South Africa ISSP 2014 – Citizenship II Questionnaire (Venda) ṰHOḒISISO DZA KUHUMBULELE NGA HA MATSHILISANO AFRIKA TSHIPEMBE 2014

Khweshinea 1: Phando/Ṱhafamuhwe 2015

VHAFHINDULI VHA MIṄWAHA 16 YA NṰHA

Ndi (matsheloni/masiari/madekwana), Nṋe ndi pfi ______ri khou itela vha Khoro ya Ṱhoḓisiso dza Saintsi dza Vhuthu (HSRC) ṱhoḓisiso. Nga misi vha HSRC vha ita dziṱhoḓisiso nga ha mahumbulwa vhathu vha Afrika Tshipembe. Thero dzi katela mafhungo manzhi fhambanaho a zwa matshilisano vhudavhidzano, poḽotiki, pfunzo, vhushayamishumo, thaidzo dza vhalala na vhushaka ha zwigwada zwo fhamanaho. Sa mushumo u tevhelaho kha muṅwe rangaho, tama u vha vhudzisa dzimbudziso nga ha thero dzo fhambanaho dzine dza vha dza ndeme kha lushaka. U itela uri ri wane zwidodombedzwa zwa sainthifiki zwi fhulufhedzeaho ri vha humbela uri vha fhindule dzimbudziso dzi tevhelaho nga u fhulufhedzea hu konadzeaho. Muhumbulo wavho ndi ndeme kha ṱhoḓisiso hedzi. Vhupo ha havho na vhone vho nangiwa hu sa tevhedzwi maitele makene u itela ṱhoḓisiso idzi. U nangiwa havho ndi ha tshiḓakaṅwe (zwo sokou itea). Zwidodombedzwa zwine vha ḓo ri ṋea zwone zwi ḓo dzumbetshedziwa. Vhone na vha muṱa wavho a vha nga topolwi nga dzina kana ḓiresi kha mivhigo ine ḓo ṅwala.

ZWIDODOMBEDZWA ZWA MADALO TSHIFHINGA TSHIFHINGA TSHE HA TSHE HA ḒUVHA ṄWEDZI ** PHINDULO THOMIWA FHEDZWA NGATSHO NGATSHO IRI MIN IRI MIN Madalo a u / / 2015 thoma

Madalo a / / 2015 vhuvhili

Madalo a / / 2015 vhuraru

** KHOUDU DZA PHINDULO Khweshinea ḓadziwaho = 01 Khweshinea yo siwaho i gake (kha vha ṋee zwiitisi) = 02 U dala hafhu itiwa ndangano = 03 Vhafhinduli vho nangiwaho a vha ho hayani = 04 A hu na muthu hayani = 05 Ha tei Nnḓu/fuḽetse/tshitensi a tshi na muthu/ a si nnḓu kana fuḽetse/ndi maḓema = 06 A hu na muthu a teaho u ya nga ṱhoḓea dza ṱhoḓisiso = 07 Mufhinduli ha koni u davhidzana na muvhudzisi nga ṅwambo wa luambo = 08 Muvhili/muhumbulo wa mufhinduli a wo ngo tea uri a nga vhudziseswa = 09 Khano/u hana Mukwamiwa o hana = 10 Inthaviwi yo haniwa nga mufhinduli o nangiwaho = 11 Inthaviwi yo haniwa nga mubebi = 12 Inthaviwi yo haniwa nga muṅwe muraḓo wa muṱa = 13 TSHUMISWA NGA OFISI = 14

ZWA TSHIPHIRI TSHOṰHE

i Dzina ḽa muvhudzisi ……………………………………………………………………………….……………..

Nomboro ya Muvhudzisi

Yo ṱolwa nga

Tsaino nga mulavhelesi

NDANGO YA TSHUṄWANNḒA

NDANGO EE HAI VHUPFIWA Nga muthu 1 2 Nga luṱingo 1 2 Dzina TSAINO …………………………… DATUMU …………………/………….. …/………………2015

KUNANGELWE KWA MUFHINDULI

Tshivhalo tsha miṱa fhethu ho dalelwaho

Tshivhalo tsha vhathu vha re na miṅwaha ya 16 kana u fhira fhethu ho dalelwaho

Vha khou humbelwa u dodombedza vhathu vhoṱhe fhethu ho dalelwaho/tshiṱensini vha re na miṅwaha ya 16 kana u fhira hafhu vhe vha vha vhe vhadzuli vha henefho kha maḓuvha a 15 kha a 30 o fhiraho. Musi vho no fhedza izwi, kha vha shumise giridi ya Kish kha siaṱari ḽi tevhelaho u itela u vhona uri ndi ufhio ane a tea u vhudziseswa.

Madzina a vhathu vha re na miṅwaha ya 16 na u fhira 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 DZINA ḼA MUFHINDULI: 21 ḒIRESI YA MUFHINDULI: 22 …………………………………………………………………………………… 23 …………………………………………………………………………………… 24 25 NOMBORO YA LUṰINGO:

ii GIRIDI YA U NANGA MUFHINDULI

NOMBORO TSHIVHALO TSHA VHATHU VHANE KHAVHO HA TEA U NANGIWA VHAFHINDULI YA KHWESHIN 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 EA 1 26 51 76 1 1 1 3 2 4 1 3 5 8 6 5 12 10 1 6 8 7 19 19 13 21 13 24 25

2 27 52 77 1 2 3 4 3 1 2 2 3 4 8 3 7 2 5 14 4 15 4 8 6 16 14 22 19

3 28 53 78 1 1 2 1 4 2 7 6 9 3 5 11 2 1 3 11 7 10 16 16 10 5 2 2 3

4 29 54 79 1 2 3 2 1 3 5 8 6 2 4 2 4 8 11 10 16 6 9 10 15 11 12 11 18

5 30 55 80 1 1 1 4 5 6 3 5 7 5 9 8 13 3 2 13 5 18 1 4 1 20 11 5 24

6 31 56 81 1 2 2 2 3 5 7 7 8 7 1 4 9 14 8 2 17 17 14 12 14 22 10 3 14

7 32 57 82 1 2 1 1 4 1 4 1 4 6 3 6 5 7 13 9 2 3 13 14 8 2 7 20 4

8 33 58 83 1 1 2 3 2 5 1 4 2 1 7 10 6 5 4 15 10 5 2 13 4 17 5 17 8

9 34 59 84 1 1 3 2 5 6 2 2 1 9 10 1 10 4 6 6 1 9 10 1 5 6 9 1 12

10 35 60 85 1 2 2 4 1 3 3 6 9 10 11 12 3 9 15 7 8 11 6 3 9 4 3 10 1

11 36 61 86 1 1 1 3 1 4 5 3 1 6 2 9 13 11 14 4 11 4 15 15 17 1 1 23 2

12 37 62 87 1 2 3 1 3 2 7 5 6 5 7 7 8 6 10 3 3 1 12 20 7 13 22 12 16

13 38 63 88 1 1 2 1 5 3 6 4 3 4 6 2 11 13 12 1 15 8 7 2 12 15 21 13 7

14 39 64 89 1 2 3 2 4 1 4 7 8 2 5 6 11 12 9 16 13 16 11 18 18 14 16 18 23

15 40 65 90 1 2 1 4 2 4 3 8 7 7 11 1 3 5 7 12 14 13 8 17 20 19 20 19 11

16 41 66 91 1 1 3 3 1 6 5 1 5 9 10 3 2 11 13 8 12 12 5 6 21 8 8 4 15

17 42 67 92 1 1 2 2 3 4 2 6 2 3 2 12 5 2 10 13 5 8 18 9 16 10 17 16 20

18 43 68 93 1 2 1 4 2 6 4 1 4 8 9 10 7 9 3 12 12 9 7 20 19 9 19 21 13

19 44 69 94 1 2 2 1 3 5 2 8 9 10 4 9 8 13 1 1 14 10 19 10 11 18 15 7 6

20 45 70 95 1 1 3 2 5 4 1 3 8 1 3 8 6 6 9 5 7 13 4 15 1 7 22 15 21

21 46 71 96 1 1 1 2 5 1 7 2 3 2 1 11 4 7 5 3 2 1 3 12 18 5 19 14 9

22 47 72 97 1 2 1 3 1 3 2 6 2 1 8 7 1 4 2 11 8 2 17 4 17 21 16 3 5

23 48 73 98 1 2 3 4 2 2 6 7 7 8 3 4 9 3 6 2 11 11 16 2 8 11 23 6 22

24 49 74 99 1 1 2 1 4 6 3 5 5 3 1 5 13 1 14 8 14 6 15 9 14 3 6 9 17

25 50 75 100 1 1 2 3 3 2 4 6 4 7 5 3 12 12 12 4 6 2 17 11 2 12 4 8 10

iii KHWESHINEA 1 YA SASAS: 2014

Tshivhalo tsha vhathu muṱani uyu Tshivhalo tsha vhathu vha re na miṅwaha ya 16 na u fhira muṱani uyu

INTERVIEWER: PLEASE CIRCLE APPROPRIATE CODES Naa [dzina] u na Naa [dzina] Naa a

ṱ miṅwaha Naa ndi munna [dzina] u Kha vha ṅwale u bva ngana? (nga [dzina] u kana na Shedulu ya kha muhulwane miṅwaha yo wela kha musadzi? vhushaka- muṱa (nṱha) u ya kha fhelelaho; nga murafho u muthu ḓe na muṱuku (fhasi) fhasi ha ṅwaha fhio? Nomboro ya hoho ya hoho Munna=1 mufhinduli Ṱ muthihi =00) Musadzi=2

01 01 Vha humbelwa 02 02 u dodombedza 03 03 vhathu vhoṱhe 04 04 muṱani vha 05 05 ḽaho zwo 06 06 bikwaho nga 07 07 bodo nthihi 08 08 nahone vhe 09 09 10 10 vha vha vha 11 11 tshi dzula 12 12 henefho kha 13 13 maḓuvha a 15 14 14 kha a 30 o 15 15 fhiraho. 16 16 17 17 Kha vha 18 18 dzhiele 19 19 nzhele: Kha 20 20 vha tingeledze 21 21 nomboro i re 22 22 tsini na ṱhoho 23 23 ya muṱa. 24 24 25 25

Murafho Khoudu dza tsumbavhushaka na mufhinduli 1 = Murema 1 = Mufhinduli 2 = Mukhaḽadi 2 = Mufumakadzi kana munna kana mufarisi 3 = Muindia/Muasia 3 = Murwa/ṅwana wa musidzana/ṅwana wavho a si wa malofha/ṅwana ane vha khou tou mu ṱhogomela 4 = Mutshena 4 = Khotsi/mme/khotsi vha si vha malofha/mme vha si vha malofha 5 = Muṅwe (kha vha bule 5 = Khaladzi/khaladzi a si wa malofha 6 = Muḓuhulu/muḓuhuluḓuhulwane 7 = Makhulu/makhulukuku 8 = Mazwale vha mufumakadzi kana vha munna 9 = Mukwasha kana ṅwedzhi 10 = Mulamu 11 = Vhuṅwe vhushaka (tsumbo, makhadzi/malume) 12 = A hu na vhushaka

iv DIMOKIRASI NA MAVHUSELE 1. Musi vho sedza zwithu zwoṱhe nga u angaredza, na vho fushea u swika ngafhi nga vhutshilo ano maḓuvha? Nga u tou angaredza, naa vha nga ri vho fushea nga maanḓa, vho fushea, kana a vho ngo fushea? Ndo fushea nga maanḓa 1 Ndo fushea 2 Vhukati ha u fushea na u sa fushea 3 A tho ngo fushea 4 A tho ngo fushea na luthihi 5 (A thi ḓivhi) 8

2. Kha vha mmbudze uri vha vhona u nga ndi dzifhio khaedu THARU dza ndeme dzine ḽa Afrika Tshipembe ḽa khou livhana nadzo ṋamusi?

MUVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO.

HIV/AIDS 01 Vhushayamushumo 02 Tshiṱalula 03 Vengo kha vhabvannḓa/vhatsinda 04 Vhutshinyi na vhutsireledzi 05 Nḓisedzo ya tshumelo 06 Nnḓu dzi sa ḓuriho 07 Zwa ndulamiso ya zwa mavu 08 Pfanelo dza vhuthu 09 Pfunzo 10 Zwa ikonomi na masheleni 11 Zwi tshimbilelanaho na zwa mishumo 12 Zwa miṱa na vhaswa 13 Zwa vhurereli na mvelele 14 Zwa vhupo 15 Zwa poḽotiki 16 Vhuaḓa 17 Vhushai 18 Zwiṅwe (kha vha bule) 19 (A thi ḓivhi) 98

3. Vha nga ṱalutshedza hani vhutshilo vhune vha khou tshila hone zwa zwino? Naa vhutshilo havho: Vhu khou khwinisea, vhu khou tou nana u sa vha havhuḓi kana vhu vhukati ha izwi zwivhili? Vhu khou nana u sa vha havhuḓi 1 Vhu khou khwinisear 2 Vhukati ha izwi zwivhili 3 (A thi ḓivhi) 8

4. Kha miṅwaha ya 5 yo fhiraho, naa vhutshilo ho khwinisea, ho dzula ho ralo kana ho tou nana u sa vha havhuḓi kha vhathu vha ngaho sa vhone? Ho khwinisea 1 A ho ngo shanduka 2 Ho nana u sa vha havhuḓi 3 (A thi ḓivhi) 8

5. Naa vha vhona u nga vhutshilo vhu ḓo khwinisea, vhu nga si shanduke kana vhu ḓo ṋaṋa u sa vha havhuḓi kha miṅwaha ya 5 i ḓaho kha vhathu vha ngaho sa vhone? Vhu ḓo khwinisea 1 A vhu nga shanduki 2 Vhu ḓo nana u sa vha havhuḓi 3 (A thi ḓivhi) 8

1 6. Naa vho fushea kana u sa fushea u swika ngafhi nga kushumele kwa dimokirasi Afrika Tshipembe? [Garaṱa ḽa u sumbedza 2] Ndo fushea nga maanḓa 1 Ndo fushea 2 Vhukati ha u fushea na u sa fushea 3 A tho ngo fushea 4 A tho ngo fushea na luthihi 5 (A thi ḓivhi) 8

7. Nga u tou angaredza, vha vhona u nga zwithu zwi khou ya siani ḽone kana ḽi si ḽone kha ḽino shango? Zwi khou ya siani ḽone 1 Zwi khou ya siani ḽi si ḽone 2 (A thi ḓivhi) 8

8. Naa vho fushea u swika ngafhi nga tshiimo tsha ikonomi nga u angaredza Afrika Tshipembe zwa zwino. … [Garaṱa ḽa u sumbedza 2] Ndo fushea nga maanḓa 1 Ndo fushea 2 Vhukati ha u fushea na u sa fushea 3 A tho ngo fushea 4 A tho ngo fushea na luthihi 5 (A thi ḓivhi) 8

Kha vha sumbedze uri vha fhulufhela kana u sa fhulufhela hani zwiimiswa zwi tevhelaho Afrika Tshipembe zwa zwino. [Garaṱa ḽa u sumbedza 3] Vhukati ha u A thi na A thi na Fhulufhelo Fhuluf (A thi Zwiimiswa fhulufhela fhulufhel fhulufhel ḽi hulwane helo na u sa o o tshoṱhe ḓivhi) fhulufhela 9. Muvhuso wa lushaka 1 2 3 4 5 8 10. Dzikhothe 1 2 3 4 5 8 Khomishini yo ḓiimisaho nga 11. 1 2 3 4 5 8 yoṱhe ya dzikhetho (IEC) 12. SABC 1 2 3 4 5 8 13. Phalamennde 1 2 3 4 5 8 14. Tshipholisa 1 2 3 4 5 8 15. Mmbi ya vhupileli 1 2 3 4 5 8 16. Muvhuso wapo wa havho 1 2 3 4 5 8 17. Dzikereke 1 2 3 4 5 8 Maanḓalanga/vhurangaphanḓa 18. 1 2 3 4 5 8 vha sialala 19. Mahoro a poḽotiki 1 2 3 4 5 8 20. Vho rapoḽotiki 1 2 3 4 5 8 21. Madzangano a vhashumi 1 2 3 4 5 8

2 Naa vho fushea kana u sa fushea zwi ngafhani nga nḓila ine muvhuso wa tshimbidza mafhungo a tevhelaho vhuponi ha havho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 2] Ndo Vhukati ha u A tho ngo fushea Ndo A tho ngo (A thi fushea na u fushea nga fushea fushea ḓivhi) sa fushea tshoṱhe maanḓa Nḓisedzo ya maḓi na 22. 1 2 3 4 5 8 vhuthathatshili U ṋetshedzwa ha 23. 1 2 3 4 5 8 muḓagasi 24. U bvisiwa ha malaṱwa 1 2 3 4 5 8 Nnḓu dza mutengo wa 25. 1 2 3 4 5 8 fhasi Tswikelelo kha ndondola 26. 1 2 3 4 5 8 mutakalo Dzilafho ḽa malwadze a phirela nga zwa 27. 1 2 3 4 5 8 vhudzekani (dzi STI), hu tshi katelwa HIV/AIDS 28. U fhungudza vhutshinyi 1 2 3 4 5 8 29. U sikiwa ha mishumo 1 2 3 4 5 8 Khakhululo ya vhuṋe ha 30. 1 2 3 4 5 8 mavu U ṋetshedzwa ha mindende (tsumbo, 31. mundende wa u unḓa 1 2 3 4 5 8 vhana, mundende wa vhalala, na miṅwe) 32. Pfunzo 1 2 3 4 5 8 33. Vhuaḓa 1 2 3 4 5 8

34. Naa vho fushea kana u sa fushea u swika ngafhi nga vharangaphanḓa vha polotiki vha zwino Afrika Tshipembe? [Garaṱa ḽa u sumbedza 2] Ndo fushea nga maanḓa 1 Ndo fushea 2 Vhukati ha u fushea na u sa fushea 3 A tho ngo fushea 4 A tho ngo fushea na luthihi 5 (A thi ḓivhi) 8

35. Ndi tshifhio kha zwitatamennde izwi zwiraru tshine tsha vha tsinisa na muhumbulo wavho? MUVHUDZISI: KHA VHA TINGELEDZE KHETHO NTHIHI FHEDZI.

Dimokirasi ndi yone ya khwinesa u fhira dziṅwe tshaka dza mavhusele. 1 Tshiṅwe tshifhinga muvhuso u si wa dimokirasi u vha wone wa khwinesa. 2 Kha muthu a nga ho sa nṋe, a hu khathalei uri muvhuso washu ndi wa lushakaḓe. 3 (A thi ḓivhi) 8

3 Mbudziso dzi si gathi dzi tevhelaho dzi nga ha kuvhonele kwavho kwa uri shango ḽi vhusiwa hani. Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Vhukati ha A thi Ndi A thi tendelana u tendelana tendelani (A thi tendelan tendelani nazwo na u nazwo a nazwo nazwo ḓivhi) tshoṱhe hanedzana tshoṱhe Vhorapoḽotiki vha wanalaho vha na mulandu wa tshanḓanguvhoni 36. kana vhuaḓa vha tea u tsiruwa 1 2 3 4 5 8 na zwenezwo ofisini dza muvhuso Muvhuso u tea u vha na maanḓa 37. a u thivhela vhadzulapo kha u u 1 2 3 4 5 8 sasaladza Vhadzulapo vha tea u vha na pfanelo ya u vhumba kana u vha miraḓo ya madzangano vho vhofholowa, u fana na mahoro a 38. polotiki, madzangano a 1 2 3 4 5 8 vhubindudzi, madzangano a vhashumi na maṅwe madzangano ane vha vha na dzangalelo khao Muvhuso u tea u vha na ndaulo 39. kha mafhungo ane a fhiwa 1 2 3 4 5 8 tshitshavha Migwalabo nga vhanzhi ndi nḓila i ṱanganedzeaho ine vhathu vha 40. 1 2 3 4 5 8 bvisela vhupfiwa havho khagala kha dimokirasi 41. Ndi lungana hune zwa poḽotiki zwa vhonala zwi tshi konḓa lune vha sa kone u pfesesa uri hu khou itea mini? Na luthihi 1 A si kanzhi 2 A zwo ngo tou anzela 3 Kanzhi 4 Misi yoṱhe 5 (A thi ḓivhi) 8 Naa vha tendelana kana u hanedzana u swika ngafhi na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Vhukati Ndi Ndi ha u A thi A thi tendelana tendela tendela tendelani (A thi tendelani nazwo na na na u nazwo ḓivhi) nazwo tshoṱhe nazwo hanedz tshoṱhe ana U vouta hanga na u sa vouta a 42. 1 2 3 4 5 8 zwi ita phambano Nga murahu ha u khethiwa 43. mahoro oṱhe a a fana, ndi 1 2 3 4 5 8 ngazwo u vouta zwi sa thusi Ndi mushumo wa vhadzulapo 44. 1 2 3 4 5 8 vhoṱhe u vouta U vouta a zwi na mushumo 45. ngauri vhorapoḽotiki vhoṱhe a 1 2 3 4 5 8 vha fhulufhedzei

4

46. Nga u tou angaredza, vha nga ri vhunzhi ha vhathu vha a fhulufhedzea, kana vha tea u vha na vhusedzesi musi vha tshi shuma na vhathu? Kha vha mmbudze kha tshikalo tsha 0 u swika 10, hune 0 ya amba uri vha tea u vha na vhusedzesi ngeno 10 i tshi amba uri vhathu vha a fhulufhedzea. [Garaṱa ḽa u sumbedza 4] Vha Vhathu tea u vhanzhi (A thi vha na vha a vhuse fhulufhe ḓivhi) dzesi dzea 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

47. Naa vha humbula u nga vhunzhi ha vhathu vha nga lingedza u vha ṱalifhedza arali vho wana tshikhala kana vha nga lingedza u ita zwithu nga nḓila kwayo? Kha vha mmbudze vho sedza tshikoro tsha 0 u swika 10, hune 0 ya amba uri vhunzhi ha vhathu vha ḓo lingedza u vha ṱalifhedza ngeno 10 i tshi amba uri vhunzhi ha vhathu vha ḓo lingedza u ita zwithu nga nḓila kwayo. [Garaṱa ḽa u sumbedza 5] Vhunzhi ha Vhunzhi vhathu vha ha ḓo vhathu lingedza u vha ḓo nṱalifhedza lingedza (A thi

u ita ḓivhi) zwithu nga nḓila kwayo 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

48. Naa vha vhona u nga vhunzhi ha tshifhinga vhathu vha lingedza u thusa vhaṅwe kana kanzhi vha sedza vhone vhane fhedzi. Kha vha mmbudze kha tshikoro tsha 0 u swika 10, hune 0 ya amba uri vhathu vha anzela u sedza vhone vhane ngeno 10 i tshi amba uri kanzhi vhathu vha lingedza u thusa vhaṅwe. [Garaṱa ḽa u sumbedza 6] Vhathu vha Vhunzhi anzela u ha sedza vhathu (A thi vhone vha vhane lingedza ḓivhi) u thusa vhaṅwe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

5 VHUVHA HA LUSHAKA NA VHUḒIKUKUMUSI

Roṱhe ri tshipiḓa tsha zwigwada zwo fhambanaho. Zwiṅwe ndi zwa ndeme kha rine u fhira zwiṅwe musi ri tshi humbula nga ha rine vhane. Nga u angaredza, ndi tshifhio kha mutevhe u tevhelaho tshine tsha vha tsha ndeme kha vhone kha u ṱalutshedza vhuvha havho? Tshi tevhelaho nga ndeme? Tsha vhuraru nga ndeme? [Muvhudzisi: Kha vha swaye fhedzi tshithihi kha khoḽomu iṅwe na iṅwe] 49. 50. 51. Tsha Tsha Tsha ndeme vhuvhili vhuraru nga nga nga ndeme maanḓa ndeme Mushumo wavho wa zwino kana wa kale (kana u vha 01 01 01 mufaramuṱa) Murafho wavho/Siangane ḽavho ḽa lushaka lwavho 02 02 02 Mbeu (ndi uri, u vha munna/musadzi) 03 03 03 Tshigwada tsha vhukale havho (ndi uri, Muswa, vhukale ha 04 04 04 vhukati, vhulala) Vhurereli havho (kana u sa tenda kha Mudzimu kana u sa 05 05 05 tenda u vha hone ha Mudzimu) Ḽihoro, tshigwada kana dzangano ḽa poḽotiki ḽine vha ḽi 06 06 06 takalela Lushaka lune vha bva khalwo 07 07 07 Muṱa wavho kana tshiimo tsha nzeo (ndi uri, murwa/ṅwana wa musidzana, mme/khotsi, makhulutshinna/makhulutshisadzi, munna/mufumakadzi, 08 08 08 ntsiiwa/tshilikadzi, a vho ngo mala/malwa, kana zwiṅwe zwi fanaho nazwo) Kiḽasi/ vhuimo havho tshitshavhani (ndi uri khethekanyo ya 09 09 09 nṱha, vhukati, ya fhasi, kana khethekanyo dzi fanaho nadzo) Tshipiḓa tsha Afrika Tshipembe tshine vha dzula khatsho 10 10 10

Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? (Kha vha tingeledze bogisi ḽithihi kha mutaladzi muṅwe na muṅwe) [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Vhukati Ndi Ndi ha u A thi A thi tendelan tendel tendelana tendelan (A thi tendelani a nazwo ana na u i nazwo ḓivhi) nazwo tshoṱhe nazwo hanedzan tshoṱhe a Ndi khwine u vha mudzulapo wa Afrika Tshipembe u 52. 1 2 3 4 5 8 fhirisa wa ḽiṅwe shango ḽifhasini. Hu na zwiṅwe zwithu nga ha Afrika Tshipembe ṋamusi 53. 1 2 3 4 5 8 zwi itisaho uri ndi vhe na ṱhoni nga Afrika Tshipembe. Nga u tou angaredza, Afrika Tshipembe ndi shango ḽa 54. 1 2 3 4 5 8 khwine u fhira vhunzhi ha maṅwe mashango.

6 Hafhu vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Vhukati Ndi Ndi ha u A thi A thi tendelan tendel tendelana tendelan (A thi tendelani a nazwo ana na u i nazwo ḓivhi) nazwo tshoṱhe nazwo hanedzan tshoṱhe a U vha muraḓo wa tshigwada tsha murafho wanga ndi 55. 1 2 3 4 5 8 tshipiḓa tsha ndeme tsha vhuvha hanga Hu na zwithu zwi ntshonisaho nga ha 56. 1 2 3 4 5 8 tshigwada tsha murafho wanga ṋamusi.

VHUSHAKA NA ZWIṄWE ZWIGWADA

Naa vha ḓipfa vha tshipiḓa tsha tshakha dzi tevhelaho dza vhathu zwi ngafhani? [Garaṱa ḽa u sumbedza 7] Nga Zwiṱuku A thi A thi (A thi maanḓa tshipiḓa tshipiḓa ḓivhi) tshazwo na luthihi 57. Vha ambaho luambo luthihi na vhone? 1 2 3 4 8 Vha welaho kha tshigwada tsha murafho 58. 1 2 3 4 8 muthihi na vhone? Vha re kha vhuimo vhu fanaho na havho 59. 1 2 3 4 8 kha zwa masheleni? Vha dzulaho hune vhone vha dzula 60. 1 2 3 4 8 hone? Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Vhukati Ndi Ndi ha u A thi tendela A thi tendel tendelana tendelani (A thi na tendelani ana na u nazwo ḓivhi) nazwo nazwo nazwo hanedzan tshoṱhe tshoṱhe a Vhathu vha mirafho yo fhambanaho 61. 1 2 3 4 5 8 a vha fhulufhelani kana u funana Vhathu vha miraho yo fhambanaho 62. vha nga si vuwe vho fhulufhelana 1 2 3 4 5 8 kana u funana

7 Zwino ndi ḓo vha vhudzisa dziṅwe mbudziso nga ha vhuḓipfi havho nga ha zwigwada zwo fhambanaho Afrika Tshipembe.

Vha tshi khou shumisa tshikalo tsha 0 u swika 10, kha vha ṱalutshedze uri vha ḓipfa hani nga Vhatshena nga u angaredza? Naa vha a vha sathula kana u anḓana, vhuswina kana vhuṱama? [Garaṱa ḽa u sumbedza 8]

63. U sathula U anḓana (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

64. Vhuswina Vhuṱama (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

Zwino, vha tshi khou shumisa tshikalo tshenetsho tshithihi tsha 0 u swika 10, kha vha ṱalutshedze uri vha ḓipfa hani nga Vharema nga u angaredza? Naa vha a vha sathula kana u anḓana, vhuswina kana vhuṱama? [Garaṱa ḽa u sumbedza 8] 65. U sathula U anḓana (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

66. Vhuswina Vhuṱama (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

Zwino, vha tshi khou shumisa tshikalo tshenetsho tshithihi tsha 0 u swika 10, kha vha ṱalutshedze uri vha ḓipfa hani nga Vhakhaḽadi nga u angaredza? Naa vha a vha sathula kana u anḓana, vhuswina kana vhuṱama? [Garaṱa ḽa u sumbedza 8] 67. U sathula U anḓana (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

68. Vhuswina Vhuṱama (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

Zwino, vha tshi khou shumisa tshikalo tshenetsho tshithihi tsha 0 u swika 10, kha vha ṱalutshedze uri vha ḓipfa hani nga Vhaindia nga u angaredza? Naa vha a vha sathula kana u anḓana, vhuswina kana vhuṱama? [Garaṱa ḽa u sumbedza 8] 69. U sathula U anḓana (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

70. Vhuswina Vhuṱama (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

8

Zwino, vha tshi khou shumisa tshikalo tshenetsho tshithihi tsha 0 u swika 10, kha vha ṱalutshedze uri vha ḓipfa hani nga vhafhalali vha dzulaho Afrika Tshipembe nga u angaredza? Naa vha a vha sathula kana u anḓana, vhuswina kana vhuṱama? [Garaṱa ḽa u sumbedza 8] 71. U sathula U anḓana (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

72. Vhuswina Vhuṱama (A thi ḓivhi)

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

Vha tendelana kana u hanedzana u swika ngafhi na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Vhukati Ndi Ndi ha u A thi A thi tendela tendel tendelana tendel tendelani (A thi na ana na u ani nazwo ḓivhi) nazwo nazwo hanedzan nazwo tshoṱhe tshoṱhe a Vhathu vha miṅwe mirafho Afrika Tshipembe vha khou lingedza u bvela 73. 1 2 3 4 5 8 phanḓa lwa ikonomi nga u shumisa vha murafho wanga. Vhathu vha miṅwe mirafho Afrika Tshipembe vha khethulula vha murafho 74. 1 2 3 4 5 8 wanga kha maimo a ndangulo na vhuḓivhinduleli. Sialala na mikhwa i re ya ndeme kha vhathu vha murafho wanga zwi 75. khakhathini nga ṅwambo wa 1 2 3 4 5 8 ṱhuṱhuwedzo ya zwa miṅwe mirafho kha ḽino shango. Miṅwe mirafho Afrika Tshipembe i nga 76. si vuwe yo pfesesa zwine miraḓo ya 1 2 3 4 5 8 murafho wanga ya vha zwone.

77. Naa vha vha nga ḓiṱalutshedza sa muraḓo wa tshigwada tshi khethululwaho kha ḽino shango?

MUVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO.

Ee 1 Hai 2  Kha vha pfukele kha mbudziso Fehler! Verweisque lle konnte nicht gefunden werden. (A thi ḓivhi) 8  Kha vha pfukele kha mbudziso.Fe

9 hler! Verweisque lle konnte nicht gefunden werden.

10 78. Tshigwada tshavho tshi khou ṱalulwa kha zwifhio? KHA VHA VHUDZISISESE: ‘Ndi nga zwifhio hafhu’ MUVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO. PHINDULO NNZHI DZO TENDELWA

a Muvhala kana murafho 01 b Lushaka 02 c Vhurereli 03 d Luambo 04 Vhukale 05 f Mbeu 06 g Vhuṱama ha vhudzekani 07 h Pfunzo 08 i Vhuholefhali 09 j Vhushayamushumo 10 k Dzingu kana Vunḓu 11 l Zwiṅwe (kha vha bule) 12 m (A thi ḓivhi) 98 79. Afrika Tshipembe ḽo vha ḽi na mulayo wa tshiṱalula vhukati ha vhatshena, vharema, vhakhaḽadi na Vhaindia/Vhaasia. U bva nga 1994, vha humbula u nga vhushaka ha mirafho kha ḽino ho khwinisea, a ho ngo shanduka kana ho nana u sa vha havhuḓi? Khwinisea 1 A hongo shanduka 2 Ho nana u sa vha havhuḓi 3 (A thi ḓivhi) 8 80. Kha ṅwaha wo fhelaho, vha vhona u nga vhushaka ha mirafho kha ḽino ho khwinisea, a ho ngo shanduka kana ho nana u sa vha havhuḓi? Khwinisea 1 A hongo shanduka 2 Ho nana u sa vha havhuḓi 3 (A thi ḓivhi) 8 81. Ndi lungana hune vha pfa u nga vha khou ṱalulwa u ya nga murafho? Misi yoṱhe 1 Kanzhi 2 Zwiṅwe zwifhinga 3 Na luthihi 4  Kha vha pfukele kha mbudziso 83 (A thi ḓivhi) 8  Kha vha pfukele kha mbudziso 83 82. Naa u ṱalulwa uhu ha nga murafho kha vhone hu kha ḓi bva u itea ngafhi?

MUVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO. KHA VHA TINGELEDZE KHETHO NTHIHI FHEDZI

Mushumoni 01 Kha tshiimiswa tsha pfunzo 02 Mavhengeleni 03 Badani kana tshiṱaraṱani 04 Musi ndi tshi ita khumbelo ya mushumo 05 Muhashoni wa muvhuso 06 Kiḽabani ya matshilisano 07 Thyiethani 08 Mavhengeleni a zwiḽiwa 09 Mitamboni 10 Huṅwe fhethu 11 Hoṱhe 12 (A zwi itei) 99

11 83. Ndi lungana hune vha vhona u nga miraḓo ya murafho wavho vha khou ṱalulwa u ya nga murafho? Misi yoṱhe 1 Kanzhi 2 Zwiṅwe zwifhinga 3 Na luthihi 4 (A thi ḓivhi 8

Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na uri muvhuso u tea … [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi A thi A thi Vhukati ha u tendelana tendel tendel tendelani (A thi tendelana na nazwo ana ani nazwo ḓivhi) u hanedzana tshoṱhe nazwo nazwo tshoṱhe Vhuedzedza shango kha 84. 1 2 3 4 5 8 vharema Afrika Tshipembe.

Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na uri hu tea u vha na …? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi A thi A thi Vhukati ha u tendelana tendel tendel tendelani (A thi tendelana na nazwo ana ani nazwo ḓivhi) u hanedzana tshoṱhe nazwo nazwo tshoṱhe Mukovhe wa murafho kha 85. dzithimu dza zwa mitambo dza 1 2 3 4 5 8 lushaka. U tholiwa na u alusiwa ha 86. vharema vha Afrika Tshipembe 1 2 3 4 5 8 mishumoni. U tholiwa na u alusiwa ha 87. 1 2 3 4 5 8 vhafumakadzi mishumoni.

88. Naa muvhuso u khou ita zwi ngafhani u itela u khwaṱhisa uri vhathu vha mirafho yoṱhe vha wana zwikhala zwi linganaho zwa mishumo, dzinnḓu, na pfunzo? A u iti tshithu 1 Zwiṱukuṱuku 2 Zwiṱuku 3 Zwinzhi 4 (A thi ḓivhi) 8

89. Naa muvhuso wo tea u ita ngafhani u itela u khwaṱhisa uri vhathu vha mirafho yoṱhe vha wana zwikhala zwi linganaho zwa mishumo, dzinnḓu, na pfunzo? A wongo tea u ita tshithu 1 Zwiṱukuṱuku 2 Zwiṱuku 3 Zwinzhi 4 (A thi ḓivhi) 8

12 Zwino dziṅwe dzimbudziso nga ha vhathu vha bvaho kha maṅwe mashango vha tshi ḓa u dzula Afrika Tshipembe. 90. Kha vha sumbedza uri ndi tshi tatamennde tshifhio tshine tsha shuma kha vhone. Nga u angaredza ndi (ṱanganedza) ...... Afrika Tshipembe vhafhalali vhoṱhe 1 vhaṅwe vhafhalali 2 a thi ṱanganedzi vhafhalali 3 (A thi ḓivhi) 8 91. Ndi tshifhio tshigwada, arali tshi hone, tshine vha nga si zwi takalele na luthihi tshi tshi ḓa khathihi na u dzula Afrika Tshipembe? MUVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO. KHA VHA TINGELEDZE KHETHO NTHIHI FHEDZI

Vhanaidzheria 1 Vhaangoḽa 2 Vhasomaḽia 3 Vhazimbabwe 4 Vhathu vha bvaho DRC 5 Vhamozambikwi 6 Vhatswana 7 Vhaswazi 8 Vhasuthu 9 Vhathu vha bvaho kha maṅwe mashango a Afrika 10 Vhayuropa 11 Vhaamerika 12 Vhaindia 13 Vhaṅwe Vhaasia 14 Vhaosiṱiraḽia 15 Vha vhuyaho Afrika Tshipembe 16 Vhaṅwe (kha vha bule) 17 Na muthihi (zwigwada zwoṱhe zwo ṱanganedzea) 18 Naa vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Vhukati Ndi Ndi ha u A thi A thi tendelan tendel tendelan tendelan (A thi tendelan a nazwo ana a na u i nazwo ḓivhi) i nazwo tshoṱhe nazwo hanedza tshoṱhe na Vhafhalali vha engedza 92. 1 2 3 4 5 8 vhutshinyi Nga u angaredza vhafhalali 93. vho lugela ikonomi ya Afrika 1 2 3 4 5 8 Tshipembe Vhafhalali vha dzhiela vhathu 94. vho bebwaho Afrika 1 2 3 4 5 8 Tshipembe mishumo Vhafhalali vha ita uri Afrika Tshipembe ḽi vhe na 95. 1 2 3 4 5 8 mihumbulo yo vuleaho na mvelele ntswa Vhafhalali vha ḓisa malwadze 96. 1 2 3 4 5 8 Afrika Tshipembe Vhafhalali vha ḓisa zwikili zwi 97. 1 2 3 4 5 8 ṱoḓeaho Afrika Tshipembe Vhafhalali vha fhedza zwiko 98. 1 2 3 4 5 8 zwa shango ḽashu

13

99. Vha ḓivhana na vhathu vha ngana vha dzulaho Afrika Tshipembevhane vha bva kha ḽiṅwe shango?

Na muthihi 1  Kha vha pfukele kha mbudziso 101 Vha si gathi 2 Vhanzhinyana 3 Vhanzhi 4 Vhanzhi nga maanḓa 5 (A thi ḓivhi) 8

100. Kha vhathu vhane vha vha ḓivha vha dzulaho Afrika Tshipembe vha tshi bva kha ḽiṅwe shango, ndi vha ngana vhane vha nga ri ndi dzikhonani dzavho? Na muthihi 1 Vha si gathi 2 Vhanzhinyana 3 Vhanzhi 4 Vhanzhi nga maanḓa 5 (A thi ḓivhi) 8

Zwino ndi ḓo vha vhudzisa dzimbudziso nga ha vhukwamani vhune vha vha naho na vhathu vha mirafho yo fhambanaho.

MUVHUDZISI: KHA MBUDZISO 101 - 108, KHA VHA VHUDZISE FHEDZI NGA HA MIRAFHO INE MUFHINDULI A SI WELE KHAYO. TSUMBO, ARALI MUFHINDULI HU MUREMA, KHA VHA VHUDZISE FHEDZI NGA HA MAKHAḼADI, MAINDIA NA VHATSHENA. ARALI MUFHINDULI A MUKHAḼADI, KHA VHA VHUDZISE FHEDZI NGA HA VHAREMA, VHAINDIA NA VHATSHENA, NGAURALO NGAURALO.

Ndi .... vha ngana vha vha vha ḓivha? (A hu na tshi Na Vha teaho – Vhaṅw Vhanz Vhanzhi (A thi muthi si murafho e sa ḓivhi) hi gathi muthihi na mufhinduli) 101. … vharema … 1 2 3 4 5 8 9 102. … vhakhaḽadi … 1 2 3 4 5 8 9 103. … Vhaindia … 1 2 3 4 5 8 9 104. … vhatshena … 1 2 3 4 5 8 9

Kha ….. vhane vha vha ḓivha, ndi vha ngana vhane vha nga ri ndi dzikhonani dzavho? (A hu na tshi Na Vha teaho – Vhaṅw Vhanz Vhanzhi (A thi muthi si murafho e hi sa ḓivhi) hi gathi muthihi na mufhinduli) 105. … vharema … 1 2 3 4 5 8 9 106. … vhakhaḽadi … 1 2 3 4 5 8 9 107. … Vhaindia … 1 2 3 4 5 8 9 108. … vhatshena … 1 2 3 4 5 8 9

14 Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi A thi tendela Vhukati ha u A thi tendel tendelani (A thi na tendelana na tendelani ana nazwo ḓivhi) nazwo u hanedzana nazwo nazwo tshoṱhe tshoṱhe Musi ndi tshi ṱangana na wa 109. muṅwe murafho ri farana sa 1 2 3 4 5 8 vha linganaho Musi ndi tshi ṱangana na wa 110. muṅwe murafho ri ṱangana sa 1 2 3 4 5 8 dzikhonani

PFUNZO

Zwino ndi tama u vha vhudzisa dzimbudziso nga ha pfunzo.

Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi A thi tendela Vhukati ha u A thi tendel tendelani (A thi na tendelana na tendelani ana nazwo ḓivhi) nazwo u hanedzana nazwo nazwo tshoṱhe tshoṱhe Zwikolo zwoṱhe zwi tea u vha 111. na vhana vha mirafho yo 1 2 3 4 5 8 fhambanaho. Zwikolo zwoṱhe zwi tea u vha 112. na vhana vha nyambo dzo 1 2 3 4 5 8 fhambanaho. Vhana vha vhurereli ho fhambanaho, kana vha si na 113. 1 2 3 4 5 8 vhurereli vhukene, vha tea u funziwa ho fhambanaho Vhasidzana na vhatukana vha 114. 1 2 3 4 5 8 tea u funziwa ho fhambanaho Vhana vha vhapfumi vha tea u 115. 1 2 3 4 5 8 funziwa fhethu huthihi

Vha vhona u nga ndi lufhio luambo lwo teaho u vha lwone lwa u funza kha …? Luambo lwa (A thi Luisimane Hayani lwa Afrikaans ḓivhi) mugudi 116. Dzigireidi 1 u swika 3 (Gireidi 1 – murole 1) 1 2 3 8 117. Dzigireidi 4 u swika 9 (murole 2 – murole 7) 1 2 3 8 118. Dzigireidi 10 u swika 12 (murole 8 – 1 2 3 8 Maṱiriki) 119. Pfunzo dza nṱha (Yunivesithi, Gudedzi, 1 2 3 8 Thekinikoni)

15 120. Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na khaidzo nga ṱhamu sa maitele a u kaidza zwikoloni? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi tendelana nazwo tshoṱhe 1 Ndi tendelana nazwo 2 Vhukati ha u tendelana na u hanedzana 3 A thi tendelani nazwo 4 A thi tendelani nazwo tshoṱhe 5 (A thi ḓivhi) 8

121. Ndi tshifhio kha zwigwada zwi tevhelaho, arali tshi hone, tshine vhanga takalela uri muvhuso u thome khatsho u shumisa masheleni a nyengedzedzo a pfunzo? 122. Ndi tshifhio tshine tsha nga vha tshi tevhelaho? 121. Tsha u 122. Tshi thoma tevhelaho Vhana vha khireshe 1 1 Vhana vha tshikolo tsha phuraimari 2 2 Vhana vha tshikolo tsha sekondari 3 3 Vhana vha re na ṱhoḓea dzo khetheaho 4 4 Matshudeni vha magudedzini, dziyunivesithi 5 5 kana dzithekinikoni Pfunzo ya Mutheo ya Vhaaluwa (ABE) 6 6 (Na tshithihi tshazwo) 7 7 (A thi ḓivhi) 8 8

123. Nga u angaredza, vha nga vhambedza hani maimo a pfunzo zwikoloni ṋamusi na maimo a musi vhone vha tshee tshikoloni. Naa vha nga ri maimo a ṋamusi ndi a nṱhesa, a fhasisa, kana o ṱoḓa u fana? ARALI A NṰHESA KANA FHASISA: Zwinzhi kana zwiṱuku? A nṱhesa zwino 1 A nṱha zwiṱuku 2 O ṱoḓa u fana 3 A fhasinyana 4 A fhasisa 5 A thongo dzhena tshikolo Afrika Tshipembe 6 (A thi ḓivhi) 8

124. U ya nga nḓivho yavho kana zwe vha pfa nga hazwo, naa vha vhona u nga vho phasaho maṱiriki nga u tou sukumedziwa vha na ndalukano dza khwine kana dzi si dza khwine ano maḓuvha zwi tshi vhambedzwa na miṅwaha ya 10 yo fhiraho? Khwine nga maanḓa zwino u fhira miṅwaha ya 10 1 yo fhiraho Khwinenyana 2 Zwi a fana 3 A si khwine. 4 Yo no tou vhifha zwino u fhira miṅwaha ya 10 yo 5 fhiraho (A thi ḓivhi) 8

16 Vha vhona u nga zwikolo zwa muvhuso zwa sekondari Afrika Tshipembe zwi . . . hani musalauno Zwavhuḓi Hu si Hu si (A thi nga Zwavhuḓi zwavhuḓi zwavhuḓi ḓivhi) maanḓa tshoṱhe 125. lugisela vhaswa mushumo? 1 2 3 4 8 gudisa vhaswa zwikili zwa mutheo 126. 1 2 3 4 8 sa u vhala, u ṅwala na metse ? 127. gudisa vhuḓifari havhuḓi kha vhaswa 1 2 3 4 8

Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi A thi tendela Vhukati ha u A thi tendel tendelani (A thi na tendelana na tendelani ana nazwo ḓivhi) nazwo u hanedzana nazwo nazwo tshoṱhe tshoṱhe Ndi ṱhonifha vhadededzi kha u ḓiṋetshedzela havho kha 128. 1 2 3 4 5 8 tshumelo kha vhana na tshitshavha. Vhadededzi a vho ngo tea u 129. 1 2 3 4 5 8 tendelwa u ṱereka.

ZWA VHUḒILISI

Zwino ndi ḓo vha vhudzisa nga ha vhuḓilisi. [Garaṱa ḽa u sumbedza 9] A zwo Zwo Zwo Zwo ngo khakhea nga u khakhea (A thi khakhea fhedzi khakhea tshifhinga ḓivhi) na tshiṅwe kanzhi tshoṱhe luthihi tshifhinga Naa vha humbula u nga zwo khakhea kana a zwo ngo khakhea arali munna 130. na mufumakadzi vha tshi vha na 1 2 3 4 8 vhushaka ha vhudzekani phanḓa ha mbingano? Naa vha humbula u nga zwo khakhea kana a zwo ngo khakhea uri muthu o 131. maliwaho/malaho a vhe na vhushaka 1 2 3 4 8 ha vhudzekani na muṅwe muthu a songo malanaho nae? Naa vha humbula u nga zwo khakhea kana a zwongo khakhea uri vhaaluwa 132. 1 2 3 4 8 vhavhili vha mbeu nthihi vha vhe na vhushaka ha vhudzekani?

17 133. Naa vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na tshitatamennde tshi tevhelaho… Vhanna na vhasadzi vha funanaho na vha mbeu nthihi navho vha tea tshila vhutshilo havho nga nḓila ine vha funa ngayo vho vhofholowa. Naa vha… [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] tendelana nazwo nga maanḓa 1 tendelana nazwo 2 vhukati ha u tendelana na u sa tendelana nazwo 3 hanedzana nazwo 4 hanedzana nazwo tshoṱhe 5 (A thi ḓivhi) 8

Naa vha vhona zwo khakhea kana zwi songo khakhea uri mufumakadzi a thuthe thumbu …? [Garaṱa ḽa u sumbedza 9] A zwo ngo Zwo Zwo Zwo ngo khakhea A thi khakheanyan khakhea khakhea na tshiṅwe ḓivhi a tshoṱhe luthihi tshifhinga ...arali hu na khonadzeo khulwane ya 134. uri ṅwana u ḓo bebiwa a songo 1 2 3 4 5 fhelela zwavhuḓi …arali muṱa u na mbuelo ya fhasi 135. hafhu u si nga si kone u unḓa 1 2 3 4 5 vhaṅwe vhana

136. Vhathu vho waniwaho mulandu wa u vhulaha vha tea u wana tshigwevho tsha thambo. Naa vha … [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] tendelana nazwo nga maanḓa 1 tendelana nazwo 2 vhukati ha u tendelana na u sa tendelana nazwo 3 hanedzana nazwo 4 hanedzana nazwo tshoṱhe 5 (A thi ḓivhi) 8

137. U thusa vhathu, nga u kovhekana tshifhinga, tshelede kana thundu navho, (ndi)... tshipiḓa tsha ndeme tsha vhutshilo hanga 1 a si tshipiḓa tsha ndeme tsha vhutshilo hanga 2 zwi vhukati ha vha na ndeme na u sa vha na ndeme 3 (A thi ḓivhi) 8

138. Vha nga pfa vho vhofholowa zwi ngafhani u pamba bigiri ya swigiri kha muhura wavho arali hu na ṱhoḓea? U vhofholowa nga maanḓa 1 U vhofholowanyana 2 U sa vhofholowa tshoṱhe 3 U sa vhofholowa na luthihi 4 (A thi ḓivhi) 8 (Vho hana u fhindula) 9

139. Arali vha tshi khou ṱahela tshelede, vha nga vhofholowa zwi ngafhani u hadzima R20 kha muhura wavho? U vhofholowa nga maanḓa 1 U vhofholowanyana 2 U sa vhofholowa tshoṱhe 3 U sa vhofholowa na luthihi 4 (A thi ḓivhi) 8 (Refused) 9

18

140. Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na uri, kusini kwa havho, nga u angaredza vhathu vha a ṱhonifhana na u pfelana vhuṱungu musi vhe vhathuni? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi tendelana nazwo nga maanḓa 1 Ndi tendelana nazwo 2 Vhukati ha u tendelana na u sa tendelana nazwo 3 Ndi hanedzana nazwo 4 Ndi hanedzana nazwo tshoṱhe 5 (A thi ḓivhi) 8

TSUMBI DZA MUTAKALO WA VHUṊE

Mbudziso dzi tevhelaho ndi dza ha uri vho fushea zwi ngafhani, kha tshikalo tsha u bva kha zero u swika 10. Zero i amba uri a vho ngo fushea na luthihi. 10 i amba uri vho fushea tshoṱhe. Vhukati ha tshikalo ndi 5, zwine zwa amba uri vha na vhuḓipfi ha vhukati, vhukati ha u fushea na u sa fushea.”

141. Musi vha tshi humbula nga vhutshilo havho na nyimele ya vhone vhane, vho fushea zwi ngafhani nga vhutshilo havho nga u angaredza? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10]

A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

142. Naa vho fushea zwi ngafhani nga maimo avho a matshilele? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

143. Vho fushea zwi ngafhani nga mutakalo wavho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

144. Vho fushea zwi ngafhani nga zwine vha khou swikelela zwone vhutshiloni? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

19

145. Vho fushea zwi ngafhani nga vhuṱama havho ha zwa lufuno? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

146. Vho fushea zwi ngafhani nga nḓila ine vha ḓipfa vho tsireledzea ngayo? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

147. Vho fushea zwi ngafhani nga u ḓipfa vhe tshipiḓa tsha tshitshavha? [Garaṱa ḽa u sumbedza? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

148. Vho fushea zwi ngafhani nga u tsireledzea ha vhumatshelo havho ha zwa masheleni? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

149. Vho fushea zwi ngafhani nga zwi kwamaho muya wavho kana vhurereli? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

20 150. Vho fushea zwi ngafhani nga mishumo/nyito dzavho dza ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe? [Garaṱa ḽa u sumbedza 10] A tho ngo fushea na Ndi Ndo fushea luthihi vhukati tshoṱhe 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

VHUSHAI

151. Naa vha nga amba uri vhone na vha muṱa wavho … vho pfuma 1 vho ḓigeḓa nga maanḓa 2 vho ḓigeḓa zwo linganaho 3 vha khou tshila sa zwezwo 4 vha khou shaya 5 vha khou shaya nga maanḓa 6

152. Naa mbuelo ya muṱani wavho i hani i tshi vhambedzwa na ya miṅwe miṱa kusini/shangoni ḽa havho? Mbuelo i re nṱha nga maanḓa kha tshikati 1 Mbuelo i re nga nṱha ha tshikati 2 Mbuelo ya tshikati 3 Mbuelo ya nga fhasi ha tshikati 4 Mbuelo i re fhasi nga maanḓa ha tshikati 5 (A thi ḓivhi) 8

153. Ndi ngani, u ya nga muhumbulo wavho, hu na vhathu vha tshilaho nga vhushai? Khetho nṋa khedzi – ndi ifhio nthihi i re tsinisa na muhumbulo wavho? Ngauri vho tou vha na mashudumavhi 1 Nga ṅwambo wa vhubva na u shaya vhusweleli 2 Ngauri hu na tshayavhulamukanyi nnzhi 3 tshitshavhani tshashu Ndi tshipiḓa tshi sa tinyei tsha mvelaphanḓa ya 4 musalauno Na tshithihi tshazwo 5 (A thi ḓivhi) 8

21 Zwino ndi tama u pfa muhumbulo wavho nga ha maimo a vhutshilo a muṱa wavho

Naa zwi tevhelaho a zwo ngo linganela, zwo tou linganela kana zwi nga nṱha ha u linganela kha ṱhoḓea dza muṱa wavho?? A zwo ngo Zwo lingana kha Zwi nga nṱha ha lingana kha ṱhoḓea dza muṱa u linganela kha (A thi (A zwi

ṱhoḓea dza wavho ṱhoḓea dza muṱa ḓivhi) dzheni) muṱa wavho wavho 154. Nḓu ya muṱa wavho 1 2 3 8 Tswikelelo ya 155. vhuendedzi muṱani 1 2 3 8 wavho Ndondolo ya 156. mutakalo muṱani 1 2 3 8 wavho Zwa tshikolo zwa 157. 1 2 3 8 9 vhana vhavho Zwiambano zwa vha 158. 1 2 3 8 muṱa wavho

159. Naa zwiḽiwa muṱani wavho zwo vha zwi nga fhasi ha zwo linganaho, zwo linganaho kana nga nṱha ha zwo linganaho zwi ngafhani kha ṅwedzi wo fhiraho zwi tshi vhambedzwa na ṱoḓea ya muṱa wavho? Zwo vha zwi nga fhasi ha zwo linganaho ṱhoḓea dza muṱa wanga 1 Zwo vha zwo lingana ṱhoḓea dza muṱa wanga 2 Zwo vha zwi nga nṱha ha zwo linganaho ṱhoḓea dza muṱa wanga 3 (A thi ḓivhi) 8

Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Vhukati Ndi Ndi ha u A thi A thi tendelana tendela tendela tendelani (A thi tendelani nazwo na na na u nazwo ḓivhi) nazwo tshoṱhe nazwo hanedz tshoṱhe ana Phambano ya mbuelo Afrika 160. Tshipembe ndi khulwane nga 1 2 3 4 5 8 maanḓa Ndi vhuḓifhinduleli ha muvhuso u fhungudza phambano ya mbuelo vhukati 161. 1 2 3 4 5 8 ha vhathu vha re na mbuelo ya nṱhesa na vha re na mbuelo ya fhasisa. Muvhuso u tea u ṋea vhathu 162. vha sa shumiho maimo a vhuḓi 1 2 3 4 5 8 a vhutshilo. Muvhuso u tea u fhungudza 163. 1 2 3 4 5 8 magavhelo a vhashai.

22 ISSP ḒIVHAMAVHUSELE

Hu na kuhumbulele kwo fhambanaho nga ha tshine tsha ita uri muthu avhe mudzulapo wavhuḓi. U ya nga vhone kha tshikalo tsha 1 u swika 7, hune 1 ya vha “a si zwa ndeme na luthihi” ngeno 7 hu “zwa ndeme nga maanḓa”, naa zwi tevhelaho ndi zwa ndeme zwi ngafhani….? [Garaṱa ḽa u sumbedza 11] A si zwa ndeme na Ndi zwa (A vha luthihi ndeme nga na maanḓa khetho) 164. U voutha misi yoṱhe khethoni 1 2 3 4 5 6 7 8 165. U sa lingedza u tinya mithelo na luthihi 1 2 3 4 5 6 7 8 166. U tevhedza milayo misi yoṱhe 1 2 3 4 5 6 7 8 U sedza nyito dza muvhuso tshifhinga 167. 1 2 3 4 5 6 7 8 tshoṱhe U shela mulenzhe kha madzangano a 168. 1 2 3 4 5 6 7 8 tshitshavha kana a polotiki U lingedza u pfesesa kuhumbulele kwa 169. 1 2 3 4 5 6 7 8 vhaṅwe vhathu kwo fhambanaho 170. U nanga zwibveledzwa nga zwiitisi zwa polotiki, zwa vhuḓilisi kana zwa mupo, naho 1 2 3 4 5 6 7 8 mutengo wazwo u nṱhanyana U thusa vhathu kha ḽa Afrika Tshipembe 171. 1 2 3 4 5 6 7 8 vha shayaho u fhirisa vhone U thusa vhathu ḽifhasini vha shayaho u 172. 1 2 3 4 5 6 7 8 fhirisa vhone

Hu na zwigwada zwinzhi tshitshavhani. Vha nga ri mini nga ha musi zwigwada zwi tevhelaho zwi tshi fara miṱangano ya nnyi na nnyi? 173. Naa vhathu vha re na lutendo lwo kalulaho kha vhurereli vhukene vha tea u tendelwa u fara miṱangano ya nnyi na nnyi? Vha tou tea u tendelwa 1 Vha nga kha ḓi tendwalwa 2 Vha songo sokou tendelwa 3 Vha songo vhuya vha tendelwa 4 (A vha na khetho) 8

174. Naa vhathu vhane vha ṱoḓa u wisa muvhuso nga khombekhombe vha tea u tendelwa u fara miṱangano ya nnyi na nnyi? Vha tou tea u tendelwa 1 Vha nga kha ḓi tendwalwa 2 Vha songo sokou tendelwa 3 Vha songo vhuya vha tendelwa 4 (A vha na khetho) 8

175. Naa vhathu vhane vha ṱalula vha zwiṅwe zwigwada zwa murafho kana lushaka vha tea u tendelwa u fara miṱangano ya nnyi na nnyi? Vha tou tea u tendelwa 1 Vha nga kha ḓi tendwalwa 2 Vha songo sokou tendelwa 3 Vha songo vhuya vha tendelwa 4 (A vha na khetho) 8

23 Dziṅwe dza nyito dzo fhambanaho dza zwa polotiki na dza matshilisano dzine vhathu vha nga dzi ita khedzi. Kha vha sumbedze kha iṅwe na iṅwe, arali vho no vhuya vha zwi ita kha ṅwaha wo fhiraho, kana arali vho zwi ita kha tshifhinga tshilapfunyana tsho fhiraho, kana arali vha sa athu zwi ita fhedzi vha tshi nga zwi ita kana vha si nga si vhuye vha zwi ita naho nyimele i tshi nga vha ifhio kana ifhio. [Garaṱa ḽa u sumbedza 12] Ndo no zwi A thi athu A thi athu zwi Ndo zwi ita (A vha ita kha zwi ita, ita nahone ndi kha ṅwaha na tshifhinga fhedzi ndi nga si vuwe wo fhiraho khetho) tsho fhiraho nga zwi ita ndo zwi ita 176. U saina phethisheni 1 2 3 4 8 U ḓiiledza, kana u khetha u sa renga zwiṅwe zwibveledzwa nga 177. 1 2 3 4 8 zwiitisi zwa polotiki, zwa vhuḓilisi kana zwa mupo U shela mulenzhe kha 178. 1 2 3 4 8 misumbedzo U ya muṱanganoni kana kha raḽi 179. 1 2 3 4 8 ya polotiki U kwamana, kana u lingedza u kwamana na rapoḽotiki kana 180. 1 2 3 4 8 mushumi wa muvhuso u itela u ṱahisa vhupfiwa havho U ṋetshedza tshelede kana u alusa tshikwama u itela 181. 1 2 3 4 8 mushumo wa matshilisano kana poḽotiki U kwamana kana u vhonala kha 182. nyanḓadzamafhungo u itela u 1 2 3 4 8 ṱahisa vhupfiwa havho U ṱahisa vhupfiwa ha zwa 183. 1 2 3 4 8 polotiki kha inthanete

184. Ndi lungana hune vha shumisa nyanḓadzamafhungo, hu tshi katelwa thelevishini, u wana mafhungo a zwa polotiki? Lunzhinyana nga ḓuvha 1 Luthihi nga ḓuvha 2 Maḓuvha a 5-6 nga vhege 3 Maḓuvha a 3-4 nga vhege 4 Maḓuvha a 1-2 nga vhege 5 Lu sa swiki luthihii nga vhege 6 Na luthihi 7 (A vha na khetho) 8

24 185. Nga u tou agaredza, ndi vhathu vha ngana vhane vha vha na vhukwamani navho ḓuvhani ḽikene ḽa vhege, hu tshi katelwa na vhane vha dzula navho?

Ri khou ṱoḓa vhukwamani ha muthu na muthu, hu tshi katelwa muṅwe na muṅwe ane vha haseledza nae, vha amba nae kana u rera mafhungo nae. Hezwi zwi nga vha vhukwamani ha u tou livhana zwifhaṱuwo, nga luṱingo, nga luṅwalo kana kha inthanete. Kha vha ambe fhedzi nga vhathu vhane vha vha ḓivha. Kha vha nange nthihi ya khethekanyo dzi tevhelaho ine ya tshimbilelana na kuanganyele kwavho. Vhathu vha 0-4 1 5-9 2 10-19 3 20-49 4 50 kana u fhira 5 (A vha na khetho) 8

Tshiṅwe tshifhinga vhathu vha wela kha tshaka dzo fhambanaho dza zwigwada kana madzangano. Kha lushaka luṅwe na luṅwe lwa tshigwada, kha vha sumbedze arali vha tshi wela kana u shela mulenzhe khatsho, vho vha vha tshi wela khatsho fhedzi a vha tsha wela khatsho, kana a vho ngo vhuya vha wela khatsho na luthihi. [Garaṱa ḽa u sumbedza 13] Ndi wela na u Ndi wela Ndo vha A thi athu (A vha na shela khatsho ndi tshi vhuya khetho) mulenzhe fhedzi a tshi wela nda wela khatsho sheli khatsho khatsho mulenzhe 186. Ḽihoro ḽa polotiki 1 2 3 4 8 Dzangano ḽi imelaho pfanelo 187. dza vhashumi, bindu, kana 1 2 3 4 8 dzangano ḽa phurofeshinaḽa Kereke kana ḽiṅwe dzangano ḽa 188. 1 2 3 4 8 zwa vhurereli Tshigwada tsha zwa mitambo, 189. vhuḓimvumvusi kana tsha 1 2 3 4 8 sialala Ḽiṅwe dzangano ḽa tou 190. 1 2 3 4 8 ḓidzhenisa nga u funa

25 Hu na mihumbulo yo fhambanaho nga ha pfanelo dza vhathu kha dimokirasi. Kha tshikalo tsha 1 u swika 7, hune 1 ya amba uri a si zwa ndeme na luthihi ngeno 7 i tshi amba uri ndi zwa ndeme nga maanḓa, naa ndi zwa ndeme zwi ngafhani uri …? [Garaṱa ḽa u sumbedza 11] A si zwa ndeme Zwa ndeme (A hu na na luthihi tshoṱhe khetho)

Vhadzulapo vhoṱhe vha vhe na tshiimo tsha 191. 1 2 3 4 5 6 7 8 kutshilele tsho linganelaho Maanḓalanga a muvhuso a ṱhonifhe na u 192. 1 2 3 4 5 6 7 8 tsireledza pfanelo dza vha si gathi Vhathu vha fhiwe zwikhala zwinzhi zwa u 193. 1 2 3 4 5 6 7 8 shela mulenzhe kha tsheo dza nnyi na nnyi 194. Vhadzulapo vha ḓidzhenise kha zwiito zwa vhusinḓevhe khuḓanoni na vhavhusi musi 1 2 3 4 5 6 7 8 vha sa tendelani na nyito dza muvhuso. Mivhuso i ṱhonifhe pfanelo dza demokirasi 195. 1 2 3 4 5 6 7 8 naho mvelelo dzazwo dzi dzifhio na dzifhios 196. Vhathu vho waniwaho milandu kha vhugevhenga ha khombo vha lozwe pfanelo 1 2 3 4 5 6 7 8 dzavho dza vhudzulapo 197. Vhadzuli vha tshifhinga tshilapfu vha shango ḽikene, vhane vha si vhe vhadzulapo vha shango ḽenelo, vha vhe na pfanelo dza 1 2 3 4 5 6 7 8 u khetha khethoni dza lushaka henefho kha shango ḽeneḽo 198. Vhadzulapo vha na pfanelo dza u sa khetha 1 2 3 4 5 6 7 8 Ndondolo ya mutakalo i fhiwe muthu 199. 1 2 3 4 5 6 7 8 muṅwe na muṅwe

Naa vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamende zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] A thi Ndi Ndi A thi Vhukati ha tendelan tendelan tendel tendel (A hu na u tenda na i nazwo a nazwo ana ani khetho) u sa tenda na tshoṱhe nazwo nazwo luthihi Vhathu vha ngaho sa nṋe vha 200. tea u vha na vhupfiwa nga ha 1 2 3 4 5 8 zwine muvhuso wa ita zwone A thi humbuli uri muvhuso u na ndavha na zwine vhathu vha 201. 1 2 3 4 5 8 ngaho sa nṋe vha humbula zwone Ndi vhona u nga ndi pfesesa khwine zwithu zwa ndeme zwa 202. 1 2 3 4 5 8 polotiki zwine Afrika Tshipembe ḽa sedzana nazwo Ndi vhona u nga vhathu vhanzhi Afrika Tshipembe vha ḓivha 203. zwinzhi nga ha polotiki na 1 2 3 4 5 8 muvhuso u fhira zwine nda zwi ḓivha

26 Kha ri ri Phalamennde ya Afrika Tshipembe i khou ṱoḓa u phasisa mulayo une vhone vha u vhone u si kwawo nahone u songo vha lugela.

204. Arali zwa itea, hu na khonadzeo nngafhani ya uri, nga vhone vhane kana nga thikhedzo ya vhaṅwe vhathu, hune vha nga lingedza u ita tshiṅwe tshithu ngazwo? Khonadzeo khulwanesa 1 I hone khonadzeo 2 Khonadzeo a iho 3 Khonadzeo a iho na luthihi 4 (A hu na khetho) 8

205. Arali ha vha na tshine vha ita tshone, ndi nngafhani khonadzeo ya uri Phalamennde ya Afrika Tshipembe i nga sedza mbilaelo yavho? Khonadzeo khulwanesa 1 I hone khonadzeo 2 Khonadzeo a iho 3 Khonadzeo a iho na luthihi 4 (A hu na khetho) 8

206. Naa vha nga ri vha na dzangalelo ḽi ngafhani kha zwa poḽotiki? Vha na…. Dzangalelo ḽihulwanesa 1 Dzangalelo ḽa vhukati 2 Dzangalelo ḽiṱuku 3 A thi na dzangalelo na luthihi 4 (A thi ḓivhi) 8

207. Kha polotiki vhathu tshiṅwe tshifhinga vha amba nga sia ḽa monde na ḽa tshauḽa. Naa vhone vha vhona vha tshi wela ngafhi kha tshikalo u bva kha 0 u swika 10 hune 0 ya imela sia ḽa tshamonde ngeno 10 yo imela sia ḽa tshauḽa?

Tsha (A hu Tshau mond na ḽa e khetho) 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 98

Naa vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi A thi Vhukati ha A thi tendelana tendela tendelani (A hu na u tenda na tendelani nazwo na nazwo na khetho) u sa tenda nazwo tshoṱhe nazwo luthihi Vhuzhi ha tshifhinga ri nga fhulufhela uri vhathu vha re 208. 1 2 3 4 5 8 muvhusoni vha ḓo ita zwo teaho Vhunzhi ha vhorapolotiki vha 209. kha zwa polotiki u itela u 1 2 3 4 5 8 ḓivhuedza vhone vhane

27 210. Ndi lungana hune vha humbula uri vhathu vha ḓo lingedza u vha fhura arali tshikhala tshi hone, nahone ndi lungana hune vha nga lingedza u ita zwithu nga nḓila kwayo? Vha lingedza u fhuredzela tshifhinga tshoṱhe 1 Vha lingedza u fhuredzela vhunzhi ha tshifhinga 2 Vha lingedza u ita zwithu nga nḓila kwayo vhunzhi ha tshifhinga 3 Vha lingedza u ita zwithu nga nga nḓila kwayo tshifhinga tshoṱhe 4 (A hu na khetho) 8

211. Nga u tou angaredza, naa vha nga ri vhathu vha a fhulufhedzea kana vha tea u vha na vhusedzesi musi vha tshi shuma na vhathu? Vhathu vha nga vhulufhedzea tshiṅwe tshifhinga 1 Vhathu vha nga fhulufhedzea 2 Vha tea u vha na vhusedzi tshiṅwe tshifhinga musi vha tshi shuma na vhathu 3 Vha tea u vha na vhusedzi tshifhinga tshoṱhe musi vha tshi shuma na vhathu 4 (A hu na khetho) 8

212. Musi vha tshi ṱangana na khonani dzavho, mashaka kana vhashumi ngafho, ndi lungana hune vha haseledza nga polotiki? Kanzhi 1 Tshiṅwe tshifhinga 2 A si kanzhi 3 Na luthihi 4 (A hu na khetho) 8

213. Musi vha na muhumbulo mukene wo wa zwa polotiki, ndi lu ngana hune vha lingedza u fhembeledza khonani, mashaka kana vhashumi ngavho uri vha kovhekane kuvhonele kwavho navho? Kanzhi 1 Tshiṅwe tshifhinga 2 A si kanzhi 3 Na luthihi 4 (A hu na khetho) 8

Musi vha tshi humbula nga polotiki ya Afrika Tshipembe zwino, vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi A thi tendela Vhukati ha A thi tendela tendelani (A hu na na u tenda na tendelani na nazwo khetho) nazwo u sa tenda nazwo nazwo na luthihi tshoṱhe Mahoro a polotiki a ṱuṱuwedza 214. vhathu uri vha ḓidzhenise kha zwa 1 2 3 4 5 8 polotiki Mahoro a polotiki ha fhi vhakhethi 215. khetho dza vhukuma dza 1 2 3 4 5 8 mbekanyamaitele Mbudzisavhathu ndi nḓila dza 216. khwinesa dza u ita tsheo dza 1 2 3 4 5 8 ndeme kha zwi kwamaho polotiki

28 217. Musi vha tshi humbula nga khetho dza lushaka dzo fhiraho dza Afrika Tshipembe, naa dzo vha dzi tshi fhulufhedzea zwi ngafhani malugana na u vhalwa ha dzivoutu na u vhigwa hadzo? U fhulufhedzea nga maanḓa 1 U fhulufhedzea sa zwezwo 2 Vhukati ha u fhulufhedzea na u sa fhulufhedzea 3 U sa fhulufhedzea zwiṱuku 4 U sa fhulufhedzea tshoṱhe 5 (A hu na khetho) 8

218. Musi vha tshi humbula nga khetho dza lushaka dzo fhiraho dza Afrika Tshipembe, naa dzo vha dzi kwadzo zwi ngafhani malugana na zwikhala zwa vhonkhetheni na mahoro kha u galatsha vhakhethi? Dzo vha dzi kwadzo nga maanḓa 1 Dzo vha dzi kwadzo sa zwezwo 2 Vhukati ha u vha kwadzo na u sa vha kwadzo 3 Dzo vha dzi si kwadzo zwiṱuku 4 Dzo vha dzi si kwadzo tshoṱhe 5 (A hu na khetho) 8

219. Musi vha tshi humbula nga tshumelo dza nnyi na nnyi Afrika Tshipembe, naa dzo ḓiimisela zwi ngafhani u shumela vhathu? Dzo ḓiimisela nga maanḓa 1 Dzo ḓiimisela sa zwezwe 2 A dzo ngo ḓiimisela nga maanḓa 3 Dzo ḓiimisela tshoṱhe 4 (A hu na khetho) 8

220. Naa vha vhona vhuaḓa ho anda zwi ngafhani kha tshumelo dza nnyi na nnyi dza Afrika Tshipembe? A hu na ane a ḓidzhenisa khazwo 1 Ndi mbalo ṱhukhu ya vhathu vhane vha 2 ḓidzhenisa khazwo Vhathu vha si gathi vha ḓidzhenisa khazwo 3 Vhunzhi ha vhathu vha ḓidzhenisa khazwo 4 Muṅwe na muṅwe u khazwo 5 (A hu na khetho) 8

Nga u angaredza, kha tshikalo tsha 0 u swika 10 hune 0 ya amba u sa vha zwavhuḓi na luthihi ngeno 10 i tshi amba zwavhuḓi nga maanḓa. [Garaṱa ḽa u sumbedza 14] Zwi si zwavhuḓi na Zwavhuḓi nga (A hu na luthihi maanḓa khetho) 221. Naa demokirasi i shuma hani 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 98 fhano Afrika Tshipembe namusi? 222. Kha miṅwaha ya 10 yo fhiraho? Naa demokirasi yo shuma hani 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 98 Afrika Tshipembe nga itsho tshifhinga? 223. Kha miṅwaha ya 10 u bva zwino? Vha vhona u nga 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 98 demokirasi i ḓo shuma hani Afrika Tshipembe?

29 BATHO PELE

Zwino ndi khou ṱoḓa u vha vhudzisa zwitatamennde nga ha kushumele kwa masipala wa havho.

Vha tendelana kana u hanedzana zwi ngafhani na zwitatamennde zwi tevhelaho? [Garaṱa ḽa u sumbedza 1] Ndi Ndi Vhukati ha A thi A thi tendelan tendela u tendelana tendela tendelani (A thi

a nazwo na na u nazwo ḓivhi) tshoṱhe nazwo hanedzana nazwo tshoṱhe Mimasipala a i kwamani zwo lingana na 224. 1 2 3 4 5 8 zwitshavha nga ha tshumelo dza mutheo Muvhuso u ita zwe wa fhulufhedzisa 225. malugana na u ṋea tshumelo dza mutheo 1 2 3 4 5 8 dza khwaḽithi yavhuḓi Muvhuso u khou bvela phanḓa na u ṋea 226. vhadzulapo vha Afrika Tshipembe 1 2 3 4 5 8 tswikelelo kha tshumelo dza mutheo 227. Masipala wanga u ṱhonifha vhathu 1 2 3 4 5 8 Masipala wa hashu u ṋea vhathu mafhungo 228. 1 2 3 4 5 8 nga ha tshumelo dza mutheo Masipala wa hashu u ṋea vhathu 229. mafhungo nga misi nga ha kushumele 1 2 3 4 5 8 kwawo kha nḓisedzo ya tshumelo Masipala wa hashu u nyanyuwa nga u 230. ṱavhanya kha mbilahelo nga ha 1 2 3 4 5 8 tshumelo Masipala wa hashu u ita mushumo 231. wavhuḓi wa u sala zwithu murahu na u 1 2 3 4 5 8 tandulula dzithaidzo Vhathu vha khou wana mbuelo 232. yavhuḓi kha tshelede ine vha i vhilwa 1 2 3 4 5 8 ya tshumelo dza mutheo

30 ZWA KHETHO Ndi khou ṱoḓa u vha vhudzisa mbudziso dzi si gathi nga ha u vouta na dzikhetho. 233. Naa vho voutela ḽihoro ḽifhio khethoni dza lushaka dzo fhiraho, dze dza farwa nga 2014? MUVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO. KHA VHA TINGELEDZE KHETHO NTHIHI FHEDZI

African Christian Democratic Party (ACDP) 01 African National Congress (ANC) 02 Agang South Africa 03 Azanian People’s Organisation (AZAPO) 04 Congress of the People (COPE) 05 Democratic Party / Alliance (DA) 06 Economic Freedom Fighters (EFF) 07 Freedom Front Plus / Vryheidsfront Plus (FF+/VF+) 08 Inkatha Freedom Party (IFP) 09 Minority Front (MF) 10 New Freedom Party (NFP) 11 Pan-Africanist Congress (PAC) 12 United Christian Democratic Party (UCDP) 13 United Democratic Movement (UDM) 14 Ḽiṅwe (kha vha bule) ………………………………. 15 A tho ngo vouta 16 A thi na vhuṱanzi 17 (O hana u fhindula) 97 A thi ḓivhi 98

234. Arali ho vha hu tshi nga vha na khetho dza lushaka matshelo, vho vha vha tshi nga voutela ḽihoro ḽifhio? MUVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO. KHA VHA TINGELEDZE KHETHO NTHIHI FHEDZI.

African Christian Democratic Party (ACDP) 01 African National Congress (ANC) 02 Agang South Africa 03 Azanian People’s Organisation (AZAPO) 04 Congress of the People (COPE) 05 Democratic Party / Alliance (DA) 06 Economic Freedom Fighters (EFF) 07  Kha vha pfukhele kha Freedom Front Plus / Vryheidsfront Plus (FF+/VF+) 08 mbudziso 236 Inkatha Freedom Party (IFP) 09 Minority Front (MF) 10 New Freedom Party (NFP) 11 Pan-Africanist Congress (PAC) 12 United Christian Democratic Party (UCDP) 13 United Democratic Movement (UDM) 14 Ḽiṅwe (kha vha bule) ………………………………. 15 A thi nga vouti 16  Kha vha vhudzise mbudziso 235 A thi na vhuṱanzi 17 (O hana u fhindula) 97  Kha vha pfukhele kha mbudziso 236 (A thi ḓivhi) 98

31 235. Arali phindulo hu 16 kha mbudziso Fehler! Verweisquelle konnte nicht gefunden werden.: Ndi tshifhio tshiitisi tshihulwane tsha uri vha humbule uri vha nga si voute arali ha vha khetho dza lushaka matshelo? UVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO. KHA VHA TINGELEDZE KHETHO NTHIHI FHEDZI

Ndi tshee muṱuku 01 A thi na dzangalelo 02 A tho ngo ḓiṅwalisa 03 A thi takeleli poḽotiki 04 Hu ṱodea vhuḓidini vhunzhi 05 Tshiṱitshi tsha u voutela tshi kulesa 06 Nyofho dza mishushedzo kana dzikhakhathi 07 Ndi ḽihoro ḽithihi fhedzi ḽine ḽa nga wina 08 Zwiitisi zwa mutakalo/vhulwadze 09 A thi na basa/ID 10 Zwiṅwe (kha vha bule) 11

236. Ndi ḽihoro ḽifhio ḽine vha ḓipfa vhe tsinisa naḽo? UVHUDZISI: VHA SONGO VHALELA NṰHA DZIKHETHO. KHA VHA TINGELEDZE KHETHO NTHIHI FHEDZI

African Christian Democratic Party (ACDP) 01 African National Congress (ANC) 02 Agang South Africa 03 Azanian People’s Organisation (AZAPO) 04 Congress of the People (COPE) 05 Democratic Party / Alliance (DA) 06 Economic Freedom Fighters (EFF) 07  Kha vha vhudzise mbudziso 237 Freedom Front Plus / Vryheidsfront Plus (FF+/VF+) 08 Inkatha Freedom Party (IFP) 09 Minority Front (MF) 10 New Freedom Party (NFP) 11 Pan-Africanist Congress (PAC) 12 South African Communist Party (SACP) 13 United Christian Democratic Party (UCDP) 14 United Democratic Movement (UDM) 15 Ḽiṅwe (kha vha bule) ………………………………. 16 A ḽiho ḽihoro 17 (Vho hana u fhindula) 97  Kha vha pfukele kha mbudziso Fehler! Verweisquelle konnte nicht gefunden werden. (A thi ḓivhi) 98

237. Naa vha ḓipfa vha tsini zwi ngafhani na ḽihoro iḽi? Tsini nga maanḓa 1 Tsinisa 2 A thi ho tsini naḽo 3 A thi ho tsini naḽo na luthihi 4 (A thi ḓivhi) 8

32 ZWIṰALULI ZWA MUFHINDULI 238. Mbeu ya mufhinduli [kha vha kope kha siaṱari ḽa vhukwamani] Munna 1 Musadzi 2

239. Murafho une wa mufhinduli a bva khawo [kha vha kope kha siaṱari ḽa vhukwamani] Murema 1 Mukhaḽadi 2 Muindia/Muasia 3 Mutshena 4 Muṅwe 5 240. Vhukale ha mufhinduli nga miṅwaha yo fhelelaho [kha vha kope kha siaṱari ḽa vhukwamani] Miṅwaha ya (A thi ḓivhi) = 998

241. Naa vha na mufarisi, arali vha tshi ri ee, vha dzula muṱani muthihi nae? Ee, ndi na mufarisi nahone ri dzula muṱani muthihi 1 Ee, ndi na mufarisi fhedzi a ri dzuli muṱani muthihi 2 A thi na mufarisi 3 (Vho hana) 9

242. Tshiimo tshavho tsha nzeo ndi tshifhio? Ndo vhinga/vhingiwa 1 Ndo fhambana na mufarisi wanga 2 Ndo ṱala 3 Ntsiiwa/tshilikadzi 4 A thi athu vhinga fhedzi ndo fhulufhedzis(w)a 5 A thi athu vhinga nahone a thongo fhulufhedzis(w)a 6 (Vho hana u fhindula) 7 (A thi ḓivhi) 8

243. Ndi maimo afhio a nṱhesa a pfunzo e vha a khunyeledza? A tho ngo dzhena tshikoloni 00 Gireidi 0 01 Murole wa A/Gireidi 1 02 Murole wa B/Gireidi 2 03 Gireidi 3/ Murole 1 04 Gireidi 4/ Murole 2 05 Gireidi 5/ Murole 3 06 Gireidi 6/ Murole 4 07 Gireidi 7/ Murole 5 08 Gireidi 8/ Murole 6/Fomo 1 09 Gireidi 9/ Murole 7/ Fomo 2 10 Gireidi 10/Standard 8/ Fomo 3 11 Gireidi 11/ Murole 9/ Fomo 4 12 Gireidi 12/ Murole 10/ Fomo 5/Maṱiriki 13 NTC I 14 NTC II 15 NTC III 16 Dipuḽoma/Ṱhanziela ndi si na Gireidi 12/Murole 10 17 Dipuḽoma/ Ṱhanziela ndi na Gireidi 12/Murole 10 18 Digirii 19 Digirii kana dipuḽoma ya nnṱha 20 Zwiṅwe, kha vha bule 21 (A thi ḓivhi) 98

33

244. Ndi miṅwaha mingana ya pfunzo ya tshifhinga tsho ḓalaho vha khunyeledza?

MUVHUDZISI: KHA VHA KATELE YOṰHE YA U DZHENA TSHIKOLO PHURAIMARI NA SEKONDARI, YUNIVESITHI NA DZIṄWE PFUNZO DZA NGA MURAHU HA SEKONDARI, NA TSHIFHINGA TSHA GUDEDZINI ḼA MUSHUMO, FHEDZI VHA SONGO KATELA MIṄWAHA YA U DOVHOLOLA. ARALI MUFHINDULI A TSHEE TSHIKOLONI, KHA VHA VHALELE MIṄWAHA YO NO FHELAHO U SWIKA ZWINO.

Miṅwaha ya (A hu na pfunzo dza fomaḽa) = 00 (A thi ḓivhi) = 98

245. Ndi luambo lufhio lune vha anzela amba lwone hayani? Tshisuthu 01 Tshitswana 02 Tshibeli 03 Tshiswati 04 Tshindevhele 05 Tshithosa 06 Tshizulu 07 Tshitsonga 08 Tshivenda/Tshilemba 09 Afrikaans 10 English 11 Luṅwe luambo lwa tshirema 12 Luambo lwa Yuropa 13 Luambo lwa India 14 Luṅwe (kha vha bule) …………… 15

246. Naa vha khou shumela muholo zwino, vho vhuya vha shumela muholo kale, kana a vha athu shuma hune vha wana muholo?  Kha vha Ndi khou shuma hune nda hola zwino 01 vhudzise mbudziso 247  Kha vha pfukele kha mbudziso Fehler! Zwa zwino a thi shumi fhedzi ndo no vhuya nda shuma nda 02 Verweisquelle vha ndi tshi hola konnte nicht gefunden werden.  Kha vha A thi athu vhuya nda shuma 03 pfukele kha mbudziso 0 A hu na phindulo 08

247. Ndi iri nngana, nga u tou angaredza, dzine vha anzela u dzi shuma u itela muholo nga vhege, hu tshi katelwa na u shuma phirisatshifhinga? Iri dza

Iri dza 96 na u fhira 96 (A thi ḓivhi) 98

34

35 248. Naa vha mutholiwa/vho vha vha mutholiwa, muḓishumi kana vha shumela bindu ḽa havho? (Kha vha sedze mushumo wavho muhulwane)  Kha vha pfukele kha mbudziso Fehler! Mutholiwa 1 Verweisquelle konnte nicht gefunden werden.  Kha vha pfukele kha mbudziso Fehler! Muḓishumi a si na vhatholiwa 2 Verweisquelle konnte nicht gefunden werden. Muḓishumi a re na vhatholiwa 3  Kha vha pfukele kha mbudziso Fehler! Shumela bindu ḽa hayani 4 Verweisquelle konnte nicht gefunden werden. (A hu na phindulo) 9 NAP (Thi athu vhuya nda shuma) 0

249. Vha na/vho vha vha na vhatholiwa vha ngana, hu sa katelwi vhone vhane?

Vhatholiwa vha

vhatholiwa vha 9995 kana u fhira 9995 (A hu na phindulo) 9999 (A zwi vha kwami) 0000

250. Naa vha/vho vha vha tshi lavhelesa vhaṅwe vhatholiwa ngavho?

MUVHUDZISI: ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO A VHA A TSHI U ITA

Ee 1 Hai 2  Kha vha pfukele kha mbudziso 252 (A thi ḓivhi) 8 (A hu na phindulo) 9 (Not applicable - never had a job) 0

251. Ndi vhatholiwa vha ngana vhane/vhe vha vha tshi vha lavhelesa/langa? Vhatholiwa vha

vhatholiwa vha 9995 kana u fhira 9995 (A hu na phindulo) 9999 (A zwi vha kwami) 0000

252. Naa vha/vho vha vha tshi shuma kha dzangano ḽi shumelaho mbuelo kana ḽi sa shumeli mbuelo?

36 MUVHUDZISI: KHA VHA TINGELEDZE PHINDULO NTHIHI. ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA A TSHI U ITA

Dzanano ḽi shumelaho mbuelo 1 Dzangano ḽi sa shumeli mbuelo 2 (A thi ḓivhi) 8 (A hu na phindulo) 9 (A zwi vha kwami – a vha athu vhuya vha 0 shuma)

37 253. Naa vha/vho vha vha tshi shuma kha muvhuso kana kha mutholi wa phuraivete? MUVHUDZISI: KHA VHA TINGELEDZE PHINDULO NTHIHI. ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA A TSHI U ITA

Muvhuso 1 Mutholi wa phuraivete 2 (A thi ḓivhi) 8 (A hu na phindulo) 9 (A zwi vha kwami – a vha athu vhuya vha shuma) 0

254. Naa vha shuma u ita mini zwa zwino (dzina kana vhuimo ha mushumo muhulwane)? MUVHUDZISI: KHA VHA TINGELEDZE PHINDULO NTHIHI. ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA A TSHI U ITA

______

(Vho hana u fhindula) 97 (A thi ḓivhi, a ho ngo ṱalutshedziwa lwo linganaho) 98 (A zwi vha kwami – a vha athu vhuya vha shuma) 99

255. Ndi zwifho zwine vha zwi ita vhunzhi ha tshifhinga (kha mushumo wavho muhulwane)? MUVHUDZISI: KHA VHA TINGELEDZE PHINDULO NTHIHI. ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA A TSHI U ITA

______

(Vho hana u fhindula) 97 (A thi ḓivhi, a ho ngo ṱalutshedziwa lwo linganaho) 98 (A zwi vha kwami – a vha athu vhuya vha shuma) 99

256. Naa feme/dzangano ḽine vha shuma khaḽo ḽi ita mini tshihuluhulu – mushumo/zwibveledzwa zwi bveledzwaho mushumoni wavho? MUVHUDZISI: ARALI MUFHINDULI O SHUMA KHA VHATHOLI VHA FHIRAHO MUTHIHI, KANA A TSHI SHUMA A DOVHA A ḒISHUMA, KHA VHA SEDZA MUSHUMO WAWE MUHULWANE ARALI O NOTHA KANA A SA SHUMI ZWA ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA TSHI U ITA

______

(Vho hana u fhindula) 97 (A thi ḓivhi, a ho ngo ṱalutshedziwa lwo linganaho) 98 (A zwi vha kwami – a vha athu vhuya vha shuma) 99

38 257. Tshiimo tshavho tsha zwino tsha u tholiwa ndi tshifhio? (Ndi tshifhio kha zwi tevhelaho tshine tsha ṱalutshedza khwine nyimele yavho ya zwino ya mushumo?) Ndi khou shuma lwa tshifhinga tshilapfu/tshoṱhe 01 Ndi khou shuma lwa tshifhinganyana 02 Ndi khou shuma zwa nga fhasi ha tshifhinganyana 03 (mushumo wa tshifhinganyana) Ndi khou lwala lwa tshifhinganyana 04 A thi shumi, a thi khou folela 05 A thi shumi, ndi khou folela 06 Ndi muholaphesheni (vhualuwa/u notha) 07 Ndi khou lwala lwa tshifhinga tshilapfu kana muholefhali 08 Mufaramuṱa, a thi shumi na luthihi, a thi khou ṱoḓa 09 mushumo Mufaramuṱa, ndi khou ṱoḓa mushumo 10 Mutshudeni/mugudiswa 11 Zwiṅwe (kha vha bule) ……………………………… 12

258. Arali vhe kha mbingano kana vha na mufarisi, naa mufarisi wavho u khou shumela muholo, o vhuya a shumela muholo tshifhinga tsho fhiraho, kana ha athu vhuya a shuma mushumo u badelaho?  Kha vha vhudzise Fehler! Verweisquelle U khou shuma hune a hola zwino 1 konnte nicht gefunden werden.  Kha vha Zwa zwino ha shumi fhedzi o no vhuya a shuma 2 pfukele kha he a vha a tshi hola mbudziso 259  Kha vha Ha athu vhuya a shuma 3 pfukele kha mbudziso 265  Kha vha pfukele kha mbudziso Fehler! A zwi vha kwami (A vha na mufarisi) 0 Verweisquelle konnte nicht gefunden werden.

259. Ndi iri nngana, nga u angaredza, dzine mufarisi wavho a dzi shuma kanzhi kha vhege u itela muholo, hu tshi katelwa na u shuma phirisatshifhinga? Iri dza

Iri dza 96 na u fhira 96 (A thi ḓivhi) 98 (A hu na phindulo) 99 (Ha kwamei – ha shumi zwa zwino) 00

260. Naa mufarisi wavho u khou/o vha a tshi shuma, muḓitholi, kana u shuma kha bindu ḽa hawe? Mutholiwa 1 Muḓitholi a si na vhatholiwa 2 Muḓitholi a re na vhatholiwa 3 U khou shuma kha bindu ḽa hawe 4

39 (A hu na phindulo) 9 (Ha kwamei – ha shumi zwa zwino) 0

40 261. Naa mufarisi wavho u/o vha a tshi lavhelesa vhaṅwe vhatholiwa ngae?

MUVHUDZISI: ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA A TSHI U ITA

Ee 1 Hai 2 (A thi ḓivhi) 8 (A hu na phindulo) 9 (Ha kwamei – ha shumi zwa zwino) 0

262. Mufarisi wavho u shuma u ita mini (dzina kana vhuimo ha mushumo muhulwane)?

MUVHUDZISI: KHA VHA ṄWALE PHINDULO. ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA A TSHI U ITA

______

(O hana u fhindula) 97 (A thi ḓivhi, a zwo ngo ṱalutshedziwa zwavhuḓi) 98 (Ha kwamei – ha shumi zwa zwino) 99

263. Kha mushumo wawe muhulwane, ndi mini zwine a zwi ita vhunzhi ha tshifhinga (kha mushumo wawe muhulwane)?

MUVHUDZISI: KHA VHA ṄWALE PHINDULO. ARALI A SA SHUMI ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA A TSHI U ITA

______

(O hana u fhindula) 97 (A thi ḓivhi, a zwo ngo ṱalutshedziwa zwavhuḓi) 98 (Ha kwamei – ha shumi zwa zwino) 99

264. Naa feme/dzangano ḽine a shuma khaḽo ḽi ita mini tshihuluhulu – mushumo/ zwibveledzwa zwi bveledzwaho mushumoni wawe?

MUVHUDZISI: ARALI MUFARISI O SHUMA KHA VHATHOLI VHA FHIRAHO MUTHIHI, KANA A TSHI SHUMA A DOVHA A ḒISHUMA, KHA VHA SEDZA MUSHUMO WAWE MUHULWANE ARALI O NOTHA KANA A SA SHUMI ZWA ZWINO, KHA VHA VHUDZISE NGA HA MUSHUMO WE A VHA TSHI U ITA

______

(O hana u fhindula) 97 (A thi ḓivhi, a zwo ngo ṱalutshedziwa zwavhuḓi) 98 (Ha kwamei – ha shumi zwa zwino) 99

265. Ndi tshifhio tsha zwi tevhelaho tshine tsha ṱalutshedza khwine tshiimo tsha mufarisi wavho tsha zwino? U khou shumela muholo 1 Ha shumi u khou ṱoḓa mushumo 2 U tshikoloni (mutshudeni/mugudiswa) 3 U khou gudela/pfumbudzelwa mushumo 4 U khou lwala kana u holefhala lwa tshoṱhe 5 O notha 6 Ndi mushumi wa hayani (u khou shuma u ṱhogomela muṱa) 7 U kha tshumelo ya tshitshavha 8 Zwiṅwe (kha vha bule) ……………………………… 9

41 266. Naa vha muraḓo kana vho no vhuya vha vha muraḓo a badelaho wa Dzangano ḽi imelaho pfanelo dza Vhashumi? Ee, ndi muraḓo zwa zwino 1 Ee, ndo no vhuya nda vha muraḓo, hu si zwino 2 A thi athu vhuya nda vha muraḓo 3 (Vho hana) 7

267. Naa vha ḓidzhia sa muthu ane a wela kha vhuṅwe ha vhurereli? Ee 1 Hai 2  Kha vha pfukele kha mbudziso 268

268. Arali phindulo hu ee, ndi vhufhio? Kha vha bule tshivhidzo Vhukhiresite (vhu sa ṱaluli) 01 African Evangelical Church 02 Anglican 03 Assembles of God 04 Apostle Twelve 05 Baptist 06 Dutch Reformed 07 Full Gospel Church of God 08 Faith Mission 09 Church of God and Saints of Christ 10 Jehovah's Witness 11 Lutheran 12 Methodist 13 Pentecostal Holiness Church 14 Roman Catholic 15 Salvation Army 16 Seventh Day Adventist 17 St John's Apostolic 18 United Congregation Church 19 Universal Church of God 20 Nazareth 21 Zionist Christian Church 22 Other Christian 23 Islam / Muslim 24 Judaism /Jewish 25 Hinduism / Hindu 26 Buddhism/Buddhist 27 Zwiṅwe (kha vha bule) 28 (Vho hana) 97 (A thi ḓivhi) 98 (A vho ngo fhindula) 99 269.

42 270. Nga nnḓani ha zwifhinga zwo khetheaho sa kha dzimbingano, dzimbulungo na dzindovhedzo, ndi lungana hune vha ya kha mishumo kana miṱangano i tshimbilelanaho na vhurereli havho? Lunzhinyana nga vhege 01 Luthihi nga vhege 02 Luvhili kana luraru nga ṅwedzi 03 Luthihi nga ṅwedzi 04 Lunzhinyana nga ṅwaha 05 Luthihi nga ṅwaha 06 Lu sa fhiri luthihi nga ṅwaha 07 Na luthihi 08 (Vho hana) 97 (A thi ḓivhi) 98 (A hu na phindulo) 99

271. Naa vhone kana muṅwevho muṱani wavho u wana ḽiṅwe ḽa magavhelo a tevhelaho a Vhulondavhathu?

MUVHUDZISI: PHINDULO NNZHI DZO TENDELWA.

a. Mundende/Gavhelo ḽa vhaaluwa 01 b. Gavhelo ḽa u unḓa vhana 02 c. Gavhelo ḽa vhuholefhali 03 d. Gavhelo ḽa u londola 04 e. Gavhelo ḽa u londola ṅwana a si wa malofhani 05 f. Gavhelo ḽa ndiliso 06 g. UIF (Garaṱa ya Luthombo/Buḽ uukhadi) kana ndiliso ya u 07 fhelelwa nga mushumo h. U ṱaḓulwa lwa Vhulondavhathu kha khanganeo (zwiputo 08 zwa shishi zwa zwiḽ iwa, votshara dza zwiḽ iwa kana mbadelo nga kheshe ya tshifhinganyana) i. (Ahuna a wanaho gavhelo fhano muṱani) 09 j. (Vho hana u fhindula) 97 k. (A thi ḓivhi) 98

272. Tshiṅwe tshifhinga vhathu vha ḓiṱalutshedza sa vha welaho kha kiḽasi/vhuimo ha vhashumi, kiḽasi ya vhukati, kana kiḽasi ya nṱha kana ya fhasi. Naa vhone vha nga ri vha wela kha …? Kiḽasi ya fhasi 1 Kiḽasi ya vhashumi 2 Kiḽasi ya vhukati 3 Kiḽasi ya nṱha-vhukati 4 Kiḽasi ya nṱha 5 (A thi ḓivhi) 8

43 273. Tshitshavhani tshashu hu na zwigwada zwine zwa wela kha vhuimo ha nṱha ngeno zwiṅwe zwi tshi wela kha ha fhasi. Afho fhasi hu na tshikalo tshi bvaho nṱha tshi tshi ya fhasi. Naa vhone vha ḓivhea ngafhi kha tshikalo?

NṰHA …. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 FHASI …. 1

274. Musi vho sedza zwithu zwoṱhe vhutshiloni havho, naa vha nga ri zwithu zwi hani ano maḓuvha? Naa vha nga ri vho takala nga maanḓa, vho takala sa zwezwe, a vho bilufhala kana vho bilufhala ṱhe?’ Ndo takala nga maanḓa 1 Ndo takala sa zwezwo 2 Ndo takala sa zwezwo 3 Ndo takala sa zwezwo 4 Ndo takala sa zwezwo 5 Ndo takala sa zwezwo 8 ZWIṰALULI ZWA MUṰA

275. Kha vha sumbedze lushaka lwa vhudzulo vhuhulwane ha muṱa? Nnḓu kana tshifhaṱo tsha zwidina kha tshiṱentsi kana bulasi i re thungo 01 Nnḓu ya sialala/ya mahatsi/tshifhaṱo tsho itwaho nga matheriala a sialala 02 Fuletse kana aphathimennde kha buḽoko ya dzifuletse 03 Nnḓu tshiḓorobo/nḓu dza mutshilinzhi/nḓu dzo faranaho (simpuḽekisi, dupuḽekisi kana 04 ṱhiripuḽekisi) Yuniti fhethu ha vhudzulo ha vhaaluwa/vhalala 05 Nnḓu/fuletse/rumu nga murahu ha nnḓu 06 Vhudzulo zwaho/vhu si ha fomaḽa/mushasha nga murahu ha nnḓu 07 Vhudzulo zwaho/vhu si ha fomaḽa/mushasha u siho nga murahu ha nnḓu, tsumbo fhethu ha 08 vhudzulo hu si ha fomaḽa kana bulasini Phera/fuḽetse ṱhukhu 09 Kharavani/Dennde 10 Zwiṅwe, kha vha bule 11

44 276. Ndi tshifhio tshiko tsha nga misi tsha maḓi a u nwa tshi shumiswaho muṱani uyu?

MUVHUDZISI: KHA VHA TINGELEDZE NOMBORO NTHIHI FHEDZI

Maḓi a bommbi a re nnḓuni a badelwaho nga ṅwedzi 01 Maḓi a bommbi a re nnḓuni a badelelwaho phanḓa 02 Maḓi a bommbi dzharaṱani a badelwaho nga ṅwedzi 03 Maḓi a bommbi i re dzharaṱani a badelelwaho phanḓa 04 Maḓi a bommbi i re dzharaṱani hu si na mithara 05 Bommbi ya nnyi na nnyi – i sa badelwi 06 Bommbi ya nnyi na nnyi - badelwaho 07 Mudzulatsini/muhura – a sa badelwi 08 Muhura – a badelwaho 09 Maḓi a ḓiswaho a thannga 10 Maḓi a thannga a ḓiswaho tshiṱentsini/a shumiswaho nga 11 vhoṱhe Maḓi o tou boriwaho tshiṱentsini 12 Maḓi o tou boriwaho a siho tshiṱentsini/a shumiswaho nga 13 vhoṱhe Thannga ḽa maḓi a mvula tshiṱentsini 14 Mulambo/muedzi u elelaho 15 Damuni 16 Maḓi o imaho 17 Tshisimani 18 Tshisimani 19 Zwiṅwe, kha vha bule 20

277. Ndi lushaka lufhio lwa bunga/thoiḽethe lu re hone muṱani uyu?

MUVHUDZISI: KHA VHA TINGELEDZE NOMBORO NTHIHI FHEDZI

Bunga/thoiḽethe ya u gwedzha yo ṱumanaho na 01 sisiṱeme ya soredzhi ya masipala Thoiḽethe ya u gwedzha yo ṱumanaho na tshisiku tsha 02 tsini Thoiḽethe ya khemikhaḽa 03 Thoiḽethe ya dindi i re na phaiphi ya u fema 04 Thoiḽethe ya dindi i si na phaiphi ya u fema 05 Thoiḽethe ya bakete 06 Iṅwe-vho, kha vha bule …………………….. 07 Na nthihi zwayo 08  Kha vha pfukele kha mbudziso 278 (A thi ḓivhi) 98

278. Naa iḽi bunga ḽi ngafhi? Nga ngomu nnḓuni 1 Tshiṱentsini (dzharaṱani) 2 Nga nnḓa ha tshiṱentsi (dzharaṱa) 3

45 279. Naa vha na muḓagasi muṱani wavho? Mithara wa ngomu nnḓuni 1 Mithara wa ngomu nnḓuni u badetshelwaho phanḓa 2 Ndo ṱumetshedza kha tshiṅwe tshiko tshine nda tshi badela (tsumbo, u ṱumetshedza kha vhadzulatsini nda 3 badela vhone) Ndo ṱumetshedza kha tshiṅwe tshiko tshine nda si tshi badele (tsumbo, u ṱumetshedza kha vhadzulatsini nahone 4 a thi badeli) Ṱhumetshedzo i songo tendelwaho (tsumbo, u 5 ṱumetshedza kha thambo dza Eskom) Mutshini/biṱiri 6 Zwiṅwe (kha vha ṱalutshedze) 7 A hu na muḓagasi 8 (A thi na vhuṱanzi/A thi ḓivhi) 9

Kha vha mmbudze uri ndi zwifhio kha zwi tevhelaho, arali zwi hone, zwi re hone zwino muṱani wavho (zwi tshi khou shuma). Naa muṱani wavho hu na …? Yes No 280. Maḓi a fhisaho a bommbi a bvaho gizarani 1 2 281. Ṱhanganelano ya Firidzhi/Tshixwatudzi 1 2 282. Oveni ya Maikhiroweivi (i no khou shuma) 1 2 283. Mushumi wa hayani (ane vha dzula nae/ wa 1 2 tshifhinganyana) 284. Tshikunakisi tsha Vakhumu/tshipholishafuloro 1 2 285. Mutshini wa u kuvha 1 2 286. Khomphyutha (ya ṱafulani kana khwalwa) 1 2 287. Mutshini wa u tamba dzi-DVD / Blu Ray 1 2 288. Tshiṱofu tsha muḓagasi 1 2 289. Theḽevishini 1 2 290. Mutshini wa u omisa thundu/zwiambaro 1 2 291. Luṱingo lwa Telkom lwa hayani (hu sa katelwi 1 2 luṱingothendeleki) 292. Radio nthihi/kana a huna 1 2 293. Sinki ya khitshini yo tou fhaṱelwaho 1 2 294. Tshumelo ya tsireledzo ya hayani 1 2 295. Tshixwatudzi (tshi shumaho) 1 2 296. M-Net, DStv kana TopTV 1 2 297. Mutshini wa u ṱanzwa dzindilo/dziphulethi 1 2 298. Hu na goloi muṱani washu 1 2 299. Sisiṱeme ya thiyetha ya hayani 1 2 300. Bammbelo 1 2 301. Ndangamufhe (hu sa katelwi zwipelupelu) 1 2

302. Naa hu na ṱhingothendeleki nngana zwa zwino muṱani wavho dzi shumaho? Naa muṱani wavho (hu na) …? a huna luṱingothendeleki na luthihi 1 lutingothendeleki luthihi fhedzi muṱani 2 ṱhingothendeleki mbili (2) muṱani 3 ṱhingothendeleki tharu (3) kana u fhira muṱani 4

46 303. Naa vha na Inthanete?

MUVHUDZISI: PHINDULO NGA NNZHI DZO TENDELWA

a. Ee, hayani 1 b. Ee, mushumoni 2 c. Ee, tshiimiswani tsha zwa pfunzo 3 d. Ee, vhenngeleni ya inthanethe 4 e. Ee, sentharani ya tshitshavha 5 f. Ee, poswoni 6 g. Ee, nga kha ṱhingokhwalwa 7 h. Ee, zwiṅwe (kha vha bule) 8 i. Na luthihi a thi nayo 9

MBUELO YA MUTHU NGA EṊE MUṊE NA YA MUṰA

304. Kha vha sedze mbuelo ya miraḓo yoṱhe ya muṱa na dziṅwe mbuelo dzine muṱa wavho wa dzi wana. Ndi tshifhio tshiko tshihulwane tsha mbuelo muṱani wavho? Muholo na/kanamalamba 1 Tshelede yo tou rumelwaho 2 Dziphesheni na/kana mindende (magavhelo) 3 Thengiso ya zwibveledzwa zwa bulasini na tshumelo 4 Dziṅwe mbuelo dzi si dza bulasini 5 A hu na mbuelo 6 (O hana u fhindula) 7 (A thi ḓivhi) 8

47 GARAṰA ḼA U SUMBEDZA 2 305. Kha vha mphe ḽeḓere ḽi ṱalusaho khwine ṰHANGANYELO YA MBUELO YA ṄWEDZI YA MUṰA ya vhathu vhoṱhe vha muṱani hu sa athu bva muthelo kana miṅwe miṱuso. Vha humbelwa uri vha katele vhubvo/zwiko zwoṱhe zwiko zwa mbuelo, tsumbo, muholo, dziphensheni, mbuelo dza vhubindudzi, na zwiṅwe. 306. Kha vha mphe ḽeḓere ḽi ṱalusaho khwine ṰHANGANYELO YA MBUELO YA ṄWEDZI YA VHONE VHANE hu sa athu bva muthelo kana miṅwe miṱuso. Vha humbelwa uri vha katele zwoṱhe zwiko zwa mbuelo, tsumbo, muholo, dziphensheni, mbuelo dza vhubindudzi, na zwiṅwe. 306. 305. Vhone Muṱa vhane A huna mbuelo 01 01 K R1 – R500 02 02 L R501 –R750 03 03 M R751 – R1 000 04 04 R1 001-R1 500 05 05 O R1 501 – R2 000 06 06 P R2 001 – R3 000 07 07 Q R3 001 – R5 000 08 08 R R5 001 – R7 500 09 09 S R7 501 – R10 000 10 10 T R10 001 – R15 000 11 11 U R15 001 – R20 000 12 12 V R20 001 – R30 000 13 13 W R30 001 – R50 000 14 14 X R 50 001 + 15 15 (Vho hana u fhindula) 97 97 (Ahuna vhuṱanzi/A thi ḓivhi) 98 98

307. Ndi mbuelo ifhio nga ṅwedzi ine vha vhona i yone gumoṱuku muṱani wavho, ndi uri, muṱa wavho u nga si kone u tshila nga mbuelo i re nga fhasi hayo? R ______(A thi ḓivhi = 98)

308. Naa ṱhanganyelo ya mbuelo ya ṅwedzi ya muṱani wavho i nṱha, fhasi, kana yo ṱoḓa u lingana na mbalo iyi? I nṱha nga maanḓa 1 I nṱha 2 Yo ṱoḓa u lingana nayo 3 I fhasi 4 I fhasi nga maanḓa 5 (A thi ḓivhi) 8

RI LIVHUWA TSHUMISANO YAVHO

48