Trots, Trend En Traditie in De Achterhoek
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
economie aan de randen van Nederland Trots, trend en traditie in de Achterhoek TEKST Radboud Engbersen en Monique Kremer REPORTAGE FOTO HH / Merlin Daleman Serie Economie De Achterhoek ligt, zoals de naam al zegt, voor veel aan de randen van Nederland mensen ergens afgelegen. Houd je van een rustige, Zuid, oost, noord, west – niet overal landelijke vakantie of van rockfestivals (Zwarte gaat het economisch even best. Nederland Cross), dan weet je de streek wel te vinden. De klimt uit het dal van de financiële crisis, Achterhoek doet niet direct denken aan innovaties maar de verschillen in het land zijn groot. en export. Onterecht, zo blijkt uit deze rapportage De werkloosheid is ongelijk verdeeld over over de streek van de verborgen kampioenen. de regio’s. Radboud Engbersen en Monique Niet elke krimpregio is hetzelfde: als je voortbouwt Kremer verkennen in op wat er al is, kan dat goed uitpakken. Een krim- de serie ‘Economie aan de randen van Neder- pende regio, zo leert de Achterhoek, kan uitstekend land’ de staat van de economie aan onze samengaan met economische innovatie. lands- en zeegrenzen. In deze tweede afleve- ring: de Achterhoek. ie de Achterhoek grondig kunnen verdiepen in de streek. En we gaan bezoekt, treft er voor een op pad met André Oosterink, werkzaam bij Achter- krimpregio opvallend hoek Agenda 2020, een organisatie waarin onderne- veel optimisme aan. mers, gemeenten en maatschappelijke organisaties Hoe kan een regio zo ver zich in 2009 hebben verenigd om de recessie het van booming Randstad hoofd te bieden. Whet toch relatief goed doen? Daarover spreken we Hospers vertelt op de Twentse Campus hoe hij, met Gert-Jan Hospers, die werkt als economisch werkzaam bij het ministerie van Economische geograaf aan de Universiteit Twente en daarnaast Zaken in Den Haag, ooit op de trein stond te wach- als hoogleraar city- en regiomarketing aan de ten en iemand naast zich hoorde zeggen: ‘Enschede, Radboud Universiteit Nijmegen. De Achterhoek je zou er maar naartoe moeten.’ Hospers: ‘En ik ligt daar precies tussenin en daarom heeft hij zich dacht: en ík heb er net zo’n zin in om ernaartoe 10 Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken NAJAAR 2015 nummer 3 Doetinchem: Borden langs de weg om jongeren te interesse- ren in de Achterhoek te blijven of zich daar te vestigen te gaan!’ Wat is de betekenis van een plaats voor helemaal binnen de economische geografische mensen, waar zit hem dat in?, vroeg hij zich af. Hij theorie: local buzz, global pipelines.’ heeft er zijn vak van gemaakt. Hospers verdiept Dat blijkt ook als we later die middag op bezoek zich in de betekenis van plekken voor mensen. In gaan bij Jürgen van Aalst (directeur JAWS, onderdeel een recent boek (2013) gebruikt hij daarvoor het van Kaak Group B.V.) in Terborg. Daar staat een begrip ‘topofilie’: de liefde voor een plek. ‘Mij krijgen van de fabrieken van de Kaak Group B.V., een grote ze hieruit niet weg’, bekent hij later in het gesprek, internationale producent, machinebouwer van sprekend over de kwaliteit van leven in het oosten complete (klantspecifieke) productielijnen voor van het land. ‘Ook al zijn er voor mij in de Randstad bakkerijen. Hema-broodjes, Bolletje-beschuitjes, Dr. interessante vacatures. Ik ga er niet naartoe. Steeds Oetker-pizza’s − ze rollen allemaal van een produc- als ik terugkom uit de Randstad heradem ik.’ tielijn van dit bedrijf. De Nederlandse markt is voor hen maar klein. Het familiebedrijf (vierde generatie) Knutselende Willie Wortels heeft vestigingen in verschillende Europese landen Het tempo van het dagelijks leven mag misschien (o.a. Duitsland, Engeland, Frankrijk, Italië) en wat lager liggen in krimpregio Achterhoek dan bedient, naast heel Europa, verre internationale elders, op het punt van economische dynamiek markten (o.a. China, Afrika, Noord- en Zuid-Ame- excelleert de streek. De Rotterdam School of rika, Australië, Midden- en Verre Oosten, Verenigde Management classificeert de regio na Eindhoven als Staten, Saoedi-Arabië). In Terborg werken zo’n 450 de meest innovatieve streek van Nederland. Weinig man; 400 vast, 50 flexibel. mensen weten dat. Dat komt, vertelt Hospers, Oosterink wijst later in de auto op de nieuwe fabriek omdat je er geen grote hightech-bedrijven met grote van 24/7 Tailorsteel in Varsseveld met vestigingen laboratoria aantreft, ‘maar vooral mensen die op in Winterswijk en Bremen. Het bedrijft snijdt met een bedrijventerrein lopen te knutselen’ − ‘Willie lasertechniek buizen en platen. De klant kan online Wortels’ en ‘uitvinders’ noemt hij ze ook. Hij typeert zijn opdracht en gewenste leverdatum invoeren, de Achterhoek als de ‘streek van de verborgen krijgt direct de kostprijs te zien en bij akkoord wordt kampioenen’. Geen bedrijven dus als ASML, die het product geproduceerd en geleverd. Dit hele iedereen kent en waarbij iedereen zich wat kan proces is geautomatiseerd, zonder tussenkomst van voorstellen, maar wel bedrijven die tot de top van de mensen. Het grootste gedeelte van het personeels- Nederlandse maakindustrie behoren en producten bestand werkt daarom aan de ontwikkeling van maken die wereldwijd gewild zijn. Broedmachines, software. Oosterink: ‘Toen hij hier startte, hadden stemmachines, 3D-staalprinters, een bags handling veel mensen vraagtekens bij de plannen van de line die zonder fysieke inspanning juten zakken initiatiefnemer van 24/7 Tailorsteel. Is hier wel uit containers lost, melkrobots, luchtwassers voor vraag naar? Dat kunnen ze in China toch veel goed- varkensstallen. Hospers: ‘De Achterhoek past koper? Maar het is een enorm succes, en ondanks Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken NAJAAR 2015 nummer 3 11 REPORTAGE het gerobotiseerde productieproces werken er kunnen hier zo een baan krijgen.’ zo’n honderd mensen. Er wordt steeds weer nieuw Hospers wijst erop dat de werkloosheid in de Achter- personeel aangetrokken.’ hoek beperkt is en dat je krimpregio’s niet over één kam moet scheren. De arbeidsmarktproblematiek Waarom lukt het zo goed in de Achterhoek? Tegen- in krimpregio’s kan zeer verschillen omdat de struc- woordig spreekt men graag van het DNA van een tuur van de economie steeds anders is. Hij pakt een streek (‘ de maakindustrie zit in het DNA van een recent exemplaar van het tijdschrift Geografie erbij streek’), maar Hospers maakt liever gebruik van en wijst op een artikel waarin vier categorieën de trits ‘trots’, ‘trend’ en ‘traditie’. Daar moet je op krimpregio’s worden onderscheiden (Leemans voortbouwen. Kijk naar de wortels van de Achter- e.a. 2015). In het geval van de Achterhoek is er hoekse maakindustrie. Op de schrale gronden van sprake van een ‘stille arbeidsmarkt’: relatief weinig deze ooit zeer kinderrijke ‘achterhoek’ van het land werklozen, maar ook gemiddeld weinig uitstaande is de nijverheid opgebloeid. Vooral de ijzerindustrie vacatures. maakt door het aanwezige ijzerhoudende gesteente Wel is er sprake van een kwalitatieve mismatch. vanaf de achttiende eeuw furore. IJzergieterijen Het is lastig om jongeren met een technische komen op. Een van de bekendste is de DRU in Ulft. achtergrond naar de Achterhoek te verleiden. In de Met hulp van de in Slochteren ontdekte gasbel groeit maakindustrie zijn er zowel op mbo- als op hbo- de DRU uit tot de grootste werkgever in de streek. niveau personeelstekorten. De hightech-bedrijven Er worden onder meer gashaarden, kachels, in de Achterhoek hebben volgens Hospers last van auto-onderdelen en badkuipen gemaakt. Heel wat hij het ‘Intel Inside-syndroom’ noemt. Intel bekend is het onverwoestbare keukenemaille. De is een onmisbaar ingrediënt om computers op te huidige maakindustrie bouwt op deze traditie voort. starten, maar ‘het’ zit ergens onzichtbaar verborgen, Dat zien we terug in het gigantische industriële je kunt het niet in de winkel kopen en het spreekt complex van de oude DRU-fabriek, inmiddels alle- dan ook weinig tot de verbeelding. Jonge mensen maal erfgoed. Je kunt er naar de film, ijs eten en in de zijn geneigd deze bedrijven als ‘niet-sexy’ opzij te oude badkuipfabriek staan hippe lofts te koop. Hier schuiven en vervolgens buiten de regio een baan te De term ‘Achterhoek’ is ook het ICER gevestigd (Industrie, Cultuur, Educa- zoeken, aldus Van Aalst van JAWS. Er bestaan allerlei duikt op in een gedicht tie, Recreatie); uitgesproken verwijst het naar het verouderde beelden over zwaar, vies en vuil werk. van dominee Willem woord voor ijzer in de spreektaal van de Achterhoek In de Achterhoek wordt er van alles gedaan om Sluyter uit de zeven- (‘iezer’). Het ICER is niet alleen een publieksattractie jonge mensen aan de techniek te binden. Van Aalst: tiende eeuw: ‘Waer om de Achterhoekse innovatieve maakindustrie ‘Ik durf wel te zeggen dat de samenwerkingsrelatie iemant duisent vreug- onder de aandacht van vooral jongeren te brengen, tussen onderwijs en ondernemers nergens zo goed den soek / Mijn vreugt maar ook een plek waar het Achterhoekse bedrijfsle- is vormgegeven als hier in de Achterhoek.’ Het is in dees’ achter-hoek’. ven samenkomt. Bij het ICER worden we rondgeleid bedrijfsgerichte mbo-onderwijs wordt betaald door Er bestaat eigenlijk door Martin Stor, kennismakelaar van Achterhoek het Achterhoekse bedrijfsleven. De bedrijven dragen niet één Achterhoek; Agenda 2020. Hij benadrukt dat er nog een belang- allemaal contributie af om deze bedrijfsleergangen goed beschouwd zijn er rijke succesfactor is: het Achterhoekse bedrijfsleven mogelijk te maken, daarnaast betalen de bedrijven twee. De mensen in het heeft een sterke binding met de streek, ook al de stagevergoeding niet aan de studenten maar oosten en noorden van opereren ze op mondiale markten. Ze hebben hart aan de school. Zo worden de opleidingen voor de Achterhoek oriën- voor hun streek, ze willen híér hun bedrijf hebben. jongeren gefinancierd. Van Aalst zou wel graag zien teren zich op Twente Met Stor lopen we door het gebouw, we passeren dat bedrijven zich beter gingen verkopen aan jonge en lezen de Tubantia. In museale ruimten met oude machines en nostalgisch mensen. ‘Zet jezelf als bedrijf op de kaart, werk aan de regio rond de Oude keukenemaille, en belanden uiteindelijk in een employability voor medewerkers.