Jäger-Waldau 2007, Moe spie Rugia (Niemcy). Rozpatrywano tj. zintegrowane, nawiązuje do 2012, Montoya i in. 2014]. W ostat- instalacje zróżnicowane zarówno nomenklatury stosowanej w ener- nich kilku latach również w Polsce pod względem wymiaru przestrzen- getyce odnawialnej i odnosi się do zauważono znaczny przyrost mocy nego (systemy małoskalowe – mikro- instalacji zespolonych z budynkami zainstalowanych w energetykę solar- instalacje i małe instalacje, wielko- [Coonen 2001, Strong 2005, Norton ną [Musiałkiewicz i in. 2014, Hektus, obszarowe elektrownie solarne), jak i in. 2011, Peng i in. 2011, Siebert Kalbarczyk 2015]. Helioenergetyka i sposobu montażu (wolno stojące 2012]. Dane dotyczące powierzchni pomimo iż uznawana jest za jedną na podłożu, montowane na dachu i roku powstania wybranych instala- z najbardziej przyjaznych środowi- lub elewacji budynku, wbudowane cji solarnych zaczerpnięto ze stron sku przyrodniczemu [Wiąckowski, w budynek). internetowych inwestorów. Wiąckowska 1999, Tryjanowski, Oceny wpływu typu instalacji Łuczak 2013], nie pozostaje bez na krajobraz dokonano według au- wpływu na jego komponenty i stan torskiego podziału ich oddziaływania Wyniki i dyskusja [Tsoutsos i in. 2005, Dobrzańska i in. na cztery rodzaje: zintegrowane, Stosowane współcześnie ro- 2012, Armstrong i in. 2014]. Warto harmonijne, dysharmonijne i do- dzaje instalacji różnią się swoim zauważyć, że w literaturze dominują minujące. Pojęcie oddziaływania wymiarem przestrzennym od sys- opracowania dotyczące oddziaływa- harmonijnego lub dysharmonijnego temów małoskalowych, takich jak nia energetyki wiatrowej na krajobraz stanowi nawiązanie do znanych mikroinstalacje czy małe instalacje, [Hektus, Kalbarczyk 2015, Raszka z badań krajobrazowych określeń po wielkoobszarowe elektrownie i in. 2016], odczuwalny jest niedo- zmian wywołanych w krajobrazie solarne, a także sposobem montażu. statek tego typu opracowań odnośnie przez człowieka. Zdaniem Mazur- Wyróżnia się instalacje wolnosto- oddziaływania krajobrazowego ener- skiego [2012] harmoniczność obiek- jące na podłożu, montowane na getyki solarnej. Na potrzeby pracy tu w sensie ekologicznym polega na dachu lub elewacji budynku, wbu- sformułowano następującą hipotezę takim jego usytuowaniu i urządzeniu, dowane w budowlę [Wiśniewski i in. badawczą: wraz z rozwojem inwe- by nie zakłócał naturalnych proce- 2012].

2/2016 31 Fig. 1. Photovoltaic in Sarnia (Canada) visible on www.maps.google.com, method of assembly: free-standing available at 10.01.2017 ones, mounted on the roof or facade Ryc. 1. Elektrownia fotowoltaiczna w Sarnii widoczna na www.maps.google.com, of a building, and building-integrated stan na 10.01.2017 ones [Wiśniewski et al. 2012]. Photovoltaic power stations are investments covering large areas [Biesiada 2015]. The demand for large areas results from fairly low energy efficiency of the present photovoltaic panels. Therefore, for an investment to be economically profitable, it is necessary to connect many installations of this type in one power network. According to Pająk [2013], building a photovoltaic farm with a capacity of 1 MW requires approx. 20,000 m2. In addition, ar- eas where solar power stations are located should not have a big height differences, as it would involve high expenditures related to levelling. According to the estimates, a pho- tovoltaic power plant with a capac- ity of 1000 MW requires an area of 50,000,000 m2 [Biesiada 2015]. The examples of large solar surroundings. Aesthetic disharmony tions [Coonen 2001, Strong 2005, power stations include: Sarnia Pho- lies in creating a visual alien char- Norton et al. 2011, Peng et al. 2011, tovoltaic Power Plant in Canada acter, introducing to the landscape Siebert 2012]. The data regarding the (Fig. 1), the largest such installation a certain disturbance and spoiling the size and the year of establishment of in the world in 2010, occupying natural beauty. Defining the impact selected solar power facilities come 873,000 m2; the largest PV power sta- as dominant was inspired by the no- from the investors’ websites. tion in China – Golmud of an area of tion of landscape dominant. A facility approx. 25,500,000 m2. The latter is so defined stands out in the landscape situated at 2870 m above sea level, on and is visible from a distance of many Results and discussion the plateau of Tibetan Qinghai, with kilometres [Walczak 2007]. The last The facilities used at present favourable conditions for solar power remaining type of the impact, i.e. inte- are different both in size, from production, at a distance of about grated one, is related to the terminol- small-scale systems such as micro- 15 km from the nearest human com- ogy used in renewable energetics and installations or small installations munity [Biesiada 2015, Fernandez- refers to building-integrated installa- to large solar plants, and in their -Jimenez et al. 2015].

32 2/2016 Elektrownie słoneczne to inwe- Pocking, na powierzchni 320 000 m2 Fig. 2. Photovoltaic power station in Pocking stycje zajmujące duże przestrzenie (32 ha) zlokalizowano Pocking Solar (Germany) visible on www.maps.google.com, [Biesiada 2015]. Powodem zapo- Park (ryc. 2). Teren, na którym zreali- 10.01.2017 trzebowania na teren o dużej po- zowano inwestycję, jest równinny, Ryc. 2. Elektrownia fotowoltaiczna Pocking wierzchni jest dość mała efektywność pokryty zwartą, niską szatą roślinną, widoczna na www.maps.google.com, stan na 10.01.2017 energetyczna współczesnych paneli w najbliższym otoczeniu elektrowni fotowoltaicznych, dlatego też aby znajdują się pola uprawne oraz ob- inwestycja była opłacalna pod wzglę- szary zalesione, dlatego elektrownia dem ekonomicznym, wymagane jest jest widoczna z dość dużej odległości połączenie wielu tego typu urządzeń i może wywoływać negatywne wra- w jedną sieć energetyczną. Zdaniem żenia estetyczne. Pająka [2013] do budowy farmy foto- Pierwsza elektrownia solar- woltaicznej o mocy 1 MW potrzeba na w Polsce powstała w 2011 r. ok. 20 000 m2. Dodatkowo obszar, na w Wierzchosławicach, w woj. ma- którym lokalizuje się elektrownie sło- łopolskim na powierzchni ponad neczne, nie powinien posiadać zbyt 20 000 m2, na terenie równinnym, dużych deniwelacji, ponieważ niosą w sąsiedztwie pól uprawnych oraz one za sobą duże koszty związane jeziora Niwka (ryc. 3). Teren na któ- z wyrównywaniem terenu. Według rym zlokalizowano inwestycję, nie na uznać za powodujące zaburzenie szacunków w przypadku elektrowni był użytkowano rolniczo ze względu w odbiorze otoczenia, stanowiące PV moc 1000 MW wymaga zajęcia na duże nagromadzenie kabli ener- element dysharmonijny, szczególnie 50 000 000 m2 [Biesiada 2015]. getycznych [Biesiada 2015]. w krajobrazie przyrodniczym. Przykładem wielkoobszaro- Aktualnie największa w Polsce Znacznie rzadsze są konstruk- wych elektrowni solarnych mogą elektrownia PV Czernikowo powstała cje typu wieża solarna. Przykładem być: Sarnia Photovoltaic Power Plant w 2015 r. w Wygodzie (gm. Czerni- takiej konstrukcji może być Ivanpah w Kanadzie (ryc. 1), największa insta- kowo, woj. kujawsko-pomorskie), Solar Electric Generating System lacja na świecie w 2010 r., zajmu- zajmuje powierzchnię 24 000 m2 (ISEGS) na pustyni Mojave, urucho- jąca powierzchnię 873 000 m2, czy w równinnym, rolniczym terenie. miona w 2014 roku. W elektrowni największa w Chinach elektrownia W badaniach krajobrazowych tej heliostaty (lustra koncentrujące fotowoltaiczna Golmud o powierzch- pojęcie harmonii estetycznej utożsa- ni ok. 25 500 000 m2. Ta ostatnia miane jest z dopasowaniem nowego położona jest na wysokości 2870 m obiektu do otoczenia, natomiast za n.p.m., na płaskowyżu tybetańskiego dysharmonijne uznaje się wrażenia Qinghai, gdzie występują korzyst- obcości wizualnej i wprowadzenie ne warunki do rozwoju energetyki w krajobrazie pewnego niepokoju solarnej, w odległości ok. 15 km i zakłócenie naturalnego piękna od najbliższej jednostki osadniczej [Mazurski 2012]. Uwzględniając [Biesiada 2015, Fernandez-Jimenez powyższe definicje wielkoobszarowe i in. 2015]. elektrownie solarne, choć jako kon- W południowej Bawarii (Niem- strukcje poziome nawiązują układem cy), w odległości ok. 2 km od miasta do ukształtowania powierzchni, moż-

Fig. 3. Photovoltaic power station in Wierzchosławice (Poland) visible on www.maps.google.com, 10.01.2017 Ryc. 3. Elektrownia solarna w Wierzchosławicach widoczna na www.maps.google.com, stan na 10.01.2017

2/2016 33 In southern Bavaria (Germany) The land where the facility is located tain disturbance and spoil the natural at a distance of approx. 2 km from has not been cultivated agriculturally beauty [Mazurski 2012]. Considering the town of Pocking, on 320,000 due to a high concentration of power the above definitions, large solar pow- m2 (32 ha), there is located Pocking cables [Biesiada 2015]. er stations, despite the fact that as hori- Solar Park (Fig. 2). The land where The presently largest photo- zontal structures they reflect the land this facility is situated is flat, covered voltaic power station in Poland, relief, may be seen as a disturbance in with dense, low vegetation. In the Czernikowo, was established in the reception of the surroundings, and closest vicinity of the plant there 2015 in Wygoda, in the commune constitute a disharmonious element, are cultivated fields and forests and, of Czernikowo, in Kujawy-Pomerania which is particularly conspicuous in therefore, the solar park can be seen Province. It covers 24,000 m2 of flat, natural landscape. from a large distance and may result agricultural land. Structures such as solar power in negative aesthetic impressions. In landscape studies the notion towers are much less common. An The first photovoltaic power of aesthetic harmony is associated with example of such a facility is Ivanpah station in Poland was established the adaptation of a new facility to the Solar Electric Generating System in in 2011 in Wierzchosławice in surroundings. Disharmonious impres- the Mojave desert, established in Małopolska Province on more than sions, on the other hand, are those 2014. At this power station heliostats 20,000 m2, on a flat terrain, near cul- which create a visual inconsistency (mirrors focusing sunlight) are located tivated fields and lake Niwka (Fig. 3). and introduce to the landscape a cer- on 1.600.000 m2 around three ­towers

Fig. 4. Gemasolar Thermosolar Plant, Torresol Energy (left) and PS10 Solar Power Plant, (right), near in Source: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19871310 (left), https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=2821733 (right), as of 10.01.2017 Ryc. 4. Gemasolar Thermosolar Plant, Torresol Energy (po lewej) i PS10 Solar Power Plant, Abengoa (po prawej), okolice Sewilli w Hiszpanii Źródło: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19871310 (fot. po lewej), https://commons. wikimedia.org/w/index.php?curid=2821733 (fot. po prawej), dostęp 10.01.2017

34 2/2016 Fig. 5. ALM Brand in |Copenhagen – thin-film BIPV panels Source: Mahlum, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2928250 (left), Politikaner, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alm._ Brand_ Bank_ Headquarter_in_ Copenhagen_MG_0056.JPG (right), as of 10.01.2017 Ryc. 5. Budynek ALM Brand w Kopenhadze – cienkowarstwowe panele fotowoltaiczne BIPV Źródło: Mahlum, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2928250 (fot. po lewej), Politikaner, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File:Alm._Brand_ Bank_ Headquarter_in_ Copenhagen_MG_0056.JPG (fot. po prawej), dostęp 10.01.2017

promienie słoneczne) umieszczone potęgują efekty świetlne wywołane dominaty krajobrazowej [Walczak są na powierzchni 1 600 000 m2 skupianiem promieni słonecznych. 2007]. Oddziaływanie wizualne wokół trzech, znajdujących się Unikatową instalacją był komin so- zarówno wież, jak kominów solar- w centrum wież, o wys. 140 metrów. larny o wysokości 195 m, działający nych można uznać za dominujące Podobną konstrukcję stanowi Farma w Hiszpanii, 150 km na południe w krajobrazie. Gemasolar w Andaluzji, której 2650 od Madrytu, w latach 80. XX wieku. W 1999 roku w Nowym Jorku termostatów zajmuje powierzchnię Konstrukcja pracowała około 8 lat, oddano do użytku budynek 4 Times 2 100 000 m2, a także Planta Solar lecz z powodu „niestabilności ko- Square. Pomiędzy 37 a 43 piętrem 10, pierwsza farma solarna w tej mina wywołanej przez wiry” została na ścianie południowej i zachodniej technologii produkująca energię na rozebrana w 1989 roku [Mills 2004]. elewację stanowią ogniwa fotowolta- cele komercyjne (ryc. 4). Powstała Zasięg wizualnego oddziaływa- iczne zasilające budynek w energię w 2004 roku w okolicach Sewilli nia pionowych elektrowni solarnych elektryczną. W przypadku tego typu farma składa się z wieży o wysokości obejmuje odległości wielu kilome- konstrukcji instalacje energetyczne są 115 m oraz 624 mobilnych luster. trów, dodatkowo jest on wzmocniony zintegrowane z budynkami i dla prze- Kolejną utworzono w tej samej przez efekty świetlne. ciętnego użytkownika przestrzeni okolicy w 2009 r., PS20, zbudowa- Obiekty wyróżniające się w kra- mogą być praktycznie niedostrzegal- no ją z 165 m wieży i 1255 luster. jobrazie i widoczne w terenie z wielu ne. Badania prowadzone nad prze- Oddziaływanie tego typu konstrukcji kilometrów określane są mianem zroczystymi ogniwami PV [Carroll

2/2016 35 Fig. 6. PV systems in the agricultural landscape of Ruegen, Germany (photo by E. Kalbarczyk, August 2016) Ryc. 6. Systemy PV w krajobrazie rolniczym wyspy Rugia, Niemcy (fot. E. Kalbarczyk, sierpień 2016)

of the height of 140 m placed in the instability caused by vortices it was public space they are almost indis- centre. Similar examples include: dismantled in 1989 [Mills 2004]. cernible. The research on transparent Gemasolar in Andalucia, a facility The range of the visual impact of PV cells [Carroll et al. 2005, Gomez whose 2.650 thermostats occupy vertical solar power stations reaches de Arco et al. 2010, Jakubowska et the area of 2.100.000 m2, and also a distance of many kilometres and is al. 2011, Janczak et al. 2013, Sibiński Planta Solar 10, the first solar farm additionally intensified by reflexive et al. 2013] will enable the develop- generating energy for commercial effects. The structures which stand ment of technologies integrated with purposes in this technology (Fig. 4). out in the landscape and are visible buildings in which transparent cells Established in 2004 near Seville, the from a distance of many kilometres are mounted on window panes or farm consists of a 115-metre tall tower are defined as landscape dominants replace them (Fig. 5). and 624 mobile mirrors. Another [Walczak 2007]. The visual impact of Modern PV panels, of a trans- one, created in the same region in both solar towers and chimneys can parent or nearly transparent coat- 2009, PS20, comprises 165-metre tall be considered dominant. ing, incorporated in the body of the tower and 1.255 mirrors. The impact In 1999 in New York the 4 Times building or constituting a part of the of such structures is intensified by Square building was brought into use. building, may be seen as integrated light effects created through focusing Between the 37th and 43rd floors on into the landscape of a big city. sunlight. A unique facility was a solar the southern and western walls, the Distributed systems are the most chimney of a height of 195 m, built facade consists of photovoltaic cells commonly installed small-scale sys- in the 1980s in Spain, 150 km south which feed the building with elec- tems and micro-installations, mainly of Madrid. The structure operated tricity. In the case of such structures, solar collectors or less frequently for around 8 years, but due to its power installations are building-inte- PV panels, mounted on the roofs or grated and for an average user of the facades of buildings, including single-

36 2/2016 i in. 2005, Gomez de Arco i in. 2010, o rosnącym, wraz z rozwojem in- energetyki ich oddziaływanie na Jakubowska i in. 2011, Janczak i in. westycji z zakresu helioenergetyki, krajobraz staje się coraz silniejsze. 2013, Sibiński i in. 2013] umożliwią ich oddziaływaniu na krajobraz 4. Przedstawiona ocena oddziaływa- rozwój technologii zintegrowanej potwierdziła się tylko w przypad- nia instalacji solarnych może być z budynkami, w której transparentne ku wielkoobszarowych elektrowni wykorzystana podczas przepro- ogniwa montowane są na szybach solarnych. W kolejnych latach po- wadzania oceny krajobrazowej lub zastępują je w oknach (ryc. 5). wstają elektrownie o coraz większej nowych inwestycji z tego zakresu. Nowoczesne panele PV, mocy i zajmowanej powierzchni, o powłoce przezroczystej lub nie- co wzmacnia ich oddziaływanie Eliza Kalbarczyk mal przezroczystej, wkomponowane krajobrazowe. Jednocześnie rozwój Zakład Ekonometrii Przestrzennej Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej w bryłę lub stanowiące część budyn- technologii transparentnych ogniw i Gospodarki Przestrzennej ku można uznać za zintegrowane PV zespolonych z budynkami powo- Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych z krajobrazem wielkomiejskim. duje ograniczenie, a nawet całkowite Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Instalacje rozproszone to naj- wyeliminowanie widoczności tego liczniej montowane systemy mało- typu instalacji i zmniejsza ich odzia- Literature – Literatura skalowe i mikroinstalacje, którymi ływanie na krajobraz. 1. Armstrong A., Waldron S., Whitaker są najczęściej kolektory słoneczne, J., Ostle N.J., 2014. Wind farm and solar rzadziej panele PV, umieszczane na park effects on plant-soil carbon cycling: dachach lub fasadach budynków, Wnioski uncertain impacts of changes in ground- -level microclimate. Global Change w tym domów jednorodzinnych. 1. Budowane obecnie instalacje so- Biology, 20, 1699–1706. Instalacje te są widoczne dopiero larne mają zróżnicowany wpływ 2. Biesiada A., 2015. Warunki lokaliza- z niewielkiej odległości od budynku na otaczający krajobraz. cji elektrowni słonecznych w Polsce i na i zazwyczaj nie wykraczają poza jego 2. Odziaływanie najczęściej spoty- świecie. Poznań, WNGiG UAM (praca bryłę. Przykładem instalacji zainsta- kanych współcześnie instalacji mgr, mscr). lowanych na dachach budynków są solarnych na krajobraz moż- 3. Carroll D.L., Czerw R., Webster S., systemy w gospodarstwach rolnych na podzielić na: harmonijne 2005. Polymer-nanotube composites for na wyspie Rugia (Niemcy). Instalacje – w przypadku niewielkich insta- transparent, conducting thin films. Syn- thetic Metals, 155 (3), 694–697. te zamontowano na całej powierzch- lacji w krajobrazie kulturowym, 4. Coonen S., 2001. Building integrated ni dachów o wystawie południowej, zintegrowane – w przypadku photovoltaics. ORNL Solar Summit OCT ale również na podłożu w bezpośred- paneli transparentnych, zespo- 24 BIPV. nim sąsiedztwie budynków (ryc. 6). lonych z budynkami, dyshar- 5. Dobrzańska B., Dobrzański G., Kieł- Zgodnie z przywoływanym monijne – w przypadku wiel- czewski D., 2012. Ochrona środowiska wcześniej określeniem harmonii este- kopowierzchniowych instalacji przyrodniczego. Wydawnictwo Naukowe tycznej [Mazurski 2012] tego typu in- poziomych oraz dominujące PWN, Warszawa. stalacje można uznać za dopasowane – w przypadku instalacji piono- 6. Gomez de Arco L., Zhang Y., Schlen- do otoczenia, a więc uzasadnione wych typu wieża solarna. ker C.W., Ryu K., Thompson M. E., Zhou C., 2010. Continuous, highly flexible, and będzie określenie ich wizualnego 3. Elektrownie solarne są insta- transparent graphene films by chemical oddziaływania jako harmonijne. lacjami zajmującymi znaczne vapor deposition for organic photovolta- W świetle przeprowadzo- powierzchnie terenu i wraz z ob- ics. ACS Nano, 4, 2865–2873. nych badań można zauważyć, że serwowanym rozwojem helio- sformułowana hipoteza badawcza

2/2016 37 family houses. Such installations are only visible at a short distance from Conclusions the building and do not normally go 1. The currently built solar power beyond its body. An example of the facilities have a diverse effect on installations mounted on the roofs of the surrounding landscape. buildings are the systems in agricul- 2. The impact of the most common tural farms on the island of Ruegen ones can be divided into: har- (Germany). These installations are monious – in the case of small mounted on entire surfaces of south- installations in cultural landscape, facing roofs, and also on the ground integrated – for transparent, build- in the immediate vicinity of the build- ing-integrated panels, disharmoni- ings (Fig. 6). ous – for large horizontal installa- In accordance with the above- tions, and dominant – for vertical mentioned term of aesthetic harmony installations such as solar towers. [Mazurski 2012], such installations 3. Solar power stations are facilities can be viewed as fitted to the sur- which occupy large areas and, roundings. Thus, it is justified to clas- along with the observed devel- sify their visual effect as harmonious. opment of helioenergetics, their In the context of the conducted impact on the landscape becomes research it can be noted that the increasingly strong. formulated research hypothesis 4. The presented assessment of the about the impact of solar facilities impact of solar facilities may be on the landscape, which grows used for the purposes of landscape with an increase in investments in evaluation for new investments of helioenergetics, has been confirmed this type. only in the case of large solar power stations. In subsequent years, more Eliza Kalbarczyk power plants with bigger capacities Department of Spatial Econometric Institute of Socio-Economic Geography and larger occupied areas are built, and Spatial Management which increases their impact on the Faculty of Geographical and Geological landscape. At the same time, the Sciences development of the technologies of Adam Mickiewicz University in Poznan building-integrated transparent PV cells results in limiting, or even the total elimination, of the visibility of such installations and reduces their impact on the landscape.

38 2/2016 7. Fernandez-Jimenez L.A., Mendoza- Michalak, K., 2014. Raport o rynku ener- 27. Wiąckowski S., Wiąckowska I., 1999. -Villena M., Zorzano-Santamaria P., gii elektrycznej i gazu ziemnego w Polsce Globalne zagrożenia środowiska. WSP, Garcia-Garrido E., Lara-Santillan P., w 2014 r. RWE Polska, Wyd. Mediapolis. Kielce. Zorzano-Alba E., Flaces A., 2015. Site 17. Norton B., Eames P.C., Mallick T. K., 28. Wiśniewski G. (red.), Więcka A., selection for new PV power plants based Huang M.J., McCormack S.J., Mondol Dziamski P., Kamińska M., Rosołek K., on their observability. , J.D., Yohanis Y.G., 2011. Enhancing the Santorska A., 2012. Małoskalowe odna- 78, 7–15. performance of building integrated photo- wialne źródła energii i mikroinstalacje. 8. Jakubowska M., Słoma M., Młoż- voltaics. Solar Energy, 85 (8), 1629–1664. Kolektory słoneczne, systemy fotowolta- niak A., 2011. Printed transparent elec- 18. Pająk P., 2013. Opinia ekspercka do- iczne, małe elektrownie wiatrowe. Wyd. trodes containing carbon nanotubes tycząca podstawowych założeń budowy Fundacja im. Heinricha Bölla, Biuro for elastic circuits applications with i funkcjonowania farmy fotowoltaicznej. Regionalne Europa Centralna, Warszawa. enhanced electrical durability under www.szczebrzeszyn.pl/wp-content/.../06 severe conditions. Materials Science and /opinia _ farma-foto_2013.pdf Engineering: B, 176 (4), 358–362. 19. Peng C., Ying H., Zhishen W., 2011. 9. Jäger-Waldau A., 2007. Photovoltaics Building-integrated photovoltaics (BIPV) and renewable energies in Europe. Rene- in architectural design in China. Energy wable and Sustainable Energy Reviews, and Buildings, 43 (12), 3592–3598. 11, 1414–1437. 20. Raszka B., Kalbarczyk E., Kasprzak K., 10. Hektus P., Kalbarczyk E., 2015. Kalbarczyk R., 2016. Ochrona i zarządza- Zróżnicowanie przestrzenne rozwoju nie krajobrazem kulturowym. Wyd. UP inwestycji z zakresu energetyki odnawial- we Wrocławiu, Wrocław. nej w Polsce w kontekście potencjalnego 21. Sibiński M., Znajdek K., Górski M., oddziaływania na krajobraz. Architektura 2013. Zastosowanie warstwy ZnO:Al Krajobrazu, 3, 62–71. w charakterze transparentnej elektrody 11. Janczak D., Słoma M. Wróblewski emiterowej w ogniwach słonecznych. G. Jakubowska M. Młożniak A., 2013. Przegląd Elektrotechniczny, 89 (7), Grafenowe elektrody transparentne dla 300–303. drukowanych ogniw fotowoltaicznych. 22. Siebert B., 2012. Building integrated Elektronika: konstrukcje, technologie, photovoltaics. IABSE Congress Report, 18 zastosowania, 54 (5), 35–37. (15), 1065–1072. 12. Mazurski K.R., 2012. Pojęcie krajo- 23. Strong S., 2005. Building integrated brazu i jego ocena. Proksenia, Kraków. photovoltaics. Solar Design Associates, 13. Mills D., 2004. Advances in solar 11. thermal electricity technology. Solar 24. Tryjanowski P., Łuczak A., 2013. Energy, 76 (1–3), 19–31. Wpływ elektrowni słonecznych na śro- 14. Moe E., 2012. Vested interests, ener- dowisko przyrodnicze. Czysta energia, gy efficiency and renewables in Japan. 1 (137), 21–24. Energy Policy, 40, 260–273. 25. Tsoutsos T., Fratzeskaki N., Gekas V., 15. Montoya F.G., Aguilera M.J., Manza- 2005. Environmental impacts from the no-Agugliaro F., 2014. Renewable energy solar energy technologies. Energy Policy, production in Spain: a review. Renewa- 33, 289–296. ble and Sustainable Energy Reviews, 33, 26. Walczak M., 2007. Analiza krajo- 509–531. brazowa w planach ochrony parków 16. Musiałkiewicz Ł., Grzejszczak P., krajobrazowych. Ochrona Środowiska Skoczek S., Kosiarski K., Michalczyk P., i Zasobów Naturalnych, 30, 61–72.

2/2016 39