I Zvjezde Smo Dosezali 3
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Dr NEVENKA PETRIC I ZVIJEZDE SMO DOSEZALI 3 1 FOTO FUTURA Urednik Angelina Karadžić Recenzenti Dr Slavoljub Cvetković Mile Trkulja, general u penziji Akademik Radonja Vešović Likovno-grafički urednik Svetko Reljić Lektor i korektor Branka Kosanović ISBN 86-83691-08-Х 2 Dr NEVENKA PETRIĆ I ZVIJEZDE SMO DOSEZALI III REVOLUCIONARNI OMLADINSKI POKRET SREDNJE BOSNE 1941-1945 Beograd 2004 3 VODEĆI KADROVI SREDNJE BOSNE 4 NARODNI HEROJI U radu na biografijama narodnih heroja srednje Bosne pošli smo od pu- blikacije Narodni heroji Jugoslavije-^ neobjavljene Grañe sa istraženim rezultatima za pisanje kritičkog osvrta na objavljenu knjigu 'Narodni heroji Jugoslavije', autora Slavka Odića i Slavka Komarice, koja je prikupljena o narodnim herojima srednje Bosne; 2 rezultata drugih istraživanja i rezultata vlastitog istraživanja autora. Slavko Odić i Slavko Komarica u uvodu prikupljenje grañe nišu: „Drugo, dopunjeno i ispravljeno, dvotomno izdanje enciklopedijskog formata publikacije 'Narodni heroji Jugoslavije' sadrži 1322 biografije medu kojima je preko trideset biografija heroja koji su u predratnim godinama živjeli i radili ili su se na području srednje Bosne u toku NOR-a borili. Nova istraživanja dovela su do potpunijih saznanja, koja su utkana u novi tekst biografija; greške u ranijem izdanju su otklonjene' - piše u pogovoru ove publikacije. 3 'Uprkos nesumnjivih napora koje su autori uložili u nekim biografijama narodnih heroja, vezanih za srednju Bosnu, ipak su se zadržale neke greške i netačnosti na koje je potrebno ukazati upravo zato što izdavači s pravom smatraju da će ova reprezentativna publikacija o narodnim herojima biti dragocjen i neophodan priručnik i podsjetnik prosvetnim, naučnim i javnim radnicima ...' "4 Imajući u vidu navedeno i smatrajući da u knjigama - / zvijezde smo dosezali JI i III, Revolucionarni omladinski pokret srednje Bosne 1914-1945, Narodni heroji Jugoslavije, pripremio: Institut za savremenu istoriju; Redakcija: Mihajlo Apostolski, Zdravko Antonić, Milan Borkovic, Drago Borovcanin, Danilo Bulajić, Pero Damjanovic, Mihajlo ðelović, Zoran Erak, Hajredin Hodža, Petar Kacavenda, Zdravko Klanjšček. Zoran Lakić, Bogdan Lasić, Andra Milanović, Snežana Mitrović, Pero Morača, Vi- dak Perić, Aleksandar Petković, Fabijan Trgo, Dušan Živković; odgovorni urednici Petar Ka- cavenda i Dušan Živković; izdavači: Partizanska knjiga, Ljubljana, OOUR Izdavačko-pu- blicistička delatnost, Beograd. Narodna knjiga, Beograd i Pobjeda, Titograd; Štampa BIGZ, Be- ograd 1982. godine; drugo izdanje, tiraž: 10.000 primeraka (u daljem tekstu Narodni heroji Jugoslavije). 2 Slavko Odić, Slavko Komarica, Graña o narodnim herojima srednje Bosne, neobjavljeni rukopis, lična arhiva Slavka Odića (rakopis sadrži ispravke za biografije 36 narodna heroja Jugoslavije u srednjoj Bosni, objavljene u drugom izdanju dvotomne publikacije Narodni heroji Jugoslavije, Beograd 1982, knj. 1 i 2, štampao BIGZ. Do ovih ispravki došlo se istraživanjem S. Odića i S. Komarice. Rukopis nije ni korišćen, niti objavljen a sastoji se iz: 1 kucane str. uvoda, 18 str. kucanog teksta, 18 str. teksta pisanog rukom grafitnom olovkom - ukupno 36 str.; relativno kratak tekst, ali konkretan i veoma sadržajan - u daljem tekstu: Graña o narodnim herojima srednje Bosne. 3 Narodni heroji Jugoslavije, knj. 1, Pogovor (pisan 22. decembra 1981), str. 597. 4 Ibid. 5 treba objaviti i 36 biografiija narodnih heroja srednje Bosne (u pojedinim slučajevima mjestimično skraćene), sa unijetim ispravkama na osnovu na- vedenog rukopisa Slavka Odića i Siavka Komarice, rezultata nekih drugih istraživanja, kao i istraživanja samog autora ove knjige - prezentujemo jav- nosti ispravljene i dopunjene biografije narodnih heroja srednje Bosne. Pored svega iznijetog, ovo je prilika da se sadržaji o narodnim herojima srednje Bosne - velikanima jednog herojskog doba, približe čitaocu i putem tokova savremenog izdavaštva - u Beogradu, srednjoj Bosni i šire. 1. EDO Antona BLAŽEK „Roñenje 1920. godine u Teslicu. U siromašnoj radničkoj porodici. Posle završene osnovne škole zaposlio se kao nekvalifikovani radnik, u Destilaciji drveta u Teslicu. Radeći naporno u prašim, blatu i kiši - Edo je nalazio vremena za lično uzdizanje, tako daje posle dve godine rada postao kvalifikovani radnik. Kao omladinac isticao se zrelim predlozima za poboljšanje uslova života i rada i organizovanja radnika, tako daje ubrzo stekao simpatije naprednih ljudi u preduzeću u Teslicu gde je radio. U SKO.T je primljen 1937. godine i od tada počinje njegova revolucio- narna aktivnost. Najviše je radio na osnivanju aktiva napredne omladine u radničkim i drugim društvima. Dovitljiv i veoma dobar organizator, uspeo je da uključi u ilegalni rad nekoliko desetina radnika. Kad je krajem 1940. godine u Teslicu obnovljena partijska organizacija Edo Blažek je, uz još neke članove KPJ, bio duša njene aktivnosti. Rezultati uporne političke borbe došli su do punog izražaja u demonstracijama 27. marta 1941. godine u kojima je učestvovalo više od 2.000 grañana Teslica." 5 „Poznato je, meñutim, daje u septembru 1940. godine u Teslicu boravio Cvijetin Mijatović (zajedno sa Ratom Dugonjićem), i tada je formirana jedna sasvim nova skojevska organizacija u kojoj su bili Edo Blažek, Žarko Škvarica, Zaga Ilić-Stjepanović, Suljo Čaušević i Šulja Arifagić, svi članovi Brazde, a neki i njene uprave. S obzirom na rad i dobijene zadatke, članovi ove skojevske organizacije smatrali su se komunistima, Članovima Partije." 0 „Direktive CK KPJ, date na Majskom savjetovanju u Zagrebu, počele su da se provode i ostvaraju u Teslicu i Usorskoj dolini još u toku maja 1941. godine Tada su prvo iz jezgra već ranije okupljene omladine u Teslicu i Cečavi formirani novi aktivi SKOJ-a. U Teslicu su skojevci birani izmeñu mlañih i najaktivnijih članova 'Brazde', koji su se i prije i poslije okupacije. 5 Narodni heroji Jugoslavije, knj. 1, str. 83-84 (autor Raf.B. - Rafael Brčić). Slavko Odić, Slavko Komarica: „Podatak daje 27. marta 1941. godine u demonstracijama učestvovalo više od 2.000 grañana Teslica je nelogičan pošto je u to vrijeme u Teslicu bilo ukupno jedva 3.500 stanovnika. U enciklopediji Presvete stoji „oko 3.500". 6 Advan Hozić, Teslić u NOB, str. 55. 6 isticali svojim nepokolebljivim antifašističkim stavom i progresivnošću. To su, izmeñu ostalih, bili Edo Blažek, Slavica i Jelena Rataj, Josip-Pepi Vin- cek, Ivan Kej žar, Milorad Mirković, Mustafa-Mujica Silajdžić, ðuro Kaj- zer, Edhem Pobrić i Nenad Lugonjić... Desetog jula 1941. godine u Teslić je došao član Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu i član Vojne komisije Mahmut Bušatlija - Buš i povezao se sa Edhemom Pobrićem po preporuci Rudija Kolaka. Po zahtje- vu Bušatlije sazvan je sastanak na kojem su bili: Adem Hercegovac, Edo Blažek, Milorad Mirković, Branko Markočević, Nenad Lugonjić i Edhem Pobrić, tada najistaknutiji članovi KPJ u Teslicu... Na naknadnom sastanku ove ćelije odreñeno je da iz Teslica iziñu i obrazuju oružanu grupu petorica komunista: Edo Blažek, Adem Hercego- vac, Milorad Mirković, Edhem Pobrić i Branko Markočević, pa su s tim u vezi vršene odgovarajuće pripreme za njihov odlazak... Poslije hapšenja i odvoñenja Branka Markočevića i ostalih drugova, 4. avgusta 1941. godine iz Teslica su izašli Adem Hercegovac, Edo Blažek, Milorad Mirković i Edhem Pobrić, naoružani sa tri pištolja i uputili se preko Osivice i Ukrinice da bi sutradan ujutro stigli u Cečavu, gdje su se našli s Mirom Jotanović i ta- mošnjim skojevcima. Odmah zatim, njima su se priključili Ljubo Petrović, iz Osivice i pilanski radnik iz Teslica Danko Košćuk, obadvojica s puška- ma, a uskoro je k njima došao sa oružjem i Ratko Bročeta iz Liplja i preuzeo dužnost komandira grupe." 7 Edo Blažek je učestvovao u bitkama oko Maslovara, postoje to bilo re- lativno jako neprijateljsko uporište, posebno u napadu na Maslovare, 24. septembra 1941. godine. „Istakao se u mnogim borbama i diverzantskim akcijama, najpre kao ru- kovodilac malih grupa partizana, zatim politički delegat voda i zamenik po- litičkog komesara čete. Od prvih akcija valja pomenuti one na Šnejgotini, i borbe oko Maslovara, septembra i oktobra 1941, zatim diverzije na železni- čkoj prazi Teslić - Doboj, novembra; u rušenju pruge Teslić - Blatnica, jan- uara 1942, kada je sa samo jednom desetinom boraca onesposobio 5 kilo- metara železničke pruge, vodeći istovremeno borbu sa nadmoćnijim nemač- kim i ustaško-domobranskim snagama. Posebno junaštvo je pokazao u mar- tu 1942. godine, u napadu ustaša, domobrana i Nemaca na Vrućicu. Edo Blažek je s dvadest boraca celog dana odolevao napadima neprijatelja; uspeo je da zaustavi napadače, nanevši im osetne gubitke." 8 „Početkom juna 1943. godine, 9 u Gluhoj Bukovici zanoćilo je 11 parti- zana koji su zbog opasnosti od četnika, napustili svoju Vraćičku četu pod komandom Eñhema Ajanovića i Ede Blažeka, i krenuli su prema Travniku. ' Ibid. str. 67-68. Narodni heroji Jugoslavije, str. 83-84. ' 1942. a ne 1943. godine (nap. aut). 7 Nakon, po prilici, tri dana, stigli su u rejon GJiihe Bukovice, i zanoćili u planinskoj pojati. Tu su oko 10 ili 11 sati naveče, bili iznenada napadnuti sa svih strana jakom vatrom iz pušaka, automata i puškomitraljeza, ali napadači nisu bili četnici jer ih u Gluhoj Bukovici i okolnim selima nije ni bilo. U napadu su učestvovali seoska ustaška milicija i ustaše i domobrani iz Guče Gore, udaljene desetak kilometara. Meñutim, iz redova neprijatelja čula se komanda i na nemačkom jeziku. Osmorica partizana iz pojate se nisu mogli izvući. Bili su poubijani ili zarobljeni. Meñu zarobljenima