Inhoud

1 Zoöpinie 2 Voorwoord 25 jaar geleden 4 De Harpij EEN KWART EEUW DE HARPIJ !!! hoe het allemaal begon 6 Kweek eens een zijdemot! 10 Het 2de internationale dierverzorgercongres jaargang 13 Training van een suikerzieke dril in Zoo Hannover (Duitsland) 22 EAZA-directeur vertrekt naar de Spaanse zon 25 25 Nieuwe EAZA-directeur komt uit België 26 Harpij-congres 2006 28 Nieuws uit Nederlandse en Belgische dierentuinen 54 Kort Nieuws uit Buitenlandse Dierentuinen 56 Harpij-medewerkers

de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 1 VOORWOORD ------ARTIS------F. Gangel ? BLIJDORP------J.A. Jongsma Hier is het dan , het eerste (proef) exemplaar van ons vakblad , wij Noorder DIERENPARK------H. Oldergarm Hopen dat jullie dit blad met veel interesse en plezier zullen blij- OUWEHANDS DIERENPARK------G. Kraak Ven lezen , zodat er nog talloze edities kunnen volgen. BURGERS DIERENPARK------T. de Leeuw DIERENPARK AMERSFOORT------????????? Maar eerst zal ik proberen uit te leggen hoe we dit gaan organiseren. APENHEUL------heeft zeker belangstelling APHI FAUNA------nog niet bekend of er balang- Ten eerste : Wat gaat het kosten ? stelling is ------DIERENPARK WASSENAAR ------M. de Wit P. Wisse We zullen dit blad de eerste tijd zo sober mogelijk moeten houden, P. Lindeboom d.w.z. geen kleurenfoto’s, of misschien de komende tijd nog hele- maal geen foto’s, maar alleen tekeningen. Nog even dit : er is voorgesteld, dat alles wat er in het blad komt, Maar er zullen toch onkosten om de hoek kijken, want materiaal, anoniem moet gebeuren. Huren van kantoormachines en de drukkerij kosten niet niks. Wij zijn echter van mening, dat als er iets in een park aan de hand Nu heeft de KWJ bij het horen van dit plan spontaan machines en pa- is, iedereen mag weten in welk park dat is, dan wel wie het stukje pier ter beschikking gesteld, dat vinden wij heel tof, maar we komen geschreven heeft. toch niet onder de kosten uit. Nu lijkt het ons redelijk, dat iedereen die interesse heeft in dit We beseffen echter wel, dat als iemand spontaan een stukje wil blad, ook meebetaald in de kosten. schrijven over misstanden in zijn park, dat hij dan om miet in moeilijkheden te komen, liever anoniem wil blijven, wat dan ook Het blijkt, dat in het buitenland er allang zo’n vakblad is en dat zal gebeuren. niet alleen, de dierverzorgers komen ook meer keer per jaar bij De direkties moeten echter eindelijk eens beseffen, dat ze in een elkaar. democratie leven, waar iedereen voor zijn mening uit mag komen, zon- Nu zou het leuk zijn, als wij dat ook voor elkaar kregen, maar dan der dat hij om zijn mening zeer bekwaam weggepest wordt. komen er toch weer onkosten te voorschijn. Het personeel bestaat uit mensen, waar wel degelijk mee te praten Nu hadden wij om al deze kosten tegen te gaan, de volgende twee is en waar best war meer waardering voor mag worden getoond, wat voorstellen : betreft de dagelijkse werkzaamheden. Ten eerste : We laten jullie iets meer betalen dan nodig is voor het blad en storten de winst in een soort fonds, waaruit wij dan die Ten slotte zal ik vertellen, wat er in deze editie staat: het is bijeenkomsten een paar keer per jaar kunnen bekostigen en als er hoofdzakelijk Dierenpark Wassenaarnieuws en informatie, zodat er dan nog geld over is, de mensen die van ver moeten komen enigs- een algemeen beeld komt van dit blad. zins tegemoet te komen in hun reiskosten. Ik heb nu geloof ik wel alles uitgelegd, zo niet dan hoor ik Ten tweede: De exacte prijs wordt betaald voor het blad , maar als dat nog wel. Er een bijeenkomst wordt georganiseerd, legt iedereen wat bij, die naar die bijeenkomst wil. Dus nog een ding: het is de bedoeling dat het blad 1 keer per kwartaal uitkomt. Aan jullie de keus. Veel sukses met het schrijven van de stukjes. Ten tweede :Wat komt er in te staan ? ------Peter Linderboom Om kort te gaan ; alles ! dat wil zeggen, fokverslagen, problemen, nieuwe verblijven, interessante ontdekkingen, aanwinsten, doel- treffende medicijnen of vitaminepreparaten, ingrijpende veranderingen, experimenten, en verder alles waar je je hart over wilt luchten, dan wel kritiek op hebt. Het is echter niet de bedoeling, dat dit blad vol komt te staan met Klaagzang, daar is het niet voor opgezet.!! Ten derde : Wie gaan dit blad samenstellen ? ------

Iedereen die dat wil kan een stukje in het blad zetten (stukjes van de direkties worden gecensureerd) ! Nu hadden we gedacht, dat het het beste was, dat elk park een of meer vertegenwoordigers worden gekozen en dat die voor het samenstellen van het blaadje bij elkaar gaan zitten, of in ieder geval kontakt met elkaar opnemen. De volgende mensen hebben zich al opgegeven :

2 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 3 25 jaar ‘De Harpij’ (foto christiaan luttenberg) EEN KWART EEUW DE HARPIJ !!!!! 1987. Op die dag wordt er ook hoe het allemaal begon besloten om een stichting op te richten voor dierentuinper- soneel met als hoofddoel: de door: Christiaan Luttenberg verbetering van de verzorging van niet-huisdieren. redactie De Harpij Op 18 mei 1988 is het dan zover. Ruim honderd verzor- Inmiddels zijn we bezig met de 25e jaargang van het vakblad ´De Harpij´. Een goed moment gers uit Nederland en België om eens met wat van de oprichters terug te blikken. Dat deden we eerder dit jaar samen met nemen deel aan het eerste Harpij-congres dat plaats Peter Lindeboom en Frits Hoeksma uit het voormalige Dierenpark Wassenaar. vindt in Ouwehands Dierenpark te Rhenen. Hier congres, en de Harpij is ook Dat voor de (EAZA)tuinen Het was ergens in 1980 dat ook voor de Harpij gekozen de N.V.D. wordt een verzoek wordt meteen de stichting nauw betrokken bij het ICZ. het ondersteunen van natuur- Frits en Peter samen met als naam voor het blad. Een om financiële steun afgewe- ‘De Harpij’ officieel opgericht. Deze internationale organisa- beschermingsprojecten in situ Marianne de Wit en Paul krachtige zelfstandige vogel zen. Het volgende jaar zijn er al tie is opgebouwd uit zeven een steeds belangrijkere plek Wisse het idee hadden om die zich vaak alleen in de ruim 130 deelnemers bij het verschillende partijen die alle- krijgt mag bekend zijn, en de naar buitenlands voorbeeld jungle moet zien te hand- Ondanks dat in 1985 tweede congres dat in Artis maal vergelijkbaar zijn met Harpij als ‘associated member’ een onafhankelijk vakblad op haven. Dierenpark Wassenaar haar plaatsvindt. Ook het aantal De Harpij, en organiseert van de EAZA kan zich daar te richten voor dierverzorgers. Na een soort van promotie- poorten definitief sluit, begint abonnees stijgt gestaag en vanaf 2003 elke drie jaar een goed in vinden. Daarom Marianne en Paul werkten tour langs de verschillende de motivatie bij de redactie gaat richting de 450 ! International Congress on wordt sinds 2004 van alle ook in Dierenpark Wassenaar. dierenparken vond er een jaar terug te komen. Chris Peters Vanuit Duitsland komt een Zookeeping (ICZ). Het eerste deelnemers aan Harpij actie- Het blad (toen nog op A4 later al een eerste bijeenkomst (Diergaarde Blijdorp) maakt verzoek om hulp bij het internationale congres vindt viteiten een euro gevraagd, formaat) zou vier keer per jaar van contactpersonen plaats. inmiddels deel uit van opzetten van een vakblad voor plaats in Nederland, in die dan vervolgens in het gaan verschijnen met als doel: Koen Brouwer (toen nog redactie en verschillende dierentuin - personeel. Mede Vogelpark Avifauna. Een Harpia-fonds wordt gestort. het uitwisselen van ervaring biologiestudent) komt de redactie-leden wonen een dankzij de hulp van De Harpij goede opvolger vindt dit jaar Vanaf 2005 betaalt ook elke met vakgenoten om op die redactie versterken en het congres bij van de verschijnt in 1990 de eerste plaats in Australië. Naast deze abonnee een euro extra voor manier de kennis te vergroten aantal abonnees loopt op tot Amerikaanse dierverzorgers- uitgave van het vakblad informatieve bijeenkomsten het Harpij-abonnement. Op en waar nodig motivatie op te 200. Het kort nieuws uit de organisatie AAZK in Miami. ‘Arbeitsplatz ZOO’. zijn er ook verschillende deze manier wordt er een wekken. In die tijd had je veel verschillende parken wordt Vanaf dat moment gaat het sportieve uitspattingen, en behoorlijk bedrag bij elkaar gebouwen voor een bepaalde een belangrijk deel van de weer de goede kant op. Het Na 10 jaar is er niemand van ook dit blijken goede manie- gesprokkeld. Jaarlijks wordt diergroep (zoals vogelhuis en inhoud van het blad. formaat wordt gewijzigd naar de oprichters meer actief bij ren te zijn om verzorgers met het verzamelde geld over- reptielengebouw), met als Alles lijkt voorspoedig te A5 en met de eerste Belgische De Harpij, maar hun droom elkaar in contact te brengen. gemaakt naar het Peregrine gevolg veel gespecialiseerde verlopen, maar in 1983 heeft abonnees gaat de oplage naar van toen heeft niet stilgestaan. De stichting geeft naast het Fund. Het doel van deze verzorgers. Men vond dat de dreigende sluiting van ruim 220. Het vakblad ziet er nu een blad ook regelmatig ander stichting is onder andere informatie over de dieren niet Dierenpark Wassenaar, waar De eerste omslag in kleur is stuk professioneler uit, aldus drukwerk uit. Zo verschijnt het in stand houden van ons alleen iets voor op kantoor een groot deel van de redactie een feit dankzij een donatie Frits en Peter, en ze vinden de er in 1994 een boekje over boegbeeld de harpij. was, maar juist ook voor de werkzaam is, een negatief van de drukker. Maar ook de workshops ook een erg goede afkortingen in dierentuinland Regelmatig is er over de werk- verzorgers beschikbaar moest effect op de betrokkenen en dierentuinen zien het nut ontwikkeling. Ze zouden het (AZL), en het jaar daarop het zaamheden bij het Peregrine- zijn. Dat er in die tijd er niet het aantal lezers daalt richting van de organisatie en komen wel toejuichen als ook de Diergeneeskundig woorden- Fund in ons blad te lezen. echt sprake kon zijn van de 150. met een financiële bijdrage. kleinere parkjes deel uit gin- boek. Het in 1998 verschenen Al met al kunnen we met medewerking vanuit de direc- Het jaar erop verschijnt De oplage loopt op tot 300 gen maken van de stichting! Harpij verrijkingsboek heeft gepaste trots terugkijken op ties was wel te verwachten na De Harpij slechts een maal, stuks en er ontstaan plannen ondertussen de status van de eerste 25 jaar, en vol ver- woorden als censuur in het de redactie bestaat nog uit voor een congres op de eerste Tot op de dag van vandaag klassieker verworven en is trouwen met 980 abonnees voorwoord. Daarom werd er slechts twee personen en bij officiële Harpij-contactdag in is er jaarlijks een Harpij- vertaald in meerdere talen. werken aan de volgende 25.

4 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 5 Sikkelmot (foto diergaarde blijdorp/rob doolaard) Kweek eens een zijdemot! Het spinnen motten nader belicht van een cocon Als de rupsen voldoende zijn gegroeid zal de eetlust op den door: Louwerens-Jan Nederlof duur afnemen en kunnen we zien dat de rupsen een Diergaarde Blijdorp, Rotterdam vaste plaats gaan bezetten. Ze beginnen met het spinnen van een zijden draad die door Er zijn nog maar weinig dierentuinen in Nederland die aan het publiek ook (tropische) speciale klieren achter de vlinders kunnen laten zien. Het is een behoorlijke investering om een verwarmde kas te kaken wordt geproduceerd. Met zwaaiende en strijkende bouwen of te veranderen en daarin deze kwetsbare dieren te houden. De talloze mogelijk- bewegingen van de kop heden om deze ongewervelden te gebruiken bij het overbrengen van onze doelstellingen verpakt de rups zichzelf veilig tussen de bladeren tot een blijven vaak onbenut. De optelsom van factoren en omstandigheden zorgt er dan voor dat we staartmotten’, ‘zijdespinners’, opvallend kenmerk van de cocon. De buitenste laag van kansen laten liggen om ‘vlinders en motten’ te gebruiken bij onze educatie voor het publiek. ‘echte nachtpauwogen’ en rupsen is dat ze vrijwel de cocon bestaat uit donker- ‘atlasmotten’. De taxonomen allemaal een forse afmeting bruine zijde en vormt een Maar tegelijkertijd zien we dat steeds meer dierentuinen schoorvoetend besluiten om (wat denken hier anders over en kunnen bereiken. In 5 tot dichte en goed gecamou- meer) ongewervelden in hun collecties op te nemen. Vaak met de redelijk eenvoudig te nog altijd is de naamgeving 6 vervellingen kan een rupsje fleerde verpakking. De cocon van al deze soorten in zoge- van 3 mm in 4 tot 8 weken van enkele zijdemotten is het houden soorten zodat er op termijn voldoende ervaring en draagvlak is om ook met lastigere naamde groepen discutabel. uitgroeien tot een vreet- hoofdbestanddeel van een soorten te starten. Een goed begin is om dan te denken over het houden en kweken van machine van 12 tot 14 bijzondere zijde-industrie die Kleurige rupsen centimeter. De dieren hebben meer dan tweeduizend jaar zijdemotten! De dieren zijn eenvoudig te kweken: de rupsen eten over het algemeen gemak- Afhankelijk van de soort een zeer gezonde eetlust geleden in China is ontwik- kelijk te vinden voedselplanten. En er is ontzettend veel te vertellen over hun levenswijze en nachtpauwoog komen de en er moet altijd voldoende keld en verfijnd. De motten eitjes na 10 tot 24 dagen blad voorhanden zijn om de van Bombyx mori zijn zo biologie. De motten zijn eenvoudig te verzorgen en hebben geen verwarmde kas nodig om uit. De meeste rupsen van hongerige monden te voeden. veredeld en gedomesticeerd tot voortplanting te komen. Reden temeer om deze bijzondere insectengroep eens nader te de maan- en komeetstaart Als voedsel voor de rupsen voor de zijdeproductie dat zij hebben dan al een grasgroene gebruiken we algemeen hun vliegvermogen hebben belichten… kleur maar dat kan per soort voorkomende planten uit de verloren en in het wild niet variëren door lange haren, tuin of het park. Liguster, meer als zodanig voorkomen. Diversiteit uiteenlopende kleuren met pauwogen. Een ander fluoriserende papillen, wilg, sierkers, appel, sering, Bij de Afrikaanse komeet- Hoewel er over de hele wereld opvallende ‘oogvlekken’ en kenmerk van deze familie is wijnrode of citroengele berk en hemelboom is voor staartmotten is de cocon verspreid meer dan 150.000 doorschijnende ‘vensters’ op dat de monddelen van alle dwarsbanden van de eerste een groot deel van de soorten hagelwit met een netwerk van soorten vlinders en motten de voor- en achtervleugels. soorten nauwelijks ontwikkeld tot de laatste vervelling. De een uitstekende waardplant. luchtgaten. Waarvoor de gaat- voorkomen, is dit artikel De wetenschappelijke familie- zijn. Als mot kunnen zij geen rupsen van de atlasmotten De keutels van een atlas- jes dienen is eigenlijk nog gericht op de familie van naam ‘Saturnidae’ is direct voedsel opnemen. Ze leven en zijdespinners hebben mot-rups doen qua formaat niet bekend, maar men ver- de Nachtpauwogen of Zijde- afgeleid van het feit dat de uitsluitend van de vetreserves vlezige stekels en zijn over het en aantal niet onder voor die moedt dat het te maken heeft motten (Saturnidae). Met planeet Saturnus ringen heeft die zij als rups hebben aan- hele lichaam bedekt met een van een konijn! Alleen de met ventilatie of het doorlaten ruim 1000 soorten komen zij die grote gelijkenis vertonen gelegd. In Europa komen vier witte, poederachtige washuid. rupsen zijn voor het publiek van feromonen als teken voor in praktisch alle klimaatzones met de oogvlekken van deze soorten uit deze familie in het Andere zijdespinners hebben al een attractie op zich en de uitkomst. De constructie is in voor, behalve op de polen. motten. Om deze reden wild voor. In de volksmond is zwarte rupsen met stippel- vergelijking met het legen- ieder geval behoorlijk stevig Tegen de verwachting in worden deze motten ook de familie onder te verdelen tekening van zwart, oranje darische ‘Rupsje Nooitgenoeg’ en zeker niet zonder schaar hebben deze motten de meest wel eens aangeduid als nacht- in ‘maanmotten, ‘komeet- en zilveren vlekjes. Een ander wordt vaak gemaakt. te openen.

6 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 7 Maanmot (foto diergaarde blijdorp/rob doolaard) Sikkelmot-rups (foto diergaarde blijdorp/rob doolaard) van handparen. Vooral komeetstaartmotten kunnen erg hardnekkig partners weigeren. Met zachte, maar duidelijke hand kunnen ze soms met succes op andere gedachten worden gebracht (Nederlof, 2004).

Als de eitjes zijn gelegd, kun- nen die worden verzameld in een pot water waarvan de bovenstaande benieuwd bent en van de kooiwand gehaald. hals is afgesloten met een geworden naar de levenswijze In een afsluitbaar bakje papierprop om verdrinking van deze insectengroep, komen hieruit, bij de meeste van de rupsen te voorkomen. dan loont het de moeite eens tropische soorten, na 12 tot 24 Beter is het om stukken steek- kennis te maken met een dagen de rupsen tevoorschijn. schuim (Oasis) van de bloe- of meerdere van de onder- Zijdemotten uit de meer mist te gebruiken. Dagelijks staande soorten. gematigde gebieden leggen moet het water worden ver- eieren in het najaar die in verst en keutels verwijderd. Voor specifieke vragen over het volgend voorjaar pas uit- Er mag nooit een tekort aan de verzorging en kweek kunt komen, en dan alleen als er verse bladeren zijn om een u altijd de contact opnemen een flinke periode van koelte goede groei en ontwikkeling met de auteur. De lengte van is geweest. van de rupsen niet in gevaar dit artikel laat het niet toe In iedere cocon zal de rups vroeg in de ochtend uitko- ruime kooi van gaas gelaten. De rupsen worden met een te brengen. hierop per soort uitgebreid in een korte rustpauze inlassen. men. De avond van diezelfde Gedurende de nacht zal het zacht penseel op de bladeren te gaan. Aan de slag met het Na een paar dagen vervelt ze dag zullen ze paren. vrouwtje feromonen uitzen- van hun voedselplant gezet. Veel gehouden soorten kweken van motten! voor het laatst en verandert Vrouwtjes leggen de eerste den die het mannetje lokken De takken met bladeren staan Als u na het lezen van het in een pop. Nu breekt er een nacht al eieren, bevrucht en in paarstemming brengen. spannende periode aan. Ook of onbevrucht. Mannetjes De partners kunnen elkaar nu weer bepaalt de soort hoe kunnen nog wel na een week in het wild over een afstand NEDERLANDSE NAAM WETENSCHAPPELIJKE NAAM VERSPREIDING VOEDSELPLANT(EN): lang het duurt voordat een paren, maar zijn toch op hun van ruim zeven kilometer mot uit de cocon tevoorschijn best als zij 1 tot 2 dagen oud opsporen en kunnen een Atlasmot Attacus atlas, A. edwardsii Z.O. Azië Liguster komt. Bij een sikkelvlinder zijn. Oud worden de motten geurmolecuul per 100 kubieke Indische maanmot Actias selene Z.O. Azië Sierkers, duurt dat ongeveer 6 weken, niet. Meestal slijten de dieren meter lucht waarnemen! Rododendron bij de komeetstaartmot 3 tot van nature zo snel dat na een Io-mot Automeris io Canada tot Mexico Berk, Klaver, Maïs 6 maanden en de Europese week tot tien dagen de dieren Eenmaal gepaard blijven de nachtpauwoog kan wel drie zullen sterven. Het koel motten wel tien uur aan Japanse mot Dictyoploca simla Japan, China Wilg tot vier jaar op zich laten houden van de mannetjes elkaar vastzitten. Het is dus Komeetstaartmot Argema mimosae, A. mittrei Afrika en Madagaskar Eucalyptus, Walnoot wachten! in een koelkast wil wel eens de volgende ochtend goed te Maleise maanmot Actias maenas Maleisië Eucalyptus een vroege sterfte voorkomen zien of een paring is gelukt. Nachtpauwoog Saturnia pyri Europa Sierkers, appel, peer Nieuwe kweek zodat we de kansen vergroten Kiest men voor meer zeker- Als dan het geduld wordt om hem aan een vrouwtje heid dan kunnen de dieren Rothschilds zijdemot Rothschildia sp. Zuid-Amerika Liguster beloond staan we letterlijk te paren. De paringen gaan met elkaar gepaard worden Sikkelmot Samia cynthia Z.O. Azië, India Liguster ‘oog in oog’ met een prachtige bij veel soorten vanzelf. Een door ze min of meer te Gele nachtpauwoog Loepa katinka N-India, China Druif, Parthenocissus mot! De meeste motten zullen koppel wordt bij elkaar in een dwingen met de methode

8 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 9 Het 2de internationale dierverzorgercongres Met een jonge wombat 7-11 mei 2006 Gold Coast, Australië

door: Renee Higler

foto’s: Christiaan Luttenberg

ICZ 2006 ICZ 2006 ICZ 2006 ICZ 2006

Afgelopen mei werd in Australië het tweede internationale congres voor dierverzorgers gehouden. Ook dit keer was het weer een groot succes!

Er waren 225 deelnemers uit 24 verschillende landen aanwezig, waaronder maar liefst Jessica Hoogeveen van Ook hingen er gedurende het Op maandagmiddag hebben 17 Nederlanders. Er werden lezingen gegeven door deelnemers uit 15 verschillende landen. Blijdorp vertelde over het hele congres posters in de we een bezoek gebracht aan fokprogramma met de congresruimte met daarop Dreamworld, waarbij je op z’n De ICZ (International gekomen namelijk vanuit lezingen met uiteenlopende Europese hamsters en Grietje van alles en nog wat, vanuit Australisch de daar wonende Congress on Zookeeping) is Afrika en de Filippijnen. onderwerpen over het trainen Grootenhuis gaf maar liefst heel de dierentuinwereld. dieren kon zien. Hier hebben oorspronkelijk ontstaan vanuit Ook is tijdens dit congres van olifanten of vogels tot twee lezingen: één over de Hier werd door de bijbehoren- ze zoveel koala’s dat iedereen de dierverzorgerorganisaties een nieuw logo gekozen uit en met het trainen van dier- Dreamnight at the Zoo en een de deelnemer uitleg over die hiervoor betaalt op de foto van Australië, de Verenigde diverse inzendingen, dat in verzorgers. Over het transport perfecte lezing over lemuren gegeven tijdens de poster- kan met dit schattige dier. staten, Duitsland, Engeland, de toekomst door de ICZ van ijsberen tot aan het in de Apenheul. presentatie. In de ruimte Zodra deze moe is, wordt er Frankrijk, Spanje en natuur- gebruikt zal worden. fixeren in het vrije veld van van het hotel waar we onze een nieuwe gepakt. Voor som- lijk de Harpij uit Nederland. Arabische oryxen etc. Vanuit Binnen het programma koffie/thee- en lunchpauze, mige Europese dierverzorgers Tijdens dit congres zijn hier Het programma bestond uit Nederland waren er drie werden ook verschillende hadden stonden wat stands een erg interessant discussie- twee nieuwe organisaties bij een gevarieerd aanbod van uitstekende lezingen. workshops aangeboden, met b.v. boeken, verrijkings- onderwerp en toen moest

Congres-deelnemers waar je aan kon deel nemen. materiaal en informatie om de show bij de witte tijgers Ook hier weer een grote de verschillende organisaties nog beginnen. Ook hier verscheidenheid aan onder- te promoten. weer ‘mixed feelings’ bij de werpen. Een kleine greep: Europese collega’s zoals Liz - basisprincipes van dier- Naast het serieuze werk uit Australië het uitdrukte, trainingen in dierentuinen, was er natuurlijk ook een over het feit dat men hier als - het ontdekken van het zogenaamd social program. dierverzorger bij de tijgers gedrag van dieren tijdens Dit begon zondagavond al in het verblijf staat en een het voeren van dieren in met de Icebreaker om (voor circusact aan het publiek laat gevangenschap zover de mensen elkaar nog zien. Tijdens het diner in - het fotograferen van (wilde) niet kenden van het eerste Dreamworld bleek dat het ijs dieren (deze workshop congres in Avifauna in 2003) ondanks de cultuur- en taal- werd gegeven door Steve kennis te maken onder het verschillen al goed gebroken Parish, een grote naam in genot van een hapje en een was en zag je dierverzorgers Australië), drankje. uit verschillende landen gezel- - dierenverblijven ontwerpen lig samen eten en informatie cq inrichten etc. uitwisselen.

10 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 11 Krokodillenshow Dinsdag werd er ontbeten Training van een suikerzieke dril in Currumbin Wildlife in Zoo Hannover (Duitsland) Sanctuary, een mooie dierentuin ontstaan vanuit de opvang van inheemse door: Kathrin Paulsen (foto’s van de schrijfster, tenzij anders vermeld) dieren, die hier dan ook volop te zien zijn. Ook de vertaald: Matthias Papies wilde Lori’s komen hier ontbijten en werden door alle De dril (Mandrillus leucophaeus) is een van de meest bedreigde apensoorten in Afrika. aanwezige buitenlandse dier- verzorgers met liefde gevoerd. Hun natuurlijk leefgebied in Kameroen, Nigeria, Gabon en op het eiland Bioko omvat minder Woensdag was er een Aussie dan 50000 km2. Door habitatvernieling en -fragmentatie evenals door uitgebreide jacht barbecue en een silent auction (bush meat) is de populatie in het wild tot minder dan 3000 dieren geslonken. bij het hotel. Daarbij kon men bieden op de spullen die waren meegenomen vanuit Slechts weinig dierentuinen noch tegen ons verzorgers Zijn lichamelijke activiteiten heel de wereld, bijvoorbeeld huisvesten drils. In Europa was hij ooit haatdragend of daalden ook in een snel dierentuinitems. Dit bleek zijn het er acht waarbij in zonder reden agressief. tempo. Een urinetest op gouden handel, en er werd Barcelona, Stuttgart, Al één jaar later bevielen onze 6 december 2004 bevestigde dan ook een aardig bedrag Wuppertal, Saarbrücken, drie vrouwtjes Liza (13 jaar), helaas ons vermoeden: de voor de ICZ binnengehaald. St. Martin-La-Plaine Micky (9 jaar) en Daphne urine bevatte hoge glucose- (Frankrijk) en Hannover (10 jaar) ieder van één jong en concentraties: Sumbo was Op donderdagavond waren die avond op de dansvloer zoveel Nederlandse en/of sociale groepen zijn. Drie die- een jaar later en in de zomer diabeticus! we te gast bij Seaworld, waar voor de Nederlandse delegatie. Belgische dierverzorgers van rentuinen in Noord-Amerika van 2004 konden wij ons we op verschillende shows de partij. en twee in Japan completeren opnieuw over gezonde Diabetes mellitus (Suikerziekte) werden getrakteerd bij de Het was een bijzonder het internationale stamboek nakomelingen verheugen. is een stofwisselingsziekte zeeleeuwen en de dolfijnen en geslaagd en leerzaam congres Mochten er nog mensen dat in de handen van Dr. In zo’n grote groep waren waarbij de koolhydraathuis- een borrel bij de ijsberen in en we kijken nu al uit naar geïnteresseerd zijn in het Andreas Knieriem (dierenarts wij eerst niet verbaasd dat houding verstoord is. Deze hun prachtige verblijf. Tot slot 2009 waneer het derde inter- congresprogramma dan zijn in Zoo Hannover) ligt. Sumbo steeds rustiger en ziekte wordt relatief vaak vond hier ook het zogenaamde nationale congres zal plaats- er nog enkele cd’s verkrijgbaar terughoudender werd en ook bij mensen geconstateerd. galadiner plaats. Met hierbij vinden in Seattle, USA. bij De Harpij. Sumbo minder aan het groepsleven Maar ook bij primaten kan een verrassende hoofdrol later Hopelijk zijn er dan weer Hannover Zoo huisvest en van zijn inmiddels negen deze ziekte optreden. Alleen Entrée Seaworld Zeekoe fokt drils sinds 1972 succes- kinderen (8,1) deelnam. uit Hannover zijn uit het vol. Nakomelingen van deze Omdat de drie vrouwelijke verleden twee drils (1,1) en foklijn zijn op de hele wereld dieren ook niet meer bronstig een vrouwelijke moormakaak terug te vinden. werden waren er natuurlijk bekend. Helaas moesten deze In het begin van 2001 kwam geen copulaties te zien. dieren na een snel ziektever- de toen negenjarige, in In de herfst van 2004 viel loop uiteindelijk geëuthana- het wild geboren en 30 kg Sumbo duidelijk en snel af. seerd worden. zware dril Sumbo uit Rabat Hij dronk opvallend vaak en (Marokko) naar Hannover om moest ook vaak urineren De meetbare glucosewaarde de fok voort te zetten. Snel waarin met name de jonge in de urine of in het bloed constateerden wij dat hij een dieren erg geïnteresseerd die de ziekte aangeeft is erg rustige en vriendelijk dril is. waren. Hij werd steeds afhankelijk van de hoeveel- Noch tegen zijn soortgenoten apathischer en vermoeider. heid insuline.

12 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 13 (foto hauke meyer) In het begin veroorzaakt deze Helaas had Dr. Knieriem geen sociale groep. Bovendien heeft ziekte afbraak van de spieren insuline in het bloed kunnen de dierentuin achter de scher- om het lichaam (in het bijzon- vinden wat op de genetisch men de mogelijkheid het dier der de hersenen) van glucose, veroorzaakte Diabetes Type I in meerdere kleine kooien energie dus, te voorzien. De wijst. Bij deze variant kan te separeren. Maar het was fysieke conditie van het dier het lichaam helemaal geen duidelijk te zien dat het wel gaat zienderogen achteruit. insuline aanmaken of het mogelijk is om een volwassen Het gewicht wordt minder en wordt door een auto-immune dril te trainen. het dier is slap en apathisch. reactie van het lichaam zelf Wij hebben vanaf het begin Nawerkingen van deze ziekte afgebroken. afwisselend met twee ver- zijn bijna altijd een hogere In zo’n geval kan de insuline zorgers gewerkt hoewel het vatbaarheid voor infecties, alleen maar direct in het volgens literatuur aanbevolen sterke doorbloedingsstoornis- lichaam gespoten worden en wordt dat slechts één trainer sen van de extremiteiten, een orale behandeling met een oefening traint. De slechte schade aan de inwendige pillen is niet mogelijk omdat conditie van Sumbo liet ons organen, blindheid en impo- het maagzuur de insuline zou echter geen andere keuze tentie. afbreken. want bij een uitval van een Op 21 december 2004 heeft Na intensief overleg met een verzorger hadden wij weer Insuline is een hormoon dat onze dierenarts Dr. Knieriem diabetoloog hebben wij toch Helaas werkte het niet want Vrienderlijkerwijs kregen wij opnieuw moeten beginnen. door een bepaald weefsel in Sumbo genarcotiseerd en tot geprobeerd Sumbo met een er was noch een fysieke (de van een collega uit San Diego In eerste instantie separeer- de alvleesklier wordt gefabri- ons ontsteltenis was hij nog medicament (Amaryl) te glucosewaarden in de urine een video toegestuurd waarop den we Sumbo van de groep. ceerd. Het maakt o.a. het slechts 20 kg. De bloedsuiker- helpen. Wij hoopten dat hij bleven constant hoog) noch te zien was hoe verzorgers Dan riepen we hem naar de celmembraan doorlatend spiegel was 17,7 mmol/l. nog steeds in staat was om een psychische verandering met een dergelijk probleem tralies en iedere keer dat hij voor glucose. Dit is van Bij een dril is echter 2 -7,8 restinsuline te produceren. aan het dier te zien. omgaan. Dit geval in de VS kwam opdagen (wat hij uit levensbelang voor de hele mmol/l normaal (bij de mens Hij kreeg het medicament ligt echter iets anders want nieuwsgierigheid sowieso energiehuishouding van het is de normaalwaarde minder verspreid over drie dagen in Dr. Knieriem voorspelde toen het dier (volwassen dril Loon, meestal deed) kreeg hij de lichaam. Is het niet mogelijk dan 6 en vanaf een waarde een geringe dosis. een levensverwachting van 26 jaar oud) leeft niet in een clicker te horen en hij kreeg koolhydraten uit de darm te van 28 is er een levensbedrei- (foto hauke meyer) slechts een half jaar als wij resorberen, dan wordt al na gende toestand bereikt). er niet in zouden slagen om 24 uur de voorraad uit het Er werd ook naar insuline in hem dagelijks met insuline lichaam verbruikt en de voed- het bloed gezocht. Bij het te behandelen. selkoolhydraten worden via vaker voorkomende Type 2 de urine afgegeven. van diabetes, ook ouderdoms- Training De urine smaakt dan inder- diabetes genoemd, kan het De volgende dagen daad zoet (Diabetes mellitus lichaam nog steeds insuline probeerden we ons met het betekent letterlijk honingzoete produceren en er bestaat dus ‘operant conditioning’ trainen geur). Zestig jaar geleden gewoon een storing van de vertrouwd te maken. Wij hebben artsen op deze manier alvleesklier of de doorlaatbaar- begonnen met de clicker, deze ziekte geconstateerd. heid van het celmembraan. hoewel wij in het begin niet Nu was de interesse van de Deze ziekte kan met medica- wisten hoe we het voor elkaar jonge dieren voor Sumbo’s menten behandeld worden wat moesten krijgen om een ziek urine ook duidelijk want sinds in de dierentuin van Darmstadt dier snel te trainen om zich een tijdje was te observeren bij een witkeelmeerkat en iedere dag en ook nog eens dat zij de urine van Sumbo in San Diego Zoo bij een door meerdere dierverzorgers ook dronken. mangabey mogelijk was. te laten prikken.

14 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 15 ken en hem een time out grijpen, beëindigden we de glucose in het bloed terecht tussendoortje als verrijkings- gegeven. Gauw merkten we training met het al bekende komt. Druivensuiker heeft voedsel. Dat kunnen alle olie- hoe zinvol dit is. Hem te commando Sumbo Komm een waarde van 100 en hoe houdende zaden, zoals pinda’s negeren is uiteindelijk de en de bijbehorende beloning. lager de waarde hoe beter. of zonnebloempitten zijn. enige fatsoenlijke en logische De training was dus nog Waarden beneden de 30 zijn Al snel moesten we constate- reactie en de enige manier om steeds positief voor hem. optimaal voor een diabetisch ren dat het idee met de clicker verder succesvol met het dier Al op 17 januari volgde hij de dieet. Zulke tabellen zijn mak- wel zinvol was maar onhan- te kunnen werken. Ook de target en raakte het even met kelijk op internet verkrijgbaar. dig. Als we in de ene hand de verhoogde aandacht en het lof z’n neus aan de markering. Helaas worden er afhankelijk target hebben en in de andere dat hij iets goed of helemaal We trainden twee keer per dag van de auteurs iets verschil- hand de clicker hoe zouden geweldig heeft gedaan is voor op vaste tijdstippen. Tijdens lende waarden aangegeven we dan later de injectiepen hem intussen erg belangrijk de training krijgt de groep maar het zijn desondanks vasthouden? Dus gingen geworden. Hij heeft er echt hun gewone voedsel, d.w.z. goede richtlijnen (Let op: wij over op hondenfluitjes. plezier in. fruit en ander koolhydraatrijk Amerikaanse lijsten hebben Om beter met Sumbo te Zo heeft Sumbo niet alleen voedsel. Na de training krijgt betrekking op een andere kunnen werken werd er op geleerd naar de tralies te Sumbo als beloning een grondwaarde en daarom 20 januari 2005 een zitplank komen en te gaan zitten, beetje gekookte gevogelte lijken de waarden gunstiger op een bepaalde plek geïnstal- hij heeft ook geleerd dat er en groenten. Hij krijgt voor- dan ze daadwerkelijk zijn). leerd. een klein stuk diabeticus Dus moet de oefening zo zoiets als commando’s, lof namelijk voedingsvezelrijk Daarna laten wij de groep Nu was het doel om Sumbo brood als beloning. Hij vaak herhaald worden totdat en beloning bestaat. Zoals al voedsel wat dus moeilijker weer bij elkaar. Bij elkaar op die plank te krijgen. Hij begreep relatief snel dat er duidelijk is wat het gewenste eerder gezegd: een positieve verteerbaar is zodat de glucose opgeteld krijgt Sumbo dus kwam op het commando af, een samenhang bestond gedrag is. Goed geconditio- conditionering. langzamer in het bloed vijf kleinere maaltijden: eerst ging braaf – zoals hij dit had tussen de click en de beloning neerd is dit gedrag echter pas Om hem ook naar bepaalde terecht komt. het gewone ontbijt met de geleerd – naast de plank zitten die er op volgt. Nadat Sumbo als het dier ook bij andere plekken toe te kunnen leiden Bij de groente volgen wij groep, twee keer meteen na en was eerst verbaasd maar had geleerd naar de tralies toe dierverzorgers goed mee- werd het op 8 januari 2005 de glycemische index (Glyx de training en ’s avonds met al snel ook kwaad dat er geen te komen leerden we hem om werkt. tijd om met een target te Index). Deze geeft aan hoe de groep een groentevoeding. beloning voor deze perfecte aan de tralies te gaan zitten. beginnen. Wij zaagden een lang het duurt voordat de ’s Middags krijgt hij nog een prestatie kwam. We riepen hem, maar deze Deze oefeningen zijn belang- bezemsteel in drie delen en keer kreeg hij eerst geen click. rijk maar net zo belangrijk is markeerden het einde met Een fout van ons! Als hij op een gegeven het ook het verband tussen kleur. Ook hadden wij alle Wij hadden er geen rekening moment ging zitten (uit toe- het commando, de click en de spullen die wij later nodig mee gehouden dat dit voor val, verveling of gemak) gaven latere beloning te leren ken- zouden hebben bij ons: hem een volstrekt nieuwe we het commando “Sumbo nen. We hebben hem dus op we trokken vanaf het begin oefening is. We hadden dus Sitz” en dan kwam pas de een bepaald gedrag geconditi- rubberen handschoenen aan een nieuw commando, dat click. Het is cruciaal dat de oneerd, uitsluitend positief! en hadden de target en de pen zich duidelijk van het oude click, de bekrachtiging dus, (de insulineprik) in de hand. onderscheidt, nodig. We precies op het moment komt De belangrijkste eigenschap- In eerste instantie reageerde kozen voor Sumbo Platz wat dat het dier het gewenste pen voor zo’n plan zijn ver- Sumbo erg zenuwachtig op heel anders klinkt dan Sumbo gedrag vertoont. Hij kan trouwen, uithoudingsvermo- iedere verandering. Hij mocht Komm. We gaven nu het immers nog niet weten wat gen, continuïteit en geduld! natuurlijk aan de target snuf- commando Sumbo Platz en van hem wordt verwacht. Hij Had hij op een dag niet goed felen maar als hij het wilde negeerden hem als hij de heeft zijn hand op de grond meegewerkt of had hij blijk- aanpakken of door de tralies oude oefening deed. gezet, het been gebogen én baar geen zin, dan was onze trekken werd hij, door hem te Een belangrijk punt bij zo’n is op de grond gaan zitten. enige reactie hem te negeren. negeren, gestraft. Omdat hij conditionering is dat iedere Maar wat willen wij van hem? Wij hebben ons teruggetrok- in het begin de target wilde oefensessie positief wordt

16 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 17 (foto dirk lampe) beëindigd. Dat kan door een training kunnen vele dingen is een langwerkend middel Op 26 februari zat Sumbo nieuwe oefening die succesvol ongemerkt mis gaan en hoe (Lantus). Dat wil zeggen dat ’s ochtends in elkaar gezakt is uitgevoerd of door een vroeger zulke fouten worden het slechts één keer per dag en helemaal apathisch tegen makkelijke oefening die het geconstateerd des te makkelij- toegediend hoeft te worden en de tralies en met zijn kop dier gegarandeerd doet en ker kunnen zij eruit worden niet zoals bij veel gebruike- tegen de muur gesteund. dus positief bekrachtigd kan gehaald. Veel dierentrainers lijke insulinesoorten direct Hij reageerde niet en was worden. werken in zulke situaties met voor de berekende maaltijd. nauwelijks aanspreekbaar. video-opnamen om zichzelf De benodigde hoeveelheid Wij moesten meteen iets Met behulp van de target en te controleren maar met een insuline is van het ziektebeeld doen: in overleg met Dr. kleine beloningen slaagden directe coördinator gaat het afhankelijk en wordt in inter- Knieriem besloten wij drie we erin om Sumbo stapje voor natuurlijk veel sneller. nationaal gestandaardiseerde eenheden insuline in een stapje naar de plank te leiden. Nu begon het werken met de eenheden berekend. De pen huidvouw te spuiten. Er volgde meteen het pen. (Opti PEN van Aventis) die Eén uur later was hij al commando Sumbo Platz, een Nu werd duidelijk hoe belang- voor de betreffende insuline- duidelijk wakkerder. lange fluittoon en zeven(!) rijk het is dat de eerdere ampullen moet zijn aange- De volgende ochtend ging stukjes brood als beloning. oefeningen heel goed en past, stamt ook uit de humane het weliswaar beter met hem Voor de al bekende oefening nauwkeurig worden beheerst. geneeskunde. De naalden maar tegen een trainings- kreeg hij inmiddels nog maar Op dit tijdstip was Sumbo zijn extreem dun (0,25 mm) voor het dier: als er meteen na Op 17 februari konden wij de sessie zou hij nog steeds een korte fluit en een of twee door de naald al genoeg en relatief kort (6 mm). de injectie stress of een hoge- naald in zijn linker onderbeen niet kunnen. Hij was niet in stukjes brood. Natuurlijk afgeleid zodat het cruciaal was Om onszelf gerust te stellen re doorbloeding van het weef- inbrengen en ook ongeveer staat om op een commando te merkte hij ook dat wij ons ver- dat het op de plank zitten zo (wij moesten gewoon weten sel optreedt, kan de insuline twaalf seconden binnen laten. reageren en wij moesten hem heugden en trots op hem zijn goed geconditioneerd was. hoeveel pijn het dier door te snel in de bloedsomloop Zoveel tijd vergt het namelijk met een heleboel pinda’s of ten minste dat de training Hij weigerde deze gedraging de naald zou hebben) heb ik terecht komen wat een te lage om de insuline van de pen afleiden om hem te kunnen geweldig is verlopen. Om niet meer. mezelf met de naald (natuur- suikerspiegel tot gevolg heeft. naar het lichaam te laten stro- spuiten. precies te weten te komen wat Toen hij besefte dat de naald lijk zonder insuline) in het Dat betekent dat er dan te veel men. Vervolgens probeerden Op de derde dag was het net zo geweldig was, was nog naar zijn lichaam gevoerd bovenbeen geprikt. Zo kon insuline in het lichaam is en wij het voor het eerst met helaas helemaal niet meer meer training en gedeeltelijk werd reageerde hij nogal ik ervaren dat er inderdaad de glucose daardoor te snel insuline. Het resultaat viel mogelijk om Sumbo in een toeval nodig. Maar daarna had zenuwachtig. Hadden we hem nauwelijks iets te voelen is. wordt afgebroken zodat het helaas erg tegen. Toen de huidvouw te prikken. Hoewel hij het nieuwe commando geraakt dan was hij meteen dier in een diabetische shock naald net in het spierweefsel hij apathisch was, werd hij snel begrepen en was gecon- alert, draaide zich vlug om en Bij mensen wordt insuline raakt (voor zulke gevallen heb- zat wilde ik de insuline iedere keer dat hij de naald ditioneerd om op de plank te probeerde ons te pakken te normaliter in een huidvouw ben wij steeds een paar stuk- inspuiten maar Sumbo voelde erg agressief. gaan zitten. krijgen of ons de target uit gespoten omdat het zo in het jes druivensuiker in de buurt). draaide zich vliegensvlug om Uiteindelijk was het niet meer de hand te trekken. We onder- subcutane vetweefsel terecht Zo’n shock leidt tot apathie, en werd zo agressief dat we mogelijk om hem te prikken. Hier moet vermeld worden broken de training iedere keer komt en langzaam in het evenwichtsstoornissen, en in de training moesten stoppen. Dus moesten wij hem erop dat de hele periode van de voor korte tijd om hem de lichaam wordt afgegeven. de ergste gevallen valt het dier Daarom moesten we nu weer conditioneren zich de insuline training onze hoofddierver- mogelijkheid te geven om De manier om een volwassen flauw en gaat dood. een stap terug gaan zodat in de spier te laten spuiten. zorger Klaus Meyer meestal weer tot rust te komen en drilmannetje insuline te spui- Het vouwen van huid aan het Sumbo in het vervolg positief Ook nu reageerde hij in eerste aanwezig was om ons regel- soms ook om een nieuwe ten, was om dit in de spieren been trainden we al een tijdje bekrachtigd blijft. Maar nu instantie hevig op de naald en matig te controleren. Vele target te halen. Daarna werd te spuiten want het is toch en hij liet het zich ook welge- kreeg hij voor al bekende wij namen de beslissing deze handelingen die iedere verzor- de training voortgezet en een groot risico om de huid te vallen, de neus inmiddels met oefeningen, ook al zijn ze per- trainingssessie vanaf 3 maart ger iets verschillend uitvoert iedere keer werd het positief vouwen. De dril hoort immers het commando Fest! aan de fect uitgevoerd, slechts weinig door nog slechts één verzor- kunnen op deze manier op beëindigd. tot de categorie bijzonder target. Tegelijkertijd oefenden beloning en op deze manier ger te laten doen. Bij een elkaar afgestemd worden. De De insuline die wij wilden gevaarlijk. Het hormoon in de we sinds 2 februari 2005 met kwamen we weer stapje voor dergelijke onaangename oefe- taak van de coördinator is erg gebruiken is uit de humane spier spuiten is makkelijker hem om de naald aan het stapje bij de oefening met de ning is het zinvoller dit door belangrijk want tijdens de geneeskunde afkomstig en het maar er bestaat een risico onderbeen te zetten. naald. slechts een trainer te laten

18 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 19 - Daarna proberen we nog nenpop met zijn neus vast veau constanter te houden. Het lijkt niet te geloven hoe het commando Go on waar- tegen de target gedrukt. Inmiddels krijgt hij dagelijks zijn toestand door de insuline na Sumbo weer op de plank - Nu wordt deze laatste 22 eenheden in het spierweef- en het aangepaste dieet is gaat zitten en wij een vouw oefening afgefloten. Hij sel wat hij goed verdraagt. verbeterd. Hij is erg actief en van de huid (meestal zijn krijgt zijn beloning en Hoewel volgens het bedrijf wij kunnen ons nauwelijks been) kunnen maken zodat tenslotte nog een portie Aventis de insuline in het voorstellen hoe hij er een paar deze oefening niet helemaal gekookte kip. spierweefsel kan kristalliseren maanden geleden nog uit zag. wordt vergeten. - Sinds kort proberen we en wij geen voedselafhankelijk Hij is duidelijk weer zwaarder - Tenslotte nemen wij nog Sumbo te leren zijn voet en snel werkend insuline geworden en maakt ook weer een urinemonster. Daarbij door de tralies te steken toedienen zijn Sumbo’s deel uit van het groepsleven. gaan we op een door ons zodat we later bloed van glucosewaarden weliswaar Inmiddels zijn alle drie gekozen plek direct tegen de hem kunnen nemen. wisselvallig maar tot accepta- vrouwtjes bronstig geweest en tralies staan (deze plek mag Daardoor zou het mogelijk bele waarden terug gebracht hij heeft ze hopelijk succesvol dagelijks verschillen), gaan zijn om nauwkeurigere gedekt. Ook zijn uiterlijk op onze hurken zitten en glucosewaarden te ver- Sinds begin juni 2005 kan heeft zich positief ontwikkeld. geven het commando püsch krijgen. Sumbo zonder problemen Zowel zijn onderlip als zijn püsch. Vervolgens begint door vijf verschillende flanken en zijn achterste doen. De eerste training vond helemaal geconditioneerd en Sumbo op de grond te uri- Na verder overleg met de verzorgers getraind worden. zijn weer goed doorbloed ’s ochtends plaats en de twee- dus kunnen andere collega’s neren. In het begin was het diabetoloog zijn wij begonnen Iedereen kan de hele proce- en stralen weer in de volle de rond 14:00 uur maar uiter- hem ook sinds begin april natuurlijk puur toeval en wij Sumbo twee keer per dag te dure zonder de hulp van een kleuren. lijk rond 16:30 uur. Op deze 2005 insuline inspuiten. hebben zolang gewacht spuiten om het insulineni- tweede verzorger uitvoeren. manier hadden wij nog vol- totdat hij moest urineren en doende tijd om Sumbo te kun- Sinds medio mei beheerst hij gaven dan het commando nen observeren voor het geval een nieuwe oefening. Hij gaat en een lange fluittoon. dat wij erin slaagden om hem andersom op de plank zitten – Sumbo wordt vervolgens twee eenheden insuline te zodat we hem ook in zijn weer naar de plank geleid, spuiten. Wij konden zo zien rechter been kunnen spuiten. we steken de target in een hoe hij op het hormoon in Dit lukt zo goed dat we hem speciale stellage vast en het spierweefsel zou reageren. afwisselend in het linker en geven een nieuw commando In het begin werd hij weer het rechter been spuiten. Fest. Dat betekent voor hem agressief als de naald dichter- dat hij zijn neus vast aan de bij kwam. Hij wilde de target Een normale training verloopt target moet drukken. Op naar de kooi trekken, probeer- inmiddels volgens onder- deze manier kunnen wij de mij te pakken of stopte staand schema : rustig met een urinestick gefrustreerd de training. - Eerst wordt Sumbo met de door de urineplas gaan en Langzaam lukte het ons om target tegen de tralies heen zo een monster nemen hem weer door consequente en weer geleid zodat de zonder dat er een tweede positieve bekrachtiging aan training hem niet verveelt. verzorger aanwezig moet de naald te laten wennen. Na - Daarop volgt het commando zijn. Bij deze oefening twee weken van continue en Sumbo Platz en hij gaat op ‘smokkelt’ hij graag en pro- intensief werken (ik kwam de plank zitten, raakt met beert steeds te kijken wat met de naald steeds dichter- zijn neus de target aan en we achter zijn rug aan het bij), liet hij zich door mij in wij kunnen hem in het doen zijn. Maar zodra hij het onderbeen prikken. Een desbetreffende onderbeen weer onze volle aandacht week later was hij daarop spuiten. krijgt zit hij als een porselei-

20 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 21 Koen Brouwer EAZA-directeur vertrekt binnen EAZA hebben we natuurlijk ook te maken naar de Spaanse zon met Oost- en Zuid- Europa waar het niveau soms wat lager ligt. Al is hier de laatste jaren wel veel veranderd, er moet nog steeds veel werk verzet door: Bas Martens worden. Er zijn nog steeds EAZA- tuinen in Oost- maar ook in West-Europa die de kwaliteit waar Redactie De Harpij EAZA voor staat nog niet hebben. Maar dat zijn dan wel tuinen die in ieder geval de intentie heb- ben, en dat vind ik erg belangrijk, om op het einde van de rit dat niveau wel te halen. Het zijn dan Het zal de meeste lezers niet ontgaan zijn dat er op het EAZA-kantoor in Amsterdam een belangrijke vaak tuinen die de middelen, de tijd en het geld personeelswisseling heeft plaatsgevonden. Koen Brouwer vertrekt als directeur van EAZA om directeur te niet hebben om snel veel vooruitgang te boeken, maar die we door ze binnen EAZA te halen wel de worden van een nieuw te bouwen dierentuin in Valencia. reikende hand hebben geboden om toch informatie We plaatsten al eens eerder een interview met hem, in Harpij 2 1999, maar zijn vertrek is voor de en dieren uit te wisselen. Als ik dan bijvoorbeeld kijk naar Tsjechië, daar hebben de dierentuinen de redactie reden genoeg om hem op een van zijn laatste werkdagen voor EAZA toch nog eens lastig te vallen. laatste tien jaar echt een wereldprestatie geleverd.

> Maar niet al die tuinen zullen een wereld- > Je staat op het punt te vertrekken als voor rode ibissen in de llanos van Venezuela prestatie kunnen leveren. Worden deze directeur maar hoe is je loopbaan begonnen? plaatste. Bij terugkomst in Nederland zat mijn herkeurd of blijven ze gewoon lid? Ik ben geboren in Ontario, Canada uit Nederlandse studie erop en begon ik in Artis als soort van De meeste tuinen die nog niet aan EAZA-eisen vol- ouders, in een natuurrijke omgeving waar je trainee curator, een functie die toentertijd nog niet doen worden tijdelijk lid en als ze voldoende voor- nog volop kleine dieren tegen kwam. Daar is echt bestond. In die tijd was de NOD net opgericht uitgang boeken verkrijgen ze het permanente (full) mijn interesse in de natuur begonnen. Mijn eerste met Bert de Boer als directeur en die belde dat lidmaatschap. Sinds vijf jaar hebben we het systeem ervaring met dierentuinen was als kind in de hij iemand zocht voor drie maanden. Dat was in iemand in dienst moest hebben die zich full time waarbij alle nieuwe leden worden gekeurd voordat Toronto Riverdale Zoo, een vreselijke dierentuin februari 1989 en een van de dingen die ik moest bezighield met natuurbescherming. Dat is helaas ze toegelaten worden. Afhankelijk van de kwaliteit met nog volop tralies die inmiddels al lang gesloopt doen was de organisatie van het EEP congres in niet gelukt en zelfs nu, twaalf jaar later, zijn worden ze tijdelijk of volwaardig lid. Ben je is. Mijn ouders besloten later terug te keren naar Ouwehands. Een congres waar toentertijd nog er maar weinig dierentuinen in Europa die dit eenmaal volwaardig lid dan blijf je dat ook tenzij Nederland. maar amper 60 á 70 mensen kwamen. Maar de drie hebben.Toch hebben dierentuinen een enorme je dingen doet die echt niet kunnen binnen het Ik heb mijn laatste jaar lagere school nog in maanden werden een jaar en vervolgens twee jaar ontwikkeling doorgemaakt. Ze delen steeds meer gevoerde EAZA beleid. Nadeel van dit systeem is Nederland gevolgd en ben vervolgens na de en inmiddels zijn we zestien jaar verder. Toen Bert informatie, dieren krijgen steeds betere verblijven dat wanneer tuinen eenmaal volwaardig lid zijn, middelbare school biologie gaan studeren in de Boer in 1994 vertrok naar Apenheul werd ik en worden beter verzorgd. Dierentuinen zijn steeds ze ook weer kunnen afzakken naar een niveau dat Amsterdam. Een groot deel van de colleges werd in door het bestuur vam de NOD gevraagd om zijn meer verworden tot natuureducatiecentra. niet bij EAZA past. Het niveau van dierentuinen en die tijd nog in Artis gegeven dus dat was een mooie functie over te nemen. In 1995 werd ik vervolgens daarmee ook de niveau waarop EAZA de lat legt mogelijkheid om dagelijks in de dierentuin te zijn. gevraagd om ook directeur van EAZA te worden. > Zijn EAZA en de dierentuinwereld op het wordt steeds hoger. In Amerika hebben ze wat Ik bezocht in die tijd al veel dierentuinen en om niveau waar ze in 2006 zouden moeten zijn? dat betreft een beter systeem: daar worden dieren- wat meer praktische werkervaring op te doen heb > Wat staat je het meeste bij uit je periode als EAZA is wat dat betreft een gecompliceerde organi- tuinen iedere vijf jaar herkeurd. Ze worden op die ik een tijdje in de weekends gewerkt bij Stichting directeur? satie; het is natuurlijk geen landelijke organisatie manier verplicht om zich te blijven ontwikkelen. AAP als dierverzorger. Daarnaast werkte ik in die Dat is een lastige vraag aangezien er erg veel is maar bestrijkt 34 landen. Het is dan ook vrij moei- Waar in Europa tuinen soms bang lijken te zijn voor jaren als redactie- en bestuurslid van de Harpij. gebeurd de afgelopen jaren. Maar het voornaamste lijk om binnen EAZA één lijn te trekken op welk een keuring maken Amerikanen er vaak dankbaar Voor mijn studie heb ik een onderzoek gedaan naar is toch wel dat er binnen EAZA beter en breder niveau dierentuinen zouden moeten zijn. Binnen gebruik van. Het is er vrij normaal dat een keurings- het gedrag van rode ibissen, in eerste instantie in gecommuniceerd en samengewerkt wordt dan ooit de Nederlandse-NVD- tuinen ligt het niveau redelijk commissie door de directie wordt ingefluisterd wat Artis, en later in Vogelpark Walsrode. Daar kwam tevoren. Ik heb, toen ik in 1994 begon als directeur, gelijk, het zijn allemaal goede tuinen. Hetzelfde de zwakke punten van de tuin zijn. In de vorm van ik iemand tegen die me bij een onderzoeksproject eens gezegd dat binnen drie jaar iedere dierentuin geldt voor een groot deel van West-Europa, maar ‘vergeet niet te schrijven dat ons berenverblijf aan

22 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 23 Harry Schram (foto paul brams) vervanging toe is’, kunnen directies dit dan weer maar ook met velen die hier de afgelopen jaren Nieuwe EAZA-directeur gebruiken om de verantwoordelijke overheid of het gewerkt hebben en zijn uitgestreken over diverse komt uit België bestuur van de tuin onder druk te zetten. In Europa Nederlandse dierentuinen. De reden is meer dat we is er echter nog een groot aantal tuinen dat dit graag in een wat warmer land willen gaan wonen niet ziet zitten. Ik persoonlijk heb nooit begrepen en Spanje is een prachtig land met veel natuur. Er is In het vorige artikel kon u al lezen dat Koen Brouwer, wat er fout aan is om eens in de vijf á tien jaar een nog niet echt een dierentuincultuur in Spanje maar jarenlang directeur van NOD, NVD én EAZA per ’gratis’ consult te krijgen van collega’s die alleen er werkt wel een jonge enthousiaste generatie maar het beste met je voor hebben en die tot doel waarmee dit bereikt kan worden. Het is een land 1 oktober aan de slag gaat in het gloednieuwe hebben het niveau van de gezamenlijke tuinen en waar veel tropische dieren het vanwege het klimaat Bioparc in Valencia (Spanje). De functie van directeur de vereniging omhoog te tillen. veel beter doen in dierentuinen. Verder heeft Spanje een interessante inheemse fauna met NVD werd al ingevuld door Pim de Wit. In het kader > Hoe zie je de rol van de dierverzorger binnen bijvoorbeeld de Iberische lynx en de Iberische wolf. van de ‘ontvlechting’ van NVD en EAZA werd ook voor EAZA aangezien het nu meer een organisatie Diersoorten waar nog veel voor gedaan moet voor curatoren en directeuren is op wier worden om ze te behouden, een mooie taak voor de Europese dierentuinvereniging een nieuwe directeur bureaus ook meestal de informatie blijft liggen? de Spaanse dierentuinen in samenwerking met de gezocht. Na enig zoeken vond het EAZA Executive Dat is inderdaad vaak een probleem, en aan mij diverse andere clubs en autoriteiten. De dierentuin zal het ook niet liggen. We hebben het EAZA News van Valencia waar ik directeur word, is onderdeel Committee de geschikte persoon: sinds 1 juli is de waar iedereen lid van kan worden en we proberen van een vooruitstrevend bedrijf (Rain Forest Design) Belg Harry Schram (45) aangesteld en werkzaam op tuinen ook te motiveren om meerdere abonnemen- met een goede kijk op dierentuinen en natuur- ten te nemen en ze aan de dierverzorgers en ander bescherming. Ze zijn nu al een jaar aan het bouwen, het EAZA-kantoor in Amsterdam. personeel aan te bieden. Verder is er natuurlijk de en er moet nog zeker een jaar gebouwd worden. website waar steeds meer informatie op te vinden Ik begin in oktober om de organisatie op te zetten is al heb je daar het probleem van de members en mensen aan te nemen. Voldoende uitdaging dus. Harry Schram was niet onmiddellijk beroepsmatig ning, fokprogramma’s en natuurbehouds- (en area. Dit is ooit zo ontstaan om EAZA-leden een Ook denk ik dat het goed is voor EAZA dat er eens werkzaam in een dierentuin, maar heeft al wel in situ-) campagnes verder uitbreiden. We willen voordeel te geven boven niet-EAZA leden. De site iemand met een frisse kijk aan het roer komt te jaren een intensieve band met de dierentuin- ook doorgaan met het intensief screenen (en is echter wel zo ingericht dat men medewerkers staan, en ik wens mijn opvolger Harry Schram veel wereld. Op de leeftijd van 17 jaar werd hij gids waar nodig begeleiden) van kandidaat-leden. in verschillende niveaus toegang kan verschaffen. succes en wijsheid toe in de Antwerpse Zoo en Planckendael en als Maar daarnaast zal er meer aandacht besteed Maar de keuze wie welke toegang krijgt ligt bij communicatiewetenschapper deed hij aan de Vrije worden aan educatie en evaluatie van onze de directeur van de tuin. EAZA is wel opener > Heb je nog advies dat je aan je opvolger wil Universiteit Brussel onderzoek naar ‘publieks- boodschap (dus ook aan bezoekersonderzoek) en geworden met informatie verschaffen, maar helaas meegeven? begeleiding in dierentuinen’. moeten de Europese dierentuinen ook veel meer zijn er nog veel mensen die denken dat hoe meer Voornamelijk geduld hebben en geen wonderen te Bovendien maakt hij deel uit van de commissie het goede voorbeeld gaan geven inzake duurzaam- informatie ze voor zichzelf houden hoe machtiger verwachten wanneer je werkt met een dergelijke die de Belgische overheid adviseert rond heid en milieu.” ze zijn. Ik persoonlijk geloof meer in hoe meer dynamische grote groep landen en instituten. Het wetgeving en vergunningen voor dierentuinen. informatie je deelt hoe meer je wordt gerespec- enthousiast houden van die grote club met ruim Maar bovenal is hij een verwoed dierentuin- De 300 bij EAZA aangesloten dierentuinen en teerd en hoe meer je op den duur bereikt. duizend vrijwilligers die veel tijd investeren in bezoeker, met momenteel zo’n 650 tuinen aquaria bereiken samen elk jaar 125 miljoen EAZA, zorg dat die club met elkaar blijft werken en (waaronder 80 procent van de EAZA-leden) op gemotiveerde bezoekers. “We moeten die mensen > Directeur van EAZA lijkt binnen de Europese wees politiek slim. Mijn opvolger zal het niet altijd z’n ‘actief’. De laatste jaren was Harry Schram blijven boeien en motiveren tot een meer dierentuinwereld toch wel een beetje het even makkelijk krijgen. Ik ben met EAZA opge- coördinator van het EHA! (EcoHuis Antwerpen), duurzaam en milieuvriendelijk gedrag. Milieu- hoogst haalbare. Waarom ga je dan toch groeid maar mijn opvolger begint met een enorme een interactief milieu-educatief centrum. vervuiling en klimaatwijziging zijn nu al de ergens anders werken? groep mensen die verwachtingen hebben en zich belangrijkste bedreigingen voor de biodiversiteit – Als hoogst haalbare zie ik het niet en zo zit ik ook soms kritisch zullen uitlaten over de gang van Met een achtergrond in communicatie, publieks- met fokprogramma’s en natuurbehoudscampag- niet in elkaar. Het is gewoon een heel mooie en zaken. Maar ik heb altijd gezegd dat kritiek ook begeleiding en duurzaamheid worden meteen nes alleen halen we het niet : iedereen moet z’n boeiende baan en ik had het ook makkelijk tot mijn betekent dat mensen om EAZA geven. Kritiek moet ook enkele prioriteiten van de nieuwe EAZA- verantwoordelijkheid nemen.” pensioen kunnen volhouden. Ik heb hier met veel je positief zien; mensen geven het omdat ze in directeur duidelijk. Schram: “Uiteraard blijft plezier gewerkt, met de mensen die hier nu werken EAZA geloven en de organisatie willen verbeteren. EAZA de bestaande werking rond collectieplan-

24 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 25 Harpij-congres 2006 Safari en Zo(O)

THEMA Safari en Zo(o) Inschrijven PLAATS Safaripark Beekse Bergen U kunt zich tot 8 september inschrijven voor dit congres door middel van het bij deze Harpij gevoegde inschrijfformulier. DATUM woensdag 8 november 2006 De deelnamekosten bedragen: - voor alleen het dagprogramma: € 16,50 (waarvan € 1,00 beschikbaar wordt gesteld aan het Harpia fonds) INSCHRIJVEN tot 8 september 2006 - voor het dagprogramma + de avondmaaltijd: € 30,00 Dierentuinmedewerkers gaan voor Vanwege de maximale capaciteit, kunnen we net als voorgaande jaren, maximaal 200 deelnemers plaatsen. Ochtendprogramma Of u wel of niet wordt ingeloot is afhankelijk van de mate waarin u tot onze doelgroep behoort. Stichting Vanaf 09.30 uur kunt u zich aanmelden bij de inschrijfbalie. Na de ontvangst zal het officiële De Harpij organiseert haar congressen met als doel “het vergroten van de vakkennis en het stimuleren van ochtendprogramma om 10.15 uur van start gaan. Tijdens het ochtendprogramma zullen, onder de onderlinge contacten tussen dierentuinmedewerkers”. Dierentuinmedewerkers gaan derhalve voor, mits zij voorbehoud, onder andere de volgende lezingen gegeven worden: op tijd betaald hebben. Wij hopen dat dit alles u er niet van weerhoudt zich in te schrijven voor dit congres.

LET OP !! – Voortplantingsonderzoek bij neushoorns in gevangenschap Zoals ieder jaar wordt uw aanmelding pas definitief zodra wij uw aanmeldingsformulier en uw betaling Catherine Reid – Medewerkster IZW (Institute for Zoo and Wildlife Research in hebben ontvangen. Wij raden u daarom aan het deelnamegeld zo snel mogelijk over te maken. U ontvangt Berlijn) –over het voortplantingsonderzoek bij neushoorns in gevangenschap. van ons geen acceptgirokaart!

– Translocaties van Afrikaanse zoogdieren - antilopen in Zambia en Zwarte Neushoorns in Kwazulu Natal Frans Schepers – F. Schepers, Wereld Natuur Fonds, Internationaal Programma Manager Oost en Zuidelijk Afrika – Translocaties van Afrikaanse zoogdieren: over nut en noodzaak aan de hand van twee voorbeelden uit de praktijk.

– “Twee diersoorten op één kussen, slaapt daar de duivel tussen?” Inspiratie ? Marc Damen – Zootechnisch manager Zodiac Zoos – over gemengde verblijven in dierentuinen en safariparken.

– “Neushoorn wetenschap in de praktijk” Lars Versteege – Curator Safaripark Beekse Bergen – over de toepassingen van neushoornonderzoek in de praktijk. SCHRIJF EENS EEN ARTIKEL Middagprogramma Na de lunch gaat het middagprogramma van start. De middag zal onder andere gebruikt worden om op verschillende plaatsen ‘achter de schermen’ te kijken van Safaripark Beekse Bergen.

Na een korte middagpauze is het tijd voor de dierentuinmarkt. Daarna zal het dagprogramma officieel afgesloten worden en staat er voor de deelnemers aan het avondprogramma een heerlijk Oosters buffet klaar.

26 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 27 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Kuiken van een prairiehoen (foto christiaan luttenberg) naar Arnhem. Om de toe- safaripark: witte neushoorn leeftijd geëuthanaseerd. Uit komst van deze soort in Cerotatherium simum simum sectie bleek dat zijn nieren Europa iets meer veilig te Smoske, geboren in Beekse niet meer functioneerden. stellen was met name een Bergen, verhuisde naar Gelukkig had hij twee maan- mannetje erg welkom Beauval in Frankrijk en een den eerder nog wel kans Jambo! geweest, want de bok in jonge vrouwtjesgiraffe vertrok gezien om een van de vrouw- Dit woord uit het Swahili, dat Arnhem is de jongste niet naar Boras in Zweden. Uit tjes te dekken. De dekking ‘welkom’ betekent, geldt zeker meer. Het eerste jong is Dvur Kralové kwam een jonge door Colombo, die genetisch voor een aantal Afrikaanse echter een vrouwtje en doet witbaardgnoe Connochaetes erg belangrijk voor het fokpro- hoefdieren in Burgers’ Zoo. het prima. Verder zijn voor taurinus albojubatus de kleine gramma was, bleek succesvol Voor het eerst in de geschie- het eerst 1.1 basterdgemsbok- kudde aanvullen. geweest te zijn. Wijfje Radha denis van het park is een ken Hippotragus equinus gebo- schonk het levenslicht aan Kaaps hartebeest Alcelaphus ren. Bij de Thomson-gazellen Nog meer zoogdieren niet minder dan drie jongen, buselaphus caama geboren. Gazella thomsoni werden 3.2 Uit Overloon kwam een nieuw die op het moment van schrij- Deze soort maakt sinds vorig jongen geboren, waardoor de boomstekelvarken Erethizon ven inmiddels een maand oud jaar deel uit van de safari in kudde verder groeit naar 4.11 dorsatum. Helaas stierf dit zijn. Orang oetan Pongo p. Burgers’ Zoo. Op dat moment dieren. Bij de giraffen Giraffa dier onverwacht na een paar pygmaeus Sabatini kreeg een waren er slechts vijf vrouwtjes camelopardalis rothschildi zijn weken. Uit sectie bleek dat de zoon. Ze toont zich een voor- Nieuws uit bewoners in de broedmachine van deze soort in Europa aan- 1.1 jongen geboren. De Grant- stress van de introductie bij beeldige moeder. De introduc- de broedmachine gelegd, maar nooit met het wezig. Hannover en Burgers’ zebra’s Equus burchelli boehmi de al in Arnhem aanwezige tie van gorilla Gorilla g. gorilla Het komt nog maar zelden gewenste resultaat. Daarom hebben samen twee bokken wierpen 3.0 jongen en 2.0 man haar fataal geworden is. Nimba uit Barcelona in de voor dat eieren direct na het zijn de kuikens nu een dag uit de V.S. geïmporteerd. leeuw Panthera leo zagen het Er werd een vrouwelijke bestaande gorillagroep verliep leggen geraapt worden, om na het uitkomen bij de hen Drie vrouwtjes bleven in levenslicht. Er vonden twee bongo Tragelaphus euryceros boven verwachting snel en vervolgens in een broed- weggehaald om door de Hannover en twee kwamen grote transporten plaats in het isaaci geboren. Helaas werd inmiddels zijn de eerste machine te verdwijnen. Maar verzorgers grootgebracht te

Hartebeest met jong (foto burgers’ zoo) de vreugde overschaduwd paringen al waargenomen. soms kan het toch een uit- worden. Bij het rood sater- doordat het jong van Op basis van gedrag is al komst zijn als een broedende hoen Tragopan satyra begon vorig jaar geëuthanaseerd nauwelijks meer te zien wie vogel om wat voor reden dan de hen op haar twee eieren moest worden wegens een de nieuwkomer is. De laatste ook het nest in de steek laat, te broeden, maar omdat ze verdenking op tuberculose. tijger Panthera tigris sumatrae zoals de koningsgier waarvan al een tijd alleen zat was het Gelukkig bleek dit loos alarm verhuisde naar Le Pal in in een vorige Harpij melding wel duidelijk dat de eieren te zijn, waardoor de rest Frankrijk. Het verblijf krijgt gemaakt is. De prairiehoen- onbevrucht waren. In het van de kudde gespaard kon een andere bestemming. ders Tympanuchus cupido die verblijf ernaast zat een nieuw blijven. Uit Berlijn kwam een Uit Aschersleben kwam een die sinds 2003 in Arnhem jong koppel glansfazanten derde rode duiker Cephalophus mannelijke katfret Bassariscus worden gehouden, broeden Lophophorus impeyanus dat natalensis. Deze keer een astutus, in de hoop een derde weliswaar zelf, maar nadat de de eieren door de hele ren vrouwtje. Samen met één van koppel te kunnen samen- kuikens uit het ei zijn legde. Daarom zijn die eieren de al aanwezige mannetjes is stellen. Tenslotte werden gekropen weet de hen niet onder het saterhoen geplaatst zij inmiddels in het bongo- 2.0 bosrendieren Rangifer meer wat ze moet doen en en die brengt nu keurig verblijf te zien. Sri Lanka tarandus fennicus en 3.2 laat haar kroost in de steek. twee door haar uitgebroede panter Panthera pardus kotiya gewone rendieren Rangifer Mede daardoor werden al eer- glansfazantjes groot. Als een Colombo werd op 21-jarige tarandus geboren. der eieren van deze prairie- koppel een keer een jong zelf

28 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 29 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Prairiehoen (foto christiaan luttenberg) de vorige Harpij. Nu ze er Filippijnenhal was ook een eenmaal zijn, lijkt het ze niet primeur. Daar is namelijk snel genoeg te gaan. De die- voor het eerst een schama- rentuin van Frankfurt, waar lijster Copsychus malabaricus deze soort al langer wordt uitgevlogen. Sinds 1990 zijn gehouden en in het verleden Primeurs in Avifauna voorspoedig op en zal weldra er eigenlijk altijd wel schama- ook gekweekt is, vertelde dat Het voorjaar bracht de ver- uitvliegen zodat hij ook voor lijsters in Avifauna aanwezig ze hier in de wintermaanden zorgers in Avifauna enkele de bezoekers goed zichtbaar geweest, maar het is nooit zouden gaan broeden. Dit zie onverwachte verrassingen. is. De oplettende bezoeker gelukt een goed kweekstel op je wel vaker bij Australische Sommige soorten hadden kan het jong ook nu al op het te zetten. Een tijd lang heeft soorten zoals de zwarte zwaan in het vogelpark nog nooit nest zien zitten. er een man alleen gezeten, Cygnus atratus omdat het jongen gekregen of groot- Witbuikcaiques Pionites omdat er geen geschikt broedseizoen in hun natuur- gebracht. Een paar echte leucogaster, een kleine pape- vrouwtje voor hem werd lijke leefgebied dan begint. De primeurs in Alphen aan den gaaiachtige die in dierentui- gevonden. In 2004 kwamen Arnhemse vogels trokken zich Rijn dus. Vorig jaar is vanuit nen een zeldzame verschij- van Diergaarde Blijdorp en hier echter niets van aan en een Franse dierentuin een ning is, zijn al sinds 1993 in van een particuliere kweker eind april zaten er twee kop- paartje zilverwangneushoorn- Avifauna te zien. Ook bij nieuwe vogels en is er een pels te broeden. Het resultaat vogels Bycanistes brevis aan- deze soort zijn nooit jongen goed paar opgezet. In 2005 is dat er nu twee jonge gekomen en al vroeg dit jaar geboren. Geheel onverwacht maakten ze het eerst een aalscholvers zijn uitgevlogen namen de verzorgers broed- zijn er nu toch twee jongen nestje en zijn er ook jongen en er inmiddels alweer op gedrag waar. Het vrouwtje bij een stel dat dus al meer uitgekomen, die helaas niet drie legsels gebroed wordt. werd ingemetseld in haar dan dertien jaar in Avifauna is. zijn grootgebracht. Dit voor- Een onverwacht snel succes! nestblok en begin juni zijn er Voorlopig zitten de jongen jaar was het paar wel succes- In Burgers’ Bush zetten twee twee jongen geboren. nog veilig in het nestblok, vol in het grootbrengen van nieuwe koppels zwartkop- Bezoekers kunnen de jonge maar het duurt niet lang meer een jong en na geslachts- pitta’s Pitta sordida muelleri vogels nog niet zien, maar wel voordat deze zullen uitvliegen. bepaling bleek het om een de traditie voort door allebei is te horen hoe ze bedelen om In de tropische Martinushal mannetje te gaan. Momenteel al met hun tweede legsel voer. Ook bij de violettoerako’s zit sinds 1999 ook een stel zijn de oudervogels weer te beginnen. De roodkuif- Musophaga violacea is in juni goudkopfiskalen Laniarius druk aan het nestelen, dus toerako’s Tauraco erythrolophus een jong geboren. Ondanks barbarus samen, dat tot vorig misschien valt er nog meer brachten voor het eerst een dat deze soort al meerdere jaar eigenlijk nooit iets van te verwachten dit jaar. legsel groot in de Bush, jaren in de collectie van broedgedrag vertoonde. Vorig terwijl bij het koppel op de Avifauna aanwezig is, is het jaar waren er voor het eerst Overige geboortes groot heeft gebracht, is de Pinonduiven Ducula pinon vogelafdeling opnieuw twee nooit gelukt hier jongen van eieren en werden er ook Naast bovengenoemde broed- kans groot dat ze het jaar brengen dit jaar zelf hun jongen uitvlogen. Ook bij te krijgen. Wel werden af en twee jongen geboren. Helaas resultaten zorgden nog meer erop hetzelfde doen. Daarvan tweede jong groot. de vale gieren Gyps fulvus, toe eieren gelegd. In 2004 is kregen de onervaren ouder- soorten voor jongen dit voor- lopen in Burgers’ Zoo nu drie “Als ze komen vliegen, zijn ze de Europese zeearenden daarom besloten om met twee vogels het toen niet voor jaar. Het meest verassende mooie voorbeelden rond: de sneller” was de titel van het Haliaeetus albicilla en de nieuwe paartjes te beginnen. elkaar de jongen groot te was wel dat het stel ‘lesbische’ hyacinthara’s Anodorhynchus artikel over de Australische jufferkraanvogels Antropoides Het resultaat daarvan is dat brengen. Dit jaar is het geluk- Europese ooievaars Ciconia hyacinthinus, hoornraven dwergaalscholvers Phala- virgo zitten steeds twee jongen één van deze paartjes nu een kig wel gelukt en op 26 juni c. ciconia, geheel onverwacht Bucorvus abyssinicus en de crocorax m. melanoleucos in inmiddels goed in de veren. jong heeft. Het jong groeit is het jong uitgevlogen. In de een jong heeft gekregen. Een

30 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 31 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Cereopsisgans (foto peggy van den broek) Bankivahoenders Gallus g. zwarthalszwaan Cygnus superbus, Ouwehand 1.0 jaar van haar leven bezig met gallus meerdere kuikens rond. melanocoryphus, uit Epe zwarte zwaan Cygnus atratus, het bestuderen van neus- Ook de duiven in de fazante- een 0.1 Edward fazant Blijdorp 2.4 rode ibis hoornvogels in Thailand en rie doen het goed, want bij Lophura edwardsi en uit Eudocimus ruber, Emmen zij is dan ook een autoriteit twee stellen Guineaduiven Plzen 0.1 hoendergans een kleine Canadese gans op het gebied van neushoorn- Columba guinea zijn jong Cereopsis novaehollandiae. Om Branta canadensis minima vogels. Momenteel is ze nummer drie en vier reeds de groep Humboldtpinguïns en Dierenrijk Europa een teamleider van de Hornbill uitgevlogen. Ook de twee Spheniscus humboldti uit te knobbelzwaan Cygnus olor. Research Foundation. Voor stellen kuifduiven Ocyphaps breiden kwamen er uit het Attica Zoo in Athene ontving een vogelpark als Avifauna, lophotes hebben samen al aquarium van Lissabon nog 0.0.4 zwarte zwanen en een waar het houden en kweken voor meer dan zeven jongen 1.2 bij. 1.0 zilverwangneushoornvogel. van neushoornvogels een van gezorgd. In het Azië-gedeelte Ook gingen enkele vogels de specialismes is, was het achter in het park hebben vanuit Avifauna naar andere Pilai Poonswad dan ook een hele eer om haar de Papoea-jaarvogels Aceros parken. In Nederland ontving Professor Pilai Poonswad van afgelopen mei een week te plicatus en de kroonduiven Beekse Bergen 2.2 driekleur- de Mahidol University in gast te hebben. Vanwege haar Goura victoria een jong. glansspreeuwen Spreo Bangkok is al meer dan dertig onderzoeksactiviteiten wilde

De roodsnavelkitta’s Urocissa Zilverwangneushoornvogel (foto rolf veenhuizen) ze een week onderzoek ver- erythrorhyncha hebben richten in Naturalis en voor momenteel meerdere jongen, Avifauna was het niet meer wilde ooievaarman die gere- hebben het nu druk met het maar aangezien de verzorgers dan logisch haar trip naar geld bij deze dames in het grootbrengen van het tweede het nest niet willen storen Holland te regelen en te bege- verblijf neerstreek en een broedsel van dit jaar. Weer door nestcontrole blijft het leiden. Uiteraard is er van de hapje mee at, deed dus meer zijn beide eieren succesvol een verrassing hoeveel jongen gelegenheid gebruik gemaakt dan alleen maar mee-eten. In uitgekomen. Elders in de uiteindelijk zullen uitvliegen. en heeft ze op 23 mei een de Cubavolière zijn inmiddels tropische hal werden nog lezing gehouden in Avifauna ook de eerste vogels geboren. geboren: 2 Kongopauwen Verhuizingen met als onderwerp ‘Research Een stelletje zwartnekstelt- Afropavo congensis, 2.1 Nadat meerdere vogels waren and Conservation of Hornbills kluten Himantopus mexicanus vorkstaartscharrelaar Coracias overgenomen van Vogelpark in Thailand’. Ongeveer vijftig brengt momenteel vier caudata, 2 blauwoorglans- Metelen in Duitsland, dat belangstellenden hebben de kuikens groot en de ouders spreeuwen Lamprotornis momenteel geheel wordt avond bijgewoond en iedereen zijn zo fel dat ze zelfs de chloropterus en 3 masker- gerenoveerd en omgetoverd was het er na afloop over eens flamingo’s te lijf gaan als ze te plevieren Vanellus miles. In tot Abenteuer Zoo, zijn er dat het een zeer interessante dicht bij hun jongen komen. de fazanterie hebben ook de nu weer enkele vogels avond was. Ook werden die In de Filippijnenhal kwamen nodige geboortes plaatsgevon- overgenomen. Zo kwamen avond nog diverse neushoorn- nog eens twee manenduiven den en daardoor lopen er nu 1.1 maraboe Leptoptilos vogel-hebbedingetjes Caloenas nicobarica groot en momenteel bij de goudfazan- crumeniferus, dertien kluten verkocht, zoals T-shirts. Deze ook bij de dolksteekduiven ten Chrysolophus pictus, de Recurvirostra avosetta, verkoop bracht meer dan Gallicolumba luzonica liggen Temmincks saterhoenders 1 langteenkieviet Vanellus 250 euro op voor de Hornbill momenteel twee jongen in het Tragopan temmincki, de grijze crassirostris en 1.2 masker- Research Foundation, wat nest. De Palawan-pauwfazan- pauwfazanten Polyplectron plevieren vanuit Metelen. voor Pilai zelf natuurlijk weer ten Polyplectron emphanum bicalcaratum en de Uit Ouwehand kwam 1.0 een leuke opsteker was.

32 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 33 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Atlasvlinder-ups (foto emmen zoo/rob doolaard) Prairiehonden verkassen ren verliep zonder problemen. tien dieren. Hoofd van de De prairiehonden Cynomys Inmiddels zijn de ijverige groep is de uit Barcelona aan- ludovicianus hebben hun dieren alweer druk bezig een gekomen Makumbi. Het is de nieuwe onderkomen, met uit- nieuw ondergronds gangen- bedoeling dat hij de stamvader zicht op het Wilde Westen, in stelsel te graven. wordt van een nieuwe genera- gebruik genomen. Veel sneller tie colobus-apen in Emmen. Wilde Westen dan verwacht zijn de knaag- Bejaarde moeder Het Wilde Westen heeft er dieren opgegraven uit hun De bejaarde colobus-aap Olifantennieuws een aantal nieuwe bewoners oude verblijf. De bestaande Mount Kenya Colobus guereza Op 23 mei is Aziatisch bij. De Amerikaanse elanden kolonie van 47 dieren, waar- heeft onlangs haar veertiende olifantje Elephas maximus Alces alces americanus bevielen van maar liefst twaalf jongen, baby ter wereld gebracht. Unt Bwe geboren. De naam van drie jongen. Als eerste kreeg in het nieuwe verblijf Moeder en kind maken het is Birmaans en betekent: werd een tweeling geboren gezelschap van twintig goed. Hoewel de moeder, ‘onverwacht maar toch blij’. waarna de tweede moeder prairiehonden afkomstig uit genoemd naar een Afrikaans Het kalfje is een mannetje en al snel volgde met het derde Banham Zoo in Engeland. wildreservaat, met haar dankt zijn naam aan het feit hertje, geboren. Het verblijf op een (ander) veilig plekje jong. In de nacht van 18 op Het was spannend voor de twintig jaar al behoorlijk dat het lange tijd niet duide- van de poedoes bevindt zich op neer te leggen. Ook besteden 19 mei is bosbizon Na-Ta verzorgers of beide ‘nationa- op leeftijd is, blaken beide lijk was of zijn moeder Swe locatie Es. Daar is de kleine ze veel tijd aan ravotten met Bison bison athabascae beval- liteiten’ het wel goed met apen van gezondheid. Bij het San Thay drachtig was. Er poedoe, een mannetje, met de bijzonder speelse jonkies. len van een gezond kalf. De elkaar zouden kunnen vinden. verzorgen van de baby krijgt waren namelijk geen paringen zijn vader en moeder te zien. De familiegroep bestaat verzorgers, die de bevalling Eerst hadden de dieren maar moeder veel hulp van haar waargenomen. Bovendien Dankzij het mooie weer kon inmiddels uit acht dieren. zagen aankomen, hebben de weinig aandacht voor elkaar. twee dochters. Die dragen de was zij eerder al eens schijn- de pasgeborene meteen in twee andere bizons op stal Ze hadden het veel te druk kleine het grootste deel van de zwanger geweest. Op zaterdag het buitenverblijf. Bezoekers Monsterrupsen gezet zodat Na-Ta buiten in met rondrennen door het tijd en brengen hem bij moe- 20 mei is het feit gevierd dat kunnen de kleine poedoe daar In de vlindertuin zijn momen- alle rust haar baby ter wereld uitgebreide, nog onbekende der als hij al piepend aangeeft olifant Annabel precies veertig wel zien, maar het kost wat teel supergrote rupsen te zien. kon brengen. Voorlopig gebied. De ontmoeting tussen dat hij wil drinken. De groep jaar bewoonster is van het moeite hem op te sporen. Het zijn de rupsen van de blijven de bizons en elanden Engelse en Nederlandse die- colobus-apen bestaat nu uit park. Om dit te vieren kreeg Het diertje is namelijk niet Atlasvlinder Attacus atlas, een apart van elkaar lopen. Prairiehondje (foto emmen zoo/rob doolaard) de kudde veertig appeltaarten hoger dan vijftien centimeter. nachtvlinder die een vleugel- van een bakker gedoneerd. Op de rug zit een wit stippen- spanwijdte van maar liefst Nieuw geopend Annabel kwam als tweejarig patroon. Door die stippen dertig centimeter kan halen. Boven het Wilde Westen is olifantje naar Emmen en is vallen ze niet op als ze zich De rupsen die zo’n tien centi- inmiddels de laatste hand nu één van de toonaangeven- in het hoge gras verstoppen. meter lang en twee centimeter gelegd aan een lange wandel- de olifanten in de grote dik kunnen worden, doen brug. De dieren en hun ver- kudde. Ze is duidelijk herken- Jonge dwergmangoesten zich in de vlindertuin zelf blijf zijn nu ook van bovenaf baar aan haar lichtgekleurde In het Afrikahuis zijn twee tegoed aan het blad van een te zien. Halverwege de brug is kop en slurf. Annabel is het jonge dwergmangoesten Oreopanax-struik. Na een paar een verblijf voor raven en oudste dier in Dierenpark Helogale parvula te bewonde- maanden maken de rupsen Laplanduilen Strix nebulosa Emmen. ren. De kleintjes zijn op een cocon en verpoppen zich. lapponica gerealiseerd, waar 8 april geboren. De volwassen Vervolgens duurt het nog een de bezoekers doorheen lopen. Poedoe geboren dieren zorgen met zijn allen paar maanden voordat ze Hier is inmiddels een koppel Op 9 mei is een poedoe Pudu voor de baby’s. Vaak nemen daaruit tevoorschijn komen raven te zien. pudu, een Chileens dwerg- ze een jong in de bek om het als vlinder.

34 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 35 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Vanuit Avintis kwam 0.0.2 leden aan de gevolgen van 1.1 rendieren Rangifer Iberische wolven Canis lupus kerkuil Tyto alba. Deze dieren clostridium. Op 9 mei kwam tarandus ter wereld. Helaas signatus gearrriveerd. Bij de zijn losgelaten in de Europa- 1.0 giraffe Giraffa camelopar- is 0.1 een dag later overleden. lynxen Lynx lynx zijn 0.2 volière maar hebben helaas dalis rothschildi ter wereld. Dit was nog niet alles, want dieren geboren. Gelukkig rea- 0.0.4 Europese tortelduiven Dit gebeurde behoorlijk het was ook de dag waarop geerde de kater niet agressief, Streptopelia turtur opgegeten. onverwacht, aangezien de verzorgers voor het eerst waardoor de dieren gewoon Helaas heeft de categorie Daarna gingen ze naar het GaiaPark geen man heeft! rumoer hoorden in het nest bij elkaar konden blijven. Veel jongen ‘ongedierte’ GaiaPark gevon- vogelhuis. Als laatste zijn Zij moet dus nog in Barcelona van de rode eekhoorns Sciurus Er werd een flink aantal den en ervoor gezorgd dat een er vanuit Apenheul nog gedekt zijn. In eerste instantie vulgaris. Na een paar weken Apen jongen geboren in Mierlo, flink aantal dieren is verdwe- 2.1 chaco chacalaca’s Ortalis leken er wat problemen blijken er 0.0.3 jongen te zijn. Na maanden van zorgen en waaronder een nest van 1.3 nen. Zoals de gehele popula- canicollis bijgekomen. Daarvan waardoor het kalf niet goed stress, voor zowel verzorgers Europese wolven Canis lupus tie siezels Spermophilus citellus is een koppel in de buitenkooi kon staan, maar na het dragen Roofdieren als dier, is besloten het leven lupus. De jongen werden en een van de hoppen Upupa van de doodshoofdaapjes van 'steunkousen' voor een Na een tijdelijke leegstand van van mangabey Lophocebus albi- 63 dagen na de introductie epops. Naar aanleiding van geplaatst en het overige aantal dagen was dit probleem het wolvenverblijf, waardoor gena aterrimus Jim te beëindi- van de reu geboren. Andere deze laatste verdwijning is mannetje in de grote volière. opgelost. Inmiddels loopt de de medewerkers mooi de gen. Uit sectie is gebleken dat geboortes waren 1.0 rode de andere verhuisd naar het Natuurlijk zijn er ook vogels kleine op de savanne. Op tijd hadden het gebied aan te dit het beste was voor het dier. vos Vulpes vulpes, 2.3 wilde vogelhuis. Het is niet hele- bijgekomen door kweek. dezelfde dag kwamen ook planten, zijn inmiddels 2.0 Veel vrolijk nieuws is te mel- zwijnen Sus scrofa, 1.1 maal duidelijk welk inheems Dit gebeurde bij de Europese den bij de doodshoofdaapjes Gorilla Shanga (foto tjerk ter meulen) (1.0 DNS) rendier Rangifer roofdier in GaiaPark heeft tortelduiven. De jongen Saimiri boliviensis boliviensis. tarandus, 0.0.1 zeehond huisgehouden. worden door de ouders zelf Daar zijn inmiddels 0.0.11 Phoca vitulina, 0.2 grootgebracht. In de broed- dieren geboren. Helaas zijn er Alpensteenbokken en 1.1 Vogels machine zijn inmiddels ook 1.1 dieren geëuthanaseerd. damherten Dama dama. In de grote volière zijn een 0.0.2 roodhalsganzen Branta 0.1 vanwege een hoop ouder- Ook kroop er voor het eerst rode ibis Eudocimus ruber, een ruficollis uit het ei gekropen. domskwalen en 1.0 vanwege een zwarte wouw Milvus groene oropendola Psarocolius een dubbele botbreuk in zijn migrans uit het ei. Ook kwam viridis en een blauwkeelguan Hoefdieren onderbeen. Bij de witschou- er nog een aantal dieren Pipile cumanensis gestorven Uit Berlijn kwamen 0.2 dercapucijnerapen Cebus apella naar Dierenrijk Europa. 1.1 aan een luchtweginfectie. grote koedoes Tragelaphus zijn 0.0.2 dieren geboren, wat Europese otters Lutra lutra In dezelfde volière zijn er strepsiceros, die inmiddels voor de groep natuurlijk een kwamen van Stichting AAP, nog 2.0 roodschoudertaling geïntroduceerd zijn bij de leuke verrijking is. 0.1 eland Alces alces alces Callonetta leucophrys bijge- al aanwezige 1.1. Vanuit Dan zijn er ook nog ‘nieuwe’ kwam uit Bern, 0.4 komen vanuit voormalig Hannover kwam zelfs een apen binnengekomen. Alpensteenbokken kwamen Vogelpark Metelen. Vanuit voor GaiaPark nieuwe soort. Vanuit Artis kwamen er 0.5 uit Kolmarden, 0.1 rendier dit park kwamen ook 0.0.7 Het betreft hier Kirk’s dikdiks roodbuiktamarins Saguinus kwam uit Aalborg en 0.1 helmparelhoenders Numida Madoqua kirki. Helaas is er labiatus en vanuit Kopen- knobbelzwaan kwam uit meleagris en 0.0.2 gier- 1.0 geëuthanaseerd nadat was hagen kwam 1.0 leeuwaap Avifauna. 0.2 Dassen Meles parelhoenders Acryllium geconstateerd dat het pootje Leontopithecus rosalia om meles, die vorig jaar in vulturinum. Deze soorten gebroken was. De dierenarts het eenzame mannetje te Dierenrijk Europa geboren zullen respectievelijk bij de kon helaas niets aan deze vergezellen. werden zijn vertrokken naar savanne en de palmgieren te breuk doen. 0.1 Bongo Tenslotte kwam 0.1 gorilla Dortmund. zien zijn. Tragelaphus eurycerus is over- Gorilla g. gorilla vanuit Berlijn.

36 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 37 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Berberaap (foto rolf veenhuizen) Zij is daar met de hand Geboren opgevoed. Inmiddels is zij De eerste Berberaap in het geïntroduceerd in het groepje nieuwe gebied is geboren op in Kerkrade. Daar gaat het 24 juni en bij de bonobo’s niet slecht. Pan paniscus werd Liboso voor het eerst moeder. Ook Knaagdieren bij de langoeren is een baby Op 18 april kwamen 14 Nieuw in Apenheul…. geboren, wat de groep weer Europese hamsters vanuit ...is een reuzenmiereneter op tien dieren brengt. Verder Rotterdam naar Kerkrade. Myrmecophaga tridactyla! Deze kregen de Chileense poedoes Tot nog toe zijn er al 37.17 12-jarige man, afkomstig uit een jong en zijn vier neus- hamsters uitgezet in het Zürich, is sinds half juni te beertjes geboren, wat het Limburgse land en er zullen zien in een afgezet gebied bij totaal in de groep op acht er nog 11.9 uitgezet gaan het Apenboompad. De doods- brengt. worden. De fok is ook goed hoofdapen en springtamarins op gang gekomen. Er zijn die in hetzelfde gebied vrij Vertrokken inmiddels dertien nesten lopen, reageerden met opge- Een mannelijke Javaanse geboren, waarvan er al zeven wonden geluiden. De mieren- langoer vertrok naar van de moeder gescheiden eter trok zich hier niets van Antwerpen en zijn zusje zijn met een totaal van 51 aan en zocht rustig een plek ging naar Athene. jongen. Ook is er nog een waar hij de dagen slapend De vrouwelijke tweeling primeur te melden: er is een kan doorbrengen. Ook de zwarte brulaap Alouatta nest van maar liefst 11 jongen kroonsifaka’s hebben nieuwe caraya verhuisde naar geteld! Dit is nog niet eerder buren. Zij gaan hun verblijf Gdansk, waar de introductie Doodshoofdapen ger. In de grote doodshoofd- regenwoud. De schilderingen, voorgekomen in gevangen- delen met een koppel bij het mannetje Mato heel Doodshoofdaapman Saimiri apengroep zijn in totaal handgrepen, vloer en alle schap. De 2.0 capybara’s bamboelemuren Hapalemur vlotjes verliep en de eerste boliviensis John Boy, sinds een achttien baby’s geboren en dieren zijn allemaal aan dit Hydrochaeris hydrochaeris die griseus alaotrensis afkomstig paringen inmiddels gezien jaar het fokmannetje in de ook hier is nog een vrouwtje thema aangepast. De dieren in GaiaPark verbleven, zijn uit Jersey. Tevens arriveerde zijn. De familie op Apenheul kleine doodshoofdapengroep, drachtig. Twee mannen- zijn door beeldhouwers uit vertrokken naar Poznan en de derde kroonsifaka-man uit werd in de tussentijd echter is terwijl hij op insecten aan groepen van drie en acht duurzaam geproduceerd Aventis. Daardoor kan nu Belfast. De twee op Apenheul alweer uitgebreid met een het jagen was op het eiland dieren verhuisden naar lindenhout gesneden en zijn goed worden gewerkt aan de reeds aanwezige mannen jong. Het oude koppel goud- van de witschoudercapucijner- respectievelijk Bischofswerda stuk voor stuk kunstwerkjes. introductie van de nieuwe zijn familie van hem. Helaas kopleeuwaapjes Leontopithecus apen terecht gekomen. De en Opole. De carrousel staat op het man. Bij de knagers zijn 0.0.4 is het niet gelukt om deze chrysomelas verhuisde naar dierverzorgers hebben hem nieuwe APCT-plein, vlakbij de bevers Castor canadensis ter drie mannen succesvol te Puntaverde en de overgeble- van het eiland gered maar Carrousel uitgang. Op het APCT-plein wereld gekomen. Helaas zijn introduceren. In het doods- ven zoon ontving een vrouw helaas waren de door de Sinds Pinksteren is Apenheul wil Apenheul in de toekomst er daar alweer 0.0.2 van over- hoofdaapjesbos lopen even- uit Barcelona om met haar capucijnerapen toegebrachte een attractie rijker: de allerlei leuke activiteiten leden. Uit Berlijn kwam een eens nieuwe bewoners. 2.6 een fokstel te vormen. Met verwondingen te ernstig om Amazonia Jungle Carrousel. ontwikkelen rondom natuur- mannelijke beverrat om de Wilde cavia’s uit het Duitse het overlijden van het laatste dit te overleven. Hij heeft wel Deze carrousel is speciaal behoud en de projecten in al 0.4 aanwezige dieren te Bielefeld hebben hun intrek pinché-aapje Saguinus oedipus voor drie nakomelingen in voor Apenheul gemaakt en de tropen van Apenheul en vergezellen. genomen in het voormalige is deze soort uit de Apenheul- dit groepje gezorgd en er zijn helemaal gethematiseerd met APCT, de Apenheul Primate chachalaca-huis. collectie verdwenen. nog een paar vrouwtjes zwan- elementen uit het Amazone Conservation Trust.

38 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 39 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Dierverzorgers paardjes Hippocampus ramulo- target-training van de haaien bizon moesten worden Zeeleeuwen op observatiecursus sus deel uit van de collectie uitgebreid. Voorheen kregen afgemaakt vanwege proble- Bij de Californische zeeleeu- Het zal velen bekend voor- van Blijdorp. Hopelijk worden de zwartpuntrifhaaien men met de leidstier. 1.0 wen zijn 1.2 dieren geboren. komen: de dierverzorgers met deze koudwater-zee- Carcharhinus limbatus en de bizon vertrok naar Monde Bijzonder daaraan is dat 0.1 kennen de dieren en hun paardjes net zulke goede Atlantische mensenhaaien Sauvage en 1.0 Kirk’s dik-dik de eerste drie weken aan de gedrag het beste, maar heb- fokresultaten behaald als met C. plumbeus samen op één ging naar Colchester. 0.2 fles moest omdat de moeder ben vaak geen tijd of kennis de warmwater-zeepaardjes. Op plaats voedsel. Door de zware Arabische oryx verhuisden ziek was en geen melk gaf. om dit goed en structureel te Nieuws uit het Oceanium 9 juni kwamen uit Vancouver concurrentie tussen beide naar Montpellier en 1.0 bongo Nadat de twee andere jongen rapporteren. Stagiaires heb- Vissenpost en Frankrijk drie spinkrabben soorten zijn er nu twee voer- naar Dublin. Bij de roofdieren geboren waren en de moeder ben de tijd om een onderzoek 47 Neerkijkers Selene vomer Maja squinado waarvan plaatsen aangewezen. zijn twee manoels en twee weer in een goede conditie op te zetten, maar voordat ze mochten in Blijdorp de één dier het heeft overleefd. roestkatten geboren. 1.0 was gekomen, had ze ineens de dieren en hun gedragingen quarantaine verlaten en Verder zijn de aquaria Zoogdieren Genetkat ging op hoge leeftijd weer moedergevoelens en goed kunnen herkennen zit uitgezet worden in de zoge- aangevuld met gorgonen 1.0 Kirk’s dik-dik en 2.0 bizon dood. Naar Amersfoort ver- nam haar jong terug. hun stageperiode erop. naamde ‘neerkijkerbak’ in het Eunicella verrucosa, zeesterren, zijn in Blijdorp geboren. 2.0 trok 1.0 gevlekte hyena. Apenheul heeft samen met Oceanium. Zij bewonen dit ijszeesterren en brokkelster- Zeeleeuw Toska aan de fles (foto mary vriens) het Van Hall instituut een aquarium samen met de vijf ren Asterias rubens, zeeappels, cursus ontwikkeld waarbij beerkreeften Scyllarides latus. heremietkreeften Pagurus dierverzorgers de beginselen De pas ontvangen bluestriped bernhardus, kever-, tulband- van observatiemethodes en grunts, hogfishes, varken- en turboslakken, blackeyed het rapporteren ervan leren. vissen, witte harders en de goby Corophopterus nicholsii, Het was aan de dierverzorgers zwarte tandbaars uit Florida, silverspotted sculpin Blepsias om met onderzoeksvoorstel- hebben hun plek gevonden cirrhosus, mosshead warbon- len te komen over wat ze in het koraalgebied en de net Chirolophis nugator, spot graag bij hun dieren goed mangrove. In het deep-reef- prawn Pandalus platyceros, een gerapporteerd zagen. Om dit aquarium zijn twaalf buisalen heel bijzonder aparte krab, alles professioneel aan te te zien. Het Oceanium heeft de turtle crab Cryptolithodes pakken is een softwarepakket een tros van sepia- en pijlinkt- sitchensis, bonte groenlingen van Noldus aangeschaft met viseieren ontvangen van een Oxylebias pictus, levend steen, bijbehorende handheld particulier. De kwallenkoepel cabezone Scorpaenichthys computers. Nu kunnen de is weer bevolkt. Bass Rock marmoratus en zeenaalden. dierverzorgers hun observaties wordt niet meer bewoond Ook dit jaar vierde Diergaarde hierin verwerken en ze worden door alleen vogels, maar ook Blijdorp de Wereld Oceaan daarbij ondersteund door een door veertig zeebaarzen. Een Dagen (3, 4, 5 en 8 juni) in aantal Van Hall stagiaires. Als aantal goudbrasems Sparus samenwerking met het alles naar wens verloopt hoopt aurata vergezelt de haringen. Wereld Natuur Fonds en Apenheul op den duur voor In het publiekslaboratorium Stichting de Noordzee. Er is vele soorten belangrijke hebben de bezoekers al extra aandacht geweest voor informatie voor verzorgers kunnen genieten van de kort- het leven onder water en te behouden en niet kwijt te snuitzeepaardjes Hippocampus voor het belang van de wereld- raken, wanneer een ervaren hippocampus, maar sinds kort oceanen voor het voortbestaan verzorger Apenheul verlaat. maken ook vier langsnuitzee- van de mens. Verder is de

40 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 41 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Sitatoenga (foto rolf veenhuizen) ouders geplaatst. Haar naam, caracara Phalcoboenus australis Josefien, heeft ze kregen naar voor de roofvogeldemonstra- aanleiding van de namen- tie. Verder kwamen nog 0.0.5 wedstrijd tijdens ‘Dreamnight kleine zilverreigers Egretta at the Zoo’. garzetta uit NaturZoo Rheine Sitatoenga’s in Duitsland, 1.0 Von der De groep sitatoenga’s is in Slingerapen Vogels Decken tok Tockus deckeni augustus vorig jaar uitgebreid Slingeraap Kitty die sinds In Beekse Bergen zijn op uit Olomouc, 2.2 driekleur- met een nieuwe 1.0 uit 1995 in Artis was, is over- verschillende plekken glansspreeuwen Spreo super- Hilvarenbeek. Deze heeft zijn leden op een leeftijd van nieuwe volières gebouwd en bus uit Avifauna, 0.0.2 roze vruchtbaarheid bewezen want ongeveer twintig jaar. Ze was inmiddels ook al bewoond. pelikanen Pelecanus onocrotalus op 3, 16 en 24 mei 2006 zijn een wildvang-vrouwtje. Na De meeste vogelsoorten zaten en 1.0 hoendergans Cereopsis 1.2 jongen geboren. De groep een lange medische weg bleek al achter de schermen voordat novaehollandiae uit Plzen en bestaat nu uit 2.7 dieren. In dat ze alle symptomen had deze volières gereed kwamen. een aantal mandarijneenden verband met de bouw van de van de ziekte van Crohn. Ook De mazen van één van de Aix galericulata uit Wroclaw. vlinderkas naast het verblijf één van haar dochters heeft volières bleken te groot voor Vanuit het Italiaanse Punta kunnen de dieren alleen in deze symptomen. Buffons toerako’s Tauraco Verde kwamen 4.5 Europese het weekend gebruik maken corythaix buffoni. Beide dieren flamingo’s. Zij zijn bij de al van hun buitenverblijf. Overig nieuws ontsnapten en helaas kon aanwezige twaalf dieren gezet. Miereneter Pjuskebusk die alleen het vrouwelijke dier Zij zullen binnenkort een Zeeleeuwen als vrouwtje voor Ramon naar door een verzorger worden nieuw verblijf vlakbij de Op 9 en 17 juni zijn er zee- Artis kwam, blijkt een man- gevangen. Er is ook een flink nieuwe mensapeneilanden leeuwen geboren. Het bleken netje te zijn. Naar Dierenpark aantal nieuwe vogelsoorten en neushoornvlakte gaan beide mannetjes te zijn. Voor Voor een jonge 1.0 is al een Op 14 april is er een margay Amersfoort zijn 0.1 struisvo- aan de collectie toegevoegd. bewonen. Verder zijn 0.0.2 verzorgers, pers en publiek plekje gevonden in Randers. geboren. Ook voor deze moe- gel en 0.4 algazellen vertrok- Van verschillende particulie- nandoes Rhea americana namen ze hun eerste zwem- Er is 0.1 witstaartstekelvarken der was dit het eerste jong. ken. 0.1 Hiervan overleed ren kwamen 1.1 Smid’s en vijf zwartvoetpinguïns les. Het gaat dus heel goed ingekomen om bij de 1.0 Het was een moeilijke geboor- een dag na aankomst en één plevieren Anitibyx armatus, Spheniscus demersus uit het ei met de groep, ondanks de geplaatst te worden die al te. Het jong kwam via een beviel een week later van haar 5.5 gele boomeenden gekropen. Van de laatste soort onrust die de dieren onder- enige tijd alleen zat. De 0.1 is stuitligging ter wereld en leek eerst jong. De Verreaux-oehoe Dendrocygna bicolor, overleden 2.0 volwassen vinden van de bouw van de nog in quarantaine maar ze dood te liggen in het buiten- Pompidou is op 40-jarige 5.5 witwangboomeenden dieren. Ook een mannelijke vlinderkas, vlakbij het bassin. zullen snel kennis met elkaar verblijf. Toen het er uitge- leeftijd plotseling overleden. Dendrocygna viduata en roodsnaveltok Tockus erythror- De 1.1 van 2005 verhuizen gaan maken. Ook bij de haald werd door de verzorgers Verder zijn nog geboren 0.1 2.2 blauwborstscharrelaars hynchus is overleden, net als na de zomer naar Slovenië. bruinbehaarde gordeldieren is bleek het nog te ademen. Na wisent, 0.0.6 ooievaars en Coracias cyanogaster. een mannelijke witruggier Hun aanstaande verzorgers een nieuw koppel gevormd. het terugplaatsen bij de moe- 0.0.1 Japanse makaak. Uit de dierentuinen van Gyps africanus. Het dier zat zijn al op bezoek geweest. Er kwam een 1.0 binnen uit der had deze er totaal geen Frankfurt en Gelsenkirchen in Beekse Bergen om deel te Praag en het klikt goed tussen aandacht voor en na een tijd kwamen 0.2 violet schild- gaan nemen aan de roofvogel- Kleine zoogdierenhuis de twee. Bij de neusberen is wikken en wegen is besloten toerako’s Musophaga violacea. demonstratie. Helaas ontsnap- Bij de kleinklauwotters zijn gezinsuitbreiding van 0.0.6. het jong met de fles groot te Uit het Engelse Colchester te het uit zijn volière voordat 2.2 jongen geboren. Het is het Het gaat goed met de jongen brengen. Het gaat nu goed. kwamen 0.1 hamerkop, waar- het getraind was. Het dier eerste nest van dit koppel dat en met moeder, voor wie dit Ze eet al vast voedsel en is door nu 2.2 dieren in Beekse werd door de verzorgers ongeveer een jaar in Artis is. het eerste nest is. naast het verblijf van haar Bergen zijn en 1.0 Falkland- enkele kilometers verder weer

42 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 43 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen gevonden. Diverse pogingen arctoides die in hetzelfde geboren (0.0.2 DNS). Een jongen vlak na de geboorte Afrikaanse hoefdieren pygargus phillipsi. Van dezelfde om het dier te vangen mis- verblijf gehuisvest is als de 11-jarige hinde werd geëutha- overleden. Het is bekend dat Bij de wrattenzwijnen werd soort zijn bovendien 1.2 lukten, waarop besloten werd lippenberen, is gegrepen door naseerd vanwege gezond- bij cheetahs één jong de melk- 0.1 geboren. Ook bij de jongen geboren. De spring- de gier te verdoven. Helaas één van deze dieren en heeft heidsproblemen. Een andere productie niet op gang kan Rothschild-giraffen is onver- bokken in hetzelfde gebied reageerde het dier slecht op het niet overleefd. Een andere hertensoort, namelijk de houden. Toen het jong na elf wacht een 0.1 jong geboren. zorgden voor 1.4 jongen. de verdoving en raakte in dertien jaar oude aap van Mesopotamische damherten dagen dan ook zwakker begon Het dier kwam onder ruime (0.1 DNS.) Een oud vrouwtje coma. Na vele uren kunstma- dezelfde soort is door een Dama mesopotamica kregen te worden zijn de verzorgers belangstelling van de bezoe- van deze soort is overleden. tige ademhaling is besloten andere oorzaak overleden. De gezelschap van 3.3 dieren uit begonnen om het jong melk kers, midden op de vlakte, ter In hetzelfde verblijf zijn om te stoppen met beademen. dieren zijn voorlopig achter de Kronberg. De hindes werden te geven. Het jong werd wereld. Helaas had het dier de watussirunderen onder- schermen gehuisvest. Bij de bij de 1.2 al aanwezige dieren enkel voor de voedingen even een gedeeltelijk open ruggetje, gebracht. Zij brachten Primaten ringstaartmaki’s Lemur catta in Beekse Bergen geplaatst. gescheiden van de moeder en waardoor het niet op de 0.3 jongen ter wereld. 1.2 Het zal niemand ontgaan zijn: kwamen verschillende jongen De bokken zijn losgelaten daarna weer terug in de werp- achterpoten kon staan. Sitatoenga’s Tragelaphus spekei op 22 juni kwamen de eerste ter wereld. Een 17-jarig exem- in het Aziatisch bos, dat zij kist geplaatst, zodat het dier Besloten is om het dier te gratus vertrokken naar Parc 2.7 westelijke chimpansees plaar, een man, is overleden. moeten delen met onder een zo natuurlijk mogelijke laten inslapen. Een jonge Paradisio in België. Van deze Pan troglodytes verus aan op andere nijlgaus Boselaphus opvoeding krijgt. Een aantal giraffenhengst vertrok naar soort kwamen 2.3 dieren ter Beekse Bergen. De dieren zijn Aziatische dieren tragocamelus. Tevens kwam roofdieren ging op transport: La Barben in Frankrijk. Een wereld. Tot slot werden nog allemaal afkomstig uit het De rode panda’s Ailurus er 0.1 nijlgau uit Wroclaw de 1.0 serval Leptailurus serval 1.0 blauwe gnoe Connochaetes 0.2 gemsbokken Oryx gazella BPRC Biomedical Primate fulgens fulgens kregen 0.0.2 groep versterken. De Indische vertrok naar Alma-Ata en taurinus taurinus vertrok naar gazella geboren op de Research Centre van TNO. jongen. Vanuit Berlijn kwam antilopen Antilope cervicapra 1.0 leeuw Panthera leo naar Schmiding in Duitsland. Afrikaanse savanne. Een week later volgde nog een een 1.0 jonge Maleise beer zorgden voor 3.0 jongen Bellewaerde in België. Een 0.1 Eveneens uit Duitsland, groep van 4.0 dieren, die op Helarctos malayanus. De beide (1.0 DNS). De bantengs Bos serval is nog door onbekende namelijk Heidelberg, kwamen een apart eiland gehuisvest al aanwezige dames zijn al javanicus zorgden voor het oorzaak overleden. 1.1 blesbokken Damaliscus zullen worden. Begin volgend op leeftijd, dus of er nog eerst in Beekse Bergen voor Geboorte van het Rothschild-girafje (foto’s rolf veenhuizen) jaar zullen er nog achttien nageslacht gaat komen is nog 1.0 jong. Helaas lag het jong dieren komen. Dat zijn twee even afwachten. Uit Bojnice in spreidstand en was het te groepen, die ook aparte kwamen 0.2 koelan Equus zwak om te drinken. Sonde- eilanden krijgen. In hetzelfde hemionus kulan en uit Wroclaw voeding mocht niet meer gebouw als de eerste groep kwam een onverwante hengst. baten. De Turkmeense mark- chimpansees zullen ook Dit is een nieuwe soort voor hors Capra falconeri heptneri mannelijke Westelijke laag- Beekse Bergen. 1.0 Onager deden het erg goed dit jaar: land-gorilla’s worden onder- Equus onager onager vertrok 2.4 jongen, waaronder 2 twee- gebracht. Zijn gaan hun ver- naar Oberwill in Zwitserland. lingen, kwamen ter wereld. blijf delen met een mannen- In ruil daarvoor kwamen 2.0 groep colobusapen Colobus dieren terug. Roofdieren guereza. De eerste vier dieren Bij de Vietnamese sikaherten Bij de Noordelijke cheetahs van de laatstgenoemde soort waren weer de nodige muta- Acinonyx jubatus soemmeringii zijn inmiddels aangekomen ties. 3.0 Dieren vertrokken werden 0.0.2 jongen geboren. uit Münster. Een ander onder- naar Hamburg. In ruil daar- Dit is de eerste maal buiten werp haalde ook de landelijke voor ontving Beekse Bergen het Arabisch schiereiland dat pers en kwam zelfs op CNN. 1.0 onverwant dier. Bij dezelf- een dergelijke geboorte plaats Een beermakaak Macaca de soort werden 0.0.8 dieren vindt. Helaas was één van de

44 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 45 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

pen al op de eerste dag met de Bij twee vrouwen was een Vogels uit het ei drie kuikens, die ze zorgzaam pasgeboren jongen op de rug. keizersnede noodzakelijk om Voor het eerst in de geschie- hebben grootgebracht. Dit is erg vroeg, want normaal de jongen, die toen helaas al denis van Dierenpark Wissel gesproken worden de jongen overleden waren, op de wereld is er een jong geboren bij Gezelschap voor de de eerste dagen alleen door de te zetten. De jongen zijn de de Chileense flamingo’s gouden leeuwapen ouders gedragen. Het gaat erg eerste nakomelingen van de Phoenicopterus chilensis. Het koppel gouden leeuw- Jonge apen goed met ze en doordat de nieuwe fokman die eind 2005 Verschillende koppels aapjes Leontopithecus rosalia De roodhandtamarins hele familie meehelpt met het uit La Vallée des Singes naar flamingo’s hebben op een heeft sinds kort gezelschap Saguinus midas hebben een grootbrengen krijgt de moe- Epe kwam. De vorige fokman beschutte plaats in het verblijf van een koppel witgezicht- Homo-ooievaars tweeling gekregen. De twee der de rust om bij te komen heeft drie jaar in de groep een nest gebouwd. Bij drie oeistiti’s Callithrix geoffroyi. Bij de Europese ooievaars vorige jongen van het vorige en de jongen te zogen. Bij de gezeten en is nu in een koppels lag een ei in het nest De introductie verliep prima. Ciconia ciconia zijn vijf jongen nest zitten ook in de familie- Peruviaanse zwartkopdoods- mannengroep in Frankrijk en bij één van de koppels is De twee dwergapensoorten uit het ei gekomen. Het groep, die nu uit zes dieren hoofdapen Saimiri boliviensis gehuisvest. Door de komst het ei uitgekomen. Helaas is delen hun verblijf met de opmerkelijke bij de ooievaar- bestaat. De oudere jongen van peruviensis zijn vijf jongen van de jongen bestaat de de jonge flamingo vrij snel grijsvleugeltrompetvogels kolonie was dat drie van de het vorige nest helpen goed geboren. In totaal waren er doodshoofdapengroep op dit na het uitkomen overleden. Psophia crepitans. Overdag zijn vijf ooievaarkoppels uit dieren mee met de opvoeding en lie- zeven vrouwen drachtig. moment uit negentien dieren. Nu bekend is dat de dieren de soorten bij elkaar in het van hetzelfde geslacht beston- bevruchte eieren kunnen leg- buitenverblijf gehuisvest. den. Twee koppels met alleen Peruviaanse zwartkopdoodshoofdaap met jong (foto marjolein osieck) gen en uitbroeden, is er goede ’s Nachts zit elke soort apart mannelijke dieren hebben hoop dat het volgende broed- in het binnenverblijf. eieren uitgebroed en de seizoen succesvol zal ver- jongen grootgebracht. Bij een lopen. Capibara’s en neusberen derde nest waren het twee Bij de capibara’s Hydrochaeris vrouwen die hebben gebroed. Bij de textorwevers Ploceus hydrochaeris zijn begin juni Hoe de mannelijke ooievaars cucullatus zijn twee jongen drie jongen geboren. De twee aan eieren gekomen zijn is geboren. De wevers hadden jongen van het vorige nest een raadsel. De verzorgers zowel binnen als in het bui- zitten ook nog bij de ouders, hebben wel gezien dat de tenverblijf nesten gemaakt. waardoor de familiegroep nu dieren onderling nogal eens De nesten waar de jonge uit zeven dieren bestaat. Eén wisselden van nest, toen er wevers uit komen, hingen in van de twee mannelijke wit- nog geen eieren waren gelegd. het beschutte binnenverblijf. snuitneusberen Nasua narica Waarschijnlijk hebben de Recentelijk zijn de wevers is verhuisd naar Colchester mannen een nest overgeno- uitgevlogen en hebben ze ook Zoo. De man is geruild voor men, zodra een vrouw daar de weg naar het buitenverblijf een onverwante vrouw uit haar eieren in gelegd had. gevonden. Op dit moment deze Engelse tuin. Zodra de De ooievaars hebben uitge- zijn er nog twee nesten waar dieren goed aan elkaar breide belangstelling van de een ei in ligt. De Edwards gewend zijn, mogen ze dag nationale en zelfs internatio- fazanten Lophura edwardsi en nacht bij elkaar blijven en nale pers ontvangen. Het hebben twee jongen gekregen. kunnen ze voor nageslacht heeft voor de jonge ooievaars De ouders hebben al ervaring gaan zorgen. geen verschil gemaakt of ze in het grootbrengen van door mannen of vrouwen zijn jongen. Zij kregen vorig jaar grootgebracht. Alle jongen

46 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 47 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen zijn goed opgegroeid en Anser indicus. Vorig jaar zijn ibissen Carphibis spinicollis en Cervus nippon pseudaxis over, waar het erg goed mee gekomen. Eveneens van hebben al bijna de leeftijd de jongen van de streepkop- de heilige ibissen Threskiornis geboren. Daarnaast zijn er gaat. Ook bij de rode reuzen- particulieren kwamen twee om de nesten te verlaten. ganzen achter de schermen aethiopicus zitten nog te nog twee mannelijke Chinese kangoeroes Macropus rufus luipaardschildpadden, door de dierverzorgers groot- broeden op hun eieren. In muntjaks Muntiacus reevesi heeft weer gezinsuitbreiding Japanse vuursalamanders, Uilskuikens gebracht. Dit jaar hebben de diezelfde volière is er een op de Maidan geplaatst. Deze plaatsgevonden. Dit jaar is de twee groene leguanen, man- Niet alleen de ooievaars ouders de jongen zelf mogen nieuwe soort bijgekomen: muntjaks komen uit de fok- groep uitgebreid met twee tella’s, een Mellers kameleon hadden een succesvol broed- grootbrengen op de Maidan. de Europese lepelaar Platalea groep die op een andere plaats vrouwelijke en één mannelijk en een panterkameleon. seizoen. Ook bij de Europese Het was even afwachten of dat leucorodia. Uit Ouwehands in het park is gehuisvest. jong. Een oudere man uit de oehoes Bubo bubo is een jong ging lukken, vooral omdat de Dierenpark en Artis kwamen Omdat de dieren geslachtsrijp groep is verhuisd naar Best Andere dieren uit het ei gekropen. Het is de kroeskoppelikanen Pelecanus drie dieren van deze soort. werden, moesten ze de Zoo. Bij de rendieren is een jong eerste keer dat er een oehoe crispus veel interesse in de fokgroep verlaten. Bij de dam- geboren. Een mannelijke in Overloon wordt geboren. jonge ganzen toonden. De vol- Jonge zoogdieren herten Dama dama is het nu Maleise tapir ging naar De vrouw heeft al vaker eieren wassen ganzen verdedigden De babyboom heeft ook volop geboorteseizoen. Er zijn Rotterdam. Bij de vogels zijn, gelegd, maar daar kwam hun jongen goed en de zes plaatsgevonden bij de zoog- al vijf damherten geboren en na een jaartje te hebben over- telkens niets uit. Nu heeft ze kuikens zijn inmiddels zo dieren. Op de Maidan zijn een aantal hindes in de groep geslagen, weer blauwkopara’s haar eerste jong, dat al bijna groot, dat de pelikanen geen meerdere Indische antilopen zal binnenkort gaan werpen. aan het kippen. Vanuit even groot is als de ouders. bedreiging meer voor ze Antilope cervicapra, axisherten De groep kamelen Camelus Houston Zoo in Texas kwam Het geslacht van de jonge kunnen vormen. De strohals- Axis axis axis en sikaherten bactrianus is uitgebreid met een vrouwtje reuzentoerako. oehoe is nog onbekend. Vlak één jong, een vrouwtje. Het In één van de talrijke bomen Kameel met jong (foto marjolein osieck) na het uitkomen van het ei is voor de moeder de eerste Reptielen in de Zoo heeft een koppeltje bij de oehoes, is één van de keer dat ze een jong kreeg. Het is al uitgebreid in het bonte spechten een nest sneeuwuilen Nyctea scandiaca In eerste instantie mocht haar nieuws geweest; de Antwerpse gemaakt. De jongen die in het naastgelegen verblijf dochter niet drinken, maar Zoo heeft een nieuw daar zijn uit gekomen zijn begonnen met broeden. Eén uiteindelijk accepteerde zij reptielengebouw. Niet alleen inmiddels al uitgevlogen. Er is van de mannelijke sneeuw- dit de volgende dag wel. de volledige inrichting is ver- groot nieuws te melden bij de uilen verdedigt deze vrouw Ook de ringstaartmaki’s nieuwd, ook enkele bewoners Antwerpse olifanten. De Zoo zo fanatiek, dat het verblijf Lemur catta hebben gezins- zijn nieuw. Heel bijzonder ontving twee dames en een ontoegankelijk is geworden uitbreiding gehad. Er werden zijn de Dendrobates mystriosus. baby van een jaar vanuit Port voor de dierverzorgers. Er een eenling en een tweeling Daarmee is de Zoo de enige Lympne. Samen met de al heeft een aantal aanpassingen geboren. Bij de tweeling ver- dierentuin die ze huisvest. aanwezige Dumbo vormen zij plaatsgevonden om de dieren liep het niet vlekkeloos. Al Verder zijn in het nieuwe nu een nieuw olifantengroepje. nog goed te kunnen verzor- direct bij de geboorte was één reptielenhuis Gilamonsters, Het is spannend om te zien gen, zonder het broedende jong kleiner dan het andere. neushoornleguanen, worm- hoe Dumbo reageert op de koppel te storen. Bij de Na enige tijd bleek dat dit salamanders, Egyptische nieuwkomer. Vooral op de overige vogelsoorten zijn jong achter bleef in de groei landschildpadden en volgend kleine, die erg beweeglijk is. de eieren uitgekomen bij en zwakker werd. Omdat de jaar Komodovaranen te zien. Dat is ze niet gewend. Soms onder andere de rotsparkieten moeder er op dat moment De twee Gilamonsters en wordt ze knorrig. De andere Cyanoliseus patagonus, ook geen aandacht meer aan de neushoornleguaan zijn twee dames beschermen koereigers Ardeola ibis, kleine schonk, is besloten om het afkomstig uit Rotterdam. Via het jong dan. Verder ontving zilverreigers Egretta garzetta jong in te laten slapen. De een particulier is een koppel de Zoo 1.0 keizertamarin, en Indische streepkopganzen moeder heeft nu nog één jong Nijlvaranen in Antwerpen 1.0 mutslangoer en 1.1 goud-

48 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 49 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Nest Amoertijgers (foto ouwehands dierenpark) kopleeuwaapjes waarvan het vrouwtje uit Mulhouse kwam. 1.0 Uilekopmeerkat en 0.1 dwergzijdeaapje zijn naar Mulhouse verhuisd. 1.0 Olifanten hands-off training, waar met Keizertamarin is naar De in de vorige editie van name Duna enthousiast op Benidorm gegaan. De Harpij aangekondigde reageert. Helaas hebben de Afrikaanse olifanten medewerkers de 24 jaar oude Okapivrouwtje Etana is Loxodonta africana zijn ook Rothschild-giraffe Erik moe- vertrokken naar Dvur Kralové. daadwerkelijk gearriveerd ten laten inslapen vanwege Er zijn ook nog wat geboortes vanuit het Spaanse Sevilla. ernstige gewrichtsproblemen. te melden, zoals 0.0.2 dwerg- Een van de twee heet Aja. Zij In de ruim twintig jaar dat zijdeaapjes. Eén van deze is een dominante getrainde deze giraffe Ouwehands dieren heeft het niet gehaald. olifant van 34 jaar. Het andere Dierenpark heeft bewoond, Verder zijn 0.0.1 mutslangoer dier heet Duna. Zij is tien jaar heeft hij gezorgd voor vijftien en 0.0.1 franjeaap geboren. oud en nooit getraind. Na de nakomelingen, 9.6.0 om Op de kinderavond in gebruikelijke wenperiode voe- precies te zijn. De meeste Antwerpen beviel okapi len Aja en Duna zich al aardig nakomelingen zijn in Yenthe van een flinke dochter. thuis in Rhenen. Bij goed Nederlandse dierentuinen Ze heet Hakima, wat ‘gevoe- weer blijven de dieren te vinden, maar er woont er lig’ betekent. Een toepasselijke ’s nachts buiten. De verzor- ook één in Melbourne. Buiten naam dus voor een okapi. gers zijn gestart met de in het Tijgerbos zijn 1.2

Okapimoeder met jong (foto fredy dill)

Amoertijgers Panthera tigris zebra Equus burchellii komsten. De afgelopen altaica geboren. Moeder antiquorum, 1.0 kameel periode kwamen 0.15 kalong Vanilka vond één van de Camelus bactrianus, 1.1 lama Pteropus lylei uit Lille, 5.5 holen geschikt als kraam- Lama glama, 3.2 damhert beverrat Myocastor coypus uit kamer en trekt zich niets aan Dama dama, 2.5 rendier Antwerpen en 1.0 zwarte van de aanwezigheid van haar Rangifer tarandus, waarvan 2.1 zwaan Cygnus atratus uit echtgenoot of het publiek nog in leven. Uit het ei kwam Avifauna. Verhuisd zijn 1.0 dat een glimp probeert op te een 0.0.1 witnekkraanvogel lama Lama glama naar Artis, vangen van de jongen. Naast Grus vipio. 1.0 zwarthalszwaan Cygnus de tijgers zijn de afgelopen melanocoryphus naar Avifauna periode de volgende dieren Veranderingen en 0.0.2 lepelaar Platalea geboren: 0.0.1 ringstaartmaki Ouwehands meldt nog een leucorodia naar Overloon. Lemur catta, 0.0.1 Berberaap aantal collectieveranderingen Macaca sylvanus, 0.1 Damara door verhuizingen en aan-

50 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 51 Nieuws uit Nederlandse Nieuws uit Nederlandse en Belgische Dierentuinen en Belgische Dierentuinen

Secretarisvogel en jong in Planckendael (foto’s joris jacobs) verzorgers is dat een groot leggen en om te broeden. voordeel, aangezien ze vroe- Vorig jaar was er een bevrucht ger in de winter altijd achter ei, maar dit is afgestorven de schermen zaten en nu het toen het nog in de broed- hele jaar door te bezichtigen machine lag. Dit jaar heeft zijn. Buiten de dieren is er het koppel drie eieren gelegd. ook aan de cultuur en de flora Eén ei was bevrucht. Ze gedacht. Bijna alle planten die hebben het zelf uitgebroed. Azië in Planckendael zich in de serre bevinden Momenteel is het jong Het nieuwe Aziatische gedeelte komen van een kwekerij op ongeveer veertien dagen oud is officieel geopend. Er is een het eiland Java of uit een en het maakt het prima. De nieuw verblijf gebouwd voor plaatselijke plantentuin. De bevers in Planckendael Castor de Indische leeuwen Panthera tempelruïnes zijn gekapt en fiber albicus hebben dit jaar leo persica. Eén van de geplaatst door Indonesiërs. voor nageslacht gezorgd. De mannetjes is vertrokken naar Twee ploegen van telkens vier verzorgers hebben dit gezien, Benidorm en een vrouwtje is arbeiders zijn overgevlogen en toen één van hen een controle vanuit Benidorm naar België zijn voor een paar weken in ging uitvoeren bij een hoger gekomen. De dieren zijn Planckendael komen werken. gelegen vogelnest en door volop bezig aan hun introduc- Ook de decoratieve boten die de beverburcht zakte. Daar tie. In de serre hebben 35 dier- aan het nieuwe restaurant- wachtte haar een aangename soorten hun verblijf gekregen. gedeelte liggen, zijn gemaakt verrassing. Een deel van hen loopt of door plaatselijke vissers. De Przwalskipaarden zijn vliegt vrij rond in de serre. verhuisd naar een nieuw Andere hebben hun verblijf Ander nieuws verblijf. Hun perk moet binnen gekregen. In totaal Het koppel secretarisvogels plaatsmaken voor de start zitten er ongeveer 160 dieren. Sagittaris serpentarius heeft van een giraffenverblijf. Er Ook de witwanggibbons tevergeefs een poging onder- zijn ook nog wat geboortes hebben hun binnenverblijf nomen om eieren te bevruch- en sterfgevallen te melden: gekregen in de serre. Voor de ten, bevruchte eieren te 1.2 Alpensteenbok, 1.1 Het nieuwe Azië gedeelte (foto k. van bouwel) Watoessirund waarvan 1.0 gestorven is, 1.0 Amerikaanse bizon, 2.2 gewone moeras- antiloop waarvan 1.0 gestor- ven is, 0.1 blauwe gnoe en 0.1.1 wapiti. Ook de kinder- boerderij bruist van het leven doordat de bok op een inven- tieve manier bij de geiten is terecht gekomen. Uiteraard met alle gevolgen vandien. 0.1 Witwanggibbon is gestorven.

52 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 53 door: Christiaan Luttenberg Kort Nieuws uit Ook ondersteunt het BdZ Sinds 1997 is de BdZ Voor de verschillende op verschillende manieren verbonden aan de EAZA als activiteiten van het BdZ kun Buitenlandse Dierentuinen Redactie De Harpij natuurbeschermingsprojecten ‘associated member’en werkt je kijken op de site in binnen- en buitenland. ook veel samen met dieren- www.zootierpflege.de Stichting DE HARPIJ op z’n DUITS ???? Dit kan via een project van tuingerelateerde organisaties een dierentuin, zoals het in Duitsland. Mocht je van plan zijn om zwarte leguanen project van Daarnaast is het een van de deel te nemen aan een Zoals wij de stichting DE HARPIJ hebben, zo hebben onze oosterburen hun BERUFSVERBAND Zoo Halle, maar ook d.m.v. organisaties die onderdeel uit- activiteit, bedenk dan wel DER ZOOTIERPFLEGER e.V. We vroegen Thomas Suckow van deze organisatie om eens wat kennis. Een goed voorbeeld maken van de totstandkoming dat de voertaal Duits is. van kennisoverdracht op dier- van het International Congress meer over hun activiteiten te vertellen. Dat resulteerde in het volgende. verzorgergebied, is de interne on Zookeeping (ICZ) dat dit opleiding van verzorgers uit jaar voor de twee keer gehou- Vietnam in verschillende den is. Dat is overigens niet Op 1 februari 1993 werd De BdZ geeft drie keer per Tot nu toe is er zo’n Duitse dierenparken. de enige activiteit die buiten de ‘Berufsverband der jaar een blad uit onder de Sonderband Arbeitsplatz Zoo Daarnaast worden verschil- de landsgrenzen plaats vindt. Zootierpfleger e.V.’ (BdZ) naam Arbeitsplatz Zoo. Dit verschenen over antilopen, lende beschermingsprojecten Zo zijn er al drie keer dier- opgericht in de dierentuin blad is gratis voor de leden, tapirs en hyena’s en aard- financieel ondersteund. verzorgerreizen georganiseerd van Frankfurt. Inmiddels maar is ook los verkrijgbaar wolven. Enkele soorten die hiervan naar Deense en Engelse hebben ze rond de 850 leden en kost dan 2,50 euro per profiteren zijn de Europese dierentuinen waar in totaal die jaarlijks 34 euro aan deel. Jaarlijks zijn er ook verschil- nerts en de dril. 230 mensen aan deelnamen. contributie betalen; verzorgers Naast dit blad is er ook een lende Pflegertreffen in de in opleiding betalen 17 euro. Ideenkatalog die de theorie verscheidene Duitstalige en praktijk beschrijft voor de dierentuinen van Oostenrijk, De vereniging noemt zich verrijking van dier en hun Zwitserland en Duitsland. de organisatie voor de omgeving. Er is er zelfs een Dit zijn een soort congressen professionele Duitstalige speciale uitvoering van dit maar dan toegespitst op Boomschors: een natuurproduct dierentuin- dierverzorger, boekje voor de mensapen, dat gespecialiseerde dier- en heeft de volgende doelstel- naast het Duits ook in zeven verzorgers (bijvoorbeeld vogel- uitermate geschikt als biobodem in dierenverblijven. (speciale fractie) lingen: andere talen is verschenen verzorgers) of op verzorgers Boomschors is ook toepasbaar als: - decoratiemateriaal voor wandelpaden - kennis vergroten en ontwik- waaronder Chinees en Spaans. van een groep dieren (zoals - schokdemper onder speeltoestellen keling stimuleren van de hoefdieren of bedreigde dierentuindierverzorgers. Ook verscheen er een blad huisdierrassen). Ook aan- Speciaal voor uw – park – plantsoen – bomen - het verbeteren van de met richtlijnen voor het verwante onderwerpen opleiding voor dierentuin- houden van klauwaapjes en kunnen een onderwerp zijn Boomschors: zowel inlandse als Franse boomschors in verschillende fracties, dierverzorgers. een beschrijving van basis- van de bijeenkomst. Zo Bomengrond - Potgrond - Tuinturf - Kleischelpen (wandel-fietspaden) - Houtchips - uitwisseling van informatie training bij dierentuindieren. was er een over presentatie- en praktijkervaring ter Daarnaast zijn er inmiddels technieken die bezocht Van Dijk Groothandel BV verbetering en ontwikkeling drie speciale uitgaven geweest werd door 160 personen uit Groothandel in Boomschors van het verzorgen van niet- die telkens een diergroep uit- vijf verschillende landen. Informatie-adres: huisdieren. gebreid beschrijven. Dit gaat Op jaarbasis zijn er 3 à 4 van Munnikenweg 90a, 3905 M J Veenendaal - het stimuleren van milieu- niet alleen over de verschillen- dit soort bijeenkomsten die Postbus 110, 3900 AC Veenendaal Telefoon (0318) 55 06 66 / Telefax (0318) 54 07 25 bescherming, natuur- en de soorten binnen die groep vaak meerdere dagen duren. groothandel in van Dijk boomschors soortbescherming in de maar beschrijft huisvesting, Het aantal deelnemer varieert Op aanvraag zenden wij u onze prijslijst van ons totale leveringsprogramma. breedste zin van het woord. voeding, transport, voortplan- van 12 (EEP-diermanagement) Specialist in Franse Boomschors ting, gedrag en gezondheid. tot 110 (apenverzorgers).

54 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006 de Harpij, jaargang 25, 3/2006 - 55 Harpij-medewerkers

Bestuur Harpij-contactpersonen De redactie behoudt zich het Erik Block Erik Block, Carina Pols recht voor, kopij van auteurs in Peter van Dordrecht [Zoo Antwerpen] verkorte vorm te publiceren. Renee Higler Martine Verhey Artikelen geschreven door personen Tjerk Termeulen [Apenheul, Apeldoorn] die buiten de redactie vallen, Clara Oost Ruth Vrijland, Dionne Slagter vertegenwoordigen de opinie van Rolf Veenhuizen [Artis, Amsterdam] de schrijver en niet noodzakelijker- [email protected] Erik van Altena wijze die van de redactie. Niets uit deze uitgave mag overgenomen Redactie [Vogelpark Avifauna, Alphen a/d Rijn] en/of vermenigvuldigd worden Rolf Veenhuizen Christiaan Luttenberg, zonder uitdrukkelijke toestemming Christiaan Luttenberg Miranda Verbeek van de redactie. Jan Veldhuis [Burgers’ Dierenpark, Arnhem] Rogier v.d. Zanden Dennis Blomjous, De Harpij verschijnt 4x per jaar. Bas Martens Louwerens-Jan Nederlof Losse verkoop: redactie-advies: [Diergaarde Blijdorp, Rotterdam] € 4,50 Lex Noordermeer Marjolein Osieck Intern abonnement: Engelse vertalingen: [Dierenpark Wissel, Epe € 9,50 (€ 10,50 zonder incasso) Cathy King ZooParc Overloon, Overloon Extern abonnement, [email protected] AquaZoo Friesland, Leeuwarden] Nederland en België: Stichting- en Redactieadres Donna van Kempen, € 14,00 (€ 15,00 zonder incasso) Stichting De Harpij Serge Smulders Extern abonnement, Postbus 532 [Dierenpark Amersfoort] overige landen: 3000 AM Rotterdam Marisca Kuyper, € 16,00 (zonder incasso) T (010) 44314 39 Luz Lanning Partnerabonnement, F (010) 44314 43 [Dierenpark Emmen, Emmen] € 6,50 www.deharpij.nl Tjerk ter Meulen Girorekening 5856795 Administratie [GaiaPark, Kerkrade] Mireille Ruwaard óf voor België: Marina Rueb-Janse [Ouwehands Dierenpark, Rhenen] postchèque rek. 1699516-76 H.R. Holst-erf 54 Wendy Vercammen t.n.v. 3315 TB Dordrecht [Dierenpark Planckendael, Stichting De Harpij (078) 616 86 34 Muizen/Mechelen] Postbus 532 [email protected] Rolf Veenhuizen 3000 AM Rotterdam Adviseur [Safaripark Beekse Bergen, (Nederland) Koen Brouwer [NVD] Hilvarenbeek NVD-contactpersoon Dierenrijk Europa, Mierlo] Bernadet Jiskoot Grafische verzorging Henk Hiddingh [Dierenpark Emmen] [Dolfinarium Harderwijk] Jantijn Ontwerp, Made WEB-master Liset van Geldermalsen Hans Orbons [PTC+, Barneveld] [Safaripark Beekse Bergen] Theo Meijer De Harpij is gedrukt op chloorvrij [Van Hall Instituut] gebleekt papier, minder belastend voor het milieu.

56 - de Harpij, jaargang 25, 3/2006