Attachment-002 2008 6 20 Milieu

GM ziet toekomst voor verbrandingsmotor Aandrijftechniek in beweging Eerst de aloude verbrandingsmotor verder perfectioneren. Ondertussen experimente- ren met hybrides, alternatieve brandstof en overschakelen naar elektrische aandrijving. Daarna, als het ooit zover komt, waterstof en de brandstofcel. Zo ongeveer ziet de aandrijfstrategie voor de toekomst van iedere autofabrikant er uit. GM gaf ons een nauwkeuriger kijkje in de aandrijfkeuken.

Het hoofdkantoor van GM PowerTrain Europe we in 2009 in onder meer de Opel Insignia mo- Hybridisering zet door staat in Turijn. Een erfenisje uit het recente, gen verwachten. Een tweede bewijs is de ‘closed Gelijktijdig werkt GM aan de elektrificatie van bijna gezamenlijke, verleden met Fiat. Dat merk loop’ 2.9 V6 diesel die volgend jaar in de Cadillac de aandrijving. De meest eenvoudige oplossing heeft een naam hoog te houden op motorenge- CTS verschijnt. is BAS, de Belt Alternator Starter. Veel com- bied. Denk aan de MultiJet-diesels en de T-Jet ge- Met ingrediënten uit beide motoren werken de plexer is de two-mode hybrid. De oorsprong downsizede benzinemotoren. ontwikkelaars van GMPT Europe verder aan een daarvan ligt overigens niet in Turijn, maar in Het lijkt erop dat GM aardig wat kennis heeft toekomstige HCCI-motor. Een 2.2 liter prototype Troy Michigan. GM deelt daar een Hybrid opgepikt bij de buren. Het eerste bewijs daarvoor van zo’n ‘Homogenous Charge Compression In- Development Center met Mercedes Benz, Chrys- is de gedownsizede 1.4 turbobenzinemotor die jection-motor’ konden we al aan de tand voelen. ler en BMW. Onder het motto: ‘begin daar waar het meest te halen is’, hybridiseert GM nu zijn reusachtige Chevrolet Tahoe met die two-mode hybrid. De volgende stap in de hybridisering is de E-REV Chevrolet Volt. In die toekomstauto is de verbrandingsmotor gedegradeerd tot ‘range exten- der’. Dat is een veredelde reservetank voor de elektrische aandrijving. Na deze prepensioenfase voor de verbrandingsmotor ziet GM de automobilist in de verre toekomst overstappen op de brandstofcelauto. Alhoewel, als we de HydroGen4 vergelijken met zijn vijf jaar oudere voorganger HydroGen3, valt op dat de vorderingen gering zijn. Het lijkt er op dat GM zijn kostbare ontwikkelingscapaciteit voorlopig toch maar liever inzet op het perfectioneren en hybridiseren van die aloude verbrandingsmotor. G

Erwin den Hoed

Hybridisering is een speerpunt in GM’s aandrijfstrategie voor de toekomst. Na de V8 Chevrolet Tahoe krijgt volgend jaar ook de V6 Saturn Vue het geavan- ceerde two-mode hybrid-systeem. Daarna volgen de viercilinders.

1 © WWW.AMT.NL - Dé internetsite voor de Automotive Professional Gerightsizede 1.4 Turbo spoelt met lucht

Een kwart minder cilinderinhoud is goed voor 15% minder ver- bruik bij gelijkblijvende presta- ties. Fiat, met zijn T-Jet-motoren, en Volkswagen, met zijn TFSI’s, weten dat al lang. GM heeft het nu ook door en komt in 2009 met een ‘gerightsizede’ 1.4 turbo voor de Opel Insignia.

De cijfers zien er goed uit. Maxi- mum vermogen: 120 of 140 pk, maximum koppel: 170 of 200 Nm. Vrijwel al dat koppel is al beschikbaar bij 1500 t/min. Welk ‘substitute for cubic inches’ hebben de GM-ingenieurs gevonden om al bij laag toerental zoveel kracht uit zo’n bescheiden motortje te halen? De techniek die GM Turbo, 200 bar DI-injectiesysteem en ren toepassen. Die motoren daarvoor gebruikt heet: ‘low verstelbare nokkenassen maken low draaien bij lage en matige belas- beperk je de pompverliezen door speed scavenging’. Dat is spoelen speed scavenging mogelijk. Verder: ting op een arm mengsel. Dat al bij lage motorbelasting met re- met lucht bij laag toerental. Doel thermomanagement, vloeistof- doen ze door met meerdere in- latief hoge effectieve drukken te is echt alle verbrandingsgassen stroomgestuurde oliepomp en ver- jecties een gelaagd mengsel op werken. Straalgeleide injectie en de verbrandingsruimte uit te krij- sterkte krukas en drijfstangen. te bouwen. Bij de bougie is het downsizen zijn dus twee technie- gen en meer verse lucht er in. rijk genoeg om te ontsteken, ver- ken om dezelfde verliezen te be- Drie elementen helpen bij die derop in de verbrandingskamer perken. Als je ze allebei tegelijk low speed scavenging. Allereerst de katalysator als het milieu niet wordt het steeds armer. toepast heb je slechts beperkte de variabele timing van beide blij mee. Ondanks de centrale bougie en synergie”. nokkenassen. Spoelen vraagt om Bij lagere belasting sluiten de in- injector kiest GM niet voor de ge- Bovendien: “Straalgeleide injec- een grote klepoverlap. Dus slui- laatkleppen juist laat. Daardoor laagdmengseltechniek op deze tie met een arm mengsel maakt ten de uitlaatkleppen laat en zuigt de motor minder hard en motor: “Straalgeleide injectie be- NOx-reductie in de uitlaat nodig. openen de inlaatkleppen vroeg kan de gasklep verder open. Dat perkt de pompverliezen bij lage En dat maakt de kosten groter als het toerental laag en de be- maakt het motortje zuiniger. Zo motorbelasting. Bij downsizing dan de baten”. G lasting hoog is. presteert de 1.4 turbo beter dan Het tweede element is de turbo. de huidige ongeblazen 1.8 en Die zorgt voor voldoende inlaat- vraagt hij toch tussen de 7 en druk om te voorkomen dat de 10% minder brandstof. HCCI: lean burn uitlaatgassen tijdens de klepoverlap de inlaatkant kiezen. Het Geen straalgeleide injectie zonder NO derde element is directe injectie. De brandstof komt onder een x Bij indirecte injectie zou er im- druk van maximaal 200 bar uit de GM heeft niet voor niets de moei- mengsel, zonder het nadeel van mers geen lucht, maar mengsel centraal in de cilinderkop ge- te genomen om in de schaarse een dure NOx-reductie-installatie doorspoelen. En daar zijn zowel plaatste injectoren. Zo’n centrale ruimte tussen kleppen en bougie in de uitlaat. In een gedownsi- injector met vlak daarnaast de van zijn 1.4 turbo nog een plekje zede motor met HCCI ziet GM bougie doet denken aan de te zoeken voor de injector. De wel toekomst. Let op de centrale plaatsing van bou- straalgeleide injectie, zoals BMW reden: “Dankzij die centrale Voorlopig echter, is er alleen nog gie en injector. Die kennen we van de en Mercedes die in enkele moto- plaatsing is de cilinderkop van de maar een 2.2 liter prototype. straalgeleide injectie. Slaat GM die 1.4 turbo voorbereid op HCCI”. Vanaf stationair toerental tot stap over om direct voor HCCI te zo’n 3000 t/min loopt de motor gaan? Bij het Homogeneous Charge volgens het HCCI-proces. Tenmin- Compression Ignition-proces ste, als de belasting niet te hoog wordt een arm homogeen meng- is. Als bij 1000 t/min meer dan sel ontstoken, zonder dat er een 45% motorbelasting gevraagd bougie aan te pas komt. Zonder wordt, schakelt de motor over op bougie namelijk geen vlamfront, de gewone λ =1 verbranding met

en zonder vlamfront geen NOx. bougieontsteking. Bij 3000 t/min Zo’n HCCI-motor biedt dus het is het armmengselfeest al over als verbruiksvoordeel van een mager het gaspedaal voor meer dan een

Bougie-ontsteking (links) geeft een vlamfront. De temperaturen in dat vlam-

front zijn zo hoog dat NOx wordt gevormd. Bij een stoïchiometrische lucht- brandstofverhouding is dat geen probleem. De driewegkatalysator reduceert λ dan vrijwel de gehele NOx-productie. Is het mengsel arm ( >1), dan is de NOx- productie veel groter en doet bovendien de driewegkat zijn werk niet.

Daarom is dan een aanvullend NOx-reductiesysteem in de uitlaat nodig. De bougie- en dus vlamfrontloze HCCI-verbranding (rechts), staat wel een arm

mengsel toe zonder dat NOx gevormd wordt. Dat maakt een HCCI-motor zo schoon als een λ=1 ottomotor en zo zuinig als een diesel.

kwart wordt ingetrapt. Met een nog meer werk aan de winkel: combineert downsizing en HCCI juiste moment een temperatuur ﬂuwelen rechtervoet is de motor “Het HCCI-gebied moet groter”. met een dubbele turbo en varia- en druk waarbij het uit zichzelf zo tot 100 km/h in de HCCI-mode Hoe? “Een turbo kan helpen, bele compressieverhouding. ontbrandt. In plaats van de bou- te houden. maar dan is ook een variabele gies gebruikt het motormanage- Tijdens een proefrit zijn de over- compressieverhouding nodig.” Hoe werkt HCCI? ment in de GM-variant drie gangen van en naar het HCCI-ge- Goh, blijkbaar is Mercedes op de In een HCCI-motor bereikt het andere instrumenten om het ont- bied sterk voelbaar. “Daar wer- goede weg met zijn DiesOtto. homogene brandstof-lucht-uit- stekingsmoment te regelen. Met ken we aan”, zegt GM. En er is Die motor van conceptcar F700 laatgasmengsel op precies het de variabele kleptiming en de kleplift in twee standen regelt het systeem de hoeveelheden lucht en uitlaatgas in de verbrandingskamer. Via de injectoren, die meervoudig inspuiten, regelt het systeem de hoeveelheid brandstof. Druksensoren in de cilinderkop melden terug of alles volgens plan loopt. Wanneer we zo’n HCCI-motor in de showroom tegenkomen kan of wil GM nog niet zeggen. Maar drukmeting in de cilinderkop is vanaf begin 2009 te koop. Dan namelijk begint de levering van de Cadillac CTS met V6 2.9 Closed Loop-motor. G

“More miles, less fuel”, heel mooi, maar voorlopig alleen als prototype in deze Vectra.

Closed loop diesel moet beter

Al in AMT maart 2007 berichtten we u over de Cadillac CTS Closed Loop V6 diesel met druk- dingsproces in een motor volgt een speciﬁek sensoren in de gloeibougies. “Dankzij die druksensoren”, zo zei GM toen, “laten we de diesel pad door het Kamimoto Bae-diagram. En dat schoner verbranden. Dat maakt op termijn wellicht een deel van de kostbare uitlaatgasnabe- pad is van belang, want in het diagram lig- handeling overbodig”. gen verboden gebieden. Gaat het pad daar doorheen, dan worden grote hoeveelheden ϕ Als we willen begrijpen hoe GM dat voor zich verspreid heeft. Hoe groter , hoe rijker het roet, NOx of CO en HC geproduceerd. Door ziet, moeten we ons verdiepen in het zoge- mengsel in de omgeving van een brandstof- aan de knoppen van de kleptiming, de tem- naamde Kamimoto Bae-diagram. deeltje en hoe kleiner ϕ, hoe armer. In een peratuur van de inlaatlucht, het inspuitmo- Dus, geen gezeur, daar gaan we! Op de verti- formule samenge vat komt dat neer op: ment en de hoeveelheid EGR te draaien kan cale as staat de equivalence ratio, ϕ. Die ϕ ϕ =1/λ. Op de horizontale as staat de tempe- het motormanagement het pad aanpassen. geeft aan in hoeverre de brandstof zich al ratuur in Kelvin (K = °C + 273). Het verbran- Nu kunnen de juiste waarden van al die varia-

3 © WWW.AMT.NL - Dé internetsite voor de Automotive Professional 6 6 6 Brandstof-lucht Brandstof-lucht Brandstof-lucht vermengingslijn vermengingslijn vermengingslijn 5 5 5 A A Nog niet ϕ ϕ ϕ 4 4 4 homogeen Roetpro- Roetproductie- Roetproductie- 3 3 3 B C ductie- zone zone zone Vlamfront- Vlamfront- Vlamfront- 2 temperatuur 2 temperatuur 2 temperatuur Equivalence ratio Equivalence ratio Equivalence ratio Equivalence ratio 21% Equivalence ratio 21% 21% CO/HC- CO/HC- 10% 15% 10% 15% CO/HC- 10% 15% 1 productie- 8% 1 productie- 8% 1 productie- 8% Ontstekings- zone Ontstekings- zone Ontstekings- NOx- NOx- zone NOx- zone productiezone zone productiezone zone productiezone 0 Temperatuur inlaatlucht 0 Temperatuur inlaatlucht 0 Temperatuur inlaatlucht 500 1000 1500 2000 2500 3000 500 1000 1500 2000 2500 3000 500 1000 1500 2000 2500 3000 Temperatuur (K) Temperatuur (K) Temperatuur (K) Het verbrandingsproces in een motor volgt een De brandstof verspreidt zich, dus de onmiddellijke De ontstekingszone wordt bereikt bij een equiva- pad door het Kamimoto Bae-diagram. Op de verti- omgeving van de brandstofdeeltjes wordt minder lence ratio van ruim 3, dus ver voordat het meng- cale as staat de equivalence ratio φ, die komt over- rijk. Ondertussen neemt door de compressie de sel de kans kreeg homogeen te worden. De deel- een met 1/λ. Op de verticale as staat de tempera- temperatuur toe. tjes die aan de verbranding deelnemen maken een tuur in Kelvin. Het pad van een verbrandingsproces sprong naar de vlampunttemperatuur. Vervelend, begint linksboven op de groene lijn, met de brand- want nu zitten we in de roetproductiezone. stoﬁnjectie.

6 6 6 Brandstof-lucht Brandstof-lucht Brandstof-lucht vermengingslijn vermengingslijn vermengingslijn 5 5 5 A A Nog niet Nog niet ϕ ϕ ϕ 4 homogeen 4 homogeen 4 Roetpro- C B Vermenging B Roetproductie- Vermenging Roetproductie- 3 C ductie- 3 3 zone zone zone Vlamfront- Vlamfront- Vlamfront- 2 temperatuur 2 temperatuur 2 temperatuur Equivalence ratio Equivalence ratio Equivalence ratio Equivalence ratio Equivalence ratio Equivalence ratio 21% 21% 21% CO/HC- 10% 15% CO/HC- 10% 15% CO/HC- Hier vindt de 1 productie- 8% D 1 productie- 8% D 1 productie- verbranding Ontstekings- zone NO - Ontstekings- NO - Ontstekings- plaats NO - zone x zone zone x zone zone x productiezone E productiezone productiezone 0 Temperatuur inlaatlucht 0 Temperatuur inlaatlucht 0 Temperatuur inlaatlucht 500 1000 1500 2000 2500 3000 500 1000 1500 2000 2500 3000 500 1000 1500 2000 2500 3000 Temperatuur (K) Temperatuur (K) Temperatuur (K) Terwijl de rest van de brandstof zich mengt met Het laatste restje brandstof verbrandt bij afne- Ideaal zou zijn, als het verbrandingsproces buiten lucht komt meer verbrandingsenergie vrij. De tem- mende temperatuur. Gelukkig eindigt het verbran- de drie verboden gebieden blijft en zich dus in het peratuur gaat verder omhoog en we komen van de dingsproces voor de temperatuur daalt tot het gele wolkje afspeelt. roetproductie- in de NOx-productiezone. niveau van de CO/HC-productiezone. 6 Brandstof-lucht vermengingslijn 5 belen natuurlijk netjes in het geheugen van kingszone wordt bereikt. De methoden daar- A ϕ de motormanagementcomputer worden voor zijn aangepaste kleptiming, betere inter- 4 Roet - gezet. Het motormanagement volgt dan koeling en verder weg van het BDP inspuiten. B reductie C Roetproductie- blind een uit het hoofd geleerd pad door het De resultaten van dat ontstekingsuitstel zijn 3 zone Vlamfront- Kamimoto Bae-diagram. Weet het motorma- beperkt bij de CTS V6 diesel, PM: -6%. C’ temperatuur 2 B’ Equivalence ratio Equivalence ratio 21% nagement daarentegen op ieder moment Over de NOx-reductie was GM vorig jaar nog 15% CO/HC- 10% NOx- 1 8% waar in het diagram het verbrandingsproces erg optimistisch: -40%. Inmiddels heeft men Ontstekings-productie- D’ D reductie zone zone NO - zich bevindt, dan kan het optimaal bijsturen. dat bij moeten stellen. Nu claimt GM -20%. x 0 Temperatuur inlaatlucht productiezone Het kan dan zelfs corrigeren voor bijvoor- En zelfs daarvoor is nog zoveel EGR nodig dat 500 1000 1500 2000 2500 3000 beeld veroudering, exemplarische afwijkin- het CO/HC-gebied niet helemaal vermeden Temperatuur (K) gen of voor ﬂuctuaties in de brandstofkwali- kan worden. De ‘engine out’-waarden voor Om het verbrandingsproces zoveel mogelijk in het teit. CO en HC stijgen zelfs met 45 respectievelijk gele wolkje te houden, moet het proces allereerst 50%. Dat lijkt erger dan het is, want de oxy- een andere brandstof-luchtvermengingslijn volgen. Druksensoren in de gloeibougies kat in de uitlaat rekent wel af met die onver- Die lijn moet pas bij een lagere ϕ de ontstekings- Op dit moment komt de drukmeting in beeld. brande resten. Aan de andere kant zijn de zone bereiken. Dat kan door: aangepaste klepti-

De druk in de verbrandingskamer correleert reducties in NOx en PM bij lange na niet vol- ming, lagere temperatuur van de inlaatlucht en een namelijk met de temperatuur in het vlam- doende om Euro 6 zonder roetﬁlter of NOx- aangepaste inspuitstrategie. front. Met druksensoren in de gloeibougies nabehandeling te kunnen halen. Ten tweede moet de temperatuur van het vlam- weet het motormanagement dus waar in het Daaruit blijkt maar weer eens hoe weerbar- front omlaag. Dat is te realiseren door het zuurstof- Kamimoto Bae-diagram het verbrandingspro- stig de emissieproblematiek van de diesel is. percentage in de verbrandingskamer terug te ces zich bevindt. En dus kan het bijsturen als Toch gelooft GM in de Closed Loop-techniek: brengen, door die deels te vullen met uitlaatgas in dat nodig is. “Alleen zijn verdere verbeteringen in de mo- plaats van verse lucht. Knap werk, maar welke resultaten levert het torhardware nodig”. In de toekomst krijgen Maar het blijft oppassen, iets te veel EGR en het op. Allereerst de roetproductie. Om buiten de ook de nieuwe viercilinder diesels zo’n rege- proces eindigt in de CO/HC-productiezone. roetzone te blijven moet de brandstof zich ling. G Drukmeting helpt het verbrandingsproces het smal- meer mengen met de lucht vóór de ontste- le pad tussen de verboden zones te bewandelen.

Turbo geeft CNG power

Brandstofdiversiﬁcatie is een sleutelwoord in de GM-aandrijfstrategie. Dus krijgt ook aardgas de nodige aandacht. In ons land merken we dat niet zo, maar in Italië en Duitsland rijden talloze Opel Zaﬁra’s rond op Compressed Natural Gas (CNG).

CNG-auto’s hebben drie grote auto als de Zafira onder voordelen. Eén: aardgas ver- de bodem worden weg- Hier nog zonder turbo, brandt relatief schoon. Twee: bij gewerkt. Maar hun op- in 2009 met: de Opel de verbranding van aardgas slagcapaciteit blijft dan wel Zafira 1.6 CNG. komt relatief weinig CO2 vrij. En beperkt tot 21 kg. In energie-in- drie: aardgas is aan de pomp veel houd komt dat overeen met 27 goedkoper dan diesel of benzine. liter benzine. Omdat de aardgas- voorspelde Volkswagen-Ingeni- Uiteraard, hoe kan het ook an- pompen in veel landen (nog) wat De oorzaak van het pk-verlies is eur Florian Noodt een groot tur- ders, staan tegenover die voorde- ver uit elkaar staan, heeft de het volume van aardgas. Het bogat voor motoren als deze 1.6 len ook nadelen. Eén: de actie- CNG-Zafira gelukkig ook een 14- neemt meer ruimte in dan ben- turbo CNG. De reden: “Aardgas radius van aardgasauto’s is klein. litertankje voor een noodvoor- zine, dus kost het meer moeite geeft een lagere uitlaatgastem- Twee: een omgebouwde benzi- raadje benzine. de cilinders goed gevuld te krij- peratuur en draagt dus minder nemotor presteert minder op Dan het tweede nadeel. Op ben- gen. De oplossing ligt voor de energie over aan de turbo”. aardgas dan op benzine. zine is een 1.6 Zafira al geen hand: een turbo. Dat helpt. Uit- Heeft hij gelijk? We durven het racemonster, op CNG duurt het gerust met turbo en oliegekoelde nog niet te zeggen. De productie Nadelen onder de loep op zijn kortst 17 seconden voor zuigers schiet het vermogen van van de 1.6 CNG Turbo in het Hon- Laten we eens kijken naar die na- de Opel 100 km/h rijdt. Niet zo de 1.6 CNG-motor ineens om- gaarse Szentgotthard start bin- delen. CNG wordt in de auto op- vreemd, allereerst gaan 11 van hoog van 94 naar 150 pk en stijgt nenkort. Dus pas begin 2009 geslagen bij een druk van 200 de 115 paardenkrachten verloren het koppel van 133 naar 210 Nm. rollen de eerste turbo-aardgas- bar en dat vraagt om stevige gas- door CNG-gebruik en bovendien Zafira’s van de band. G flessen. Met enig passen en neemt het autogewicht toe door Turbogat? meten, kunnen die bij een hoge de gasflessen. Ten slotte dit: in AMT 1 van 2007

Hybridetechniek, reddingsboei voor de suv?

De volgende stap op weg naar Daarbij komt de startmotor te schone mobiliteit is hybridisering. vervallen en doet een aangepaste dynamo dienst als starter/ge- De meest eenvoudige vorm is nerator. smart gebruikt het al BAS, de Belt Alternator Starter. in serie op de fortwo mhd. GM is nog maar in het Opel Flextreme, de toekomst van de prototypestadium, hybride. Rijden op elektriciteit uit het maar gaat wel een stopcontact met de verbrandingsmo- stapje verder. De riem- tor als veredelde extra accu. aandrijving onder- steunt ook de motor en bij afremmen Vaste relatie wint hij energie terug. De Toyota Prius koppelt zijn ben- Als hybridisering wat meer mag zinemotor en twee elektromoto- Gezien op de IAA wegen én kosten zet GM de two- ren aan elkaar via een planetair 2007, de Corsa mode hybrid in, die is ontwikkeld tandwielstelsel dat als Elektrisch Hybrid met BAS door GM, BMW en (toen nog) Variabele Transmissie (EVT) dienst (Belt Alternator Star- DaimlerChrysler. Uiteraard keken doet. ter). Dankzij die ‘mild de partners bij de ontwikkeling Naast veel voordelen heeft zo’n hybrid’-voorziening neemt van een hybridesysteem naar EVT een nadeel. De EVT splitst de de 75 pk 1.3 CDTI genoegen voorloper Toyota. Dus laten wij bewegingsenergie uit de benzi- met 3,75 liter diesel per 100 km. dat ook maar doen. nemotor op in een deel dat me-

5 © WWW.AMT.NL - Dé internetsite voor de Automotive Professional MILIEU Aandrijfstrategie voor vandaag, morgen en overmorgen chanisch naar de wielen gaat en een deel dat eerst in elektriciteit wordt omgezet en daarna weer in beweging. Uiteraard gaan de omzettingen in het elektrische deel ten koste van het energe- tisch rendement. Daartegenover staat natuurlijk dat de deels elek- De two-mode hybrid is het trische aandrijving de verbran- hart van de Chevrolet dingsmotor kan behoeden om Tahoe Hybrid. De EVT is onder ongunstige belasting-toe- niet groter dan een normale hybride- rentalcondities te lopen. transmissie. Dankzij een derde plane- Om dat laatste optimaal te kun- tair tandwielstel doorbreekt de nen doen, zou het ideaal zijn als two-mode hybrid de vaste relatie de ECU onder alle omstandighe- tussen overbrengingsverhouding en den kon kiezen welk deel van het aandeel van het motorvermogen dat aandrijfkoppel via de mechani- sproken wordt in de NEDC-rijcy- in de transmissie de elektrische weg sche weg naar de wielen gaat en clus, maar bij andere overbren- verder, door nog een planetair gaat. Volgend jaar komt de two- welk deel via de elektrische weg. gingsverhoudingen gaat onnodig tandwielstel toe te voegen. Daar- mode hybrid naar Europa in de Cadil- De constructie met het ene plane- veel motorvermogen via de elek- mee komt een tweede ‘mode’ be- lac Escalade. taire tandwielstelsel maakt dat trische weg. Dat kost extra ener- schikbaar, waarin het motorver- echter onmogelijk. Het vermo- gie, maakt relatief zware elektro- mogen bij alle overbrengingsver- gensaandeel dat de elektrische motoren nodig en de auto onge- houdingen voor 100% de mecha- Wellicht niet, snapt ook GM. Van- weg kiest is namelijk rechtstreeks schikt voor langdurig klimwerk of nische weg kiest. daar prototypes als de Chevrolet afhankelijk van de overbrengings- het trekken van zware lasten. Deze two-mode hybrid-techniek Volt en variant Opel Flextreme. verhouding in de EVT. Er is dan Niet vreemd dus dat de EVT in de is al beschikbaar in reuze-suv Che- Die auto rijdt 55 km op elektrici- ook maar één overbrengingsver- Lexus-modellen een extra plane- vrolet Tahoe. De auto heeft een teit uit het stopcontact en pas houding waarbij de elektromotor, tair stelsel heeft gekregen, dat 6.0 V8 met 332 pk en twee 60 kW daarna springt de 1.3 liter turbo- die als generator dient, stilstaat, vrijwel onmerkbaar een andere elektromotoren. Dankzij de two- diesel bij. Niet om de wielen aan zodat 100% van de bewegings- overbrenging inschakelt. Dat mode hybrid mag er gewoon te drijven, maar om de accu’s op energie de mechanische weg geeft de Lexus-hybrides twee me- 2800 kg aan de trekhaak van dit te laden. Zo’n hybride haalt op de kiest. Die overbrengingsverhou- chanische punten. bakbeest. Desondanks claimt GM Europese testcyclus een gemid- ding wordt het ‘mechanisch punt’ voor dit gevaarte een stadsver- delde van 40 gram CO2 per km. genoemd. Uiteraard heeft Toyota Ontkoppelen bruik vergelijkbaar met dat van two-mode hybrid of niet, daar dat mechanisch punt zo gekozen De ontwikkelaars van de two- een Toyota Camry. Maar of dat de komt een Chevrolet Tahoe nooit dat het zo veel mogelijk aange- mode hybrid gaan nu een stapje suv gaat redden...? aan. G

Brandstofcel op laag pitje

Coaxiale vulhals Hoe zat het ook alweer met wa- GM 100.000 brandstofcelauto’s terstof en de brandstofcel? Daar per jaar produceren. gingen we in de toekomst toch Inmiddels staan de zaken er heel Koelvloeistoftankje op rijden? anders voor. Een klein jaar gele- Vermogenselektronica den presenteerde GM de Hydro- Luchtfilter “Klopt”, zegt GM nog steeds. En Gen4. Die omgebouwde Chevrolet ergens ver weg komt het ook nog Equinox is op details verbeterd Brandstof- steeds voor in de aandrijfstrate- ten opzichte van HydroGen3. celstack gie voor de toekomst, maar de Zo kon die laatste niet starten bij overtuiging is er wel af. Een jaar temperaturen onder nul omdat of vijf geleden was dat heel an- dan het water bevroor. Dat pro- 700-bar waterstofopslagtanks ders. Toen introduceerde GM de bleempje is nu opgelost. Verder Batterij HydroGen3, een Opel Zafira met heeft het er toch echt alle schijn Radiateur brandstofcel. Bijzonder aan die van dat onderzoek en ontwikke- Motormanagement auto was dat hij op de normale ling aan de brandstofcelauto op DC/DC converter productielijn tussen de benzine- een laag pitje staan. Aan 100.000 Elektromotor Waterstoftoevoer en diesel-Zafira’s gebouwd werd. brandstofcelauto’s in 2010 wordt Moest ook, want al in 2010 zou GM liever niet meer herinnerd. G Brandstofcelauto: techniek van de toekomst of toekomst van het verleden?