Namba 2040 Oktoba 3 - 9 , 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela putim long Pes 2...

BRUKIM HET LONG EKSAM: MOA long 420 Gret 10 sumatin long Gerehu Sekonderi skul Mosbi i sindaun long fainol eksam wantaim moa long 47,000 wanlain bi- long ol long 252 provinsal na sekonderi skul long kantri. Eksam bai ron long 9-pela de i bin stat long dispela wik Tunde na bai pinis long neks wik Fraide long lukim husat tru bai kisim spes long go hetim skul i go long Gret 11. Dispela poto bilong Nicky Bernard i soim Nelly Gado, Karen Bolla na Nathaniel Boski bilong Gerehu Sekon- deri i skelim tingting taim ol i sindaun long eksam aste bikos taim bihain bilong ol i stap long ol ansa ol i raitim long ol eksam pepa. UBE bai no inap bungim Nesenel Rises Institut i tokaut long wanpela ripot bilong en....

Stanley Nondol i raitim Aninit long MDG, gav- edukesen long 2013, olsem planti sumatin long 2015Insait: gol man i putim 2015 olsem planti pikinini i no go long gret 8 na i go antap i no Catholic Reporter GAVMAN i no stap long yia mak long lukim olgeta skul na ol i raun nating gutpela long Tok Inglis na bilong October gutpela mak long lukim pikinini mas go long skul autsait. i no mekim gut long Ing- Milenium Divelopmen stat long elementeri i go Dispela ripot i tok tu lish eksam na i feil. insait - p9,10,19,20 Gols (MDG) bilong Yuni- long gret 12, tasol dispela olsem nau i gat bikpela Ekting Edukesen seke- vesel Besik Edukesen wok painim i tok klia nid long gavman bildim teri Dokta Michael Tapo i Tambu long salim (UBE) i karim kaikai olsem dispela plen bai no planti haus bilong ol, klas- tokaut olsem long 2015, buai, tasol lo i no long yia 2015 we gav- inap karim kaikai long rum na givim trening long 75 pesen bilong sumatin man i bin makim long 2015. planti tisa long kantri. bai go long skul na MDG redi yet - p3 winim dispela gol. Wan- Wanpela wok painim Edukesen na Fainens 2015 bilong UBE bai i no Ol 23 Kumul pilaia i pela wok painimaut bi- pepa bilong UBE em Minista, i inap karim kaikai. long Nesenel Rises Dokta Arnold Kukari i bin bin lonsim dispela ripot redi long Wol Kap - Institut i tokaut long raitim i tokaut olsem asde long Mosbi I go moa p28 wanpela ripot bilong en. maski gavman i putim fri Dispela ripot i tokaut long pes 2... P2 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 nius Teksim Wari, Tingting, Painim Polis Ripot Pren, Wantok o Pas bilong yu Larim PNGSDP i stap WABAG: Wabag Distrik kot i givim i kam nau.. bikpela mekimsave tru long wanpela man Digicel namba: husat bin brukim lo na karim bia i go insait long provins. Dispela man, Sawik Kan- 7235 6149 dapol bilong ples Teremanda klostu long Wabag i bin baim kot long K5,000 aninit -Stanley Oposisen Nondol i raitim watpo na Praim Minista i tokPeter Wankain taim Sir Mekere long Enga Provnsal Lika Ekt. Na kot i bin Dia Wantok Niuspepa, mi wan- O’Neill i makim Politikel Staf bi- Mourata i tok Praim Minista sasim draiva bilong 25 sita PMV bas long pela pikinini Jiwaka na mi harim OPOSISEN i tok gavman i no long em yet go insait long O’Neill i mekim bikpela asua K1,000 fain bikos em i karim bia i go in- na lukim olsem Hela nupela ken makim man long kamap kamap bot memba bilong long kamapim ol senis bilong lo sait long provins. Ol polis long Enga i tok provins wantaim ol arapela siaman na memba bilong PNGSDP. na makim ol man bilong em yet Kandapol i bin haia long dispela bas long go insait long PNGSDP long memba i kisim mani na kirapim PNGSDP bikos dispela pasin Deputi Oposisen lida Sam Hagen long karim bia long taim em i no Basil i askim Praim Minista lukautim K8.5 bilien kina bilong gat laisens bilong salim bia. Wanpela polis ol projek pinis. Na we stap nu- bai opim rot bilong paul pasin i kamap long mani bilong Peter O’Neill long rot gavman ol Westen provins pipel. rot blok long Yaibos i bin stopim PMV na pela Gavana bilong Jiwaka Westen provins. bai skelim 63,4 pesen bilong Sir Mekere i tok dispela lo bi- ol i painim bia em i wok long karim i go provins wantaim 3-pela Open Strongpela Opsisen man na mani bilong Westen pipel taim long tekova wantaim no gat long salim long Wabag. memba bilong Jiwaka? Ating ol i memba bilong Kundiawa, To- gavman i tekova. kompensesen bilong papa- Ol pipel husat i no inap long baim slip i stap o ating ol i no klia long bias Kulang i mekim dispela tok Mista Bsail i tok husat tru bai graun long envairomen bagrap i NCD: K300 spot fain long kaikai buai na spet bihain long gavman i rausim Sir kamap papa bilong main em tu asua na tok gavman i mekim wok bilong ol a? Mobeta ol i ri- long pablik bai wokim komyuniti wok. Mekere Morauta na makim nu- gavman i no mekim klia na dispela senis long kamapim stil sain na mipela i ken ilektim ol NCD Gavana, Powes Parkop i tok sapos pela siaman na memba. wanem rot na husat bai men- pasin. nupela lida na ol i mas mekim husat man o meri i no inap long baim Praim Minista Peter O’Neill i esim mani bilong Westen Ol memba bilong Westen wok na givim sevis long ol pipel provins pipel. provins i sapotim Praim Minista K300 spot fain bai em i mas mekim makim Isaac Lupari long komyuniti wok inap tupela aua. Dispela lo bilong Jiwaka! Mista Bsil i tok onasip bilong O’Neill gut tru long muv bilong memba long bot bilong bilong tambu long salim buai nabaut long OTML em bikpela toktok stap em long tekova na tok dispela Mr. Banz Ngalye Danjep – PNGSDP. Mista Lupari em i Sif siti na kaikai na spet nabaut i bin stat long yet na gavman mas tok klia long em kamap long gutpela bilong 01/10/2013 ov Staf bilong Praim Minista Tunde 1 Oktoba. Tasol ol lo bilong wanem ol pipel. ol pipel bilong Westen provins. O’Neill. kain mekimsave na hamas mani bilong Las wik ol papagraun bilong Mista Kulang i tok PNGSDP Mista Basil i tok gavman i baim fain bai i redi long pinis bilong dis- Dia Wantok Niuspepa, mi wan- CMCA eria i tok ol i no sapotim bod siamen na menesmen i ron tekova na tok em i kisim 100 pela mun. pela nupela kastoma na mi laik gut na i gat gud govenens na pesen na go het long makim tingting bilong ol memba bilong Westen provins wantaim ga- save taim mi teksim wari kam bil gutpela akauting sistem long nupela bot memba na siaman NCD Ol polis long Mosbi i holim pinis tu- bai mi baim o nogat? Tenkyu menesim mani bilong Westen bilong PNGSDP na kamapim vana Ati Wobiro. Ol i tok pela man bihain long indai bilong olpela wok painim i go insait long PNGSDP i mas stap yet na ol i Nupela kastoma – 20/09/2013 provins. memba bilong Kundiawa Gembogl, Peter PNGSDP tasol rot bilong onasip laik gavman i mas givim olgeta Nogat, em 25t teks tasol - Edita Mista Kulang i tokaskim Waieng. Sif ov Polis Operesen Deputi na menesmen i no klia yet. 63.4 pesen go bek long ol. Komisina Simon Kauba i tok meri husat i bin stap wantaim Waieng long dispela Dia Wantok Niuspepa, insait taim, i wok long helpim ol polis long wok long PNG i gat kain kain hevi i Kot disisen bai lukim OTML i baim milien bilong ol. Em i tok bai ol i arestim sampela wok long kamap, kain olsem; OLGETA de nau, yumi wok odaim OTML long baim planti unga Distrik Kot disisen, stet moa man klostu nau. Em i singaut i go long lukim ol nupela divelop- milien kina i go long ol papa- wantaim ol ejensi bilong em kilim manmeri, reip, holap na long ol lain bilong Mista Waieng long larim men long gavman i tekova long graun bilong main pit eria long olsem Minerels Risos Atoriti, ol polis i mekim wok bilong ol long paini- arapela ol pasin nogut i wok bikpela Ok Tedi Main (OTML) Star Maunten. Minerels Risos Divelopmen Ko- maut na arestim ol lain husat i bin kilim long kamap. Mi ting olsem, long Westen Provins. Kimka Sepiyan wanpisin em presen na OTML bai peim planti em. namba 1. wan wan famili i mas Long dispela wik, planti tok- ol papagraun bilong Spesel milien kina i go long ol Kimka bung wantaim, slip wantaim na tok i kamap long sait bilong ol Maining Lis long Ok Tedi Main Sepiyan wanpisin olsem royelti, KOKOPO: Ol polis long Is Nu Briten i papagraun, gavman na PNG we Kot disisen i luksave long ol dividen o winmani, bisnis divel- holim wanpela man na sasim em long papa-mama i mas givim gutpela Sastenabol Divelopmen Pro- olsem ol papagraun we OTML i opmen gren na kompensesen stilim K100,000 bilong wanpela yut grup. skul long ol pikinini so kantri bai grem (PNGSDP). no baim ol yet, bihainim kot oda pekej na ol bai ol bekdetim i go Polis ripot i tok dispela man bilong ples stop long pasin nogut na yumi Wanpela long ol em Kiunga bilong 2007. long taim main i bin op klostu 40 Korofeigu long Isten Hailans i bin gia- na kantri bai stap gut. Provinsal Kot disisen we i Ol ripot i bihainim dispela Ki- krismas i go pinis. manim ol yut grup bilong ples long 2008 Joe Cletius, Goroka – na ol i kamapim yut grup. Em i tokim ol long bungim mani na bai em i stretim rot 20/09/2013 bilong ol i go mekim wok long ol fam long . Tasol em i kisim dispela Dia Wantok Niuspepa, mi wan- k100,000 bilong ol na go stap long Is Nu pela mangi Raikos mi lukim Briten. wanem James Gau, memba bi- LAE: Sikispela man em polis i bin sasim long Raicoast mekim. Hau na LOGOHU AWOD: Sir Peter ol long kilim tripela man a kamapim memba lukluk wansait long bagarap long bodi bilong ol arapela long Barter kisim luksave olsem Bugati eria tasol, baim nupela Black Cat Track long Morobe provins i bin Sif taim Gavana Jeneral Sir kamap long kot long dispela wik. Krismas kar bilong ol yet, tripela LLG Michael Ogio i putim Logohu bilong ol dispela man i namel long 19 na olsem wanem? Raikos, Naurawa 27 yia. Polis i sasim ol long tripela sas bi- Medol long en long wan pela na Nayudo. Plis memba luk long kilim man na 10-pela sas bilong traim liklik seremoni long Madang. long kilim man. Polis i ritim ol dispela sas olsem 5-pela yia go lus nating Poto GG Midia. pinis na kot o surukim de bilong ol long nau. Gau famili nau kamap bis- kamap gen long kot i go Desemba 20. nis lain nau, nupela krusa kar ol Bai givim taim long ol polis long pinisim ol- geta wok bilong redi gut long kotim ol sik- kisim na ol pipel bilong Raikos ispela man ya. olsem wanem? Memba mas bi- long Madang taun olsem na yu LAE: Pasin bilong maritim moa long wan- UBE bai no inap bungim 2015 gol pela meri em i primitive pasin na i no gat stap long taun tasol na ranim bis- I kam long pes 1 ples bilong kain pasin olsem i stap long nis. Ausait ilektoret mekim wok nupela laip bilong tude. Lae Distrik kot na memba bilong Raikos yu, ten Dokta Tapo i tok i gat planti isim gred 8. nGivim planti insevis kos long mejistret, Nasaling Bingtau i bin mekim samting o hevi we edukesen Sampela bilong ol samting ol tisa dispela tok long taim em i harim kot bilong yia nau, no gat senis. Yu mas tupela meri husat i bin pait. Tupela meri n kuki bilong palamen lain ya. dipatmen na gavman bai gavman i mas mekim long ol- Kamapim riviu long Outkam ya i maritim long wanpela man. Wanpela mekim long lukim olgeta geta pikinini i stap long skul na Beis Edukesen (OBE) meri i bin kotim narapela long kaikai nus Vincent Aikim, Madang – sumatin i go long skul. kisim gutpela edukesen em, Ripot i tok gret 8 sumatin na han bilong em long taim tupela i bin 02/10/2013 Dokta Tapo i tok gavman i raun long kantri i no mekim gut pait. Mejistret i sasim meri ya long K100 n tasol em i tok dispela kain pasin bilong mas kamapim lo long olgeta Gavman mas mekim eduke- long Besik Edukesen Eksam sen mas kamap fri olgeta maritime moa long wanpela meri i save pikinini i mas go long skul, na yia, na long 2006 risalt bilong nu- kamapim planti hevi insait long komyuniti. sapos ol i no go, papamama i nKamapim planti tisa koles na meresi, litresi na jenerel sabjek mas kisim mekim save bilong givim gutpela trening long i pundaun kam daun long 40 MT HAGEN: Foapela meri i bin dai na lo. Em tok dispela bai helpim olgeta provins, pesen. nainpela arapela i stap long Hagen haus UBE long lukim olgeta pikinini n sik bihain long ka ol i stap long en i rol i go Lukluk long hevi na wari bi- Ripot i tok planti bilong ol daun long maunten na kapsait. Dispela go long skul na bai no ken raun long tisa olsem gutpela pe sumatin i kopi o lukim na raitim birua i bin kamap long Sarere nait long nating long strit. a haus, ol ansa long taim bilong eksam. Konbakane long Mul-Baia ilektoret. Ol dis- Ripot bilong Dokta Kukari i nOl tisa mas kisim longpela Ripot i tok moa olsem namba pela 13 meri wok longgo bek long ples bi- AUTIM WARI O tok moa olsem maski gavman i trening, bilong ol sumatin i go antap long ol bihain long wanpela nesenel putim fri edukesen na mekim n konprens bilong ol Baptis Sios long TINGTING BILONG Apim namba bilong lesen moa na i no tisa i sot, na tu, ol Hagen. Ol i bin stop long maunten na planti gutpela samting bikpela taim (period) bilong ol tisa i no gat inap gutpela save draiva i go dring wara na ten sita ka ya i YU NAU!!! namba bilong pikinini i no pin- sumatin long skulim gut ol sumatin. rol i go daun na dispela birua i kamap. nius Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P3 Tambu long buai tasol i no gat lo yet Frieda Sila Kana i raitim long ol maket long strit. pipia bilong ol yet,” Mista Parkop I tok. kaikai long stua na i go moa. Siti Tasol long siti em mipela bai Tasol insait long siti long pablik ples, menesa, Leslie Alu i tok dispela em i GAVANA Powes Parkop i go het long rausim olgeta em tambu stret long kaikai buai na no nupela lo. Nogat. Lo i stap pinis surukim taim bilong buai maket long rot na pablik spet nating. tasol ol bisnis lain i no bihainim, tasol stopim buai long siti i go ples,” Mista Parkop i tok. Mak bilong sasim man em i olsem, nau wantaim lo bilong stopim buai wanpela mun moa, bilong Em i tok klia olsem ol loya spetim buai em i K50, man salim buai maket, plastik tu bai pinis bilong wanem ol lo bilong sasim bilong NCD i no redim gut ol em K300 kot fi, ka, dingi o sip i karim wanem plastik i bagarapim lukluk bi- ol lain i salim buai na lo bilong sasim ol lain i salim holsel buai em K1,000, na balus i long siti. spetim long pablik i no na spetim buai long pablik, karim buai i kam long siti bai baim Gavana i tok, bihain bai NCD i redi yet. olsem na givim wan mun K10,000. Dispela lo bai kamap long kamapim ol sampela kain ples olsem Dispela tok, em i mekim moa na bihain bai ol i stat Novemba 1 na i go. ol buai kefe, wankain olsem haus kai, long taim em i singautim long sasim ol. Tasol long Gavana Parkop i tok tu olsem klostu we ol lain i ken go kaikai buai, spet, wanpela nius konprens long Tunde, Oktoba 1 long 4 klok taim nau bai NCD i strongim lo bilong klinim maus na go bek long wok o skul. Mande 30 Septemba. Nara- moning ol polis na siti rensa stopim olgeta samting i plastik. Em “Dispela pasin i no hat. Ol kantri long pela bikpela as em i surukim i stat long rausim olgeta olsem ol pepa bilong bisket, botol bi- Esia olsem Taiwan, Malaysia, Singapo Gavana Powes Parkop. taim em bilong wanem ol holsel buai long ol eria insait long koka kola, plastik bilong kairim na Saina i bin mekim dispela pinis. Poto: Frieda Kana lain bilong Mekeo long Sen- long siti. tral Provins i askim gavana Planti lain bilong salim long givim ol taim long redi buai i no wanbel na ol i gut. strongim kona bilong ol, bi- Bihain long Gavana long wanem ol i tok dispela Parkop i bin tokaut long em wanpela rot ol i kisim pasim olgeta buai maket mani, kaikai na stap long siti. long Fonde las wik, em i bin Tasol gavana em i strong yet go long bungim ol pipel bi- olsem, i gat planti moa lain long Mekeo wantaim ol ga- insait long siti wantaim ol vana bilong Galf na Sentral bisnis haus i wanbel tru long Provins. Em i bin tok long gavana i stopim buai. dispela taim las wik, olsem Gavana Parkop i tok, em i tingting bilong em i strong no laik stopim ol lain long pinis long pasim buai, stat kaikai buai. Nogat. Samting long Oktoba 1, tasol wan- em i laikim long kamap em pela samting tasol bai long siti i mas stap klin na senisim tingting bilong em, em bai toktok bilong ol lain helti. Olsem na em i laik long Sentral Provins. kamapim ol lo bilong stopim “Mipela bai go het yet long buai na siti i mas stap nat- stopim buai bisnis long siti, ing. tasol bai mipela i go isi, isi “Man i laik kaikai buai i na givim taim long ol lain ken go long ol buai maket long Mekeo na mipela bai olsem Ruburogo namel long makim na stretim ol bikpela Sabusa na Brown Riva na makim ples long ausait long Lareva maket long Hohola. siti long helpim ol. Em bilong Ol i ken baim tupela kilo- stopim holsel maket bilong grem buai bilong ol na go buai. Mipela bai givim ol tok- bek long haus bilong ol yet save pepa long ol PMV na na kaikai long laik na stretim 18 kendidet resis long Madang bai ileksen BIHAIN long rits bilong Madang Open bai ileksen i bin pas long las wik Trinde 18 kenidet i givim nem long resis nau long dispela sia bilong nesenel palamen. Wanpela narakain samting tu i kamap we i lukim tupela kenidet husat i resis long arapela distrik nau i putim nem long resis long Madang Open. Tupela long ol dispela lain em olpela memba bilong Goroka, Thompson Harokaveq na bis- nisman na olpela memba bilong Usino Bundi, Peter Yama. Mista Yama i resis long Usino Bundi long las yia jeneral ileksen, na Mista Harokaveq i sanap long Goroka Open. Mista Yama i tokaut olsem tingting bilong em long sanap long Madang Open bai ileksen i kamap bihain long wanpela strongpela lida bilong Madang Sir Angmai Bilas bilong Rivo viles klostu long Madang i tokaut olsem no gat kendidet bi- long ‘Bel tokples’ eria i sanap long bai ileksen. Mista Yama i toke m i mas karim nem na makim ol long bai ileksen. Long apinun long Septemba 25, lista bilong ol kenidet i ka- maut bihain long fainol nominesen i soim ol kendidet em Christopher Papiali, Fene Lato, Michael Baniau, Harokaveq, Peter Memafu, Joseph Mocke, Stanley Pil, Brian Kramer, Dudau Ura, Dokta Salam Malagun, Alois Golu Kingsley, Clant Alok, Nixon Philip Duban, Dokta Charles Kalana, Buka Goli Malai, Max Kitau, Elvis Lang na Peter Yama. Mista Yama husat em lida bilong Pipols Leba Pati (PLP) i soim stret kala bilong em taim em i go long nominet long las wik Tunde wantaim ol yangpela man i ron i go pas na bringim em long baisikol o wilwil i go long opis bilong PNG Ilektoral Komisin. Long wankain taim tu, Alois Kingsley i muv wan- taim ol lain sapota bilong em na rot long Modilon i go long taun i bin pas pas tru wantaim ol kar na ol manmeri. Kempein bilong Madang Open bai-ileksen bai ran inap 4- pela wik. Poling o taim bilong vot bai stat long Novemba 15 na pinis long 21. Planti long ol dispela kendidet nau i wok long raun na mekim strongpela kempein bilong ol long rurel eria long Madang distrik na tu traim long pulim moa sapot insait long taun na ol setelmen eria. P4 Wantok Oktoba 3 - 9 2013 nius LUKLUK BEK LONG WIK:

OTML toktok go kam yet OL toktok long gavman i tekova long Ol pilaia givim soim rispek Ok Tedi Main long Westen Provins i go het yet wantaim sampela i sapo- tim na ol arapela i agensim. Long ol ripot, Praim Minista Peter O’Neill i tok Taskfos Sweep bai go long ol meri skul pas long karimaut wok painim na Michael Novingu i raitim i go antap long rot bilong pilai moa yet long eria we PNG Sas- ragbi. Ol dispela sumatin i amamas tru tenebol Divelopmen Progrem Pasin bilong paitim na bagara- pim meri i kamap moa long long lainim pasin bilong kamap (PNGSDP) i kisim ol konsalten long Papua Niugini. I no gat rispek strongpela ragbi pilaia long bihain- bikpela pe, na tu, rot we BHP, kam- long ol yangpela na ol mama bi- taim. pani we i bin papa bilong Ok Tedi long yumi i lukim bagarapim i Tupela strongpla Kumuls pilaia Main i bin go aut. Mista O’Neill i tok kamap long sindaun long ol tu i stap long lainim ol yangpela wok painim bai lukim sapos gavman komyuniti. sumatin. we Sir Mekere Morauta i bin go pas Long displa as na ol pilaia bi- Tupela man ya em Lasen long en i bin bihainim o brukim lo long Kumuls Praim Minista 13 na Marabe na Israel Eliab. Tupela tu long lusim BHP i go wantaim no gat ol Australaia Kangaroo i bin i gat sapota bilong tupela long mekim bikpela wok long Kokopo taim tupela i pilai ragbi. asua long ol bagarap maining i las wik Sarere long tokim ol pipel Tupla olpela Kumuls pilaia, kamapim long envairomen long long soim rispek long ol meri . Het Steve Malum na Arnold Krewanty Westen Provins. tok bilong awenes em, ol trupela husait I save seletim ol Kumuls pi- man i mas soim rispek long meri. laia i bin stap tu long trening bilong PM 13 Kumul pilaia, Israel Eliab, (long namel) i wanpela long ol lain i givim Pinisim ABG Palamen (Real man respect girls). ol yangpela. skul olsem strongpela man i no ken paitim meri, i go long ol yangpela Samting olsem 4,000 manmeri i Bihain long dispela trening, meri na pikinini. Poto: Nicky Bernard klak: pulap kapsait long Kokopo Sek- Jarred Haynes, James Tamau, OL i pinisim klak bilong Otonomes endori skul long lukim ol pilaia bi- Greg Bird i wokabaut bihainim Briten i soim long ol. laip olsem man na ol tu i stap long Bogenvil Gavman (ABG) Palamen, long PNG Kumuls na ol Australian banis waia long long sekan long ol Long dispela as James Tamau i komyuniti long sapotim sindaun Robert Tapi long wok bilong em. Ol Kangaroos i toktok long ol manmeri i stap autsait. rausim siot bilong em na givim bilong yumi long komyuniti. ripot i tok ABG Spika, Andrew Miriki, sumatin bilong ol skul long Is Niu Planti manmeri save lukim ol long wanpela bilong ol lain i sanap Em i tok yumi mas rispek long ol i pinisim Mista Tapi long wok bikos Briten long rot bilong pilai ragbi. dispela pilaia olsem Jarred arere long banis waia. Na wan- meri na no ken bagarapim ol. em i no bihainim sampela daireksen Ol sumatin bilong Vunapope In- Haynes, James Tamau na Greg pela man i rausim kep bilong Greg Long wankain taim tu, ol ara- bilong spika. Mista Tapi i holim dis- tanesenel skul, Kokopo praimeri Bird long TV tasol, na nau ol i Bird long het bilong em. pela pilaia bilong Kumuls na Kan- pela wok stat yet long 2005 taim skul, Rakunai, Vunakanau na ol lukim stret na tasim skin bilong ol. Bihain long trening, kosa bilong garoos i go lukluk raun long arapela skul sumatin long Is Nu Dispela tripela Australia ragbi Australia Kangaroos Laurie Daley Kokopo polis stesin, St Mary ABG i bin kamap. Briten i bin kam we strongpela pi- pilaia i tok pilai ragbi i kamap i givim toktok long ol manmeri i Haus sik Vunapope. Dispela wok- laia bilong Parramatta Eels Jarred bikpela samting long Is Nu Briten kam bung long Kokopo sekonderi abaut bilong ol i hap bilong PNGEC gat bikpela dinau Haynes na tupela Morris brata, na na long Papua NiuGini tu. Ol skul long soim rispek long ol meri awenes long soim rispek long ol James Tamau i lanim ol sumatin tripela pilaia ya i amamas long na no ken paitim ol. meri. long Bogenvil krismas bilong ol i stat long faiv na gutpela pasin ol pipel bilong Is Laurie i tok olsem ol meri i gat BOGENVIL i gat moa long K2 milien dinau mani yet i kam long PNG Ilek- torel Komisin long ol lain i bin givim sevis bilong ol long 2012 nesenel PM tokaut long plen long wokim nambis ileksen, ol ripot i tok. Dinau bilong PNGEC i bilong ol bisnis, na ol man we i bin wok long taim bilong t ilek- haiwe bungim Raikos na Morobe sen na kaunim ol vot. PLANTI pipel bilong bilong Morobe na Raikos i gat planti ol strong tru. Olsem na bipo i save sevim ol trenspot long go kam Raikos distrik long Madang i save Ol ripot i tok dispela inap kamapim bikpela riva i stap wanpela gutpela ova- manmeri long ol viles long kisim sevis long nambis i amamas bungim. klostu long bikpela sis kampani husat i hevi long ileksen ol bai wokim long na hauslain long rot i stop olgeta. long toktok bilong Em i tok Raikos Finistia Maunten i gat save long wokim nambis long 1970s na Ol manmeri nau i 5-pela sia bilong ol konstituensi i go Praim Minista, Peter em wanpela ples we i karamapim hap bi- gutpela na strongpela 1980s. Tasol bihain yusim ol lokal moto gat planti salens tru long Morobe na bris i mas kisim kon- log ABG long pinis bilong dispela O’Neill olsem i gat long planti ol bris long bot tasol mani bilong mun. plen long wokim long em askim olsem Madang na taim bi- trak long mekim wok. baim i go kam long em ples we bikpela long bikpela ren ol Em i tok dispela ol bikpela wara i bin Ekting Bogenvil Ilektorel Komisina, wanpela rot long taun em i antap Ramu NiCo main bikpela riva i save tait Madang-Saidor rot bruk, no gat senis bi- tumas. George Manu i askim ol pipel na bungim ol longwe projek i stap long en. long ol na ol kar na ples lain bilong Mo- moa yet, ol dispela i no kisim mani Mista O’Neill i robe na Raikos long bilong ol yet long noken wokim tra- tokaut olsem taim em Madang wantaim i bin stap Tresera o bel long taim ol ABG ileksen i kamap. wanpela haiwe rot bi- minista bilong lukau- hainim nambis. tim mani, em i bin Tasol wanpela tokorait long mani Laik givim gutpela sevis mausman ples Ban- HELT sevis, ol rot, hevi long graun, long wokim haiwe bai dit klostu long Saidor i bungim Raikos i go lo na oda na solwara na rot sefti em stesin, Soge Dilambe olgeta long Madang. sampela long ol eria we Peter i tok dispela plen o Tasol dispela i no Memafu, wanpela kendidet long toktok i mas kamap kamap. Olsem na tru na no ken politiks Madang Open bai ileksen bai lukluk nau em lukluk long tasol. long stretim. Mista Memafu i bin wok toktok wantaim Spika Praim Minista bilong Nesenel Pala- olsem dairekta bilong Melanesian O’Neill i bin mekim men, Theodor Zuren- Faundesen, wanpela Non Gavman disp-ela toktok bilong uoc long kirapim Ogenaisesen long Madang i save rot long taim em i tok- haiwe long Morobe i tok long FM 100 Tok helpim ol helt na edukesen sevis kam olsem long Bek So. Praim Min- long ol rurel eria bilong Madang. Em Raikos na go olsem ista i tok planti pipel long Madang. bin kisim Logohu luksave awot long bilong Raikos nambis Wanpela komyuniti 2009 long kontribusen bilong em i go na ol lain i go olsem lida bilong Raikos, long komyuniti na pipel long long Morobe i save Sabi Andrew bilong painim taim tru. Madang. Saidor LLG, i tok em i Em i bin bekim wanbel tru long tingt- Mista Memafu i tok em i laik skruim askim i kam long wok long kisim ol sosel na divelop- ing bilong Mista wanpela meri O’Neill na em i laikim men sevis i go long ol pipel bilong Madang husat i gavman na Task Fos Madang, tasol olsem wanpela lida tokaut long bikpela Swip tim i mekim wok long dispela taim. hevi bilong transpot painimaut i go insait Long wankain taim, Mista Memafu i ol pipel bilong Raikos long mani ol i givim MANUGORO PLES KISIM LUKSAVE: Wanpela liklik ples long Rigo viles long sentral provins kisim laikim bai ol lida i stopim pasin bilong stat long Marakum i long wokim Raikos luksave long spots. L-R 2015 Pasifik Gems CEO, Peter Stuart i givim ol presen i kam long meja sponsa go olsem long Saidor birua long ol ileksen petisen na wok haiwe tasol no gat BSP, i go long Spots Siaman bilong Manugoro, Enaha Kila. Lukim stori long pes 5. bung wantaim long kisim sevis i go stesin na go moa yet wok i kamap. long Gali long boda Poto: Frieda Kana. long pipel, na divelopim Madang. Mista Andrew i tok nius Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P5 2015 Pasifik Gems bungim Rigo Komyuniti Frieda Sila Kana i raitim CEO Peter Stewart i wok hat tru, na namba tu mekim luksave long 1991 bai ol i ken kisim gutpela WANPELA ples long Rigo Pasifik Gems, tasol em i ripot long CV o stori bi- Salim asailam Distrik, Sentral Provins i tok dispela em i bin liklik, long wok bilong ol long amamas long lukim 2015 tasol nau dispela gems kisim wok bihain taim. Pasifik Gems Ogenaising long 2015, i kamap 24 yia Mista Stewart i tok moa Komiti opisa i go long tok- bihain em bikpela moa i olsem ol bai salim save long kamap bilong winim Olimpik Gems. 300,000 tiket bilong lukim ol gems long 2015. Em i tok, dispela gems ol kain kain gems long lik- “HUSAT i kisim ol asailam i kisim ol asailam sika i kam? i bai i lukim 4000 ol man lik fi tasol. Bikpela ples Manugoro, sikasika i kam? Bilong wanem na i go bekgat sampela gutpela samting em i Wod 1 bilong Hiri meri bilong pilai insait “I no bilong mekim ol i kam long PNG? Wanem bai kam long kisim asailam sika Wes LLG na i karamapim long 28 kain kain gems profit, tasol mipela i laik i kam o nogat? tripela ples, Manugoro, na bai i gat moa long sasim get fi olsem ol man kantri i gat laik long kisim ol Sabuia na Senunu. Long 2000 ol visita na 5,000 bai i no ken go nating na na ol i lusim ples bilong ol na Bipo mipela i no save long dispela ples ol i no bin manmeri i wok long bagarapim ples,” Mista i kam? Em askim bilong mi dispela nem, asailam sika. save tumas long wanem gems. Bai i gat 40 eria bi- Stewart i tok. olsem wanpela papa bilong Sapos dispela em i laik bilong rot ol i ken kam insait long long wok na wanpela “Bai i gat sampela pilai Mama Lo bilong dispela Australia, orait ol i mas putim ol 2015 Pasifik Gems. hotel bilong slip i gat em i fri long ol i go lukim kantri o nogat?” Sir Matiabe i long Australia. Bilong wanem, Lawrence Martin, 4,000 bed, em i winim ol- olsem sel kanu, gems rilei tok. Australia i gat bikpela graun, Komyuniti Rilesens Opisa geta hotel long Mosbi, na ol bai putim ol laip TV Wanpela senia stetsman bi- PNG i no gat bikpela graun. i bin kisim singaut i kam bungim wantaim. Ol haus skrin long planti hap bi- long kantri, Sir Matiabe Yuwi i “Australia, yu gat bikpela long ol lain long ples na kuk bai i givim 20,000 long Mosbi na wan wan o autim bel hevi bilong em long ol graun na yu mas holim ol long bihain dispela wokabaut i kaikai long wan wan de, tu tu long ol arapela asailam sika i kam long PNG. hap. Bilong wanem na yu salim kamap. Peter Stewart, Sif 300 bas bai karim ol lain i provins na taun tu,” em i Em i tok, em i save long ol- ol i kam long hia? Mi, olsem Ekseketiv Opisa (CEO) go i kam long pilai na tok. Sir Matiabe Yuwi, KBE geta 800 tok ples na kalsa bi- senia stetsman, mi laikim Aus- bilong gems wantaim wok, na 65 ton pipia bai i “No ken larim dispela famili bilong em, Ken kamap olgeta de bilong sans i abrusim yu na bi- long PNG bilong wanem long Mipela i no kirap gut yet, i no tralia bai bekim tok bilong mi. Siminji, Maketing Menesa klinim long ol ples bilong hain bai yu sori olsem taim bilong redim Mama Lo bi- olsem ol arapela kantri olsem Na bilong wanem, na Papua Ni- na ol nius lain, i bin go pilai na olgeta narapela watpo na yu no mekim long kantri, em wantaim konsti- Australia, Inglan, Midel Is, o ugini gavman i tok orait long dis- long las wik Sarere, 28 hap bilong gems. Olgeta sampela samting long tusenel plening komiti ol i bin Esia,” Sir Matiabe i tok. pela samting? Wanem helpim i Septemba. samting bai kamap insait stap insait long gems. raun long olgeta hap bilong Mipela ol pipel i laik lukim ol kam wantaim dispela samting? Kibung i stat long bik- long tupela wik tasol. Planti i save mekim kantri. divelopmen olsem helt, eduke- “Ol dispela lain bai i no nap ples Manugoro wantaim “Em i wanpela bikela olsem long ol narapela Nau em i gat bikpela askim sen, komyuniti na sosol divelop- long helpim yumi. Ating bai mi prea bilong Sekreteri bi- projek tru, yumi ken tok i hap bilong wol,” Mista long husat tru i tok na ol asailum men. Mipela i wari long graun tok pisin olsem, Ol i laik kam wankain olsem ol maining Stewart i tok. long Yunaitet Sios, na sika i kam long PNG. Sir Ma- bilong mipela nau bilong long kilim ol Manus pipel na ol i welkam toktok i kam long projek. Olgeta pasifik na “Dispela kain samting tiabe i kolim ol asailam sika, “ol wanem populesen i wok long go kisim ol i kam? Mi laikim gav- memba bilong Wod 1, olgeta spot wol bai i putim bai i no nap kamap gen paul man.” antap. Long taim bilong indipen- man bilong O’Neill-Dion i mas Vaura Inara. ai long PNG long dispela long sampela taim yet. “Dispela nem asailam sika i rivesim gen wanem disisen bi- Manugoro wod i gat tupela wik,” Mista Stewart Wankain olsem bipo 24 dens em mipela i gat 3 milen kam long we? Mipela i no save long ol. Ol i kam fowod pinis, 2000 populesen. Kaun- i tok. yia i go pinis long 1991 pipel, tasol nau em i go antap sila, Inara i tok, ol tripela Opis bilong 2015 Pasi- dispela kain pilai i kamap. long wanpela dispela kain nem long 7 milen. orait nau mi laik tokim ol long ples insait long Wod 1 i fik Gems nau i gat 25 wok Olsem mi tok olgeta long bipo. Mi yet mi laik kolim ol, Olsem na nau Manus Ailan rives i go bek.” Em i tok moa. save ranim spots inap lain i stap. Bikpela wok Papua Niugini i mas ol paul lain. Ol i no gat graun na em solwara i kaikai graun pinis “Mi olsem wanpela senia long 10 yia nau tasol ol i bilong 2015 gems em ol painim wanem kain we ol no gat ples na i paul nabaut,” na envaironmen em I wanpela stetsman na man i statim Mama no save go ausait long kontrakta bai wokim. i ken kam insait long em i tok. wari long ol Manus pipel. Lo bilong PNG, mi laik advaisim ples long distrik o provins. Ogenaising komiti bai mekim dispela gems i “Dispela hevi bilong asalam PNG gavman i gat wari long O’Neill-Dion gavman long ol i Olsem na dispela kamap nidim 2500 volantia long kamap wanpela kain taim sika i kam long we, Australia, helpim Manus pipel o nogat. Ol mas salim ol asailam sika i go bilong Gems ogenaising mekim kain kain wok. we bai ol lain i pilai na ol- Esia o Pasifik? PNG yet i gat i no inap kam long bikples bi- bek. I no gat wanpela hap bi- komiti em bikpela sans tru Mista Stewart i tok tupela geta wol na komyuniti i no laik long lukim nupela develop- long wanem God i putim ol long long mama lo i givim tok orait bi- long ol i kisim luksave bikpela samting bai i nap lusim tingting long men bilong wanem kantri bilong stap long ailan. Olsem na mi long dispela kain wok bai long 2015 Pasifik Gems kamap long ol volantia. em longpela taim yet bi- mipela em i yangpela tru, 38 yia kamap,” Sir Matiabe i tok. Ogenaising komiti. Namba wan em bai ol i hain.” em i tok. askim gen, bilong wanem na ol tasol em i kisim indipendens. Kaikai projek i helpim ol fama bilong Lake Kutubu WANPELA tripela yia fud (kaikai) Populesen o mak bilong man- Ol pipel i save kisim kaikai na pipel i yusim ol enimal long wok na diwai nogut i gro insait long gaden. sekyuriti projek em Nesenel meri long Lake Kutubu eria i wok mani long painim pis bilong famili i ol krop long eria. Long dispela yia, 20 modol fama Egrikalsa Risets Institut (NARI) na long go antap na dispela i mekim kaikai, na tu long salim, na ol i Tasol ol dispela senis em ol nara- i bin sindaun long wanpela wik kampani Oil Search Limited (OSL) na ol pis long wara na ol abus long wokim gaden klostu long Lake. pela lain i bringim i kam, olsem ol trening woksop we ol bin skul long i bin kamapim long Lake Kutubu ol bus i wok long go daun stret. Rot Long taim bilong tumbuna yet i meri bilong ausait i go marit long ol samting long klasrum na tu, ol i eria, Sauten Hailans i wok long bilong kisim mani long ol kaikai, ol kam, saksak na pis em kaikai bi- Lake komyuniti. go ausait long fil wok na demon- helpim gut planti fama long hap. abus bilong wara na bus i no gut- long ol pipel, na tude tu, ol pipel i Ol eria we Lake komyuniti i laikim Aninit long wanpela Memoren- pela nau. save go painim ol wel abus na trening em, pasin bilong lukautim ol stresen o yusim save ol i lainim dum ov Agrimen (MoU) tupelalain Lake Kutubu em i wanpela kaikai olsem long taim bipo. kakaruk, pato, pik (haus bilong ol), long mekim stret wok. ya i bin sainim long las yia, 2012, bikpela raunwara i stap long bik- Bikos populesen i wok long gro maritim ol enimal wantaim narapela Long ol krop demonstresen, ol dispela projek bai helpim ol fama i ples long Nipa Distrik, Sauten bikpela, ol pipel i luksave long ol kain long kamapim moa gutpela fama i bin skul long planim ol taro, kisim trening long lukautim ol laip- Hailans. hevi dispela samting i kamapim. kain na ol kaikai bilong enimal), en- yam, banana, redim ol neseri, tren- stok na krop prodaksen o ol kaikai. Em i stap 800 mita antap long Na nau ol i laik senisim tumbuna imal helt kea, wokim gaden, men- splenting, menesim graun, ol pawa Long 2011, OSL i bin wokim level bilong solwara na longpela bi- stail rot long mekim ol samting na esim graun na em bai gat ol poin presentesen na ol video long wanpela wok painimaut long ol ples long en em 20 kilomita na brait bi- bihainim rot we bai helpim ol i gutpela kaikai yet long yusim ol rot bilong tanim ol pipia na yusim klostu long Lake Kutubu na ol eria long eni olsem 5-pela kilomita. lukautim gut ol samting na long kompos o larim ol pipia i sting na olsem fetelaisa, laipstok, kontrolim klostu we i luksave long ol samting Namel long 5,000 na 6,000 pipel i wankain taim, long helpim sindaun yusim, planim wanpela krop na bi- ol binatang i save bagarapim ol komyuniti i laikim trening na ol bai save stap long 9-pela viles klostu bilong ol. hain long en, planim narapela kain kaikai na ol diwai na tu, kontrolim ol stap seif long ol kaikai. long Lake Kutubu. Tru, i gat sampela senis long krop gen na kontrolim ol gras na sik. heltedukesen Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P7

Australia,sen PNG opis. I gat 9-pela i kamapim ples i stap long lukautim helt bilong gutpela ol mama Katolik Helt Sevis rurel Helt Progrem tolikhelt Helt Sevis i wokimkea long 4-pela Ol ples lain bilong Josephstaal LLG long Madang nau i ken wantaim haus bilong ol wok lain na na ol liklik pikinini. Menesa, Patrick Angrai i tok ol distrik bilong Madang. Ol i bin kisim gutpela lukaut na helpim ol ed pos. “Ol meri bai i gat gutpela ples bi- komyuniti i bin katim bus na klinim wokim 25 haus bilong wok lain na long helt senta klostu tasol long Josephstaal em i stap longwe tru long karim pikinini na bai ol helt ples bilong kirapim ol haus, karim 11-pela etpos insait long olgeta 4- ol. insait long bus bilong Madang na i wok lain i lukautim ol gut. Bai i gat ol ston na wesan na wokim ol liklik pela distrik aninit long dispela mani. Gavman bilong Papua Niugini na no gat gutpela rot i go. Ol balus i ol gutpela haus slip bilong ol wok- haus bilong ol kapenta na givim Australia i givim K230 milien long Australia aninit long PNG-Australia bin stop long go inap nau dispela man na meri tu i kamap long kaikai long ol tu. strongim PNG helt sistem long dis- Insentiv Fan i givim mani bilong projek i helpim long opim gen ples mekim ol gutpela helt woka i laik “Mi mas mekim klia olsem, Kato- pela yia. Em i helpim long baim gut- mekim dispela wok na luksave i balus. Nau ol i stretim rot tu tasol ol wok long ol rurel haus sik na klinik. lik Helt Sevis projek tim i no bin pela marasin na ol helt saplai, kamap taim ol i opim nupela wok i ken yusim tasol long taim i no gat “Wantaim Katolik Helt Sevis, mi baim ol komyuniti long mekim dis- trenim na kamapim gutpela namba helt senta long Fonde 19 Sep- ren. tu laik tok amamas long ol lokal pela wok. Ol i bin givim han nating,” bilong ol woklain na long kamapim temba. Mis Stokes i tok, planti pipel insait komyuniti long kirapim ol dispela Mista Angrai i tok. gutpela ol helt infrastraksa. Hai Kominisa bilong Australia long Josephstaal nau i ken kisim haus sik,” Mis Stokes i tok. Ol haus sik na haus bilong wok Long yia 2000, i kam aninit long long PNG, Deborah Stokes i opim gutpela helt kea. Asbisop Stephen Reichert i lain long Josephstaal i pinisim wok PNG Insentiv Fan, Australia i givim dispela helt senta, aninit long “PNG i gat bikpela nid long helt. helpim long plenim dispela projek i kamap aninit long K7.9 milien i pinis K350 milien long wok bilong Madang Provins Katolik Helt Sevis Ol bebi i gat liklik sans tasol long ol wantaim helpim bilong ol komyuniti kam long PNG-Australia Insentiv kamapim gutpela helt sistem long infrastraksa apgret projek. i ken kisim 5-pela krismas na bilong Josephstaal. Fan,bilong helt infrastraksa we Ka- kantri. Wantaim wok bilong haus sik, ol namba bilong ol meri i save dai i bin kirapim tu haus bilong ol wok long taim bilong karim em i winim ol lain na sampela etpos. Insait long arapela kantri long Esia Pasifik,” helt senta, ol putim wanpela wot bi- em i tok moa. long ol pikinini, wanpela bikpela “Dispela haus sik bai helpim wot bilong ol sik lain na edministre- long kamapim moa klinik sevis bi- Digicel winim 62 klasrum nau HENGANOFI Distrik long Isten Em i tok,“Dispela strongpela ain Hailans i lukim wanpela moa klas- klasrum em i nambawan tru long rum i kamap long Maun Kuru Maun Kuru Praimeri Skul. Digicel Praimeri Skul, insait tru long bus. Faundesen i soim ol pikinini bilong Digicel Faundesen I bin helpim long mipela olsem, skul em i bikpela sanapim dispela klasrum. samting, na taim ol i putim mani i go Dispela klasrum i bringim namba long ol rurel ples, i soim olsem ol i bilong ol klasrum Digicel i givim long gat bilip olsem edukesen i bringim ol komyuniti long PNG, i go antap gutpela samting maski ples i longwe long mak bilong 62 olgeta. I gat tu- tumas na i stap long bus.” pela klasrum wantaim 20 des na Digicel Faundesen CEO i tok, wanpela opis bilong tisa long “Maun Kuru Skul Bot, ol tisa wan- namel. Em i gat sola lait long olgeta taim komyuniti lida i sapotim singaut rum. Projek i kam wantaim wanpela bilong skul. Mipela long Digicel 9000 lita wara tenk, tupela waswas Faundesen i holim pas gutpela rum i gat baket sawa na tupela VIP pasin bilong yupela long wok bung, toilet i gat paip bilong rausim smel wantaim bel kirap long kamapim na gutpela sit. Mak bilong mani ol I gutpela rot bilong ol pikinini bilong spendim long olgeta samting em yupela. Edukesen i save redim ol Asbisop Stephen Reichert i holim kamera na Mis Deborah Stokes i wokabaut long sait bilong em long taim bilong K140,000. pikinini long kain kain rot i stap long opim ol haus sik long Josephstaal. Siaman bilong skul, Timothy wol na olsem mipela tenkyu long Jofifa, i tok amamas long Digicel stap patna long dispela projek. Faundesen long givim tupela klas- Em i namba tri dabol klasrum Dig- rum long skul bilong ol. icel i putim insait long Henganofi Distrik na i kamapim 9-pela projek insait long Isten Hailans provins. Maun Kuru Praimeri Skul i stap 600km saut long Goroka antap long ol lain maunten i brukim Okapa na Henganofi Distrik. Ol i bin kirapim dispela skul long 1998, na em i gat 4-pela ol bus haus klasrum tasol na wanpela haus kapa. Ol komyuniti i bin painim hat tru long wokim ol nupela klas- rum olsem long bikpela namba bi- long pikinini i kam insait. Ol hetman bilong Maun Kuru i bin harim long helpim bilong Digicel Faundesen long wanpela lons bi- long Bipi Praimeri Skul long Morobe Provins. Olsem na wantaim helpim bilong ol wokman bilong Digicel PNG long Lae, ol tisa na bot bilong Maun Kuru Nupela klasrum i op long Maun i kisim dispela projek nau i karim kaikai. Kuru. siosmeri Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P11 Yut, Meri Katolik Sios bai lukim na Femili Pastor Barbara Lunge

God i wokim yu long NEKS yia Epril 27, 2014 bai namba 2 Sande bihain long laip, stap na sindaun bilong ol tupela santuIsta. neksem daunyia pasin i stap wantaim Katolik Sios i wokim sere- moni bilong santuim tupela long mun Julai, Pop Fran- ol. piksa bilong em yet biknem lida bilong ol. cis i bin givim luksave long Bleset John 23 i kamap long Ol ripot i kam long Vatiken i namba tu mirakel we i tok wanpela bikpela na tarangu God i tok,”Nau yumi wokim ol manmeri bai ol i tok hetman bilong Katolik Sios oraitim rot bilong santuim Ble- famili we pasin bilong pre na kamap olsem yumi yet. Bai yumi putim ol i stap long wol, Pop Francis long set John Paul 2. Mirakel i daunpasin i bin stap strong bos bilong ol pis na ol pisin na bilong olgeta kain dispela wik i tokaut olsem sios kamap long wanpela meri bi- long laip bilong em. enimal na bilong olgeta samting bilong graun. bai givim luksave na santuim long Kosta Rika long Saut Wankain tu long Bleset Orait God i wokim ol manmeri na ol i kamap Bleset John Paul 2 na Blesset Amerika i gat sik kensa long John Paul 2 husat i bin stap John 23. kru, tasol long Me 1, 2011 em insait long hevi bilong Wol olsem God yet. God i mekim ol i kamap man na Misa lotu bilong santuim tu- de we ol bin wokim lotu sere- Woa 2 taim Nazi Germani i bin meri. Na God i mekim gutpela tok bilong givim pela bikman bai kamap long moni bilong luksave long John tekova long kantri bilog em, strong long ol. Em i tokim ol olsem, ‘Yupela i mas Sande, Epril 24 long Rom. Paul 2 olsem Bleset, sik meri i Polan. kamap planti na i go sindaun long olgeta hap bi- Pop Francis i tok dispela em bin kamap orait. Tu, maski tupela bikman i long graun na bosim olgeta samting i stap long i gutpela de long wokim dis- Wanpela bikpela samting i sik na ol i stap long hevi na pela misa lotu seremoni bikos wankain long tupela Bleset pen, ol i strongim prea taim, en. Mi putim ol pis na ol pisin na olkain enimal bi- SANTU MAN: Pope John Paul 2 em i Divine Mercy Sande na John Paul 2 na John 23 em wok na laip bilong ol. long graun aninit long yupela.” Stat 1:26-28 Tasol Adam na Eva i sakim tok bilong God na i pundaun long sin, olsem na man i lusim mak bi- long em olsem bos bilong graun na satan i kisim Wewak Sempion bilong jenda ikwaliti ples. Tasol God i gat narapela tingting gen long I gat 30 wokman bilong gav- bilong paitim na bagarapim ol na bai ol i ken wok long helpim man nau i kisim nem, ‘sem- meri. komyuniti long groim ikonomi,” salim pikinini man bilong em, Jisas Krais long daiosis pion bilong jenda ikwaliti’ “Em i taim nau long ol man i em i tok moa. kam na kisim bek dispela graun wantaim dai bi- aninit long program bilong Au- mas sanap na stopim pasin bi- Wanpela senia mejistret bi- long em long diwai kruse long Kalvari. long sAID, long daunim ol pasin bi- long bagarapim ol meri long long Mendi Distrik Kot, John pikinini bilong meri em Jisas i kamap, long wetim long vailens long ol meri. pasin pamuk, bagarapim mani Kaumi i wanpela bilong ol bagarapim wok bilong devel, na long baim bek Ol i kam long 19 gavman di- bilong ol na long bagarapim maus man bilong helpim ol patmen na ol i givim ol yet long bel na sindaun insait long ol meri. Em i bin kisim trening bi- man i go bek long God. nupela mekim wok bilong stopim famili na komyuniti bilong ol,” long em long Fiji Wimen Krai- “Na bai mi mekim yu i stap birua bilong meri, pasin bilong paitim ol meri. Ol Mista Kali i tok. sis Senta na em i sainim na meri i stap birua bilong yu. Na bai mi mekim ol i laik soim gutpela piksa na “Olsem na Nesenel Pablik wanpela tok promis long lain bilong yu i birua long lain bilong meri. Bai ol i tokaut insait long wokples na Sevis i mas soim lidasip long mekim samting long rausim bisop krungutim het bilong yu, na bai yu kaikai lek bi- ol komyuniti bilong ol. senisim pasin na tingting bi- vailens egens ol meri long Ol Katolik bilipmanmeri bi- Ol i sainim wanpela tok long ol man insait long wok kantri. long ol.” Stat 3:15 long Wewak i wet tasol nau promis olsem ol i luksave long ples, na long ples sevis.” “Yumi bai ino inap long Nau long graun yumi save pait wantaim satan long kisim nupela bisop bi- as bilong vailens long ol meri, Nesenal pablik sevis i gat senisim pasin insait long wan- na ol lain devel bilong em husat i save birua long long daiosis bihain long 91,000 ol wokman na meri pela de. Wankain olsem ol i no em mak bilong ol man na meri ol bilip manmeri na kisim ol i go longwe long God. Bisop Anthony Burges i ri- long sosaiti i no save wankain. long kantri. kamapim Rom long wan de. sain long dispela wok. Bisop Ol i tok strong long bai ol i pait Hetman bilong AusAID long Tasol em i gutpela, yumi olsem Olsem na olgeta taim yumi mas stap redi na pre Tony i sik na i go bek long long ol meri na man i mas gat PNG, Stuart Schaefer i tok ad- man bilong kamapim senis i long God i lukautim na lidim yumi. ples bilong em long Australia wankain rait na ol bai vokasi program em i soim mas stat na mekim. Em i mas “Tingim gut. Yumi no save pait long ol manmeri. long kirap bilong mun Sep- kamapim wanpela lain bilong strongpela PNG lidasip na stat long haus bilong yumi yet Nogat. Yumi pait long ol strongpela spirit na ol temba. senisim pasin bilong ol man. eksen kantri i nidim long dau- wantaim ol meri na famili bi- Dipatmen bilong Pesonel nim olgeta pasin bilong paitim long yumi. Bihain yumi ken gavman na ol kain kain samting i gat strong, ol i Bipo long em i go bek long Menesmen i kamapim wan- na bagarapim ol meri. traim long senisim sosaiti bi- save bosim graun long dispela taim bilong tudak. Australia, Bisop Tony i bin pela kibung bilong ol man in- “I gat planti moa samting i long yumi,” Mista Kaumi i tok. Yumi pait long olgeta spirit nogut i stap antap.” salim wanpela pas i go long sait long pablik sevis husat i mas kamap long stopim ol Ol dispela mausman i tok Efesus 6:12 ol Katolik bilong Wewak laik toktok long helpim ol meri, pasin na kastom nogut i save promis long helpim long “… Na Pikinini Bilong God i bin kamap ples klia Daiosis na tokim ol olsem wantaim mani i kam long Aus- daunim na bagarapim ol meri kamapim wanpela Nesenel sik kensa i bagarapim bodi tralia aninit long ikonomik na na long save gut long wanem Pablik Sevis Jenda Ikwiti bilong bagarapim na rausim wok bilong Satan.” 1 bilong em na em i mas go Pablik Sekta Progrem. as na ol man i save laik paitim Sosal Inklusen Polisi. Ol bai Jon 3:8 “lo i bin kotim yumi na kamapim ol rong bek long ples bilong em long Dipatmen Sekreteri, John na bagarapim ol meri long kain lukluk long wanem hap bilong bilong yumi, na mekim yumi i stap aninit long ol Australia. Em i tok long mun Kali i tok ol man i gat bikpela kain pasin ,” Mr Schaefer i tok. ol lo na ol polisi na pasin i no tok na strong bilong en. Tasol God i bin rausim ol- wok long sanap long strongim “Ol meri i mas stap insait gutpela na bai ol i toktok long Julai long dispela yia em i geta dispela tok bilong kotim yumi na em i pinisim bin winim 75 krismas, em na tokaut long daunim pasin long ol hap we ol i no gat birua senisim. strong bilong lo na nilim em long diwai kruse bi- mak bilong ol bisop i ritaia, long Krais. Em i pinisim strong bilong ol strong- na em i salim pas long tok save long Pop long Rom Raun lukim ol meri pikinini pela spirit na olgeta kain samting i gat strong. olsem bai em i ritaia. long diwai kruse God i soim olgeta man olsem Bisop Tony i tok em i laik em i winim pinis ol dispela samting na i mekim ol tru long stap long Wewak i kamap olsem samting nating.” Kolosi 2:14,15. inap long Pop i makim nu- “… Nau God bilong yumi em i kisim bek yumi pela bisop bilong Wewak pinis, na strong bilong en i kamap pinis long ples daiosis, tasol sik bilong em i klia, na em i stap king. Na dispela man em i mekim na em i mas lusim makim bilong kisim bek ol manmeri bilong en, em PNG. Brata na susa bilong em i bin kam na kisim em i i kisim pinis bikpela namba na strong. long go bek long Australia. wanem, dispela man bilong kotim ol brata bilong Bisop Tony i tok tenkyu yumi em i bin kotim ol long ai bilong God bilong long ol pater, sister, bruder, yumi long san na long nait, tasol nau ol ensel i ol tisa, katekis ol man, meri tromoi em i go daun pinis. Ol brata bilong yumi ol na pikinini long opis bilong i no bin laikim tumas laip bilong ol yet, na ol i no misin husat i bin helpim em tingting strong long ol i mas i stap gut long graun. long mekim wok bilong em. Nogat. Ol i bin kisim strong long blut bilong Em i tok em i amamas long Pikinini Sipsip na ol i strong long autim tok bilong stap long Papua Niugini we HARIM: OL mama na ol pikinini bilong ples Manugoro long em i mekim wok pater inap em, maski ol birua i kilim ol i dai.” Kamapim Tok long 40 yia. Rigo Distrik, Sentral Provins i sindaun harim ol awenes bi- Hait 12: 10,11 Em i tokim ol pipel bilong long 2015 Pasifik Gems we komiti i redim ol wok long dis- Sapos yu laik toktok moa o yu nidim prea, Wewak olsem em i lusim ol i pela bikpela pilai bai kamap long PNG log tupela yia i kam yu ken rait long: Evangelis Barabara Lunge, go tasol lewa bilong em i i mekim. Poto: Frieda Kana ROGIM, P.O. Box 3063. Boroko. NCD. PNG, o stap wantaim ol na bai em i ring long BM 67331426 OR 71075829 DG tingim ol long prea. P12 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 abcpasifikwol WOL NIUS LONG POTO

NIGERIA: Boko Haram militen sutim dai 40 sumatin taim ol i silip long Nigeria kolis domatri bilong ol. Poto i soim olsem Boko Haram lida bilong ol militen i wok long tagetim ol skul, yunivesti na ol kolis. (AFP) Ol Islamik paitman i go insait long wanpela kolis domitri long Not-Is Nigeria na sutim nating long sumatin we ol i silip dai. Ol dispela sumatin em ol Egrikalsa sumatin bilong wanpela taun long ples Gujba, 30 kilomita ausait long Damaturu, bikpela capital bilong Yobe Stet. Dispela birua man nem bilong em i Boko Haram long tok ples em, “Westen Edukesen em tambu tru” na em tasol wok long kilim dai ol sumatin tasol. ROM: John Paul II (R) na Praim Minista Tony Abbott i wokabaut arere long gad ov ona long Indonesia long presiden- John XXIII (L) tupela i sal palas long Jakarta. (Credit: AFP) stap open wantaim ol pipel long modern-de Tony Abbott i toktok wan- tingting bilong gavman long rausim rejista Katolisim. Ol Pop bilong ol sivil sosait memba olsem Forum bipo John Paul II na John taim Indonesia long ol Solomon Ailan Intensenel, Anti Korapsen XXIII, bai ol i makim ol asailam sika Netwok bilong Solomon Ailan na Malaita olsem santu long April Praim Minista bilong Australia,Tony Ma'asina Forum. neks yia long yunaitim ol Abbott i tok klia olsem em i respektim tingt- Ol dispela lain i wok long mekim planti konsevetiv na liberal ing bilong Indonesia taim em i kamapim toktok egensim korapsen long gavman. Katolik sios. Pop Francis polisi bilong ol asailam sika. Na long Wanpela bikpela tingting bilong ol nau em i mekim dispela bikpela wankain taim tu, Indonesia i bin tokaut long kamapim wanpela petisen long praim tokaut taim ol kadinel i olsem i mas gat moa wok bung namel long minista i mas risain nau. bung. tupela kantri long dispela hevi. Mista Henson i tok tingting bilong Praim Mista Abbott i tok em i bin toktok gut wan- Minista long rausim rejistration bilong ol taim Presiden bilong Indonesia, Susilo sivil sosaiti memba em i hap tingting bilong Bambang Yudhoyono long Jakarta long wok politik we em bai pasim maus bilong ol dispela wik. olsem ol i no ken go het wantaim petisen ol Presiden Susilo Bambang Yudhoyono i i tingting long putim i go long em. tok orait long wokbung moa long stretim hevi bilong pipel smagling. Mista Abbott i tok em i bin gat gutpela na Kapten bilong asailum klia toktok long "pipel smagling" insait long bot i ranawe toktok bilong em wantaim presiden bilong Ol gavman opisa i bilip kepten bilong dis- Indonesia Susilo Bambang Yudhoyono pela asailim sika bot em i bin go daun long long Jakarta. solwara long Mande nait i ranawe na hait i Mista Abbott i tokim wanpela miting wan- stap nau. Dispela birua i kamap long sol- taim ol nius lain olsem em bai wok wantaim wara long Indonesia. Presiden Yudhoyono long stretim dispela Ripot i tok kepten bilong sip i lusim ol hevi. asailam sika long painim rot bilong ol yet i Em i tokim ol nius lain olsem tupela i bin toktok gut long ol samting long Indonesia go long Australia. Samting olsem 22 asail- olsem independen kantri na pasin bilong am sika nau i dai na 30 ol arapela lus yet BAGDAD: Olsem 54 manmeri i bin dai na moa long 140 i kisim bagarap taim 14-pela ka bom i hait na salim ol pipel i go aut long kantri. bihain long bot ol i kam long en i bin go pairap long hap ples we ol Shiite i stap long en long Bagdad, sekyurity na medikol tim i tok. Em i tok Australia i gat bikpela rispek daun long solwara long nambis bilong Ol dispela kain bom birua i wok long kamap insait long sentral Irak i kamapim planti toktok we ol long Indonesia olsem wanpela indpenden Cianjur long wes hap bilong Java, birua i wok long kamap long ol Sunni-Shiite komyuniti we i bin kamapim bikpela samting long yia kantri. Indonesia. 2006 na 2007 we planti tausen manmeri i bin dai. Nau i kamap gen. Dispela ol bom i bagarapim Mista Abbott i tok gen olsem tupela kantri pinis 9-pela eria we 6-pela em ol Shiite bikples na 2-pela em ol Sunni-bikples. Na wanpela em ol Ripot i tok tu olsem samting olsem 120 miks ples. i gat bikpela laik long traim pinisim dispela pipel i bin stap long dispela bot, na planti trabel, we em i no kamapim ol kros namel long ol dispela pipel husat i bin dai long sol- long tupela kantri, tasol planti taim i wara em ol pikinini. kamapim wari tu long solowara namel long tupela kantri we ol pipol i kam long bot na i Bodi bilong ol dispela pipel i dai pinis em dai. ol i painim long nambis na narapela 25 Na planti long ol dispela toktok bai ol i pipel is tap laip yet. lusim i stap long moa toktok bai kamap Ol asailam sika i bin paul long rot bilong bihain namel long kodineting sekyuriti min- ol. Ol i no save long wanem hap ol i go long ista bilong Indonesia na Boda Proteksen en, na dispela i mekim fuel bilong ol i pinis Minista bilong Australia. na bikpela si i bin paitim bot bilong ol. Ol wok painim i no bin isi long wanem Solomon Ailan Praim resku atoroti bilong Indonesia i no gat ol Minista i laik pasim maus gutpela samting long helpim wok painim bilong ol long nait na long taim bikpela si i bilong pipel bin kamap. I gat wari olsem Praim Minista bilong Solomon Ailan i laik bihainim pasin Fiji i Bikpela si i mekim na ol i stopim wok save mekim long ranim kantri. bilong painim ol dispela pipel long Sarere Ol lain bilong join sivil sosaiti grup long moning. Solomon Ailan i sutim tok long Praim Niusman bilong ABC long Indonesia, Minista olsem em i wok long bihainim pasin George Robert, i bin tokim ABC moning bilong militeri Praim Minista bilong Fiji Karen Afeas olsem ol gavman opisa i bilip Komado Frank Bainimara long traim pasim kepten bilong sip i bin ranawe na lusim sip maus bilong ol pipel. bilong em. AUSTRALIA: Ol Asailam Sika bot i kamap long ples Geraldton, Australia. Ol i mekim dispela toktok bihain long Moa long 60 Sri Lankan asailam sika manmeri i kamap long ples Geraldton, Western Australia, long Epril. Ol Sri Lankan Tamils i tok bai ol i baim ol lain bilong smaglim ol asailam sika na bai ol i kam yet long Australia. Ol i no kea long nupela polisi bilong Australia gavman long daunim ol asail- am sikas. Planti tausen ol Tamil i lusim o ranawe long ples bilong ol bikos long sivil woa i wok long daunim ol na planti bilong ol stap long han bilong birua na kolim ol olsem ol sapota grup bilong Tamil Taiga paitman. komentri Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P13

Laip bilong pipel o KOMENTRI i taim bilong kirapim wan- kamap na ol i pulim mani bi- pela moa kain skul olsem long narapela wok i go long long skulim moa yangpela mekim ol wok redi we i no laip bilong gavman manmeri long kamap dokta. gat baset long en. I mas gat moa trening Long taim gavman i kisim gat wanpela moa mun i skul bilong ol nes na wok bihain long 2012 ne- stap nau bipo long Pala- arapela eria bilong helt men i bung gen long Umn.. I no Hoi!! senel ileksen olgeta saiens. Kantri bilong memba i kalap i go na sin- Ioraitim baset bilong 2014. balens gut yet Salim mani i kam yumi i sot tru long ol kain daun wantaim gavman. I Ol memba bai kam bung hariap na stretim savemanmeri olsem. gen long Mosbi long namba yah..Wanem hap gat 6-pela memba tasol i haus sik, skul Yumi no inap kisim ol i tu wik bilong mun Novemba mi go rong?... kam long ol narapela stap long Oposisen. long mekim dispela bikpela na rot! Mipela kantri – wanpela rot Maus bilong ol i no inap wok. Wanem kain ol gutpela kisim taim i tasol em long yumi yet i long winim gavman. Olsem wok bai kisim gutpela skel kamapim ol dispela na i isi tru long gavman i tok bilong mani long dispela stap!! savelain. orait long wanem lo o senis baset? Bai yumi lukim gav- Yumi harim pinis long em i laik kamapim. Vot bi- man i skelim gut mani o bai dispela wik olsem sam- ol i putim ol projek bilong long ol bai winim husat i laik pela bikpela projek bi- egensim ol. kamapim moa mani i go pas long gavman i no bin Dispela piksa yumi lukim long ol hevi na pen ol pipel stap long baset bilong bilong kantri i save karim ol- 2013. Ol kain samting tude em i mak bilong ol geta de, o nogat?. Ating bai olsem ol bikpela pilai na samting bai kamap long yumi wet inap mun No- ol arapela samting bi- Palamen inap kantri i go vemba long lukim wanem long amamasim gav- bek long 2015 ileksen. samting bai kamap. man na mekim ol i luk Olsem na yumi askim Na long dispela wik gen gutpela long ai bilong ol dispela liklik kwesten tasol. moa toktok i kamap long ol ovasis kantri. Wanem taim bai ol pipel i sik na haus sik na marasin Na ol dispela samting lukim ol memba i kamapim na ol wokmanmeri bilong tru bilong helpim sin- senis we bai helpim laip bi- haus sik. Praim Minista yet i daun bilong pipel nau na long ol pipel? tok bai i mas gat ples bilong long bihaintaim i no stap Inap ol i sotim pepa wok givim trening i go long ol nes long baset. Bai yumi na kamapim lo bilong na bai kantri i no inap sot lukim wankain samting helpim wok bilong ol haus long ol dispela namba wan olsem i kamap long taim woklain bilong haus sik. sik insait long kantri? gavman i skelim mani Ol rot na bris na haus i Na yumi harim gen sori bilong 2014 o nogat? stori bilong wanpela kensa ken helpim wok bilong di- Yumi olgeta i save velopim kantri. Tasol laip bi- haus sik bilong kantri long olsem Mosbi em i ples Lae. long pipel em i bikpela moa we ol bikpela bung bi- na i winim ol dispela samt- I gat hevi bikos i no gat long Pasifik Festival ov inap spes na ol wokman- ing. Ats, Pasifik Gems na Em i no hatwok long meri bilong lukautim siklain. miting bilong APEC bai Watpo na kantri i gat wan- helpim pipel. Gavman i gat kamap. namba long sanap long pela dokta tasol bilong Na long Lae tu ol mekim wok bilong lukautim Palamen na mekim dispela bikpela wok long bris i senis. Bai yumi wet na ol pipel i gat sik kensa? Jada 013! wok long kamap gut. Watpo na yumi no tingting lukim. Yumi amamas bikos Yumi tromoi tasol dispela long givim moa trening long PNG inap long go pas ol yangpela dokta long kisim toktok i go long wan wan long taim yumi ritim stori na yumi i no soim olsem yumi long dispela yia ol i bin kisim long kamapim ol dispela memba i ken skelim. Ol i moa save long sik kensa? harim nius bilong marasin i tingim laip bilong pipel. bagarap long han bilong bikpela wok. Watpo na i no gat ol masin ken glasim na skelim tingt- sot o masin i bruk daun o i I gat wanpela skul tasol sampela soldia. Na Difens Tasol yumi mas askim tu ing bilong ol sapos ol i bilong helpim ol siklain long no gat dokta o haus sik i bilong givim trening long ol Fos i stretim bek ol bagarap sapos i gat baset bilong ol ol haus sik? kamapim gutpela senis bagarap. Kantri i winim 38 dokta bilong yumi. Dispela i bin kamap long dispela dispela samting. Nogut long sevim laip bilong pipel Ol dispela askim i stap yia nau na ol prairoti bilong skul i stap long Mosbi na skul o nogat? Ating nau em sampela imejensi wok i long tingting bilong ol pipel o nogat.

NAQIA i yusim SMS long tok save hariap NAQIA, (Nesenel Agrikalsa Kwarantin Investigesen Atoriti) nau i ken tok save hariap long ol abus i sik o idai, wantaim Sot Mesij Sis- tem o SMS. Em i namba wan taim long kantri long yusim ol mobail fon long tok save long ol Websait: www.wantokniuspepa.com abus i sik o dai,. Pe bilong wanpela yia, 52 niuspepa Ol lain bilong yusim dispela sistem em ol opisa bilong NAQIA, provinsal DPI opis bi- long lukautim ol abus long ol- geta hap bilong kantri, wantaim tu ol NGO i stap nabaut long rurel ples. Projek Kodineta na Ekting Progrem Menesa bilong ol Ol lain i kisim trening long Maun Hagen long rot bilong yusim ol SMS. Abus, Dokta Estelo Quimbo i Poto: Aaron Uforty Acting Editor tok ol ripot bilong wanpela Veronica Hatutasi wik em ol i save bungim na sik na dai bilong ol abus. bungim ol dispela toksave na Egrikalsa Fiseris na Forestri Published at salim i go insait long intenet “Mipela nau i ken painimaut putim long intenet.” Dokta (DAFF) na AusAID i hariap long wanem samting i Quimbo i tok. kamapim dispela projek long Able Building databes olgeta Mande, bi- Complex, long ol saientis bai mekim wok long kamap long olgeta NAQIA PNG wantaim Aus- mun Janueri long dispela yia. Sec 58 Lot 02, wok painimaut long ol dispela hap bilong PNG na mipela tralia Dipatmen bilong Waigani Drive. P14 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 buknius Nupela buk long helpim menesim sik long het... … Moa long 450 milien long wol gat sik ya Veronica Hatutasi i raitim i stap gut na em i ken wok, skul na mekim ol narapela samting gut. Taim tingting bilong man i paul, bai em i WANTAIM ol senis i wok long kamap krangi na stap, wokabaut na wok i no go gut na em NUPELA BUK: Gavana Jenerel Sir hariap tude log PNG na wol, wanpela taim nau bai gat hevi long mentel sait. Michael Ogio i lonsim nupela mentel long ol eria we i lukim ol yangpela pipel Insait long sosaiti, famili na komyuniti bilong yumi helt buk na Dokta Monica Hagali i luk- na ol narapela tu i bungim hevi na tude, yumi lukim planti pikinini na ol yangpela i gat sik long tingting o mentel helt sait bikos long ol sosel, luk long sait. Poto: GG Midia bagarap long en em long mentel helt. Mentel helt em taim tingting bilong man “peer presa” na famili hevi. Na ol yangpela i kisim mariwana, go insait long ol kalt na strongpela dring long rausim ol hevi i karamapim ol. Long longpela taim insait long PNG, pipel i save luk- luk nogut long ol lain i gat sik long tingting na Laloki Air Niugini i helpim yet Saikaitrik Haus sik em ol i save tok em haus sik bilong ol longlong lain. Tasol wantaim awenes, isi isi ol pipel i wok long luk- save nau olsem sik long tingting em i olsem ol nara- pela sik na ol i isi long senisim lukluk bilong ol long Buk bilong Pikinini Laloki na sik long tingting lain. AIR NIUGINI i soim gutpela long olgeta hap bilong kantri Pikinini long go raun long manmeri na tu long ol kam- pasin yet long helpim Buk long mekim ol pikinini bai kantri na lukluk raun long 14 pani helpim olsem Air Niugini Long tude, Laloki Saikaitrik Haus sik i gat planti Bilong Pikinini (BbP)wantaim laikim pasin bilong ritim buk. laibreri. Ol i givim tiket tu long i mekim. yangpela pipel i gat long em planti skul manki long hai tupela tiket i go long Singapo Gabriel Pillay bilong Pot ol trena bilong Buk bilong Em i tok, wok bilong Buk na sekonderi na yunivesiti level, sampela yangpela olsem prais long taim bilong Mosbi i bin laki wina bilong PIkinini i kam insait long bilong Pikinini, em long meri na ol narapela woklain olsem loya na dokta i fan resing bilong BbP tupela dispela tupela tiket, taim ol i kantri long lainim ol woklain bringim buk i go long ol pikini- stap. wik i go pinis. Resis bilong mekim dro long fan resing bilong PNG yet. ni wantaim ol laibreri long dispela tiket i kamapim nait. Sif Ekseketiv Opisa bilong kantri. Ol 14 laibreri bilong Ol gutpela woklain i K26,000. Komesel Jeneral Menesa Buk bilong Pikinini, Joanne BbP i stap long Pot Mosbi, Wantaim dispela kain bilong Air Niugini, Dominic Greneger i tok BbP i no save Alotau, Lae na Goroka. lukautim ol i stap helpim, BbP i go het yet wan- Kaumu i tok, long yia i go mekim mani, olsem na em i Helpim bilong Air Niugini i Long Wol Helt ripot, mak long 450 milien pipel long taim wok bilong kirapim na pinis, Air Niugini i bin helpim tenkim ol lain i sapotim dis- bin stat long yia 2007 na bai i wol tude i bungim hevi long sik bilong tingting, moa yet strongim ol BbP buk laibreri ol wok lain bilong Buk bilong pela wok, olsem wan wan go yet. yusim krangi spakbrus na strongpela dring i kamapim. Long luksave moa long sik bilong tingting na long helpim ol haus sik klinikel woklain i givim ol gutpela lukaut, tripela sik bilong tingting ol Saikaitrik dokta i bin raitim wanpela buk ol bin lonsim las wik. Nem bilong buk em, Management of Mental Disorders in ”, Treatment Manual for Clinical Health Workers em Dokta Umadevi Ambihaipahar OBE, Dokta Monica Kakirau Hagali na Dokta Goiba Tienanag, i putim han wantaim na raitim. Dokta i go pas long Mental Health Seksen wantaim Helt Dipatmen, Dokta Ambi i tok ol i raitim dispela buk long isi we pipel na moa yet, ol helt woklain long olge- ta hap bilong PNG i ken klia na lukautim ol lain i gat sik long tingting. “Tingting i no isi samting na sik long tingting em i hat, i no olsem ol narapela sik we yumi ken lukim na skelim marasin na givim. Mipela i raitim dispela buk bilong givim gaid o stia long ol helt woklain long ol rurel eria tu na ol i ken givim stretpela mak bilong ol marasin,” Dokta Ambi i tok. Gavana Jenerel Sir Michael Ogio husat i bin lonsim nupela buk i tok “major depression” (dipresen) o sik i kamap taim man i tingting planti i as bilong ol disebol sik na em i kamap olsem namba 4 bikpela sik long wol. Na long PNG, sik long tingting na ol hevi em i kamapim i wok long go bikpela long ol famili, skul ol komyuniti. Sir Michael i tok long las 50 krismas, i gat moa save long kru bilong man na as bilong sik bilong tingting na L-R Komesel Jeneral Menesa bilong Air Niugini, Dominic Kaumu i givim tiket igo long ol Buk bilong Pikinini. Poto: BBP olsem, i gat nupela luksave na hop long ol lain i gat dispela sik. Em i tok pastaim, ol save lokim ol lain i gat sik long tingting long ol mentel haus sik, tasol nau, i gat Australia na PNG Foren Minista bung long USA komyuniti kea na spes long ol haus sik bilong ol dis- MINISTA bilong Foren Afeas Mista Pato i tokaut olsem Tupela Minista i wanbel (d) Stretim plen na dis- pela kain siklain. na IMIGRESEN, Rimbink tupela minista na gavman olsem enuel PNG-Australia ain bilong opis bilong “Senis i kamap bikos i gat luksave long humen rait Pato i bin bung wantaim Mis bilong ol i ken wok bung yet Ministeral Forum bilong dis- Lowa Kots long Waigani bilong ol wanwan na tu, ol nupela marasin na tritmen na strongim wok poroman yet Julie Bishop, na i tok amamas pela yia bai kamap long (e) Putim mani na ol i gat long en,” Sir Michael i tok. long nupela Praim Minista i na wantaim nupela Abbott Kanbera. Foren Afeas helpim long Ross Garnaut gavman, PNG bai lukluk long Em i tok ol mentel helt woklain i gat bikpela wok makim em olsem Foren Afeas Minista i tok gen long ol toktok na Sir kamapim bikpela moa patan- long daunim ol suasait o lain i save kilim ol yet, wokim Minista bilong Australia. i bin kamap pastaim taim Ripot bilong ol Yunivesiti. sip long ikonomik. kalt long ol skul, ol hevi i kamap bihain long kisim Mis Bishop em i wanpela Foren Afeas Minista bilong I gat planti moa bikpela tok- Tupela Minista i toktok long krangi strongpela dring na spakbrus, reip, HIV na meri tasol insait long kebinet Asailam Sika Rijinol Senta, na Australia i stap yet long opo- tok long mekim tasol tupela bilong nupela gavman bilong AIDS, domestik vailens, famili na marit bruk na ol ara- ol i lukim olsem dispela wok i sisen bai i mas kamap hariap. minista i tok bihain ol i ken tok Australia aninit long Praim kamap gut namel long tupela Dispela ol toktok em long; pela sosel hevi. Minista Tony Abbott. tok moa long Mosbi taim kantri. Mista Pato i toktok (a) Bringim 200 polis Taim em i amamas long ol dokta na mentel helt Minista Pato i bin bungim Foren Afeas Minista bilong moa long Asalam Sika pro- manmeri pastaim long dis- woklain long putim kamap nupela buk, em i tok sik Mis Bishop long taim ol i bin gram wantaim imigresen pela yia i pinis, Australia i kam o long taim ol i long tingting na pasin i save kamapim bikpela hevi na go long kibung biilong namba Minista bilong Australia, Scot (b) Stretim Angau go miting long APEC long Bali 68 Yunaitet Nesen Jeneral Morrison. Mista Morrison na sori long ol wanwan i bungim sik na ol famili bilong ol. Referel Haus Sik long Lae o long Enuel Forum bilong ol Asembli (UNGA) long de 23 i Minista Pato bai i toktok moa Na dispela buk bai helpim gut ol lain i save helpim (c)Stretim plen na disain Gavman Minista bilong PNG go 30 Septemba long bikpela taim Morrison bai i kam long long sevim ol lain i gat sik long tingting long kamap bilong Lae-Madang Rot na Australia. siti Niu Yok. PNG. orait. laipstail Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P15 Paul i mekim wok dokta long kirapim kantri

Mathew Yakai i raitim marasin na kaikai. long PNG pastaim na tude tu i MY Media & News Agency “Mi save wokabaut long bus no wok hat stret long kisim ol rot wantaim 8-pela man i karim gutpela sevis i go long ol pipel kako bilong mi bilong wan o tu- insait long ol bus ples na nam- pela wik long karim aut ol helt bis. progrem,” Paul i toktok. Tude Paul i wok olsem wan- TORI bilong Paul Bihain long Aiyom, Pauil i bin pela Nesing Opisa yet tasol Konare olsem wanpela transfe i go long Hatzfeldheaven wantaim Ramu NiCo long Nesing Opisa long 80’s Helt Senta long Daigul, Bogia Basamuk Rifaineri long Rai Kos em i wankain olsem planti ol Distrik long Madang we em i bin bihain long em i wok wantaim Spablik sevan husat i mekim wokim ol wankain wok long Highlands Pacific Ltd. Ol hatwok bikpela wok long kamapim helpim ol mama long nutrisen bilong em wantaim gavman i PNG. Paul i save kalapim bikpela progrem na tu, givim banis sut I givim bikpela luksave na ek- maunten, brukim ol bikpela wara go long ol pikinini. spiriens long wok tude wantaim na wokabaut long bus long “Mi go long ol ples we i bus tru Ramu NiCo. mekim wok dokta boi na helpim olsem Yakiba, Mugumand, Yav- Wantaim Ramu NiCo, Paul i ol mama na pikinini long ol as- era, dispela em ol bus ples in- save helpim planti sik man na ples bilong Madang we gavman sait long Almami Sensus meri bilong kampani na tu ol as- sevis i no go yet. Divisen long Bogia,” Paul i tok. ples lain long Basamuk we i no Dispela em i stori bilong kain Wok bilong Paul i kisim em i gat gutpela helt senta i stap inap ol pablik sevan husat i no wari go long ol ples olsem Bogia, tude. long pe na alauwens, tasol ol i Aiyom, Illeg long Rai Kos na tu Em i helpim planti mama tu gat bel long mekim wok stret, na igo long Malala Hai Skul helt long karim pikinini, na planti ol kisim sevis i go long ol pipel. senta. pikinini man em ol givim nem bi- PNG i kisim indipendens long “Long 1986 mi stap long long Paul i go long ol. Paul i reri long helivim wanpela mama long karim pikinini long Rai Kos. 38 krismas, tasol planti gavman Bogia na go long ol ples olsem; sevis olsem helt na skul i go Serekem, Andarum, Sokum, Taim dispela nius man i askim long planti hap bilong kantri. Lrenk na skulim ol mama na Paul hamas sik man na meri em Maski kantri i gat planti risos givim banis sut long ol pikinini.” i helpim, em i bekim na tok, “hey olsem gol, kopa, timba, pis, “Mi mekim ol dispela wok planti na namba bai sot ya.” kokonas, kakao na ol narapela wantaim bel sori na mi no wari “Tasol wanpela mi tingtim yet moa, ol manmeri long planti hap long alauwens o poket mani. em long asples Tugyag long bilong kantri i wet yet long lukim Sapos mi no mekim bai husat i Basamuk we wanpela mama i tru kala bilong ol sevis. wokim?” Paul i askim. gat bel long 9-pela mun na Tude, gavman i toktok tumas Paul i no wet long alauwens pikinini i dai. Sting i stap insait olsem ikonomi bilong kantri i gro na poket mani olsem ol pablik long bel. Mi putim han i go in- na planti sevis i go long ol pipel, sevan bilong tude i save mekim. sait, na rausim ol liklik hap bodi tasol dispela em ol kusai toktok Maski nogat mani, Paul i go pat bilong bebi inap las stret, mi tasol bilong wanem, sevis long yet bilong wanem, toksave i go rausim het bilong em na bilum planti hap i no kam gut. pinis na ol mama na pikinini i bilong bebi ya,” Paul i stori. Nau, gavman i putim was long wet i stap. Dispela em wanpela bilong ol LNG bai bringim planti winmani i “Sampela taim mi save kisim bikpela helpim Paul i save kam long 2015 taim ol i salim mani long ol kansel long mekim mekim inap tude long Basamuk. ges bilong LNG projek, tasol dis- wok taim gavman i no save go Neks wik, bai mi stori long ol pela bai kamap tru o nogat. Em hariap” Paul i tok. dispela wok bilong em. yumi no save yet. I no olsem tude we ol pablik Tasol Paul em i yangpela man sevan i save kisim bikpela travel na krismas bilong em i mak alauwens, slip long gutpela olsem 40 yia na em i gat bel hotel, gat haia kar, mobail pon Paul i wok long opis bilong stret long helpim ol pipel. na ol samting long mekim ol wok em long Basamuk Helt Senta. Em bilong asples Guyebi long isi. Bundi distrik bilong Madang Paul i save kisim K7.30 long provins we em i wanpela bilong wanwan de alauwens long 80s ol laki man long go long skul. na K13 long 90s. Paul i kalap long helikopta Tude em i wok olsem wanpela “Mi save peim ol kago boi long wanpela ron we em i K0.50 long wanpela de long nesing opisa wantaim Ramu helivim sik man. NiCo. wanwan boi long 80s na K2 long Em pinisim skul bilong em wanpela long 90s” Paul i tok. long Madang Skul ov Nesing, na Paul i tok olsem bihain long kisim setifiket long jeneral indipendens bilong PNG long nesing bihain long em i pinisim 1975, i no gat wanpela gavman hai skul long Malala namel long sevis i go long ol dispela ples i 1974 na 1975. kam inap long 80s na ol papa, Bihain long dispela, Paul i lapun, mama na pikinini i kisim painim wok long Bundi Helt taim long liklik sik we marasin Senta long 1980 i go 1981, tasol inap helpim sevim ol. em lusim na go long Aiyom Helt “Pastaim long indipendens na Senta long Middle Ramu Distrik. bihain tasol long 1975, i bin gat Paul i bin go wok long ol as- gavman sevis we ol kiap i kisim ples na distrik long ol bus ples i go, tasol bihain em nogat bilong Madang we planti pablik stret,” Paul i tok. sevan tude i save les long go bi- Paul i tok tu olsem planti pab- long wanem, i nogat rot bilong lik sevan i les long go long ol kar na nogat ol gutpela sevis i bus ples bilong wanem, nogat stap. gutpela luksave bilong gavaman Long Aiyom, ol i makim em na laip i hat stret. olsem OIC na em i lukautim nu- Em i tok tu olsem ol pablik trisin na imunaisesen o banis sevent husat i stap long taun tu sut wok long ol mama na ol i no save mekim wok gut na pikinini. kisim pe long gavman nating i Em i save wokabaut long bus stap. wantaim 6 o 8-pela man i helpim Stori bilong Paul em i wanpela em long karim patrol bokis bilong ol luksave we gavman bi- P16 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 entatenmen

Program bilong Tasol 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz Wanwan De 9:30am – Final aua cruz 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6:45pm – Komiuniti Notis Bod 1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen 10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment 7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta – Host: Mummy DASH 3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie – Host: Angra Kennedy 2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz De - Mande – Fraide 10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA 6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T 10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 00:00am - Nait beat 6:00am – Major Nius Bulletin 10:15am – Kona b’long yu. 3:10pm – Avinun cruz 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait 7pm – 9pm - Coca Cola Garamut 6:15am – Komiuniti Notis Bod 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Tuluvan 9pm – 00:00am - Nait cruz 6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 6:30am – Nius Hetlains 11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapela 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) Wiken - Sandei 6:45am – Bonde gritins 11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok singsing - Miusik / Request / Tok pilai 6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 4:30pm – Nius Hetlains - Kipim Kampani long ol nait shift. wokabaut Muisik 7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program - Laik b’long yu – Niupela singsing previu 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment Wikens – Sarere 10am – 12noon – Monin Treks 7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta 6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta – niupela singsing 12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7am – 9am – Sarere Monin Cruz 12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music 12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokal 9am – 11am - Monin Treks 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes. 2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod musik 6pm – 7pm 11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host: 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen – NAIT BEAT – Host: Vaviessie Kasty - 1st aua NWHP 6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta 8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA 8:15am – “Papa Heni Fuka Show”. 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN 12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program – YUMIFM NIUS Senta 12pm – 1pm - 2nd aua NWHP 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen 6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Program Director – YUMIFM – Kasty

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru ... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TUNDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Helt Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TRINDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Mama Graun Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu Pasin tumbuna i strong yet 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait long Is Nu Briten 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu Nicky Bernard i raitim pasin bilong baim kaikai long sel bikpela na sapos yu stap klostu Tru tru Is Nu Briten em ples 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius mani na pasin bilong danis tum- bai lek bilong yu tu i laik bihainim bilong ol turis. Sapos TPA i 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben buna i stap yet. pairap bilong kundu bilong ol. strongim turis long dispela 8.30PM Nius PASIN bilong tumbuna i no lus Wan wan liklik ples long hap i Welkam danis long Is Nu provin, i no tumbuna pasin tasol 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas yet long sampela ol provins bi- gat stail bilong tumbuna danis bi- Briten i save stail stret, taim yu ol turis bai lukim, i gat gutpela SANDE - Nait long yumi insait long Papua Ni- long ol, danis bilong baim meri o kam daun long balus na ol redi nambis bilong ol na ol ples bi- 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu danis bilong welkam long ol bik long welkamim wanpela bik long woa bipo i stap yet na 7.05PM Musik na Chit Chat ugini, sampela provins i wok 7.30PM Nius long lus isi isi nau. manmeri, dispela ol danis i gat manmeri ai bilong bai no inap planti moa samting we bai pulim 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik Is Nu Briten em wanpela bi- we bilong paitim kundu na we bi- lus long ol dispela danis grup. ai bilong ol turis. Pasin bilong 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat long ol provins we pasin tum- long tromoi han na lek. Bai yu laikim we bilong danis bi- lukautim ol manmeri tu stap 9PM Stesen Pas buna i stap strong yet long ol, Kundu bilong ol tu save pairap long ol. long dispela RADAZS provins. EMTV Television Guide FONDE OKTOBA 3, 2013 5:30 PM G TRAPPED YR.1 EP#22 9:50am Grade 7 Science 11:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 7:00 PM PGR NEW GIRL S1 EP#1/24 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 10:40am Grade 8 Mathematics ………followed by the Australia Network 7:30 PM PGR WHITE COLLAR YR.3 EP#1/16 7.00 PM G RAITMUSIK EP#182 11:20am Grade 8 Science 8:30 PM PGR GLEE YR.3 – EP#4 – Repeat 4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 8:00 PM G RESOURCE PNG EP#90 1:00pm Grade 6 Mathematics SARARE OKTOBA 5, 2013 9:30 PM PGR HOMELAND EP#4 – Repeat 5:00 AM G JOYCE MEYER – 1044-4 9:00 PM G SOKAXTRA EP#93 1:50pm Grade 6 Science 10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY 5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 9:08 PM G HOT SPOT EP#33 2:30pm DEPI Program ………followed by the Australia Network 6:00 AM G TODAY 9:30 PM G ELITE MUSIC ZONE EP#34 3:30 PM G KIDS KONA 4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 09:00 AM GENERAL VIEWING 10:00 PM G NRL FOOTY SHOW 3.30 PM HI 5 – S7 EP#12/47 6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY 9:00am Grade 7 Mathematics 11:30 PM G NEWS REPLAY 4:00PM BACKYARDIGANS EP# 14/29 7:00 AM G IN HIS STEPS EP#5 SANDE OKTOBA 6, 2013 9:50am Grade 7 Science ………followed by the Australia Network 4:30PM DOGSTAR EP#21/26 7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD 10:40am Grade 8 Mathematics 5:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 EP#32 8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#28Rpt. 4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 11:20am Grade 8 Science 5:30 PM G LAST MAN STANDING Yr1. Ep 8:30 AM G Totally Spies Yr1 Ep #22/26 rpt 6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY 1:00pm Grade 6 Mathematics FRAIDE OKTOBA 4, 2013 5:55 PM G CRIME STOPPERS 9:00 AM G Dani’s House Yr2Ep #9/13 rpt 6:30 AM G IT IS WRITTEN “7136” 1:50pm Grade 6 Science 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 9:30 AM G TRICKY TV S3 – 7:00 AM G HILLSONG

2:30pm DEPI Program 4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT 10:00 AM G Trapped Yr 1 Ep# 22/26 Rpt. 7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK 8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#29 3:30 PM G KIDS KONA 5:00 AM G JOYCE MEYER – 1044-5 7:30 PM PGR THE GOODWIN GAMES – S1 10:30 AM G Last Man Standing Yr 1 Ep 8:30 AM G BUSINESS PNG# 37 Rpt. 3.30 PM HI 5 – S7 EP#11/47 5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 8:00 PM PGR MODERN FAMILY S3 EP#1/24 11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK 4:00PM BACKYARDIGANS EP#13/29 6:30 AM G TODAY 8:30 PM PGR MODERN FAMILY S3 EP#2/24 5:30 PM G OLSEMWANEM Ep#37 9:00 AM G MARTIN MYSTERY – Ep#10 4:30PM DOGSTAR EP#20/26 09:00 AM GENERAL VIEWING 9:30PM MAO MOVIE –Feeling Minnesota 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 9:30 AM G OLSEMWANEM- Ep# 37 Repeat 5:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 Ep#31 9:00am Grade 7 Mathematics 6:30 PM PGR HOW TO LIVE WITH YOUR PAR 10:00 AM G RESOURCE PNG –Ep# 90 Repeat

komik Oktoba 3 - 9 , 2013 Wantok P17 Long yupela ol gutpela Wantok rida i save wokim ol Sudoku kroswod TORO pasel, dispela em nupela SUDOKU. Long solvim Sudoku pasel, putim wanpela namba long wan wan bokis na olgeta ro olsem akros, daun, na olgeta liklik 9-pela bokis skwea long bikpela daigrem o bokis (i gat 9-pela olgeta) bai gat ol namba long 1 inap long 9. Wanpela namba i mas kamap wanpela taim tasol long wanpela ro. Wok wantaim ol namba olsem gaid o stia na wok long pinisim wan wan daigrem wantaim ol missing namba we bai mekim yu painim solusen. Tenkyu na gutpela pilai

STATIM PILAI

Lukluk long namba 9 kolum, bilong pasel piksa i stap long han kais. i gat ol sain in- sait long pasel bai i ken toksave long BIABIA wanem hap insait long dispela kolum bai namba 3 i go. Nambawan sain i stap long namba 8 kolum insait long piksa. I gat wanpela namba 3 insait long namba 5 bokis. Bai yumi i no i nap long putim wankain namba tupela taim insait long wanpela 3 x 3 bokis eria, olsem na yumi bai i no i nap putim namba 3 insait long bokis namba foa, faiv o siks insait long namba 9 kolum. Yumi ken rausim tu tripela bokis daunbilo tru long namba 9 kolum bikos i gat wanpela namba 3 insait long dispela 3 x 3 bokis eria tu. Olsem na dispela namba 3 i mas go long namba 2 o 3 bokis bilong namba 9 kolum. Laspela sain nau i stap insait long namba 2 lain bilong piksa na em i gat wanpela namba 3 pinis long en. Loa bilong pilai i tambu long wanpela namba i kamap tupela taim insait KANAGE long wanpela lain, olsem na i gat wanpela bokis tasol nau i stap long dispela namba 3 i go insait – em namba 3 bokis bilong namba 9 kolum. Bihainim dispela stail na wankain tingting na rausim i nap ol pasel bokis i pulap olgeta. Sapos yu laik save moa long insait bilong dispela pilai, yu ken go long webait long penny- dellpuzzles.com.

Ansa bilong las wik SUDOKU 13

Liklik ren blesim gut ken go salim buai long hap, TOKWIN tasol sasim ol manmeri bai go Mosbi... het yet taim yu kaikai buai na Paitim kontrakta Tenkyu tru long Bikman antap spet long pablik ples..Rainbow nating long Lae... i salim liklik ren i kamdaun long na Gerehu em pulap long buai Mi lukim long Tunde EmTV Mosbi long Tunde we i klinim yet na ol manmeri i mekimsave nius we sampela man i paitim Mosbi long das na rausim sam- long spet i go kam na surukim nogut tru wanpela kontrakta pela pipia. Dispela liklik ren i moa pipia long hap..Maski spot man we i tokim wanpela man pulumapim Sirinumu dem bi- fain, tokim ol lain husat i salim long noken tromoi pipia i no long mipela we yumi gat inap buai long klinim ples ol i salim gutpela pasin tru..Polis mas wara long Mosbi na pairapim buai long en na putim ol lukluk gut long dispela hevi belo long ol NCDC long stretim bikpela prabis bin..Ol i no peim na sasim ol dispela kanaka takis long salim buai. Givim ol pothol long hariap bipo we ol i paitim turangu wok- wok long ol long klinim maket o man. Gutpela tru na EmTV i bikpela ren i kapsait. sasim ol K1000, bikos ol save putim long nius na mipela i mekim moa long K1000 long luksave husat em ol dispela Surukim buai ban, surukim wanwan de long salim buai lain..Tokwin i salim toksore moa pipia... tasol! long yu na stap strong long NCDC Gavana tok, em no stre- Tokwin Tasol... gutpela wok bilong yu.. tim ol maket we ol manmeri Ansa bilong SUDOKU 14 long neks isu.

EMTV Television Guide 11:00 AM G CHEF & HIS BETTER HALF Classroom Broadcast ………followed by the Australia Network 5:00 PM G KITCHEN WHIZS4 Ep#30 11:20am Grade 8 Science 11:30 AM G AROUND THE WORLD IN 85 9:00am Grade 7 Mathematics 5:30 PM G DANI’S HOUSE YR2. EP#9/13 1:00pm Grade 6 Mathematics 12:00 PM G NRL GRAND FINAL DAY 9:50am Grade 7 Science TUNDE OKTOBA 1, 2013 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 1:50pm Grade 6 Science 12:30 PM G NEW SOUTH WALES CUP 10:40am Grade 8 Mathematics 7:00 PM G HAUS& HOME Ep#34 2:30PM DEPI Program 2:45 PM G HOLDEN CUP 11:20am Grade 8 Science 4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 8:00 PM G BUSINESS PNG – Ep#37 3:30 PM G KIDS KONA 5:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 1:00pm Grade 6 Mathematics 5:00 AM G JOYCE MEYER - 1045-2 8:30 PM PGR OFF THE MAP – PREMIERES – 3.30 PM HI 5 – S7 Ep#10/47 5:30 PM G NRL GRAND FINAL 1:50pm Grade 6 Science 5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY 4:00PM BACKYARDIGANS EP#13/29 9:30 PM G TOKPIKSA EP#36 2:30pm DEPI Program 6:30 AM G TODAY ………followed by the Australia Network 4:30PM DOGSTAR EP#19/26 10:00 PM MAO MOVIE – Good Fences 3:30 PM G KIDS KONA 09:00 AM GENERAL VIEWING 5:00 PM G KITCHEN WHIZS4 Ep#31 11:30 PM G HILLSONGRpt… 3.30 PM HI 5 – S7 EP#8/47 9:00am Grade 7 Mathematics TRINDE OKTOBA 2, 2013 5:30 PM G TRICKY TV S3 – Premieres.. 12:00 AM G EMTV NEWS – Replay 4:00PM BACKYARDIGANS EP#10/29 9:50am Grade 7 Science 5:57 PM G CRIME STOPPERS ………followed by the Australia Network 4:30PM DOGSTAR S1 EP#17/26 10:40am Grade 8 Mathematics 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 5:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 Ep#29 11:20am Grade 8 Science 4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 7:00 PM PGR FACT FILES– The Joy of Stats 5:30 PM G TOTALLY SPIES EP#22 1:00pm Grade 6 Mathematics 5:00 AM G JOYCE MEYER – 1043-3 8:00 PM G TOK PIKSA Ep#36– Repeat….. MANDE SEPTEMBA 30, 2013 5:57 PM G CRIME STOPPERS 1:50pm Grade 6 Science 5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 8:30 PM MA ARROW 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS 2:30pm DEPI Program 6:00 AM G TODAY 4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK 9:30 PM G NEWS REPLAY 7:00 PM PGR GLEE YR.3 - EP#4/22 3:30 PM G KIDS KONA 09:00 AM GENERAL VIEWING ….………followed by the Australia Network 5:00 AM G JOYCE MEYER – 1045-1 8:00 PM PGR HOMELAND S2 –Ep4/12 3.30 PM HI 5 – S7 Ep#9/47 9:00am Grade 7 Mathematics 5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY 9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP 4:00PM BACKYARDIGANS EP#11/29 9:50am Grade 7 Science Ol Progrem na Kilok i 6:00 AM G TODAY 9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY 4:30PM DOGSTAR EP#18/26 10:40am Grade 8 Mathematics 09:00 AM GENERAL VIEWING ken senis oltaim... P18 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 kanagelaiplain Wiken poto Raun wantaim Kanage olgeta wik Dei bilong tingim ol tu bai nogat las de moa. Bai yumi soldia long wo stap long ples long de taim tasol na I no tulait gut yet na Kanage i wetim ol man i dai tasol na wetim ol stat long krai. Em i tingim ol tum- man i dai bipo bai tromoi tin pis na buna bilong em ol Siapan (Japan) i rais kamdaun long yumi olsem dis- kilim em. Taim meri bilong em i pela wesan i pundaun nau ya. Taim harim Kanage i krai meri i askim ol meri harim ol kon stori bilong em, Kanage lewa long wanem samting ol i kalap kalap na paitim han na ol i stret na em i wok long krai. Em Maunten paia singaut, “Hepi gut de Kanage. Wis askim em olsem, “Yu hanger o yu Maunten paia long Manam na yu ol the bes. Lip fo eva mo. Hel i tingim ol yangpela taim bilong yumi wesan i pundaun long olgeta hap. pinis na heven i kamap.” bung long as bilong mango na pasim Planti tru i pundaun long gras kantri Carl Lenua tok long marit. Dispela i mekim long Angoram distrik. Olgeta sak Samban base. Kanage i mekim Kanage i singaut sak kanu i pulap long wesan. Monin Ol skwat! nogut tru na krai, “O papa bilong mi. tru ol meri long ples ol i bung na husat i kilim yu ol Siapan o yumi Ni- stori long wanem samting i kamap. Salim ol gutpela Kanage ugini Papua yet. Netpi kaikai Netpi Taim Kanage i harim olsem em i tok pilai i kam long: na kanaka kaikai kanaka.” Taim meri tokim meri bilong em. Em nau ples Kanage Tok Pilai i harim olsem em i lap i dai nogut nogut bilong ol sin man i paia pinis P.O. Box 1982, tru na apsait ai bilong em i kam aut. long hel. Nau yumi lukim das bilong Boroko, NCD ol bun bilong ol i kam long yumi. Dai Jamex . KOMYUNITI PILAI: Ol komyuniti klostu long Laloki Saikaitrik man i pundaun kam daun na wasim Angoram, Is Sipik. yumi. Bai yumi i no inap dai moa na Email: [email protected] haus sik i save gat kmyuniti pilai long ol wiken. I bin gat wanpela soka tim bilong ol yangpela manki long haus sik we wanpela dokta i bin go pas long en, tasol nau dokta i lusim kantri, nogat soka tim nau. Tasol em i gutpela sans long ol haus sik lain na komyuniti i save sindaun rileks na lukim ol pilai olsem long dis- Mi ting mi save long patna bilong mi Dia Laiplain, long TV, mobail, intanet na megesin; na pela poto. Poto Terence Akuman • Long ol samting bilong bipo ol MI wok long stap wantaim poroman i no stretim. bilong mi wanpela yia na nau mi kirap Antap em ol sampela samting i kon- nogut long painimaut olsem sampela ol tribiut long ol hervi we yu na patna bi- pasin bilong em i narakain. I no olsem long yu i bungim long en stat long long bipo taim mi save long em taim mi nupela marit laip bilong yutupela. tupela i pren tupela yia olgeta. long stap wantaim bikos yu tupela i Bai yu wanbel olsem yu bin laikim Em i save tingting nogut sapos mi lukim olsem em i orait. patna bilong yu na yutupela i go stap toktok wantaim brata trutru bilong mi o Yumi traim long adresim ol askim na wantaim inap nau yu wok long askim yu kasen bilong mi, na save askim mi long wari bilong yu. Yu bin mekim rong taim yet sapos yu bin mekim raitpela disisen. wanem hap mi go o long wanem hap mi yu stap wantaim man bilong yu? Ansa Wanem samting em lav? Lukluk long stap long en. bilong dispela em YES na NO. Yu bin dispela tripela wod na luksave long ol Em no save laikim long go soping mi mekim tingting bilong yu bihainim save sapos yu laikim stret man bilong yu o wanpela, na i save laikim bai mi mas na laik bilong yu lons i gat patna long em i narapela samting. stap klostu wantaim olgeta taim. Taim dispela taim i go pinis. Yu bin askim INFATUATION, LUST NA LOVE. mi go long pablik wokbung, ai bilong em sampela skul tok tok long ol papa- Infatuation em samting bai man na i save pas long mi tasol. mama bilong yu o ol bikpela lain bipo yu meri i pilim taim ol i luim wanpela nara- Mi askim mi yet olsem, mi bin mekim mekim tingting bilong yu tu o nogat? Yu pela long namba wan taim na em i ken rong long stap wantaim dispela man save tu o ol tokim yu long pasin bilong kamap lav o Lust. Lav em putim patna nau em i patna bilong mi? Mi tupela i man bilong yu taim yu tupela i stap pastaim long yu yet, na Lust em long gat wanpela naispela wan yia pikinini wantaim o taim yu tupela i bin pren bipo slip wantaim narapela long kisim ama- man, na mi wok long tingting sapos em yu tupela i stat long stap wantaim? mas tasol. i orait long em bai lusim em o nogat? Taim yumi askim ol askim long antap, I gat ol as watpo patna bilong yu i yumi lukluk long isu i givim gutpela na mekim olsem na sampela em mipela i MADE A MISTAKE! trupela laikim na gutpela marit. Long autim long antap. mekim gutpela tingting long painim gut- Mipela i strongim yu long painim ol rot Dia Pren, pela patna i no wanpela isi samting long long helpim yu yet pastaim. mekim. Yu ken painim helpim na stia long LAKE MURRAY: Sampela sumatin bilong Lake Murray Tenkyu long tokaut long tingting bi- wanpela lain marit yu gat luksave long Praimeri skul long Westen Provins i amamas long Wantok i Dispela kain samting i save kisim long long mipela. Pren, i no yu tasol i taim, bel isi, painim na toktok wantaim ol, ol pren o sios pasto bilong yu na kisim poto bilong ol. Poto: Nicky Bernard stap long dispela kain hevi, mipela i ol bikpela man-meri, o sapos olsem meri bilong em. save kisim planti wankain olsem dis- wanem, yu ritim buk na lukim ol pro- Long wankain taim, olsem wanem pela leta bilong yu i kam long ol yang- grem long TV we i save givim skul long long sait bilong yu? Taim hevi i kamap pela man-meri insait long kantri. painim rait patna. Wankain long dispela long tupela pipel, tupela wantaim i stap Yu i askim yu yet, sapos yu i mekim ol samting, i nogat wanpela bai i nap insait long en. rait tingting long stap wantaim patna o long eksesim dispela ol samting. Noken sutim tok long wanpela, tasol i poroman bilong yu. Pastaim tru, yu Tasol wanpela i ken painim wanem moabeta yu glasim sait bilong yu long kolim em olsem patna o poroman bi- samting em i laikim long em taim em i dispela marit, tasol traim n a painim long yu na i no man bilong yu. Mipela i putim olgeta tingting bilong em long wanem samting yu no wokim stret long bilip yu mas save olsem prensip bilong wanem samting em i laikim tumas taim prenpasin na marit laip wantaim patna yu tupela long marit i no ligel o i nogat yu gat strongpela tingting na pasin. bilong yu. tok orait long en aninit long loa. Dispela Papa mama wantaim ol bikpela lain Bikos marit bilong yupela i wok long em i olsem, yu no wokim wanpela we na pren bilong yu tu i ken helpim long stat tasol, i moabeta long tingting gut bilong marit i stap aninit long loa bilong givim skul toktok long painim gutpela long ol toktok mipela i givim yu long en yumi we bai makim olsem yu tupela i patna. na painim helpim long yu na man bilong marit. Ol we bilong marit aninit long lo Nau yu bai lukim olsem, sampela yu, na naispela liklik bebi bilong yutu- em; pasin bilong man bilong yu i kam klia pela. 1. Sivil Marit (Civil Marriage) we we yu bin lukim taim yu tupela i no bin Mipela i strongim yu long gat hop o yu tupela ken marit na rejistaim nem bi- stap wantaim o taim yu tupela i bin pren strongpela tingting long gutpela bihain long yu tupela aninit long Sivil Rejistri tasol. Planti yangpela pipel i save kisim taim. i moabeta long larim God long opis wantaim Dipatmen bilong Komyu- kainkain hevi long marit laip bilong ol tu. bidim marit bilong yutupela bikos em niti Divelopmen, Dispela i wanpela proses o rot bilong yu tasol i wokim yumi, na em i save gut 2. Marit long Sios (Church Mar- gro wantaim insait long prensip bilong long yumi. Lukim long Provebs 3: 5,6. riage) we yu tupela i ken mekim weding marit. Sampela as bilong dispela em ol: bilong yu tupela na pater o pastor i • Bikpela tingting olsem patna i Bikman i ken givim yu gutpela tingt- blesim marit bilong yu tupela. ken mekim kamap samting; ing. 3. Marit long Kastom (Customary • I no lainim ol gutpela samting Marriage) we yu ken eksens long ol long taim em i groa ap; Pren bilong yu, Laiplain. kaikai samting bilong kastom wantaim • No save long wok na ol samt- mani olsem mak bilong baim brait prais. ing bai yu mekim olsem marit man; Sapos yu gat wari, rait i kam long Olsem tasol marit bilong yu tupela i • No save gut long patna bikos Lifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD. stap olsem defacto prensip o i no marit yupela i no poroman longpela taim; Telipon:3260011. Raitim trupela nem OL 2015 GEM AWENES: Ol lain bilong ples Manugoro Wod tru aninit long lo. • No harim stia bilong papa- na etres bilong yu na bai mipela i ken Dispela i minim olsem, yu tupela i no 1 long Hiri Wes, Rigo Distrik i amamas long harim ol awenes mama o was papamama; salim bekim long pas bilong yu. Bai marit long trupela we, tasol yu tupela i • Laikim ol nogut samting long mipela i no inap putim trupela nem we 2015 Pasifik Gems ogenaising komiti i bin mekim taim ol i stap wantaim nau long wanem yu tu- bilong yu long stori. raun i go long dispela ples long las wiken. Poto: Frieda Kana ol poroman; pela i gat bebi pinis o yu tupela i laikim • Lukim ol infomesen i no helti Laiplain bisnisnius Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P21 Polye laik helpim Westpac redi long givim 2013Westpac i tokaut awot long 14 gren longbilong sapotim edukesen Ope,ol Rose meri Singadan na meri husat i resis long winim bilong ol. Antap long en Dokta Mobuma Kiromat), 2013 Westpac Wimens Westpac bai givim narapela Trukai Komyuniti Awot Awot. Dispela awot i luksave K1000 olsem edukesen gren (Maria Linibi, Cecilia Kuman, long wok ol meri mekim long long wan wan grup wina. Penny Sagembo) na IBBM olStanley Nondolliklik i raitim komoditi ikantri pundaun na i bin 2014 na 2015 na bai daunim divelopmen bilong kantri. Yang Achiva Awodt(Win- gat wol ikonomik kraisis. gen long sampela yia bihain. Wina bilong 2013 Aut- Westpac ekting menesing standing Wimens Awot bai some Nenewa na Doris Mista Polye i tok em laikm Mista Polye i tok gavman dairekta , Donald Iallam i tok kisim tropi na bai go long Cheryl Mondo Mulas. ol mani bilong ol bikpela bai lukluk long fandim NUPELA siaman bilong em i gat bikpela amamas tru Australia long stap insait long Mista Iallam i tok dispela kantri long wol i mas go long egrikalsa long baset tasol World Benk na Intanesenel long lukim bikpela wok ol Australia Ekseketiv Wimens awot em mak bilong soim helpim ol liklik kantri na ol em i tok gavman bai fandim Moniteri Fan (IMF) Don meri i mekim long divelopim Lidasip Miting long neks yia. Westpac komitmen long kantri we ikonomi bilong ol i tasol ol bikpel projek we bai Polye i tokaut olsem em i kantri. Em i tok Westpac i kamapim jenda balens long no strong long kirapim wok gat helpim i kam bek long Jenerel Menesa bilong gat tripela bikpela komit- soim bikpela luksave long PNG. divelopmen. kantri. Westpac Pasifik i tok em i men long wok wantaim ol wok bilong ol meri na inap amamas long tokaut long Mista Iallam i tok ol meri Mista Polye i laikim mani Mista Polye i tok ol projek 188 memba kantri long long 7-pela yia nau ol i wok wina bilong 2013 Westpac save mekim bikpela wok bilong Wol Benk na MF i olsem NCD rot na ol infra- taim bilong em olsem sia- long makim wanpela wina. Awot na tok bikpela tenkyu i long divelopmen bilong mas wok gut na ol memba straksa bilong 2015 games man stat long neks yia. Ol 14 meri long faivpela go long ol sponsa bilong wan kantri na wan wan de ol kantri na ol liklik kantri i na 2018 APEC miting i no Mista Polye husat i min- grup aninit long Westpac wan grup long luksave long mekim bikpela wok na dis- kisim gutpela helpim long bin stap inbsait long 2013 ista bilong Tresari, i tok em i Awot i redi long go insait wok bilong ol meri long pela kain program na awod i gro. baset tasol gavman yusim laik helpim long groim long bikpela resis long Ok- komyuniti na kantri. soim i gat bikpela luksave na Mista Polye i tok PNG i na bai go insait long baset ikonomi na helpim long dau- toba 16 long Gateway Hotel Ol faivpela grup we ol meri amamasim wok bilong ol mas daunim ol hevi bilong lo bilong 4-pela yia. Em i tok nim prais bilong ol kaikai na long Mosbi. long resis long painim fainol meri. na oda, politikel stebiliti na baset defisit o ol eria we arapela samting na mekim Ol jas bilong wina bilong wina em: Mista Iallami tok, Westpac slek pablik sevan na i no gat O’Neil gavman yusim mani wok i isi long ol liklik kantri i 2013 Westpac Wimen Award i kamapim nupela program gutpela rot, bris na ol arapela we no gat long baset, em Pricewaterhouse Coopers kisim dinau mani long World bai kamap long klostu taim long givim skul tok na advais infrastraksa na i mas kisim long ol lain stap nating long Praivet Sekta Awot (Antho- Bank na IMF. long makim wanpela wina bi- long ol meri na wina bilong bikpela sevis long Wol Benk pe rol long provinsal gavman nia Apurel,Patronilla Paisi na Mista Polye i tok PNG i long 2013. wan wan grup bai kisim na IMF. long K150 milien. Angelyn Baker, SP Brewery wanpela bilong ol liklik kantri Wan wan grup wina bai Entrepreneur Awot(Sarah bikpela skul tok na advais Mista Polye i tok 2014 Mista Polye i tok ikonomi we ikonomi i gro long taim bi- stap insait long resis bilong Shelley, Ruth Wollie na long long 12-pela mun long baset bai i no inap go antap bilong kantri i grow na win- long bikpela salens long winim 2013 Wimens Awot. Michaeline Sovek), strongim skils na save bilong tumas. Em i tok kantri bai mani bin kam gut long las 6- samting olsem 10 yia i go Wina bilong wan wan grup Steamship Public Sector ol long wanem wok ol i mekim baset long dinau long pela mun. pinis long taim prais bilong ol bai kisim K5,000 edukesen Awot (Dokta Dinah Dovana- mekim stap. Taiwan tred delegesen bai kam long PNG Stanley Nondol i raitim Man i makim maus bilong Dispela tred fe bai bai Taiwan long PNG, Daneil givim sans long ol PNG Hu i tok Taiwan i gat moa SME bisnis lain long toktok long 500,000 SME bisnis wantaim ol lain bilong Tai- WANPELA tred delegesen na em i sans bilong ol PNG wan long kisim sampela bilong kantri Taiwan bai bisnis i ken toktok wantaim aidia na helpim bilong Tai- kam long PNG long dispela ol Taiwan long save moa wan we i gat moa long 1.5 mun long soim ol kain kain long kamapim ol SME. milien SME bisnis . samting ol i save wokim na PNG gavman i tok Mista Hu i tok em i gat tu, painim sans long poro- bikpela wok nau em long bikpela bilip long PNG gav- man wantaim ol bisnis long sapotim ol pipel insait long man i sapotim SEM. Em i PNG long groim SME na ol SME bisnis bikos dispela tok Taiwan i pulap long arapela bisnis. em wanpela bikpela rot SME na ol pipel long hap i Taiwan Ekstenel Tred Di- long kamapim mani bilong save wok strong long SME velopmen bai kisim 20 kantri. long kamapim ikonomi bi- bikpela bisnis long Taiwan i Mista Hu i tok gavman i long kantri. kam long PNG. Long 2012 mas sapotim SME bilong Bisnis delegesen long wankain tred fe i kamap na kantri long go long wol Taiwan bai soim ol samting 5-pela bisnis long Taiwan i maket. Em i tok gavman i olsem, marasin, solar, bebi bin kam. gat bikpela wok long save prodak, CCTV, rais miling Dispela tred fe bai kamap moa long rot SME bai pulim masin, pats bilong kar, pis long Oktoba 7 na 8 long mani i kam insait long prodak na bot na ol planti Crown Plaza Hotel long Pot kantri. moa kwaliti prodak bilong Mosbi. Mista Hu i tok dispela Taiwan. Taiwan bai soim kain kain tred fe, em long painim ol Bihain long dispela tred bisnis na ol samting ol save bisnis patna na strongim fe bin kamap long las yia, wokim na salim long ol ara- wok bisnis namel long tu- mak bilong bisnis namel pela kantri, na bai ol i soim pela kantri wantaim bikplea long PNG na Taiwan i bin sampela gutpela rot bilong lukluk long strong na groim gro long $151 milien go kamapim ol liklik na bikpela ol SME. long $ 268milien. bisnis. Mausman bilong Taiwan long PNG, Daneil Hu I redi long tred fe. P22 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 ramunius

CA Dipatmen bilong Ramu NiCo save mekim bikpela hatwok

AIM ol bikpela hevi i kamap long mes bilong Ramu NiCo na tu namel long tok-pait na ol redim kar long sait long trenspot hevi wantaim ol papagraun long karim ol i go long ol viles long na tu ol autsait lain em ol givim ol medikol. TKomyuniti Afes Dipatmen bilong Tru tumas, dispela CA tim i save Ramu NiCo tasol i save go pas mekim hatpela wok tru. long stretim hevi. Em i save stap Long stat bilong dispela mun CA olsem namel-man long long dau- tim wantaim helpim bilong HSE nim wari na hevi. Dokta Meng Ming, Dokta Qi Tong Long Basamuk Rifaineri bilong Jun na Dokta Paul Konare i bin Ramu NiCo, i gat wanpela strong- helpim wanpela mama husat i gat pela tim i stap we i save sanap bel na gat hevi long karim pikinini. strong long banisim na daunim ol Wanpela narapela bikpela wok bel-hevi na kros-pait i kamap em long mun Mas long dispela yia namel long ol papagraun na Ramu bihain long bikpela ren na wara i tait NiCo Menesmen (MCC) Ltd. Dis- long Gawar Riva na rausim graun pela tim long Basamuk em Super- wantaim paiplain i kamaut ples-klia. intenden, Jackywang i go pas long Taim dispela bagarap i bin kamap en. Na ol strongpela nesenel wok- sampela papagraun i bringim kros man bilong tim em, Nick Genaia, long Ramu NiCo, tasol ol wokman Leffy Ovosa, Tony Gayu, Dubam bilong CA Dipatmen long BSK i Awam, Kilisi Sapom, John Unipa sanap strong na mekim toktok i go Ol memba bilong CA tim long BSK wantaim PR opisa. na stail mangi draiva yet Jimmy Kolpot husat i save holim stia bi- long CA 10-sita lenkrusa long mekim planti naispela wok long helpim lokal komyuniti. Insait long las tupela mun i go pinis CA Tim bilong Basamuk i mekim planti gutpela wok tru we i putim pes bilong Ramu NiCo i go antap long pablik i mas save wanem gutpela wok helpim kam- pani i wokim. Jackywang i amamas tru long tim bilong em long BSK na i stori olsem ol i save sambai tasol taim i gat kain kain tok-nogut o hevi i kamap long goaut na givim gutpela toktok long kamapim bel-isi na wanbel pasin. Dispela tim bilong CA long sait long Lens na Kompensesen, Agrikalsa na sapot em naispela stori tru, tasol bai yumi stori long en long bihain long ol manmeri i ken save moa. Jackywanti tok olsem i no long taim i go pinis CA tim bilong BSK i bin givim gutpela helpim i go long wanpela medikol tim bilong Modilon Jeneral Hausik husat i bin go long Basamuk eria long karimaut fri medikol donesen na tu mekim helt aweanes. CA tim long Basamuk i bin givim Man long tromoi 'tok-pisin' DUBAM AWAM. han long helpim Helt, Sefti na En- Tupela BSK CA tim memba Tony Gayu (lephan) na Kilisi Sapom glasim lokal rais gaden. vairomen (HSE) Dipatmen long BSK long givim sapot i go long dispela medikol tim bilong Modilon. kam na daunim hevi long go bikpela. go kam wantaim ol papagraun kamap. Ating sapos dispela dipatmen na Ol CA tim i helpim long redim Em CA Tim bilong BSK tasol klostu long Gawar na bel-isi i Tru tumas, i gat planti gutpela ol strongpela wokman bilong en i haus-slip bilong tupela dokta bilong wantaim ol strongpela opisa bilong kamap na ol wokman bilong ol ara- wok stret em CA Dipatmen tim bi- no stap, planti hevi na bel-kros bai Modilon em Dokta Leanne Barnett em olsem Leffy Ovosa, Tony Gayu pela Ramu NiCo Dipatmen i long BSK i save mekim long i stap. Tasol kain stail bilong ol na Dokta Dorna. CA tim i helpim ol na Kilisi Sapom wantaim papa bi- bringim masin i go long stretim ples bringim helpim bilong Ramu NiCo i long toktok na kamapim wanbel na tu wantaim ol kad long kisim kaikai long ol Nick Genaia husat i toktok i long wok bilong senisim paiplain i go long lokal komyuniti. bel-isi.

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: InsaitRamu long moa long NiCo tupela yia, Ramuredi NiCo ilong sanapim pinis givim malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim. n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi, n ‘Wanpela Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi- Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis n long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela Ramu NiCo, main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin n Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi Wanpela o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no n Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta long 135 kilomita slari paiplain) Komyuniti’ ruralindastri Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P23 Ol mama kisim salens long groim moa

kumuJames Kila i raitim nadispela prut wokman meri i mas gat gut- pela kumu long kaikai bilong ol. Olsem na ol mama long ples i OL MAMA long ol ples na hauslain mas planim moa kumu olsem kabis, long Ramu Nikel Projek long anian, bin na ol arapela kumu Madang provins i gat bikpela salens olsem aibika, aupa, kangkong na ol i stap yet long groim moa kumu, arapela, na kamapim wok kontrak sayor na ol prut long saplaim mes o wantaim ol kampani husat i kukim ples kaikai bilong ol wokmanmeri kaikai bilong ol wokman na saplaim long Kurumbukari Main na ol. Basamuk Rifaineri. Long nau yet, wanpela kampani Ol kumu na prut i mas gat gutpela NCS-Raibus i save kukim kaikai bi- kwaliti na i mas kam long bikpela long ol wokman bilong Ramu NiCo namba. long mes long KBK Main na long Dispela salens i bin kam long Basamuk Rifaineri. Ramu NiCo Komyuniti Afeas Dipat- Mista Aldam i tok ol mama i mas men Trening Opisa, Aldam Bande, ogenaisim o redim ol yet na bihain long em i go pas long wan- kamapim bikpela gaden kumu we i pela trening bilong groim ol gutpela mas gat saplai oltaim long givim i go gaden kumu long Bom viles long long mes bilong Ramu NiCo. Em i Astrolabe Be Lokal Level Gavman tok dispela ol kumu saplai i mas (LLG) long Raikos Distrik. stap oltaim na i no ken sot taim Mista Aldam, i wanpela tisa long kampani i askim long moa kumu egrikalsa koles bipo, na em i wan- yet. pela gutpela saveman long givim Em i tok taim i gat moa saplai i skul bilong groim na kamapim gut- stap oltaim NSC-Raibus bai i no pela gaden kaikai. inap goaut long ol arapela ples long Em i save tu long ol gutpela rot bi- olsem long Hailans na baim kumu. long lukautim ol enimal olsem pik, Em i tok salens nau i stap na ol kakaruk, pato na bulmakau tu. mama long ples insait long Ramu Em i givim salens long ol mama Projek i mas sanap strong na redim na meri long Bom na Astrolabe Be ol yet gut long bungim dispela LLG olsem Ramu NiCo i gat bikpela salens. Taim ol i redi gut ol i ken go Ramu NiCo egrikalsa trening opisa Aldam Bande i givim toktok long groim moa kumu long ol mama long Bom namba tru bilong ol wokman long lukim NCS-Raibus na kisim kontrak viles long Astrolabe Be LLG sampela taim i go pinis. Basamuk na Kurumbukari, na ol long saplaim ol kumu na prut. Buai i milien kina bisnis …No gat takis long en BUAI em i wanpela nat long kantri i bagarap buai i kamapim insait long save pulim planti milien Kina na i no siti. gat takis long en. Bikpela samting em pasin bilong Inap planti yia nau, buai i kamap pipel husat i no tingting long tro- olsem wanpela bikpela rot we ol moim gut ol buai pipia bilong ol. pipel long planti hap bilong PNG i Dispela i wok long tupela sait. Ol save kisim mani long en, na i lain i salim buai na ol lain i baim na helpim ol long laip na sindaun bi- kaikai buai. long ol. Ol lain i salim buai i no save Ol i kisim mani long buai na baim bungim ol pipia bilong ol na tro- kaikai, skul fi na ol arapela samting. moim o klinim gut hap ol i maket Long olgeta hap kona, ol haus, long en long pinis bilong de. ples na ausait long ol stua, ol opis Na ol lain i kaikaim buai i save na bas stop, bai yu lukim pipel i sin- tromoim nabaut ol skin na pipia bi- daun salim buai i stap. long buai na tu, ol i spet nabaut na Wanpela samting i no stret long mekim ples i doti stret. pasin bilong salim buai long olgeta Na nau taim Gavana bilong Ne- kona bilong taun em dispela pasin senel Kapitel Distrik, Powes Parkop bilong pulapim ples wantaim skin i putim tambu long salim buai long buai na ol arapela pipia. Mosbi siti, planti lain husat i save Long Mosbi siti, buai i kamap maketim buai i no wanbel. olsem birua long wanem, nau em i Tasol em i asua bilong husat? kamap olsem as bilong mekim siti i Buai em i wanpela rurel indastri doti na bagarap. Em i kamapim na i wanpela milien kina nat i save bikpela het pen tu na long wankain helpim planti grasrut pipel, tasol i taim, ol ausait lain na ol turis i kam mas gat kontrol long hap bilong lukluk raun long kepitel siti bilong pipia, spet na lukautim siti na taun i yumi i save ting wanem long ol stap klin oltaim. P24 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 spotlaipstail Tim PNG givim bikpela presen long kantri

Tim nau bai redi long go resis long Komonwelt Gems long 2014 long Glasgow Gem Bilong Yu long Skotlen (Scotland) we PNG bai stap insait long 13 spot olgeta. Bihain long Skotlen bai kantri bilong yumi wantaim mas bung long sapotim ol pilaia bilong ANDREW MOLEN yumi taim ol i traim long kamap nambawan gen long asples bilong ol taim 2015 Pasifik Gems i kamap hia long Mosbi. RAIM Minista bilong Papua Niug- Tenkyu tu long yu sapos yu bin bihain ini, Peter O’Neill i tok PNG tim we stori bilong Pasifik Mini Gems hia long i go pilai long Pasifik Mini Gems Wantok long las tripela wik taim mipela i long Wallis na Futuna long stat bilong kisim ol stori na poto bilong gem i kam long Pdispela mun i givim bikpela presen long yu. kantri taim ol i winim dispela gem. Mista O’Neill i amamasim tim taim em i BELHEVI: Sir John i askim bungim ol long Gateway Hotel long Mosbi long Septemba 14 taim em i bungim ol bi- Gavman long luksave long hain long ol i kam bek. etlit. POTO: Andrew Molen. PNG i winim 30 gol medol, 26 silva na 31 brons medol long kam namba wan ples. I bin gat 8-pela spot tasol i kamap insait long Pasifik Mini Gems na PNG resis insait long olgeta we ol i winim ol dispela medol long en. “Yupela i kamap namba wan na apim nem bilong kantri bilong yumi long spots in- sait long Pasifik. “Dispela i soim olsem yumi tu inap long winim kain ol bikpela gem na yu noken lusim wanpela man o meri tok olsem yu no inap long mekim,” Mista O’Neill i tok. “Nau yumi soim long Pasifik Mini Gems level olsem yumi ken kamapim wankain PM AMAMAS: risal long Pasifik na Komonwelt Gems tu,” Mista O’Neill i tok em i tok. amamas long Minista bilong Spots na 2015 Pasifik Gems, Justin Tkatchenko tu i tok amamas PNG tim. POTO: long tim na strongim ol long wokhat long Andrew Molen. kamapim wankain mak long 2015 Pasifik Gems long Mosbi. Em i tok ol wok i stat pinis long redim ples bilong dispela gem tasol ol i noken tingting planti long dispela. “Olgeta tingting bilong yupela i mas pas long redim yupela yet gut long pilai tasol,” Mista Tkatchenko i tok. President bilong PNG Olimpik Komiti (PNGOC), Sir John Dawanincura i autim belhevi bilong em tu long Gavman long luk- luk long ol spotsmanmeri bilong kantri husat ol i save traim long strong na save bilong ol yet long karim na apim nem bilong kantri long ol kain bikpela gem tasol i no SANAP WANTAIM: save kisim wanpela gutpela helpim. Ai wara i kam daun long ai bilong em Mista Tkatchenko (lephan) taim em i mekim dispela toktok na i kisim na Mista O’Neill i sanap sapot bilong ol spotsmanmeri bilong tim. wantaim ol pilaia na ofisol. Em i tok PNGOC i gat sampela tingting POTO: Andrew Molen. long kamapim wanpela kain rot bilong luk- save long ol spotsmanmeri bilong kantri tasol taim em i redi bai ol i sindaun na tok- tok wantaim Gavman long dispela. Praim Minista O’Neill i amamas long tingting bilong Sir John na i tok em i luk- save tu long hatwok na laik bilong ol long kantri bilong ol. Mista O’Neill i tok long dispela gem, Gav- man bai givim inap long K500,000 i go long PNGOC long brukim i go long olgeta pilaia na ofisol bilong tim long gutpela hatwok ol i mekim long winim dispela Pasifik Mini Gems. Long wankain taim, Dairekta bilong IBS, Mick Nades, i tok ol bai givim trening bilong ol spotsmanmeri long helpim sindaun bi- long ol bihain long ol i pinis long pilai spots. Sef di Misin (Chef de Mission) or bosman bilong Tim PNG i go long Wallis na Futuna, Richard Kassman, i tok amamas long tim bilong em long gutpela mak ol i putim long dispela Pasifik Mini Gems na tu long gut- pela pasin bilong harim tok na wokbung ol i kamapim long dispela raun. “Planti taim i save i gat ol stori nogut i kamap long sampela bikhet pasin ol man- meri long tim i save mekim, tasol dispela yia, i nogat kain ripot nogut i kamap long TENKYU: Praim Minista tim na mi amamas long dispela gutpela O’Neill i bungim ol pilaia pasin ol i soim olsem ol nambawan spots- na ofisol bilong tim. manmeri bilong PNG insait na autsait long pilai graun wantaim,” Kassman i tok. POTO: Andrew Molen. spotnius Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P25

MichaelOl Novingu Kangaroo i Raitim no inap stopim em. Na em i na bagarapim banis i bilong nekim ol brata Brett na Josh long ol Kumul skoim namba tri trai bilong ol Kumul long namel lain. Bi- kisim sko i go 50-10 long na kisim sko i go 18.-00 long hain Kevin Gordon i kisim bal winim Praim Minista 13 Kap OL Australia Kangaroo 13 i 20 minit bilong pilai. i kam long Greg Bird na kik i long 2013. nekim ol PNG Kumul na Long dispela taim ol PNG go long han sut sait i lukim Long wankain taim planim ol long Kalabond Kumul i no kisim bel isi na Jarred Haynes i ran i go sko Kokopo sumatin ragbi tim i matmat wantaim 50-10 sko Richard Kambo, Jessie Joe na kisim sko i go long 30-4. nekim ol N.S.W sumatin long Kalabong ragbi lig Nandye i traim strong long Long namba tu hap bilong ragbi tim bilong Australia pilai graun las wik Sande sko long han kais sait long pilai, ol Kumul i kam strong long Kalabond pilai graun long Kokopo. Kalabond pilai graun. Tasol ol wantaim pilai bilong ol na wantaim sko 26-22 long Tripela minit i go insait i no inap long sko bikos ol David Loko, Lasen Marape, winim dispela pilai bilong ol. long namba wan hap long Australian Kangaroos i putim Enock Maki, Petro Sanivalu, Ol sumatin bilong Kokopo pilai, Kangaroos fulbek Jar- strongpela banis. Richard Kambo, Nene Mc- i putim strongpela pilai long ryd Hayne i kisim wanpela Dispela i no stopim ol long Donald,Welllington Albert na namba wan hap bilong pilai i gutpela bal i kam long winga skoim trai we i lukim Paul Michael Mexico i traim long lukim ol i 5-pla trai na 4-pla Kevin Gordon na em i skoim Aiton i putim strongpla pilai i brukim banis bilong ol Kan- ol i kik i go insait long kisim namba wan trai bilong ol. go long han sut sait bilong garoo long sko tasol banis i sko i go 26-0 long namba Hap bek Adrian Sezer i kik i Kalabond pilai graun. Aiton I strong tumas. wan hap bilong pilai bilong go insait na kisim skoa i go kisim bal abrusim tripela pi- Maski bikpela ren i pun- ol. long 6-0. laia bilong Kangaroos na daun ol i traim strong yet na Long namba tu hap bilong Bihain long 10-pela minit, givim bal i go long winga Is- Josiah Abavu I kisim wan- pilai, ol sumatin bilong James Tamau i kisim bal na rael Eliab long skoim namba pela gutpela bal i kam long N.S.W i kam bek wantaim brukim banis bilong ol PNG wan trai bilong ol Kumuls. Roger Laka na i skoim strongpela pilai bilong ol na Kumul na skoim namba tu Francis Paniu i kik tasol i no namba tu trai bilong ol Kumul lukim ol tu i skoim 5-pla trai trai bilong ol long kisim sko i go insait na sko i sanap 4-18. na bringim sko i go long 10- na kik i go insait wanpela i go 10-0. Adrian Sezer i kik i Long dispela taim ol Kan- 30. kisim sko i go long 22. Ol go insait na kisim sko i go garoo i yusim ol strongpla Strongpela ren i mekim inap long win tasol taim i sot. MI KAM YA: Pilaia bilong Kokopo Sekonderi Skul wantaim bal i long 12-.00. fowod bilong ol em Robbie ples i kol na i givim bikpela Long gem bilong ol meri traim long brukim banis bilong tupela New South Wales Akademi James Tamau gen i kisim Farah, James Tanau, David sans long ol Kangaroo Kokopo Sisters i nekim ol wanpela gutpela bal na givim Shilington, Sam Thaiday, skoim ol trai i kam long susa bilong ol Vudal Yuni- skul taim ol i pilai long keten reisa bilong PM 13 long Kokopo. i go long Brent Tate i brukim Ben Hannet, Corey Parker Josh,Papaili, David Shiling- vesiti wantaim sko 16-12 Kokopo Sekonderi skul i mekim gutpela pilai na winim ol NSW banis bilong ol Kumul husat i na Ryan James long brukim ton,Sezer na tupela twin long winim gem bilong ol. Akademi 26-20. Poto Nicky Bernard. Namba 7 Momase Paralimpik Gems Nambawan Trophy Haus kisim Sumatin bilong Kaindi wan wan rijon. basketbal, volibal, 100 mita, Divine Word Kampus i Ol lain bilong pilai i go 200 mita, 400 mita na 800 raitim wantaim ol gem edministreta mita ran. rait long salim Kumul jesi na ol wok lain bilong klap bi- Olgeta gems i pinis long Nicky Bernard i raitm salim em sampela ol yet tralia Kangaroos long OL PIPEL bilong Wewak i long ol. Ol i kam long Trinde 25 Septemba, na bi- mekim, na sampela ol Kokopo long wiken i go laki long lukim paralimpik Madang, Is Sepik, Sandaun hain ol opisa i givim ol win patna bilong ol i mekim na pinis. Dispela sem yunifom gems bilong Momase rijon i na Morobe. Tasol sori tru medal na tropi. NAMBAWAN Trophy Haus salim kam long ol. bai ol kisim go pilai long kamap long Tunde na Trinde long Morobe tupela lain tasol Sampela lain bilong pilai i em namba wan stua long Insait long olgeta NWTH Wol Kap long dispela mun. las wik. wantaim lida bilong ol i bin brukim tu ol wol rekot long salim ol Kumul jesi na ol em bai yu lukim ol i salim ol Nambawan Trophy Haus Paralimpik gems, em ol kamap long pilai. Sampela i dispela taim. Presenta bi- samting bilong PNG Ku- Kumul jesi, sampela ol T i bin amamas long wok lain i gat sampela hevi long wok long kam yet long sip na long ol i tok amamas long ol- muls long mekim kepein bi- Siot bilong ol trening na wantaim PNGRLF long bodi olsem, aipas, lek bruk, ol pilai i kirap pinis long geta. Olgeta provins i kisim long ol long Wol Kap long sampela bilong ol sapota. salim ol jesi na yunifom bi- lek nogut, han nogut, baksait Tunde 23 Septemba. gutpela namba bilong winim dispela yia. Ol putim ol dispela jesi long ol Kumuls long stua bi- bruk na ol kain lain olsem i Ol i bin holim wanpela ser- medal. Ol jesi we NWTH bai taim ol pilai wantaim ol Aus- long ol. save pilai. Em i namba 7 emoni long opim ol pilai long Ol i kisim gol, silva na gem bilong ol Momase i Tunde 23 na i pasim wan- brons medal. Tupela bilong holim paralimpik gems long taim seremoni bilong pre- Morobe tu i kisim medal bi- rijon tasol em i namba wan sentesen long Trinde 25 long win. Sandaun i rekim taim long pilai i kamap long Septemba insait long Kaindi planti moa medal, na long Wewak. Divine Word Kampus haus olgeta em Madang kisim Ol i save holim nesenel kibung. moa tropi na moa gol medal. gems long Nesenel Kepitel Ol i resis wantaim ol pilai Ol i pinisim gutpela taim tasol i no gat inap mani long olsem tromoi diskas (dis), wantaim wanpela liklik bung go long Mosbi olgeta taim, javelin (spia) na sot put kaikai bihain long presente- olsem na ol yet i pilai long (raunpela hevi ain), soka, sen. Gari Bal winim BSK snuka fainol James G. Kila i raitim Dispela kompetisen i kamap bilong independens. Ol i bikos Kampani long dispela harim tasol stori taim ol yia i no redi wanpela spots famili i ring long mobail fon GARI Bal bilong Gumine progrem o pilai nabaut long na tokim ol. long Chimbu Provins i soim amamasim ol woklain. Gari Bal, husat i save wok stret stail na kala blong em Martin i stori olsem 18 lain olsem wanpela opereta long taim em i rausim tiket bilong i bin resis long kompetisen skru konveya long Basamuk ol arapela long winim gren na wan wan lain putim K10 Rifaineri Prodaksen eria i bin fainol bilong Basamuk Inde- olsem rejistresen fi. Em yet i go insait long fainol bihain pendens De Snuka Kompe- kisim ol rejistresen na i long em i rausim tiket bilong tisen. redim ol prais na tu glasim tripela arapela pilaia long Bal i winim arapela wan- ron bilong kompetisen. tripela namba wan gem. Em wok bilong em Issac bilong Dispela kompetisen i bin i win gen long kwata fainol Limestone Dipatmen long kamap long 8 klok nait long na dispela i opim rot bilong winim gren fainol na kisim Sande Septemba 15 na go insait long gren fainol wanpela DVD pilaia. fainol i kamap long 2 klok. wantaim Issac. Dispela Basamuk Snuka Martin i tok olsem taim ol Gari i tok em i amamas kompetisen long Indepen- manmeri long ol taun na ples long winim DVD pilaia bikos dens De em wanpela Ramu insait long PNG i bisi tru long em i no bin winim kain prais NiCo wokman yet bilong amamasim 38 krismas bi- olsem bipo. Em i tok em i ERT Seksen, Martin Yaringa long kantri, tarangu ol wok- save pilai na winin mani na i ogenaisim long mekim ol man bilong maining na bia bipo taim em i stap long wokman i ken amamasim In- petroleum indastri i bisi tru Mosbi na tu long Hailans, dependens De wantaim long wok i stap. Planti i no tasol nau em prais tru tru em Bos meri bilong Nambawan Trophy Haus long Vision Siti i sekim ol jesi bilong ol Kumuls we sampela stail bilong ol yet. go long lukim ol selebresin winim na em i amamas stret. ol i salim nau. Poto Nicky Bernard P26 Wantok Oktoba 3 - 9, 2013 nrlnius TRAI TAIM ... Michael Jennings (R) amamas wantaim Mitchell Pearce SKOA (L) na James Maloney. PRELIMINERI FAINOL Ol Rooster i pinisim gut wik bi- long ol wantaim bikpela win Fraide: Septemba 27, 2013 egens New Castle long 40-14 win long Sydney Futbal Ste- ANZ Stedium dium na bukim ples bilong ol long neks wik gren Rabbitohs 20 Manly 30 fainal salens wantaim Manly neks wiken. Foapela trai long strongpela 13 minit Sarare: Septemba 28, 2013 long seken-haf gem long pinisim sisen Allianz Stedium wantaim ol sapotas bi- Roosters 40 Knights 14 long Knights i singaut strong long givim strong long ol. Tasol strong bilong Roosters i no givim wari o guria long singaut bilong 2013 NRL GREN narapela sait i kilim dai lam bilong skwat bilong FAINOL DRO kosa Wayne Bennett long 40-14 win las wik. Sande: Oktoba 6, 2013 ANZ Stedium

Vs

KISIM BAGARAP ... Long las LAS pilai bipo gren fainal, strongman NRL fainals, Danny Buderus (rait) bilong Knights, Danny Buderus i kisim bagarap long han bilong i kisim strongpela hansut long Jared Waera-Hargreaves na pin- pes bilong em taim Jared isim gem long ol i lusim NRL gren Waerea-Hargreaves i nokim fainal sans bilong ol. em strong na em kisim Buderus i save kilim skin bilong bagarap. (Getty Images: em long olgeta 257 gem em i save pilai wantaim Knights, em i save Mark Kolbe) pilai na salim bodi bilong em wan- taim nogat pret.

FRIDOM EM BILONG MI ... Glenn Stewart (rait) i kisim sas long low-gret hai takol bihain long em i givim han sut takol long Sam Burgess, em fri long dispela takol na lukluk long pilai long gren fainal dispela wik.(Getty: Matt King)

Glenn Stewart na Michael Jennings i fri long pilai long gren fainal bihain long ol liklik sas MANLY bekrowa Glenn hain long low-levol takol long prilimineri fainal las Stewart na Sydney Roost- sas. wiken. Sas bilong tupela i ers senta Michael Jennings i Tupela i kisim sas long no strongpela sas na tupela fri long pilai long NRL gren taim ol i pilai strong long tim i fri long pilai neks wik NRL fainal long neks wiken bi- bilong ol husat i winim gem gren fainal. olspotpoto Oktoba 3 - 9, 2013 Wantok P27 Ol spot eksen poto long Kokopo... Ol Poto Nicky Bernard.

TENKYU LONG KAM PILAI: Praim Minista Peter O’Neill i sekan long Sam Thaiday long Kokopo taim ol i laik kik ov long pilai.

BIKPELA SAPOT: Ol sapota bilong Kumuls i no isi long baim sapota WELKAM LONG jesi bilong Kumuls. KOKOPO: Gavana Maski em bikpela mani bilong Is Nu Briten, ol dai hat bilong Kumuls ToBaining na Lod meya i baim tasol long soim bilong Kokopo i welka- sapot bilong long Tim mim tupela brata Morris Kumuls taim ol pilai long long Kokopo taim ol Kokopo ENB. pundaun long ples balus long Tokuwa.

SPIT MAN: Namba wan SU LUS: Bikpela fowod bilong Australia bilong Kangaroos i lusim su Kangaroos Jarryd bilong em taim ol Kumuls i Hayne i traim takolim em. long aburusim Ase Boas tasol nogat, Boas i stopim em.

Brent Tate bilong Kangaroos i spit long putim trai.

SENISIM YUNIFOM: Charlie Wabo na Robbie Farrah i senis yunifom trausis bilong tupela bihain long pilai pinis.

Tenkyu long PM Midia Yunit na Newcrest long kamapim ol dispela poto. Isu 2040 Wan wik: Fonde, Oktoba 3 - 9, 2013.

Nicky Bernard i raitim laia husat bai go long Wol Kap long bai kamap long dispela MASKI ol Kumul i lus long wol kaikai. ragbi lig sempion tim long Don Fox i tok tenkyu long ol se- Kokopo 50 -10, planti pilaia bi- lekta long mekim bikpela wok long Kumul i gat nem long stap long makim ol pilaia. insait long Wol Kap tim long “Em bikpela na longpela wok pilai long Englan long dispela long makim ol pilaia na ol dispela mun. selekta i mekim nambawan wok YU KAM: Ase Boas (6) Planti ol PNG pilaia husat i pilai wantaim kosa dairekta, Mal bilong PM 13 Kumuls i no long ol ovasis tim i stap insait nau Meninga na het kosa Adrian wari long bikpela sais na long Kumul tim. Tupela wik bihain Lam,” Don Fox i tok. hevi bilong Sam Thaiday. bai ol i kam bung wantaim ol Em i tok tu olsem i gat planti Kumul bilong PNG na redi long yangpela pilai i stap insait long Em putim gut was taim go long Englan. skwad husat i soim kala bilong ol Thaiday ran kam long em. Planti asples Kumul i no bin fit long Kokopo. Kumul i lus long dispela long taim ol i bungim Australia Fox i tok tenkyu i go long Ga- gem 50-10. Lukim ol poto Kangaroos long Kokopo long las vana Ereman ToBaining Junia bilong Kokopo pilai insait. wiken. Na planti bilong ol i kisim long provins bilong em i lukautim bagarap long skin long taim ol i dispela bikpela pilai, Praim Min- Poto Nicky Bernard. bin pilai. ista Peter O’Neill na gavman bi- Siaman bilong Papua Niugini long em long strongim ragbi lig Ragbi Futbol Lig, Don Fox i long kantri na ol bikpela sponsa tokaut long nem bilong 23 pilaia olsem PNG LNG, Air Niugini, husat bai karim nem bilong NGCB na PNG Pawa. Papua Niugini long pilai long Ol 23 pilai i stap insait long ragbi Wol. Kumul tim bilong Wol Kap em: Ol dispela pilaia bai go long Josiah Abavu, Paul Aiton, Dion kem long Oktoba 7 bipo long ol i Aiye, Wellington Albert, Ase go long Englanlong Oktoab 14. Boas, Jason Chan, Neville Costi- Bai ol i pilai sampela gem bipo gan, Israel Eliab, Richard Kambo, long Wol Kap gem. Bai ol i pilai Roger Laka, Enoch Maki, Larsen egens Skotlen long Oktoba 19, Marabe, Nene McDonald David na opim Wol Kap pilai wantaim Mead, Mark Mexico, Jessie-Joe Frans long Oktoba 27 long MS3 Nandye, Sebastian Pandia, Fran- Kraven Pak long Hull. cis Paniu, James Segeyaro, PNGRFL bai gat wanpela Jason Tali, Ray Thompson, Char- bikpela fanraising kaikai long lie Wabo, Menzie Yere. Sarere 12 Oktoba long Dynasty Het kosa em Adrian Lam na long Pot Mosbi. Olgeta Kumul pi- kosa dairekta em Mal Meninga.

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.