Bijdragen En Mededeelingen Van Het Historisch Genootschap. Deel 9

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9

bron Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9. Kemink & Zoon, Utrecht 1886

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_bij005188601_01/colofon.php

i.s.m. 17

Ten geschenke ontvangen boekwerken. a. Van de Schrijvers.

O.A. Spitzen, Nouvelle défense de Thomas à Kempis, spécialement en réponse au R.P. Denifle. Utrecht, 1884. 8o. Th. Ign Welvaarts, Levensschets van den Norbertyn L. van Cannart d'Hamale. Utrecht, 1884. 8o. Dr. G.J. Vos Az., De tegenwoordige inrichting der vaderlandsche kerk, beschreven en naar de beginselen der gereformeerde kerkordening beoordeeld. Dordrecht, 1884. 8o. M. Philippson, La contre-révolution religieuse, au XVIe siècle. Bruxelles, 1884. 8o. Mr. A. Beaujon, The history of Dutch Sea-fisheries, their progress, decline and revival. London, 1884. 8o. Dr. B.H. Steringa Kuyper, De fontibus Plutarchi et Appiani in vita Sullae enarranda. Tr. ad Rh. 1882. 8o. Ch. Rahlenbeck, Les femmes du Taciturne Extr. Brux., 1884. 8o. Mr. J.A. Grothe, Archief voor de geschiedenis der oude hollandsche Zending, I. Utrecht, 1884. 8o. D. van Pelt, The hollanders in Nova-Zembla. N.-York., 1884. 8o. J.L.A. Diegerick, Correspondance de Valentin Pardieu de la Motte. Bruges, 1857. 8o. J.L.A. Diegerick, Documents concernant la pacification de Gand. Brux., 1876. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 18

J.L.A. Diegerick, Mélanges pour servir à l'histoire des moeurs etc. de la ville d'Ypres 1877/8. 8o. J.L.A. Diegerick, Inventaire des Chartes et Documents appartenants aux archives de l'abbaye de Messines. Bruges, 1876. 8o. J.L.A. Diegerick, Inventaire des Chartes et Documents appartenant aux Archives d'Ypres, I-VII. Bruges, 1853-1868. 8o. J.L.A. Diegerick, Documents du XVIe Siècle, faisant suite à l'inventaire des chartes etc. d'Ypres, I-IV. Bruges, 1874-1877. 8o. Mr. H. Gerlings, Te Haarlem voor 50 jaren. Haarlem, 1884. 8o. (Niet in den handel). Leopold von Beckh Widmanstetter, Ein Kampf um's Recht. Enthüllungen über die Leitung im Ausschusse des hist. Vereins für Steiermark. Graz, 1884. 8o. Mr. L.Ph.C.v.d. Bergh, Het Rijksarchief te 's Gravenhage, Jaarverslag, 1883. 8o. G.H.v. Borssum Waalkes, Uit een oud Kalendarium van de Hommerts en Jutrijp (Overdruk). F. Nagtglas, Onze Voorouders, een eerste hoofdstuk uit de geschiedenis van Zeeland. Middelb., 1883. 8o. C.J. Polvliet, Genealogie van de familie Snethlage. Amsterdam, 1885, 8o. L. Vanderkindere, 1834-1884, L'université de Bruxelles. Brux., 1884. 8o. Dr. G J. Vos Az., Het verlangen van de algemeene Synode der Ned. Herv. Kerk naar de onschendbaarheid van alle Kerkverwoesters. Dordrecht, 1885. 8o. Jhr. Mr. J.H. Hora Siccama, Nederland en de Vrijheid van gedachte in Europa gedurende de 17de en 18de eeuw. Utrecht, 1885. 8o. C.W. Bruinvis, Stedelijk Museum te Alkmaar, Verslag over 1884. Alkmaar, 1885. 8o. C.W. Bruinvis, Catalogus der Schilderijen en Oudhe-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 19

den, aanwezig in het stedelijk museum te Alkmaar. Alkmaar, 1885. 8o. W.F.N.v. Rootselaar, De Koppelpoorten, de Volmolen, het Spui en de Kade te Amersfoort. Amersfoort, 1885. 8o. J.H. Hingman, De Maas en de dijken van den Zuid-Hollandschen Waard in 1421. 's Gravenhage, 1885. 8o. Ch. Stallaert, Glossaire de termes de pratique et de mots vieillis de l'ancienne langue flamande. Specimen. Gand, 1884. 8o. J. Anspach, Het geslacht van Riemsdijk (Overdruk).

b. Van of door Departementen van algemeen bestuur, Genootschappen, Maatschappijen enz.

Van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken: E.G. Lagemans, Recueil des traités et conventions conclus par le Royaume des Pays-Bas avec les Puissances étrangères depuis 1813, IX. 1. La Haye, 1884. 8o. Verslagen omtrent 's Rijks verzamelingen van Geschiedenis en Kunst, V, 1882. 's Grav., 1883. 8o. Overzicht van de Inventarissen der oude Rijks-archieven in Nederland. 's Gravenhage, 1884. 8o. Verslagen omtrent 's Rijks-archieven, VI. 1883. 's Grav., 1884. 8o. Publications de la Société hist. et archéol. dans le duché de Limbourg, XXI. Rurèmonde, 1884. 8o.

Van het Ministerie van Marine: Jaarboek van de Kon. Nederlandsche Zeemacht, 1882/3. 1883/4. 's Grav., 1883/5. 8o.

Van H.H. Gedeputeerde Staten van Zeeland: Nieuwe catalogus van de provinciale Bibliotheek van Zeeland, 1e vervolg. Middelb., 1834. 8o. Inventaris van het oud-archief der Provincie Zeeland, III. 2. Bewerkt door J.P.v. Visvliet. Middelb., 1884. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 20

Van Burgemeester en Wethouders van Utrecht: Catalogus van het Archief, IIIe Afd. 1795-1813, door Mr. S. Muller Fz. Utrecht, 1884. 8o. Gemeenteverslag, 1884. Utrecht, 1885. 8o. Verslag over de gemeenteverzamelingen in 1884. Utrecht, 1885. 8o.

Van Burgemeester en Wethouders van Deventer: Mr. J.I.v. Doorninck, De Cameraarsrekeningen van Deventer, II. 3. Deventer, 1884. 8o.

Van het Muntcollegie te Utrecht: Catalogus der gouden, zilveren en koperen speciën van de Republiek der Vereen. Nederlanden, geslagen sedert de Pacificatie van Gent tot het einde der 18de eeuw. Utrecht, 1884. 8o.

Van de Vereeniging voor Geschiedenis en Kunst te Rotterdam: Vijfde jaarverslag, 1883. Rotterdam, s.a. 8o.

Van de Commissie: Beschrijving van het huldeblijk door ingezetenen van N. Brabant der Regeering aangeboden naar aanleiding van de wet tot verlegging der uitmonding van de Maas. 's Hertogenbosch, 1884. 4o.

Van de Commissie: 26ste Verslag der openbare Bibliotheek en Leeskabinet te Rotterdam. Rotterdam, 1885. 8o.

Van het Oudheidk. Genootschap te Amsterdam: Jaarverslag, 1884. Amsterdam, 1884. 8o.

Van de Davenport Academy of natural Sciences: Ch.E. Putnam, A vindication of the authenticity of the elephant pipes etc. in the Davenport academy. Davenport (Jowa), 1885. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 21

Van Dr. D. Bierens de Haan: Simon Stevin, ‘Van de Spiegeling der Singkonst’ en ‘van de molens’, deux traités inédits. Amsterd., 1884. 4o. Benedictus de Spinoza, ‘Stelkonstige reeckening van den Regenboog’ en ‘Reeckening van kanssen’, Réimpressions. Leiden, 1884. 8o. Albert Girard, Invention nouvelle en l'algèbre, Réimpression. Leiden, 1884. 4o.

Van Jhr. Mr. J.H. Hora Siccama: Louis Ulbach, La Hollande et la liberté de penser au 17e et 18e Siècle. Paris, 1884. 8o.

Van Mr. J.A. Grothe: Verslag van de Commissie tot onderzoek naar de mogelijkheid om door het smalste deel van Holland een kanaal, geschikt voor de groote scheepvaart, en eene veilige haven aan te leggen. Amsterdam, 1853. 4o.

Van den Heer F. Nagtglas: Catalogus der tentoonstelling van boeken enz. betrekking hebbende op Elisabeth Wolf geb. Bekker en Agatha Deken, gehouden te Vlissingen Julij 1884. Utrecht, 1885. 8o. (Niet in den handel.)

Van den Heer John Jay Knox: Report of the comptroller of the currency 1883. Washington, 1883. 8o.

Van den Heer K. Stallaert: Liste chronologique des édits et Ordonnances des Pays-Bas. Règne de Charles Quint. Bruxelles, 1885. 8o. L. Galesloot, La réinstallation du Conseil de Brabant en 1793. Discours du comte de Metternich-Winnebourg. L. Galesloot, Le ressort judiciaire de la Seigneurie de Middelbourg en Flandre. Bruges, 1885. 8o. L.G., Encore un mot sur Marguérite d'York. Extrait. Notice necrologique sur Louis Guillaume Galesloot. Extrait.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 22

Van de Kon. Bibliotheek te 's Gsavenhage: Verslag van de aanwinsten gedurende het jaar 1883. 's Gravenhage, 1884. 8o.

Ruiling van genootschappelijke werken. a. Nederland en N. Indië. b. België. c. Duitschland. d. Spanje. e. Zweden en Noorwegen. f. Amerika. a. Nederland en N. Indië.

Van de Kon. Akadem. v. Wetensch. te Amsterd.:

Verslagen en mededeelingen, afd. Natuurk., 2e reeks, XX. 1, 2, 3. 3e reeks, I. 1, 2. Amsterd., 1884/5. 8o. Verslagen en mededeelingen, afd. Letterk., 3e reeks, I. 3. II. 1. Amsterd., 1884/5. 8o. Juditha et Adolescentis meditatio. Amsterd., 1884. 8o. Naam en Zaakregister, afd. Natuurk., 2e reeks. Amsterdam, 1884. 8o.

Van de Maatschappij v. Ned. Letterk. te Leiden:

Catalogus Bibliotheek, II. 1, 2. Leiden, 1884. 8o. Handelingen, 1884. Leiden, 1884. 8o. Levensberichten, 1884. Leiden, 1884. 8o.

Van het Prov. Genootschap v. Kunst. en Wetenschapp. in N.-Brabant, te 's Hertogenbosch:

Handelingen 1883/4. 's Hestogenbosch, 1884. 8o. Oorkonden betreffende Helmond, uitgegeven door Mr. C.C.N. Kron en Aug. Sassen. 's Hertogenb., 1884. 8o.

Van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen te Middelburg:

Archief, VI. 1. Middelburg, 1885. 8o. Verslag 1880-1884. Middelburg, 1885. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 23

Van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis: Verslagen der vergadering 5 April en 3 Junij 1884. Zwolle, 1884. 8o. Register van Overijsselsche Oorkonden, III. Zwolle, 1884. 8o. Verslag van de Handelingen der 54ste Vergadering. Zwolle, 1885. 8o. Verslagen en mededeelingen, XIV. Zwolle, 1885. 8o.

Van het Prov. Utrechtsch Genootschap v. Kunst. en Wetensch. te Utrecht:

Aanteekeningen der Sectievergaderingen 1882/3. Utrecht, 1882/3. 8o. Verslagen der algem. vergaderingen 1882-1884. Utrecht, 1882-1884. 8o.

Van het Geschied- en Oudheidk. Genootschap in het Hertogdom Limburg te Maastricht: Publications, XXI. Ruremonde, 1884. 8o.

Van het Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde te Leeuwarden: 56ste Verslag 1883/84. Leeuwarden, 1884. 8o.

Van de Vereeniging de Nederlandsche Heraut te 's Gravenhage: Tijdschrift, I. II. 1, 2, 3. 's Gravenh., 1883/85. 8o. Bibliographisch overzigt, 1881/2. 's Hage, 1883/4. 8o. Uittreksel van de genealogische verzameling van het geslacht van Weede, alsmede opgave van de daaruit in de vrouwelijke lijn afstammende duitsche vorstenhuizen. 's Hage, s.a. folo.

Van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen te Batavia: Verhandelingen, XLIV. 's Gravenhage, 1884. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 24

Notulen algem. en Bestuursvergaderingen, XXII. 1, 2, 3. Batavia, 1884. 8o. Tijdschrift, XXIX, 4, 5, 6. XXX, 1, 2. Batavia/'s Hage, 1884. 8o. Realia, Register op de generale resolutien van het kasteel Batavia, 1632-1805, II. 's Hage/Batavia, 1885. 8o. A. Haga, Nederlandsch Nieuw Guinea en de Papoesche eilanden. Batavia/'s Hage, 1884. 8o.

Van het Kon. Instituut voor de Taal-, Land- en Volkenkunde van Neerlandsch Indië: Bijdragen, 4de reeks, VIII, 2, 3. IX, X. 1, 2. 's Gravenhage, 1884/5. 8o.

Van het Indisch Genootschap: Notulen van de algemeene vergaderingen, 25 Julij, 12 Nov. 1884, 13 Januarij, 10 Februarij, 24 Febr., 3 en 24 Maart 1885. 's Hage, 1884/5. 8o. b. België.

Van de Commissions royales d'Art et Archéologie te Brussel: Bulletin, XX. 9-12. XXI, XXII. Brux., 1881/83. 8o.

Van het Institut archéologique liégeois te Luik: Bulletin, XVII. 3. Liége, 1884. 8o. Rapports sur la situation de l'Institut pendant les années 1878-83. Liége, 1884. 8o.

Van den Oudheidskundigen Kring van het land van Waas, te St. Nikolaas: Annalen, IX, 4. X, 1. St. Nikolaas, 1884/5. 8o.

Van de Société archéologique de Namur: Annales, XVI, 2, 3. Namur, 1884/5. Rapport 1883.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 25

Van de Redactie: Messager des Sciences historiques, 1884, 2, 3, 4. Gand, 1883. 8o.

c. Duitschland.

Van de kön. baier. Akademie der Wissenschaften, te München: Sitzungberichte, 1884, 1, 2, 3, 4, 5, 1885. 1. München, 1884/5. 8o. Aug. v. Druffel, Monumenta Tridentina, I. München, 1884. 4o.

Van de kais. Akademie der Wissensch. te Weenen: Fontes rerum austriacarum, diplomataria et acta, XLIII. Wien, 1883. Archiv für österreichische Geschichte, LXV. Wien, 1883.

Van de k.k. geographische Gesellschaft te Weenen: Mittheilungen, 1883. Wien, 1883. 8o.

Van de oberlausitzische Gesellschaft der Wissenschaften te Görlitz: Neues lausitzisches Magazin, LX, 1, 2. Görlitz, 1884. 8o.

Van den Harz.-Verein für Geschichte und Alterthumskunde te Wernigerode: Zeitschrift, XV1, Schlussheft, XVII, 1, 2, 3, 4. Wernigerode, 1884/5. 8o.

Van den Verein für Alterthumsfreunden te Bonn: Jahrbücher 76, 77. Bonn, 1883/4. 8o.

Van het aachener Geschichtsverein: Zeitschrift, I-VI. Aachen, 1879/8 ?. 8o.

Van den hist. Verein für Schwaben und Neuburg te Neuburg: Zeitschrift, XI. Augsburg, 1884. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 26

Van den Verein für lübeckische Geschichte und Alterthumskunde, te Lübeck: Mittheilungen, 1884, 7, 8, 9. Lübeck, 1884. 8o. Zeitschrift, IV, 3. Lübeck, 1884. 8o. Bericht über seine Thätigkeit in 1883. Lübeck, 1884. 8o.

Van den Verein für mecklenburgische Geschichte und Alterthumskunde te Schwerin: Jahrbücher und Jahresberichte, XLIX. Schwerin, 1884. 8o.

Van den Verein für hessische Geschichte und Landeskunde te Kassel: Mittheilungen, 1883. Kassel, 1884. 8o. Dr. Albert Duncker, Der Verein für hessische Geschichte und Landeskunde in den ersten fünfzig Jahren seines Bestehens. Kassel, 1884. 4o. Verzeichung der Mitglieder am 1 Februar 1884.

Van den historischen Verein für Niedersachsen te Hannover: Zeitschrift 1884. Hannover, 1884. 8o.

Van het Institut für österreichische Geschichtsforschung te Weenen: Mittheilungen I-V. VI. 1, 2. Innsbrück, 1880/5. 8o. Ergänzungsband I. 1, 2. Innsbrück, 1883/4. 8o.

Van den Verein für hamburgische Geschichte: Mittheilungen, VII. Hamburg, 1885. 8o.

Van den hist. Verein für Steiermark te Gräz: Mittheilungen, XXXII. Graz, 1884. 8o. Beiträge zur Kunde steiermärkischer Geschichtsquellen, XX. Graz, 1884. 8o.

Van het germanische Museum te Neurenberg: Anzeiger, I. 1, 1884. Nürnberg, 1884. 8o. Mittheilungen, I. 1, 1884. Nürnberg, 1884. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 27

Katalog der im germ. Museum befindlichen Glasgemälde aus alter Zeit. Nürnberg, 1884. 8o.

Van den hist. Verein von Oberpfalz und Regensb.: Verhandlungen, 38. Stadtamhof, 1884. 8o.

Van de Redactie: Zeitschrift für Geschichte und Landeskunde der Provinz Posen, III, 2, 3. Posen, 1884. 8o.

Van den Verein für Geschichte des Bodensee's und seiner Umgebung: Schriften, XIII. Lindau, 1884. 8o.

Van den Verein für thüringische Geschichts- und Alterthumskunde te Jena: Zeitschrift, neue Folge, IV, 1, 2. Jena, 1884. 8o.

Van den Verein für Kunst und Alterthum in Ulm und Oberschwaben te Ulm: Wurtemberg. Viertaljahrshefte für Landesgeschichte, VII, 1-4. Stuttgart, 1884. 8o.

Van den Verein für Geschichte der stadt Meissen: Mittheilungen, I, 3. Meissen, 1884. 8o.

Van den Künstlerverein für bremische Geschichte und Alterthümer te Bremen: Bremisches Jahrbuch, II. Ser I. Bremen, 1885. 8o.

Van de Schleswig-Holstein-Lauenburgische Gesellschaft für vaterländische Geschichte te Kiel: Archiv für Staats- und Kirchengeschichte der Herzogthümer Schleswig-Holstein-Lauenburg, I-V. Altona, 1833-1843. 8o. Zeitschrift, I-XIII. Kiel, 1870/1883. 8o. Jahrbücher für die Landeskunde von Schl.-Holst.-Lauenburg, I-X. Kiel, 1858/1869. 8o. Quellen-Sammlung, IV. 1, 2. Kiel, 1874/5. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 28

Urkunden-Sammlung, I-IV. Kiel, 1839/75. 4o. Register zu den Zeitschriften etc. 1, 2. Kiel, 1872/3. 8o.

Van de Redactie: Alt-preussische Monatschrift, XXI, 3-8. XXII, 1, 2. Königsberg in Pr., 1884/5.

d. Spanje.

Van de Real Academia de la Historia te Madrid: Boletin, IV, 6. V, 1-6. VI, 1-4. Madrid, 1884/5.

e. Zweden en Noorwegen.

Van de Universiteit te Lund: Acta Universitatis Lundensis, XIX. Lund, 1882/3. 4o. Lunds Universitets Bibliotheks accessions Katalog, 1883. Lund, 1884. 8o.

f. Amerika.

Van Smithsonian Institution te Washington: Annual Report for 1882. Washington, 1884. 8o.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 29

Rekening van 't Historisch Genootschap. 1884.

Ontvang.

Saldo der rekening 1883 f 4433.55 Contributiën - 2750. - Verkochte Werken van 't Genootschap - 272.82 Rente van 't reserve-kapitaal en van - 184.73 belegd kasgeld _____ f 7641.10

Uitgaaf.

Kosten der Werken van 't Genootschap f 1966.025 Bibliotheek en Leesgezelschap - 235.70

Bezoldiging van den bode, drukwerk, - 185.475 porto's enz. Kosten van 't locaal voor de - 110. - vergaderingen Saldo op nieuwe rekening over te - 5143.90 brengen _____ f 7641.10

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 31

Stukken betreffende den strijd der bisschoppen van Utrecht met de stad Utrecht over het bezit van heerlijke rechten. Uitgegeven door Mr. S. Muller Fz.

De hierbij afgedrukte stukken behoeven geene toelichting. Zij vormen de bewijsstukken, behoorende bij het tweede hoofdstuk van mijn onlangs uitgegeven werk: Recht en rechtspraak te Utrecht in de middeleeuwen. Dit hoofdstuk levert tevens een doorloopenden commentaar op deze stukken, zoodat ik kan volstaan met in het algemeen daarheen te verwijzen. Daar mijn boek de inleiding vormt voor de door mij uitgegevene Middeleeuwsche rechtsbronnen der stad Utrecht, ging het niet aan, deze inleiding te bezwaren met zoo volumineuse bijlagen, en ik beloofde dus (ald. p. 108 noot 1), de bewijsstukken, waarvan de publicatie zijn belang bleef behouden, in het eerstvolgende deel der Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap uit te geven. Aan die belofte voldoe ik thans. Enkele der kleinere stukken zijn reeds in oude bronnen gedrukt: de wijze van uitgave maakte echter eene nieuwe publicatie gewenscht. S. MULLER FZ.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 32

I. Bisschop Henric van Vianden erkent het recht der burgers van Utrecht om den bisschop op eenen tocht niet verder te volgen dan den stadsmuur. 30 April 1250.

In nomine Domini amen. Henricus, Dei gracia episcopus Trajectensis, universis presentes litteras inspecturis eternam in Domino salutem et cognoscere veritatem. Noverint tam presentes quam futuri, quod burgenses civitatis Trajectensis nec de jure nec de aliqua consuetudine tenentur imitare1) aliquem episcopum Trajectensem ulterius quam ad muros civitatis eorum, nisi hoc facere voluerint de bona voluntate eorum. Et quum hoc juris et consuetudinis eorum est ab antiquo, nos hoc jus eorum et antiquam consuetudinem recognoscentes et approbantes presentes litteras dictis civibus Trajectensibus porreximus, sigilli nostri munimine roboratas. Datum et actum anno Domini M.CC.L sexto in vigilia Walburgis virginis.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

II. De elect Jan van Nassau belooft de rechten der stad Utrecht voortaan te zullen handhaven. 23 September 1276.

Johannes, Dei gracia Trajectensis electus, universis presentes litteras inspecturis salutem et cognoscere veritatem. Ad universorum noticiam tenore presencium volumus pervenire, quod nos de consilio dilectorum nostrorum prelatorum et fidelium ecclesie Trajectensis, domini Engelberti de Ysenbroke decani sancte Marie, Stephani prepositi sancti Petri, Jacobi decani

1) Zoo is de gewone lezing, hoewel ‘imitare’ voor ‘volgen’ vreemd is. Er staat evenwel eigenlijk ‘imcare’ of ‘ivitare.’ Mag men eomitari, of inviare (in viam prosequi) vermoeden?

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 33 sancti Johannis ecclesiarum Trajectensium, nobilis viri Johannis domini de Kuc, Suedheri de Bosinchem, Theoderici de Hesewiic, Alphari de Wulven, Gyselberti de Ruele, Willelmi de Riiswiic et Ernesti de Wulven militum, pro conservanda perpetua et firma ac inviolabili amicicia concordia et fidelitate cum dilectis nobis.. sculteto.. scabinis.. consulibus et universis civibus Trajectensibus, pro statu civitatis nostre ac terre nostre Trajectensis plus nimis jamdudum turbato ad pacem et in melius reformando, convenimus et eisdem promisimus bona fide, omni dolo et fraude remotis penitus et exclusis, quod astabimus ipsis, et ipsos ut dilectos ac fideles cives nostros juvabimus et confortabimus ac promovebimus in omnibus eorum juribus et causis, ubicumque et quandocumque indiguerint, auxilio consilio et favore, salvis nobis exnunc inantea juribus et libertatibus nostris. Ut autem hec rata permaneant et firma, dedimus presens scriptum dictis.. civibus nostris Trajectensibus, sigillis nostro et venerabilis viri domini Gerhardi prepositi Oldenselensis fratris nostri ac predictorum domini.. de Kuc et Suedheri de Bosinchem militum roboratum. Datum et actum Trajecti anno Domini M. CC. septuagesimo sexto in crastino beatorum Mauricii et sociorum eius.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

III. De elect Jan van Nassau verzoent zich met de stad Utrecht. 6 April 1278.

Johannes, Dei gracia Trajectensis electus, omnibus presencia visuris geste rei noticiam cum salute. Sciant tenore presencium universi, quod dilecti nostri scultetus, scabini, consules et communiter omnes cives Trajectenses, quocumque locorum fuerint intus aut foras, omnes guerras et excessus eorum usque in presen-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 34 tem diem contra nos commissos, sive fuerit de homicidio rapina spolio incendio proscripcione ac plane de omnibus causis aliis universaliter vel singulariter, ab eisdem, conposuerunt nobiscum, et emendaverunt penitus nobis omnia supradicta, et de omnibus premissis sunt reconciliati pure et per omnia nobiscum ac cum omnibus nostris adjutoribus et amicis; unde ipsos singulos et universos quitos et liberos ac solutos perpetuo dimittimus et clamamus de premissis. Preterea promisimus eisdem sculteto scabinis consulibus et civibus predictis, quod omnes illos, qui ex ipsis proscripti sunt qualicumque de causa, et qui de inimiciciis suis composuerunt cum adversariis suis, in jus eorum absque contradiccione reponemus, dum super eo fuerimus requisiti. Illos vero, qui adhuc inimicicias suas non composuerunt et cum inimicis suis non sunt reconciliati, reponemus similiter in jus ipsorum sine contradiccione, dum moniti fuerimus super eo, postquam inimicis ipsorum reconciliati fuerint; nec nos seu noster marscalcus aut scultetus vel aliquis alius vice nostra sive nostro nomine interim in aliquo loco impediemus eos vel arrestabimus, sed eos benigne promovebimus in omni jure ipsorum. Hec autem omnia premissa promisimus sepedictis sculteto scabinis consulibus et civibus Trajectensibus et una nobiscum Willelmus prepositus ecclesie sancti Johannis Trajectensis ac nobilis vir Johannes dominus de Kuec, Gyselbertus dominus de Amestelle et Arnoldus de Amestelle milites fideles nostri, quorum sigilla una cum sigillo nostro sunt appensa presentibus in testimonium et munimen, absque omni dolo et fraude bona fide firmiter observare. Actum et datum anno Domini M. CC. septuagesimo octavo Idus Aprilis octavo.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 35

IV. Verdrag van vriendschap, door Floris graaf van Holland met de stad Utrecht aangegaan. 5 September(?) 1278.

(Afgedrukt bij: Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland. II p. 158.)

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

V. Graaf Floris van Holland doet uitspraak over de geschillen tusschen bisschop Jan van Zirik en de stad Utrecht. 25 October 1294.

(Afgedrukt bij: Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland. II p. 407.)

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

VI. De stad Utrecht appelleert op den paus wegens verschillende vergrijpen van bisschop Willem Berthout van Mechelen. 18 December 1298.

In Dei nomine amen. Anno ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo octavo, indictione duodecima, die Jovis decima octava mensis Decembris in presentia venerabilis viri domini Arnoldi de Lochurst officialis curie Trajectensis, mei.. notarii infrascripti et testium subscriptorum personaliter constitutus discretus vir magister Johannes de Gandavo, advocatus curie Trajectensis jamdicte, quoddam instrumentum, manu mei jamdicti notarii conscriptum et in publicam formam redactum meoque signo signatum, quod quidem instrumentum copiam procuratorii ad personam ipsius magistri Johannis, provocationem et appellationem continebat, legit publice, cujus quidem instrumenti tenor talis est: ‘In Dei nomine amen. Anno ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo octavo, indictione duodecima, die Martis, quarta intrante mense Novembri in presentia venerabilis viri domini Th. dicti Vrenke,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 36 canonici ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, consueti loco.. officialis Trajectensis in ipsius officialis absentia presidere, mei.. notarii infrascripti ac testium subscriptorum constitutus discretus vir magister Johannes de Gandavo, advocatus curie Trajectensis predicte, quoddam procuratorium sigillo rotundo de cera viridi, vero inquam sigillo civitatis Trajectensis prout prima facie apparebat, sigillatum, legit, cujus quidem procuratorii tenor talis est: “Universis presentia visuris nos.. scabini.. consules et universitas civitatis Trajectensis cupimus fore notum, quod magistrum Johannem de Gandavo, clericum, exhibitorem presentium nostrorum, verum et legitimum constituimus procuratorem in omnibus causis nostris, motis et movendis tam a nobis quam contra nos, conferentes dicto procuratori nostro potestatem et mandatum speciale appellandi pro nobis et nomine nostro a quocumque gravamine, appellationem innovandi eamque prosequendi ac omnia alia et singula faciendi, que in premissis verus et legitimus facere potest et debet procurator, ratum et firmum habentes et habituri quicquid per dictum procuratorem nostrum factum fuerit in premissis. In cujus rei testimonium sigillum civitatis nostre presentibus duximus apponendum. Datum anno Domini M. CC. nonagesimo octavo, feria tercia post Animarum.” Deinde quandam cedulam, appellationem in forma que sequitur continentem, legit et appellavit in hac forma verborum: “Quia vos, reverende pater domine Wilhelme, Dei gracia episcope Trajectensis,.. scabinos.. consules.. et universitatem civitatis Trajectensis dampnis multifariis et injuriis affecistis et adhuc cotidie afficitis, in eo videlicet quod mercatores, victualia ad eandem civitatem deferentes, necnon alios mercatores per vestros castellanos, Theo-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 37 baldum in Vredelant videlicet et suos complices, contra conductum vestrum, ad rogatum vestrum per ipsos scabinos et consules ex litteris vestris patentibus publicatum, capi fecistis et incarcerari, et suis rebus ac mercimoniis contra Deum jus et justiciam temere spoliari; ipsorum concives, Fredericum Capellaen videlicet in castro de Vredelant et Henricum Preus in Amersvordia, captivando et captivos sine causa rationabili et minus juste detinendo; in castro vero Horst Alardum de Buren, ejusdem civitatis inimicum, castellanum vestrum in ipsius civitatis dampnum non modicum et gravamen instituendo, qui Alardus et sui complices castellani vestri eorundem scabinorum et consulum.. civibus, causa mercature ut moris est transeuntibus, non minimam pecunie summam violenter abstulerunt eosdem temere spoliando; et Theobaldus et sui complices colonos civium dicte civitatis Trajectensis diversis spoliis et rapinis die noctuque aggravant et molestant, ut per hec et alia, que dicti vestri castellani faciunt et fecerunt, vix poterit in terra Trajectensi locus pacificus reperiri, cum tamen ipsi castellani vestri quietem et pacem subditorum vestrorum deberent merito procurare. Insuper vos, reverende pater predicte, religiosos viros ordinis Cisterciensis, vina sua per alveum Reni deferentes, eisdem vinis fecistis spoliari, contra conductum vestrum eisdem religiosis a vobis concessum. Finaliter eciam, nullis eorum culpis exigentibus, ipsam civitatem Trajectensem, scabinos et consules prelibatos diffidastis, comminantes eisdem in corporibus atque rebus dampna magis enormia irrogare, sententiis et adinventionibus de consuetudine civitatis et terre Trajectensis in culpis si que essent observandis penitus pretermissis; nam secundum dicte civitatis et terre Trajectensis consuetudinem inveteratam et approbatam, et jura-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 38 mentum in vestro introitu, pater reverende predicte, prestitum, bella nec diffidationes ministerialibus et subditis vestris indicere debetis, nisi prius, convicti coram ecclesia Trajectensi ac ministerialibus et terre inquilinis de delictis suis seu culpis, satisfacere denegarent, ad quam etiam quidam scabinorum secundum formam predictam, si culpabiles possent inveniri, se ultro cum effectu obtulerunt. Insuper dicti scabini, consules seu concives ad vestram, reverende pater predicte, et universorum noticiam cupiunt pervenire, quod vobis verba traditionis aut homicidii vel fratri vestro non imposuerunt. Nec suos concives seu scabinos aliqua vi de civitate predicta expulerunt, sed dominus Lambertus dictus Freso nulla salutatione prehabita ab eadem civitate recessit, Hermannus vero de Velde, cum de quadam conspiratione contra salutem eiusdem civitatis habita coram probis confessus fuisset et instanter requisitus ut emendaret, accepta deliberatione a civitate de nocte recessit; alii quidem eorum concives amicabili ordinatione prehabita, ad loca eis condicionaliter monstrata se voluntarie transtulerunt. Nec porte dicte civitatis unquam fuerunt nec adhuc sunt a prefatis scabinis et consulibus precluse vobis, reverende pater predicte, pacifice venienti; nec ipsa civitas aut incole ejus concilium inierunt contra vestram et ecclesie vestre salutem; nec vestros inimicos sustentant, sed eorum vicinos et amicos recipiunt ad prefatas injurias defendendas et repellendas, quos vos, reverende pater jamdicte, contra consuetudinem memoratam et juramentum vestrum persequi nitimini incendiis spoliis et rapinis. Ac etiam auctoritatem,.. sculteto vestro dicte civitatis a vobis prestitam, absque causa rationabili et minus juste nitimini revocare, ut per hoc incolis ibidem et civibus, de se

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 39 invicem conquerentibus, justicia denegetur, quod potest graviter tolerari. Preterea ex abrupto cives predicte civitatis et incolas moneri fecistis sub pena excommunicationis et demandastis, ne collectam assijs vulgariter nuncupatam exsolverent, ac scabinos et consules predictos, ne eandem exigerent vel reciperent ab eisdem, cum tamen ipsa assijs, de communi consensu ipsorum concivium instituta, de mercaturis eorum de consuetudine inveterata et hactenus observata pacifice et quiete est collecta, de qua opera publica, fossata videlicet et muri ad eandem civitatem muniendam, construi, platee confici et refici et alia opera communia et necessaria et expense civitatis fieri consueverunt, ipsis scabinis consulibus civibus et incolis non citatis, non confessis de aliquo vicio circa dictam assisiam perpetrato nec legitime convictis, juris ordine, qui in talibus secundum jura et doctores est observandus, in omnibus et per omnia pretermisso. Unde et cum premissa adeo notoria sunt et manifesta, quod nulla possint tergiversacione celari, ego magister Johannes de Gandavo, procurator scabinorum consulum et universitatis dicte civitatis Trajectensis, ipsos dominos meos, videlicet scabinos, consules et universitatem predictos, a vobis, domine Wilhelme episcope antedicte, gravatos esse in premissis et quolibet premissorum aut gravari posse senciens, a vobis procuratorio nomine pro ipsis meis et eis adherentibus et nomine eorundem ex dictis gravaminibus et quolibet eorundem, necnon ab aliis, ipsis dominis meis a vobis inposterum inferendis, necnon ex sententiis vestris latis et ferendis, si que sint vel dici possint, ad sedem apostolicam in hiis scriptis provoco et appello et apostillos cum instancia dari peto, me et mea, dominos meos predictos omnesque eis adherentes

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 40 vel adherere volentes,.. prelatos.. canonicos vicarios.. socios, ecclesiarum perrochialium.. rectores, ac simplices.. clericos,.. barones.. milites.. famulos.. nobiles et.. vulgares ac bona omnium predictorum protectioni dicte sedis supponens. Hanc appellationem hic coram domino.. officiali Trajectensi ac.. prelatis et.. canonicis ecclesiarum Trajectensium interpono, et in animas dominorum meorum juro, propter corporis metum et diffidationes predictas me eandem coram domino episcopo memorato ad presens interponere non audere, protestans me eandem appellationem coram eodem domino episcopo innovaturum, dum ipsius copiam sine metu habere potero, et apostillos petam michi seu dominis meis predictis dari ab eodem, testimonium omnium astantium super premissis invocando.” Qui magister Johannes, cum legendo venisset ad illum locum “et in animas dominorum meorum juro,” juravit tacto libro. Actum Trajecti in domo et loco capitulari Majoris ecclesie Trajectensis, presentibus viris venerabilibus et discretis dominis Arnoldo Majoris, Giselberto sancti Petri, Laurentio sancte Marie ecclesiarum Trajectensium decanis, domino Henrico abbate monasterii sancti Pauli ibidem, Jacobo de Olthusen sancti Salvatoris, Henrico dicto Vrenke sancti Petri, Amelrado Amelradi sancti Johannis et Rudolpho dicto Scarpsvert sancte Marie ecclesiarum Trajectensium canonicis, et pluribus aliis.. canonicis.. religiosis.. vicariis.. clericis.. militibus et.. laicis civitatis et diocesis Trajectensis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Superscriptionem hujus dictionis “scabinorum,” in quartadecima linea positam, approbavi. Et ego Matheus Eremberti de Trajecto, sacri imperii auctoritate judex ordinarius et notarius, appellationi et protestationi, per dictum magistrum Jo-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 41 hannem lectis et factis, ac aliis omnibus predictis interfui, ea conscripsi et in publicam formam redegi, meoque consueto signo cum mei proprii nominis appositione signavi rogatus.’ Quo instrumento lecto idem magister Johannes quandam cedulam, innovationem predicte appellationis et quasdam alias rationes, quas appellationi sue predicte annecti voluit, continentem, legit, cujus quidem cedule tenor talis est. ‘Ego magister Johannes de Gandavo, procurator predictus, huic appellationi mee et dominorum meorum predictorum, pro eisdem dominis meis et me interposite et innovate, rationes et causas infrascriptas addo seu addicio, videlicet: quod predictus dominus noster Wilhelmus episcopus Trajectensis nullas sententias suspensionis, excommunicationis aut interdicti seu alias quascumque ferre potest secundum jura et doctores, nec etiam quod magis est aliqua que sunt jurisdictionis aut pontificalis dignitatis exercere, quia suspensus a canone, super eo quod sustinet et sustinuit per longum tempus alienigenas usurarios manifestos de partibus alienis oriundos, publice pecuniam fenebrem exercentes, domos habere locatas in civitate, terra et diocesi Trajectensi ad dictam usuram exercendam, ipsos dominos meos per quandam indignationem suam seu comminationem compellendo, ut eosdem usurarios permitterent sub dicte civitatis Trajectensis conquiescere libertate. Insuper dictus dominus noster episcopus Trajectensis per summum pontificem, dominum Bonifacium papam octavum, ab amministratione spiritualium et temporalium et executione pontificalium est suspensus et majori excommunicatione innodatus et perjurus pronuntiatus, pro eo quod quasdam quantitates pecuniarum, ad subvencionem et consuetum servicium.. pape et.. cardinalium ipsis liberaliter oblatas et promissas, statuto termino non

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 42 persolvit, quas quidem quantitates et subventionem camere summi pontificis et bone memorie H. Hostiensi episcopo, tunc cardinalium ipsorum camerario, de licentia summi pontificis pro se et cardinalibus stipulanti, apud sedem apostolicam ubicumque eam esse contingeret certo termino solvere promisit, se ipsum et successores suos ac ecclesiam Trajectensem predictam, suaque ipsorum successorum et ecclesie Trajectensis predicte bona ipsis camere summi pontificis et camerario per stipulationem sollempnem efficaciter obligando, ita quod, si dictarum solutio quantitatum predictis loco et termino facta non esset, redire infra prefixum tunc sibi terminum ad sedem eandem idem episcopus personaliter teneretur, inde nullatenus recessurus donec eedem quantitates essent integraliter persolute, corporaliter etiam super hiis sanctis ewangeliis coram se positis prestito juramento... Camerarius etiam summi pontificis et idem camerarius cardinalium predictorum domino episcopo Trajectensi predicto, tunc in eorum presentia constituto volenti et hoc confitenti, ac ipsorum cardinalium jurisdictioni se et suos successores voluntarie submittenti, auctoritate dicti summi pontificis eis in hac parte tradita preceperunt ipsi episcopo, ut quantitates predictas integraliter solveret loco et termino constitutis, ac nichilominus in dictum episcopum Trajectensem, volentem, consentientem ac sententias et preceptum hujusmodi, prout super hiis omnibus fuerat sibi a summo pontifice concessa facultas, etiam acceptantem, si dictis loco et termino quantitates ipse solute non essent, extunc suspensionis ab amministratione spiritualium et temporalium episcopatus Trajectensis, executione pontificalium, ac majoris excommunicationis sententias contra eum protulerunt. Et licet predictus terminus solutionis jamdudum sit elapsus, ta-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 43 men dictus episcopus Trajectensis dictas pecuniarum quantitates minime exsolvit, nec ad prefatam sedem accessit, propter quod predictas suspensionis et excommunicationis sententias et reatum perjurii idem episcopus noscitur incurrisse, quare ut pretactum est nec ea que jurisdictionis sunt vel pontificalis officii potest exercere. Et ne diucius in perniciosum exemplum subditorum amministrationi et divinis officiis se immisceat et ne debitam effugiat disciplinam, idem dominus episcopus Trajectensis per reverendum patrem.. episcopum Tornacensem et per executores ab ipso deputatos, recepta prius super hoc auctoritate apostolica, ad sedem apostolicam peremptorie est citatus, ut infra duorum mensium spacium a die Lune post festum beati Nicolai nunc ultimo preteritum ad eandem sedem personaliter compareat, super premissis mandatis summi pontificis et beneplacitis pariturus, alioquin depositionis sententiam ab episcopatu Trajectensi extunc se noverit incurrisse. Hec omnia et singula superius posita et narrata ego magister Johannes predictus, procuratorio nomine pro dominis meis antedictis, huic appellationi mee predicte innovando appendo, et ex eis ad sedem apostolicam pro ipsis dominis meis si necesse fuerit in hiis scriptis provoco et appello et apostillos a vobis domine.. officialis Trajectensis, si eos conferre poteritis, michi dari peto, offerens me probaturum loco et tempore oportunis ea que sunt facti de premissis, sub ea protestatione quod probata ex eis michi et dominis meis predictis prosint acsi plura in facto proposita non fuissent, jurans tactis sacrosanctis ewangeliis in animas dominorum meorum predictorum, omnia et singula superius posita me credere esse vera et me ea probare posse et sufficientes probationes habere, testimonium omnium astantium super premissis invocando.’ Qui magister

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 44

Johannes, cum legendo venisset ad locum ‘jurans tactis sacrosanctis ewangeliis’ juravit tacto libro. Actum Trajecti in domo et loco capitulari Majoris ecclesie Trajectensis predicte, presentibus viris venerabilibus et discretis dominis Arnoldo Majoris, Giselberto sancti Petri, Laurentio sancte Marie decanis, Huberto preposito sancte Marie, Henrico abbate monasterii sancti Pauli Trajectensis, Johanne dicto Fresone, Rudolpho de Stoltenbergh Majoris, magistro Wilhelmo, Johanne dicto Visker sancti Salvatoris, Henrico dicto Vrenke, Gerardo dicto Cockart sancti Petri, Gerardo de Reden, Theoderico de Pratis sancti Johannis, Nicolao de Velde et Rudolpho dicto Scarpsvert sancte Marie canonicis Trajectensium ecclesiarum, et pluribus aliis canonicis, religiosis, ecclesiarum perrochialium, presbyteris, vicariis, clericis et laicis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Matheus Eremberti de Trajecto, sacri imperii auctoritate judex ordinarius et notarius, innovationi et aliis predictis omnibus interfui, ea conscripsi et in publicam formam redegi, meoque consueto signo cum mei proprii nominis appositione signavi rogatus.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

VII. Wicbold, aartsbisschop van Keulen, draagt aan den abt van St. Paulus, de rectoren der vier parochiekerken en andere geestelijken te Utrecht op, om die van Amersfoort op straf van excommunicatie te bevelen, om Rudolf, kanunnik van St. Marie, los te laten. 29 Juni 13001).

Wicboldus, Dei gracia sancte Coloniensis ecclesie

1) Deze datum moet onjuist zijn. De beide volgende stukken, ter uitvoering van dit mandaat afgegeven en blijkens den inhoud daaraan vroeger getransfixeerd, zijn beiden gedateerd 26 Juni 1300, dus drie dagen vroeger dan dit stuk. Bovendien is 29 Juni Petrus en Paulusdag, en het is niet waarschijnlijk, dat men dien grooten heiligendag zal vervangen hebben door eene andere wijze van dateering, allerminst te Keulen, waar St. Pieter patroon was.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 45 archiepiscopus, sacri imperii per Ytaliam archicancellarius, dilectis in Christo.. abbati sancti Pauli, Civilis, sancti Nicolay, sancti Jacobi, sancte Gertrudis parrochialium ecclesiarum Trajectensium rectoribus, necnon Petro capellano nostro, ac universis.. plebanis et ecclesiarum rectoribus civitatis et dyocesis Trajectensis, ad quos presentes litere pervenerint, salutem in Domino. Gravem dilectorum nobis in Christo.. judicis.. scabinorum.. consulum civitatis Trajectensis querimoniam recepimus, continentem quod opidani in Hamersvort judices et.. scabini ibidem, minus quam deceat cogitantes, Rudolphum canonicum ecclesie sancte Marie Trajectensis, quem.. cives Trajectenses pro suis negociis et causis ad Romanam curiam destinaverant, de curia Romana venientem cum quibusdam literis apostolicis, pro ipsis civibus Trajectensibus inpetratis, ausu sacrilego captivatum detinent et jam per longum tempus suis vinculis detinuerunt graviter mancipatum in opido de Hamersvort supradicto, in ipsius canonici ac eorundem civium injuriam et contumeliam non modicam necnon et sedis apostolice, sub cuius protectione dictus canonicus existebat, prejudicium et contemptum. Super quibus ipsi.. cives Trajectenses, ad nos tamquam ad metropolitanum suum recursum habentes, sibi petiverunt contra premissam injuriam, quam adeo manifestam et notoriam esse asserunt quod non potest alicujus tergiversacionis pallio occultari, per juris remedium subveniri. Attendentes itaque, quod hii, qui ad sedem apostolicam

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 46 iter arripiunt pro suis vel aliorum negociis, tam in reditu quam in exitu specialibus graciis et libertatibus fulciuntur; idcirco vobis singulis et universis in virtute sancte obedientie districte precipiendo mandamus, quatenus prout requisiti fueritis ad dictum opidum de Hamersvort personaliter accedentes moneatis ibidem publice auctoritate nostra sub testimonio competenti.. scultetum.. scabinos et ceteros opidanos, per quos dictum opidum regitur, ut fame et saluti sue consulentes dictum canonicum infra quindecim dies post vestram monicionem ob reverenciam sedis apostolice et nostram cum omnibus rebus suis et literis apostolicis pristine libertati restituant et eundem a vinculis, quibus ipsum detinent, liberent et absolvant, vel causam rationabilem medio tempore pretendant coram nobis, quare ad premissa minime teneantur; alioquin ipsum.. scultetum.. scabinos et ceteros premissos, quos propter premissa declaramus sententiam excommunicacionis incidisse a canone promulgatam, et quos nicholominus nos in hiis scriptis excommunicamus, excommunicatos publice nuncietis, quando et quotiens fueritis requisiti, interdicti sentencias, in hoc casu secundum statuta Coloniensis et Trajectensis ecclesiarum latas, inviolabiliter observando, maxime quia premissam captivacionem et detencionem canonici supradicti vergere credimus in confusionem et prejudicium venerabilis patris amici nostri.. episcopi Trajectensis. In hiis exequendis alter vestrum alium vel alios non exspectet. Et quid in premissis feceritis nobis per vestras literas presentibus infixas fideliter rescribatis. Datum Brůle feria quarta post Nativitatem o beati Johannis Baptiste anno Domino M . trecentesimo.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 47

VIII. Henric, abt van St. Paulus, geeft den aartsbisschop van Keulen verslag van de uitvoering der hem gegevene opdracht. 26 Juni 1300.

Reverendo in Christo patri domino Wicboldo, Dei gracia archiepiscopo Coloniensi, sacri imperii per Ytaliam archicancellario, H(enricus), Dei paciencia abbas monasterii sancti Pauli Trajectensis, reverenciam tam debitam quam devotam. Noverit paternitas vestra reverenda, quod cum ad mandatum vestram apud Amersford dyocesis Trajectensis personaliter accesserimus, sculteto scabinis et opidanis ibidem vestras litteras clausas deprecatorias super restitutione, vobis seu nobis ex parte vestra facienda de persona Rodulphi dicti Scaerpsvert canonici Trajectensis ibidem detenti et mancipati, presentantes, eosdem scultetum, scabinos et opidanos piis monitis nostris et humilibus precibus exhortantes, ut eundem canonicum restituerent pristine libertati; qui in hunc modum responderunt, quod ipsum abire non permitterent, nisi de consensu et licencia reverendi patris domini episcopi Trajectensis super hoc habitis et obtentis; ad hoc dominus Petrus vester capellanus respondens dixit, quod vos, reverende pater archiepiscope, et dominus noster episcopus Trajectensis essetis tanta connexi amicitia, quod magis emancipatio sive liberatio dicti domini Rodulphi esset pro domino nostro episcopo Trajectensi predicto quam ejus detencio temeraria et presumpta; quibus sic actis a quibusdam nostris amicis opidanis dicti loci de Amersford premuniti, si mandatum nostrum exequeremur, nobis inferri deberet violencia corporalis, quare cum festinacione exivimus ab opido supradicto, et ipsi de communitate ejusdem opidi Michaelem, rectorem Civilis ecclesie Trajectensis, et Petrum, presbiterum capellanum vestrum, armis et

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 48 fustibus de dicto opido effugarunt, eosdem usque ad mansionem nostram in Monte sancto persequentes, quare mandatum vestrum non poteramus nec audebamus execucioni debite in dicto opido demandare, cujus mandati vestri execucio in capittulo Majoris ecclesie Trajectensis sollempniter fuit facta, clero et populo civitatis Trajectensis ad hoc convocato; quod vobis et omnibus quorum interest hiis litteris o o nostris vestris transfixis intimamus. Datum anno Domini M . CCC . Dominica post Nativitatem beati Johannis Baptiste.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

IX. Michael, een der beide rectoren van de Buurkerk te Utrecht, en Petrus, kapellaan van den aartsbisschop, geven den aartsbisschop van Keulen verslag van de uitvoering der hun gegevene opdracht. 26 Juni 1300.

Reverendo in Christo patri domino Wicboldo, Dei gracia archiepiscopo Coloniensi, sacri imperii per Ytaliam archicancellario, Micahel presbiter, rector medietatis Civilis ecclesie Trajectensis, et Petrus presbiter vester capellanus reverentiam tam debitam quam devotam cum famulatu. Noverit paternitas vestra reverenda, quod cum ad mandatum vestrum apud oppidum de Amersfordia Trajectensis dyocesis personaliter accesserimus, sculteto scabinis et oppidanis ibidem litteras vestras clausas deprecatorias super restitutione vobis, domine reverende pater archiepiscope predicte, seu nobis ex parte vestra facienda de persona discreti viri domini Rodolphi dicti Scerpsvert canonici ecclesie beate Marie Trajectensis, nuncii et procuratoris civitatis Trajectensis, ibidem duris vinculis et carcerali custodia mancipati et detenti, una cum rebus suis, litteris munimentis et instrumentis papalibus, ad eandem civitatem et alias personas diversas spectantibus,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 49 presentantes, eosdem scultetum scabinos et oppidanos piis monitis nostris et humilibus precibus exortantes, ut eundem canonicum cum rebus et litteris suis pristine restituerent libertati, quod iidem scultetus scabini et oppidani omnino despexerunt. Hoc videns, domine reverende pater archiepiscope supradicte, prefatus Petrus vester capellanus in modum executionis vestrarum litterarum faciende, quibus nostra presens cedula est transfixa, protulit, nullis cum litteris super hoc lectis vel ostensis, quas cum si ostendisset, prout veraciter opinamur, interfectus ibidem fuisset: ‘Moneo vos scultetum scabinos et oppidanos ex parte domini mei archiepiscopi et auctoritate ipsius, ut infra quindenam dominum Rodulphum Scerpsvert, canonicum ecclesie beate Marie Trajectensis, cum rebus suis et litteris restituatis pristine libertati, et hoc sub penis in litteris ejusdem domini mei archiepiscopi expressis.’ Quo audito et a prelibatis sculteto scabinis et oppidanis intellecto, iidem scultetus scabini et oppidani, maliciam suam maliciis cumulantes ad modum aspidis aures suas optirantis1), hujusmodi monita omnino spreverunt, nos fustibus lanciis armis et gladiis extra dictum oppidum de Amersfordia effugarunt, ibidem, antequam evadere poteramus de dicto oppido, prefatum dominum Petrum capellanum vestrum coëxecutorem nostrum ledendo et verberando, in gravem contumeliam creatoris, vestrique, domine archiepiscope predicte, contemptum scandalum non modicum et gravamen ac totius ecclesiastice libertatis; et sic cum maxima anxietate et confusione non modica sub noctis silencio venimus ad civit(at)em Trajectensem, ubi executio litterarum vestrarum, domine archiepiscope predicte, fuit sollempniter secundum earum continentiam facta, vo-

1) d.i. obturantis.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 50 catis ad hoc religiosis clero et populo dicte civitatis in capitulo Majoris ecclesie ibidem; quod vobis et omnibus quorum interest sub sigillis nostris intimamus, o o presentibus appensis. Actum et datum anno Domini M . CCC . Dominica post Nativitatem beati Johannis Baptiste.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

X. Instelling van den stadvrede door den raad van Utrecht. 31 October 1300.

Al dengenen, de desen brief zien solen of horen lesen, dowi verstaen scoute scepen ente raet der stat van Utrecht, dat wi dese kore, de hir bescreven staen, gemaket hebben bi gemenen rade dor tbesten wille. 1. Croent iman, dat vrede gebroken si, so solen de oudermannen nemen hom viven uter stat raet; de vive solen darof de wareit ondervinden binnen acht dagen van den dage, dat si darto genomen sijn, ende brengent weder in den raet, ofte vrede gebroken si ende we dat gedaen hebbe, mogen si shors overeendragen; mer en mogen si niet overeendragen, wat de meeste pertie van den viven vorgenoemt vortbrengt dat sel stade wesen. So we dit van desen vijf mannen niet doen en woude, den sel men houden vor denselven, de den vrede brac. 2. Vort tiet de raet van der stat des yman, dat hi dar mede was met rade of mit dade, dar vrede gebroken si, so sel degene, de men des betiet, sveren mit vijr gueden mannen, de de raet van der stat darto nemt, dat hi onsculdich is raets ende daets, dat de vrede gebroken was; hirmede is hi quijt. 3. Waer enich man, de enen vrede brake, waer dat hi doet bleve, dar hine ane brake, dat souden men rechten an sinen hals, deet gedaen hadde; hoe

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 51 dat hine anders brake, dat hine stiete ofte sloge ofte wonde, dat genghe an sine hant dengenen, de dat dede. 4. Waer oec iman, de den andren jaghede ende hine weder stiete noch en sloge, ende hi daerof bedragen worden, dat binnen vrede ghesciet ware, de verboerde v lib. 5. Waer enich man, de men eyscede van tuech te done, ende de niet sveren en woude noch tughen, alse hi sculdich waer te done, de verboerde sulken kore, alse degenen verboren soude, den hi betugen soude, ofte hi bedragen worde. Opdat dit stade ende vaste blive, so hebwi scoute scepen ente raet vorgenoemt onser stat segel an desen brief gedaen. Dit geschiede in den jaren ons Heren dusent drehondert op Alre Goets heilegen avont.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

XI. Stadvrede, door het stedelijk bestuur van Utrecht genomen wegens den doodslag van vijf burgers in een strijd tusschen de Lichtenbergers en de Fresingen. 12 Februari 1304.

In nomine Domini, in Goeds namen amen. Wi scepen, raed ente oudermannen van den gilden der meenre stat van Utrecht doen cont al denghenen, de desen brief sien sellen of horen lesen, dat wi enen alinggen vrede hebben ghenomen buten ende binnen van onsen borgeren achdage na Paeschen enteen dach al, alse van den ongevalle, de hiir gesciet sin van haren Jacobs dode van Lichtenberch, haren Wernars haren Vrederix sone, ende haren Geraed Vrenckens, dre scepen, van der ere side, dar Got de sielen of hebben mote, van hom ende van horen vreenden ende van al horen hulperen, de onse borgeren sin, van der

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 52 ander side van Arnouds dode van den Vene ende Peters van den Svane, dar Got de sielen of hebben mote, van hom ende van al horen vreenden ende van al hoer hulperen, de onse borgeren sin, ende van allen tviste, die darof gecomen is, in der maniren: So we desen vrede brake, dat hine verbrake op sin hals ende op anders niemans, ende dene hovede of husede of voerstonde mit moetwille, of in sine helpe quame in onser stat, waer hi van buten of van binnen, dat men darover rechten soude de gelike den anderen, de den vrede gebroken hadde, dar menne bedragen mochte mit tveen gueden wittaftigen mannen; inde ontquame hi, dat sin guet der stat vrilike ware, ende waer menne grepe, nochtan soudmenre over rechten alse over enen vredelosen man. We desen vrede brake, darbi so en soude hi niet ghewangket wesen, hine soudevoert bliven staen tot sulken dage alse hiir voersproken is. Ende wi scepene, raed ende oudermannen van den gilden der meenre stat van Utrecht voergenoemt loven dat mit gueder trouwen ende bi onsen ede, de wi gesvoren hebben: waer yeman de den vrede brake, dat wi darto helpen sellen enten rechter sterken sellen, dat hi dat rechten sel alse hiir voerscreven staet; ende waer dat ons des rechters ombrake mit wille of mit onwille, dat wi dan rechten souden bi ons selven, oek ween dat aneghingge; waer dat wi des niene daden, dat wi dan meenedich ende trouweloes waren sonder alrehande argelist. Opdat dese vrede, de hiir voersproken is, vast ende stade blive sonder alrehande argelist, so hebwi scepen raed ente oudermannen van den gilden der meenre stat van Utrecht voergenoemt onser stat segel an desen brief gedaen. Ende wi Lambrecht de Vrese ridder, Harman Teutelart, Harman van den Velde scepen, har Magellem, Willem Amelraed, Ghise haren Gisebrechts sone, Lubbrecht

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 53 van der Hogerstrate, Harman haren Jan Teutelarts sone van der ere side, ende wi Jan Vrencke haren Tidemans Vrencken sone, Jacob van Lichtenberch, Alphaer van Lichtenberch Jacob Jans sone, Willem van Rodenborch, Vrederic van Rodenborch, Jan haren Wernars broder ende Jan haren Harman Grawarts sone, borgeren tUtrecht, loven desen voersproken vrede vaste ende stade te houdene in alder maniren, de hiirboven bescreven is, sonder alrehande argeyt ende sonder enigerhande wederseggen; in orconde des briefs besegelt mit onsen segellen. Ende ic Geraed van den Svane love desen vorsprokene vrede vaste ende stade te houdene onder haren Lambrechts Vresen segel vorgenoemt mit gueder trouwen en sonder alrehande argeyt. Dit gesciede int jaer ons Heren dusent drehondert ende vire des anders dages na sinte Marcus dach ewangeliste. Ende wi scepen ende raed ente mene oudermannen van den gilden der stat van Utrecht orconden, dat wi over dese vorwarden, die hiir vorgescreven staen ende de besegelt sin mit deser vorgenoemder lude segel, geweest hebben, ende dat de brief, dar dese ut gescreven is, aldus spreect van worde te worde; in orconde des briefs besegelt mit onser stat segel. Gegeven int jaer ons Heren dusent drehondert ende vire des Woensdages na Grote vastelavont.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

XII. Memorie van grieven van bisschop Guy van Avesnes (of bisschop Frederik van Zirik) tegen de stad Utrecht. (c. 1315.)

1. In den ersten dat si doetsclaghe sonen, de ghevallen binnen hoerre stat, daer si den bischop niet aene bekennen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 54

2. Item dat si diefve corrigieren ende ghelt anenemen, daer si den here niet ane bekennen. 3. Item dat si openbare valscher corrigiren ende ghelt anenemen buten der herlikehede. 4. Item dat si verboden hebben, dat men niemant sijn maechghelt ofpanden en moet binnen hoere stat, dat men veerre brenghen moet dan voer horen scoute ende voer heren scepenen; ende daer mach hi met sier eenre hant een onscout doen, dat onrecht es, ende want det lantrecht es, dat den sine maghe billic betughen souden. 5. Item dat si verboden hebben, dat men ghene ordele beropen en moet in der heren gherechte, de in der stat gheleghen sijn, dan voer hem. 6. Item dat si gherechten, die buten hoerren muren legghen, aen hem trecken, daer si gheen recht aen en hebben, noch dat binnen hoerre vriheyde oc niet en es. 7. Item van weghe ende waterghanghe, die buten hoerre stat legghen, dat si hem dierre bewinden the berechten, dat hem niet to en behoert. 8. Item van siinre grute, dat lude in sijnre stat cruyt bi pennincwarde vercopen ghelike den gruter. 9. Item van alrehande broke, die buten hoer stat ghevallen, de si aen hem trecken ende berechten, dat der herlikheyde toebehoert. 10. Item dat si lude hoer stat verdriven ende des lants van Utrechte buten den here, dat si bi rechte niet doen en moghen. 11. Item dat si hoeren scoute daerto brenghen, dat hi alle dincghen na horen wille berechten moet, est den here lief of leet.

(Minuut op perkament bij de fragmenten van een Diversorium van de bisschoppen Guy en Frederik in de Utrechtsche rijksarchieven.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 55

XIII. Memorie van grieven van bisschop Jan van Diest tegen de stad Utrecht. (1329.)1)

Articuli contra civitatem Trajectensem et ejus scultetum. 1. Jo. de Leuwenberg cepit cognatum Milden in scandalum clericorum domini episcopi. 2. Item cepit clericum Spiringi, quem de mandato domini episcopi Trajectensis noluit emittere. 3. Item civitas fecit H. de Vyanen solvere XL ℔ prius solutas. 4. Item de Jacobo Crommen, quem emittere noluit ad preces domini Trajectensis, 2) sed dixit dictum suum ut officiatis (?) solveret CCC ℔. 5. Item scultetus ultra inhibicionem domini interfuit empcioni domus de Lichtenberg, quam civitas ultra preces domini emit.

(Register van bisschop Jan van Diest. fol. 6 vs. v. acht. Utr. rijks-archieven.)

XIV. Verbond tusschen bisschop Jan van Diest en de stad Utrecht, waarbij de zaken, waarover de bisschop geklaagd heeft, aan arbiters onderworpen worden. 5 Juli 1329.

Wi Johan, bi der ghenaden Goeds biscop tot Utrecht, borghermeester, scepene ende die mene raet dier stat

1) Dit stukje vond ik na het afdrukken van mijn boek; het is dus daarin niet vermeld. Daar het bij stukken van 1329 staat, is het blijkbaar de klacht, waarover het volgende stuk den zoen bevat. Merkwaardig is dit stuk alleen, omdat er uit blijkt, dat de schout somtijds gemeene zaak met den raad maakte, iets, dat men uit zijne medewerking bij de publicatie der vredekeur wel vermoeden kon, doch dat overigens onbekend was. 2) Het HS. heeft: ‘offic.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 56 van Utrecht voerseyt, doen the verstaen allen luden, dat wi mid gansen berade ende mid goeden trouwen sonder alrehande arghelist ende om orbaer onser stat ende ons ghestichts siin overeenghedraghen in alsulken punten alse hiirna bescreven staen, vast ende stade the houden bi onser trouwen ende onser warheyt, alse: 1. Dat wi ghemeenliken ende eendrachteliken vorderen ende vervolghen sellen alle orloghe, die nu siin of hiirna comen mochten op ons of enich van onsen, ende sellen die eendrachtelike uutdraghen ende beleyden ende mallic den anderen helpen. Ende niemant van ons en sel sone vrede of bestant soeken doen of gheven in enighen ponten, en si dat wi dat doen ghemeenliken. Ende sonderlinghe in dien orloghe, dat Jan van Lichtenbarch ende sine hulpers, die nu siin of namaels vallen moghen, vordert op ons enich van onsen onse stat of op onse ghestichte, in allen dien ponten alset voerscreven is. 2. Voert wanneer et gheviele, dat onse here die biscop voerseyt mochte maken ene sone van dien voerseyden orloghe Jans van Lichtenbarchs ende siinre hulpers of van allen anderen oerloghen, die namaels vallen moghen, bi rade siinre ecclesien van Utrecht, bi sinen welgheboren luden ende onsen huusghenoten van sinen ghestichte, ende si dat riden voer et beste, die sone selwi anegaen ende voldoen. 3. Voert dat wi burghermeester scepene ende raet voerseyt sellen van onser stat weghen onsen here dien biscop vorseyt voldoen ende verrechten van alle dier clagen, daer wi hem in veronrechten of veronrecht hebben, die hi op ons the seghen hevet van sinen goede ende sinen gherechte binnen Utrecht, bi segghen ende goeddunken der ecclesie van Utrecht, dier welgheborenre lude ende onser huusghenoten van den ghestichte, behouden onsen here dien biscop voerseyt

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 57 siinre heerlicheyt ende siins rechts ende onser stat recht ende vrihede in allen ponten. In oerconde alle deser dinghe so hebwi Johan biscop voerseyt onsen seghel ende wi borghermeestere scepene ende raet vorseyt onser stat zeghel ane desen brief ghedaen. Deser brieve siin tvee. Ghegheven dies Woensdaghes na Sinte Martiins Scuddecorfs daghe int jaer ons Heren alse men screef dusent driehondert ende neghen ende tvintich.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

XV. Privilegie, waarbij bisschop Jan van Virnenburch aan den schepenburgemeester het recht geeft om de schepenen in den eed te nemen, wanneer de schepenbank een maand lang onbezet gebleven is. 18 Juli 1366.

Wi Johan van Viernenborch, bi der gracien Goods ende des stoels van Romen bisscop tUtrecht, gheven te kennen allen luden, die tieghenwoordich siin of toecomen moghen, tot eenre eweliker memori, dat wi om alzulken trouwen dienst, alse onse lieve stat van Utrecht ons ende onsen ghestichte dicwile ghedaen heeft ende noch oft God wil doen zel, ende om ghebreke, de zi an den scoute ende aen den gherechte van onser stat voerscreven voertiids ghehat hebben, alse zi ons ghetoont hebben, hem ghegheven hebben ende gheven mit desen openebrieve voer ons ende onse nacomelinghe, bisscopen tUtrecht, dat wi hem tot alre tiid enen scoute zetten zellen, alse des te doen is, ende die voerseyde scoute recht te doen na rechte ende ghewoonte van onser stat voerscreven; ende dat wi die scepene van onser stat voerscreven tot alre tijd eden zullen ofte doen eden, na rechte ghewoente ende haercomen van onser stat voerscreven, also dat men onse gherechte van onser stat voerseyt om ghebrex

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 58 wille van scoute ende van scepene nyet neder en dorve legghen. Ende waer dat sake, dat wijt verzumeden in wat scine dattet toequame, dat wi ghenen scoute en zetten of die scepene van onser stat nyet en eden, also dat daeromme ghebrec viel van den gherechte ene maent lang, zo hebben wi ghegheven ende bevolen, gheven ende bevelen den scepenborghermeyster van onser stat voerseyt, de is in der tijd, onse scoutambocht te verwaren ende die scepene van onser stat te eden. Ende zo mach die scepenborghermeyster alse een scoute mit anders den scepene rechten van onser weghen, alse zede ende ghewoente in onser stat vorghenoemt, ter tijd toe dat wi enen andren scoute zetten ende die scepene eden, alse wi na rechte ende ghewoente van onser stat voerscreven doen zellen ende moghen. Ende wanneer wi enen scoute ghezet hebben ende die scepene van onser stat voerscreven gheëet, alse voerscreven is, zo en hebben die scepenborghermeyster noch die scepene, de hi gheëet hadde overmits der bevelinghe, de wi den scepenborghermeyster bevolen hadden alse voerscreven is, ghene machte tot dier tijd meer te rechten, ten ware dat hem namaels ghebrec gheviele in den rechte, alse voerscreven is. Ende tot allen tiden, alse wi scepene van onser stat voerscreven eden willen ofte doen eden van onser weghen, zo en zel onse stat voerseyt ons gheen vertrec daerin doen, zi en zellen ze ons presenteren, also dat wi ze eden moghen ofte doen eden, alse recht ende ghewoente is van onser stat voerscreven. In orconde des briefs beseghelt mit onsen zeghel. Ghegheven int jaer ons Heren duzent drehondert zes ende tsestich des Saterdaghes na Zinte Margrieten dach.

Iussu domini.

(Afschrift in Copiboec B. fol. LXXX vs. Stads-Archief van Utrecht.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 59

XVI. Privilegie, waarbij de Roomsch-koning Wenceslaus aan den schepenburgemeester het recht geeft om de schepenen in den eed te nemen, wanneer de bisschopszetel vacant is. 15 Maart 1381.

Wencelaus, Dei gracia Romanorum rex semper augustus et Boemie rex, notum facimus tenore presencium universis, quod consideratis multiplicibus fidelibus et indefessis obsequi(i)s, quibus magistri civium consules civitatis Trajectensis, nostri et imperii sacri1) fideles dilecti, predecessoribus nostris dive memorie, Romanorum imperatoribus et regibus, a longis temporibus conplacuerunt et nobis conplacere potueri(n)t et debebunt prestantius in futurum, non per errorem nec inprovide sed animo deliberato sano et maturo, principum baronum comitum et nobilium nostrorum accedente consilio, de certa nostra sciencia ipsis hanc graciam fecimus et de Romanorum regie potestatis plenitudine facimus per presentes: Quod quicunque2) evenerit sive contigerit, sedem episcopalem Trajectensem vacare, quod tunc magistri civium scabinorum civitatis Trajectensis predicte vel senior scabinus dicte civitatis, qui tunc fuerit, judex esse poterit predicte civitatis Trajectensis, (ad) facienda et excercenda3) omnia judicialiter, que ad verum judicem civitatis Trajectensis pertinent et pertinere noscuntur. Etiam quod decanus Trajectensis vel senior canonicus ibidem, qui tunc pro tempore fuerit residens, ab eodem judice et scabinis recipiet juramentum de ministrando justiciam in dicta civitate Trajectensi, quousque et tamdiu de ipsa Trajectensi ecclesia fuerit per electionem et confirmacio-

1) Het HS. heeft: ‘scacri.’ 2) Lees: quandocumque. 3) Het HS. heeft: ‘excerdenda.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 60 nem dispositum vel per sedem apostolicam provisum et non ultra, salvis tamen emolumentis sive juribus hujusmodi jurisdictionis futuri episcopi Trajectensis, nostris et imperii sacri1) et aliorum quorumcumque. Mandamus igitur universis et singulis principibus ecclesiasticis et secularibus, baronibus, comitibus, nobilibus, militibus, clientibus, capitaneis, officialibus, rectoribus, gubernatoribus civitatum opidorum et villarum, communitatibus et aliis nostris et imperii sacrifidelibus cujuscumque status nobilitatis sive gradus exstiterint, quatenus predictam civitatem Trajectensem in hujusmodi nostra gracia non inpediant nec inpedire permittant per quempiam, sicut indignacionem nostram gravissimam voluerint evitare. Presencium sub regie nostre majestatis sigillo testimonio litterarum. Datum in Novaporta Morinensis diocesis anno Domini millesimo trecentesimo octuagesimo primo die quintadecima mensis Marcii, regnorum nostrorum anno Boemie decimo octavo Romanorum vero quinto.

(Afschrift in Copiboek B. fol. CLV vs. Stads-archief van Utrecht)

XVII. Beschrijving van de wijze, waarop het privilegie van den Roomsch-koning Wenceslaus voor het eerst toegepast werd. 18 April 1393.

Opten Goeden Vridach ter elfster uren na primetide int jaer van XCIII starf onse here haer Florens van Wevelichoven bisscop tUtrecht. Ende die Paesdach was opten zesten dach in Aprille in denselven jare van XCIII voerscreven. en Ende opten XVIII dach in Aprille in den jare van XCIII voerscreven ter tiender ure na primetide ontfenc die Doemdeken van Utrecht haer Lubbert Bolle den

1) Het HS. heeft: ‘scacri.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 61 eet van den scoute ende scepene van Utrecht, overmits machte des Roemschen Coninx brief, in allen manieren alse hierna bescreven staet. Ende dien eet wert ghedaen int cleyn capitelhuys ten Doem tUtrecht, daer over ende ane waren haer Jan de Witte, meyster Ghisebert Vuystinc, haer Gheryd Droom, meyster Willam van Renen. Ende aldus was des scouten eet Vrederix van Drakenborch, ons scepen-borghermeysters, overmits dat de stoel des bisdoms van Utrecht open was: ‘Dat sweer gi, dat gi van desen daghe voert tot Onser Lieve Vrouwen Lichtmisse toe naestcomende den heylighen Roomschen rike ende den ghestichte van Utrecht hout ende trou wezen zult, ende enen ygheliken recht doen zult na uwen vijf zinnen, ont dier tijd ende in al derzelver manieren dattes Roomsch Coninx brief inhout ende begrepen heeft. Dat u Godt also helpe ende zine heylighen.’ Dit was der scepen eet: ‘Dat zweer gi, dat gi van desen daghe voert tot Onser Vrouwen Lichtmisse toe naestcomende den Heylighen Roomschen ryke ende den ghestichte van Utrecht hout ende trou wesen zult, ten rechte comen zult alse gijs van den scoute van Utrecht, die nu vans Roomsche Coninx weghen scoute tUtrecht is, vermaent wart, ont dier tijd toe ende in al derzelver manieren, dattes Roomsch Coninx brief inhout ende begrep(en) heeft, daer recht ordeel te wizen, rechte kenninghe te draghen tusschen twier man tale, also verre alse gijs vroet zijt ofte vroet kunt ghewarden bi uwen vijf sinnen. Dat en zel gi laten om lieve, nochte om lede, nochte om mascap, nochte om zwagerscap, nochte om anxte van uwen live, nochte om anxte van uwen ghoede, nochte om gheenrehande zaken. Dat u God alzo helpe ende zine Heylighen.’

(Copieboek E. fol. 91 vs. Stads-archief van Utrecht.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 62

XVIII. Memorie van grieven van bisschop Frederik van Blankenheim tegen de stad Utrecht. (14111).)

Dit sijn die gebreke, die mijn here van Utrecht aen sijnre stat van Utrecht heefft. (Nota dat up dese gebreke een cedel gemaect is, dair mijn heer van Utrecht her Frederic van Blanckenheim mit sijnre stat van Utrecht ende die stat mit hem overdragen sijn, als die cedelen, der twee sijn, an beyden sijden dairvan overgegeven, dat claerlic inhouden, hyernae bescreven tendens die gebreken. Ende mijns heren cedel is geleecht van bevelingen myns heeren tot Vollenhoe in die kist upten toorn.)

I. Dit sijn alsulke gebreke, als mijn here van Utrecht heefft aen den rait sijnre stat van Utrecht, roerende van siinre geesteliker jurisdictien in sijnre stat voerseyt, die hem meer dan sinen voervaderen ye geschiet is.

1. In den iersten alst gevallet, dat die een borgher den anderen důet dagen voer den officiael van Utrecht ende aenspreect, ende die aensprake dan soe cleyn is, dat die officiael wijst dat men simplick in der saken voertvaren sall ende gheen libel gheven, soe verbiedt die rait den aenspreker gheen recht to vorderen voer den officiael ende desgelijcs sinen procu-

1) Vgl. over deze tijdsbepaling: Rechtsbronnen van Utrecht, Inleiding. p. 107 Noot 6. Ik nam daar aan, dat de klacht van 1412 was. Thans is mij gebleken, dat de bisschop in art. 28 klaagt over het besluit Roese. CXLIV, dat van 1410 dagteekent. Daar de bisschop ook ditmaal, evenals in § 16, verklaart, dat dit besluit van 1410 ‘bynnen jaers oeverdragen’ is, moet de klacht van 1411 zijn, en berust het niet-vermelden der libelmeesters in het raadsboek van dit jaar gewis op eene slordigheid van den stadsklerk.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 63 rator, ende dwingen dien aenspreker die saeck aen hem te bliven, hem tot sinen ondanck1). 2. Item desgelijcs alst gevalt, dat een priester oft ander gheestelic persoen, in der stat voerseyt off in den gesticht geseten, enen borger van Utrecht doet dagen voer den officiael voerseyt ende aenspreect, hetsij van geesteliken off van anders enigerhande saken, ende dan die borger dat den rait thoent ende biets aen hem te bliven, soe doet die rait den gheesteliken man verbieden sijn recht te vorderen voer den officiael voerseyt ende desgelijcs sinen procurator, ende dwingen dien gheesteliken man die saeck aen hem te bliven off sijn begonnen recht te laten staen. 3. Item alst gevallet, dat die borgher den anderen voer den officiael voerseyt een libelle gheefft ende diegheen, dien dat libelle wort, die saeck voer den rait trect ende biets aldaer bij den rait te bliven, soe verbiedt die rait den aenspreker sijn recht te vorderen voer den officiael ende desgelijcs sinen procurator, ende dwingen die saeck aen hem te bliven off sijn begonnen recht te laten staen, hetsij hem lieff off leet. 4. Item desgelijcs doet die rait van den priesteren ende ander geestelike personen, die in der stat ende buten der stat woenen, die den borgeren voer den officiael libellen gheven, ende desgelijcs van den gasten van buten. 5. Item alle dese voerseyde punten doet die rait oeck in geesteliken saken, als echtschap ende testament ende echte man ende wijff te scheiden ende anders geestelike saken, daer nyemant aff kennen en mach dan geesteliken recht. 6. Item alst gevallet, dat die officiael van Utrecht

1) cf. Liber hirsutus minor. CIII. 2. (Rechtsbr. v. Utr. I p. 142.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 64 in eenre saken tusschen tween borgeren voertvaert mit recht simpliken, om den cost der pertijen te sparen, overmids dat die saken cleyn sijn, ende die officiael een sentencie daerin gheefft, ende dan diegheen, dien die sentencie tegengegaen is, voer den rait gaet ende die saeck bij den raide biet te bliven, soe dwingt die rait denghenen, die die sentencie gewonnen heefft, daertoe, dat hij die saeck aen hem bliven moet, off sij gebieden hem ende sinen procurator sijn gewonnen recht te laten staen ende niet vorder te vervolgen; ende desgelijcs van den geesteliken personen, als voerseyt is. 7. Item hieraff sijn gesett twe libellmeister, die die pertijen schatten, ende teren aen den Plaets op der pertijen cost1), daer sij toe gesett sijn. 8. Item kert die rait ende wil niet lijden, dat die officiael ende ander gheestelike rechten, die van onsen here van Utrecht in der stat van Utrecht gesett sijn, corrigieren2) dieghene, die myssdadich sijn in saken, die alleen tot correctien des geestelikes rechts hoeren, als woekenaers, oeverspoelres, voercopers ende diegheen, die papen off klercken slaen etc. Ende setten twe uut hoeren raide daer, die geheiten sijn woekermeisters, die dese voerseyde woekenaers ende voercopers corrigieren.

II. Item gebreke van den maerschalcampt.

9. Item wanneer dat yemant over den maerschalc claget, soe doen sijen bieden voer hem sonder capittel, dat men altoes mit enen capittel te doen plach. 10. Item soe tasten sij die lude aen overall in mijns heren lande, als tot Abcoude ende anderswaer.

1) cf. Roese. CLXXXIII. 1. (R.v.U. I p. 311.) 2) Het HS. heeft: ‘te corrigieren.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 65

11. Item soe bieden sij die lude voer den rait ende voer die oudermanne oeverall, waer sij in mijns heren lande sitten, dat men niet te doen en plach. 12. Item soe namen Claes Sloeyr ende Johan Zintelbier den maerschalc twe gevangen tot Maersen, die mit tween peerden tot Amerongen gevangen waren. 13. Item op dieselve tijt namen sij enen man tot Zulen in mijns heren lande van Utrecht, daer hij in heren Florens werck van Borsel stont, ende traeden op sijn keel ende voerden voert in der stat. 14. Item soe had die maerschale enen man doen vangen tot Jutfaes, dien hi to Vredelant zeynde; des waert hij sinen knechten ghenomen van luden uter stat.

III. Item gebreke van den schultampt.

15. Item soe heefft die rait van der stat overdragen seynt bisscop Florens doet van Wevelichoven, dien Got genedich sij, opt scholtamptbocht van Utrecht alsulke punten als hiernae bescreven staen: ‘Item ierst waert dat die schout van der stat, die nu is off namails wesen sall in der tijt, yemant vinghe van myssdaden bij dage, soe sal hijt van denselven dage den vier oversten van der stat offte enich van den vieren te weten doen; ende venghe hijen na der sonnen, soe sall hijt des anderen dagen toe voermiddage te weten doen als voerseyt is. Ende waert dat hij dit verbrake tot enigher tijt, dat woude die rait van der stat aen hem rechten nae hoeren guetduncken.’ ‘Voert waer dat sake, dat die schout voerseyt, die nu is off namails wesen sall in der tijt, enigen persoen, dien hij ghevanghen hadde van missdaden, schattede offte sijn guet name offte bij hem selven gaen liet, die en soude affter die tijt nummermeer schout to Utrecht wesen, ende daertoe soude hij den-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 66 ghenen tsijn wedergheven, dien hijt affgeschat off ghenomen hadde1).’ ‘Voert soe en moet gheen schout erffnisse copen noch nyemant van sijnre wegen tegen denghenen, die se aenbestorven waer; ende daer is die schout meer in verbonden dan vreemde lude, die buten off bynnen der stat geseten sijn2).’ 16. Item soe heefft die rait van Utrecht nu bynnen jaers oeverdraghen3), dat mijns heren schout van Utrecht sijn stede niet besitten en mach bi den scepenen, gelijc altoes voer dese tijt gewoentlic heefft geweest. 17. Item soe wort mijn here van Utrecht seer verkort in sinen tolle bynnen der stat, als men dat wael in vele stucken bewijsen kan. 18. Nota van den kuermaenden daer is wel overdraghen, also verre als ment in goeder reke hout. 19. Item soe en soude men nyement pynen, die schout en soude daer van mijns heren wegen bij wesen. 20. Item als vechtelic gevalt van lantluden, daer een borger mede is off meer, daer neemt die stat van den lantluden die boeten, omdat hoer borger daer mede heefft geweest; daer begeert mijn here aff, dat die stat hem sijne boeten late van den lantluden, want se hem mit recht toebehoeren. 21. Item uutheemse lude, die die stat doet vanghen ende hout se gevanghen, daer begeert mijn here aff, dat men se sijnen schout als hijs vermaent van sijnre wegen overlever, want die vengnisse sijn is over uut-

1) Zie deze beide artikelen: Roese. LXXIX. 1, 2. (R.v.U. I. p. 215.) 2) Vgl. met dit artikel: Roese. LXXIX. 3. (R.v.U. I. p. 215.) 3) Zie de bedoelde keur (van 1410): Roede boeck. XXVIII. 7. (R.v.U. I. p. 165.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 67 heemsche lude, ende oeck van outs gewoente heeft geweest. 22. Item soe wanneer diefflic off geroefft guet in der stat van Utrecht coemt, soe comen dicwijle die vijve, die die rait gesett heeft, ende onderwinden hem des goedes, daer sij mynen here grotelic in vercorten tot vele tijden, want sijs mit recht niet doen en moegen. 23. Item so nemen die rait ende oudermans mennigerhande punten aen te berechten, die ten recht hoeren, daer mijns heren recht vele in vermynret wort, als van schaede ende van schout te berechten. 24. Item van den lichten wyven, die om gelt sitten, die hoeren den schout te berechten van mijns heren wegen, ende daer valt mynen here nu vele gebrecks in, dat die schout die boeten niet boeren en mach, als van outs gewoentlic heefft geweest. 25. Item erffnissen, die myne here van Utrecht bynnen Utrecht aenbesterven, daer valt mynen here veel gebrecs in, overmits dat vreemde lude uter stat in den husen lopen, daer die lude gestorven sijn, ende trecken tgoet enwech; ende all kroent dat die schout, hem en schiet gheen richtinge daeraff1). 26. Item so hoert den here toe off sinen gewairden bode, dat sij die luden den weet doen soelen, die voer die scepen vervolcht werden, ende dat wijsen die scepen oec voer recht ende theefft altoes oec gewoent geweest, ende dat beveelt men nu der stat knapen. 27. Item dat gebreck, dat mijn here aen der stat heefft, als van den graseborgers2).

1) Zie over deze klacht: Roese. LXXIX. 4. (R.v.U. I. p. 215.) 2) ‘Grasbürger’ zijn de inwoners van de voorsteden. (Gengler, Stadtrechts-alterthümer. p. 75.) De klacht bedoelt dus, dat men de inwoners der voorsteden onder de burgers rekent, de immuniteit der stad buiten de poorten uitbreidt.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 68

28. Item so is die rait van der stat nu bynnen jaers oeck oeverdragen, dat sij alle lantlude, die voer hem comen, borgerschap vercopen, ende hebben daer oec renthe op gesett op elken man, nochtans dat die lude buten Utrecht mit alle hoeren gesate wonende bliven. Ende dit is boven den recht ende boven der ouder gewoente, dat altoes van ouds haercomen is; want gheen borgher toe Utrecht wesen en sall, hij en sall to Utrecht bynnen-woenen mit wijve ende mit kijnder sonder argelist1). Ende in allen desen voerseyden punten soe is mijn here ende sijne ecclesie, die hem hierom mennichwerff ende tot vele tijden vervolget hebben, grotelic verkort veronrecht ende bescheemt; want sij alle sint bisscop Florens doet van Wevelichoven, dien Got genedich sij, opgenomen sijn. Ende sunderlinge mit desen lesten punte voerseyt, daer wert dat alinge lant mede verderfft, want daer en blijfft nyemant in den lande, die macht heefft een panser te houden, mynen here off sinen maerschalc mede te volgen om slands noet off tlant te bewaren als gewoentlic is. Ende want mijn here hem altoes daernae gesatet heefft ende noch gerne saten wil, sijnre stat ende sinen gemeynen lande hoer onrecht helpen te weren ende daervoer te lijden, soe begeert mijn here van Utrecht, dat hem sijne stat van Utrecht dat onrecht affdoe, ende hem ende sinen gestichte in sulken rechten laten, als hem van sinen voervaderen bisscopen to Utrecht aenghecomen is.

(Minuut in: Diversorium Frid. de Blanckenhem primum. fol. LXXXII vlg. Utr. rijks-archieven.)

1) Het hier bedoelde besluit is blijkbaar Roese. CXLIV. (R.v.U. I p. 260.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 69

XIX. Verdrag over deze klacht van den bisschop gesloten. 3 April 1413 en 17 Maart 1414.

Cedel, die geraempt is up die vurgenoemde punten. (Nota van bevelingen mijns heren geleecht tot Vollenhoe in der kisten upten toern.)

(Zie dit verdrag gedrukt: Roese. CXXVI, CXXVII, in: Rechtsbronnen der stad Utrecht. I p. 2361).)

(Minuut in: Diversorium Frid. de Blanckenhem primum. fol. LXXXVI vlg. Utr. rijks-archieven.)

XX. Memorie van grieven van bisschop Frederik van Blankenheim tegen de stad Utrecht. (1414-14172).)

I. Gebreke miins heren van Utrecht aen sijn stat van Utrecht ende anders, als hiernae bescreven steet; ende van dien van Cortehoeve.

1. In den eersten had her Lodewijch van Montfoirde ridder, miins heren maerscalck, siin knechte gesent ende hadde doen vangen enen man geheten Huge Koernkijn, ende dese Huge was uten lande van Montfoerde ende hadde den maerscalc voirseyt helpen ont-

1) o De bisschoppen en de stad hadden (volgens het opschrift van N . XVIII) elk een exemplaar van dit verdrag. De in Die roese opgenomene ‘cedel’ is blijkbaar eene copie van die van de stad, de in het Diversorium gevoegde een afschrift van die van den bisschop. Zij verschilt slechts daarin van de andere, dat ze niet, als het aan de stad afgegevene exemplaar, geschreven is door 's bisschops klerk Willem van Wijc, maar door ‘Henricus Stoeck Pouwels soen, gesworen clerck ende secretarius des raeds der stat van Utrecht.’ 2) Deze memorie is in de Inleiding voor de Rechtsbronnen der stad Utrecht, wegens haar gering belang voor het daar behandelde onderwerp, niet vermeld. Daar zij in het Diversorium onmiddellijk achter het verdrag van 1414 volgt, breng ik haar tot het tijdperk tusschen dit verdrag en 's bisschops klacht van 1417.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 70 dringen ende ontnemen vredelose lude, ende oick diezelve gehuyst ende gehooft. Ende dese voirseyde Huge was inghezekert tot Vredelant, des weges vergat hij ende quam to Utrecht, daer dede hem die stat anderwerve vangen ende drongen den mairscalc voirseyt ende siin knechte daertoe, dat si den voirgenoemden Hugen quuijtscelden mosten. Ende want dit tegen miins heren heerlicheit grotelijken draget, so begeert miin heere hierof rechtinge van siinre stat. 2. Item so quam een man geheiten Claes Johanssoen ende dede een clage tot Vredelant over Claes Ulricxsoen, hoe dat hij bi nacht in siin huys gebroken weer ende hadde hem siin goet diefflijc daeruut genomen ende ontverret, ende dairof geerde Clais Johanssoen rechtinge van den maerscalc, want hij bi der clage boot te bliven bi sinen live. Dairop dede die mairscalck voerseyt Claes Ulricxsoen voirgenoemt dairbi ontbieden om hem te verantwerden; ende dair besculdichde de mairscalc Claes Ulricxsoen van der dieften, dair Claes Johanssoen tegenwerdich was. Ende die mairscalc dede Claes Ulricxsoen vragen, off hij burger tUtrecht weer, daer hij up antwerde: hij hadde in voirtiden burger geweest, mer hij en weer nu engheen. Dit gesciede voir die scepen van Vredelant ende voir anders veel gueder manne, als men dat ter wairheit wael bibrengen sal. Hierup wert gededinct alsoe, dat Clais Ulrixsoen dach kreech van den mairscalc, ende hij zwoir weder in te comen in allen manyeren ende gestande als hij dair was, bij eenre peen van hondert nobelen. Ende op die tijt, doe siin dach was ende gesekert hadde in te comen, doe quam hi mitten rade der stat van Utrecht ende verantwerde hem voir enen burgher, dair hij voir sekerheit gedaen hadde als een lantman, ende dairom hielt hem die mairscalck peenvellijch. Ende is dairna gecomen mit

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 71 vryen willen ende heeft hem van den mairscalc van penen ende van broeken gecoft; des is he hierenboven van der stat van Utrecht in vangenissen geleyt, omdat hij den maerscalc niet vernuegen en solde van miins heren brueken. Des becroent hem miin heer zeer van siinre stat van Utrecht. 3. Item Claes Heynensoen quam voir die scepenen van Vredelant ende clagede over Peter die Leghe, dat hij enen gueden hantvrede an hem gebroken hadde, want hij hem geslagen ende gewont hadde boven den vrede, ende Claes voirgenoemt was bereet mit sinen live dairbi te bliven. Daernae seynde die mairscalc siin knechten op Cortehoeven om Peter den Leghen te vanghen ende bi den anderen te setten na der gewoenten van den lande. Ende doe Peter gevangen was, doe quamen een deels van Kortehoeven ende namen des maerscalcs knechten mit gewapender hant den voirscreven Peter. Hier na sende die mairscalc noch siin knechte uut, so dat hem geboirde voirby Cortehoeve te gaen, om miins heren broeken in te vorderen; dair lach Henric Tymanssoen bi den wege mit een deel van sinen vrienden ende van Cortehoeve, wail tot LXXXIIII toe, recht of zij vyant des gestichts geweest hadden, ende quamen mit gewapender hant ende liepen tot des mairscalx knechten ende riepen: ‘Slaet doot, slaet doot! Hier is die maerscalc in den velde mit sinen knechten!’ Also dat des maerscalcx knechte hoir cleder liggen mosten laten, solden sij hoir lijf ontdragen; ende namen van den clederen ende scoirden die ontwee. 4. Item zoe quam die Doemdeken Willam van Montfoirde, her Johan van Zulen ridder ende Ysbrant van der A ende baden den mairscalc, dair meer gueder lude over waren, dat he Henric Tymanssoen mit sinen vrienden een bestant geven wolde een korte tijt lang,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 72 dat die mairscalk dede. Ende boven desen bestande zo hebben Henric Tymanssoen ende siin vriende enen van des mairscalcx vrienden ter doit toe gewont. 5. Item so quamen een deels van Kortehoeven ende staken enen zack op enen pieck, recht oft een wimpel geweest hadde, ende liepen voir dat huys tot Vredelant ende riepen: ‘Hollant! Hollant!’, minen heren van Utrecht ende sinen mairscalken te spee1). Voert so sijn die van Cortehoeve tot anderen tijden meer dan driewerff voer den huse tot Vredelant mit hopen ende gewapent geweest, ende hebben aen den huse ende na den open veynsteren geschoten mit pijlen. 6. Item zoe quam een cnaep uut Hollant up Cortehoeven ende ghinc dair zitten dobbelen, also dat hij een deel ghelts wan; des waren dair een deels van Kortehoeven, die hoir ghelt verloren hadden, ende namen den man mit gewelt siin tessche, ende siin ghelt dairuut, dattie man den mairscalc clagede etc. 7. Item zo doen de van Kortehoeven dagelix veel onredeliker zaken mit vechten boven bestande, ende die lude te dwingen vrede te gheven; ende deser punten siin also veel, dat sij al niet te scriven en siin. Ende want die stat van Utrecht die van Cortehoeve in allen voerseyden punten verantwert, so drijven die van Cortehoeve alle dese ondadelike saken ende noch vele meer alleen op die stat van Utrecht, daer mijn here richtinge aff begeert. 8. Item so heeft miin heer van Utrecht gebreck aen siinre stat van Utrecht van den husen tot Vredelant ende ter Eem, die men wail bibrengen sal. 9. Item zoe en wart miin heere van Utrecht die overdracht niet gehalden van den butenburgeren2).

1) Vermoedelijk te spel. 2) Nam. het onder XIX afgedrukte verdrag.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 73

10. Item so zeecht die mairscalk Bernt uten Eng, dat Hildewair, die Johan Goderts wijf was, gewelt gedaen hadde, dair se voirvluchtich van werden wolde; dairom zoe dede die mairscalk Hildewair aentasten ende onder borchtucht nemen, dair de stat van Utrecht den mairscalk enen brieff van dede scriven, gelijc de brieff dairvan inholt, ende dair die mairscalk wail up antwoirden sal. 11. Item zoe had die mairscalc voerseyt enen knecht gevangen zitten, die voir lijff aengesproken wart, geheiten Dirc Willam Vernoiden soens soen, dair de stat van Utrecht twe brieven aff screeff, gelijc die inhalden, den voirgenoemden Dirc quijt te scelden, of die stat wolde vorder beraet dairop hebben. Ende dese zelve Dirc hadde een aensprake gedaen van dieften bij Elyaes tiden van Amerongen opten knecht, die hem nu aensprack. Ende Elyaes sloech Dirc uut ende en wolde den anderen knecht gheen recht doen; hiermede heeft Dirc ziin burgerscap verboirt. 12. Item zo quam Claes Sabel ende verboet Ghijsbert van der Eem den pander, van des raets wegen, dat hi geen pandinge noch recht doen en solde op horen butenborgeren, dair miin heer groit hinder aff gehadt heeft van brůeken ende boeten, siinre heerlicheit andregende, die hem van den butenborgeren verschinen ende verschenen siin. 13. Item zoe zitten die butenborgere mit hore hogester weer buten, ende verwaren hair burgerscap mit cameren van binnen.

II. Gebreke van den veen.

14. Item zoe is een roe getogen tusschen der Loesdrecht ende Brokleveen, dat miin heere van Utrecht lange tijt heeft doen vervolgen aen minen heren van Hollant mit groten cost, daer miin heere van Utrecht

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 74 van siinre heerlicheit wegen sinen voirslach hebben solde, gelijck dattie heren hebben van allen opcomenden landen, die niet winnaftich geweest en hebben, gelijc dat dit geweest heeft. Hier woirt miin heere van sommigen den borgren siinre stat van Utrecht in ghehindert, dat hij van den sinen daer niet en heeft, mer elc man doet daer sinen wille mitten veen.

III. Gebreke van tollen.

15. Item quam een man tot Benedicten van der Hair, die miins heren tollen tUtrecht verwairt, mit elff korven korffherincx op enen wagen geladen, die te vertollen, des zij die waerheit dair niet aff en wist, hoeveel dat hee mit recht sculdich weer dairaff te gheven. Des sij van hem genomen heeft VI leeukiins, in deser manyeren: waert dat hem miins heren gezworen toewijsden, dat hij min sculdich weer, sij wolde hem dat wedergeven; ende wijsden zij dat hij meer sculdich weer, dat solde hij geven. Ende op dese voirwairde ginc die man van hoir. Ende hierenboven heeft Jacob Gherijtssoen de viscoper haer doen bieden voir den raet, ende dede een zwair beclach op hoir, ende weerde miins heren gezworen hieruut, dat zij dair gheen recht up doen mochten, ende toech die sake aen den rade van der stat, die dair twe van horen rade toe zetteden. Ende die twe van den rade namen die gezworen dairbij, ende wijsden voir recht, dat men den herinck vertollen zolde bi den last, also dat den coopman wedervoirde drie leeukiins, ende sleten den coopman mede toe enen gulden voir sinen cost. Ende van deser slitinge en wart Benedichten gheen weete van den rade gedaen. Also dat die raet van Utrecht hair opsleten, ende overdragen heeft, dat Benedicte den rade broecaftich is, ende dat sij vergiffenisse bidden solde, ende dan te beteringe gheven

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 75

m solde X . steens. Ende aldus heeft sij voirgegeven den coopman enen gulden voir m sinen cost ende dese X . steens, dat boven gewoenten ende recht is; want die raet in miins heren tollen gheen rechtinge noch bewint en heeft, mer miins heren gezworen siin dair sculdich aff te rechten, ende nyemant anders. Ende die hebben van dengenen, die in den onrechte vallet, een take wijns. Hieraff begeert miin heere rechtingen. 16. Item zo is de rait van Utrecht binnen jairs tot Oudmunster gecomen in die kerke, ende hebben die sacristie mit willen opgeslagen ende enen man dairuut genomen. 17. Item als miins heren mairscalken enige vredelose lude zueken willen, dair heeft die stat een gebodt up doen leggen, dat hem nyement uter stat van Utrecht dienen en moet, dair sij minen heren bij vercorten, daer mijn here aff begeert, dat sij die gebode affdoen ende mynen here bistendich sijn tegen alle vredelose lude ende die gewelt uut den lande helpen keren, ende dat sij dieghene, die sij hoer borgerscap genomen ende die stat verboden hebben, om deswil dat si die vredelose hebben helpen zoeken, dat sy dat gebot daeraff affdoen.

(Minuut in Diversorium Frid. de Blanckenhem primum. fol. LXXXIX vlg. Utr. rijks-archieven.)

XXI. Antwoord van de stad Utrecht op eene memorie van grieven van bisschop Frederik van Blankenheim. (14171).)

Dit is antwoirde der stat van Utrecht ende hoers raets out ende nywe opter cedelen van sulken gebre-

1) Zie over deze tijdsbepaling: R.v.U. Inl. p. 109.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 76 ken, als onse genedige here van Utrecht der stat voirseyt overgegeven heeft.

I. Optes officiaels gebreken.

1. Opten iersten půnte, dat hout aldus: ‘Inden iersten van den geesteliken gerechte, soe wanneer die een borger den anderen doet dagen voer den officiael van Utrecht ende hem dan daer een libelle gheeft ende dan dieghene, die angesproken ende dat libelle gegeven wort, dat den rade van der stat thoent ende biet dat aen den raet te bliven, soe set die raet daer twe toe, die sij libellemeisters heiten, ende dwingen den aenspreker daertoe, dat hij die sake aen die libellemeisters bliven moet, ende verbieden hem sijn recht voer den officiael te vervolgen.’ Antwert die raet der stat van Utrecht out ende nye: Dat sij van ouder gewoenten, voer ons genedichs heren tijden van Utrecht ende voer voel sijnre voirvaderen bisscopen, dat alsoe gebrůyct ende haergebracht hebben. 2. Op dat ander půnte, dat hout: ‘Item desgelijx doen sij, alst hem genuecht ende aen hem versocht wert, van geesteliken personen, die die borgere van Utrecht voer den officiael om hoer geestelike guede aenspreken, ende oick van den lantluden, die buten hoere vrieheit geseten sijn, ende dwingen hem alse voirseyt is, ende verbieden horen procuratoren hoer recht te vorderen voir den officiael voerseyt.’ Hierop antwert die raet out ende nye voerseyt: Dat daer een composicie aff is tusschen der clesien ende onser stat. Ende die composicie hout die raet voirseyt nae hoere bester wetenheit; ende van den lantluden, des en onderwinden hem die raide voirseyt also niet. 3. Item opten derden půnte, dat hout: ‘Item ge-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 77 valtet oick dickwijll, alse die tůge gehoert sijn in den saken voir den officiael van Utrecht, ende die getůychnisse bescreven is ende aen beiden sijden den pertijen overgelevert is, dat dieghene, die aengesproken is, mit die getůychnisse voer den raet ghaet, ende doet die wederpertye trecht verbieden als voirseyt is.’ Hierop antwert die raet out ende nije voirseyt: Dat hem dat onkenliken is, ende sij daer nye off gehoert en hebben. 4. Item opten iiiiden půnte, dat hout: ‘Item wanneer een borger van Utrecht enige excessen doet, die tot correctien des geesteliken rechts alleen hoeren, alse woeker overspoel ende diergelijc, daer setten sij twe toe, die heiten woekermeisters, die die woekenaers corrigieren, dat si mit Gode noch mit recht niet doen en mogen. Ende en willen oick niet lijden, dat die officiael off die provisoer dieghene corrigier, die die excessen gedaen hebben.’ Antwert die raet out ende nye alse opten iersten půnte: Dat sij dat van ouder gewoenten, lange voir ons heren tijden voirseyt ende voel sijnre voervaderen, also haergebracht ende gebrůyct hebben van onsen borgeren ende ondersaten. 5. Item op dat vijfte půnt, dat hout: ‘Item so warden daer dagelix bannige lude in den kercken ende opten kerchoven in der stat van Utrecht gegraven. Ende als die officiael van Utrecht sijn processen daerop seynt, ende gebiet, dat men sij opgraven sal ende cesseren also langhe thent dat gedaen is, ende voert alsullic vervolch daerop doet, als dat bescreven recht dairaf begrepen heeft, soe verbiet die raet van der stat den procuratoer des hoefs, dat hij dat recht niet vorderen off vervolgen en moet; daer mynen here van Utrecht ende sinen geesteliken rechte voel te kort ynne geschiet.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 78

Antwert die raet voerseyt: Dat sij dat nije geweten noch gehoert en hebben; mer men noeme hem erghent daert geschiet is, sij willen hem redeliken daerynne verantwerden.

II. Opten gebreken der ecclesien aen der stat voirseyt.

6. Opten iersten punte, dat hout: ‘In den iersten van hoeren dagelixschen gerichten, die hem die stat lange tijt onbrůyck gemaect heefft.’ Antwert die raet oůde ende nywe der stat voirseyt: Dat sij hem die dagelixsche gerichte niet onbrůyck gemaect en hebben; mer omdat die raet sach grote verschalkinge ende bedriechgenisse der lude, soe heeft die raet een overdracht daerop gemaect op hoeren borgeren ende ondersaten, om grote nůtschap des gemeens. 7. Opten anderen punte, dat hout: ‘Item so breken sij sulke composicien als sij hebben van den wijnsijs.’ Antwert die raet voirseyt: Dat sij gheen composicien van den wijnsijs en breken. 8. Opten derden punte, dat hout: ‘Item moeten sij sijs gheven van hoeren koern te malen, dat tegens der kercken vrijheit is.’ Antwert die raet voirseyt: Dat die stat heeft op horen backeren, die coepbroet backen, enen oůden molensijs, van langen jaren allerwege haergebracht ende gehadt, ende des gebruken sij noch. 9. Opten vierden půnte, dat hout: ‘Item moeten sij sijs gheven van den bier, dat hem hoer ambochsman levert ende dat sij copen in der stat.’ Antwert die raet voirseyt: Dat sij ghenen sijs van der clesien en nemen; mer die brouwers, die bier om gelt veyel brouwen ende alle man vercoepen, die geven onser stat hoeren sijs.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 79

10. Op dat vijfte půnte van der inhibicien, dat hout: ‘Item so verbieden sij, dat men gheen inhibiciën lesen en moet, ruerende van geesteliken rechte; als wie dat doet, dien verbiedt men tien jaer die stat; ende daermede is die ecclesie gehindert in hoeren rechte te vorderen, dair sijs noet hebben1).’ Antwert die raet voirseyt: Dat den rade dat van langen jaeren, voir ons genedichs heren tijden, van onsen oůderen dat alsoe aengecomen is, ende dat also haergebrocht ende gebrůyct hebben, ende nyeman ye anders gehoert en heeft, die nu levet2).

III. Opten gebreken in den schoůtambocht aen der stat.

11. Op dat půnte ende hoůt: ‘Item mynen genedigen here van Utrecht, dien behoeren van allen vechtkoren bynnen der stat den derden penning, des een wijltijts die koren vercoft worden, daer mijns heren genaden van enen jair aff gerekent wairt van sinen schoůt in der tijt LXXXIIII gulden, nae inhoůt der rekeninge, die mijns heren genaden daeraff gedaen is; ende dit was van den jaer van XIII, ende mede worden die ierste drie maende van den jair van XIIII vercoft, daer mynen genedigen here aff gerekent is XV gulden XIIII wit van den drien maenden. Ende zijnt dier tijt tot desen dage toe, dat is omthrent II½ jaer, soe en is mynen here daer niet aff gecomen te samen XV gulden. Ende die raet van der stat heeft zeynt dier tijt, dat die koeren laetste vercoft worden, die koren selve verwaert; ende dus bliven mijns heren koren versuumt ende verloren, ende mijn genedige

1) Zie de keur: Roese. VIII. 2. (dd. 1403 vlg. Burman, Utr. jaarb. II. 48.) 2) Volkomen juist: zie de keur Liber hirsutus. X. 1. (dd. 1365.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 80 here begeert van der stat, dat sij hem in desen stucken niet en vercorten, ende laten hem dairaf dat hem mit recht toebehoert.’ Antwert die raet voirseyt oůt ende nye: Dat sij hoeren raeden bevelinge doen willen, dat sij engheen koeren en nemen dan op onsen raethuse voer der kisten, ende dat die schoůte daerbij sitte off sijn bode bij sinen bevele, ende ons heren deel van den koren selver boer, nae den olden gewoenten van den koeren te boeren1).

IV. Opten gebreken in den maerschalc-ampte in den Nederstichte.

12. Opten iersten půnte, dat hoůt: ‘In den iersten Peter Hermanssoen, dien sij verantwerden voer horen ondersaet, die wonaftich is op Cortehove ende vissche genomen heeft uut korven in Alfers meer van der Horste.’ Op dat ander půnt, dat hoůt: ‘Item Roloff die Coster, ende woent in Kockengen ende en is gheen borger, die heeft der stat ballinge in den Stichte geweten ende hem teten ende te drincken gegeven. Ende oick so heeft hij mittenselven ballingen op wege geweest ende veel ghemengs mit hem gehadt.’ Op dat vierde půnt, ende hoůt: ‘Item Gerijt van Raeden, ende woent in Jutfaes, had die maerschalc gepant mit eenre expandacien, daer die stat die pande aff wedergehaelt heeft.’ Op dat vijfte půnt, ende hoůt: ‘Item Henric Winter, ende woent op die Haer, daer die maerschalc aff gepant hadde aen allen sinen goede mit eenre expandacien, daer hem die raet die pandinge aff verboden heeft.’

1) cf. Roese. CIV. 1. (R.v.U. I p. 225.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 81

Antwert die raet voirseyt: Dat sij nyement verantwert en hebben, hij en is hoer borger off ondersate. 13. Op dat derde půnt, ende hoůt: ‘Item Aernt van Obbueren Zwederssoen is gevangen, omdat hij van mijns genedichs heren wegen van Utrecht als een schoůt mitten heemraders geschouwet heeft in sijnre schoůwen, ende daer hij niet vorder ynne gedaen en heeft dan hem die heemrait daeraff wijsden dat recht was.’ Antwert die raet voirseyt: Dat Aernt niet gevangen en is, omdat hij recht gedaen heeft, mer omdat hij onser stat broekach(tich) geworden is boven enen geblive ende slitinge outs raets.

V. Opten gebreken in den maerschalc-ambocht van Emelant.

14. Opten iersten půnt, dat hoůt: ‘In den iersten heeft Peter Hans Wildensoen, Lůůt Hans Wildensoen ende Willem Hans Wildensoen gebroedere een apenbaer huystotinge gedaen op Emenesse aen Trůde Boůts huys. Ende doe sij dese huystotinge gedaen hadden, doe gingen sij tUtrecht, ende worden daer borgere. Ende dese drie voirseyt woenen op Emenesse, ende sijn borgere geworden bij onss maerschalcs tijden nu in der tijt.’ Antwert die raet out ende nye voirseyt: Dat sij nyement verantwert en hebben, hij en is hoer borger of ondersaet; mer hebben hoer borgere onsen lieven here gebroect voir der tijt, dat sij borger worden sijn, daer will die raet to helpen, dat sij bescheideliken beteren. 15. Op dat ander, op dat derde, op dat vierde ende op dat vijffte, die hoůden: ‘Van Bůys Ritgerssoen, die int woůt wonen soude op Voskeel ende hůystotinge gedaen soude hebben in Loesderbroeck aen Geyken

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 82

Bartoutssoens hůys, dair Lambert Reynerssoen sijn geselle van den maerschalc om geschat is, dien die maerschalc voir hem geboden ende besculdicht hadde ende die stat verantwerde.’ ‘Item van Aernt Gerbrantssoen, die op die Duust woenen soude, ende die maerschalc mit eenre expandacien panden woude, dien die stat verantwert voer hoeren borger.’ ‘Item tot Zoes woenen twe brůeders Willem Wouterssoen ende Gijsbert Wouterssoen, dien die maerschalc koermede eysschet, ende die stat verantwert voir hoir borgere.’ ‘Item sijn daer meer borgere in den maerschalcampt voirseyt, die nergent te rechte staen en willen dan bynnen Utrecht.’ Antwert die raet opten IIII půnten voirseyt: Dat sij nyement en verantwerden dan die hoer borgere off ondersaten sijn.

VI. Opten gebreken in den Overstichte.

16. Op dat ierste půnt, dat hoůt: ‘In den iersten had die maerschalc een wijff gevangen ende hiet Hildegont Godevaerts, die hij in lofften hadde onder een peen van hondert older schilden, die he om lieften wille des raets quytschelden moest, ende se lovede bi der penen voirseyt aen des raeds hande, die broeken te beteren bi den maerschalc ende bi den raede, daer op die tijt to geset waren Willem van Alendorp ende Jan Pot, ende dat heeft drie jair gestaen, dat die maerschalc dairvan tot ghenen eynde comen en kan, daer hij mennige reyse om gedaen heeft aen der stat.’ Antwoirden die rade voirseyt: Dat sij hoeren raeden daerto geset bevelinge daervan doen willen, dat sij van dien saken ten eynde gaen soelen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 83

17. Op dat ander půnt, dat hout: ‘Item so had die maerschalc enen gevangen, die hiet Steven Aernts Coppertssoen, die voir lijve aengesproken waert, den die stat verantwert voir horen ondersaet, des die maerschalc der stat onderwijsde, dat hij hoir ondersaet geworden was bynnen der tijt, dat hem die maerschalc in vangnisse ende in gelofften hadde; ende daerentendens overdragen waert bij mijns heren rait ende den achte oversten: zinttemael dat hij voir lijve aengesproken waert, dat hem die maerschalc aen den gerechte brengen soude ende laten hem geschien dat riddere ende knechte wijssden dat recht waer. Ende doe mijn here Over Ysel gereden was, doe moest die maerschalc den man van der loften ende vengnisse qůijtschelden om der stat wille.’ Antwert die raet: Dat Steven Aerntssoen onser stat ondersaet is; ende hadde hij mynen here gebroect, dan woůden sij Steven Aerntssoen so onderwijsen, dat hij ommer beteren soude bij onsen rade nae sinen broeken. 18. Op dat punte, dat hout: ‘Item so heeft die stat van Utrecht uutgeseynt tot Zeyst ende hebben daer doen vangen Gerijt van der Stegen ende sinen stiefsoen, dair sij mynen here in sijnre heerlicheit aen verkorten.’ Antwert die raet voirseyt: Dat sij enen man gewacht hadden niet verre van der stat ende dien doetgeslagen woůden hebben ende ter doet wonden, om groten dienst, die die man onser stat gedaen hadde, zodatter stat wal noet geweest hadde, daer noch meer op te doen. 19. Op dat leste punt ende hout: ‘Item so verantwert die stat borgers, die buten sitten ende die anders nerghent te recht staen en willen dan voir der stat banck.’ Antwert die raet out ende nye voirseyt: Dat sij die

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 84 noet daerynne dringet, dat sij hoer borgere alsoe verantwerden moten, om des groten onrechts wille, dat die maerschalken dagelix in den lande doen boven den lantbrief. Oick, genedige here, heeft uwe stat van Utrecht voel gebreken van mennigerhande stucken, daer sij gherne bijvůegen willen van hoeren vrienden van den raide voirseyt bij uwer genaden vrienden ende anders etc., om alle gebreke op allen sijden gevůechliken neder te leggen ende te verslichten; ende hem dairynne also redeliken bewijsen, dat sij hopen, dat uwe genaden dat voir dat goede nemen sullen.

(Minuut in: Diversorium Frid. de Blanckenhem secundum. fol. CCLIX vs. Utr. rijks archieven.)

XXII. Memorie van grieven van bisschop Rudolf van Diepholt tegen de stad Utrecht. (c. 14501).)

In dustaniger manieren als hiernae bescreven staet plach men dat schultampt tot Utrecht te regieren bij tijden bisscop Frederix van Blanckenhem zaliger gedachten: 1. In den eersten soe plecht men te rechten aen den blode van onss genadichs heren wegen. 2. Item soe pleecht die schulte van der stat mitten scepenen dairover te rechten nae guetduncken des raits, ende soe brenget men die luyde des avonts tot des schouten huys, dat geen borgere en zijn. 3. Item als men recht, soe pleget die schoute mitten scepenen te peerde upten Plaetse te commen, ende plegen soe staetliken ende eerbairlic uut te rijden ende doen recht. 4. Item soe pleecht die schoute mitten scepenen

1) Zie over deze tijdsbepaling: R.v.U. Inl. p. 110.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 85 die cost te doen, wanneer dair een gericht is, als van der teringe, soe sij tsamen blijven eeten. 5. Item soe pleecht die stadt van Utrecht nyemant geen geleyde te geven dan bij guetduncken des schouten van der stadt, soe wanneer die heere dair selven nyet tegenwoirdich is. Ende soe pleecht die schoute mede te buersprake te gaen, ende believen dat geleyde van des heren wegen. 6. Item soe plegen die vijve te overdragen mitten schouten van der stat alle jaere, als sij gekoeren weeren: soe wes dat hem aenqueme van enigen guede, dat gestolen waer off dat aper wair off dat gevonden waer, dair soude die scoute die een helfte aff hebben van der heerlicheyt wegen ende die vijve die ander helfte. 7. Item alle die vechtkoeren, die geschien in der stadt off in der stat vrijheyt, dair plach die schoute van der heerlicheyt wegen van te hebben dat een dardendeel, die stat van Utrecht dat ander dardendeel, ende die raitsluyde van der stat dat derde derdendeel. 8. Item soe plecht men den schouten van der stadt altoes een zweert nae te dragen, van des keysers wegen van Roemen ende in die eer des bisscops van Utrecht. (Item soe plegen die tweelf scepenen peerde te houden; dair plegen sij hoeren heere mede tegens te rijden eerbairlic mitten schouten van der stadt, soe wanneer een bisscop in sijnre stat van Utrecht quam1).) 9. Item soe plecht die schoute laten vangen diegenen, dair hem aen twyvelt, ende soe sall die schoute in een atmael den oeversten seggen die sake, wairomme dat hij die luyde heeft laten vangen.

1) Dit artikel is in de minuut doorgeschrapt.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 86

10. Item soe en plach men nyet voir den raet off oudermans die ene den anderen te bieden van schade off van schulde; dat doet men nu dagelix ende lange tijt gedaen heeft, dat alsoe nyet en plach te wesen bij bisscop Frederix tijden, dat alsoe niet en geboirt; ende sij sullen ten rechte gaen totten geesteliken off weerliken rechte. 11. Item soe en sal men geen personen off ondersaten mijns heren, geestelic off weerlic, geseten off woenachtich buten der stat ende statvrijheyt van Utrecht, trecken eysschen bieden off stellen te rechte voir den raet off oudermans van Utrecht; mer men sall eenen yegeliken te rechte stellen off staen laten dair hij te rechte hoirt. 12. Item tot wat tijden enige saken van echtscip, van schedinge van echtscip, van overspill, van testamente, van woeker ende van anderen saken, die van hoirs selfs natueren behoeren te staen tot kenninge ende slitinge des geesteliken gerechts, gebracht versocht off begunnen worden in geesteliken rechten, dan en sullen die raet noch oudermans der stat van Utrecht dat nyet verbieden noch hijnder in doen, die sake en sullen voirt moegen gevordert ende geëyndet werden als dat van rechts wegen behoeren sall. 13. Item die stat die en sel gene ondersaten mijns heeren, geseten off woenaftich in den lande buten der stat ende statvrijheyt, aennemen noch verantwoirden voir hoere borgere. 14. Item die borgere off inwoenre der stat verderven mijns heren toll tot Renen. Die en sullen genen wijn tolvrij voeren verbij den toll voirseyt, dien sij beneden Keserwerde gecoft off geworven hadden; mer mijnen heere dair toll aff te geven gelijc anderen. (Item soe en sullen geen burgeren van Utrecht, die gene schiltboirtige lude en sijn, nyet mede ter ken-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 87 ninge gaen up mijns heren rechtdach noch stemme dairin hebben1).) 15. Item soe heeft die stat mijns heeren lantmeter affgeset ende den hoeren dairaen; dat aff te doen ende mijnen heere sijnen lantmeter te laten.

(Minuut in Diversorium Rod. de Diepholt primum. fol. CCXXXII. Utr. rijks-archieven.)

XXIII. Antwoord van de stad Utrecht op de voorgaande memorie. (c. 1450.)

Dit is die antwoerde op die půnten, die ons heren genaden der stat van Utrecht bescreven overgegeven heeft, dat scoutampt angande.

1. Item op dat ierste punt ‘an den bloede te richten van des heren wegen,’ des is men tevreden, als mijn heere ziin regalia heeft. 2. Item op dat půnt ‘dat die scout ende die scepenen dairover te richten plegen na goetdůncken des raets, ende die lude dan des avonts te brengen tot des scouten huis,’ des is men oeck tevreden, dat geen borgere en ziin. 3. Item op dat půnt ‘dat die scout mitten scepenen te peerde optie Plaetse te comen plegen, ende also statelick uut te riden ende doen rechten,’ des is men oec tevreden. 4. Item ‘dat die scout ende scepenen die cost zelve doen zellen, wanneer dair gericht is, als van der teringe, so zij te zamen bliven eten,’ des is men oec tevreden. 5. Item ‘van den geley te geven’ sel men voirtan mynen heere, als hij hier is, ende zinen scout in

1) Dit artikel is in de minuut doorgeschrapt.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 88 zinen uutwesen, te kennen geven; ende wie die personen ziin, die men geleyde geven sell, eer men ter buerspraeck gaen zell. Ende zo zel die scout mede te buerspraeck gaen, off hij wil, ende believen tgeley. 6. Item ‘dat die vive, als zij ierst gecoren ziin, te overdragen plegen mitten scout van gestolen goede, aper goede ende gevonden goede, dat die scout die helfte dairvan te hebben pleecht,’ is men oec tevreden, dat onsen borgeren ofte ondersaten niet aen en ruert. 7. Item ‘van den vechtkoren’ is men tevreden, dat ons heren genaden dat derdendeel dairvan hebbe na uutwisinge dier cedulen, dair ons heren genaden ende die stat van Utrecht in vrientlicheiden in den voirleden jaer inne gecomponiert ziin, ende hierna bescreven staet, ende die groetheit ende die zwaerheit der koren, die vijnt men in onser stat boeken, oec hierna bescreven. Item in den voirleden jaere wert verdedinct mit ons heren genaden, dat: ‘Die vechtkoren binnen Utrecht sel die stat behouden een maent na ons genedichs heren wederseggen, ende tenden der maent sel onse genedige heere zulke kueren hebben als zine voirvaders te hebben plagen.’ ‘Item so wie den anderen sloege mitter voyst ofte wronge mitter nose, die gelt een pont, mach ment op hem proven mit tween reckelijken luden; is des niet, hij mach zweren ziin onscout1).’ ‘Wie den anderen bloetreyst mitter voyst off mitten nagelen sonder wapen, de gelt een pont; doet hijt mit wapene off mit enigerhande dinge, so verbuerde hij twe pont2).’

1) Zie deze keur: Liber albus. III 2. (R.v.U. II. p. 6.) 2) Liber albus. III. 3.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 89

‘So wie steket off slaet den anderen een koerwonde, die gelt drie pont1).’ ‘Die den anderen slaet te bruloft, dair men die bruyt truwet, die gelt vive scellingen2).’ ‘Die den anderen thuyssoeket mit gewapender hant, de gelt v pont, mach ment proven mit tween reckelicken luden. Blijft hij staende voirt huis ende mach men dat proven, so sel hij efter gelden vijff pont; mach mens niet proven, so mach hij zweren onscout3).’ ‘So wye mit wapender hant lopet in een huis ende steket off slaet een koerwonde, die verliest x pont, mach ment proven mit tween reckelijcken luden. Blijft hij staende buten huys ende inwerts steket off slaet, wont hij yement, mach ment proven mit tween reckelijcken luden, die gelt x pont; mach mens niet proven, so sweert hij onscout4).’ ‘Die den anderen will slaen opter strate, vlyet hij in een huis ende hem die ander volget int huis, die gelt twe pont voir die huyssoekinge; mer wont hyne ofte slaet, so gelt hij die koere alse recht is5).’ ‘Alle die koren siin bij nachte gedubbelt6).’ ‘Een koerwonde is nagels lanc ende knokels diep7).’ ‘Die enige koer tonrecht besweert opten anderen, de is datzelve, dat dander soude wesen; mar hij zel gelden dubbelden koer8).’ ‘Die den anderen wapeldrengt, die sel gelden vijff pont, mach men bedragen mit tween reckelicken luden9).’

1) Liber albus. III. 4. 2) Liber albus. III. 5. 3) Liber albus. III. 6. 4) Liber albus. III. 7. 5) Liber albus. III. 8. 6) Liber albus. III. 9. 7) Liber albus. III. 10. 8) Liber albus. III. 11. 9) Liber albus. III. 14.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 90

‘Die den anderen onweerlicken aenvaet in eernsten moede, die gelt x scellingen1).’ ‘Wair enich scepen raed off oudermanne, die tot enen vechtelick quame ende des in partye viel aen die een zide ofte aen die ander zide ende dair medevechter worde, die verbuerde vijff pont often koer alse recht wijst2).’ 8. Item ‘dat men den scout een zweert nadraecht van des keysers wegen van Romen ende in die eer des bysscops,’ des is men tevreden dat et also gescye. 9. Item ‘dat die scout mach laten vangen dengenen, dair hem aen twivelt,’ des is men tevreden van den misdadinge, die onse burgere ondersaten off inwoenre niet en ziin, na der ouder gewoenten, by ons heren genaden voirvaderen, bisscoppen tUtrecht, onverbreckelick gehouden3), in zodanigen scijn, dat zo wie die scout vanct of doet vangen des voirmiddages, zell hij den oversten te kennen geven voir der zonnenonderganc, ende zo wie hij doet vangen na der zonnen, zel hij den oversten te kennen geven des anderen dages voir den eten4) 10. Item ‘dat men niet en biede noch geen zaken aen en neme voir den rade off voir den oudermans, van scade off van sculde, mer die te recht te wisen,’ is men tevreden, dat et gescye na ouden haircomen ende na inhout onser statboeken, dair aldus gescreven staet: ‘So wie den anderen aenspreket van scade ofte van scoude voir die oudermans, dair der oudermanne

1) Liber albus. III. 15. 2) Liber albus. III. 23. 3) Het gecursiveerde is in de minuut doorgeschrapt en vervangen door het daarna volgende. 4) Deze laatste volzin is ontleend aan: Roese. LXXIX. 1. (R.v.U. I. p. 215.).

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 91 broken niet aen en hangen, dat zel men te recht wisen, sonder diegene, die uuter lude huise varen off die den anderen aenspreket van verdient loen ofte van voirwerden ofte die om reet gelt copen sonder enige dage dairvan te hebben, dat sal men rechten na der ouder gewoenten, ende oec van dengenen, die den weert mit zinen gelage ontghinge1).’ 11. Item ‘dat men gene personen ofte ondersaten mijns heren geestelick off weerlick, geseten offte woenaftich buten der stat ende der stat vriheyt, inbieden eyschen trecken of te rechte stellen en zoude voir den raet ofte oudermans’, des is men tevreden, behoudelicken ons onser ouder wylcoren, na uutwisinge onser statboecke, hierna bescreven, ende oec mede behoudenlick dat punt, hier oec nabescreven, in ziinre machten te bliven, so dat in den verleden jaer tusschen ons heren genaden ende ons mynlick verdedinct is. Oeck zo ist een out haircomen geweest, dat onse burgere nyement aen den marscalc brengen en moeten, bespreken noch beswaren, dan voir onsen rade; ende dit aldus overbreckelic voirtan te houden. Item aldus staet bescreven in onser stat boeke: ‘Die onse borgeren gewelt doet, ende wyllen onse burgere doen bi den statrade dat men hem eyschende is, de borgere den zel die gemene stat bescermen2).’ Item dit is dat verdedinct is in den verleden jaere tusschen ons heren genaden ende ons op dit voirseyde punt: ‘Ende die stat die en sell nyemant vangen off inbieden uut den lande, dan die hoiren borgeren onderzaten ofte ingeseten gewelt doen.’ 12. Item ‘dat men geen zaken van echscappen, overspell, testamente, woeker off andere zaken, die van

1) Dit citaat is in de ons bewaarde rechtsboeken niet te vinden. 2) Zie deze keur: Liber albus. XVII. 2. (R.v.U. I. p. 17.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 92 hoirs selfs natueren wegen behoren te staen tot kennynge ende slitinge des geestelicken rechts, ende gebrocht begonnen of versocht wair in den geestelicken recht, uten geestelicken rechte voir den raet trecken en zoude, noch enich verbode te doen, mar dat recht aldair laten eynden,’ des is men tevreden, behoudelic ons onser ouder wilcoren, van ouden haircomen ende ondachtelicken jaeren by tyden ons genedichs heren voirvaderen onverbrecklick gehouden is geweest ende noch gehouden wert. Welke wylcoren ende oude haircomen eendeels hierna bescreven staen; ende dit is alle van dengenen, die binnen onser stat off statvriheit woenaftich ziin: ‘Int jaer ons Heren M CCC ende LXVIII wert dit punt hierna bescreven overdragen bi den rade out ende nywe ende mit gemeenre mergenspraeck van allen gilden: Wair enich persoen geestelick off weerlick, die bynnen onser stat off statvryheit woenaftich waer, die enige persone dagen dede, die bynnen onser stat ofte statvriheyt woenaftich waer, ende hij hem een libell overgave ende tegens hem pleyten woude, so mochte diegene, die gedaecht worde, ziin beraet hebben viertien dage lang na dien dage, dat hem dat lybell overgegeven wair; ende bynnen dien viertien dagen so soude hijt tonen ende aenbrengen den rade van onser stat, ende dat aen des raets handen verborgen, dat hij den aenclager voldoen zoude van zulke gebreke, alse die raet vonde dat die aenclager aen hem ten afteren wair. Ende dan zoude die raet den aenclager also goet hebben, dat hijs oec aen hem bliven zoude; ende woude hijs niet aen hem bliven, so soude hij uter stat wesen ende bynnen eenre mile na der stat niet comen, ter tijt toe dat hij die zake aen den rade van der stat gebleven wair. Ende wair dat zaeck, dat

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 93 diegene, die dat libelle overgegeven wair, den rade dat niet en toende noch aen en brochte bynnen dien viertien dagen alse voirseyt is, so en zoude hem die stat dier zake dairentendens niet onderwijnden, ende behouden alzulke brieve in hoire machte te bliven alse die ecclesie ende die stat malk den anderen gegeven hebben1).’ ‘Van woekere. - Int jaer ons Heren M CCC ende LXX des Dijnxdages na sinte Andries dach overdroegen die gemeen raet out ende nywe: Wairt dat enich man ofte wijff van dezer tijt voirt woekerden ende ghelt om ghelte gaven ofte enich goet vercoften, des zij niet en leverden dair zij gelt voir gaven, dairt die raet ter wairheyt vonde, die verbuerde also vele alse dat gelt ofte goet beliep, dat hij uutgeset hadde, ende dairtoe zel hij ewelick uter stat rade wesen. Ende wair yemant die van X℔ I sjaers te rente name, die en zel niet verbueren. Voirt wair yement, die gelt geleent heeft, dair hij pande, borgen, loften ofte brieve voir staende heeft, die en zel dair niet meer off betalen dan also vele geldes alse hem gelevert is. Ende zo wie meer name, die verbuerde dat hoeftgelt alse voirseyt is. Ende yemant, die den rade dit aenbrochte, die zel hebben van der voirseyder pene den vierden penning2).’ ‘Van echscappen. - Item int jaer ons Heren M CCC drie ende tsestich worden overdragen by out raet ende nywe ende by gemeenre morgensprake van allen gilden die punten, die hierna bescreven staen: Een wijff, die van hoeren getrouweden man voer ende hoirs mans raet niet doen en woude noch by

1) Zie deze keur: Liber albus. CXXI. 1. (R.v.U. I. p. 65.) 2) Zie deze keur: Roese. XIII. 1-3. (R.v.U. I. p. 186.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 94 hem bliven, die sel uter stat varen, tenzij dat zij zulke redene bewisen can, dat et die rade van der stat dunket, dat zij billiker binnenbliven zall dan buten varen. Voert wair enich wijff, die enen getruden man had, dat kenlic wair, ende dairenboven enen anderen man truwede, dat openbaerlic wair, die zoude ewelic uter stat wesen ende een myle van der stat op hair lijff. Voirt een man, die van denzelven zaken brokich wair gevonden, die zoude tenzelven recht staen alse van den wive voirseyt is. Voirt een man, die eenre joncfrouwen off eenre weduwen trou aensterkede, ende zij ofte hoir vriende dat der stat toenden, dien zoudmen voir den raet bieden binnen eenre corter tijt. Ende lide hij dier woerde, so soude men die joncfrou off wedu sonder vertreck by hem te crite brengen; ende ginge zij tot hem, so soude hi se behouden, behouden den erfnamen ende den momber hoirs rechts, dat voir dezer tijt gemaect is1); ende ginge zij van hem so soudment rechten aen ziin lijff. Ende wairt dat hij voirqwaem ende dier woirde missakede, ende die raet ter wairheyt vonde, dat hij (se) geseyt hadde, so soude hij brengen L pont aen hemde ende aen broec ter clocken ende lochenen aldair ziin woerde, off hij zoude X jaer uter stat wesen ende een myle van der stat. Ende wairt dat hij niet voir en qwaem ende hij ontruumde, so soude hij ewelic ballinge uter stat wesen ende een mile van der stat op ziin lijff. Ende desgelijcs sel wesen van een vrouwenname, die enen man trou aensterkede, dat zij blootshoefts comen zel ter clocke ende geven L pont, off tien jaer uter stat te wesen ende een mile van der stat op haer lijff2).’

1) Bedoeld wordt de keur: Liber albus. VII. 1b. (R.v.U. I. p. 14.) 2) Zie deze geheele keur: Liber albus. XCIII. 1-5. (R.v.U. I. p. 46.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 95

‘Van den overspele. - Item int jaer ons Heren dusent CCCC ende XVII des Dijnxdages na sinte Wylboerts dach overdroegen scepen, raede ende oudermans van den rade out ende nywe, alse voirtijts oec overdragen is in den jaer van XCIX opten XIII avont ende ter clocken gekundicht: Wair yemant, die in openbaer overspele zate in onser stat off in onser stat vryheide, die zellen rechtevoert van malckandere sceyden ende bliven. Ende vont ment, dat zij van malcanderen niet gesceyden en waren, so soude die man liggen een maent in den toern ende twijf zoude een jaer uter stat wesen ende een myle van der stat. Ende wairt zaeck, dat enich man of wijff, die in overspull hairtoe off hierna geseten hadden ofte zaten, ende weder vergaderden ende in overspull te zamen quamen, zo zoude die man twe maenden in den toorn liggen ende dat wijff twe jaer lanc uter stat wesen, also dicke alst yemant dede. Ende hier heeft die stat hoir rade toe geset, die de bruekige hierin vernemen zellen. Ende dit zel men alle jaer driewerff mitter clocken kůndigen; ende alle jaer zel die raet die hoer hiertoe zetten1).’ 13. Item ‘dat men gene ondersaten mijns heren van Utrecht, geseten ofte woenaftich in den lande buten der stat ende statvriheyt, aennemen en soude noch voir burgere verantwoerden,’ is men tevreden, dat et also gescie, behouden der overdrachten van den butenburgeren in hoire machten te bliven, die gemaect wert by mynen heere ende der stat, ende overdragen bi den rade out ende nywe op sinte 2) Peters dach ad cathedram anno XLI . Oec mede behoudelic dat, tot wat tyde enige personen van ons

1) Zie deze keur: Roese. CLXXVII. 1. (R.v.U. I. p. 304.) 2) Zie deze overdracht gedrukt: Roese. CCXX. 1. (R.v.U. I. p. 333.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 96 heren ondersaten binnen onser stat mit hoire stediger woen quamen, dat wij die dan gelijck andere waell voir burgere ontfangen mogen. 14. Item so mijns heren genaden hem beclaecht, ‘dat zine tolle toe Ryenen bi den burgeren ende ondersaten der stat van Utrecht sine genaden te scande gemaket wert, dat dairomme die burgere ende inwoenre voirseyt geen wine copen off werven en zullen, die beneden Keysersweerde gecoft waren, zij en souden tot Rienen vertollen gelike anderen.’ Dit půnt is verdedinct by mynen heere in den voirleden jaer in zodanige scijn, dat die van Utrecht hoire ouder vryheiden gebruken zullen ende varen op tollenrecht in der manieren hierna bescreven, in denwelken wij hopen onse genedige heere ons berusten sel laten, want doch alle andere Stichsche steden dezer vryheiden van ouden haircomen te gebruken plegen. Item in den voerleden jaer ziin ons heren genaden optie een zide ende die stat van Utrecht op die ander zide in vrůntlicheyden mit malckandere geconponiert van der tollen voirseyt in dezer manieren nabescreven: ‘Item van der tollen zellen die van Utrecht hoire ouder vryheit in den tollen gebruken, ende varen op tollenrecht. Ende van den gebreke tot desen dage sel onse genedige heer mit recht binnen Utrecht spreken geestelic off weerlic, ende dair zel men hem off doen een onvertoecht recht.’ 15. Item also mijns heren genaden claecht, ‘dat ziin lantmeter offgeset is ende der stat lantmeter dair weder aen, dat of te doen ende mijns heren lantmeter te laten,’ dair antwoert die stat weder op, dat van ouden haircomen by ons genedichs heren voirvaderen die stat alleen die lantmeter geset heeft buten den heer, ende oec der stat cleder te dragen plagen, als noch den menigen wel kenlic is; in denwelken

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 97 ouden haircomen hoept die stat, dat se ons heren genaden berusten zel laten gelijck andere Stichsche steden.

Copya van den brieve, dair ons heren genaden ons in geconfiermiert heeft alle onse privalegiën, rechten, vryheyden, wilcoren, coren ende oude haircomen.

‘Allen dengenen, die dezen brief zellen zien off horen lesen, doen wij Roedolph van Diepholt, bi der genaden Goets elect van Utrecht ende confirmyert van den stoel van Romen, te weten ende maken cont, dat wij onsen lieven burgers ende der stat van Utrecht alle hoir brieve, diet gemeen rueren, privilegiën, rechten, vryheiden, wilcoren ende coren, die zij hebben off vercregen hebben van keyseren, van Roemschen coningen ende van biscoppen tUtrecht onsen voirvaderen, zo wie zij geweest hebben, ende alle hoir oude haircomen, die zij bij onsen voirvaderen tijden ende bij hoire ouder tiden haergebracht hebben tot dezen dage toe, confirmeren, vast ende stade geloven te houden sonder enich wederwoerde ofte werken mit goe den trouwen. In oirkonde des briefs besegelt mit onsen zegell. Gegeven int jaer ons Heren dusent vierhondert drie ende dertich des Vridages na sinte Pouwels dach convercio.’

(Minuut in Diversorium Rod. de Diepholt primum. fol. CCXXXIIII. Utr. rijks-archieven.)

XXIV. Extracten uit het Buurspraakboek der stad Utrecht betreffende den strijd van de stad met bisschop David van Bourgondië.

1. 27 Februari 1476.

Dese uutspraike is gedaen van mijns gnedigen heren

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 98 wegen op Hazenberch in bijwesen scepen, raide ende oudermans opten Asschelwoensdach. Die erweerdige in Goide vader, hoge ende moigende forst, onse gnedige heere mijn heere van Utrecht laet weten enen ijgeliken, dat hij om ruste ende vrede in zijnre gnaden stat van Utrecht tonderhouden, ende opdat die goide ende ontsculdige gheëert gevrijet ende bescermpt, ende die misdadige ende quade gecorrigiert moigen werden, mit ripen raide dairop gehadt, ghedeputiert ende geordiniert heeft vier goide manne, bij namen Henrick van Apcoude, Clais Engbertssoen, Henrick van Vianen ende Jan die Witte die tijnnegieter, die men noemen zell mijns heeren dienre. Dien welken zine gnaden bevolen hebben: 1o. ondersoick ende inquisicij te doen van allen excessen, misdaden ende onbetameliken woirden ofte wercken, die in zijnre gnaden stat ende statvriheide van Utrecht geschiet zijn ende noch geschien zullen, die trouwelike aen te brengen ende te kennen te geven zijnre gnaden scout ende scepenen van Utrecht. 2o. Ende bij dage ende sonderlinge bij nacht die wege ende straten binnen der stat ende statvriheyt voirseyt te visitieren, die misdadigen ende onsedigen, die zij opter daet bevynden, aen te tasten, te vangenen ende in die gevangenisse opt vleishuis te brengenen ende te leveren, die goide eerbare ende die hoischelike wanderen te bescuddenen ende te bescermenen nae hoeren vermoigen. 3o. Ende in oneerbare steden ende plaetsen te gaen ende die te visitieren ende daerop, bij bevele van den scout ende scepenen voirgenoemt, sulke sorge te dragen, dat die quade wercken ende hantieringen, die aldair geschien mochten, verhuet ende geschut werden. 4o. Ondadige voervechters, dair zij die bevynden, te vangenen ende in die gevangenisse te brengenen als voirseyt is, ende dat te kennen geven den scout ende scepenen voirscreven.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 99

Wairom mijn gnedige heere den voirseyden vier personen ende enen ygeliken van hem verbiet, dat zij boven dat voerverclaert staet niemant aen en tasten noch en vangen of en misdoen aen live noch aen goide, noch niet vorder en doen noch hem en onderwijnden, anders dan bij bevele van den scout voirscreven off zinen stedehouder off Henricx van Gent, raide mijns gnedichs heren voirscreven, of enen van hem in absencien van den anderen. Ende want mijn gnedige heere van Utrecht, om ruste ende vrede tonderhoudenen in zijnre gnaden stat ende statvrijheyde ende onder den gemeynen volke, die voirgenoemde vier personen geordiniert ende hemluden beveel gedaen heeft als voirseyt staet, ende zijne gnaden hem dairinne stiven ende stercken willen, soe verbiet mijn gnedige heere eernsteliken enen ygeliken, oick wie hij zij, opt verboeren van hoeren liven ende goiden, dat zij den voirgenoemden vier personen noch hoeren dienren ofte hulperen ruerende van hoeren dienste ende bevele voirseyt niet en misdoen noch en doen misdoen, in woirden nochte in wercken heymelick noch openbaer in enigerwijs. Gebiedende harde eernstelike den scout ende scepenen voirgenoemt: waert zake dat hemluden ofte enigen van hem hijrenboven misdaen worde, dat zij dat aen den misdadigen strengeliken richten, sonder ymant des te verdragen. Oick gebiet mijn gnedige heere enen ygeliken van zinen ondersaten: waert sake dat die voirgenoemde vier personen ofte enich van hem allen ymande eyscheden ofte vermaenden, hemluden hulpe ende bijstant te doen mitter hant, om ymant te vangenen off anders hoere voirscreven beveell te volbrengen, dat zij hem terstont helpen ende bijstant doen mitter hant nae hoeren vermoigen sonder weygeren; want indien dair ymant ghebreclich inne bevonden worde,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 100 soe beveelt mijn gnedige heere voirseyt den scout ende scepenen voirgenoemt, den ongehoirsamen ende rebelligen na gelegentheit der zaken alsoe te corrigieren, dattet anderen exempell zij hem diergeliken the wachten ende te verhueden.

2. Des Saterdages na Sacramenti (7 Juni) 1477.

Die raide out ende nywe laten weten allen onsen borgeren ende ondersaten, die op dese tijt binnen lants zijn, die enige beclachten off wes opzeggens hebben moigen op ons gnedichs heren raide van Utrecht of op zijnre gnaden officiers ende amptluden, tzij van gelde ofte van goide, die hem onbehoirliken int vervolch van hoeren saken ende rechten ofte in wat manieren dattet anders toegekomen mach wesen afgenomen zijn, dat zij dat te kennen geven Gerit Zoudenbalch ende Jacop Jacopssoen, van onsen raide out ende nywe dairtoe gheschict, binnen vier dagen naistkomende; ende die op dese tijt niet inlandich en zijn, binnen vier dagen nadat zij binnen lants gekomen zijn. Die stat van Utrecht ende dat gemeyne lant willen hem bistant ende hulpe doen, na den lantrechte, gewoenten ende ouden heerkomen, om weder te moigen krigen ende verhalen datgene, dair zij toe gherechticht zijn, alss dat geboirlike wesen zall. Ende waer ymant, die ten afteren ofte bescedicht waere ende dat niet te kennen en gave alss voirseyt staet, ende die rait ter waerheit bevonde na der voirseyder tijt, dien en soude men niet voerstain alss voirseyt staet, ende dairtoe zoude hem die rait corrigieren nae hoirs zelffs goitduncken. Ende hijrvan zel men een cedell off uuthangen voir der scepen huis, opdattet een ygelik weten mach, dient aendraicht ende noit is te weten.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 101

3. Des Manendages nae Petri ende Pauli (30 Juni) 1477.

Die rait lait weten ende verbiet allen onsen borgeren ende ondersaten, dat niemant van hemluden tot Wijck en reyse op myns heren rechtdach, bij zwaere correcxij tottes raits goitduncken. Ende waert sake, dat ymant van onsen borgeren ofte ondersaten hijrenboven versumich in zinen rechte worde ofte vellich gewesen worde, dairvan zell die stat hoir hoeftheer wesen.

(Uit het Buurspraakboek. Stads-archief van Utrecht.)

XXV. Extracten uit het Raads dagelijksche boek der stad Utrecht betreffende den strijd der stad met bisschop David van Bourgondië.

1. Des Woensdages na Symonis ende Jude (30 October) 1476.

Scepenen, raide ende oudermans hebben belieft ende gheconsentiert, dat onser stat cameraer betalen zel van den koeren ende broeken in den jaere LXXV lestleden, Gheryt van Ryn den schout, Gheryt uut den Leen, Jacob Jacobssoen ende Henrick van Ghent voir hoeren dyenst, dien zij gedaen hebben uut bevele myns heren van Utrecht, als die vive plaghen te doen, elcx hondert pont voer hoere pensie, ende voer hoere absconsen ende lanternen, die zij zelve betailt hebben, elcx thien pont. Ende (die) stadt zel gelden die twee dele ende myn heere van Utrecht wil betalen dat derdendeel, dat hem die cameraer betalen zel ende corten dat aen den koeren ende broiken. Desgelycx zel die cameraer oick geven den vieren, die dyenden in den jaere van LXXIIII lestleden om-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 102 trent vier maende, alze Henrick van Ghent, Willem die Vosse, Gheryt van Ryn die schoute ende Eerst van Drakenborch voer hoeren pensien hondert pont onder hem vieren, ende voer hoeren absconsen ende lanternen, die zij zelve betailt hebben, elcx thien pont.

2. Des Dinxdages na Quasimodo opten XXIIIsten dach in Aprili 1477.

Heeft die rait van der stadt eens deels van hoeren ouden rechten ende heerkomen weder aengenomen; ende die oversten in der tyt, alze Henrick van Ghent scepenenborgermeyster, Jan Knyf raitborgermeyster ende Willem van Lochorst ende Dyrc Bor van Amerongen overste oudermans hebben die vive geset na der ouder gewoenten van den yersten halven jaere.

3. Des Sonnendages op (lees: voer) sunte Pancracius dach (11 Mei) 1477.

Die raide out ende nywe hebben belieft ende geconsentiert te schicken bij mynen heere van Utrecht mitter ecclesien ende ridderscap, van gebreken tusschen mynen heere voerseyt ende der ecclesien, ridderscap ende onser stadt wezende, ruerende van onsen privilegiën, rechten ende ouden heerkomen. Ende hebben gheschict uut den ouden raide Jacob Jacobssoen, Jan die Coning, uut den nywen raide Beernt Proys Aelbertssoen ende Gherijt Zoudenbalch.

4. Des Vrydaghes voer Pinxteren (23 Mei) 1477.

Die ghemeyne raide, aennemende weder onse oude gewoenten ende heerkomen, hebben gekoeren Peter van Zulen voer enen scepen in die stede van Henric van Nyevelt zaliger gedachten. Ende Peter voerseyt heeft terstont zynen eedt gedaen in tiegenwoerdicheyt van den raide na der ouder gewoenten.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 103

5. Des Saterdaghes na Sacramenti (7 Juni) 1477.

Die raide out ende nywe overgecomen ende dat die Schive ofwezen zall.

6. Des Vrydaghes na der octaven van den heyligen Sacramente (13 Juni) 1477.

Hebben die raide out ende nywe weder aengenomen hoere oude heerkomen van der kyesinge scepenen raide ende oudermans, die na der ouder ghewoenten niet gekoeren en zyn. Ende want Henrick van Ghent, op deze tyt scepenenborgermeyster gezet van mynen heere van Utrecht, deszelven myns heeren rait gheweest heeft tot op enen dach voer Lichtmissen lestleden, ende daerom in den raide niet zitten en mach na ouden gewoenten; ende oick Jan Knijf raitborgermeyster, Willem van Lochorst ende Dyrck Bor van Amerongen, overste oudermans, ghene overste wezen en moigen op deze tyt, om deswillen, dat zij in den jaere lxxv lestleden overste geweest hebben, daerom zijn zij ofgeset. Ende (die) Brouwers hebben enen anderen ouderman gekoeren voer Willem van Lochorst: Tijman Dedel. Ende die Grauwerkers hebben gekoeren Dyrck Bor van Amerongen: Jan van Groenevelt. Dit voer gedaen wezende, hebben die ghemeyne oudermans weder ghekoeren voer enen rait Jan Knijf uut der Snijder gilde. Ende als die voerseyde twee oudermans ende Jan Knijff rait hoere gewoentlike eede gedaen hadden, hebben die gemeyne raide weder gekoeren twaelf scepenen; te wetenen thiene van den schepenen, die van mijnen heere van Utrecht gezet waeren, ende voer Henrick van Ghent voerseyt ende Henrick Knoip, die een van den twaelven gezet was, hebben zij gekoeren Willem van Lochorst ende Dyrck Borre van Amerongen voergenoemt. Welke XII scepenen oick terstont hoere eede gedaen hebben in tiegenwoerdyc-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 104 heyt van den raide opten huse. Ende die raide out ende nywe willen vortmeer houden ende achtervolgen die kyesinge van den oversten int achtede jair, als dat transfix, doer den gildenbrief gesteken, dat innehout ende begrepen heeft1).

7. Des Saterdages na Odolfi (14 Juni) 1477.

den Opten XIIII dach in Junio ontfenghen die raide oudt ende nywe antwoerde van mijnen heere van Utrecht, ruerende van den scepenen te eeden. Henrick van Abcoude, Cornelys Foyck van den ouden raide, Gheryt Zoudenbalch ende Loef van Jutfaes zijn geschict uut den raide out ende nywe, om over te zien onse rechten ende oude heerkomen, ruerende van den scepenen te eeden.

8. Des Saterdaghes na Translacionem Martini (5 Juli) 1477.

Die raide out ende nywe hebben overdragen ende gheordineert, dat onse oversten, nu in der tijt ende die namails komen zellen, weder zulveren kovelen hebben zellen, die hem die stadt betalen zel na den ghewoenten ende overdrachten, eer die tabbarden laetstwerve gestelt woerden; ende die tabbarden zellen

1) Het hier bedoelde besluit (van Dinsdach na Pauli conversio 1465) staat gedrukt bij: Van de Water, Utr. placcaatb. III p. 8S. De gildenbrief van 1341, waardoor het stuk getransfixeerd was en volgens wiens bepalingen de hier beschrevene keuze der nieuwe raadsleden plaats had, vindt men aldaar: III p. 68. In 1479 (Saterdach na Katherine) besloot de raad, ‘dat die overdracht, gemaect in den jare van 1465 lestleden, alse dat diegene, die in der oversten stoel op die tijd gecoren soude worden, binnen acht jaren daerna in der oversten stoel niet weder gecoren en soude werden, nedergeleyt ende afgestelt is; ende willen bliven by den gildenbrief ende dien in machte ende weerde houden.’ (l.c. III p. 88.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 105 weder ofwezen. Behoudeliken dat die oversten in elker tijt hoere zulveren kovelen dragen zullen in die eere van der stadt op die vier principail hoichtyden in den jaere, alle Onser Vrouwen-daghe, alle Aposteledage, ende alle Stacien-daghe der stadt.

9. Des Sonnendages na Arnolfi (20 Juli) 1477.

Die raide out ende nywe zyn overdragen, dat men noch eens scriven zel mynen gnedigen heere van Utrecht, ruerende van den scepenenrechte.

10. Des Donredages na Arnolfi opten XXIIIIsten dach in Julio 1477.

Oick hebben die raide out ende nywe overdragen, dat onse scepenenborgermeyster in der tijt Jan van Lantscroen die scepenen eeden zel ende recht houden, na den innenhouden van onsen privilegium, ons gegeven van bisscop Jan van Vyrneborch.

11. Des Woensdages na Pantaleonis opten XXXsten dach in Julio 1477.

Die raide out ende nywe hebben belieft ende aengenomen die dedinge ende tractaet, tusschen mynen heere van Utrecht ende den drien staten van den lande gemaict, ruerende die onderhoudinge van den lantrechte, privilegiën, rechten, gewoenten ende ouden heerkomen. Jan van Rynes heren Jans zoene heeft zynen eedt gedaen van dat schoutambocht tUtrecht na der ouder gewoenten. Ende doen hij zynen eedt in tiegenwoerdicheyt van den raide alzoe gedaen had, terstont ghingen die scepenen, van den raide laestwerve na der ouder ghewoenten gekoeren, op myns heeren hof; ende aldaer ontfeng die schout voerseyt van den schepenen hoere ghewoenlike eede, in tieghenwoer-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 106 dicheyt van den prelaten van den vyf godeshusen, binnen Utrecht wezende. Ende des aftermiddages ghingen die vorseyde schout mitten scepenen over die Beyerbrucge ende over die Vischbrucge ende deden gracie.

(Uit het Raads dagelijksche boek. Stads-archief van Utrecht.)

XXVI. Brieven van de stad Utrecht aan bisschop David van Bourgondië over het in den eed nemen der nieuwe, volgens de oude rechten der stad gekozene schepenen. 11 Juni, 22 Juli 1477.

1. Eerweerdige vader in Gode, hoichgeboeren forst, gnedige lieve heere!

Alzoe uwe forstelike gnaden ons alle onse brieve, diet ghemeyn rueren, privilegiën, rechten, wilkoeren ende koeren, die wij hebben of verkregen hebben van keyseren, van Roemschen koningen ende van bisscoppen tUtrecht, uwer gnaden voirvaderen, zoe wij zij geweest hebben, ende alle onse oude heerkomen, die wij bij uwer gnaden voirvaderen ende bij onser ouder tyden haertoe gebracht hebben, gheconfirmiert, vast ende stade geloift hebben te houden zonder enige wederwoerde ofte werken mit goden trouwen, gelijck dat claerliken blyct in uwer gnaden bezegelden brieve, ons dairvan gegeven, na den innenhouden der copiën in dezen onsen beslotenen brief gheleyt, welke onse rechten ende oude heerkomen etc. ene wijle tyts herwerts niet onderhouden en zijn noch hoeren voirtgaeng gehadt en hebben moigen, als kenliken ende openbaer is; soe ist, gnedige lieve heere, dat wij, om alles besten wille ende zonderlingen om ruste ende vrede alhijr onder den gemeynen volke te moigen onderhouden, die voerseyde onse rechten, oude heerkomen etc. weder aengenomen ende aengetast hebben, dyer

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 107 weder te gebruken als wij voir dezer tyde geplogen hebben te doen, ende uut crachte ende vermoigen van dien onsen rait, scepenen ende overste gekoeren ende gheordiniert. Ende wanttan diezelve scepenen uwer gnaden ghenen eedt gedaen en hebben na behoeren, ende wij alhijr niemant en weten, dien zijlude van uwer gnaden wegen hoere geboirlike eede doen moigen, daerom dat scepenenrecht nederleyt ende niet en mach ghehouden werden, waerbij wij ende dat gemeyne volck, beyde gheestelich ende weerlich, alzoe wel die van buten of van binnen door uwer gnaden stat zijn, zeer behindert, beschedicht ende veraftert zijn ende hoe langer zoe meer behindert, beschedicht ende veraftert zullen werden, indyen uwe gnaden zulcx niet en verhueden; bidden hijrom, zoe wij oitmoidelycste ende dyenstelycxste konnen ende moigen, uwe forstelike gnaden, dattet denzelven believen wil, die voerseyde scepenen alhijr te doen eeden ende recht te laten gheschien na onsen rechten ende ouden heerkomen voerscreven, int twelck ons ende den gemeynen volke zeer danclike, dyenstelike ende oirberlike doen zullen uwe gnaden. Soevele dan deser onser oitmoidiger ende dyenstliker bede gheschien zel moigen, begeren wij een goetlich bescreven antwoerde, ons na te moigen rechten, bij dezen onsen bode van denzelven uwen forsteliken gnaden, die altois over ons gebiedende, God almachtich behueden ende bewaeren moit lanclivich, den zelich ende gesont. Gescreven opten XI dach in Junio anno etc. LXXVII.

2. Eerweerdige vader in Gode, hoichgeboeren forst, gnedige lieve heere!

Alzoe wij uwer forsteliker gnaden anderdaghes heb-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 108 ben doen scriven, hoe dat diezelve ons alle onse brieve, dye tghemeyn rueren, privilegiën, rechten, wilkoeren ende koeren, die wij hebben of verkregen hebben van keyseren, van Roemschen coningen ende van bisscoppen tUtrecht, uwer gnaden voervaderen, zoe wie zij gheweest hebben, ende alle onse oude heerkomen, die wij bij uwer gnaden voervaderen ende bij onser ouder tyden hiertoe gebracht hebben, geconfirmiert, vast ende stade geloift hebben te houden zonder enige wederwoerde of werken mit goeden trouwen, gelyck dat claerliken blyct in uwer gnaden bezegelden brieve, ons daervan gegeven, na den innenhouden van der copien, die wij op die tyt in onsen beslotenen brieven overzeynden uwen moigentheyden, welke onse oude heerkomen ende rechten etc. enen wijle tyts herwerts niet ondergehouden noch achtergevolcht en zij(n) noch hoeren voertgancg niet gehadt en hebben moigen, als dat kenliken ende openbaer is; soe wij dan, gnedige lieve heere, om alles besten wille ende zonderlingen om rust ende vrede alhijr onder den gemeynen volke te onderhouden, die voerseyde onse rechten ende oude heerkomen weder aengenomen ende aengetast hadden, dyer te gebruken als wy voir dyer tijt geplogen hadden te doen, ende uut crafte van dien onsen rait, scepenen ende overste gekoeren ende gheordiniert. Ende want diezelve scepenen uwer gnaden ghenen eedt gedaen en hadden, noch oick tot hiertoe niet gedaen en hebben, daerby dat scepenenrecht alhijr op die tyt nederlach ende noch nederleyt, in afterdeel ende scaden uwer gnaden ondersaten gheestelich ende weerlich ende oick anderen, alzoe wel die buten als die binnen deser uwer gnaden stadt woenaftich ende zich onthoudende zijn. Biddende daerom in denzelven onsen brieve, zoe wij oitmoidelycste konden ende mochten, uwen forsteliken gnaden, dattet

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 109 denzelven believen wilde, die voerseyde scepen alhijr te doen eeden ende recht te laten gheschien na onsen rechten ende ouden heerkomen voerscreven, ghelyck den voergeruerden onsen brief, daertoe wij ons refereren, van dien dat vorder innenhout ende verclaert. Op welken onsen brief uwe forsteliken gnaden zich gheweerdicht hebben ons weder te doen scriven, dat onse oversten ende scepenen te voeren alhijr niet in verminringe onser rechten, privilegiën ofte anders, mer bij onsen gemeynen believe ende consent gestalt waeren etc., gelyck die voerseyde uwer gnaden brief, dien wij goetlich ontfangen ende in goeder maten verstaen hebben, dat mit meer anderen woerden vorder innenhout ende begrepen heeft. Waerop wij uwen gnaden dyenstelike begeren te weten, ende int wailnemen van uwen gnaden ende zonder storinge van dien, dat wij niet en weten noch ons kenliken is, enigen consent ofte believinge na onsen rechten ende gewoenten daertoe gedaen te hebbenen, mer hebben dat moiten gehengen ende lyden, als uwe gnaden beth weten dan wij gescriven konnen. Doch, gnedige lieve heere, dat overgestelt; want wij niet en begeren dan alle tgoent te doen uwen forsteliken gnaden, dat goede ondersaten hoeren rechten lantsheere schuldich zijn te doen, meer ende niet min, ende oick onse rechten ende oude heerkomen, gelyck die ons van uwen gnaden geconfirmiert zijn als voerscreven staedt, gheerne onderhouden ende achtervolgen zouden, om rust ende vrede onder den ghemeynen volke alhijr te moigen staende houden, soe ist dat wij noch anderwerve, zoe wij alreoitmoidelycste ende dyenstelycste konnen ende moigen, bidden uwe forstelike moigentheyden, dattet denzelven gheweerdigen ende believen wil, die voerseyde scepenen alhijr te doen eeden ende recht te laten geschien na onsen rechten ende ouden heerkomen. Want, gne-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 110 dige lieve heere, indien dat alzoe niet gheschien en soude moigen, des wij doch aen uwen goedertierenheyden ende gnaden niet en vermoiden, alsdan zulle wij zonder twyvel genoidicht ende bedwongen werden, zulken rait ende voersien dairop te hebben, bijalzoe dat die scepenen gheëedt ende recht gehouden moigen werden als dat na onsen rechten, privilegiën ende ouden heerkomen dan geboeren zal, twelck ons alsdan niet verkieren noch onvruntlich afnemen en willen die voerseyde uwe forstelike gnaden, die altois over ons gebiedende ende, zoevele wij deser onser oitmoidigen bede genieten zullen moigen, een goetlich bescreven antwoerde bij dezen onsen bode wederzeyndende, God almachtich behueden ende bewaeren sten moit lanclivich, zelich ende gesont. Gescreven opten XXII dach in Julio anno etc. LXXVII.

(Uit het Brievenboek der stad. Dl. II. p. 245, 254. Stads-archief van Utrecht.)

XXVII. Raadsbesluit, waarbij de oudste schepen bij afwezigheid van den schout in zijne plaats gesteld wordt. 17 November 1479.

Des Woensdages na Martini 1479.

Overdroegen scepenen, raide ende oudermans, dat zij hoere overdrachten, gemaict c in den jaere XIIII . ende thien des Manendages na sunte Peters ende sunte Pouwels dage1), inhoudende: ‘als die schout des morgens to negen uren ende des avonts to drien uren niet ten rechte en quaem, dat alsdan die outste scepen, die dan ter bancken ten rechte quaem, schout wezen zal, ende daervoir hebben dubbelde hogen,’

1) Zie dit besluit: Roede boeck. XXVIII. 8. (R.v.U. I p. 165.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 111 in hoere volcomenre machten houden ende hebben willen. Ende waert zake, dat enich van den scepenen, die alzoe ten rechte quamen ende die outste dan waeren ende recht hielden, enigen last, verdriet, hinder ofte scade van ymants, hij waere wie hij waere, leden ofte daeran cost doen mosten, daervan zal die stadt hoer hooftheere wezen, ende zijlude daerinne voerstaen ende daervan ontheffen ende ontlasten opter stadt cost.

(Uit het Raads dagelijksche boek. Stads-archief van Utrecht.)

XXVIII. Brief van bisschop Frederik van Baden aan de stad Utrecht, houdende verzoek om den schout der stad, die tot gevangenisstraf veroordeeld is, te herstellen. 11 Augustus 1503.

Van Goits gnaden Friderich bisschop tUtrycht, geboren marckgreve van Baden.

Eirbaere lieve vrunde! Wy syndt bericht woerden, hoe dat unse schulte aldair van u op de poorte gesleten ghewoerden sy, omme deswillen dat hy woerde gehat solde hebben mit enigen van den schepenen, berorende unse schultampt ende omme trecht in eren tholden, offte hoe syck die saeken dan anders begeven moegen hebben, sodat hy die vryheyt gecoren hefft, twelck uns in waerheyt ungeboirlicken dunckt. Ende begeren dairomme ser ernstlicke, dat ghy sulcke slitinge ende de saeke berusten laten ende upstellen willen thent unser overkompste in unse lande aldair, dat offt Got wyl waill balde geschien moichte, ende laten hem unse voirseyde schultampt in middelen tyden, hoe voir, vredelicken bedienen, omme trecht synen voirtganck thebben. Updat nyemants dairby vercortet werde, willen wy, aldair gekomen wesende, de gebreken ver-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 112 hoeren ende naet bevynden van dien geboirlicke dairinne geschien laten, des wy uns also tho geschiene genslicken tot u versien. Godt zy mit u! Gegeven in unsen en sloite Vollenhoe den XI dach in Augusto anno etc. tertio.

(Origineel in het Stads-archief van Utrecht.)

XXIX. Raadsbesluit betreffende een voorslag van bisschop Philips Van Bourgondië aan de stad Utrecht, om over verschillende punten in overleg te treden. 7 Maart 1520.

Des Manendages na Letare Jherusalem 1520.

Onse genedige heere van Utrecht heeft op huyden voer den raide out ende nye gescict joncker Daneel van Boechout van Beverweerde etc., Eerst van Ysendoeren ende meyster Hermen Hagen, zijnre genaden raide, tkennen gevende: 1. In den yersten opt scriven shertogen van Gelre, dat mijn genedige heere van Utrecht ende die stadt sich mitter ritterscap ind Hollenderen tegen zijn stat Grueningen verbonden ende versegelt solden hebben etc. Alse dat zijn genade sulcx nyet gedaen en had, noch oick gheensins doen en wouden buyten consent ende belieffnisse van zijnre genaden staten aen beijden zijden der Yselen etc. 2. Ten anderen wouden zijn genaden der stadt van Utrecht alle haer rechten ende privilegiën helpen stijven ende stercken. Ende oft yemant van buyten off van bynnen dairtegens rebelligeerde, wouden zijn genaden dat helpen straffen ende corrigeeren, begheerende, wij zijn genaden desgelijcx doen wouden. 3. Ten derden dat zijn genaden voergehouden was van wegen shertogen van Gelre bijvyrsen(?), dat onse genedige heere Coevoerden nyet en soude moegen

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 113 bevesten ende sterck maicken, overmits privilegiën van Grueningen etc. 4. Ten vierden van den ouden rutersculden, die sich onder den hertoge van Cleve ende Gulick onthouden, dair onlancx besettinge off gesciet wair, datwelck overmits contra-arrest afgescoeven was; mit begeerten een dachfaert dairop tusschen beyden te ramen, dair zijn genade die sijne mede bijscicken wouden. 5. Ende ten lesten heeft onse genedige heere doen begheeren, dat die rait in zijnre genaden heerlicheyt nyet tasten en souden, gelijck zijn genade in der stat bewijnt doen en wouden. Hierop heeft die rait out ende nye gescict beyde die scepenenborgermeisters, beyde overste oudermans, twee scepenen, twee raide ende twee oudermanne uut elken raide tot onsen genedigen heere, om zijn genaden te dancken ende te presenteeren, sulcx gherne te willen doen, ende lijff ende goet bij zijn genaden op te setten etc.

(Uit het Raads dagelijksche boek. Stads-archief van Utrecht.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 114

Bijlage.

Stukken betreffende den strijd der bisschoppen van Utrecht met de stad Amersfoort over het bezit van heerlijke rechten.

Ook de hierna volgende stukken behoeven nauwelijks eenige toelichting. In Hoofdstuk VI § 3 van mijn werk: Recht en rechtspraak te Utrecht in de middeleeuwen vestigde ik de aandacht op het feit, dat de rechtsgeschiedenis en de ontwikkeling der rechtsinstellingen van de stad Amersfoort nagenoeg dezelfde schijnt geweest te zijn als die der stad Utrecht. Het was daar de plaats niet, deze stelling nader toe te lichten: eenige bewijsstukken daarvoor geef ik thans in het licht. De door mij in hoofdstuk II van het aangehaalde werk geschetste ontwikkelingsgang der stad Utrecht kan bijna overal tot toelichting der Amersfoortsche toestanden dienen: tot het schrijven der Amersfoortsche rechtsgeschiedenis zou eene uitvoerige studie noodig zijn. Het materiaal daarvoor is echter gewis aanwezig. Het Amersfoortsche rechtsboek, uitgegeven door De Geer in de Nieuwe bijdragen voor rechtsgeleerdheid en wetgeving (N.R. IV p. 236, 544), en de gegevens, verspreid in Van Rootselaars: Amersfoort, 777-1580, (wellicht aangevuld door de studie van de op het Utrechtsche rijks-archief berustende

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 115 middeleeuwsche registers over de rechtspraak van den Amersfoortschen raad), zullen, in verband met de door Matthaeus tot toelichting van den Auctor incertus en de nu hierbij gedrukte stukken, die den sleutel der ontwikkeling geven, hoogstwaarschijnlijk de gelegenheid bieden om de Amersfoortsche rechtsgeschiedenis met voldoende zekerheid te ontwerpen.

S. MULLER FZ.

I. Scheidsrechterlijke uitspraak van hertog Willem van Gelre over de geschillen tusschen bisschop Frederik Van Blankenheim en de stad Amersfoort. 3 Juni 1394.

(Gedrukt bij: Matthaeus, Rer. Amorf. script. p. 222.)

II. Scheidsrechterlijke uitspraak van de steden Utrecht, Deventer, Kampen en Zwolle tusschen bisschop Frederik van Blankenheim en de stad Amersfoort. 16 December 1409.

(Gedrukt bij: Matthaeus, Rer. Amorf. script. p. 232.)

III. Memorie van grieven van bisschop Frederik van Blankenheim tegen de stad Amersfoort. (c. 1413?1).)

Dit siin alzulke verbreke als miin genedige heer van Utrecht heeft aen der stat van Amersfort, dat den maerscalc-ampt in Emelant aendrag[et].

1. In den iersten soe woent daer een man op Snidderlaer, ende is geheten Heinric Ger[ijtsoen]; die heeft een openbaer huystotinge gedaen aen Godekiin Ber-

1) Ik neem dezen datum gissenderwijs aan, omdat het stuk in het Diversorium onmiddellijk volgt op het hiervoor onder No. xix afgedrukte verdrag van 1413.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 116 toutsoens huys in Loesderbroec, daer die maerscalc enen man geheten Lambert Reinerssoen, dat siin medegeselle was, of gescat heeft. Noch dese selve Heinri[c] Gerijtsoen heeft enen man, geheten Ghise Coster, een stuc boecweitslants ontseeyt ende thuysgevoert, ende die messen uut sinen vaelt gevoert, ende siin dac van sinen berch genomen, daer Ghise Coster1) voerseyt dat hout v[an] vercoft Ghijsbert van Snidderlaer om v gulden; ende hier wil Ghise Coster voerseyt mit sinen live bybliven, dat hem dit gesciet is mit gewelt. Des heeft die maerscalc desen voerseyden Heinric Gerijtsoen voer hem geboden, ende besculdich[t] van desen voerseyden broeken, des hi den maerscalc antwoerd ende seide, hi weer e[en] borger tAmersfort, ende en stonde nergent te recht dan binnen der stat van Amersfort; nochtans wil die maerscalc wel bewisen, dat hy ende siin ouders op Vosculen gewoent hebben twiintich jaer of daeromtrint. Ende desen voerseyden Heinric Gerijtsoen en geert die maerscalc niet te doen dan volcomen recht van den lande. 2. Item op Vosculen woent een man, geheten Gerijt Egbertsoen, heeft een openbaer huystotinge gedaen aen Godeken Bertoutsoens huys in Loesderbroec, daer die maerscalc enen man geheten Lambert Reinerssoen, dat siin medegeselle was, of gescat heeft; ende desen voerseyden Gerijt Egbertsoen verantwoerd die stat van Amersfort voer horen borger, also dats die maerscalc niet te lantrec[ht] gekrigen en kan. Ende desen voerseyden Gerijt Egbertsoen en geert die maerscalc niet te doen dan volcomen recht van den lande. 3. Item so heeft die stat van Amersfort veel borger buten hoere vryheit, ende noc[h] alle dage meer aennemen, die nergent terecht staen en willen dan bin-

1) Lees: Heinric Gerijtsoen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 117 nen der stat van Amersfort; ende so wanneer men hem die wake biet, dat ons la[nt] noot is, so seggen sy, dat sy borger tAmersfort siin, ende en willen nergent waken dan binnen der stat van Amersfort. 4. Item so heeft die stat van Amersfort twee borger binnen hoerre stat, gehet[en] Roelken Rikoutsoen ende Willam Heynmanssoen, die hebben den maerscalc enen knecht of doot geslagen, omdat hy enen dief had helpen vangen, die sy i[n] hoerre stat onthoeft hebben. c 5. Item so moest mijne here wedergheven III . ende LV gulden, die hem Herman Kaerman van sinen schoutampt tot Amersfort gerekent hadde, off die stat van Amersfort wolde die an Herman voirseyt gehalden hebben, dair mynen here van dunct, dat hem dairan te kort geschiet is.

(Minuut in: Diversorium Frid. de Blanckenhem primum. fol. XCII. Utr. rijks-archieven.)

IV. Memorie van grieven van bisschop David van Bourgondië tegen de stad Amersfoort. (14621).)

Gebreke, broeken ende excessen myns genedigen heren van Utrecht op sijne stadt van Amersfoert.

Ramynge myns genedichs heren, ter begeerte der eerbaeren heren prelaten dekenen ende capittelen der vijf goitshuysen tUtrecht, om ruste ende vrede in den lande te houden, daerop myns genedigen heren ra-

1) Deze memorie is het stuk, waarop gevolgd is de uitspraak der drie Overijsselsche steden dd. Woensd. Mar. Magd. av. 1462, gedrukt bij: Matthaeus, Rer. Amorf. script. p. 318 (cf p. 304). Vgl. ook: Burman, Utr. jaarb. II p. 416. - V. Rootselaar, Amersfoort. II p. 49.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 118 mynge is, dat men dat alsoe ordinere ende voege, dat men recht, beyde geestlick ende weerlick, in den lande ende steden houde ende hebbe; te weten dat die stat van Utrecht ende die stat van Amersfoert elck hebben ende houden, daer sie recht toe hebben, ende hem myt rechte toebehoert, ende dat sie mynen genadigen heere laten hebben, houden ende rustelike gebruyken dat hem ende sijnre kercken toebehoert, sonder yement den anderen daerinne te vercorten myt onrechte. 1. Int ierste heeft die stadt van Amersfoert contrarie myns heren heerlicheit ende rechten, die myn genadige heere geloeft ende gezwaeren nyet te vermynneren noch te laten vercorten nae sijnre macht, bij nacht slapender tijt mytten klockenslach bynnen der stat van Amersfoert enen, geheiten Mense Poyt, op sijnen bedde ende in sijnen huys doetgeslagen, mede tegen hoeren eedt; want die raet altijt, als sie gekoeren weerden, sweren moeten, die borgeren van gewelt nae hoere macht te beschermen, dat myn genadige heer begheert gericht te hebben ende sulx voertaen verhuet weerde. 2. Item die raet van Amersfoert houden dagelix recht, ende onderwijnden hem myns heren heerlicheit ende gerichte, dat sijnre genaden schout ende scepenen tot Amersfoert behoert te richten, dat sij over lijff oft anders; ende rechten aent bloet buyten onsen schout ende scepenen, tsij myt hangen raeden mytten zweerde oft anders als dat gelegen is, groetlike dragende tegen myns heren hoege heerlicheit; daerbij dat schoutampt voirgenoemt myt sijnen toebehoeren myt allen mijnen genadigen heere afhendich gemaect ende vervrempt weert, dat myn genadige heere begheert gericht ende voirtaen afgedaen ende verhuet te werden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 119

3. Item die stat van Amersfoert nemen mijnen genadigen heere sijne broeken ende vechtkoeren bynnen Amersfoert, die sijne genaden myt rechte sijn aendeell daeroff toebehoert; daeraff begheert myn genadige heere restitucie, ende dat sie sijne genaden die voert laten boeren oft sijnen schout van sijnre wegen, alst behoert. 4. Item die stat van Amersfoert voirbieden myns genadichs heren geestlike recht bynnen der voirseyder stat, dat myn genadige heere begheert affgedaen te hebben ende meer verhuet te weerden. 5. Item die stat van Amersfoert hebben buyten der stat ende hoere vrijheit in myns genadichs heren lande, daer myn genadige heere nyement en kent vanger te wesen dan1) hem selve oft sijne amptlude van sijnre wegen, Jacob Nennyng gevangen voir myns genedichs heren slot ter Eme, ende den bynnen Amersfoert gevangen gebracht, in groet hijnder ende afterdeell myns heren heerlicheit, daer myn genadige heere beteringe van begheert. Mede hebben sie dat gedaen contrarie der zwoenen, die laetste reyse gemaect ende van hem medebesegelt. 6. Item die borgere bynnen Amersfoert houwen ende raden myns genadichs heren busch op den berch aff ende uut der eerden, boven dat myn genadige heere dat tot mennigen tijden verboden heeft; dat myn genadige heere begheert gericht te hebben ende voirtaen te verhueden sulx te geschien. 7. Item hebben die stat van Amersfoert des maerschalcks knecht van der Eme bynnen Amersfoert beanxt ende sijn peerdt daer genomen ende ene tijt lang gehouden, omdat dieselve dienre des merschalcks sekere borgere van Amersfoert op myns genadichs

1) Het HS. heeft: ‘dat.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 120 heren busch houwende gevonden ende ter Eme gesekert hadde; dat myn genedige heere begeert gericht te hebben ende voertaen verhuet te weerden. 8. Item die van Amersfoirt vangen bynnen der stadt van Amersfoirt ende hebben verdreven ende gevangen die lude uuter stat van Amersfoirt van hoeren gueden, bij hem selven buyten mijnen genadigen heere oft sijnen scout aldair in der tijt, dat sie niet doen en moegen; dair mijn genadige heere begeert beteringe van te geschien ende voirtaen verhuet te werden, ende die geverdreven ende gevangen lude weder in te comen. 9. Item soe hebben die van Amersfoirt boven mijns heren geboeden tot Soes, dair mijn genadige heere sijne tienden dede vercoepen, doetgeslagen enen geheiten Frederic, in groet hynder ende afterdeel mijns genadigen heren heerlicheit ende sijns geleides; dewelcke dat gedaen hebben dagelijx te Amersfoirt bij der strate gaen ende dair uut ende in gedaen1) hebben; dair mijn genadige heere richtinge van begeert, ende sulx meer verhuet te werden. 10. Item soe hebben die van Amersfoirt enen mijns genadigen heren pander bynnen Amersfoirt gevangen, omdat hie uut was, synen dienst te verwaeren ende te doen als hem bevolen was ende sijnen ampte toebehoirt; dat mijn genadige heere begeert gericht ende den pander sijnen scade, dairbij geleden, betaelt te werden, ende sulx meer te verhueden. 11. Item soe hebben die van Amersfoirt twee bueren van Emenesse, die bynnen Amersfoirt van den gericht van Emenesse gesant woirden om ene wete van den gerichte aldair te doen, dair bynnen gevangen,

1) Lees: ‘gegaen’?

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 121 in groten hynder ende afterdeel mijns genadichs heren heerlicheit; dairaff mijn genadige heere richtinge begeert, ende voirtaen verhuet te werden. 12. Item soe hebben die van Amersfoirt Willem van Weerdensteyn gehouden bynnen der stat van Amersfoirt, die mijns genadige heren ondersaten dreyget te moirtbarnen, ende anders voele quader ondaden in mijns genadigen heren lande gedaen ende gehantiert heeft, boven overdrachten, te Herderwijck opten dachvaert bij mijns genadigen heren raden ende raetsvrienden der steden van Utrecht, Amersfoirt, Deventer, Campen ende Swolle dair uutsproken ende overdragen; dat mijn genadige heere begeert gericht te hebben ende voirtaen verhoet te werden. 13. Item die van Amersfoirt houden bynnen der stat van Amersfoirt Jacob Sebeke, dien mijn genadige heere hadde bynnen der stat van Renen doen sekeren bij den scout aldair, die uuter sekerheit gegaen ende ontlopen is ende hem dagelijx bynnen Amersfoirt behelpet ende ontholdet; dat mijn genadige heere begeert gericht te hebben ende sulx voirtaen verhoet te werden. 14. Item die stat van Amersfoirt hebben enen pachter mijns genadichs heren vicaris, meister Johan Militis proests tot Arnhem, buyten hoere vrijheit wonende, geboden, dat hie hem sijne pachten ende renthen niet betalen en soude, dair sie geen gebot en hebben; dat mijn genadige heere begeert gericht te hebben ende voirtaen verhoet te werden. 15. Item nae voele dachvaerden, bij der ecclesie ende drie steden van Overyssel geholden op die voirseyde gebreken ende excessen, om die te verclaren voir ruste ende vrede slants, sonder meer gebreken te sullen vallen oft geschien, dat niet genoech wesende hebben die van Amersfoirt dairnae op den busch tot

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 122

Amerongen twee of drie questiers1), borgers der stat van Utrecht, op mijns genadichs heren straten mit gewelt geslagen, gewont ende gevangen, ende gevangen bynnen die stat van Amersfoirt gebracht, ende alsoe mijns genadichs heren straten geschynt, dairaen sie mijnen genadigen here groetlike gebroecken ende misdaen hebben. 16. Item noch heeft die stat van Amersfoirt tot voele plaetzen in mijns genadichs heren landen die pachters van der ecclesie ridderscap ende borgere der stat van Utrecht mit gewelt ende gewapender hant ende mit macht gesekert ende gedwongen, dat sie bynnen die stat van Amersfoirt mosten comen ende hem aldair den pacht, toebehoerende der ecclesie, sommige van der ridderscap ende den borgeren der stat van Utrecht ende meer anderen, loven ende verborgen mosten te betalen aen hoeren handen. 17. Item oick heeft die stat van Amersfoirt den ondersaten myns genedichs heren voirseyt tot Rienen, Amerongen ende tot meer plaetzen myt gewelt ende onrechte beroeft van hoeren gueden, ende hem dat myt gewelt genomen ende bynnen die stadt van Amersfoert gebracht, tot groeten verderfliken schade myns genedichs heren ondersaten. 18. Item die stat van Amersfoert hebben ende holden buyten der stat vrijheit van Amersfoert woenen grasborgere, die sie verantwoirden voir hoere borgere, ende die genieten willen alle privilegie ende vrijheiden der stat van Amersfoert, in groet hijnder ende afterdeell myns genedichs heren in sijnre hoeger heerlicheit. 19. Item die van Amersfoert hebben myns gene-

1) Questiers, d.z. personen, die met relieken van geestelijke gestichten rondreizen om geld voor die gestichten in te zamelen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 123 dichs heren gezwaeren bade Gerit, den myn genedige heere myt sekeren mandamenten van geestliken saken, mede den Doempraest aengaende, tot Amersfoert gesant hadde, doet willen slaen ende zeere beanxt, contrarie myns genedichs heren heerlicheit. 20. Item als deell1) borgere van Amersfoert tUtrecht gevangen weren, die begeerde myn genedige heere openbaer in den generaell capittell terechte te willen setten ende stellen, diewelcke op hoeren eedt ende borchtucht dach gegeven is, die bij den van Amersfoert aldaer geholden sijn, alsoe dat sie hoeren dach nyet geholden hebben ende menedich gewoirden sijn.

Op dese voirseyde punten begeert myn genedige heere aen die drie stede van Overyssell, soe hie die gebreken aen hem gebleven is: 1. Dat sie seggen ende die van Amersfoert onderwijsen, dat sie terstont alle geroeft, geschatt ende genomen guet, bij hem geroeft, geschatt ende genomen, wedergeven enen iegelijken, dient genomen oft affgeschatt is. 2. Item dat alle rechtvorderinge, bij den van Amersfoert geschiet in manieren ende onder bedecksell van den rechten op die van Utrecht oft andere mijns genedichs heren ondersaeten gestlick ende weerlick, die tot Amersfoert oft daeromthrent nyet veylich comen mochten oft en dorsten, aff ende van gheenre weerden wesen sullen. 3. Item dat die van Amersfoert hoer aendeell van den mergengelden van achtendetwijntich dusent Rijnsche gulden, (als) in der laetster zwoene voir ruste ende vrede slands gededingt ende voele heren geloeft is, ende mede van den braspenninck, op Apcoude

1) Lees: ‘veell’?

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 124

Duerstede ende Wijck te betaelen, betaelen sullen nae die groete ende beloepe van hoeren landen, als dat uutgesat ende gescreven is bij den drien Staten van den lande. 4. Item begeert myn genedige heere, dat die van Amersfoert hem van den voirseyden excessen ende broeken doen eerlijke beteringe, te weten dat sie op enen sekeren dach, den myn heere hem sall beteyken, achte dage te voeren sullen comen, out raet ende nyewe myt alle denghenen, die myns genedigen heren ondersaten gevangen, geschat ende thoer genomen hebben, wesende bynnen der stat van Amersfoert, tot driehondert persoenen toe, ene halve myle buyten der stat van Amersfoert tegens mynen heere baervoets sonder hoedt oft kovell op hoer hoeft ende ongegordet, vallende aldaer mynen genedigen heere te voete op hoere knyen, ende geven hem in sijne handen die slotelen van allen poerten van der stat van Amersfoert, seggen(de): ‘Genadige heere! wij hebben uwe genade gebroeckt vertoernt ende mysdaen aen uwer hoeger heerlicheit ende anders; biddenen uwer genaden oetmoedelike, ons dat te willen vergeven; wij willen sulcx nyet meer doen, meer uwen genaden voertaen guede onderdanige ende gehoersame ondersaten wesen,’ dat myn heere hem alsdan vergeven sall. Behoudelick hem nochtant sijne profijtelike beteringe voir die excessen ende broeken, daervoir hie ander dages eysschede ende begeerde te hebben.....1), ende nu daernae voele meer hem gebroeckt ende mysdaen hebben, soe eysschet ende begeert hie noch vijfdusent Francrixe scilde; behoudelick mynen genedigen heere nochtant restitucie te hebben van der stat van Amers-

1) Hier is blijkbaar het bedrag der geëischte geldsom uitgevallen, hoewel het handschrift geene lacune vertoont.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 125 foert van den broeken koeren dieflijken guede ende anders, dat mynen genedigen heere toebehoeren mach ende sie hem bynnen der voirseyder stat ontvoert hebben tot desen dage toe. Ende die borgere van Amersfoert, die tUtrecht gevangen weren ende menedich gewoirden sijn, sullen voir die driehondert van Amersfoert voirseyt een aermborst-schote weges mynen genedigen heere temoete comen baervoets in hoeren heemde ende bloetshoefts, vallende aldaer mynen genedigen heere te voet, doende gelijck voirseyt is; alsdan sal myn genedige heere hem vergeven; behoudelick dat sie den cost, bij hem ende hoeren borgen tUtrecht gedaen, betaelen sullen. Ende als die voetvall mynen genedigen heere geschiet ende gedaen is, ende myn genedige heere voertrijdende ende compt voir die poirte der stat van Amersfoert, daer sullen alsdan die geestelicheit bynnen Amersfoert wesen voir die poerte myt die processie-cruysen ende vanen, die aldaer mynen genedigen heere desgelijx enen voetvall doen sullen; wederom myn genedige heere salt hem als voirseyt is vergeven; ende brengen soe mynen genedigen heere mytter processie in die stat van Amersfoert.

(Minuut in: Diversorium Davidis de Burgundia. fol. 79 vs. Utr. rijks-archieven.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 126

Het necrologium van het karthuizer-klooster nieuwlicht of Bloemendaal buiten Utrecht, Medegedeeld door Mr. L. van Hasselt.

Wie immer in de gelegenheid zich bevond een necrologium te doorbladeren zal ras bespeuren dat hetgeen Matthaeus in zijne Fundationes et fata, p. 419 en volgg., ons als dat der Karthuizers buiten Utrecht opdischt geen anderen naam mag dragen dan dien van een hoogst onbeduidend excerpt. Uit zijne verklaringen ‘Nec ex tabulis quicquam superest praeter Necrologium1)’ en ‘Necrologium illud hoc est’ mag men wellicht besluiten, dat hij het origineel voor zich heeft gehad, doch al ware zulks niet het geval en stond slechts een corrupt handschrift of een extract ten zijnen dienst, ook dan blijft het onverklaarbaar hoe de geleerde schrijver, die zoovele doodenboeken bestudeerde,

1) Op de onjuistheid dezer uitspraak werd reeds in de vergadering van het Hist. Genootsch. van 9 Mei 1857 door den Hoogl. B.J.L. de Geer gewezen. Zie Kronijk v.h. Hist. Genootsch., 1857, blz. 129, waar tevens eene opgave der beneficia voorkomt. Ook in de Rijksarchieven te Utrecht worden, behalve de als necrologia bekende handschriften, nog eenige documenten uit het convent afkomstig bewaard.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 127 het weinige ons door hem aangeboden voor een necrologium kon uitgeven. Hoe dit zij, gelukkig bevinden wij ons in staat alsnog iets beters te leveren en dewijl het Bestuur van het Historisch Genootschap eene meer volledige uitgave van het necrologium niet onbelangrijk achtte, noodigde het mij uit, onder verwijzing naar twee handschriften welke in de Rijks-archieven te Utrecht worden bewaard, daaraan mijne geringe krachten te willen wijden. Terwijl ik mij vlei aan den wensch van het Bestuur zooveel ik vermocht te hebben voldaan, meen ik aan het hierachter medegedeelde necrologium de korte omschrijving der bedoelde handschriften te moeten laten voorafgaan, alsmede de uiteenzetting van de wijze waarop ik daarvan gebruik maakte. Het eene handschrift, bekend als het necrologium der Karthuizers buiten Utrecht, hetwelk, vermits het deel uitmaakt van de zoogenaamde collectie Booth1), door mij handschrift B zal worden genoemd, is een goed geconserveerde foliant, geheel uit perkamenten bladen bestaande en 138 bladzijden2) bevattende, waarvan geheel onbeschreven blz. 10-12, 17 en 18, 74, 88, 96-98, 110, 114, 129-132. Tusschen blz. 36 en 37 bevindt zich een brokstuk van een blad, dat waarschijnlijk eveneens onbeschreven bleef. Blz. 36 toch eindigt met II Kal. Maji terwijl blz. 37 met Kal. Maji aanvangt, zoodat aan eene lacune niet valt te denken. Het geheel is vervat in twee schutbladen en een perkamenten band, welke het opschrift van de hand van Lapp van Waveren voert: ‘Anniversarium Carthusianorum,

1) Zie supplem. inventaris van het archief der prov. Utr., no 346. Collectie Booth, A, 13. 2) De bladzijden der twee handschriften werden door mij met potlood genummerd.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 128

Vallis Novae Lucis, sancti Salvatoris, Ultrajectensis’, terwijl aan den voet van het eerste blad, recto, evenzeer door eene latere hand werd aangeteekend: Lib. F. 85e, seqq., welke aanduiding wel in verband mag staan met den inventaris der handschriften enz. van het convent. In de inleiding, blz. 1, deelt een der kloosterlingen, die slechts als ‘frater exiguus’ wil bekend staan, mede dat zijne compilatie zal bevatten eene opgave van den tijd, waarin het huis werd gesticht en ingelijfd en de kloosterkerk gewijd, voorts zal vermelden de namen der priors, die der extranei aan wie aldaar eene sepultura is toegezegd, als mede die der priors, fratres en extranei die er hun graf alreede vonden, terwijl ook eene opsomming der beneficia propter Deum legata daaraan zal worden toegevoegd. Van een necrologium, gelijk wij het blz. 21-68 in ons handschrift aantreffen, is in die inleiding geenerlei sprake en evenmin van verschillende andere zaken aldaar behandeld, en dewijl deze ook door andere handen werden bewerkt, hebben wij te denken aan eene latere bijeenvoeging van verschillende stukken, die, hoezeer onafhankelijk van elkander ontstaan, toch meestal zoodanig verband hielden, dat zij gevoegelijk in een deel konden worden te zamen gebracht. Wel zal men bij oppervlakkige beschouwing geneigd zijn, hier en daar overeenkomst te zien tusschen de hand van den frater exiguus en die waarmede naar mijne meening de later toegevoegde gedeelten werden geschreven, doch kan eene nauwkeurige vergelijking van het schrift niet nalaten ten dien opzichte sterken twijfel te wekken. Onze frater begon zijn werk in het jaar 1440 (48 jaar na de stichting van het convent), en ook de overige gedeelten van het handschrift, te weten die waarvan de bewerking niet aan hem mag worden toege-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 129 schreven, werden, uitgenomen de voorschriften omtrent de missen, blz. 69-71 en 89-92, welke mij voorkomen eerst in het laatst der 15de of in het begin der 16de eeuw te zijn opgeteekend, naar het schrift te oordeelen, ongetwijfeld in den zelfden tijd aangevangen. De rubrieken welke daartoe aanleiding gaven, zoo als de lijsten der priors, der begravenen, het eigenlijk gezegde necrologium enz. zijn door de latere kloosterbroeders tot aan de jaren 1580/81 bijgehouden. Het tweede handschrift1), door mij naar den schenker Mr. J.A. Grothe, met de letter G aan te duiden, vormt een niet geheel onbeschadigd kwarto deeltje, groot 46 bladzijden en wel 7 bladen perkament en het overige papier. Het eerste blad ontbreekt. Het boekje bevat slechts een calendarium met uitvoerige opgave van de festa immobilia benevens eenige namen van personen voor wie zielmissen moeten worden gelezen. Uitgenomen sommige annotatien, welke twijfel laten, is het door ééne hand geschreven en wel tusschen de jaren 1450 en 1460 of kort daarna. Ofschoon dit handschrift als een necrologium bekend staat mag het dien naam, wegens de beknoptheid van den inhoud, nauwelijks dragen. Het schijnt slechts ten gerieve van één der fratres te zijn vervaardigd en zoo veel en zoo weinig daarin opgenomen als de bizondere behoefte vereischte. Het handschrift B liet ik, zij het dan ook in andere orde, waarover later, geheel afdrukken. Het eigenlijk gezegde necrologium hetwelk, zooals reeds werd opgemerkt, in B de blz. 21-86 inneemt, werd aangevuld met den inhoud van handschrift G en wel zoo dat daaruit werden overgenomen eerstens al de festa immobilia. Met het oog op de groote onzekerheid waarin wij nog verkeeren ten opzichte van de data waarop

1) Zie supplem. inventaris v.h. archief der prov. Utr., no 346*.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 130 ze hier te lande op verschillende plaatsen werden gevierd, scheen mij die toevoeging gewenscht1). Voorts nam ik al de namen en de meest belangrijke annotatien over welke in B ontbreken, doch liet de vermeldingen: Sol intrat arietem, taurum, leonem etc. weg en evenzeer, ten einde niet in noodelooze herhalingen te treden, de verkorte opgaven van de voornaamste festa in iedere maand vallende en aan den voet der bladzijden geplaatst. Wellicht is men van oordeel dat ik, door aldus beide handschriften op kleine uitzonderingen na in hun geheel weer te geven, mijne taak te breed heb opgevat. Vooral wat het eigenlijke necrologium betreft, kan men de meening zijn toegedaan dat de kennis van vele namen, als daar zijn Jan Pietersz., Pieter Jansz. enz., wanneer ze zonder nadere omschrijving worden aangetroffen, van weinig nut is, zoodat zulke aanwijzingen van personen zonder schade hadden kunnen worden weggelaten. Toch meende ik daartoe niet te mogen overgaan. Voor den uitgever van handschriften is het een der eerste vereischten den tekst zoodanig weer te geven dat het origineel voortaan niet dan in zeer bizondere gevallen zal behoeven te worden geraadpleegd, waartoe volledigheid onontbeerlijk is. Wat weggelaten werd moge den uitgever bekend zijn, den lezer blijft het een geheim, tenzij hij zich de moeite getrooste het origineel ter hand te nemen en juist datgene te verrichten wat de eerste

1) Het calendarium van het bedoelde handschrift wijkt in menig opzicht af van dat van Weidenbach. Met het calendarium Trajectense is het door mij niet vergeleken. Dat het echter ook daarmede niet geheel overeenstemt blijkt uit de aanmerking op III. Id. Julii, waar wij lezen: ‘Celebratur festum sancte Margarete communiter secundum Kalendarium Trajectense’, terwijl dezelfde heilige later XIII Kal. Augusti voorkomt en derhalve door de Karthuizers op dien dag schijnt ts zijn vereerd.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 131 zich voornam hem te besparen. Daar komt bij dat de Jan Pieterszoons enz., die aanvankelijk als onbekenden voor ons optreden, dikwerf, in verband met gegevens van elders, zeer wel te recht kunnen worden gebracht. Ten einde duidelijk te doen uitkomen welk gedeelte aan het eene, welk aan het andere handschrift is ontleend, werd, met afwijking van § 9 der Bepalingen over de uitgave van handschriften, door het Bestuur van het Hist. Genootschap vastgesteld, de tekst van het handschrift G cursief ingelascht. Bedoelde afwijking geldt echter slechts het eigenlijk gezegde necrologium. Ten opzichte van het overige gedeelte van het hierachter afgedrukte is de regel van § 9 gehandhaafd. Van de orde in handschrift B betracht meende ik te moeten afwijken. Gelijksoortige zaken zijn daarin zoodanig gescheiden dat de lezer daarvan niet dan met groot ongerief kan kennis nemen. De inleiding en de geschiedenis der kloosterstichting liet ik op hare plaats. Onmiddelijk daarna meende ik het verhaal van de stichting der orde en het Argumentum quod ordo Carthusiensis est a sede apostolica confirmatus, welke in het handschrift de blz. 77-86 innemen, te moeten laten volgen. Daarachter plaatste ik de lijst der priors, de opsomming der beneficia enz. De mutatien welke in dier voege plaats hadden, zullen in een appendix nader worden aangeduid. Vermits toch deze inleiding moest worden gedrukt alvorens met het zetten van het overige een aanvang kon worden gemaakt, kon de paginatuur à priori niet worden aangegeven. Een aantal verkortingen, door mij in het eigenlijke necrologium aangebracht, zullen ter plaatse in eene noot worden opgehelderd.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 132

In nomine Domini amen. Ad perpetuam memoriam habendam de tempore fundacionis et dotacionis atque confirmacionis sive incorporacionis domus Nove lucis sancti Salvatoris prope Trajectum, ordinis Carthusiensis, consecracionisque ecclesie ejusdem; de venerandis quondam patribus qui eidem domui ab inicio ut priores successive prefuerunt; de vivis extraneis utriusque status et sexus hominibus, quibus ad eorum magnam instanciam graciose in dicta domo concessa est sepultura per priorem et conventum ipsius pro tempore existentes; de beneficiis quibusdam, per honestas personas prefate domui propter Deum legatis et ad earum desiderium et memoriam certis temporibus, statutis per licenciam presidentis, conventui dicte domus, ut luculencius inferius continetur, graciose ministrandis; necnon de nominibus priorum et fratrum ejusdem domus ac locis ubi ecclesiastice traditi sunt sepulture extraneisque, status et sexus predictorum, quorum corpora in supradicta domo existunt tumulata et de nominibus, tumulis sive sepulchris eorundem; ego, frater quidam exiguus, professus monachus domus Nove lucis prenarrate, ordinis Carthusiensis prelibati, prout melius potui, diligenti desuper facta a senioribus nostris inquisicione, presertim de nominibus et locis defunctorum, non tamen quod omnia nomina discere valebam, aliqua enim recesserunt a memoria ipsorum, licet pauca, vel dubitaverunt in aliquibus locis sive sepulchris qui ibidem erant sepulti, propter longi temporis distanciam sive eorum a dicta domo corporalem absenciam, nomina et loca ipsorum defunctorum debite discernere

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 133 aut specificare non valendo, sicut de singulis pretactis per ordinem postea patebit, anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo, in mense Novembris, presens scriptum, caritate compellente consensuque venerabilis patris nostri domni Thome, prioris prefate domus moderni, ad hoc interveniente, desuper compilavi ad finem ut nos fratres, impresenciarum in hac domo degentes et posteri nostri aliique extranei forte in eo legentes, contenta ipsius sciant necnon recordentur salubriter bone memorie nobilium dominorum fundatorum nostrorum, benefactorum, patrum et fratrum sepedicte domus aliorumque pretactorum qui jam de hac vita decesserunt et imposterum, Deo volente, decedent, jam in presenti scripto sive opusculo intitulati sive intitulandi, mediantibus devotis oracionibus aliisque piis operibus et suffragiis debitis ad Deum omnipotentem pro eis humiliter et sepissime fundendis et agendis, quatenus ipsos per suam ineffabilem misericordiam atque hujusmodi oraciones, opera et suffragia cicius a penis purgatorii, si qui ibidem fuerint, misericorditer liberare et secum in sua immensa gloria dignetur eternaliter collocare. Amen.

Sequitur primo de fundacione et dotacione domus nostre Nove lucis sepedicte necnon consecracione capituli domus et ecclesie, brevis forma sumpta ex prohemio libri de elemosinis sive beneficiis, domui nostre graciose impensis, specialiter conscripti.

Nobilis quondam et prepotens baro domnus Zwederus, dum vixit domnus dominorum de Gaesbeeck, de Putte et de Strijen, divine inspiracionis illustratus radio, de claustro nostri Carthusiensis ordinis erigendo antea propositum habuit, quod salubriter opere complere volens accersivit ad se bone memorie venerabi-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 134 lem patrem domnum Tydemannum Graeuwert, oriundum de Trajecto, tunc priorem domus Vallis gracie juxta Brugis dicti nostri ordinis, singulariter sibi notum et plurimum familiarem, cum quo et ipse de construenda domo nostri ordinis prius habuerat quandoque sermonem. Cum autem dictus pater ad eum venisset, ipse, scilicet prefatus baro, cum consilio ejusdem patris de prenarrate domus edificiis faciendis necnon de redditibus assignandis, tam per litteras proprias et sigilla quam per publica instrumenta, quas et que dictus pater aput se retinuit, seipsum strictissime obligavit, anno videlicet Domini millesimo tricentesimo nonagesimo primo, vicesima secunda die mensis Augusti, prout ex cartis que aput nos in suis servantur locis potest colligi et plenius inveniri. Denique, hiis ita prehabitis, sepedictus baro mittens scripsit unacum predicto domno Tydemanno priore cum plena informacione de singulis ad priorem Carthusie, supplicans eidem humiliter et instanter quatenus futuram novellam plantacionem per eum fiendam ex parte ordinis dignaretur admittere et dictum patrem domnum Tidemannum eidem in rectorem protinus ordinare. Qui reverendus pater, prior scilicet Carthusie, per omnia precibus nobilis baronis annuit atque, dictum domnum Tydemannum a prioratu domus Brugensis absolvens, eidem dictam novellam plantationem regendam commisit, mandans sibi expresse, ex causa quam hic exprimi non oportet, quatenus dicta nova domus uno ex duobus sequentibus titulis insigniri deberet, hoc est ut domus Are celi vel domus Nove lucis deberet deinceps appellari. Quod cum predicto domino relatum fuisset quatenus ipse domui quam erigere vellet titulum ex duobus predictis sibi magis placentem eligeret, idem devotus baro, quasi non immemor quam pie Salvator mundi, speculum scilicet lucis eterne,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 135 illum nuper quasi noviter illustrasset lumine vultis sui utpote in blandimento sue ymaginis, statim, cum graciarum actione, letus et alacer elegit titulum Nove lucis. Que illustracio communiter dicitur sic esse facta quod postquam Salvator noster Dei filius, amictus lumine sicut vestimento, splendor paterne glorie et candor lucis eterne, in cor prefati baronis de claustro, ut premittitur, erigendo sanctum occulte propositum immisisset sed, rebus ut assolet per prospera et adversa varie hinc inde sibi succedentibus, dictus baro a sancti propositi fervore intepuisset et, quod pie creditur sibi divinitus inspiratum opere adimplere neglexisset, tandem, tempore procedente, pretactus domnus quadam vice devocionis causa sancti Salvatoris visitavit Veronicam, que in quodam Francie opido, nomine Monsteriolo, fertur esse. Dicitur namque communiter, quando sancta matrona, scilicet Veronica, peciit a Domino Salvatore sui vultus sibi dari formam vel ymaginem, quod tunc dicta matrona eidem Salvatori pannum prebuit triplicatum, quem, postquam idem Salvator sue sanctissime faciei aptasset, dicte matrone reddidit sicque ipsa tres ymagines, que ob hoc Veronice dicuntur, recepit. Harum trium Veronicarum vel ymaginum una dicitur adhuc in loco esse predicto. Hanc preterea Veronicam seu ymaginem cum prefatus baro, ut dictum est, gracia devocionis visitans, suam coram illa oracionem fecisset sicut venerabilius suo more potuit, videbatur eidem, prout ipse postmodum duobus primis prioribus hujus domus successive retulit, quod dicta ymago se ab illo velut indignans avertit. Super quo idem baro non sine metu admirans atque rem volens cercius experiri, locum in quo stetit iterum iterumque mutando, dictam ymaginem ex alia atque alia sui parte cum veneracione timida est diligenter intuitus sed semper, ut dixit, sibi notabiliter videba-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 136 tur quod eadem ymago se ab illo undique et ubique averteret sicut prius. Quo viso prefatus dominus, tristis reversus ad propria, in seipso diebus ac noctibus cogitavit anxie si forte propter aliquam precipuam sui culpam hoc ei sic potuerit accidisse. Ipso itaque, cordetenus revoluente diversa peccata, quibus dictante consciencia formidavit verisimiliter sui Dei ac Salvatoris se specialiter meruisse offensam, tandem occurrit ejus animo quomodo sanctum propositum, dudum conceptum de nostri Carthusiensis ordinis erigendo monasterio, non solum adhuc opere non implesset sed quasi a mente insuper removisset omnino. Tunc ille, compunctus super hoc, firmiter in seipso statuit velle suum propositum quo cicius posset, adjuvante se Domino Salvatore, perducere ad effectum. Que facto, dictus baro in suo proposito firmus, non longo post tempore predictam ymaginem decrevit iterum visitare, ad quam cum venisset et suo ritu eam crebrius hinc inde cum humili supplicacione aspiceret, videbatur sibi notabiliter, sicut dixit, quod dicta ymago non solum icut prius se ab illo non averteret sed, dulciter se ad eum vertens, quasi vivens homo serenum insuper et hylarissimum eidem apparatum preberet. Quod ipse considerans gracias nimirum Salvatori exhibuit et non tristis et merens velut ante sed letus et gaudens ad propria remeavit. Post hec idem dominus nolens amplius differre quod proposuit illud ad debitum finem perducere curavit. Deinde prenominatus dominus Tydemannus, novus rector, profectus est versus Trajectum unacum duobus patribus sibi a priore Carthusie assignatis, priore scilicet Gandavi atque vicario monialium sancte Anne juxta Brugis, ad providendum videlicet de loco habili atque fundo pro domo predicta ibidem, secundum modum et formam nostri ordinis, construenda. Licet enim fundator libencius eam alibi quam aput

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 137 civitatem habuisset predictam, rectori tamen, quia inde, ut dictum est oriundus fuerat, magis ibidem fieri eam placuit, cui tandem fundator ob singularis ad-invicem familiaritatis et dileccionis graciam in hoc cessit. Cum autem dictus rector Trajectum veniens pro diversis ibi circumquaque institisset fundis, sibi propter situm et alias juxta sensum suum conveniencias magis placentibus quam iste in quo degimus, propter diversa tamen obstacula hinc inde occurrencia nullum prorsus alium obtinere potuit absque notabilibus atque magnis dispendiis et jacturis. Unde accidit quod idem rector contra suam voluntatem et propositum, quadam, ut ita dicam, necessitate compulsus, emeret fundum istum, anno videlicet Domini millesimo tricentesimo nonagesimo secundo, die vicesima mensis Februarii. Sed quia idem fundus, nomen a re sortitus, ab innumeris fere annis antequam ibi claustrum fieret Vallis florum vulgariter est vocatus, eo quod semper sicut adhuc annis singulis, verno presertim tempore, diversis floribus habundaret, verisimiliter estimandum est divina pocius quam humana disposicione dictam domum ibidem locatam fuisse, quatenus non sine misterio nomen domus edificande, scilicet Nove lucis, cum vocabulo sui fundi, videlicet Vallis florum, sic a longe conveniret in unum. De quoquidem fundo et hoc notabiliter est sciendum quod, veterum attestacione vicinorum, diu ante inchoationem dicti nostri monasterii, luminaria choruscancia nocturno tempore in eodem solebant loco frequenter videri. Novimus eciam quosdam qui dixerunt se, postquam dictum locum ceperamus incolere, lumina juxta dictum nostrum claustrum discurrencia de nocte aliquociens conspexisse. Ubi ergo domus Nove lucis melius potuit locari, ubi fundari magis congrue quam in Valle florum luminaribus, sicut aiunt, choruscante? Rursus dicente patrono nostro, Domino Salvatore, in

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 138 evangelio ‘Ego sum lux mundi’ et iterum per Salomonem in Canticis canticorum ‘Ego flos campi et lilium convallium’, quod nomen potuit habere apcius ejus monasterium quam domus Nove lucis in Valle florum? Ceterum, cum altissimi patroni nostri, Domini Salvatoris, opera sint inscrutabilia et judicia ejus abyssus multa, quippe qui omnia fecit semper atque facit in pondere, in numero et mensura, qui et lucem fecit et creavit tenebras et absque cujus nutu non cadit folium arboris super terram nec consequenter egreditur flos ex terra, quis ergo cognovit sensum Domini si forte, ex causa sibi soli cognita, in predicto loco, tamquam ab eo specialiter electo, et luminaria de nocte et flores fecerit apparere de die ac, si quodam presagio per hoc innueret, tales ibi habitatores fore venturos qui, carnalis conversacionis profugata caligine, et claritate vite luminarium more splendescerent et odore bone fame ad instar florum undique redolerent. In quorum insuper cujusque consciencia, tamquam in lucida mansione, ipse nimirum pausaret virtutum Dominus atque velut in loco florido idem ipse sponsus celestis foret suaviter quieturus. Sed et hoc, quod pene oblitus fui, specialiter est notandum quod districtus hic circumquaque, in quo ista nostra domus est fundaliter situata, vocatur Enghe in nostro vulgari Theutonico, quod Latine arctum aut strictum dicitur vel angustum, quod utique valde videtur cum supradictis racionibus convenire ac si Salvator mundi, patronus noster, nichil faciens sine causa, domum suam, scilicet Nove lucis et Vallis florum, in den Enghe, hoc est in stricto, arcto vel angusto, certis videatur ex causis previdisse locandam, quasi significans per hoc ipsum, quod hujus sue domus habitatores, presentes pariter et futuri, juxta sui status propositum atque secundum titulos ejusdem domus superius declaratos, in nullo se possent salu-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 139 brius exercere quam si per arctam sui custodiam, latis hujus mundi spretis itineribus, strictam tenendo viam poenitencie, angustam celestis regni portam studeant introire. Postquam autem dictus fundus emtus fuit prefatus fundator eidem loco certos annuales redditus assignavit anno Domini millesimo tricentesimo nonagesimo secundo, terciadecima die mensis Maji, ut patet ex litteris quas super hoc suo loco tenemus. Dictis autem redditibus assignatis, edificium hujus nostre domus fuit inceptum, cujus quidem edificii primus lapis fuit positus anno predicto, vicesima octava die mensis ejusdem. Postea vero, scilicet anno Domini millesimo tricentesimo nonagesimo quarto, ipso die beatorum Jacobi apostoli et Christofori martyris, fuit consecrata simul et basilicata domus nostra capitularis unacum parvo claustro et dimidia parte cymiterii magni claustri. Deinde fuit domus ista incorporata ordini et dictus rector fuit eidem domui prefectus in priorem anno Domini millesimo tricentesimo nonagesimo quinto, sedente nostro capitulo generali. Sed et primus lapis nostre majoris ecclesie fuit positus per manum dicti prioris anno Domini millesimo tricentesimo nonagesimo sexto, sexta die mensis Julii, presentibus diversis dominis et prelatis aliisque venerabilibus personis, tam ecclesiasticis quam secularibus, valde multis. Quequidem ecclesia postea fuit consecrata anno Domini millesimo quadringentesimo septimo, in crastino sancti Felicis in pincis et sancti martyris Ponciani, sed in die ipsorum de licencia episcopi dedicacio celebratur. Et in eadem sollempnitate fuit totus ambitus fundamentalis dedicatus ecclesie prefate ab eodem suffraganeo, quod ut in pluribus fieri non solet sed secundum sacros canones fieri deberet. Ex eo autem tempore quo domus nostra predicta

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 140 primum fuit incepta paulativum habuit, favente Domino Salvatore, successum non tantum in bonis ut apparet edificiis sed eciam in reddituum incrementis, quosquidem redditus, a diversis nobis christifidelibus delegatos, partim levamus in presenti, partim vero post mortem delegancium vel nos vel posteri nostri levabimus in futurum. Ita quod verisimiliter estimamus et credimus de gracia Salvatoris, tam nos quam nostros successores et posteros, bonam competenciam habituros, si tamen, secundum nostrorum monita statutorum, humilitatis, paupertatis et sobrietatis in victu et vestitu et ceteris, ad nostrum usum pertinentibus, antiqui Carthusiensis propositi studium perseveret ac postremo Dei amor et mundi contemptus, propter quem ferri et fieri debent omnia, profectum in nobis et posteris nostris de die in diem accipiat, ut speramus. Item anno Domini millesimo quadringentesimo....1) obiit peregre in via Romana suprascriptus domnus baro, domnus Zwederus, fundator dicte domus nostre, in Tuschie civitate, nomine Rethis, sepultus ibidem aput Fratres minores, in quaquidem civitate beata virgo Barbara fertur esse sepulta. Dies vero obitus ejus fuit decima Kalendas Maji, in profesto beati Georgii martyris. Cujus ossa postea translata et usque ad nos deducta sunt et in choro nostro in superiori gradu tumulata2). Deinde anno Domini millesimo

1) Dc lacune beslaat eene ruimte welke ternauwernood een woord van vier letters kan bevatten. Wellicht vulde de schrijver het jaartal eerst later in en bleek toen dat de aanvankelijk opengelaten ruimte daardoor niet geheel werd ingenomen. 2) Reeds uit het door Dodt, Archief, II, blz. 77, afgedrukt testamen van Johan van Renesse bleek dat de beenderen van dezen Zweder mitsgaders die van eenige andere leden van zijn geslacht, in lateren tijd naar de st. Antonis-kapel der st. Jans-kerk te- Utrecht werden overgebracht. Toen onlangs de Archivaris der Rijks-archieven te Utrecht aan den grafkelder der Renessen, welke zich in de bedoelde kapel bevindt, een bezoek bracht, vond hij rechts van den ingang het opschrift: Reliquie dn̄orn̄ ac dn̄arn̄ de Gaesbeec, Abcoude, Putten, Strijē que per Jo. a Renesse hui? aedis cacūm ab ijs linea materna descons diruto cornobie Chartustanor n̄ tp̄is niviria huc translate sunt Ao 1597, waarvan het corrupte gedeelte, naar ik meen, aldus moet worden gelezen: hujus aedis canonicum, ab iis linea materna descendens, diruto coenobio Carthusianorum, non temporis injuria, etc.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 141 quadringentesimo septimo obiit nobilis baro dominus Wilhelmus, dominus de Apcoude et de Duersteden, vicesima tercia scilicet die mensis Maji, qui fuit frater domini Zwederi fundatoris nostri predicti, sepultus in monasterio Sanctimonialium in Wijck prope Duersteden, prout predicta habentur in antiquo libro memoriarum defunctorum prescripte domus nostre. Qui dominus Wilhelmus propter diversa sua beneficia, tam in redditibus perpetuis, multis novis edificiis hic constructis, quam in pecuniis et aliis rebus eidem domui nostre habundanter propter Deum, sicut manifestum est, donata et legata, merito est dicendus ipsius domus nostre secundus fundator. Oremus igitur nos et eciam posteri nostri in hac devote domo et fideliter pro eis necnon ipsorum parentibus, conthoralibus, liberis, benefactoribus et amicis ut misericordiam a Deo et gloriam consequi valeant sempiternam. Amen.

Hic sequuntur ea que habentur in refectorio nostro de origine ordinis nostri etc.

Anno Dominice incarnacionis millesimo octogesimo secundo, dum sollempne studium floreret Parisius, precipue in philosophia, theologia et jure canonico, sicut generaliter consuevit, tale ibidem prodigium dicitur accidisse. Quidam enim doctor egregius et precipuus, tam vita ut videbatur quam fama, doctrina insuper

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 142 et sciencia, necnon moribus inter omnes doctores Parisienses excellenter ornatus et mirabiliter graciosus, gravi et ultima infirmitate preventus, non diu decumbens, diem clausit extremum. Cumque tota illa die qua defunctus est, more Parisiensi in aula funere in feretro decumbente, fuissent continua decantata officia defunctorum, in crastino mane congregata ibidem universitate Parisiensi, tam scolarium quam doctorum, ut tam honorabili viro sollempnem et venerabilem preberent funeralis officii sepulturam, cum reverendi viri feretrum, in quo funus jacebat, elevare vellent ad ecclesiam deferendum, subito cunctis stupentibus qui mortuus videbatur et erat elevato capite residit in feretro ac omnibus audientibus alta et terribili voce clamavit: ‘Justo Dei judicio accusatus sum!’, et hoc dicto caput deposuit et decubuit mortuus sicut prius. Qua voce cuncti attoniti et territi deliberaverunt ipsum illo die nullo modo fore sepeliendum sed usque in crastinum reservandum. Mane ergo sequenti cum multitudo magna convenisset dictumque funus sicut prius vellent ad ecclesiam deportare, defunctus, sicut prius elevato capite, dolorosa et terribili voce intonuit: ‘Justo Dei judicio judicatus sum!’ Quam vocem multitudo, que ibi aderat, audiens et intelligens stupuit plus quam prius et alterutrum conquirentes quid sibi vellent innuere tam insoliti et inexperti defuncti clamores adhuc determinaverunt ipsum usque ad aliud crastinum nullatenus tumulandum. Tercio vero die cum propter ista prodigia fere tota civitas convenisset et funus cunctis preparatis vellent ad tumulum deportare, defunctus sicut prius jam tercio altissimo et mestissimo clamore personuit: ‘Justo Dei judicio condempnatus sum!’ Qua horribili sentencia audita quasi omnes immenso fuerunt timore ac tremore percussi, certi facti de dampnacione tanti viri, qui inter alios et super alios

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 143 videbatur honestate vite, claritate fame, dignitatis excellencia et multiplici sciencia et sapiencia prefulgere. Ea tempestate erat ibi magister Bruno, doctor famosus, nacione Theutonicus, de civitate Colonia, non obscuris parentibus natus, ecclesie Remensis canonicus et ibidem scolarum magister, qui, supradictis vocibus salubriter territus atque compunctus, allocutus est quosdam socios suos ibi presentes infrascriptis vel similibus verbis, dicens: ‘Eya karissimi quid faciemus? Omnes simul peribimus, non salvabitur nisi qui fugerit. Si in viridi hec fiunt, in arido quid fiet? Si homo tante dignitatis, tante litterature, tante sciencie, qui videbatur tam honeste vite, qui erat tam celebris fame, sic indubitanter est dampnatus, quid nos miserrimi homunculi faciemus si lugubri voce unius homuntionis tam horribili ac stupendo timore ac tremore concussi et stupefacti sumus? Quid faciemus cum rugitus leonis, cum extremi judicii tuba in aures nostras percrebuerit, cum omnes audiemus: “Surgite mortui, venite ad judicium!”? Quo tunc fugiemus, quomodo in tam horribili judicio, ubi columpne celi contremiscent et angeli terrebuntur et territi purgabuntur, apparere poterimus? Ubi tunc latebimus? Impossibile erit latere, intolerabile apparere. Fugiamus igitur a facie gladii, preoccupemus faciem Domini in confessione. Venite! adoremus et procidamus ante Deum, ploremus coram Domino, qui fecit nos! Postquam igitur vocem ejus audivimus non obduremus corda nostra sed exeamus de medio Babilonis, egrediamur Pentapoli, igne et sulphure jam succensa1), et, exemplo beati Pauli heremite ac beati Anthonii, Arsenii et Euagrii et aliorum sanctorum, cum beato Johanne Baptista, antra deserti queramus, in montibus nos salvos faciamus ut eterni judicis iram

1) Het handschr. heeft succensam.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 144 et sentenciam dampnacionis eterne ac diluvii peccatorum in archa Noe, in navicula Petri, in qua Christus ventum et tempestatem cessare fecit, id est in navi poenitencie, evadere valeamus et pervenire possimus ad portum et tranquillitatem salutis eterne!’. Hiis atque similibus verbis et sentenciis seipsum et quosdam socios suos alloquens et exhortans deliberaverunt ipse et sex alii probi viri secum abrenunciare mundo et omnibus pompis ejus ad perfectam poenitenciam peragendam, heremi deserta competencia querere et ibidem, relictis omnibus diviciis, deliciis et honoribus hujus mundi, accipere crucem suam et nudum Christum nudi per arctam viam sequi, que ducit ad vitam, et latam ac spaciosam deserere que amatores et sectatores mundi perducit ad supplicia dampnatorum. Et quia jam audiverant famam sanctitatis sancti Hugonis, episcopi Gratianopolitani, qui prius aliquo tempore ejusdem magistri Brunonis in scolis socius creditur extitisse, Sancto spiritu inspirante, ad sanctum memoratum episcopum simul accedere decreverunt et ejusdem auxilium et consilium requirere, ut in ejus dyocesi, quam audiverant multis desertis montibus habundare, mererentur locum congruum obtinere, in quo suum sanctum et salubre propositum possent effective mancipare. Septem ergo viri memorati, magister scilicet Bruno cum sex sociis, ad prefatum sanctum episcopum predictam ob causam, duce Sancto spiritu, pervenerunt, quos idem episcopus non solum gratanter sed et reverenter acceptans benigne tractavit et voti compotes ibidem effecit. Ipso namque consulente, comitante, pariter et inuante, Carthusie solitudinem intrantes, cellulas in eadem construere inceperunt anno Domini millesimo LXXXIIII, episcopatus vero dicti sancti Hugonis quarto. Viderat autem prefatus sanctus episcopus circa idem

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 145 tempus per sompnium in eadem solitudine Deum sue dignacione habitaculum construentem, stellas eciam septem itineris sibi ducatum prestantes. Erant enim, ut prefertur, et hii septem. Qua propter non istorum tantum sed et eorum qui successerunt eis consilia libenter amplexus est et usque ad mortem Carthusie habitatores tam consiliis quam auxiliis semper fovit. Licet vero et prius divini amoris totus arderet incendiis, non aliter tamen ad discipline celestis exercicia eorum exemplis ac familiaritate inferbuit quam si flammanti quis faci alias plures cirumponat ardentes. Et ideo libenter cum eisdem semper mansisset, in tantumque heremum Carthusie devotus incolebat et sedulus ut eum magister Bruno nonnunquam exire compelleret, ita dicens: ‘Ite ad oves vestras et eis exsolvite quod debetis!’ Feliciter ergo fuit fundata et inchoata domus et religio Carthusiensis tempore summi pontificis Gregorii septimi, cui successit in papatu Victor papa qui valde modico tempore, id est tantum anno uno et circiter mensibus quatuor, supervixit. Quo mortuo Urbanus secundus creatus est cujus magister Bruno prius preceptor fuerat et magister. Hic cito post creationem suam, recordatus sapiencie ac sanctitatis necnon discrecionis eximie magistri sui Brunonis, statim cogitavit eum secum habere ut eum dirigeret et juvaret ad apostolatus sollicitudinem perferendam. Postquam ergo magister Bruno prefatus heremum Carthusie sex annis laudabiliter jam rexisset, summus pontifex predictus eum in archiepiscopum Remensis ecclesie, ad quam, annuente papa eodem, electus fuerat, voluit confirmare. Sed idem venerabilis magister Bruno, nullo modo consenciens, ipso archiepiscopatu spreto atque contempto, usque ad finem vite sue, in solitarie vite proposito firmus, humilitate constans, caritate fragrans, devoci-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 146 one fervens, Deo semper adhesit et sic itinerarii sui cursum feliciter consummavit. Quem gloriosum patrem adeptum esse bravium et coronam felicitatis eterne divina clemencia per multa miraculosa indicia declaravit.

Argumentum quod ordo Carthusiensis est a sede apostolica confirmatus.

Quoniam diversi diversimode de ordine nostro Carthusiensi loquuntur secundum quod plus vel minus ordini afficiuntur eidem, inter quos aliqui opinari videntur quod idem ordo sancte matri ecclesie minus sit acceptus vel gratus nec a sede apostolica, sicut cetera religionum genera, confirmatus nec a summis pontificibus, qui hucusque fuerunt, receptus vel eciam approbatus sed hactenus sic permissus, nullam racionem aliam pretendentes nisi non esum carnium nimiumque, ut ajunt, ordinis ejusdem rigorem, ea propter hujus opinionis sequaces audire dignentur sui gracia argumentum quod in speculo lucide racionis proponitur oculis sane mentis. Quod scilicet dictus ordo ab anno Domini millesimo LXXXIIII sub tot summis pontificibus, sibi invicem succedentibus, usque in presens tempus absque confirmacionis, approbacionis ac notificacionis titulo non potuisset utique perdurasse, si tot tamquam varie tempestates interim eidem frequenter ordini renitentes accusacionesque quam plures ab adversariis coram summis pontificibus super materia predicta sepe habite non essent ventilate racionabiliter et cedate, sed pocius jam diu fuisset deletus idem ordo penitus et destructus, qui magis e contrario, sicut impresenciarum cernitur, in omni regione propicio Deo domibus ac personis multiplicatis profecit et crevit in timore Domini necnon de die in diem magis ac magis proficit atque crescit. Stat quoque adhuc per graciam Jhesu Christi

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 147 sicut et semper stetit a primeva sui origine in sacrosancte matris ecclesie racione, gracia et favore, ita quod non tantum ab uno vel duobus aut tribus sed a plurimis sanctissimis summis pontificibus non solum fuit et est approbatus et confirmatus sed eciam excellenter et magnifice commendatus, amplis quoque ac graciosis privilegiis exemptus et preditus, multis quoque graciis ac beneficiis premunitus. De quo quidem ordine summus pontifex Alexander tercius priori et fratribus Carthusie ita scribit: ‘Cum sitis religioni et honestati, favente Deo, dediti et operibus virtuosis intenti, preter commune debitum vos speciali perogativa tenemur diligere ac fovere vestrisque semper intendere commodis et augmentis. Inde est quod nos, religionem vestram, que per Dei graciam redolet circumquaque odore virtutum, volentes de die in diem robur et incrementum suscipere et ad anteriora semper extendi, ea, que per capitulum generale ordinis vestri provida circumspectione disposuerit vel ordinaverit, auctoritate apostolica confirmantes rata et firma decernimus imposterum permanere’. Item dominus Alexander quartus ita scribit priori Carthusie et omnibus prioribus in generali capitulo congregatis: ‘Amictus lumine sicut vestimento Dei filius, Dominus Jhesus Christus, suam sacrosanctam ecclesiam quasi tot videtur illustrasse luminibus quot in ea constituit gradus et ordines virtutum insigniis et divini cultus studio refulgentes. Inter personas siquidem alias quas in laudem sui nominis virtus altissimi ab antiquis temporibus usque nunc assumpsisse dinoscitur, illi quasi videntur precipui qui vestri sanctitatem ordinis sunt professi. Vigiles enim et solliciti ad hoc studuerunt assidue inveniri quod et sponsus celestis in eorum conscienciis haberet lectum floridum et Christiana religio de ipsorum conversacione angelica sumeret sanc-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 148 titatis exemplum. Sede apostolica de hoc multitudinem spiritualis leticie sepius consequente, ita quod ipsa, in eis tamquam in odore agri pleni cui benedixit Dominus sine intermissione delectans, eos inter alios ecclesie filios precipue dileccionis amplexibus et graciosi favoris affluencia confovebat, multis nichilominus de diversitate fidelium ad hoc vacantibus quod circa religionem tam famosam et celebrem sincerissime dileccionis effunderent largitatem.’ Item Alexander quartus omnibus prioribus Carthusiensibus in quodam libertatis privilegio ita scribit: ‘Thezauro virtutum sic preclara vestra religio suum semper astrinxit affectum quod habetur et in conspectu regis eterni placita et in oculis hominum graciosa. Ipsa siquidem ut columba mitis et humilis et electa Domini specialis pulchra per totum aspicitur omnem a se rugam enormitatis abiciens et maculam deformitatis excludens. Vigilantibus illis qui paterne sollicitudinis in ea gerunt officium quod ibi nulle possunt spine viciorum succrescere sed ipsa florum honoris et fructuum honestatis immercessibili polleat ubertate. Propter hunc etenim sancte conversacionis affectum nunquam ordo vester officio visitacionis vel correctionis indiguit aliene. Cum itaque nos, qui ex hujusmodi virtuosis actibus spiritu in Domino exultamus, claris agnoscamus indiciis dictum ordinem vestrum esse aliis recte vite speculum et salutifere conversacionis exemplum ipsum, sicut olim sic et imposterum ab ejusdem dumtaxat prioribus ac fratribus ydoneis, quos vos filii priores duxeritis deputandos, et a nullo alio visitari aut corrigi debere auctoritate presencium duximus statuendum.’ Clemens quoque tercius eisdem sic scribit: ‘Inter virtutum aromata et sanctorum fragranciam studiorum opinionis vestre balsamus suo nobis odore discernitur,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 149 que, cum se asperioribus institutis a seculari separet vanitate et preclara resplendeat gloria meritorum, nobis est amplius honoranda. Providendum quoque nobis est diligencius et cavendum ne vestram sanctam quietem alicujus improbitas valeat conturbari.’ Clemens quoque quartus ita scribit eisdem: ‘Admirabilem pulchritudinem, qua splendet et splenduit quasi quadam varietate circumdata pia mater ecclesia, retroactis temporibus adierit plurimum ordo vester a suis fundatoribus viris spiritualibus tamquam adeps a carne penitus separatus, magno pariter et exacto consilio circumcisus, qui, ab hominum segregati consorciis et ad vite subsidia necessaria satis paucis contenti, aquilarum more nidum suum in arduis posuerunt, in preruptis silicibus et inaccessis rupibus habitantes, deliciarum ortum squalentis heremi solitudinem arbitrati, ubi, leccionibus, oracionibus et contemplacioni vacantes, sollicitudine Marthe seposita, elegerunt subsedere ad pedes Domini cum Maria’, et infra: ‘Nos vero et vos et ordinem vestrum et diligimus ac semper dileximus ex affectu in quo bone memorie qui secundum carnem nos genuit pater noster et religiose vixisse noscitur et agonem suum feliciter creditur consummasse.’ Talia et hiis similia vel majora senserunt pariter et scripserunt de ordine antedicto summi pontifices Urbanus secundus et tercius, Innocencius secundus, Celestinus tercius, Lucius tercius, Honorius tercius, Gregorius nonus et decimus et eciam dominus Benedictus, de ordine assumptus Predicatorum. Horum autem sanctorum patrum ultimo positorum tam scripta quam dictamina sunt hic causa brevitatis omissa. Beatus quoque Bernardus in epistola missa ad fratres Carthusienses de domo Montis Dei, cum quibus residere aliquociens assuetus, ob quod et cellam sibi proprie deputatam apud eos habuit, inter ceteras lau-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 150 des et instructiones ejusdem ordinis ita scribit: ‘Epulari in Domino et gaudere oportet quod Christiane religionis speciosissima porcio, que celos propinquius tangere videbatur, mortua erat et revixit, perierat de mundo et inventa est. Auditu auris audiebamus nec credebamus, legebamus in libris et mirabamur de antiqua vite solitarie gloria et magna in ea gloria Dei cum subito invenimus eam in Campis silve, in Monte Dei, in Monte pingui, ubi jam de ea pinguescunt speciosa deserti et exultacione colles accinguntur. Ibi enim jam per vos se offert omnibus et in vobis se monstrat et ignota hactenus innotescit in paucis simplicibus, ipso eam vobis ingerente, qui in paucis simplicibus totum mundum sibi subjecit, ipso mundo mirante. Licet enim magna et divina plane fuerunt miracula que Dominus gessit in terris hoc tamen unum super omnia alia emicuit et cuncta cetera illustravit quod, sicut dictum est, in paucis simplicibus totum mundum et omnem sapiencie ejus altitudinem sibi subjugavit. Quod et nunc cepit operari in vobis “Ita pater, quoniam sic placitum est ante te, abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis.” “Nolite ergo timere pusillus grex”, ait Dominus, “sed omnino confidite quoniam complacuit Deo patri dare vobis regnum!” Videte enim vocacionem vestram fratres! ubi sapiens inter vos, ubi scriba, ubi conquisitor hujus seculi, nam et si sunt aliqui inter vos sapientes, per simplices tantum sapientes aggregavit, qui reges olim et philosophos hujus mundi per piscatores sibi subjecit. Sinite ergo, sinite sapientes hujus seculi, de spiritu hujus mundi tumentes, alta sapientes et terram lingentes, sapienter descendere in infernum! Vos autem dum foditur peccatori fovea, sicut cepistis, stulti facti propter Deum per stultum Dei, quod sapiencius est hominibus, Christo duce humilem apprehendite disciplinam ascendendi

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 151 in celum. Vestra igitur simplicitas jam multos provocat ad emulationem; vestra sufficiencia et altissima paupertas jam multorum confundit cupiditatem; vestrum secretum jam earum rerum, que tumultum facere videntur, pluribus incutit horrorem.’ Et infra: ‘Sed hec novitas non est novella vanitas. Res est enim antique religionis profecto fundate in Christo pietatis, antiqua hereditas ecclesie Dei a tempore prophetarum premonstrata. Jamque nove gracie sole exorto, in Johanne Baptista instaurata et innovata, ab ipso Domino familiarissime celebrata, ab ejus discipulis ipso presente concupita, quia gustata ejus suavitate optimum sibi judicavit Petrus in hoc semper esse.’ Et infra: ‘Sileant ergo qui, in tenebris de luce judicantes, vos arguunt novitatis ex habundancia male voluntatis, ipsi pocius arguendi vetustatis et vanitatis. Sed et laudatores et detractatores semper estis habituri sicut et Dominus, laudatores preterite et quod bonum in vobis amant hoc in eis amate, detractores dissimulate et pro eis orate.’ Et infra: ‘Si enim ad singula volueritis vel laudatoribus respondere vel cum detractoribus litigare tempus perdetis, cujus in proposito sancto amissio non levis jactura est.’ Et infra: ‘Grandis vobis restat via. Altissima est enim professio vestra, celos transit, par angelis est, angelice similis puritati. Non solum vovistis omnem sanctitatem sed et omnis sanctitatis perfectionem et omnis consummacionis finem.’ Hec beatus Bernardus qui et multa alia similia vel majora scribit de ordine supradicto. Huic autem ultimo verbo beati Bernardi, scilicet quod ordo Carthusiensis vovit omnis sanctitatis perfeccionem, alludit et consonat interpretacio ipsius nominis supradicti. Secundum enim beatum Jheronimum et Remigium in interpretacionibus Hebraicorum nomen ‘Cartus’ interpetratur ‘perfecta vocacio’ vel ‘perfecte vocatus’; ‘ya’ id est ‘Deus’ vel

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 152

‘Dominus’ seu ‘dominator’. Inde Carthusia, id est perfecta vocatio Domini. Quod quidem nomen non fuit illi ordini tam humana institucione impositum quam divinitus institutum ut eciam ipsa significacio nominis professionis excellenciam et perfectam ordinis ostenderet sanctitatem, sicut et de Adam legitur qui primis individuis specierum secundum proprietatem ipsorum prima nomina designavit. Nec ista ut dicta capiantur ad excellenciam abjectarum et fragilium personarum sed pocius ad defensionem et laudem ordinis memorati, non tam humanitus quam divinitus instituti. Ostenso autem quid antiqui sancti patres de ordine Carthusiensi senserunt, nunc ad moderni fere temporis summos pontifices verba vertentes de illis breviter perstringemus, qui, non solum spiritualibus sed et temporalibus beneficiis dictum ordinem confoventes, domos ejusdem ordinis fundaverunt et dotaverunt atque pro structuris earum copiosas impensas liberaliter tribuerunt. In primis dominus Innocencius papa tercius, ille precipuus canonista prope Romam egregiam fundavit domum ordinis antedicti ac de proprio suo dotavit in honore sancti Bartholomei, adiciens eidem ordini privilegia graciosa. Item dominus Johannes papa vicesimus secundus in Avinione residens super Durenciam juxta eandem civitatem sollempnem fundavit domum atque plura et pulcherrima ordini predicto concessit privilegia. Sed et Innocencius papa sextus aliam prope Avinionem ultra Rodanum, in propria videlicet curia, domum fundavit sollempnem necnon et dotavit, sepultus ibidem, libertates et exempciones ordini predicto adiciens valde largas. Is pariter, ut fertur a fidedignis, spreto summo pontificio, dictum ordinem Carthusiensem intrasset si a cardinalibus non fuisset preventus.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 153

Urbanus quoque papa quintus, dicti ordinis zelator, unam de septem principalibus racione urbis ecclesiis, scilicet Jherusalem, que alias ad sanctam Crucem dicitur, contulit et auctoritate apostolica incorporavit ordini sepedicto. Item Gregorius papa undecimus, post illud flebile majoris domus Carthusie incendium, anno scilicet Domini millesimo trecentesimo septuagesimo, pro celeri dicte domus reparacione sex milia francorum transmisit, proponens ibidem sepeliri si in Avinione obisset. Quid plura, omissis regibus Francie, Anglie, Bohemie, Ungarie, Arragonie, Cicilie, Naverne ceterisque regibus, ducibus et terrarum principibus, baronibus quoque aliisque nobilibus necnon precipuis ecclesiarum prelatis, dicti ordinis domos usque in hodiernum diem fundantibus, occurrit venerandus moderni fere temporis doctor eximius, magister scilicet Johannes Andree, maximus ille sui temporis tam legista quam eciam canonista. Is aliquando varias hinc inde a studentibus contra Carthusienses audierat detractores quasi caritati repugnarent per non esum carnium ordinisque nimium secundum eos rigorem. Qui tandem perlecto quodam tractatu, nuper edito per egregium phisicum magistrum Arnoldum de Nova villa, continente videlicet inter multa illic scripta quod Carthusienses in suo proposito preter esum carnium bene stare possent argumentacionibus racionabilibus super hoc deductis. Hunc idem doctor, magister scilicet Johannes Andree, suis legistis et canonistis interloquendo, sinceriter allegavit, inter cetera ita dicens: ‘Quare ergo nunc quam plures patribus et amicis meis Carthusiensibus aput quos est vera religio detrahere non verentur?’ Cui eciam doctori tandem dicti Carthusienses, occasione data propter quosdam calumpniatores, suas regulares constituciones, licet a sede apostolica quam pluries

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 154 examinatas, approbatas et eciam confirmatas, ab eodem tamen diligencius examinandas humiliter tradiderunt. Quibus diligenti scrutinio singillatim perlectis, idem doctor publice contestatus est se nunquam audivisse vel legisse aliquam vitam sive regulam cum tanta discrecione atque sobrietate, humilitate quoque ac caritate per omnia institutam. Atque post hec ita Carthusiensibus in caritate Christi devinctus est quod non solum emulos eorum repressit in quantum potuit, verum eciam sollempnem dicti ordinis domum prope Bononiam fundavit pariter et dotavit. Quod similiter in Decretalibus de Carthusiensibus mencio plerisque in locis fiat diligens lector poterit repperiri. Sed et qui ordinem Carthusiensem de hoc calumpniando accusant, quod infirmis suis carnes vel pinguia non ministrat, non videntur legisse vel vidisse librum secundum beati Jheronimi contra Jovinianum, ubi valde diffuse istam questionem disputat, ostendens multis racionibus et exemplis quod, sive ad salutem corporis, sive anime, carnes monachis nullo modo sunt necessarie, ita inter cetera dicens: ‘Illi arbitrantur carnes sanitati congruas qui volunt abuti libidine et in cenum demergi voluptatum. Monacho sanitas absque viribus necessaria est.’ Hec ille. Et hec perpauca sufficiant pro presenti super dicta materia, que in aliis quibusdam tractatibus, a diversis doctoribus inde confectis, est diffusius disputata. Explicit.

Hic consequenter per ordinem ponuntur nomina venerabilium patrum qui successive predicte domui nostre, scilicet Nove lucis, ut priores prefuerunt.

In primis dominus Tidemannus Graeuwert, primus

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 155 iniciator, rector et prior hujus domus, ut supra habetur, qui prius in domo Hollandie et postea istius domus professus obiit. Item secundus fuit dominus Theodericus Brune, unus de patribus qui istam domum inceperunt. Item tercius fuit dominus Theodericus Sloyer, monachus professus domus nostre prope Amsterdam. Item quartus dominus Bernardus, monachus professus domus in Monichusen prope Arnhem. Item quintus dominus Henricus Wit, monachus professus hujus domus. Item sextus dominus Aelbertus Buer, monachus professus domus nostre in Monichusen. Item septimus dominus Henricus Milde, alias de Culenborch, professus hujus domus. Item octavus dominus Henricus de Veethusen, monachus professus in Monichusen. Item nonus dominus Aelbertus Buer suprascriptus. Item post ipsum fuit decimus in ordine dominus Henricus van der Laen, monachus hujus domus. Item undecimus fuit dominus Otto Amilii, monachus professus istius domus. Item duodecimus in ordine fuit dominus Walterus Pelgrimi, monachus domus nostre prope Amsterdam. Item tercius decimus prior fuit dominus Thomas de Mynen, monachus hujus domus. Item post ipsum fuit dominus Henricus de Heeswijc, monachus hujus domus, us scilicet XIIII . Item quintus decimus fuit in ordine dominus Johannes Voss, monachus istius domus. Item sextus decimus fuit dominus Nycolaus Gerardi, monachus domus Antwerpie.1)

1) In margine werd door een latere hand aangeteekend: primo et post hujus of post hoc.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 156

Item septimus decimus dominus Jacobus Backer, monachus domus. Item octavus decimus dominus Adrianus Storm, monachus hujus domus. Item nonus decimus dompnus Henricus de Heeswijc, pro secunda vice, monachus domus hujus. Item vicecimus dominus1) Weremboldus de Leydis, monachus hujus domus. Item vicesimus primus dominus Wilhelmus Leyden,2) monachus hujus domus. Item vicesimus secundus dominus Christianus de Mera de Haerlem, monachus hujus domus. Item vicesimus tercius dominus Otto de Amersfordia, monachus hujus domus. Item vicesimus quartus dominus Lambertus de Amsterdam, monachus hujus domus. Item vicesimus quintus dominus Nicolaus de Amsterdammis, monachus hujus domus. Item vicesimus sextus dominus Theodricus Duys de Amsterdammis, monachus hujus domus. Item vicesimus septimus dominus Johannes Ysbrandi de Haerlem, monachus professus hujus domus. Obiit 1524. Item vicesimus octavus dominus Petrus Zass de Trajecto, monachus professus hujus domus. 1525. Item dominus Volpardus de Gravia vicesimus nonus, monachus noster professus. 1540. Item tricesimus dominus Florencius de Monickendam, monachus professus hujus domus. Item tricesimus primus dominus Nicolaus de Haerlem, monachus hujus domus.

1) Na het woord dominus volgt het doorgehaalde woordje ‘de’. 2) Of Leydis. De verkorting kan zoowel het een als het andere beteekenen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 157

Item tricesimus secundus dominus Lambertus de Brienen, professus domus monachorum et ibidem olim prior. Item tricesimus tercius dominus Bartholomeus de Schoenhovia, monachus professus hujus domus. Item tricesimus quartus dominus Theodericus Mennen, professus domus Sophie. Item tricesimus quintus dominus Bartholomeus de Schoenhovia supradictus, monachus professus hujus domus.

Sequuntur hic quedam beneficia pro conventu nostro deserviencia et ex speciali gracia presidentis pro tempore eidem conventui ministranda ad instanciam sive memoriam donatorum hujusmodi beneficiorum, qui ea precipua devocione sive tali intencione propter Deum domui nostre donaverunt et legaverunt, prout inferius lacius patebit.

Adventus. Quadragesima1). Primo bone memorie Henricus Vos, civis Trajectensis, legavit nobis quasdam terras, sitas in Galencoep, de quarum fructibus sive proventibus, juxta communem cursum ad hoc sufficientibus, voluit et desideravit quod singulis diebus Dominicis, tam in Adventu quam in Quadragesima necnon duabus sollempnitatibus de Domina nostra ibidem venientibus, ministrabitur conventui nostro potagium de fructibus amigdalorum et istud fiet quolibet anno imperpetuum secuturo ad memoriam ejus.

1) De woorden Adventus, Quadragesima, Lampas, Barbare etc., welke in dit gedeelte boven de omschrijving der beneficia zijn geplaatst, worden in het handschrift in margine gevonden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 158

Lampas. Item idem Henricus et domicella Elysabeth, ejus uxor, legaverunt nobis viginti scuta Burgundie, ea condicione ut singulis noctibus perpetuo lampas accensa arderet supra sepulchrum eorundem in magna Galilea1). Que condicio postea dicitur esse mutata propter negligenciam sive inconvenienciam dicte lampadis accendende, ita quod lampas pendens retro in ecclesia accendi et ardere debet qualibet nocte deinceps loco alterius lampadis prenarrate. Barbare. Item quondam domicella Sophia de Rinevelt legavit nobis in perpetuis redditibus unum florenum Bavarie, exponendum pro vino Renensi, ministrando singulis annis futuris conventui nostro in die sancte Barbare, videlicet quarta die mensis Decembris. Sanctificacionis beate Virginis. Item domicella Aleydis Zoudenbalch legavit nobis in redditibus perpetuis unum nobile aureum, exponendum pro pitancia conventui nostro ministranda altera die post festum Sanctificacionis beate Marie, scilicet in die anniversarii domicelle Diliane, matris domini Tydemanni Graeuwert, primi prioris hujus domus, ut idem anniversarium tanto a nobis et a posteris nostris melius et devocius celebretur. Circumcisionis. Jacobus Sloyer, civis Trajectensis, donavit nobis unum scudatum antiquum perpetui redditus, monete regis Francie, exponendum pro vino Renensi minis-

1) Otte vermeldt in zijn Archäologisches Wörterbuch, in voce Galilaea, o.a. ‘In Karthäuserklöstern versteht man unter Galilaea major. Gross-Galilaea, den grösseren Kreuzgang, an welchen die einzelnen Zellen gebaut waren, und unter Galilaea minor, Klein-Galilaea, den gewöhnlichen, an der Kirche belegenen Kreuzgang.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 159 trando in die anniversarii quondam domicelle Aleidis, uxoris sue, videlicet proxima die post Circumcisionem Domini, singulis annis futuris. Octava Epiphanie. Item idem Jacobus similiter Sloyer legavit nobis adhuc unum scudatum antiquum Francie in perpetuis redditibus, exponendum pro vino Renensi, quod ministretur quolibet anno conventui nostro in die anniversarii sui, scilicet in profesto octavarum Epiphanie Domini. Mathie. Item executores testamenti quondam domini Aelberti de Muden, canonici ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, sepulti aput nos, legaverunt nobis propter Deum pro salute anime ipsius unum denarium, dictum een gulden Peter, in perpetuis redditibus, exponendum in anniversario ejusdem domini Aelberti, scilicet in crastino beati Mathie apostoli, pro vino Renensi conventui nostro ministrando singulis annis semper duraturis. Gregorii. Item magister Henricus Foeck, dum ultimo vixit canonicus ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, legavit nobis annuatim 1 gulden Peter pro vino, ministrando feria sexta ante festum Gregorii perpetuis temporibus, eciam multa alia bona nobis fecit in vita, post obitum quinquaginta florenos Renenses et unum calicem etc. Annunciacionis gloriose Virginis. Item Arnoldus Braseman, opidanus Amsterdammensis, legavit domui nostre pro anima Elyzabeth, uxoris sue, aput nos sepulte, unum scutum antiquum Francie, singulis annis perpetuo futuris exponendum pro vino Renensi, conventui nostro ministrando altera die post festum Annunciacionis gloriose virginis Marie. XVI Junii, XXX Octobris. Item magister Henricus Foeck et domicella Aleydis

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 160

Zoudenbalch, mater ejus suprascripti, legaverunt nobis perpetuo, bis in quolibet anno, sedecim pintas, mensure civitatis Trajectensis, melioris vini Renensis, videlicet qualibet vice totidem ministrandas, scilicet XVI Junii et XXX Octobris mensium diebus. Quod vinum perpetuis temporibus amministrabunt fratres Cistercienses in Yselsteyn, unde habemus eorum litteram etc. Lampas. Visitacionis beate Virginis. Item Ghijsbertus Loeff, dictus Berchmaker, et domicella Elzabena, ejus uxor, cives Trajectenses, dederunt nobis mediam partem decem et dimidii jugerum terrarum, sitarum in Marsenveen, de quarum proventibus pecierunt ut lampas ante sacramentum in ecclesia nostra jugiter arderet et teneretur necnon ut in die Visitacionis beate virginis Marie conventui nostro pitancia daretur. Quorum peticioni prior et conventus, protunc existentes, consenserunt litteram, conventus sigillo sigillatam, sibi desuper tradendo. Petri ad vincula. Item ex ordinacione confratris nostri Henrici de Heeswijc, monachus hujus domus, facta ante ejus professionem, ministrabitur singulis annis perpetuis in anniversario quondam Johannis de Heeswijc, patris sui, quod est circa festum beati Petri ad vincula, vinum Renense, pro quo expositum est scudatum antiquum Francie1).

1) Achter het woord ‘Francie’ vervolgt eene andere hand, gedeeltelijk in margine: Nota, ordinacionem hujusmodi, factam a domino Henrico de Heeswijc, capitulum nostrum generale confirmavit anno LVII, prout in cedula lecta in conventu lacius [ ]ebat. De eerste letters van het laatste woord zijn onleesbaar doch zal met het geheel het een of ander synoniem van het veelal gebezigde ‘continetur’ bedoeld zijn, wellicht ‘patebat.’ Daarna volgt dan, altijd van dezelfde hand: tam in anniversario patris quam matris. Nota tamen quod, en na drie onleesbare woorden, diebus abstinencie hujusmodi gracia.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 161

Annunciacionis beate Marie virginis. Item in anniversario Haze, matris ipsius Henrici de Heeswijc, que obiit in profesto Annunciacionis Dominice, exponetur similiter scudatum Francie pro vino Renensi conventui nostro perpetuis temporibus ministrando, de quibus duobus scudatis annui et perpetui redditus habundanter idem frater Henricus nobis satisfecit. Tecle. Item Henricus de Reno, armiger, sepultus aput nos, legavit nobis in testamento suo quatuor scudata antiqua, monete regis Francie, in perpetuis redditibus, de quibus desideravit ut daretur deinceps singulis annis futuris conventui nostro bona pitancia in die anniversarii sui, quod est in festo Tecle virginis, quatenus eo devocius pro ipso tunc oremus. Item domicella Aleydis, mater Johannis de Clivis, redditi et confratris nostri, legavit domui nostre tot redditus perpetuos ut de eis debeant ministrari conventui nostro 28 libre guets mets ghengbaers singulis annis futuris post obitum ejusdem in die anniversarii sui pro memoria sua melius et devocius facienda, videlicet ut quevis persona domus nostre, album ordinis habitum deferens, inde habeat unam libram. Quod si in predicto anniversario vel infra 14 dies proxime subseqentes non fuerit observatum aut ministratum negligencia presidentis, tunc hujusmodi 28 libre ghengbers, tociens quociens hoc contigerit, devolventur ad hospitale sancte Barbare Trajectensis, prout in littera conventus, quam idem hospitale desuper habet, plenius est expressum. Infra octavas Epiphanie est ejus anniversarium superius inscriptum, scilicet decima die Januarii1).

1) Deze volzin werd in het handschrift in margine geplaatst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 162

Item domicella Elyzabeth de Wercouden dedit nobis quinque jugera terrarum, sita in Maeslant, empta cum pecuniis suis, locata pro nunc annuatim pro sex cum dimidio scutis Hollandie, monete quondam domini ducis Wilhelmi, comitis Hollandie, per eam levandis quam diu vixerit et post mortem ejus proventus dictarum terrarum debent exponi quolibet anno in perpetuum duraturo pro confectione quadam dicta vulgariter ghengbraessen, dividenda inter fratres conventus nostri equaliter in die quando anniversarium ipsius in domo nostra celebrabitur ad perpetuam ejus et suorum memoriam, prout in littera conventus, sibi desuper tradita, plenius continetur. Item Petronella Zelandrina, specialis hujus domus amica, legavit nobis in testamentum perpetuum unam scuttellam argenteam, cum qua in precipuis festis candelarum in summo altari ad missam ministrare consuevimus et peciit instanter ne a domo nostra alienetur et hoc tunc temporis optinuit a presidente, prout in antiquo libro memoriarum erat descriptum. Item honesta matrona Gheertrudis, relicta Johannis Romer, legavit domui nostre certas terras, juxta Wercouden sitas, et multa alia bona, de quibus petiit ut conventui nostro ministraretur egregia pitancia piscium et mingelenum vini Renensis optimi vel pro eo vini Malvatici in cellis in die anniversarii ejus et feria quinta post octavas Pasche vinum Renense optimum vel pro eo vinum Malvaticum ejusdem mensure pro memoria mariti ejus supradicti. Et si prior in hoc defecerit tenebitur qualibet vice ad sex florenos dandos hospitali sancte Barbare in Trajecto, quam ordinationem visitatores provincie nostre, auctoritate capituli, confirmaverunt et litteras desuper factas suis sigillis munierunt. Nobilis domina, domina Anna de Ravensteyn, lega-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 163 vit domui nostre certas terras, in Zelandia sitas, valentes omni anno ultra sex florenos, pro memoria domini Adriani de Bursalia, domini de Brugdam, prioris mariti sui, de quibus petiit conventui nostro ministrari omni anno pitanciam et vinum in die anniversarii ejus, quam ordinationem visitatores confirmaverunt et litteras desuper, ut supra. Item honesta Gheertrudis de Hoern legavit domui nostre unum et dimidium florenum aureum, pro quibus petiit conventui ministrari vinum Renense in die anniversarii ejus, quam ordinationem visitatores provincie nostre, auctoritate capituli generalis, confirmaverunt et litteras desuper factas suis sigillis munierunt. Item honesta virgo nomine Digna Zas, filia Ghysberti Zas, dedit conventui nostro certam summam pecuniarum quibus prior emit certas terras, sitas juxta conventum, quarum fructibus petiit ut conventui nostro ministraretur egregia pitancia piscium et mingelenum vini Renensis optimi in cellis die anniversarii ejus. Et si presidens in hoc defecerit, tenebitur, qualibet vice, ad sex florenos dandos ecclesie sancti Jacobi in Trajecto, quam ordinationem visitatores provincie nostre, auctoritate capituli, confirmaverunt et litteras desuper factas suis sigillis munierunt. Item honeste virgines Margareta et Agnes, sorores confratris nostri domni Theodrici, emerunt a conventu nostro viginti florenos annuos redimibiles, quarum una obiit et remisit nobis graciose ex predictis sex florenos annuos, petens ut propinetur (c)onventui omni ebdomada Adventus et Quadragesime semel lac amigdalinum. Post vero alterius mortem, que adhuc superest, etiam propinabitur monachis ex supradictis redditibus in Quadragesima tantum una...... 1) olii

1) Het woord dat de maat aangaf is uitgeschrapt.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 164 olivarum, sic quod omnes proventus predicti totaliter devolventur ad usum conventus nostri. Quam ordinationem visitatores provincie nostre, auctoritate capituli, confirmaverunt et litteras desuper factas suis sigillis munierunt. Item honestus vir Teodricus de Authuesden, alias Růtenberch, pater confratris nostri domni Ghijsberti Růtenberch, legavit conventui nostro duodecim florenos Hollandie pro pulte cicerino, quale diebus candelarum ministrari solet, in die anniversarii sui, 24 scilicet Septembris, singulis annis in perpetuum conventui ministrando, quam legationem et ultimam voluntatem prior pro tempore et visitatores approbaverunt. Item honorabilis dominus Wilhelmus Punt de Thiela, cappellanus conventus ten Daell, magnus amicus et benefactor ordinis nostri et precipue domus nostre, dedit c eidem domui nostre, in anno XLVI supra XV , centum et sexaginta duos florenos Karolinos1) sive Brabantie, pro quibus empti sunt redditus perpetui pro domo nostra, et petiit ac ordinavit ut de illis ministraretur conventui nostro bis in anno perpetuis temporibus in sui memoriam bonum vinum Renense, altera scilicet die beate Anne et altera Presentationis Virginis gloriose, cuilibet monacho, converso, reddito et donato, qui soli in cellis commedunt, singulis eorum unum mingelinum boni vini Renensis et eisdem diebus quatuor mingelinos ejusdem vini in coquina et quatuor mingelinos in refectorio fratrum laicorum pro fratribus laicis in-simul ibidem commedentibus. Inde sunt littere in archivis nostris, sigillis visitatorum et domus nostre sigillate, sub pena trium florenorum, quotiens omissum fuerit, ad usum sororum conventus beate Marie Magdalene in Trajecto, unde

1) Het handschrift heeft Karilinos.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 165 habent litteras sigillo domus nostre sigillatas. Obiit prescriptus honorabilis dominus o 15 Januarii a XLIX, sepultus in conventu then Daell prescripto. Cujus anima requiescat in sancta pace. Amen.

Hic annotantur beneficia maximorum benefactorum domus nostre, in principio hujus libri specialiter nominatorum, unacum quibusdam perpetuis oneribus exinde per priorem et conventum pro tempore faciendis pro salute animarum ipsorum et suorum parentum, amicorum et benefactorum, ad que, ut inferius patet, sunt obligati.

In primis nobilis baro quondam domnus Zwederus, dum vixit dominus dominorum de Gaesbeke, de Putte et de Stryen, principalis fundator ejusdem domus nostre, ipsam solempniter dotavit, pro priore et conventu donans ei in redditibus bonis et perpetuis, pro sustentacione eorundem prioris et conventus pro tempore, summam quadringentarum et quinquaginta coronarum antiquarum, monete regis Francie, aurearum et legalium, in Zeelandia dumtaxat existentibus, hiis exceptis que exposuit pro terris quas1) hic habemus juxta domum nostram. Et, ut dicitur a senioribus nostris, ipse dominus fundator, demptis premissis, liberaliter solvit pro libris, edificiis et aliis dicte domui nostre necessariis ultra summam quinquaginta milium antiquorum florenorum Ghelrie. Retribuat sibi propterea immortalis2) Deus, pro cujus honore id fecit, unacum suis parentibus, liberis, consanguineis, amicis et benefactoribus gaudium sempiternum. Amen.

1) Achter het woord ‘quas’ heeft het handschrift in margine: Scilicet Bloemendael cum suis attinenciis, continentem 22 jugera vel circiter terrarum. 2) Hier en op andere plaatsen heeft het handschr. ‘im̄ors’.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 166

Item, sublato pretacto domino fundatore ex hac humanitate, generosus baro dominus Wilhelmus, dominus de Apcoude et de Duersteden, frater ejus legitimus pie memorie, intelligens quod premissa, per dictum fratrem suum donata, juxta exigencia nobilis et preciosi operis de hac domo nostra debite perficienda in edificiis et aliis requisitis minime sufficerent volensque idem opus suis bonis temporalibus ulterius perficere et sibi ex hiis thezaurizare in celis bona eternaliter duratura, ecclesiam nostram inceptam perfici et orientalem partem magne nostre Galilee cum septem cellis ibidem existentibus unacum pluribus aliis edificiis domus nostre de novo erigi et construi fecit, pro quibus, sicut communis testatur fama, exposuit tria milia et quingenta nobilia aurea, monete regis Anglie, vel circiter. Insuper proposuit pro tunc dotare antedictas septem cellas pro monachis in eisdem habitaturis et Deo imperpetuum ibidem famulaturis; sed in brevi tempore cursum vite sue consummavit, ipsum suum propositum imperfectum relinquendo. Habuit tamen domus nostra ex parte ejusdem, preter summam prenominatam pro edificiis expositam, tam in vita quam post obitum ejus, tot et tanta bona mobilia, que, si exposita fuissent pro perpetuis annuis redditibus in Zeelandia, utique racionabili estimacione se extendissent ad sufficientem sustentationem pro septem monachis perpetuo necessaria vite desuper tribuendis et ministrandis. Ipso enim defuncto, provenerunt domui nostre de clenodiis suis venditis circa summam quinque milium coronarum auri antiquarum, monete regis Francie, et, ut aliqui seniorum nostrorum firmiter asseruerunt, ipsa summa erat major, nam unus dixit quod domus nostra inde recepit 4900 scudata antiqua, monete regis Francie, alius vero testabatur quod summa hujusmodi erat quinque milia scudata antiqua ejusdem monete, que quasi una-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 167 cum multis aliis pecuniis solvebantur pro dampnis et incommodis que domus nostra eo tempore vel circiter perpessa est occasione aggerum nostrorum in Stryen. Item prefatus dominus de Apcoude emit nobis terras nostras, sitas prope domum agriculture nostre, ex quibus prepositura ecclesie sancti Johannis Trajectensis annuatim et hereditarie habet quinque ciclos argenti. Item circa 21½ mensuras terrarum, vulgariter dictas meeten lants, minus 52 virgis in Pernisse. Item circa undecim meeten lants in Portegale et in Oedenvliet domui nostre propter Deum donavit. Item ad instanciam ejus simul fuerunt recepti ad osculum et postea investiti et professi in hac domo domini Wilhelmus Vryman de Delff, Theodericus Růůsch et Symon de Aemsterdam monachi et sacerdotes. Pro premissis et aliis bonis per eundem dominum de Apcoude vel ex parte ejusdem, tam domui nostre quam aliis religiosis domibus et personis quibuscumque sive alias qualitercumque, ad honorem et laudem Dei salubriter factis, ipse recipiat bona centupliciter meliora necnon vitam eternam cum domino Jhesu Christo Salvatore et patrono nostro sibi ea graciose concedente. Amen. Item post prescriptos dominos de Gaesbeke et de Apcoude ab inicio fuerunt maximi benefactores et amici prefate domus nostre Otto Koudaver de Gheervliet et Agatha uxor ejus legitima, qui, salvis aliis donis et promocionibus diversis atque laboribus, pro utilitate ejusdem domus nostre factis et impensis, dederunt in vita sua ad fabricam in prompta pecunia mille florenos aureos, monete Hollandie. Item post obitum utriusque ipsorum legaverunt nobis nonaginta quinque mensuras terrarum, jacencium in Portegale, de quibus bona habemus munimenta et fuimus multis annis, prout adhuc sumus, in pacifica possessione levandi fructus et proventus earundem terrarum, que singulis annis

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 168 impresenciarum locate sunt pactionariis pro magna pecunie summa, sicut alibi patet manifeste. Et est notandum quod inter preces dominicales in capitulo per presidentem semper exprimuntur, dum jubet orari pro defunctis, dicens: ‘et specialiter pro fundatoribus et benefactoribus nostris, videlicet pro domno de Gaesbeke, domino de Abcoude ac Ottone Koudaver et eorum conthoralibus et liberis etc.,’ et hoc sic non fit de aliis benefactoribus defunctis nominati nisi ex speciali causa et hoc raro. Concedat immortalis Deus prescriptis Ottoni et Agathe sue uxori pro prelibatis suis beneficiis, nobis liberaliter impensis, perhenne gaudium, si id nondum fuerint assecuti, cum sanctis suis, de cujus contrario pie speramus. Item domicellus Wilhelmus de Merode, illo tempore quo bone memorie dominus Henricus de Veethusen erat prior domus nostre et conventus noster, occasione paupertatis, que provenit propter dampna sive incommoda pretactorum aggerum in Stryen, per domos ordinis nostri extiterat divisus, eidem priori tradidit sexcentas coronas Francie, cum quibus peciit emi redditus perpetuos in Zeelandia ad usus domus nostre sub certis condicionibus, inter quas una erat, quod ipse Wilhelmus desideravit a conventu nostro ut infra annum proximum postquam ab hac vita decederet, reciperet duas personas ad ordinem super dictis bonis sive redditibus, si tamen celle in domo nostra vacarent eodem tempore seu nisi conventus vel aliqui de conventu tunc essent emissi propter paupertatem ad hospitandum in domibus ordinis nostri alienis et in eo casu duo monachi domus nostre sic emissi ad domum nostram deberent vocari et ibidem sustentari quousque Deus provideret quod dicte due persone recipi possent et eis necessaria de bonis nostris commode ministrari et deinceps, ipsis defunctis, aliis loco earum

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 169 recipiendis perpetuo et sustentandis. Item due cedule de presenti materia lacius conscripte aput nos sunt invente, quarum una in franceno, ligata in libro magno, continente copias1) summatim bona et redditus domus nostre cum situacionibus eorum, mencionem facit juxta modum prescriptum de duabus personis; alia vero papirea fuit comprehendens quasi eundem modum, salvo quod ibi habetur dumtaxat de una persona recipienda et sustentanda perpetuo vel de alia domo vocanda, prout prenarratur. Sed attentis redditibus et bonis emptis pro dicta principali summa ipsius domicelli Wilhelmi, qui extendebant se annuatim circa sexaginta coronas Francie, ut patet ex tenore cedularum predictarum, videtur, reservata semper potiori racione, quod cedula de duabus personis recipiendis magis est attendenda et per nos servanda quam alia de una persona, eciam cum illa sit ligata in libro ad futuram rei memoriam et in franceno conscripta, ut prefertur, alia vero nuda papiri cedula non ligata existit. Et est notandum quod pro pretacta principali summa fuerunt empta bona in dominio de Voern, parcium Zeelandie, in loco dicto Dircxlant, que postea vendita sunt a priore et conventu domus nostre et cum pecuniis inde receptis erat redempta illa summa pecunie annua quam domus nostra dudum tenebatur monasterio canonicorum Regularium de Nucia, Coloniensis dioceseos, et cum residuo erat partim empta illa terra sita juxta Amersfordiam, vendita nobis per oppidum Amersfordense, quam adhuc habemus. Item, ipso domicello Wilhelmo viam universe carnis ingresso, fuerunt successive ad ordinem in domo nostra primo recepti et professi pie memorie domini Henricus van der Laen et Johannes Taets monachi et sacerdotes,

1) Het handschr. heeft copiai.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 170 nunc de hac vita sublati. Requiescant simul in patrie celestis eterna beatitudine. Amen. Post quorum obitum suscepti et professi sunt domini Henricus de Delff et Jacobus Wilhelmi. Item venerabilis domina Anna de Cortkeen, militissa bone memorie, propter Deum donavit domui nostre tanta bona ut ex parte ejus monachus in domo nostra reciperetur et sustentaretur temporibus successive perpetuis cum eisdem bonis. Et dominus Otto Amilii, jam ex hoc seculo peremptus, hujusmodi ex causa primus erat receptus ad ordinem in domo nostra et professus monachus et sacerdos. Requiescat uterque cum Christo eternaliter. Amen. Et ipso domino Ottone defuncto receptus est ad professionem dominus Bruno Jacobi. Item honeste persone Lambertus Tuer et domicella Margareta, ejus uxor, cives Trajectenses, intuitu Dei et salutis animarum suarum, per aliquos annos antequam debitum nature Deo persolverunt, donacione pura et irrevocabili, que dicitur inter vivos, dederunt et donaverunt domui nostre redditus perpetuos et vitales aliaque bona alibi lacius descripta, de quibus pecierunt sustentari in necessariis vite duos monachos et teneri in domo nostra perpetuo. Et domus nostra dicto tempore hujusmodi bona apprehendit et ad usus proprios applicavit, dictis conjugibus adhuc viventibus et sibi hec subtrahentibus quasi secundum statum suum pro regno celorum consequendo, quod eis jam corporibus exutis concedere Deus dignetur misericorditer. Et post hanc donationem premissa ex causa successive fuerunt in domo nostra ad ordinem recepti, investiti et professi domni Hugo de Woerden et Henricus Bor monachi et sacerdotes. Et est notandum quod de predictis bonis conventus noster aliqua bona hereditaria, sita in Zoes, vendidit et inde ex ipsa ven-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 171 dicione recepit et levavit quadringenta et septuaginta quinque scudata aurea antiqua, monete regis Francie, floreno aureo Renensi cum dimidio pro quolibet scudato computato et in tali valore persoluto ab honesto viro Nicolao de Oestrum, cive Trajectensi. Que pecunie summa exposita fuit occasione aggerum nostrorum in Stryen anno Domini millesimo CCCC quadragesimo vel circiter dum quondam nobilis domnus Ludovicus, domnus dominorum de Moerkerke et de Meerwede, conventus noster prefatus atque alie persone, terras habentes prope locum dictum de Maesdam, in et prope Stryen, parcium Zeelandie, partim in Leodiensi et partim in Trajectensi diocesi situatas, negocium aggeracionis earundem suarum terrarum causa utilitatis communiter inceperunt ad circumdandum sive circumvallandum ipsas terras aggeribus hyemalibus contra maris flumina, procellas, tempestates atque alia illius patrie pericula provida consideracione precavendi. Qui aggeres, licet magnis laboribus, periculis et expensis ad preoptatum finem quasi sunt deducti, maxime tamen aggeres circumdantes terras domus nostre, vulgariter nominatas de grote Riethvere of der Monijkenlant in Stryen, dicte Leodiensis diocesis, auxiliante Domino nostro Jhesu Christo, patrono et Salvatore nostro, qui desuper et de infinitis aliis bonis, eidem domui nostre ad ipsius honorem liberaliter factis et donatis, sit millesies benedictus nunc et in eternum. Amen. Item conclusum est per priorem et conventum domus nostre antedicte, eo tempore quando pretacta bona in Zoes sita in territorio Trajectensi vendi debebant, quod cicius quo commode fieri posset tanta bona, extendentia se ad summam scudatorum preexpressam, vendi deberent de bonis nostris minus utilibus sive aliis, sitis in Zeelandia, quorum vendicio magis utilis esse videretur pro domo nostra supradicta. Et ipsa

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 172 equalis summa inde recipienda exponeretur pro bonis terris sive redditibus hereditariis, infra idem territorium Trajectense consistentibus, ad usus dicte domus nostre quodque in libris tunc deberet annotari, quod hujusmodi bona sive redditus comparati essent cum tanta pecunia sicut provenerit ex vendicione dictarum terrarum sive bonorum in Zoes ad perpetuam Lamberti et conjugis sue prefatorum memoriam, tam a nobis quam posteris nostris, habendam, videlicet ut hoc scientes pro eis fideliter et devote Deum valeant exorare. Item circa principium anni Domini millesimi CCCC quadragesimi secundi domus nostra emit erga domicellum nostrum Jacobum, dominum de Gaesbeeck etc., decimas in Scalcwijck, in territorio Trajectensi, vulgariter nominatas die Leydenberchsche thienden, pro quingentis et septuaginta quinque antiquis scudatis Francie, solutis de pecuniis provenientibus occasione pensionum vitalium ducentorum florenorum Renensium, quas Petro Pot, sue uxori et duobus eorum liberis solvere promisit. Que decime asscribi debent Lamberto Twr et ejus uxori prescriptis, loco bonorum suorum in Zoes, qondam nobis donatorum et per nos ut premittitur venditorum saltem ad quantitatem summe quadringentorum et septuaginta quinque scudatorum antiquorum Francie, ex venditione ipsorum bonorum in Zoes per nos recepte, ad meliorem memoriam dictorum Lamberti et sue uxoris habendam, quousque eadem summa, de bonis nostris in Zeelandia, jam Cornelio de Almonde venditis sive aliis ibidem tempore conveniente vendendis, fuerit ex parte domus nostre recepta et iterum exposita pro bonis terris sive redditibus hereditariis in territorio Trajectensi supradicto consistentibus, tunc dictis conjugibus specialiter asscribendis, sicut conventualiter est conclusum. Item honorabilis vir domnus Theodricus Weert, ca-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 173 nonicus ecclesie beate Marie Trajectensis, in vita sua emit cum pecuniis suis diversa bona hereditaria ad usus domus nostre judicialiter translata et, morte ejus interveniente, ad eandem plenarie devoluta. Quorum occasione promissum est eidem, adhuc viventi, quod statim post mortem ejus duo monachi in domo nostra ad ordinem reciperentur et deinceps sustentarentur perpetuis temporibus, illi vel alii loco illorum suscipiendi nisi forte paupertas ad tempus nos excusaret desuper sive necessitas. Et memoria ejus singulis mensibus anni cujuslibet perpetuo est observanda cum collecta propria: ‘Deus cujus proprium etc.’ singulariter in missa et agenda defunctorum, prout hec et alia plura in litteris nostris, sibi super hoc traditis, quarum copie inter alias copias litterarum, sigillo conventus nostri munitarum, existunt descripte, plenius specificantur. Et domini Petrus Alardi et Nycolaus de Kerker de Aemsterdam de consensu ejus, adhuc tunc viventis, pro monachis futuris fuerunt ad ordinem eodem die suscepti et deinde investiti ac post annuam probacionem, ut moris est, professi in domo nostra memorata. Ita quod, quamdiu ipsi monachi et sacerdotes vitam duxerint in humanis, non obligamur aliquem recipere in monachum nomine seu ex parte domini Theodrici prelibati, quem Deus omnipotens centumpliciter de donis nobis concessis renumerare dignetur, mediante gloria celesti, sibi sine fine misericorditer tribuenda. Amen. Anno Domini millesimo CCCC quadragesimo dilectus noster in Christo confrater, Johannes Wilhelmus, filius Arnoldi de Delff, primo nobiscum venit habitare Deo serviturus et deinceps singulis annis sequentibus usque ad annum presentem, quo hec scripta sunt, videlicet annum millesimum CCCC quinquagesimum secundum, de expensis cibi et potus ac ceterorum sibi in domo

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 174 nostra ministratorum1) condigne, cum pecuniis datis vel defalcatis sibi per nos debitis, officialibus nostris satisfecit. Deinde idem Johannes anno Domini millesimo CCCC quadragesimo secundo, prima die mensis Februarii, ad honorem Dei, beate Marie virginis, matris ejus, atque omnium sanctorum, pure propter Deum et in veram elemosinam, pro salute anime sue ac animarum bone memorie magistri Arnoldi de Dorp, fratris sui, dum ultime vixit decani ecclesie sancti Petri Trajectensis, in choro nostro sepulti, qui eciam nobis legaverat in testamento suo centum scudata Burgundie, per dictum Johannem persoluta, semel dumtaxat, et suorum parentum, amicorum et benefactorum, tam vivorum quam defunctorum, specialiter tamen Hildegondis, filie magistri Nycolai van der Stege, et Eve, filie Arnoldi Touwe, quondam legitimarum uxorum, atque Eve, filie ipsius Johannis, domui nostre hereditarie et irrevocabiliter donatione, que dicitur inter vivos, dedit atque donavit de bonis suis propriis, videlicet censum hereditatium 25 librarum vel circiter, 40 grossis pro qualibet libra computatis, vulgariter dictum die hofstede huere in opido Goudensi, Trajectensis dioceseos, annuatim circa 24 scudata Hollandie Wilhelmi faciencium. Item quatuor eciam jugera terrarum, in Maeslant sita, de quibus censu2) hereditario ac jugeribus quatuor citra domus nostra fuit et adhuc est in possessione pacifica levandi redditus exinde provenientes aut alias disponendi desuper prout nobis placuerit, nichil dicto Johanni aut alteri ejus nomine ulterius deliberando. Insuper eo tempore similiter prefatus Johannes nobis et domui nostre pretacte tamquam verus et unicus collator et pa-

1) Het handschrift heeft ministratos. 2) Na het woord censu volgt het doorgehaalde woordje ‘de’.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 175 tronus cujusdam capellanie, per prenominatum fratrem suum dominum decanum dudum dotate et fundate cum sex libris Hollandie et tribus cum dimidio jugeribus terrarum, sitis in Maeslant, que potest deserviri ubicumque collatori pro tempore placuerit et perpetuari in quocumque loco sacrato1), juxta tenorem fundacionis ejusdem, cum omnibus suis juribus et pertinenciis, plenarie resignavit, transtulit et donavit unacum diversis terris et redditibus perpetuis, alibi lacius specificatis, perpetue seu hereditarie, que simul valent annuatim, scilicet bona dicte capellanie et terre ac redditus, hic non specificati, annis singulis circa triginta florenos Renenses, quos levabit magister Arnoldus Touwe, rector dicte capellanie, quamdiu fuerit rector ejusdem. Et post obitum ipsius, vel forte si in vita sua desierit esse rector prefate capellanie, ipsa cum bonis suis et aliis terris et redditibus pretactis libere devolventur ad nos et domum nostram ex donacione Johannis prenominati, prout in litteris, desuper confectis et per reverendum in Christo patrem et dominum nostrum, dominum Rudolphum, episcopum Trajectensem, confirmatis, lacius continetur. Item circa preexpressum tempus, scilicet principium anni XLII, dicta domus noster emit erga domicellum nostrum de Gaesbeeck bona de Ymmichusen cum suis pertinenciis pro mille centum et 22 scudatis antiquis, monete regis Francie, quorum mediam partem, scilicet quingenta et sexagi(n)ta unum scudata antiqua Francie, dictus Johannes nobis ut supra propter Deum pie tunc ad hoc donavit. De dicta tamen medietate bonorum in Ymmichusen hiis, que inde libere proveniunt, ad vitam suam sibi reservatis. Item adhuc memoratus Johannes dedit nobis, modo

1) Alias eene losse vicarie.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 176 quo supra, pecunias sufficientes, cum quibus empte sunt domui nostre perpetuo medietas decimarum buten den Polrechendijck, ander Mazen, protendencium vant tZwaensgat buten dijcks langes totten eynde van der heerlicheit van Stryen, necnon piscaria, protendens van tZwaensgat usque ad piscariam domicelle Elyzabeth, relicte Johannis Emerici, valentes communibus annis, scilicet medie decime et piscaria prefate circa 22 florenos Renenses annuatim, interdum plus et aliquando minus, reservans sibi de eisdem usufructum et quod libere valet disponere desuper in vita sua ad beneplacitum suum, videlicet vendendo eas seu donando aut alias alienando, et in tali casu ab eo requisiti tenemur dictas medietatem decimarum et piscariam resignare ad usum suum, unde recepit litteras conventus nostri. Si vero in vita sua hujusmodi resignacionem non pecierit, tunc hereditarie, ipso defuncto, devolventur ad domum nostram pleno jure. Eciam diversa alia dedit et fecit ad utilitatem domus nostre in exponendo diversa, tam pro edificiis celle et factura sepulchri sui cum petra suprajacente in ecclesia, pro impetracione cujusdam negocii et aliis piis operibus necnon succurrendo, sepius mutuando pecunias non modicas officialibus nostris aut alias eis subveniendo consiliis et auxiliis sive laboribus, prout immortalis Deus omnia melius novit et sibi ac suis prenarratis millesies dignetur retribuere. Unde quam plurimum nos et posteri nostri astricti sumus ferventer Deum exorare, specialiter tamen celebrantes missas in altaribus in ecclesia nostra consecratis ad honorem sanctorum Apostolorum et Martirum, sicut in parietibus juxta hujusmodi duo alteria descriptum est luculenter, quod sic dudum a priore et conventu pro se et suis successoribus conventualiter est conclusum fieri perpetuis temporibus.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 177

Non videtur major esse benefactor domus nostre impresenciarum, post illos tres precipuos, videlicet pie recordationis dominos de Gaesbeeck et de Apcoude ac Ottonem1) Coudaver, benefactores suprascriptos, quam Johannes Willam memoratus. Licet aliqui, ut superius patet, obligaverunt nos ad recipiendum personas aut alias pretextu beneficiorum suorum, quod idem Johannes a nobis non desideravit, licet majora beneficia, ut prefertur, nobis graciose propter Deum contulit, se et suos pretactos nostris communibus oracionibus fiducialiter committendo. Eciam quam devotus et obsequiosus ipse nobis omnibus fuit et est de presenti necnon inclinatus adhuc ad benefaciendum domui nostre de bonis suis temporalibus sicut satis apparet. Oremus igitur fideliter omnes Deum pro eo et suis omnibus, vivis et defunctis etc. Item per et post obitum dicti Johannis Willam pleno jure devolute sunt ad domum nostram prefate medie partes dictorum bonorum de Ymmichusen et decime buten den Polrechendijck et integra piscaria, protendens van tSwaensgat etc., sicut superius lacius habetur, de quibus habuit usufructum quamdiu vixerat in humanis, sed, ipso defuncto, et citra fuit et est in pacifica possessione hujusmodi bonorum de Ymmichusen, decime ac piscarie ipsa domus nostra. Insuper recepimus adhuc ex donatione sive legatione prefati Johannis Willam, postquam ab hac vita decesserat, de bonis mobilibus, scilicet pecuniis inventis et hiis quas in vita sua officialibus nostris mutuavit, sibi nondum persolutis, necnon de rebus suis et clenodiis venditis, quorum summa simul computata extendebat se ad sexcentos florenos aureos Renenses, quos voluit exponi pro bonis hereditariis, ad usus sepedicte domus

1) Na Ottonem volgt het doorgehaalde ‘de’,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 178 nostre, nunquam vendendis seu alienandis a domo nostra. Quod si, absit, hoc fieret, tunc devolverentur ad domum sancti Spiritus in Delff ad usus pauperum, prout in testamento suo plenius continetur. Item adhuc ornamentum blavium cum stola pro diacono de panno de Damasco in festis candelarum utendum. Item ornamentum de serico nigro cum cruce alba cum apostolis. Item aliquos bonos libros juris, in libraria nostra signatos et intitulatos, aliosque libellos Theutonicales diversaque utensilia sua, que in domo nostra remanserunt non vendita, cum aliis, quod fieri consenciit in testamento suo sive ejus ultima voluntate, presertim dum hujusmodi manerent in domo et utilitati ejus deservirent. Oremus igitur fideliter pro eo et suis, sicut superius. Et eciam juxta altaria Apostolorum et Martirum in ecclesia nostra in parietibus scriptum extitit, quod multum promeruit, prout suprascribitur. Domicella Aleydis Hesselt pie memorie, mater quondam confratris et redditi nostri Johannis de Clivis, obiit anno Domini MCCCCXLII, infra octavas Epiphanie ejusdem, et sepulta est in novo edificio sive nova capella, ad partem australem ecclesie nostre consistente juxta medium altare, scilicet beate Marie virginis gloriose. Pro cujus novi edificii seu capelle erectione et dicti altaris ornatu, unde eciam inferius aliqua descripta sunt, ipsa de pecuniis suis, prout prefatus filius suus retulit, pie, ad honorem Dei et beate Virginis et salutem anime sue et suorum, dedit et exposuit bene centum et triginta florenos Renenses. Item per obitum dicte domicelle Aleydis ad domum nostram hereditarie sunt devolute terre quedam, quas citra habuimus et adhuc habemus, scilicet nunc in anno quinquagesimo secundo, quo hec scripta sunt, in dominio de Heenvliet, per eam empte et domui nostre propter Deum donate ultra plures annos antequam

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 179 de hac vita migraverat, sibi usufructu de eisdem quamdiu viveret reservato. Et, ut dicitur, hujusmodi terre in Heenvliet dudum solebant valere annuatim duodecim nobilia, sed modo sunt locate annuo pro 22 florenis Renensibus. Item similiter, mediante obitu ipsius domicelle Aleydis, hereditarie ad domum nostram devolvebatur quarta pars, excepta una quarta parte illius quarte partis, nobis empta et propter Deum donata per quondam Johannem Kroeck, filium Gerardi, familiarem nostrum, de 36½ gemet hooftlants, sitis int Zuutlant, emptis erga quondam Reynaldum de Brakel. Quam partem, scilicet tres partes unius quarte partis de hujusmodi terris, ipsa persolvit, reservans sibi, ut supra, desuper usufructum. Et post emptionem et persolutionem dictarum terrarum aggeres ibidem sunt infracti, pro quorum restauracione seu reparacione facta asseritur quasi tantum exposuisse, sicut fecit principaliter pro empcione partis terrarum hujusmodi sibi contingentis. Predictas terras int Zuutlant eciam adhuc habemus et dicuntur valde bone facientes annuatim, pro parte dicte domicelle Aleydis circa...... florenos Renenses. Et de istis terris voluit et ordinavit, adhuc vivens, quod conventui nostro annuatim deberent ministrari perpetuis temporibus, infra quindenam proximam postdiem obitus seu anniversarii sui, pro memoria sua melius et devocius facienda, viginti octo libre vulgariter goet mets ghengbers, videlicet cuilibet persone, hic habitanti et album habitum ordinis nostri deferenti, una libra. Quod si neglectum fuerit aliquo tempore et non observatum, tunc, quociens hoc contigerit, hujusmodi 28 libre ghenbers illo dumtaxat tempore devolventur ad hospitale beate Barbare Trajectense. Et hoc dudum prior et conventus domus nostre observare promiserunt, quemadmodum in quadam patenti

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 180 littera, sigillo dicti conventus sigillata et hospitali predicto tradita, plenius continetur. Item predicta domicella Aleydis ad usus dicte domus nostre et confratris nostri, predicti filii sui, postquam hic ad ordinem receptus fuit, exceptis premissis, plura donavit et legavit, tam in vita quam in morte, sicut pluribus constat, in prompta pecunia, in clenodiis argenteis et diversis aliis rebus, quarum pecunie summa et rerum valorem Deus melius novit. Item adhuc dedit et legavit domui nostre unam bonam bibliam Theutonicalem in tribus voluminibus, pulchre descriptam in bona materia et bona littera necnon bene illuminatam, sub hac condicione, quod ipsa biblia semper in domo nostra permanebit et nulli extra domum concedi debeat. Quod si contrarium factum fuerit, extunc voluit dicta domicella Aleydis quod ipsa biblia vendatur et pecunie inde provenientes pauperibus Christi erogentur, prout in instrumento publico testamenti seu ultime voluntatis ipsius, per Franconem, filium Johannis de Steenre, notarium publicum, confecto et subscripto, lacius est expressum, eciam cum quibusdam aliis per eam nobis et aliis legatis. Oremus igitur fideliter pro dicta domicella Aleyde, tam magna benefactrice nostra et pro quibus ipsa hoc in vita sua desideravit, tam vivis quam defunctis, precipue pro confratre nostro et filio suo, Johanne prenarrato, sicud juste tenemur. Item honestus quondam vir Johannes Tullenzoen, civis Trajectensis, specialis amicus et magnus benefactor domus nostre, in vita sua instanter propter Deum peciit ut ipsius ac suorum parentum, benefactorum et amicorum, tam vivorum quam defunctorum, memoria specialiter haberetur a sacerdotibus, celebraturis missas perpetuis temporibus in altari quod constructum et consecratum est in sacristia nostra,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 181 specialiter ad honorem Dei et omnium sanctorum confessorum, ac pro eo et suis predictis in missis suis fideliter et devote exoraturis Deum. Quod prior et conventus domus nostre sic fieri concluserunt unanimiter, non longe postquam viam universe carnis fuerat ingressus, per se et posteros nostros, quia idem Johannes hoc bene promeruerat erga nos et domum nostram prefatam. Et in testimonium hujus rei tunc temporis cedula juxta dictum altare affixa fuit premissa continens luculenter, que adhuc ibi existit. Obiit enim prefatus Johannes anno Domini millesimo CCCC quadragesimo octavo, sepultus in magna nostra Galilea juxta vitream fenestram, quam antea ibi fieri procuraverat expensis suis, in festo Purificacionis gloriose virginis Marie. Retribuat sibi et suis immortalis Deus magna beneficia que domui nostre fecit et contulit, alibi lacius conscripta, centupliciter, pro qua re Deum humiliter sumus astricti exorare. Prior et conventus domus hujus pie propter Deum annuerunt et consenserunt pro se et suis successoribus, quod missas celebrantes in altari sancti Johannis Evangeliste, sito in nova capella, contigua ecclesie nostre, prope januam ibidem in occidente, habebunt in eisdem suis missis memoriam orando Deum pro animabus honeste quondam vidue Margarete, relicte Johannis Beth, matartare domni Johannis Alberti de Amerstadam, monachi et confratris nostri dilecti, necnon Cristine filie sue, uxoris Petri Hollant, sepulte in parva Galilea, hoc tamen adjecto si aliquis dictorum celebrantium illud ex negligencia omitteret, quod propter hoc non peccaret. Que quidem Margareta domu(i) nostre quedam bona donavit et dereliquit post obitum suum, intuitu Dei et salutis animarum ipsius et filie sue pretacte specialiter. Pro quibus ipse Deus sibi ac filie ac suis parentibus, benefactoribus et amicis, vivis

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 182 et defunctis, retribuere misericorditer dignetur vitam sempiternam. Prior et conventus suprascripti, modo pretacto, annuerunt et consenserunt ut a celebrantibus missas in altari sancte Barbare virginis et martiris, sito super toxale nostrum, ita fiat pro Theoderico Thome de Parijs, cive Trajectensi, et Athalisia, ejus uxore legitima, notabilibus benefactoribus nostris.

De novo edificio unacum tribus altaribus in eodem erectis, ad partem australem ecclesie nostre existentibus pariter et confectis.

Item strennuus vir dominus Bertoldus de Assendelff, miles Trajectensis dioceseos, et honeste persone Nicolaus, filius Jacobi de Aemsterdam, cum Sophia, ejus uxore, ac domicella Aleydis Hesselt, mater confratris et redditi nostri Johannis de Clivis, ad laudem et gloriam omnipotentis Dei, beate virginis Marie, Dei genitricis gloriose, Omniumque sanctorum, pro salute animarum suarum ac ipsorum parentum, amicorum et benefactorum construi fecerunt illud novum edificium, contiguum australi parti ecclesie nostre, in quo tria altaria sunt erecta, cujus tocius edificii superficialiter consummati expensas predictus Nycolaus cum uxore sua circa terciam partem et prescripta domicella Aleydis terciam partem solverunt et dominus Bertoldus, miles prefatus, pro reliqua tercia parte dedit dumtaxat circa centum scudata Burgundie. Residuum vero illius tercie partis clemencia Dei nobis aut habunde procuravit vel procurabit, unicuique retribuendo, nunc sive in futurum, prout ipse Deus singulis noverit fore necessarium, non simpliciter sed multipliciter, juxta misericordiam ejus consuetam. Quibus edificio atque altaribus quasi ad plenum

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 183 constructis, idem Nycolaus, pro se et dicta sua uxore, altare, ibidem situm in oriente, quod modo altare sancte Crucis nominatur, specialiter elegit atque, mediantibus tabula curiose depicta desuper posita, figuram Dominice passionis continente, picturis vitro et aliis ibidem apparentibus, ornari eciam fecit suis expensis et procuravit se et eandem suam uxorem, huic seculo corporaliter exutos, ante dictum altare desiderans in loco ad hoc deputato ecclesiastice tradi propter Deum sepulture, quod sibi a conventu modo concessum est graciose. Prefata vero domicella Aleydis secundum altare, scilicet medium ibidem, appellatum altare beate Virginis, sibi specialiter adoptavit, illud fulciendo tabula desuper posita, partim excisa sive sculpta in ligno et pro parte picturata - sculptura vero seu excisio demonstrant manifeste annunciationem, nativitatem et circumcisionem Domini nostri Jhesu Christi, pictura vero desponsationem beate Marie et sancti Joseph, oblationem trium magorum in Bethleheem atque presentationem Domini Jhesu, oblati in templo a parentibus, continet, - necnon pictura vitro aliisque ibidem existentibus. Ante quod altare suam sibi elegit sepulturam in loco ad hoc assignato. Concessa enim est eidem ultra plures annos sepultura aput nos antequam idem edificium inceptum est. Item procuravit eciam Johannes, filius ejus predictus, ab ea vel alio ad usus ejusdem altaris quendam pannum aureum qui summo altari nostro de consensu ejus extitit adaptatus et pendere consuevit ante illud in precipuis quibusdam festis candelarum, salva tamen hac condicione, quod sacrista ecclesie nostre pro tempore debet in singulis festis candelarum, si ad ejus memoriam devenerit, ibidem ponere, si non fuerit, ornamentum van der Veer vel quasi simile, ut cum eo in dicto altari, temporibus licitis, posset celebrari in memoriam

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 184 dicte domicelle Aleydis et suorum. Post cujus obitum, quem Deus facere velit felicem, tanta bona hereditaria pecuniis suis domui nostre dudum empta, reservato sibi eorundem usufructu quamdiu vitam duxerit in humanis, ad eandem domum nostram pleno jure devolventur quod cum eisdem idem altare sufficienter dotaretur pro perpetua cappellania, sicut hujusmodi bona lacius alibi sunt descripta. Item tercium altare, stans in occidente, vocatum altare sancti Johannis Evangeliste, juxta quod in vitro, ibidem existente, nomen et arma suprascripti domini militis patenter inscripta conspiciuntur, eidem solet asscribi. Celebrantes igitur in prenarratis altaribus studeant habere ibidem specialiter memoriam ipsorum, pro eis humiliter et devote Deum deprecando ut divinam graciam in presenti et gloriam in futuro seculo eternaliter cum sanctis consequi mereantur. Amen. Item anno Domini millesimo CCCC tricesimo octavo, ipso die beati Columbani abbatis, reverendus in Christo pater, dominus Johannes, episcopus Kortagensis, suffraganeus reverendi patris domini nostri, domini Rodolphi, episcopi Trajectensis, prehabitis sollempnitatibus ad hoc requisitis, juxta ritum ecclesie consecravit dictum novum edificium in honore gloriose Dei genitricis virginis Marie cum prenominatis tribus altaribus, quorum primum, scilicet in oriente, fuit consecratum in honore sancte Crucis et beatorum Andree apostoli et Anthonii abbatis, secundum vero, scilicet medium, in honore ejusdem gloriose Dei genetricis Marie sanctorumque Johannis Baptiste, Bartholomei apostoli et Jeronimi confessoris, tercium vero altare, in occidente, in honore beatorum Johannis Ewangeliste, Marie Magdalene et Agnetis. Et est notandum quod ille parvus locus ibi contiguus,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 185 ubi continue pendent modo ampulle et mundantur per se quasi segregatus, dicto tempore non fuit consecratus, ex causa quod ibidem, aut necessitate vel utilitate, silencium a sacrista vel fratribus interdum nequeat commode observari.

Officium benefactorum1).

Anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimo, in mense Aprilis vel circiter, prior et conventus domus Nove lucis sancti Salvatoris, prope Trajectum, ordinis Carthusiensis, pro se et suis successoribus salubriter ordinaverunt quod de cetero singulis mensibus cujuslibet anni perpetuis temporibus debet fieri in dicta domo semel, in tali die quando anniversarium ex ordine celebrabitur per priorem et conventum ejusdem domus pro tempore, memoria fratrum ipsius domus necnon parentum, fratrum, sororum, amicorum et benefactorum eorundem. Insuper memoria fundatorum et benefactorum predicte domus, precipue tamen bone memorie domni Zwederi domni de Gaesbeeck, domni Wilhelmi, domni de Apcoude, sui fratris, Ottonis Coudaver, Lamberti Thuer ac domicelli Wilhelmi de Merode ac eorum conthoralium, filiorum, parentum, amicorum et benefactorum atque magistri Arnoldi de Dorp, dum vixit decani ecclesie sancti Petri Trajectensis et domne Anne de Cortkeen, cum eorum parentibus, amicis et benefactoribus. Qui preexpressi magna et perpetua beneficia prefate domui Nove lucis propter Deum et salutem animarum suarum reliquerunt. Pro quibus specialiter dici debet in missa et in agenda prenominati anniversarii ‘Inclina famulorum ac famularum’ in secundo loco et loco tricennarii cur-

1) De titels ‘Officium benefactorum’ en ‘Confraternitates’, aan het hoofd van deze afdeeling en de volgende geplaatst, komen in het handschrift niet voor.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 186

[rentis]1), ‘Deus cui proprium’, vel alia debita collecta, in tercio loco et in eadem missa addi debet tractus, scilicet ‘De profundis’ cum collecta ‘Omnipotens qui vivorum’ in ultimo loco, pro omnibus fratribus dicte domus, eorum parentibus, fratribus, sororibus, amicis, ipsiusque domus benefactoribus et amicis, adhuc in vita presenti existentibus, ut immortalis Deus singulis, tam vivis quam defunctis, graciam et misericordiam eis necessariam facilius tribuere dignetur. Amen. Nota, capitulum nostrum generale confirmare ordinacionem de tractu ‘De profundis’ et ‘Omnipotens qui vivorum’ sed graciose indulsit de collecta in 2o loco, ut supra, anno LIX. Item circa pretactum tempus prior et conventus domus memorate, ad magnam instanciam bone memorie domni Theodrici Weert, tunc canonici ecclesie beate Marie Trajectensis, precipui benefactoris et amici ejusdem domus, pro se et suis successoribus sibi promiserunt quod singulis mensibus semel post mortem suam facerent ejus memoriam cum collecta propria, videlicet ‘Deus cui proprium’, in agenda et missa defunctorum perpetuo duraturis. Quod si hoc negligerent, tunc pro qualibet tali negligencia darent hospitali sancti Bertolomei in Trajecto, ad usus pauperum, unum florenum Renensem, prout in littera desuper confecta sigilloque conventus sigillata lacius continetur. Studeant igitur prior et conventus pro tempore ipsius domus propter Deum promissum adimplere, ne ex eorum negligencia penam incurrant prelibatam fiantque ipsius promissi violatores nec penam realiter solvant antedictam2).

1) De woorden: loce tricennarii cur[rentis] heeft het handschr. in margine. 2) De woorden: ‘nec penam realiter solvant antedictam’ zijn in het handschr. in margine geplaatst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 187

Et, ut melius prescripte memorie perpetuis temporibus observari valeant, inferius in quolibet mense pertinenter sunt signate. Nota, capitulum nostrum generale graciose consensit de memoria hic habenda simul cum collecta pro domino.....

Confraternitates.

Domus Hollandie.1) Item domus Hollandie, prope Montem sancte Geertrudis, ordinis Carthusiensis, habet plenam cum domo nostra Nove lucis sancti Salvatoris, prope Trajectum, ejusdem ordinis, fraternitatem, ita quod prior et conventus cujuslibet domus predicte, pro tempore existentes, pro alterius domus fratribus, maxime defunctis, tantum in speciali tenentur facere sive persolvere sicut pro propriis domus sue fratribus, videlicet integrum monachatum. Et defuncti non habent proprium diem obitus singulorum pro anniversario in kalendaris ambarum domorum intitulandum, sed associantur cum proximo. Et ista fraternitas durabit perpetuis temporibus, que per plures annos jam inter eos laudabiliter existit observata. Domus Amsterdammensis. Item domus sancti Andree prope Aemsterdam, predicti ordinis nostri, habet similem cum domo nostra prescriptam perpetuam fraternitatem, salvo quod defuncti fratres in alterius domo non habent proprium diem obitus eorum pro anniversario sed associacionem cum proximo anniversario post obitum ipsorum, si in die qua decedunt ab hac vita proprium anniversarium in kalendario non habetur. Et de dictis duabus fraternitatibus domorum Hollandie et Amsterdamensis

1) In het handschrift in margine geplaatst, even als het onderstaande ‘Domus Amsterdammensis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 188 habemus litteras, sigillis conventuum earundem sigillatas, quas require in cistula intitulata ‘de diversis’, superius. Item in carta capituli nostri generalis, facta anno Domini millesimo CCCC undecimo, expresse continetur, quod domnus noster papa graciose concessit omnibus personis ordinis nostri omnes illas indulgencias quas fratres ordinis Predicatorum in ecclesiis suis habent in festo beati Thome de Aquino et per ejus octavas. Que indulgencie sunt, sicut a fratribus Predicatorum domus Trajecti in scriptis dudum recepimus, anni XLVIII, dies bis mille quingenti, triginta karene, LXXXVIII anni papales. Item venerabiles domni prelati et capitula ecclesiarum sancti Salvatoris, beati Petri et sancti Johannis Trajectensium atque prior et conventus domus nostre pro se et posteris ipsorum inierunt et firmaverunt insimul, pro salute animarum suarum, caritativam fraternitatem, concedentes sibi hinc inde plenariam participationem omnium spiritualium bonorum suorum, prout in litteris patentibus, sigillis ecclesiarum et conventus prescriptorum sigillatis, desuper confectis, traditis et receptis, tam per dictos dominos prelatos et capitula divisim datis, quam per priorem et conventum pro tempore, plenius continetur. Quarum copie de verbo ad verbum habentur in libello, de magnis elemosinis sive beneficiis domui nostre legatis propter Deum edito et conscripto, et principales litteras dominorum prelatorum et capitulorum supradictorum habemus in archivis nostris juxta alias litteras nostras. Et est notandum quod in singulis litteris nostris, quas ipsi vice versa a nobis habent de materia pretacta, inter cetera sic habetur:1) ‘Adicientes insuper ex gracia speciali, quod, cum

1) In margine het woord ‘Nota.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 189 obitus cujuslibet vestrum, quem Deus post longa bone vite curricula felicem faciat et beatum, nobis fuerit intimatus, pro vobis faciemus devotam defunctorum memoriam sicut pro nostris karissimis facere solemus, juxta consuetudinem nostri ordinis et statuta.’ Domus nostra habet fraternitatem de consensu capituli nostri generalis cum Cisterciensibus in Yselstyn sub certis modo et forma, in litteris desuper confectis, descriptis et in magno collectario nostro manifeste annotatis.

Cum infrascriptis domibus, ecclesiis et personis domus nostra habet perpetuam fraternitatem sive societatem specialem, sicud lacius habetur in principio collectarii nostri, quo ebdomadarius in choro nostro cotidie utitur, maxime in vesperis et laudibus.1)

Hollandie.2) Primo cum domo nostra Hollandie, prope Montem sancte Gertrudis, videlicet quod nos tenemur pro singulis defunctis illius domus conventualibus, tam clericis quam conversis, persolvere plenum monachatum et habent associationem anniversarii cum proximo in domo nostra. Et similem graciam habemus in predicta domo Hollandie. Aemsterdam. Item similiter tenemur facere in omnibus pro personis defunctis domus nostre prope Aemsterdam et persone illius domus vice versa idem tenentur facere pro nostris.

1) Men vergelijke den inhoud van deze afdeeling met dien van de voorgaande. 2) De titels ‘Hollandie’, ‘Aemsterdam’. ‘Yselsteyn’, etc. zijn in het handschrift in margine geplaatst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 190

Yselsteyn. Item quilibet de sacerdotibus nostris tenetur legere pro quolibet priore, monacho, clerico, reddito, converso et qualicumque novicio, defuncto in monasterio Cisterciensi de Yselsteyn, quatuor missas defunctorum, in quibus prima et principalis collecta debet esse in singulari ipsius defuncti statui conveniens vel si magis placet unum integrum psalterium cum 7 psalmis poenitencialibus et litaniis sanctorum. Singuli clerici non sacerdotes hoc idem. Conversi vero nostri ducentis vicibus ‘Pater noster’ et totidem ‘Ave Maria.’ Et quilibet donatus noster professus, sine proprio vivens, ‘Pater noster’ en ‘Ave Maria’ quinquaginta vicibus. Pro quolibet vero donato professo monacho, in Yselsteyn defuncto, sine proprio ut supra, singuli sacerdotes nostri dicent unam missam defunctorum vel unam quinquagenam psalterii cum una collecta, quod ultimum clerici non sacerdotes eciam facient et quilibet conversorum et donatorum nostrorum quinquaginta vicibus ‘Pater noster’ et totidem ‘Ave Maria.’ Omnes enim persone dicti monasterii in Yselsteyn habent plenariam participacionem bonorum domus nostre in meliori forma, tam presentes quam future. Eciam persone profecte pro negociis domus et alibi defuncte participant in omnibus ac1) si mortue fuissent in monasterio de Yselsteyn. Tamen qualescumque hospites, ibi diem vite sue finientes, non erunt participes hujus societatis, ita quod ex debito pro eis nichil fieri debet seu ipsi viventes ibidem pro nostris defunctis ad aliquid non astringuntur. Et in omnibus persone domus nostre, tam presentes quam future equalem habent graciam in monasterio de Yselsteyn eis concessam, sicud pre-

1) Het handschrift heeft ‘an.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 191 mittitur, prout hec et alia in litteris desuper confectis, hinc inde datis et receptis lacius continentur. Prelati et capitula trium ecclesiarum Trajectensium. Item venerabiles domni prelati et capitula ecclesiarum sancti Salvatoris, beati Petri et sancti Johannis Trajectensium atque prior et conventus domus nostre pro se et posteris ipsorum inierunt et firmaverunt insimul, pro salute animarum suarum, caritativam fraternitatem, concedentes sibi hinc inde plenariam participacionem omnium spiritualium bonorum suorum, prout in litteris patentibus, hinc inde traditis et receptis, plenius est descriptum. Sed in privato nichil speciale tenemur facere pro eis nisi quando obitus alicujus ipsorum nobis nunciatus fuerit, quod pro eis faciemus devotam defunctorum memoriam sicut pro nostris karissimis facere solemus, juxta consuetudinem nostri ordinis et statuta. Et ista clausula habetur in litteris nostris pretactis.

Monachatus1).

Infrascriptis personis ordinis nostri ad eorum instanciam prior et conventus domus nostre pro tempore graciose concesserunt monachatum pro singulis eorum defunctis, ut moris est a nostris persolvendum, et ipse interim vice versa pro nostris defunctis monachatum solvere tenentur. Primo concesserunt domno Arnoldo, olim vicario domus sancte Anne prope Brugis, ibidem professo. Item domino Cornelio, professo monacho in Monichusen, nobiscum ad tempus hospitato. Item domino Hugoni de Wercouden, monacho professo domus nostre prope Brugis.

1) Deze titel wordt in het handschrift niet gevonden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 192

Item domno Johanni Steenken, monacho professo in Monichusen, dudum priori domus Hollandie.

Hic sequuntur quedam privilegia et indulgencie domui nostre specialiter concesse.

In primis reverendus pater, bone memorie dominus Florencius, episcopus Trajectensis, diversas emunitates sive libertates ecclesiasticas nobis et domui nostre atque bonis nostris graciose donavit, quia tempore fundacionis et dotacionis domus nostre ipse erat episcopus Trajectensis, rathificando et comprobando dotacionem dicte domus nostre cum addiccione graciarum suarum in litteris suis desuper confectis, inter cetera dicendo: ‘Locum, edificia, annuos redditus omniaque et singula, prout suprascripta sunt et per dictum dominum Swederum donata noscuntur, vice et nomine ordinis et fratrum Carthusiensium ex nunc recipimus et admittimus, necnon eadem bona, locum et redditus predictos eisdem ordini et fratribus, ut prior et fratres futuri ejusdem monasterii nostrorum antecessorum et successorum nostrorum episcoporum Trajectensium necnon ecclesie nostre predicte et status ipsius ammodo1) in suis oracionibus teneantur habere memoriam illeque retribuat qui suis largitoribus centuplum et vitam eternam est pollicitus accepturos, perpetua et pura largicione donamus. Ipsumque locum et edificia in ipso constructa et imposterum construenda in monasterium prioris et fratrum ordinis Carthusiensis erigimus et creamus. Ipsosque redditus annuos predictos ac bona, predia, agros, prata, pascua, nemora, paludes, stagnas2), piscarias, pensiones, bona et res alias immo-

1) Het handschr. heeft ‘āmōdo’. Het streepje boven de ‘o’ houd ik voor eene schrijffout. Ammodo = dehinc, deinceps, Gall. désormais, zie du Cange, in voce. 2) Lees ‘stagna’.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 193 biles, mobiles et se moventes et que et quas et qualia ipsis priori et conventui futuris, largicione fidelium et quibuscumque aliis justis titulis, evenerint eidem monasterio, priori et fratribus confirmamus. Basilicam quoque et altaria ac cymiterium consecrare et officinas benedicere in eodem loco, adjuvante nos Domino, cum oportunum fuerit, intererimus. Et ex tunc, prout ex nunc, sepulturam liberam pro fratribus et familiaribus suis necnon hiis, qui devocionis et religionis causa ibidem suam sepulturam elegerint, salva canonica porcione ecclesiis ad quas sepeliendi hujusmodi pertinebunt, et ut cymbala et campanas habere divinaque missarum et aliorum solempnia peragere, vitam monasticam secundum regulam beati Benedicti necnon observancias et statuta ejusdem ordinis ducere aliaque omnia et singula habere, facere et exercere, prout ad monasteria, priores, fratres et conventus ordinis Carthusiensis de communi jure, privilegio vel consuetudine pertinere consuevit et dinoscitur, et quod prior Carthusie dictum locum omnesque et singulas pertinencias ejusdem auctoritate propria ingrediatur prioremque et fratres ac alia eidem monasterio congruencia secundum regulam, statuta et observancias predictas in eodem loco disponat et ordinet, prout ad eum pertinet, concedimus, licenciamus et tenore presencium indulgemus etc.’ Litteras pretactas habemus in archivis nostris signatas per N.V.1) Item pie memorie reverendus pater, dominus Fredericus de Blanckenhem, dicti domini Florencii in episcopatu Trajectensi successor, eciam auctoritate sua ordinaria donationem, cessionem et assignacionem omnium et singulorum bonorum, in litteris quondam do-

1) De lezing ‘N’ is onzeker. Met de letter ‘V’ kan het getal 5 bedoeld zijn.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 194 mini de Gaesbeeck, principalis fundatoris domus nostre, specificatorum, ac omnia et singula in eisdem litteris expressata laudavit, rathificavit, approbavit et in Dei nomine confirmavit, decernens et volens universa bona domui nostre data, donata, concessa et assignata dandaque in futurum1), donanda, concedenda et assignanda de cetero inantea pro perpetuis temporibus futuris fore et esse ecclesiastica et spiritualia et omnibus jure, immunitate et libertate ecclesiastica frui debere et gaudere. Item domnus dux Albertus, quondam comes Hollandie et Zeelandie, ac dominus Wilhelmus, filius ejus et successor in ipsis comitatibus, confirmaverunt donationem et assignacionem bonorum dicti domini fundatoris, hoc humiliter petentis, prout premissa lacius patent in litteris fundacionis cum tranfixis earundem, quas require A. 2. Item anno Domini millesimo CCCC sexto venerandi quondam patres domini Henricus et Johannes, domorum Hollandie et Maguncie, ordinis nostri, priores, auctoritate domni Carthusie ac capituli generalis, domum circa festum Assumpcionis gloriose virginis Marie2) visitantes atque a priore et conventu ejusdem domus humiliter rogati, assignaverunt et concesserunt eisdem scilicet monachis hos terminos, postmodum a bone memorie reverendo patre domino Stephano, priore Carthusie, ceterisque diffinitoribus capituli generalis confirmatos, sicut littera, eorum sigillis roborata, declarat manifeste quam desuper habemus. Termini monachorum3). Primo videlicet totam aream infra fossatum ejusdem

1) Het hanschr. heeft ‘futuicum.’ 2) De woorden ‘gloriose virginis Marie’ zijn in margine bijgevoegd. 3) De titels ‘Termini monachorum’ en ‘Termini procuratoris etc.’ heeft het handschr. in margine.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 195 domus contentam cum omnibus suis attinenciis presentibus vel futuris. Item pomerium ultra predictum fossatum cum suis attinenciis quibuscumque. Item Vallem florum inferiorem, vulgariter nominata leghe Bloemendale, usque ad ultimum campum exclusive ejusdem Vallis versus fluvium dictum Vechte. Item Vallem florum superiorem, vulgariter dictam hoghe Bloemendale, juxta dictam Vallem inferiorem collateraliter tendendo et terminando directe per transversum de termino ultime nominato versus et usque ad pomerium supradictum. Item quandam parvam insulam que vocatur vulgariter die oude Vechte cum suis attinenciis universis. Quequidem omnia loca simul, preter dictam aream, secundum communem estimacionem circa decem jugera agrorum continere putantur. Termini procuratoris et possessionum domus nostre. Item pro terminis procuratoris et possessionum prefate domus dicti patres assignaverunt et concesserunt, auctoritate qua supra, spacium quinque leucarum, circumquaque per girum largiter summendarum. Insuper, quamvis possessiones ille, jacentes in dominiis de Putte et de Stryen, quas dominus fundator noster pretactus domui nostre assignavit dotis seu donacionis nomine, circa quinque vel sex miliarium spacium extra predictos terminos sint locate, tamen quia eedem possessiones pro longe majori parte pro tunc fuerunt pascua, que secundum statuta nostra extra terminos possunt licite possideri, ideo ut dicte fratres domus prefatam dotationem suam integram et totalem, tam pascua quam non pascua, unacum quibusdam aliis possessiunculis, eidem dotacioni finitimis et vicinis, que domui nostre postmodum elemosinaliter provenerunt, necnon ut possessionem, presertim illam jacentem in territorio de Voirne, in districtu, vulgariter nominato

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 196

Oudenhoirne, a domino decano Hagensi quondam elemosinaliter1) sibi datam nec ultra dimidiam leucam a possessionibus predictis distantem, valeant licite possidendo habere, predictis fratribus sive domui nostre auctoritate supradicta, concesserunt facultatem, adicientes eis ex gracia speciali, quod et alias possessiones, fratribus domus nostre imposterum, predictis in locis, simili modo dandas seu alias quovis justo titulo proventuras, valeant ibidem, propter eorundem locorum et dictarum possessionum mutuam confinitatem, licite retinere. Quere litteram hujusmodi desuper confectam in litteris de diversis.

Copia littere de terminis procuratoris adhuc alia.2) ‘Frater Johannes humilis prior Carthusie ceterique diffinitores capituli generalis dilectis sibi in Christo priori et conventui domus Nove lucis, prope Trajectum, ejusdem ordinis salutem et pacem. Tenore presencium vobis concedimus pro termino procuratoris quinque leucas patrie ad omnes differencias viarum domus vestre circumquaque et quod idem procurator sexies in anno possit ultra istos terminos ad possessiones domus vestre remotiores accedere, quando presidens indicaverit.’ Sequitur copia littere capituli nostri generalis super licencia extraneorum sepeliendorum etc. Frater Franciscus, humilis prior Carthusie, ceterique diffinitores capituli generalis ordinis Carthusiensis dilectis nobis in Christo priori ac conventui domus Nove

1) Het handschr. heeft ‘elemosinaliter quondam’ doch zijn de teekens, waarmede eene omzetting van woorden wordt aangeduid, daaraan toegevoegd. 2) In het handschr. is deze brief geplaatst achter de hierna volgende copia littere capitule nostri generalis super licencia etc.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 197 lucis, prope Trajectum, ejusdem ordinis, salutem et pacem in Domino sempiternam. Ex parte vestra nobis extitit significatum quod honeste seculares persone utriusque status atque sexus interdum, magno devocionis desiderio inflammate, humiliter sibi propter Deum petunt conferri in domo vestra predicta et obtinere suorum corporum, dum ab hac luce decesserint, sepulturam, quarum omnium peticiones aliquibus annis secundum expressum numerum, singulis domibus ordinis nostri annuatim ad sepeliendum extraneos dumtaxat concessum, supplendo non valetis exaudire. Nos vero, vobis et hujusmodi personarum secularium, tam presentium quam futurarum, devocioni graciose succurrere volentes, vobis et vestris successoribus impperpetuum, tenore presencium, indulgemus ut tales, postquam locum sepulture sive loca vobiscum elegerint et personaliter per eas vel ex parte ipsarum hoc a vobis fuerit Dei amore humiliter desideratum, eciam si numerum pretactum excedant, si vobis placuerit, tociens quociens hoc acciderit, in dicta domo vestra ecclesiastice possitis tradere secundum formam ordinis nostri sepulture, hoe diligenter attento ne aliquis vestrum per se vel alium, quacumque ex causa, aliquam personam ad petendum hujusmodi sepulturam specialiter inducat vel quod persona sepelienda sit aliquo excommunicacionis, suspensionis aut interdicti vinculo sive alio crimine irritata sive quod ibi aliquid lateat illicitum seu reprehensibile quod in vestrarum animarum, domus vestre seu tocius ordinis nostri posset quovis modo cedere detrimentum. Datum cum apposicione sigilli domus Carthusie in testimonium premissorum anno Domini millesimo CCCC quadragesimo secundo, sedente nostro capitulo generali. Quere litteram hujusmodi in litteris de diversis.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 198

De indulgenciis infrascriptis littere desuper confecte queri debent in litteris de diversis unacum participacione ordinis Predicatorum.

Item quondam venerabilis pater Thomas de Firmo, sacre theologie professor ac tocius ordinis Predicatorum magister, anno Domini millesimo CCCC tercio, quarta die mensis Aprilis, concessit priori ceterisque fratribus conventus nostri specialem participacionem universorum bonorum spiritualium que per fratres dicti ordinis Dominus Jhesus Christus per mundum fieri dederit universum in vita pariter et in morte ut multiplici suffragiorum presidio et hic augmentum gracie et in futuro mereantur eterne vite premium possidere. Item dominus Fredericus, episcopus Trajectensis suprascriptus quondam, anno Domini millesimo CCCC octavo, ipso die sancte Barbare, ad noticiam suam perducto quod prior et conventus domus nostre, in missis suis ejus memoriam peragentes, pro ipso ad Deum preces fundere consueverant speciales, ipsis priori et conventui ac eorum successoribus diversim contulit indulgenciam quadraginta dierum, quociens in missis suis ejus memores essent ac pro ipso seu successoribus suis episcopis Trajectensibus pro tempore exorarent, ut prefertur. Item bone memorie dominus Mathias, episcopus Buduanensis, predicti domini Frederici episcopi suffraganeus, simili ex causa totidem contulit dierum indulgencias priori et conventui domus nostre, tam presentibus quam futuris, ac cuilibet eorum quociens essent memores ipsius, in missis eorum Deum pro ipso fideliter exorando. Et istam graciam fecit idem suffraganeus dominus anno Domini millesimo CCCC quarto decimo, ipso die Undecim millia virginum. Item reverendus in Christo pater, dominus Rodol-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 199 p(h)us de Diepholt, episcopus Trajectensis, graciose concessit anno Domini millesimo CCCC tricesimo sexto, die quinta mensis Septembris, priori et fratribus ac conversis domus nostre ac cuilibet eorum suisque posteris et eorum eciam servitoribus et familiaribus, domesticis, continuis commensalibus, vere penitentibus, confessis et contritis, qui ambitum domus nostre majorem singulis diebus, imploraturi a Domino veniam delictorum in humilitate spiritus, circuirent, tociens quociens hoc facerent, quadraginta dies indulgenciarum. Item anno Domini millesimo CCCC quadragesimo secundo, in die sancto Ascensionis Domini, lecta fuit quedam littera coram conventu nostro, sigillo plumbeo consilii Basiliensis, ut prima facie aparuit, munita, inter alias litteras in archivis nostris existentes a quodam fratre inventa, continens quod sanctissimus in Christo pater et dominus noster, dominus Eugenius, papa quartus, fratribus domus nostre, auctoritate sua apostolica, XI Kalendas Februarii, anno suo quinto, indulsisset, ut prior ejusdem domus pro tempore existens singulis eorum et pro tempore existentibus fratribus ipsius domus omnium peccatorum suorum, de quibus corde contriti et ore confessi forent, semel in mortis articulo plenam remissionem, in sinceritate fidei, unitate sancte Romane ecclesie ac obediencia et devocione ipsius Eugenii pape vel successorum suorum canonice intrancium persistentibus, satisfacto tamen hiis quibus propterea fuerit satisfactio impendenda, impendere valeat. Et ne, quod absit, propter hujusmodi graciam redderentur procliviores ad illicita imposterum committenda, volebat idem dominus noster papa quod, si ex confidencia remissionis hujusmodi aliqua forte committerent, quoad illa predicta remissio eis nullatenus suffragaretur. Quodque per unum annum, a tempore quo dictum indultum

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 200 sive gracia ad ipsorum noticiam perveniret computandum, singulis sextis feriis, impedimento legitimo cessante, jejunarent. Quod, si predictis diebus ex precepto ecclesie regulari observancia injuncta penitencia, voto professionis, astricti vel alias jejunare tenerentur, una alia die singularum septimanarum ejusdem anni, qua ad jejunandum ut premittitur non essent astricti, jejunarent. Et, si in dicto anno vel aliqua ejus parte essent legitime impediti, anno sequenti vel alias quam primum possent modo simili supplere hujusmodi jejunium tenerent. Porro, si forsan alias prelibatum jejunium in toto vel in parte quandocumque adimplere commode non possent, eo casu prior predictus jejunium ipsum in alia opera pietatis, prout animarum suarum saluti expedire videret, commutare valet, que ipsi pari modo deberent adimplere. Alioquin hujusmodi indulti sive gracie ipsius domini Eugenii pape concessio nullius existeret roboris vel momenti. Anno Domini millesimo CCCC sexagesimo primo, in octava Visitacionis gloriose virginis Marie, reverendus in Christo pater et dominus, dominus Franciscus, episcopus Interamnensis, in Anglia, in Scocia, in Ybernia, in Bisontinensi, Remensi et Coloniensi provinciis ac in tota terra domini ducis Burgundie legatus etc., in domo nostra Carthusiensi Nove lucis, prope Trajectum, existens, presente venerabili patre nostro domno Jacobo, ejusdem domus priore, hoc attestante, pie ac graciose concessit et indulsit priori et conventui dicte domus et eorum successoribus, quod, quociens aliquis ipsorum eum haberet in memoria et pro sancta Romana ecclesia ac pro ipso Deum orando, specialiter in missa, ille haberet quadraginta dies indulgenciarum de injunctis sibi penitenciis, ex auctoritate sibi concessa etc. Insuper idem dominus episcopus et legatus eodem tempore graciose concessit et indulsit similes

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 201 indulgencias non celebrantibus et familie prefate domus nostre, quociens Deum simpliciter ut supra pro sancta Romana ecclesia et pro ipso aliquis eorum oraret ille consequeretur easdem indulgencias. Hoc tamen puto esse intelligendum, semel dumtaxat in quolibet die, salvo judicio saniori. Donavit hujusmodi indulgencias enim viva voce, de quibus tamen libenter dedisset litteras verisimiliter si desuper rogatus fuisset. Anno Domini MCCCC sexagesimo secundo, XXIIII die mensis Februarii, reverendus in Christo pater Zegerus de Dixmuda, reverendissimi patris ministri generalis super fratres Minores de observancia, Cismontanarum parcium generalis vicarius, domnum priorem, vicarium et procuratorem ceterosque patres et fratres, tam clericos quam laicos, domus nostre ad confraternitatem suam et ad universa et singula fratrum suorum et sororum suffragia recepit, in vita pariter et in morte, plenam eis et specialem participationem omnium carismatum et spiritualium bonorum, videlicet missarum, oracionum, officiorum divinorum, predicationum, leccionum, jejuniorum, disciplinarum, vigiliarum ceterorumque bonorum graciose conferendo que per fratres sibi commissos et sorores sancte Clare, sibi subditas, fieri dederit auctor bonorum omnium Dei filius, prout in littera ejus desuper confecta, sigillata et in archivis nostris e posita plenius continetur. Nota, octingenta, scilicet VIII , monachi fratrum et sororum Minorum de observancia dicuntur esse sub ejus cura et regimine et in singulis fiunt satis notabilia pro hujusmodi fraternitatem et participacionem habentibus in speciali. Reverendus in Christo pater domnus Martinus, Dei gracia episcopus Magionensis, anno Domini MCCCCXLIII in monasterio Vallis gracie, prope Brugis, ordinis Carthusiensis, tres tabulas, ymaginibus sanctorum de-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 202 pictas et decenter ornatas, solempniter benedixit pie memorie domno Johanni Vos, priori pro tunc ejusdem monasterii et postea domus nostre, - quarum prima, que major fuerat, erat insignita ymaginibus beatissime Dei genetricis Marie, sanctarum Barbare et Elyzabeth, que impresenciarum pertinet ad dictam domum nostram et habetur in altari beate Barbare virginis et martiris, super toxale in ecclesia nostra - desiderans predictas tabulas singulas singulariter debite venerari omnibus vere penitentibus, confessis et contritis. Qui ante dictam tabulam nostram matrem misericordie, celi reginam, Dei genetricem, cum angelica salutatione salutaverit aut Barbaram sive Elyzabeth cum Dominica oracione et angelica salutatione honoraverit, suffragia earundem devote implorando, tociens quociens hoc devote adimpleverint, de omnipotentis Dei misericordia, beatorum Petri et Pauli apostolorum auctoritate confisus, quadraginta dies indulgenciarum de injunctis sibi sive de jure injungendis penitenciis misericorditer in Domino relaxavit. Et, quoniam indulgencie preter mentem concedentis in alteram personam extendi non possunt, ex speciali gracia concessit premissas pro amicis, vivis vel defunctis, dummodo extra ordinem predicte tabule non devenirent, per quemlibet posse promereri, prout in littera patenti, desuper confecta et sigillo prefati domini episcopi sigillata, plenius continetur.

Varia1).

In2) carta capituli nostri generalis, edita anno Domini millesimo quadringentesimo octavo decimo, ex-

1) Aan deze afdeeling gaf ik den titel ‘Varia.’ De inhoud daarvan vult dien der vorige afdeelingen aan. 2) In margine wordt het woord ‘Nota’ gevonden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 203 presse habetur quod felicis recordacionis domnus Martinus, papa quintus, graciam generalem et perpetuam tunc fecerat omnibus personis ordinis ac eciam donatis ordinis nostri ut possint in mortis articulo absolvi ab omnibus peccatis suis cum plenitudine potestatis. Anno domini millesimo CCCCXLVII, mensis Julii die octava, prior et conventus domus nostre, domno Arnoldo de Aemsterveen, monacho professo domus Sanctimonialium beate Anne prope Brugis, ordinis nostri, graciose et caritative fraternitatem et societatem domus nostre concesserunt, videlicet ut quivis de conventu teneatur pro anima ejus, dum decesserit, ut moris est, persolvere sex missas vel duo psalteria cum associacione anniversarii cum proximo post diem obitus sui, si tunc nobiscum anniversarium non fuerit ipso die intitulatum. Et ipse dominus Arnoldus pro nostris vice versa defunctis leget pro singulis sex missas vel duo psalteria aut tres missas et unum psalterium, prout hec et alia in litteris, hinc inde desuper confectis, traditis et receptis, plenius continentur. Qui dominus Arnoldus eodem anno ordinatus est, postea vicarius domus sue. Capitulum nostrum generale graciose indulsit anno Domini MCCCCLI quod nos et posteri nostri in hac domo deinceps singulis annis futuris, videlicet quarta Decembris, possumus celebrare festum beate Barbare virginis et martyris cum XII leccionibus sine capitulo, cujus misse officium est sicud Agathe. Item tunc eciam rathificavit et approbavit omnia anniversaria sive associaciones anniversariorum defunctorum, ultra numerum rite concessum in Kalendariis nostris descriptorum, de quibus duabus graciis habemus litteram dicti capituli nostri generalis patentem et sigillatam in forma. Item anno Domini millesimo CCCC quinquagesimo

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 204 octavo idem capitulum nostrum generale nobis graciose indulsit quod uti possumus parva quadam1) amphora argentea et vasculo argenteo deaurato pro fratribus certis temporibus communicaturis, quas nobis legavit ad hoc pie memorie Johannes Willam de Delff, sepultus retro in ecclesia infra lampadem, quodque in ipsius memoria die anniversarii sui super sepuichrum ejus duas candelas accendere valeamus propter plura bona que idem Johannes domui nostre legavit in vita et in morte propter Deum. Item dictum capitulum generale eodem anno LVII eciam ex gracia nobis concessit quod propter decorem divini officii habere possumus et certis uti temporibus thuribulo argenteo ac aliis vasculis et clenodiis argenteis, tunc apud nos existentibus. Item anno LIX prefatum nostrum capitulum generale graciose nobis indulsit ut in quolibet mense semel in agenda et missa anniversarii possumus dicere collectam ‘Deus cui proprium’ singulariter pro domno Theodrico Weert perpetuis temporibus, sicut multis annis fecimus. Item eodem anno similiter indulsit in alia agenda et missa anniversarii ad dicendum in quolibet mense semel perpetuis temporibus collectam: ‘Inclina famulorum et famularum’ in secundo loco pro principalibus fundatoribus, benefactoribus, parentibus et amicis nostris; tractus et ‘Omnipotens qui vivorum’ ammodo non dicentur, etc. Item anno Domini MCCCCLXII, feria secunda post festum Sacramenti, conventus noster concessit domino Cornelio, monacho professo domus Carthusiensis in Monichusen et hic nobiscum ad tempus, de jussu ordinis nostri, hospitato, monachatum, post obitum ejus a clericis nostris per 6 missas vel per duo psalteria

1) Na het woord ‘quadam’ heeft de tekst andermaal ‘parva.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 205 et a laicis per ‘Pater noster’ suo more persolvendum, unde directa est sibi desuper cedula papirea hoc continens cum impressione sigilli prioris. Item postea eciam similiter concessit domno Hugoni de Wercouden, monacho domus nostre prope Brugis, qui nobis remisit litteram, in ea promittens se facturum pro nostris defunctis eodem modo etc. Item concessit conventus noster domno Theodrico Bor, presbytero, monachatum.

Hic sequuntur aliqua concernentia officium defunctorum et primo de missa benefactorum, quando ex ordine dici debeat et quomodo.

De missa benefactorum.1) Sciendum est quod singulis ebdomadis persolvenda est ex ordine, secundum formam statutorum nostrorum, una missa pro benefactoribus, exceptis ebdomadis Nativitatis Christi, Pasche et Penthecostes. Que eciam non debet dici in festis duodecim leccionum si alia dies infra ebdomadam fuerit, in qua reddi potest in privato. Nec cantatur eciam in conventu nisi ante feriam quintam. Potest tamen differri usque ad Sabbatum in privato dicenda propter tricennarium, anniversarium vel aliam missam impedientem. Item dicta missa pro benefactoribus specialiter reddenda est in privato eciam in illa ebdomada quando imponitur annuo officium benefactorum in conventu. Item missa benefactorum et tricennarii currentis una est, id est, quod pro eis tantum una missa dicitur eodem die in conventu aut in privato.

1) De titels ‘De missa benefactorum’, ‘De missis anniversarii presentis defuncti’, ‘De translacione anniversariorum’ etc. heeft het handschr. deels in den tekst, deels in margine, somwijlen in beiden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 206

De missis anniversarii presentis defuncti et tricennarii currentis. Item pro anniversario et presente defuncto due misse fiunt. Missa defuncti cantatur in conventu et missa anniversarii legitur in privato. Item pro mercenario et pro presente defuncto alio una missa cantatur a priore sed pro singulis dicitur specialis oratio. Si duo sacerdotes simul defuncti essent, pro secundo diceretur ‘Deus cui proprium singulariter famuli et sacerdotis tui.’ Si duo essent laici, pro primo ‘Deus cui proprium’ in singulari et pro alio ‘Inclina’ singulariter. Si unus esset sacerdos et alius clericus vel laicus aut femina, pro singulis specialis eorum oratio dicenda est statui aut sexui conveniens. Item pro anniversario et tricennario currente una dumtaxat missa dicitur in conventu aut in privato. Item si in Sabbatis occurrerit anniversarium vel tribus capituli generalis aut aliis diebus, propriam missam matutinalem habentibus de vivis, tunc anniversarii missa reddenda est in privato. Item infra quasdam octavas festivitatum, ut de instante festivitate missa cantetur in conventu, anniversarii missa potest dici in privato. Ex consuetudine domus hujus, scilicet infra octavas Visitacionis, et ex novis statutis infra octavas Sacramenti et Assumpcionis et Nativitatis gloriose Virginis.1) Item quando dies vacans non fuerit in ebdomada pro missa Dominicali cantanda, tunc anniversarium potest dici in privato ut de Dominica cantetur in conventu. Item si in festis capituli aut Dominicis diebus presens defunctus occurrerit sepeliendus, missa ejus in

1) In het handschr. is deze volzin in margine geplaatst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 207 conventu prius reddi debet quam de festo vel de Dominica, vel fiet pro disposicione prioris. Item missa conventualis presentis defuncti excludit missam conventualem festi trium leccionum, ne cantetur in conventu. De translacione anniversariorum. Item anniversarium potest transferri propter officia benefactorum, capituli generalis et Cluniacensium inchoanda. Et eciam propter tricennaria carte capituli etc., necnon ne tricennarium nimis differatur, hoc est, ne currens expiret inchoandum, et propter1) alias commemoraciones in conventu pro defunctis celebrandas. De collectis dicendis in missis et agendis etc. De collectis sive suffragiis dicendis in missis et agendis anniversariorum, tricennariorum officiorum, brevium, monachatuum et de distributione suffragiorum secundum statum vel numerum personarum et que et quot collecte dici debeant in singulis hujusmodi missis et agendis, patenter habetur in illo libro papireo circa finem, communiter jacente in choro, in sede sacerdotis, cum multis aliis. Et est notandum quod eedem collecte, que dicuntur in missis pro anniversariis, tricennariis officiis, brevibus et monachatibus, dicuntur eisdem numero et ordine in agendis ipsorum, salvo quod interdum in missis ipsis additur in fine collectarum: ‘Omnipotens qui vivorum’ ex ordine dicendis, videlicet in crastino festivitatis Reliquiarum sanctorum et sanctarum. Item quando in conventu imponuntur officia benefactorum, capituli generalis et Cluniacensium ac tricennarium regine Francie. Item quando imponuntur illa duo tricennaria ex carta capituli annuo, scilicet pro omnibus presentibus

1) De lezing ‘propter’ is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 208 etc. et pro omnibus benefactoribus capituli et participacionem ordinis habentibus etc. Item quando super ebdomadam ex debito ordinis cantatur vel legitur missa pro benefactoribus. Item adhuc in quolibet mense semel in missa anniversarii quando fit memoria generalis fundatorum, specialium benefactorum, parentum et amicorum nostrorum etc. que fit ex gracia conventus. De brevibus. Quando plures breves simul denunciantur, prima collecta, omnibus defunctis ibidem contentis conveniens, debet dici pro eis in singulis brevibus cum ceteris collectis, scilicet pro tricennario currente propria collecta et quatuor collectis assuetis, donec omnes breves finiantur. Misse tamen pro brevibus debite in eadem ebdomada quando veniunt persolvi debent a sacerdote ebdomadario aut ejus vicario vel in choro eorum, prout lacius extitit declaratum in libro sive libello prenarrato. Eciam quomodo possunt defalcari per tricennaria, ex carta capituli conventualiter observata, aut per superfluos breves in ebdomada preterita ultra duos tunc persolutos. De collecta tricennarii graciosi. Notandum est quod de voluntate presidentis aliquando in agenda et missa anniversarii solent imponi tricennaria graciose pro defunctis, quorum suffragia dicuntur immediate post collectam anniversarii et ante collectam tricennarii currentis. De missa presentis defuncti. Quando missa celebratur in conventu specialiter pro aliquo defuncto presente sepeliendo aut sepulto, dum ejus exequie fiunt ad instanciam amicorum ejusdem, tunc prima collecta dicitur propria pro ipso, deinde pro alio defuncto, si adesset, et tunc pro anniversario aut alio officio defunctorum, si agi contigerit, et tunc

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 209 pro tricennario currente et tandem fidelium in ultimo loco. Et si missa conventualis cantaretur pro alio officio defunctorum, dicenda est in eadem propria collecta in secundo loco pro presente defuncto. De mercenario defuncto. Item pro mercenario apud nos defuncto quilibet nostrum tenetur dicere ‘Placebo’ in cellis et ebdomadarius unam missam. De crastinis Omnium sanctorum et Reliquiarum. In crastinis Omnium sanctorum et Reliquiarum dicuntur misse defunctorum in conventu, nisi venerint in Dominica. Tunc transferuntur ad feriam secundam proximam, sicut plenius patet in libello pretacto. De officio benefactorum post Circumcisionem Domini. Post Circumcisionem Domini singulis annis, quam cicius dies vacaverit, imponitur in conventu officium benefactorum, nisi impositum fuerit per translationem anniversarii. Officium capituli generalis post octavas Penthecostes. Singulis annis post receptionem carte capituli generalis imponitur, die vacante vel anniversario translato, officium capituli generalis. Officium Cluniacense, Luce Evangeliste. Circa festum beati Luce Evangeliste, die vacante vel anniversario translato, imponitur officium pro Cluniacensibus et in eodem officio associatis. Et quilibet celebrans de ordine nostro tenetur dicere similem missam annuo pro quolibet trium officiorum vel unum psalterium pro quolibet officio, ad quod clerici non celebrantes similiter obligantur legere tria psalteria simul. Tricennarium Amblardi. Marci Evangeliste. Tricennarium olim concessum domno Amblardo,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 210 episcopo, inchoari debet in conventu circa festum beati Marci Evangeliste, quolibet anno, die vacante. Tricennarium Taylarandi. Anthonii. Inchoandum est tricennarium domni Taylarandi, cardinalis, singulis annis in conventu, dum dies vacaverit, circa festum beati Anthonii. Tricennarium regine Francie. Principium Marcii. Circa principium mensis Marcii, die vacante, imponitur in conventu quolibet anno tricennarium pro regina Francie et pro suis. Collecte1) dicende in singulis officiis et tricennariis perpetuis suprascriptis plane sunt specificate in libello memorato. De collectis ex debito dicendis pro monachatibus in missis et agendis. Pro qualibet persona defuncta habente monachatum in ordine nostro sive ex gracia capituli generalis, sive domus sue professionis, sive presidencie, sive fraternitatis alicujus domus ejusdem ordinis, sive alias, dum vacaverit dies, speciale imponitur tricennarium, in quo prima collecta est dicte persone conveniens, secunda pro tricennario, si currat, et tunc alie quatuor assuete. Que collecte eciam dici debent in missis privatis que debentur a singulis pro dicta persona, monachatum habente. Et nota quod monachatus denunciatus super annum persolvi debet cicius quo commode potest et non protelari usque sequens capitulum generale, sicut habetur in ordinacionibus capituli generalis anno XXX. Que monachatus importat. Item anno Domini MCCCCXLVII capitulum nostrum generale declaravit quod officium monachatus, a quo, tamquam a majori, cetera minora beneficia derivantur,2)

1) In margine staat het woord ‘Nota.’ 2) Het handschr. heeft ‘dirivantur.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 211 jure statutorum nostrorum importat primo brevem, 2o tricennarium, 3o anniversarium perpetuum, 4o duo psalteria vel pro quolibet psalterio tres missas. Et ideo priores sint solliciti quod persolutio monachatus, tricennariorum ipsorum et scripsio anniversariorum in kalendariis conventualibus, pro debito consciencie et animarum defunctarum salute, fiat ammodo diligenter. Et anno sequenti, scilicet XLVIII, idem capitulum addidit, declarantes peramplius, quod, quando dicti monachatus in carta capituli imponuntur, jure novi statuti propter tricennarium in monachatu inclusum brevis detrahitur, salvis domibus in quibus persone ordinis sine carta prefati capituli habent plenum beneficium monachatus. De anniversariis scribendis. Item priores postquam redierint ad domos suas, capitulo generali scilicet celebrato, vel cartam capituli receperint, anniversaria per capitulum generale ordinata in kalendariis conventualibus infra 15 dies scribi faciant, alias lapso termino a vino abstineant donec fecerint. Et nichilominus pro tam gravi negligencia habeant in futuro capitulo recognoscere culpam suam. Anno XLIIII, in ordinacionibus capituli generalis. De beneficiis non impetrandis aut concedendis nisi etc. Item nullus prior aut conventus alicui extraneo monachatum, tricennarium seu brevem, per totum ordinem solvendum, impetret nec capitulum generale aut prior Cartusie tale beneficium concedat nisi prius certificetur litteris fidedignis seu alias quod sit talis ordinis nostri amicus et benefactor, cui merito hujusmodi beneficium sit concedendum. Anno XXI, ubi supra. Pena contra negligentes scribere diem obitus habencium beneficia. Quia denunciantes monachatus vel anniversaria sepe

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 212 negligunt scribere diem obitus predictorum in prejudicium eorum, propterea ordinamus ut predicti denunciantes, qui sic diem obitus non scribunt, solvant pro qualibet omissione predicta sex missas defunctorum pro dictis habentibus beneficia predicta. Anno XXVIII, ubi supra. Ut specifice nomina defunctorum denuncientur etc. Insuper illi qui mittunt vel nunciant dicta beneficia seu eciam breves et tricennaria vel hujusmodi beneficia ordinis tam super annum quam in capitulo generali scribant, eciam cum cognomine defuncti, si sit sacerdos vel non. Et specialiter de personis ordinis scribant expresse cujus domus fuerit ultimo professus. Anno XIX. De anniversariis que transferuntur. Ordinamus1) quod pro anniversariis que transferuntur non oportet expectare diem vacantem sed comprehendantur cum aliis anniversariis in primo ordine celebrandis, nisi dies vacans occurreret intra prefata anniversaria translata et illa que sunt in primo ordine celebranda, nam tunc translata in prima die vacante persolvantur. Anno XXXIX. De anniversariis ut supra. Ubi dies vacantes non sufficiunt jure statutorum pro tricennariis inchoandis, anniversaria possunt interpolate transferri taliter, quod tricennaria capituli ante Kalendas Novembris ex toto valeant inchoari. Et capitulum generale preterea indulget quod a dictis Kalendis usque ad recepcionem carte futuri capituli possint aliqua ejusdem carte tricennaria juxta discrecionem presidencium preveniri etc. Anno XLII, ubi supra. De habentibus duplex beneficium in una domo. Quando aliqua persona ordinis nostri de speciali

1) De tekst heeft ‘Or.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 213 gracia habet aliquod beneficium spirituale, tricennarium aut monachatum vel hujusmodi per totum ordinem et de statuto domus sue vel presidencie simile beneficium aut racione monachatus vel alias, declaramus quod domus illa non ad duos monachatus vel duo tricennaria et hujusmodi sed ad unum tantummodo tenetur pro illa persona in hoc casu. Anno XX. De diversis obitum fratris tangentibus et aliis. Quando in obitu fratris nostri1) ordinis ille, qui eum sepelivit, non est presens in refectorio, mensam benedicit ille qui agit vices prioris. Sic eciam dicimus de tribus solempnitatibus Nativitatis, Pasche et Penthecostes, quarum officium pertinet ad priorem. Et quando talis sepultura contingit die qua faciende sunt confessiones communes, omittatur ipsa die colloquium post prandium propter confessiones. Anno XX. De diversis infirmum ac defunctum etc. concernentibus. Capitulum nostrum generale concessit prioribus et ceteris presidentibus domorum ordinis quod secundum discrecionem eorum, consideracione temporum et infirmorum, valeat dispensare ne osculentur subditi infirmum in articulo mortis. Item ut cadaver defuncti sepeliri potest, missa pro eo non cantata, si de reservacione cadaveris in ecclesia crederent periculum imminere. Item ne infirmus in articulo mortis deponatur super benedictum cinerem sed sufficit lectum in quo jacet modico cinere respergi, non obstantibus statutis etc. Anno XXII.

Hic aliqua subscripta sunt de missis de vivis et aliis etc. Et primo de nudo officio misse dicendo in conventu post missam conventualem.

1) Het handschr. heeft ‘nostris.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 214

De nudo officio misse conventualiter dicendo.1) Notandum est, quod, quando feria quarta vel feria sexta Quatuor temporum in Adventu occurrit festum beati Thome Apostoli vel presens defunctus hic sepeliendus, tunc nudum officium dicitur in conventu de hujusmodi feria post missam festi vel presentis defuncti conventualiter celebratam. Et simili modo fit quando festum beati Mathei vel sanctorum martirum Mauricii et sociorum ejus venit feria quarta vel feria sexta Quatuor temporum post festum Exaltacionis sancte crucis. Item quando feria sexta post octavas Sacramenti habetur propria missa 12 vel trium leccionum, tunc nudum officium Dominicale dicitur Dominica infra octavas post missam conventualem de Sacramento, quia dies tunc non vacat in prima ebdomada pro missa Dominicali cantanda. Item quando festivitas Visitacionis gloriose virginis Marie accidit in Dominica, tunc post missam conventualem ejusdem festivitatis dicitur nudum officium de Dominica, quia ex consuetudine domus nostre per totam ebdomadam sequentem cantatur in conventu de ipsa festivitate missa, singulis scilicet diebus. Item quando diebus Dominicis cantatur missa in conventu de aliquo festo et in ebdomada sequente non vacat dies, in quo cantari potest de Dominica missa, sive quando non occurrit tunc anniversarium in privato dicendum, ut pro eo in conventu cantetur, tunc eciam post missam festi in ipsa Dominica dicitur nudum officium ipsius misse Dominicalis. Anniversarium vero potest dici in privato ut cantetur in conventu de Dominica, dum alia dies vacans non fuerit.

1) Deze titel alsmede de onderstaanden werden in het handschr. in margine geplaatst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 215

De missa Dominicali. Item omni feria sexta vacante ab Adventu Domini usque ad Dominicam Quinquagesime missa cantanda est in conventu de proxime precedente Dominica, nisi prior aliter jusserit. Item missa Dominicalis, que dici non potest in Dominica propter festum concurrens, dicitur in conventu prima die vacante in eadem ebdomada, que si non vacaverit vel anniversarium propterea in privato dicendum non occurrerit, dicitur nudum officium, ut supra habetur. De aliis missis diversis et translacionibus festorum. Item quando festum sanctissimi Sacramenti venerit in vigilia Nativitatis beati Johannis Baptiste cantantur conventualiter due misse, prima de festo et secunda de vigilia et tunc festum sanctorum Johannis et Pauli accidit in Dominica quod transfertur ad feriam secundam subsequentem. Et commemoratio sancti Pauli occurrens in octava Sacramenti transfertur ad diem sequentem et octave sancti Johannis tunc transeunt cum commemoratione, sed missa dicitur in privato de eis. Sacramenti et Nativitatis Johannis. Item quando solempnitates Sacramenti et Nativitatis sancti Johannis prescriptorum similiter veniunt in uno die, tunc missa de vigilia Nativitatis sancti Johannis dicitur in conventu feria quarta, scilicet in profesto Sacramenti, sed festum beati Johannis transfertur usque ad feriam sextam et incipitur in secundis vesperis Sacramenti a capitulo et fit commemoratio de Sacramento. Item cum octave Sacramenti venerint in festivitate beati Johannis Baptiste, tunc fient in vigilia ejusdem festivitatis. De missa festi trium leccionum persolvenda. Item missa festi trium leccionum, si concurrat cum missa solempniori, dicenda est in privato a vicario

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 216 ebdomadarii ad quem pertinet solempnior, si tamen fuerint parati etc. Item missa festi trium leccionum, si occurat feria quarta in diebus capituli generalis, dicetur in conventu et missa capituli predicti scilicet ‘Salus populi etc.’ in privato. Item missa festi trium leccionum non dimittitur propter missam propriam de jejunio vel vigilia simul occurrentem, nam ambe misse cantantur in conventu, prima de festo ante terciam et deinde alia post terciam, sextam vel nonam, secundum exigenciam temporis. Et est notandum quod quando sic ebdomadario due proprie misse de vivis occurrunt, simul uno die in conventu cantande, tunc missam magis solempnem cantat ipse ebdomadarius et aliam viearius ejus, impedimento cessante, quod si acciderit vicarii eorum supplent vices ipsorum, exceptis tribus festivitatibus Nativitatis Christi, Pasche et Penthecostes, sicut in statutis nostris hoc lacius continetur. Sed quando una est de festo trium leccionum et alia de jejunio vel vigilia, ut premittitur, tunc missam de festo cantat ebdomadarius et aliam vicarius ejus, si ambo parati sint, alioquin ut supra. De missa beate Virginis Sabbato persolvenda. Item missa beate Virginis Sabbato dicenda in conventu aut in privato spectat ad sacerdotem ebdomadarium septimane sequentis, nisi tunc occurreret propria missa de festivitate, octavis aut vigilia ejusdem beate Virginis conventualis, que pertinet ad ebdomadarium pro tunc existentem vel ejus vicarium. Et quando ebdomadarius sequentis septimane in dicto Sabbato non est paratus, tune missa beate Marie sibi competens persolvenda est in cursu communi. De Annunciacione Dominica. Item quelibet domus ordinis nostri debet transferre,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 217 dum opus sit, festivitatem Annunciacionis Dominice juxta modum dioceseos sue, ubi sine scandalo modus ordinis nostri de eadem servari non potest. Anno XXIX in carta. De festo beati Mathei etc. Item quando festum beati Mathei apostoli accidit in Dominica, tunc transfertur ad feriam terciam sine capitulo proxime sequentem, propter historiam Thobie inchoandam. Et festum beatorum Mauricii et sociorum ejus observatur die proprio, scilicet feria secunda.

De festis et Dominicis concurrentibus aut continuatim venientibus. Quomodo observari debeant aut transferri in ordine nostro.

De duobus festis 12 leccionum aut uno cum Dominica continuatim etc.1) Quando duo festa 12 leccionum vel unum cum Dominica continuatim veniunt, tunc de primo dicuntur secunde vespere usque ad capitulum exclusive et de hinc officium alterius subsequentis peragitur et fit commemoratio de primo. De festivitate candelarum et festo 12 leccionum continuatim venientibus. Quando festum candelarum subsequitur immediate post festum 12 leccionum aut capituli, tunc in secundis vesperis ipsius festi totum officium fit de solempnitate candelarum et fit tantum commemoracio de presenti festo. De Dominica similiter est intelligendum. Quando festum candelarum transferri debet transfertur cum capitulo, candelis et refectorio quoad monachos.

1) Deze titel alsmede de onderstaanden werden in het handschr. in margine geplaatst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 218

Festa candelarum non transferuntur ad dies in quibus habentur festa 12 leccionum sed ante vel post ut festa 12 leccionum propriis suis diebus valeant celebrari, quando hoc fieri potest. De festis candelarum etc. Si duo festa candelarum immediate sibi successerint, vespere festi subsequentis inchoantur a capitulo in secundis vesperis primi festi et fit commemoratio de primo, exceptis illis unde contrarium habetur in statutis, videlicet in festivitatibus candelarum sanctorum Stephani prothomartyris, Johannis Evangeliste ac Innocentum et tribus diebus sequentibus solempnitatem diei Pasche et tribus diebus post sanctum diem Penthecostes. De duobus festis transferendis. Quando duo festa 12 leccionum simul transferuntur, officium majoris festi primo agitur, eciam si ultimo veniat, puta festum capituli primo et post ea festum 12 leccionum. De officiis Dominicalibus quando ibidem festum occurrit. Quando ab octava Penthecostes usque ad Adventum festum 12 leccionum occurrit in Dominica, totum cantatur de festo et commemoratio fit de Dominica ad utrasque vesperas, laudes et missam et prima die vacante dicitur missa Dominicalis in conventu, sin autem nudum officium ejusdem in eadem Dominica post missam festi, prout supra habetur, nisi tunc historia esset inchoanda que in alia Dominica dici non posset, tunc cantandum esset de Dominica et prima die vacante in ebdomada de festo est celebrandum sine capitulo. Et in illa Dominica nulla commemoracio facienda est de ipso festo, nisi celebrari deberet feria secunda sequente. Tunc incipitur a capitulo in secundis vesperis Dominice et fit commemoracio de eadem.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 219

Excipiuntur tamen Dominice que veniunt in Exaltacione sancte crucis et in octavis Nativitatis beate virginis, prout lacius continetur in prima parte statutorum ante caput 26.1) De officiis Dominicalibus deficientibus et superfluis. Item quando officia Dominicalia prescripto tempore non sufficiunt, ultima oracio etc. et ultimum evangelium cum sua omelia et officium misse, si iniquitates, quociens necesse est, iterantur. Et quando non sufficiunt ab octavis Epiphanie usque ad Septuagesimam, tunc iteratur officium ‘Adorate’ quousque ad ipsam Septuagesimam perveniatur. Si vero superfluunt, illud officium quod superfluit dicetur in ebdomada precedente si dies vacaverit vel anniversarium potest dici propterea in privato ut supra. De imposicione Septuagesime. Item capitulum nostrum generale anno XLIIII ordinavit quod si in futurum aliqua contentio fieret sive discrepatio inter doctores cathedralium ecclesiarum sive dioceseos super imposicione Septuagesime, sicut tunc anno precedente fuerat in diversis mundi partibus, quod domus ordinis nostri cum ordinariis prelatis, in quorum diocesi sunt site, propter scandalum vitandum se habeant conformare. De collecta Adesto. Item ex ordinacione capituli, facta anno XXXI, vicarius vel sacrista ponet in die sancto Pasche post prandium cedulam in tabula de collecta ‘Adesto’, dicenda pro patribus ad capitulum profectis etc. De oracionibus ‘Deus qui corda’ vel ‘Pretende etc.’ Item similiter vicarius vel sacrista ponet Dominica

1) Het handschr. heeft ‘an-C. XXVI.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 220 proxima ante capitulum nostrum generale post prandium cedulam in tabula de continuacione oracionum ‘Deus qui corda’ vel ‘Pretende etc.’ pro patribus existentibus in eodem capitulo. Anno ut supra. De precibus dicendis pro novo priore. Item si in tribus diebus ante Pascha contingat domum aliquam orbari priore, tunc preces fieri debent pro eleccione novi prioris in silencio, sicut preces horarum canonicarum reticendo post psalmum ‘Gloria Patri.’ Anno XXII.

Hic quedam subscripta sunt specialiter consideranda de modo pulsandi etc.

De festis in Adventu.1) In primis in festis capituli que occurrunt super ebdomadam in Adventu ad nonam ad primum signum ad ecclesiam convenimus. De Sabbato jejuniorum temporalium. Item Sabbato jejuniorum temporalium in Adventu ante sextam fit parva pulsatio, deinde, alio signo pulsato, sextam missam et nonam continuamus. De die Cinerum et duobus diebus sequentibus et festis ibidem etc. Item in die Cinerum et duobus diebus sequentibus ante sextam fit parva pulsatio, deinde, secundo signo pulsato, sextam missam et nonam continuamus. Et si in hiis tribus diebus festum 12 leccionum, non habens capitulum, occurrat, dicitur de eo missa de mane ante terciam. Si vero capitulum habeat, dicitur post terciam ad quam cicius consueto pulsandum est et fiet intervallum inter missam et sextam. Et deinde fit parva pulsatio ante sextam, post quam, alio signo

1) Deze titel en de onderstaanden heeft het handschr. in margine.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 221 pulsato, sextam1), missam et nonam continuatim dicimus in conventu. De pulsu in Quadragesima ferialiter. Item per totam Quadragesimam cum pulsatur ad sextam super ebdomadam ferialibus diebus repercutitur signum, excepto Sabbato Dominica in Ramis precedente. De festis in Quadragesima. Item in festis capituli que occurrunt super ebdomadam in Quadragesima ante nonam fit parva pulsatio. De Sabbato ante Ramos Palmarum. Item Sabbato ante Dominicam in Ramis Palmarum semel pulsatur ad vesperas. Quando dormitur in festis. Item per totum annum, quando dormitur ante prandium vel post in festis capituli et candelarum, fit ante nonam parva pulsatio ad evigilandum, et eciam in vigilia Penthecostes, feria quarta, sexta et Sabbato ebdomade Penthecostes. Quando generale est interdictum. Item quomodo pulsandum est tempore generalis interdicti aut cessationis a divinis aut qualiter tunc officium divinum celebrandum est in ordine Carthusiensi, tam pro vivis quam in defunctis sepeliendis, luculenter declaratum est per plures famosos utriusque juris doctores et jurisperitos, quorum scripta desuper habentur retro in libro sacerdotis ebdomadarii. Ibi requiri possunt. Et eciam multa alia de pertinentibus ad divinum officium habentur in illo libello papireo compilato satis deserviencia maxime noviciis et aliis minus expertis sive exercitatis in observanciis ordinis nostri; qui

1) Het handschr. heeft ‘sexta.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 222 libellus deputatus est communiter manere pro communi usu fratrum in sede sacerdotis in choro.

Necrologium1) 1) De titel ‘Necrologium’ wordt in de handschriften niet gevonden. Het necrologium is, zie de inleiding, blz. 127 en vlg., aan twee handschriften, door de letters B en G aan te duiden, ontleend. Handschrift G, hetwelk wegens het ontbreken van het eerste blad eerst met b. XVII Kal. aanvangt, is cursief ingelascht, zie blz. 131. Aanteekeningen in margine zijn, voor zooveel die in den tekst door mij werden opgenomen, tusschen twee staande streepjes geplaatst. Lacunes alsmede woorden, welke wegens het verdwijnen van het schrift onleesbaar zijn, werden door zoovele punten aangeduid als er waarschijnlijk letters gestaan hebben. Zijn zulke punten bovendien tusschen [] geplaatst dan wordt daarmede bedoeld dat, hoewel het schrift geheel of ten deele nog aanwezig is, zeker woord of zekere woorden niet verstaanbaar konden worden weer gegeven. De lettersoort ‘Circumcisio Domini’, ‘Candelarum’, ‘Missa’ etc. duidt aan dat in handschr. B eene roode letter is gebezigd. Waar het laatste bloot ter opluistering geschiedde, werd van de bedoelde lettersoort geen gebruik gemaakt. Voorts zijn de volgende afkortingen aangebracht:

abb. voor abbas, - atis etc. archiepi. voor archiepiscopi. archieps. voor archiepiscopus. conf. voor confessoris, - res etc. confr. voor confrater, - tres etc. conv. voor conversus, - si etc. d. voor dominus, - ni etc. dla. voor domicella. dle. voor domicelle. dli. voor domicelli. dls. voor domicellus. dna. voor domina. dne. voor domine. do. voor domus, - orum etc. epi. voor episcopi. eps. voor episcopus. fr. voor frater, - tris etc. (in den zin van kloosterbroeder.) Id. voor Idus. Kal. voor Kalendas. mart. voor martyris, - rum etc. mo. voor monachus, - chi etc. Non. voor Nonas. o. voor obiit, obierunt. presb. voor presbyter, - teri etc.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 Januarius habet dies XXXI Luna XXX.

Officium benefactorum.

III. A, Kalende. Circumcisio Domini. Candelarum. O. generosus dls. Ghijsbertus, filius d. Wilhelmi de Apcoude, fratris fundatoris nostri. Item memoria no-

prof. voor professus, - si etc. virg. voor virginis etc.

De woorden ‘Officium benefactorum’, ‘Tricennarium Tailairandi’, ‘Tricennarium regine Francie’, ‘Tricennarium Amblardi’, ‘Dedicacio domus capituli’ en ‘Officium Cluniacensium’, geplaatst resp. boven Kalende Januarii, c. XVI Kal. Februarii, Kalende Marcii, d. VI Kal. Maji, Kalende Octobris en c. XVI Kal. Novembris, duiden aan dat de daarmede bedoelde diensten omstreeks die data moeten worden verricht.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 223 bilis dne. de Apcoude, matris ejus. O. Henricus Hessel de Clivis. O. Symon Ruysch, frater d. Theodrici Ruysch. O. dla. Aleydis, uxor Jacobi Sloyer. O.d. Franciscus, archieps. Narbonensis. O.d. Johannes de Monte, mo. do. Portus Marie. O. fr. Bertolomeus, conv. do. Hollandie. O. fr. Johannes Visscher, conv. do. Paradisi in Pruscia. O.d. Nycolaus de Nivario, vicarius do. monialium prope Gosnayum. O.d. Theodricus Bor, amicus noster et fautor ordinis. Memoria Johannis de Poel et dle. Margarete, uxoris ejus. b, IIII Non. Octava sancti Stephani, prothomartyris. Missa.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 224

|Vinum ex parte dle. Aleydis, uxoris Jacobi Sloyer.| O.d. Thimoteus, prior do. Legis Marie prope Rostock. O. Margareta Petri. XI. c. III Non. Octava sancti Johannis Ewangeliste. Missa. O. fr. Jacobus Boel, conv. do. nostre prope Amsterdam. d, II Non. Octava sanctorum Innocentum. Missa. O.d. Henricus van der Laen, quondam prior hujus do. Memoria Henrici Johannis, apud nos sepulti, cum uxore et liberis. O.d. Symon, prof. do. Colonie. O. Claudius de Castro Luci [...... ] et dna. Johanna, uxor sua. O.d. Wilhelmus Johannis de Leydis, senior mo. prof., alias prior hujus do. O. Theodricus Ghim, mo. prope Montem sancte Ghertrudis, alias prior, procurator et vicarius ejusdem do. XIX. e, Non. O. fr. Jacobus de Eyck, conv. hujus do. Item generalis memoria omnium fratrum nostrorum cum eorum parentibus, fratribus, sororibus, amicis et benefactoribus, necnon fundatorum, benefactorum et amicorum ejusdem domus nostre cum suis conthoralibus, liberis, amicis et benefactoribus universis defunctis, pro quibus dicantur propria collecta in secundo loco, sicut superius lacius continetur. O. illustrissimus princeps d. Karolus, dux Burgundie etc. |Istud anniversarium semper debet teneri nisi fuerit Dominica.| O.d. Johannes Berardi, prior do. Rivi. O. magister Reynerus van Eten, canonicus ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis. O.d. Petrus de Bidessem, canonicus sancti Geronis in Colonia. O.d. Wilhelmus de Delft, mo. prof. do. Leodii. O. fr. Andreas, conv. do. Carthusie. O.d. Cornelius Parrel, prof. do. Amsterdamensis. VIII f, VIII Id. Epiphania Domini. Candelarum.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 225

O.d. Johannes, mo. et sacerdos do. in Zeytz. O.d. Johannes de Insulis. O. Durandus, mo. Portus beate Marie. O.d. Henricus Grabols, vicarius do. Legis Marie prope Rostock. O. fr. Heymericus, conv. hujus do. O. Otto de Hokelen, civis Aernhemensis. O. reverendus in Christo pater, d. Laurencius Alamandi, eps. Gracionopolitanus1). g, VII Id. O. reverendus in Christo pater, d. Amadeus de Sabaudia, eps. Sabinensis lectatus vicariusque, perpetuus fundator do. Petri Castri, ordinis nostri. O.d. Cornelius Boot, fr. d. Gerarti, quondam prioris do. nostre prope Diest. O.d. Jasper, mo. do. Templi Marie prope Lubeck. O.d. Theodericus Crol de Vyanen, mo. prof. do. nostre. O. Egidius Moens, donatus do. Gandavi. O. fr. Franciscus, conv. de Truxillo. O.d. Jeronimus, prior do. Basilee. O.d. Volkerus, mo. prof. do. Delfensis. O.d. Florentius, Monickendamus, senior et olim prior et vicarius hujus do. XVI. A, VI Id. O.d. Guido Bolieti, prior d. Montis Merule. O. Johannes de Aqua, fr. confr. nostri d. Bernardi de Aqua. O.d. [...... ]2) Tack3) de Dordraco ...... O. fr. Jacobus de Dordraco, conv. hujus do. O. honorandus d., magister Johannes Breardi, sacre theologie professor. O. fr. Petrus, conv. do. Friburgi. V. b, V Id. O.d. Johannes Pont, mo. prof. do. Carthusie. O.d. Ernestus de Wijc, mo. prof. hujus do. O. serenissima dna. Anna, regina Francie. O.d. Arnoldus Paeds, mo. prof. do. Hollandie. O.d. Johannes Guilleti, mo. prof. do. Carthusie. O.d. Petrus

1) Hier volgt, doch door gehaald ‘O.d. Florentius Monnickendamius, senior et olim prior hujus do.’ Zie op den volgenden dag. 2) Het laatste gedeelte van dit woord is waarschijnlijk ‘odus.’ 3) Of ‘Sack.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 226

Jaquni, prior do. Dorbonis. O.d. Theodericus Moyen, prior do. Hollandie et olim prior domorum Leodii et Delphensis et fidelis procurator do. Campensis et convisitator hujus provincie. c, IV Id. Pauli, primi heremite. | Accendantur due candele sub campana. | | Ghengber ex parte dle. Aleydis Hesselt, ut retro continetur; quere et lege! | O. Otto Kaudaver de Gheervliet, magnus benefactor et amicus hujus do., ymmo post domnos de Gaesbeeck et de Apcoude quasi fundator precipuus. Item dla. Aleydis Hesselt, mater confr. nostri Johannis de Clivis, redditi, magna benefactrix do. nostre. O.d. Bernardus Nove, scriba Catholonie. O.d. Wilhelmus Mede, vicarius do. Jhesu de Bethleem. O.d. Thomas Menleye. O. egregius d. Claudius. XIII. d, III Id. O.d. Theodericus Helmont, prior do. beate Katherine prope Antwerpiam et visitator hujus provincie. O.d. Ludowicus de Busco, prior do. Parisiensis. Item Hildegondis, filia Nycolai. O.d. Petrus de Placencia, dudum prior do. Janue. O.d. Jacobus Holwijcle, mo. do. nostre prope Stetin. Item o. Geertrudis, uxor Wilhelmi Symonis de Amstelredam, mater confr. nostri d. Jacobi Backer. O. Johannes Bramout, donatus do. sancti Sixti in Rutila. O.d. Michael Scheepler, vicarius do. Nurenberge. O. reverendissimus in Christo pater et d., d. Petrus, archieps. Toletanus et cardinalis sancte Crucis. II. e, II Id. | Vinum ex parte Jacobi Sloyer. | O. dna. Mechteldis de Nesse, militissa, magna benefactrix hujus do. O. dla. Margareta Pots. O. Jacobus Sloyer, civis Trajectensis, habens associacionem. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum, consanguiniorum confr. nostri, d. Arnoldi de Leydis. O.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 227 illustrissima dna. Anna, ducissa Eboraci. O.d. Christianus, olim vicarius do. Colonie. O.d. Wilhelmus Creyte, mo. prof. do. Silve sancti Martini. O.d. Hillebrandus Brandenpuch, donatus, sacerdos do. Buxie. O. serenissimus d. Maximilianus, Romanorum imperator electus, benefactor ordinis. f, Id. Octava Epiphanie. XII leccionum. Hilarii, epi. Commemoracio. O.d. Johannes Roberti de Mauruma, mo. prof. majoris domus Carthusie. O.d. Coenraerdus Coler, mo. do. Celle salutis in Tulrelhuzen. O.d. Johannes Gutala, archidiaconus. O. dla. Katherina de Busco. O. egregius d. Staphanus de Janock. O. Johannes de Gardino. O.d. Blasius de Alaguno, fundator do. beate Marie de fontibus. O.d. Jacobus de Woldercum, mo. do. nostre prope Amsterdam. O. nobiiis Petrus Vernesii, castellanus do. major[...]. O.d. Johannes Baptista [...... ] partium Castellii. X. g, XIX Kal. Februarii. Felicis in pincis, conf. Dedicacio ecclesie nostre. O. reverendus pater, d. Thomas, eps. Bathonensis. O.d. Geraerdus de Keppel, miles, fundator do. beate Marie castri. O. Garwerdus Rodolphi, senior donatus hujus do. O. fr. Ghijsbertus Wolferdi, conv. do. Amsterdamensis. A, XVIII Kal. O. illustrissima dna. Petronella Damboyse, comitissa Th...... O.d. Henricus Lovanii, mo. prof. do. Antwerpie. O.d. Anthonius de Larcariis, mo. prof. do. Janue. O. honorabilis d. Wilhelmus Punt, capellanus conventus ten Dael, magnus benefactor ordinis et do. nostre, ex parte cujus bis in anno habemus vinum. O.d. Leonardus, prior do. in Cotinge1), visitator provincie Alemanie superioris.

1) De aanvangsletters ‘Co’ zijn onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 228

XVIII. b, XVII Kal. Marcelli, pape et mart. Honorati, epi. Arelatensis. Fursey, conf. O.d. Matheus. O.d. Nicolaus Curtis, prior do. Josaphat. O.d. Ludolphus Schult1), dudum canonicus beate Marie Trajectensis et sancti Plechelmi Aldenselensis et postea donatus do. hujus. O.d. eps. Herbipolensis. O.d. Colaerdus Mesdach, mo. prof. do. Gandavi. O. Petrus Carmina, donatus do. Carthusie. O.d. Cornelius Clerici, prior do. Brugis, convisitator provincie Theuthonie. O.d. Johannes Sarde, prior do. Rutile et visitator ac prior domorum Portus Marie, Claudorii et Vallis clare. D. Johannes Raboleti, procurator,

Tricennarium Tailairandi. VII. c, XVI Kal. Anthonii, abb. Capitulum. Sulpicii, epi. et conf. Trium geminorum fratrum, mart., cum ceteris mart. | Tricennarium Taylarandi fit circa festum Anthonii cum collecta ‘Da nobis’, ‘Inclina’ cum ceteris pro tricennario. ‘Deus cui proprium’ [...... ] | O.d. Herbernus de Donck2), canonicus ecclesie beate Marie Trajectensis, magnus benefactor hujus do., de quo habemus circiter sexcentos LX flor., item calicem et alia clenodia argentea, exceptis aliis multis que. dedit ad fabricam. Memoria d. Theoderici Weert cum collecta propria sub pena etc. O. illustrissimus princeps d. Ludovicus, lantgravius Hassie et fundator do. ordinis ibidem. O. honorabilis Fredericus die Wit, magnus benefactor hujus do. O.d. Judocus Sartoris, mo. prof do. Carthusie. O. dla. Aleydis, relicta Frederici die Wit predicti. O.d. Georgius Sotarelli, prof. do. Carthusie.

1) G heeft ‘Scout.’ 2) G heeft ‘Doncka.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 229 d, XV Kal. Prisce, virg. et mart. III leccionum. Coronatio sancti Petri. Mosei et Ammonii, militum et mart. Deicoli, conf. ac abb. O.d. Nicolaus Kerker, mo. hujus do. O.d. Johannes Goedfridi, mo. prof., sacerdos et procurator do. Amsterdamensis. O.d. Claudius Galberti, mo. do. Carthusie. O.d. Henricus Raescop, prepositus sancte Marie Trajectensis. XV. e, XIV Kal. Germanici, mart. incliti, qui traditus fuit ad bestias. Launomari, presb. et conf. O. fr. Bernardus de Rivis, conv. do. Scale Dei. D. Ghysbertus de Hokelen, mo., sacerdos et procurator quondam do. Hollandie juxta Montem sancte Gheertrudis, qui dudum propter infirmitatem suam nobiscum hospes habitavit. O.d. IJsbrandus de Amsteldam, mo. prof. et sacrista, quondam procurator domus Hollandie.

IIII. f, VIII Kal. Fabiani et Sebastiani, mart., cujus gesta preclara habentur et sepius in martyrologio allegantur quia in eis diversorum martyrum passiones describuntur. Missa. Marii et Marthe, mart., cum filiis. Nobilium de Perside, Marcelliani et Marci, mart., et Tranquillini, mart., patris eorum. O. Bauricus, portarius noster. O. Aefezota van der Sterre et Elizabeth Arnoldi, martartere confr. nostri Nicolai de s Gravenzand. O. nobilis d. Arnoldus de Heerlaer, miles, fundator et dotator octo cellarum in domo sancte Sophie prope Buscunducis. O.d. Heinricus de Duvelandia, prior do. Antwerpie. g, XII Kal. Agnetis, virg. et mart. Candelarum. Publii, epi. et mart. Patrocli, mart. apud Trecas. Fructuosi, Augurii et Eulogii, dyaconorum, mart. | Candela de speciali licencia ordinis impetrata propter presenciam corporis ipsius, quod est in ecclesia sancti Martini Trajectensis

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 230 valde solempniter in loculo argenteo locatum, unde per totam dyocesem solempniter celebratur etc. | O.d. Theodericus de Mijnen, senior mo. do. nostre prope Amsterdam, habens associationem. O. dla. Jaconina de Ydropes. O. reverendissimus in Christo pater, d. Aluisius, cardinalis de Arogonia dyaconus. O.d. Rodolphus de Audewater, mo. prof. hujus do. O. Elizabeth, matertera mea. O. Johannes Trind, civis Trajectensis, amicus domus. XII. A, XI Kal. Vincencii, mart. Capitulum. Tymothei, discipuli beati Pauli apostoli. Anastasii, monachi et mart., cum aliis LXX. Item Vincencii, Oroncii et Victoris, mart. O.d. Johannes, prior do. Florencie. Item memoria quondam d. Everardi Hotmans, canonici Embricensis, ac parentum, fratrum et sororum ejusdem. O. Lambertus Thuer1), magnus benefactor hujus do., qui in testamentum perpetuum legavit nobis annuatim XV scuta Francie cum sua uxore, exceptis multis aliis pecuniis et elemosinis, datis per partes. O.d. Henricus, minor2) monachus in Zeytz. O.d. Petrus Lallier, mo. Carthusie. O.d. Johannes de Monasterio, prior do. in Naerenberg3). O.d. Thomas Ockinson4), prior do. Assumpsionis. O. soror Perneta de Asonay, monialis professa do. in Melani. O. reverendissimus in Christo pater, d. Oliverus, eps. Hostiensis, cardinalis Neapolitanus, protector ordinis nostri. O.d. Johannes Kremer, prof. do. Carthusie. O.d. Ludovicus, primo prof. Bononie, secundo Ferrarie, qui fuit visitator provincie Tuscie. I. b, X Kal. Emerenciane, virg. et mart. Hildefonsi, epi. et conf. Ascle, mart., et sociorum ejus. Parmene, dy-

1) G heeft ‘Twr.’ 2) Of behoort men te lezen ‘Minor,’? 3) De bedoeling zal zijn ‘Neurenberg.’ 4) De lezing is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 231

aconi, qui fuit unus de VII primis. Severiani et Aquile, uxoris ejus, ignibus combustorum. O. reverendus pater, d. Franciscus Marsint, prior majoris do. Carthusie. O.d. Heinricus Meysenyer, magnus benefactor in Ytinghen. O.d. Egardus, prepositus majoris ecclesie Hildesemensis. O. dla. Barbara, relicta providi viri Johannis Overhoest, fundatoris nove plantationis in Lovanio. O. Arnoldus Spierinc, familiaris hujus do. O.d. Ferdinandus, rex Arrogonie. c, IX Kal. Babile, epi. et mart., cum tribus pueris, mart., qui cum eodem passi sunt. Item sanctorum mart. Mandonii, Musonis, Eugenii et Metelli, qui igni traditi sunt. | A. LXX usque ad Dominicam in passione Domini Eptaticum legimus, tam in ecclesia quam in refectorio. | O.d. Petrus Caudonis, mo. prof. do. Portus beate Marie, alias prior et visitator provincie Aquitanie. O.d. Arnoldus de Hoekelen, prior do. Monachorum, convisitator provincie Theutonie. O. dla. Maria Scorten. O. spectabilis d. Franciscus Faysani. IX. d, VIII Kal. Conversio sancti Pauli, | festum celebre in civitate. | XII leccionum. Ananye, discipuli, qui eundem baptisavit apostolum. Prejecti, epi. et mart., et Marini, abb. Severiani, epi. et conf., mirande sanctitatis et doctrine viri. O.d. Christoforus, prior do. Throni in Gennico. O.d. Henricus de Heeswijck, prior do. nostre. O.d. Hylarius, vicarius do. sancti Nycolai Claramontis. O. dla. Ursula Berengier. O. Wilhelmus Campensis, mercator, et Johanna, uxor ejus, magni benefactores do. Wittam. O. Henricus, pater fr. nostri Hectoris; memoria parentum, fratrum ac sororum ejusdem. e, VII Kal. Policarpi, epi. et mart. Batildis, regine Parisiensis. Sanctorum mart. Theogenis et aliorum triginta sex. O.d. Michael Virei, prior domorum Vallis bone,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 232

Vallis benediccionis, Fontis beate Marie, Sancte trinitatis prope Divionem. O. Francisia, uxor quondam Leonardi Kaille, habens associationem. O.d. Manuel de Parch, civis magne Valencie. O. reverendus in Christo pater et d., d. Benedictus, eps. Nicopolitanus. O.d. Ludolphus de Allecmaria, sacerdos, mo. prof. do. Amsterdamensis. XVII. f, VI Kal. Johannis Crisostomi, epi. Paule, vidue, cujus vitam beatus Jheronimus describit. Marii, abb. O.d. Johannes Muyn, procurator do. Hollandie. VI. g, V Kal. Agnetis Secundo. Cyrilli, epi. Alexandrie. Karoli Magni, regis et imperatoris Romanorum, Christiane fidei propugnator constantissimus. O.d. Fredericus, prior do. Throni. O.d. Wilhelmus de Turri, olim prior sancti Petri in Gandavo, ordinis sancti Benedicti. O.d. Theodricus Persijn, prior do. Delfensis. O.d. Bernardus de Wesalia, mo. prof. et senior hujus do. O. Agnes, relicta Johannis Vos, sepulta apud nos. O. Elizabeth, relicta Henrici Vos, sepulta apud nos. A, IV Kal. Papie et Mauri, militum mart. Valerii, epi. Treverensis, discipuli beati Petri apostoli. O. reverendus in Christo pater et d., d. Syboudus, eps. Gracionopolitanus, conservator privilegiorum et magnus benefactor ordinis. O.d. Petrus de Goes, mo. prof. do. sancti Johannis Baptiste prope Diest. O. fr. Bartholomeus, redditus hospes in domo sancti Audomari, prof. do. Novionii1). O. reverendissimus in Christo pater et d., cardinalis ab Aragonia. O.d. Rodolphus, prof. do. Delphensis, quondam procurator ejusdem do. et etiam Zyriczee. XIIII. b, III Kal. Aldegundis, virg., sororis sancte Waldetrudis, vidue. Flaviani, mart. Item sancti Ypoliti,

1) Wellicht ‘Noviomi.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 233 mart. apud Anthiochiam, cujus passionem Prudencius describit. O.d. Petrus Ferrarii, prior do. Montis hylaris. O.d. Walterus de Leend, quondam prior prope Buscumducis. O. Johannes Derbon, donatus do. Carthusie. O.d. Sebastianus Senalber1), benefactor do. in Swals. O.d. Felix Cardon, visitator provincie Francie. III. c, II Kal. Johannis Elemosinarii, epi. et conf. Metrani, mart., qui multa sustinuit. Saturnini, Tirsi et Victoris. Item sanctorum Leucii, Thirsi et Taleniti, mart. Vigili, epi. et mart. O.d. Johannes Filioli, mo. et sacerdos domus Carthusie. O. fr. Gerardus, olim primus conv. hujus do., sepultus in domo Brugis. O.d. Martinus, mo. do. Plechtrach. O.d. Robertus Pelz Scotus, mo. do. Vallis benediccionis. Item memoria parentum, fratrum ac sororum confr. nostri d. Hectoris. O. reverendissimus in Christo pater, d. Johannes de Haricuria, archieps. Narbonensis. O.d. Ludolphus Backer, canonicus ecclesie sancti Johannis Trajectensis, amicus et benefactor hujus do. O. Jacobus Wilhelmi.

Februarius habet dies XXVIII. Luna XXIX. d, Kalende. Ignacii, epi. et mart. Brigide, virg. Effremi, dyaconi. Pinonis, mart. apud Smirnam, et aliorum XV. | Minuciones fiunt in ebdomada LX, scilicet ante Quinquagesimam. | O.d. Tyelmannus Ofhuys, curatus in Sloten, habens associacionem. O.d. Albertus, senior mo. prof. do.

1) Of ‘Senawer.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 234 sancti Andree prope Aemsteldam. O.d. Wilhelmus Heynrici, procurator do. Amstelredam. XI. e, IV Non. Purificacio beate Virginis. Candelarum. Sermo. Cornelii, centurionis, qui baptisatus est a beato Petro. Fortunati et sociorum ejus, mart. O.d. Anthonius de Fonte, mo. prof. do. Fontis beate Marie. O.d. Franciscus de Amsteldam, mo. prof. do. Amstelredamensis. O.d. Jacobus Pallioni, prior do. Silve benedicte. O. Johannes Tullensz, benefactor do., qui legavit nobis x scuta Francie annuatim, exceptis aliis. XIX. f, III Non. Blasii, epi. et mart. apud Sebastem Capadocie. Celerini, conf., et aliorum mart. Septem mulierum, que collegerunt guttas sanguinis beati Blasii. Waldetrudis, vidue. Berlendis, virg. O.d. Johannes Span, olim prior domorum in Aspach et Maurbaco. O.d. Johannes Korner, mo. prof. do. Salutationis prope Erfordiam. O.d. Petrus Sas, sacerdos et sacrista, mo. do. Carthusie prope Montem sancte Geertrudis in Hollandia. O.d. Heinricus de Loe, mo. et vicarius do. Capelle. O.d. Lambertus de Amsterdam, mo. prof. do. Delfensis. VIII. g, II Non. Silee, epi., et Filoromi, tribuni, cum aliis multis de populo martirizatis, sicut legitur in hystoria ecclesiastica. O.d. Petrus de Arthesio. O.d. Wilhelmus, mo. Angionis. O.d. Wilhelmus Zuucvoit, mo. do. Hollandie. O. Hermannus Heye, civis Trajectensis, sepultus in magna Galilea. Item generalis memoria1) omnium fratrum nostrorum cum eorum parentibus, fratribus, sororibus, amicis et benefactoribus necnon fundatorum, benefactorum et amicorum domus nostre cum suis omnibus, pro quibus dicatur propria collecta, ut supra.

1) G vermeldt deze memorie op Kal. Februarii.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 235

Item Johannes Tullensoen, magnus benefactor hujus do. O. Johannes Gherdingh, prebendarius1) etc. O. illustrissimus et magnificus d. Petrus Enriques, avunculus serenissimi regis Castelle. O. nobilis et generosus d. Paulus Dalaghon, filius et heres nobilium fundatorum do. beate Marie de fontibus. O. reverendus in Christo pater, d. Leonardus, eps. Tortuensis. A, Non. Agathe, virg. et mart. Capitulum. Aleydis, virg. et abbatisse Vienne. Beati Aviti, epi. et conf. O.d. Johannes de Molari, alias Frila, miles, magnus benefactor ordinis. O.d. Franciscus. O. magnificus d., d. Jacobus Gartia, utriusque juris doctor in magna Valentia, fautor magnus et promotor bonorum temporalium do. Carthusie et capituli generalis. O.d. Wilhelmus Ledien, donatus do. Portus beate Marie. O.d. Johannes Beth, mo. prof. do. nostre prope Amsterdammis. O. magnificus d. Emericus, protector do. ordinis. O.d. Allardus Nicolay. mo. prof. do. Amsterdamensis. O. fr. Lucas, conv. do. in Lerveld. XVI. b, VIII Id. Dorothee, virg. et mart. Vedasti et Amandi, episcoporum atque vite sanctitate et conversatione ac miraculis clarissimorum. O. nobilis dls. Jacobus, d. de Gaesbeeck etc., filius d. Zwederi, fundatoris hujus claustri et magnus benefactor do. hujus, sepultus apud nos2). O.d. Hesselus

1) De lezing is onzeker. 2) In margine: Nota! Lege ea que hic in margine scripta sunt, ne negligencia fiat etc. Bedoeld wordt hiermede de noot aan den voet der bladzijde: Item domus nostra tenetur ex promisso per litteram, sigillo conventus dicte domus sigilatam et executoribus testamenti pie memorie domicelli nostri Jacobi domini de Gaesbeeck etc. traditam, in die anniversarii obitus ejus, feria sexta die mensis Februarii, semel singulis annis perpetuis ante portam ejusdem domus nostre ...... ministrari facere pauperibus Christi quatuor modios tritici panis, mensure civitatis Trajectensis, pro salute animarum ipsius domicelli ac suorum parentum et amicorum.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 236

Johannis, senior mo. do. hujus, qui ultra LVII annos fuit in ordine nostro post susceptionem sancti habitus ejusdem ordinis. Item memoria Jacobi, filii naturalis prescripti dli. Jacobi, habentis associacionem. O.d. Alexandrinus de Janua, vicarius do. Papie. O. spectabilis vir, magister Karolus de Groet, cancellarius Brabantie, magnus benefactor do. Bruxelle. O.d. Fredericus de Hoern, alias de Montagy. O.d. Balthasar Gabelli, vicarius do. Carthusie. V. c, VII Id. Moysetis, epi., qui Sarracenos multos convertit. Item Moysi, abb. Augulii, epi. et mart. O.d. Jacobus, mo. Carthusie. O.d. Benedictus Gayoni, ultimo prior do. Berne. O Margareta, relicta Johannis Beth, matartara confr. nostri d. Johannis Alberti, magna benefactrix hujus do. O fr. Symon, donatus do. Bruxelle. O.d. Nicolaus, prior do. Vallis jocose. O.d. Petrus Petri, mo. prof. do. Amsteldammensis. O. fr. Claudius, conv. prof. do. Carthusie. d, VII Id. Pauli, epi. Virdunensis et mo. Mengoldi, militis et mart. Helene, regine, matris Constantini, imperatoris. Dyonisii, Emiliani et Sebastiani, martyrum apud Armeniam. XIII. e, V Id. Appollonie, virg. et mart., cum multis aliis mart., eadem tempestate interemptis. Item Dyonisii, epi. Alexandrie, exhortatoris prescriptorum mart. O.d. Christoforus de Mariano, mo. do. Montelli. O.d. Fredericus de Hoorn, mo. do. prope Aemsterdam. O.d. Jacob Dibboud, canonicus ecclesie Trajectensis, benefactor do. hujus. O.d. Ghijsbertus Rogmanius, mo. do. nostre. II. f, IV Id. Scolastice, virg., sororis sancti Benedicti.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 237

Sancte Sotheris, virg., que post varia tormenta gladio consummata est. Rome militum decem, martyrum. Item Rome Zotici, mart., et socii ejus. O.d. Johannes mo. prope Divionem. Item memoria parentum, fratrum et sororum confr. nostri d. Ghijsberti de Wercouden. O.d. Wilhelmus de Leyden, mo. do. Hollandie. O.d. Heinricus, prior do. Montis sancti Michaelis prope Magunciam. O. fr. Symon Huuectere, senior donatus do. nostre prope Bruxellam. O.d. Johannes Dobbenz., mo. hujus do. O.d. Johannes Parvi, vacarius etc. O.d. Wilhelmus Heinrici, mo. prof. do. nostre prope Amsterdammis. O. serenissima dna., dna. Elisabeth, regina Anglie. O. venerabilis Richardus Mawdeleyn, fautor do. Carthusie et diversarum domorum in Anglia. O. generosa dna. Maria de Bergis.1) O.d. Johannes de Goyes, prior do. Parisiensis. g, III Id. Desiderii, epi. et conf. Severini, abb. Agaunensis. Eufrasie, virg., que in sacra religione etiam miraculis claruit. O.d. Oswaldus, prior do. Orti angelorum et duarum aliarum. O.d. Barnaerdus de Aqua, mo. do. hujus. O.d. Tielmannus de Diest, procurator do. Hollandie. O. reverendus pater Gherlacus, eps. Ierapolitanus, suffraganeus d. epi. Trajectensis, amicus domus. X. A, II Id. Gregorii, pape tercii. Modesti et Ammonii, infantum. Saturnini, presb. et mart., ac sociorum ejus. O. venerabilis pater, d. Jacobus, quondam prior do. Leodii. O.d. Arnoldus Kaerman, prior do. Capelle et principalis visitator provincie Teuthonie. O. illustrissima dna., dna. Margareta, ducissa Saxonie. O. fr. Anthonius, conv. prof. do. Carthusie. O. reverendus in Christo pater, d. Johannes Volonis, prior do. majoris Carthusie.

1) De ‘g’ is onzeker. Misschien te lezen ‘d’.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 238 b, Id. Agabi, prophete, de quo Lucas scribit in Actibus apostolorum. Stephani, conf., qui fuit pater multorum monachorum. Poliocti, mart. in Armenia. Lucinii, epi., venerabilis sanctitate viri. O.d. Garinus in Galdy, prof. primo do. Vallis bone, ultimo do. Carthusie. O. fr. Petrus, redditus laicus do. sancti Johannis Baptiste in Zeelhem prope Diest1). XVIII. c, XVI Kal. Marcii. Valentini, mart. Vitalis, Felicule, Zenonis et aliorum plurimorum mart. Item Valentini, epi. et mart. civitate Interamnis. Bassi et sociorum ejus. Cyrionis et sociorum ejus mart. O.d. Lambertus Johannis, dudum prior Vallis benediccionis. O. Tidemannus, dictus die Lange, civis Trajectensis, benefactor do., sepultus apud nos. Item memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta sub pena, ut supra continetur. O. Fya, uxor Seynonis de Aqua, mater confr. nostri Bernardi de Aqua. O.d. Hugo de tsGravensande, mo. prof. do. Hollandie. O. reverendissimus in Christo pater, d. Theodericus de Můersa, archieps. Coloniensis, magnus promotor religiosorum. O.d. Anthonius Dellenx, prior do. majoris Carthusie. O. do. Johannes Alause, procurator do. Basilee. O.d. Vincentius Paew, mo. prof. hujus do., alias procurator do. Campensis. O. Wylhelmus Dela, prior do. Basseville. O. soror Anna Smeyrs Montis, professa et olim priorissa Brugis. VII. d, XV Kal. Cratonis, mart., qui a beato Valerio baptizatus est. Faustini, mart., et Jobite, virg. Agapes, virg. et mart., et Thionie, sororis ejus. Quinidii, epi., cujus mortem in conspectu Domini preciosam miracula crebra testantur.

1) De volgende regel is uitgeschrapt, waarna volgt: ‘Ista repetio (misschien is bedoeld “repetitio”) facta est...... eo quod triplice habuit monachatum.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 239

O.d. Johannes Vos, mo. prof. et prior quondam hujus do. O.d. Stephanus, mo. Gracie Dei prope Stetym.1) O.d. Adrianus de Brilis, mo. prof. do. Delphensis. O.d. Jacobus Baronis, mo. prof. et procurator do. Carthusie, | 1551. | O.d. Cornelius de Mudenberch, mo. prof. et senior hujus do., qui triginta sex annos fuit pervigilans sacrista et ad diem usque mortis sue in officio permansit. O. reverendus in Christo pater et d., d. Damianus Longonus, prior do. majoris Carthusie. e, XIIII Kal. Juliani, mart., cum aliis numero quinque milibus apud Egiptios. Juliane, virg., mart., que cum diabolo certavit. Honesimi, epi., de quo beatus Paulus scribit. Philemoni, hic, Romam perductus, pro fide lapidatus est. O.d. Martinus de Scyedam, mo., sacrista hujus do., qui eciam plures scripsit libros. O. magister Arnoldus de Tricht, prepositus ecclesie sancti Johannis Trajectensis, archidyaconus, magnus benefactor hujus do. O.d. Gerardus Weert, prepositus Arnhemensis, benefactor do. O. Gertrudis, uxor Ghijsberti Warinboldi. O.d. Romerus Swaen de Amsterdam, mo. prof. et vicarius hujus do., anno 14. O. Wilhelmus Petri, centenarius, donatus hujus domus. O. reverendissimus in Christo pater et d., d. Erardus de Merka, presb. cardinalis, epi. Leodiensis. O. illustrissimus princeps et d., Johannes, dux Clevensis. Memoria ejusdem reverendi patris, d. Damiani Longoni, prioris majoris Carthusie. XV. f, XIII Kal. Sanctorum mart. Donati, Secundiani, Romuli, cum aliis octoginta sex. Polocronii, epi. et mart. Silvitii, Taruanensis epi. O. reverendus pater, d. Foutinus Dandulo, eps. Baduarius. O. Aleydis de Hokelen. O.d. Nicolaus Weesp, mo. prof. hujus do., quondam vicarius in do. Delfensi

1) Of ‘Stetyni’.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 240 et procurator Zirczee, 1554. O.d. Florencius de Dordraco, prof. do. Hollandie. O. Ulricus Johannis, civis Trajectensis, amicus domus. IIII. g, XII Kal. Simeonis, epi. et mart., filii Cleophe, qui CXX annorum, mirantibus cunctis, crucis supplicium pertulit. O. dna. Ysabella, uxor quondam Petri Bonanati. O. Johannes Vos, civis Trajectensis, magnus amicus do. nostre, habens associacionem anniversarii proximi et sepultus apud nos. O. dna. Maria, ducissa Pomeranie et Stetinensis. O.d. Albinus Nigri, mo. prof. do. Carthusie. O.d. Wilhelmus de Myda, procurator do. Silve sancti Martini, | 1580. | O.d. Jacobus Gaudanus, vicarius et mo. prof. do. Nove lucis prope Trajectum, inferius et olim sacrista ejusdem do. et etiam olim procurator do. Campensis. A, XI Kal. Gabinii, presb. et mart. Maximi et sociorum ejus, mart. Claudii, mart., ac filiorum ejus. O. do. Wilhelmus Simonis, mo. prof. Montis Merule, quondam prior domorum Calesii et Portarum. O.d. Henricus de Pitro1), mo. pro. do. sancte Barbare in Colonia. O.d. Thomas Bigna, mo. prof. do. Janue. XII. b, X Kal. Apud Tyrum plurimorum mart., qui ad exhortacionem Silvani cum suis passi sunt. Eleutherii, epi. et mart. Eucherii, epi. Aurelianensis et conf. O.d. Martinus, papa quintus. O. mater d. Theoderici de Wassenaer. O. Gertrudis, uxor Lamberti Mensonis, illuminatoris, que reliquit nobis omnia sua post mortem viri sui. O.d. Johannes Nausionis, prior do. Verne, postea vicarius do. Bertrandi. O.d. Bartoldus, dudum do. Celle salutis in Tukelhausen. O. Johannes Ellingsen, prebendarius do. Templi. O. honorabilis dna. Anna

1) Of ‘Piro.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 241

Foderangel, fundatrix do. Transfigurationis Jhesu Christi. O.d. Jacobus Picasse, prior do. Gosnay. O.d. Anthonius de Gravia, alias prior Domus Monachorum. O. Gheertrudis, uxor Ghiisberti Warmboldi, que est sepulta apud nos et eciam alia prescripta.1) 2) I. c, IX Kal Sanctorum mart. LXXIX. Sanctorum Neruli , Secundini, Servili et aliorum viginti. Bertulphi, conf. O. serenissimus princeps, d. rex Scocie3), fundator do. Vallis virtutis in Scocia, ordinis nostri ibidem. d, VIII Kal. Cathedra sancti Petri. Missa. | Festum celebre in civitate. | Papie, epi., discipuli sancti Johannis Evangeliste, et socii Policarpi, mart. Aristionis, unius a LXXII discipulis Christi. Alexandrie sancti Abilii, epi., qui, post beatum Marcum secundus ibidem eps., tredecim annis sacerdocium virtute conspicuus ministravit. O.d. Johannes Curteti, mo. prof. do. Carthusie. O. honesta matrona Sophia Philipsini, magna benefactrix do. Argentine. O.d. Eligius de Haen, procurator do. Capelle beate Marie. O.d. Jacobus Vennenzoen, prior do. nostre prope Amsterdam. O.d. Theofredus Belloni, procurator do. Carthusie. O. illustrissimus princeps et d., d. Petrus de Tolledo, magnus benefactor domus Neapolis4). O.d. Rodericus Valeso, prior do. Paulari et visitator provincie Castelle. IX. e, VII Kal. Vigilia. Sanctorum mart. LX duorum. Sereni, mo. et mart. Policarpi, presb. et conf., de quo legitur in legenda beati Sebastiani, mart. | Potagium de amigdalis; nota, inicio, scilicet in

1) De zin schijnt hier afgebroken. 2) Misschien is bedoeld ‘Veruli.’ 3) G heeft ‘Scochye.’ 4) Onder de letters ‘is’ is eene wijziging aangebracht welke echter niet verstaanbaar kan worden weergegeven.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 242

Quadragesima, Dominicis diebus, ex parte Henrici Vos etc. | Egregia pitancia ex parte Geertrudis Romeri cum vino Renensi. | O. sanctissimus in Christo pater, d. Eugenius, papa quartus. O. confr. noster Johannes de Clivis1), clericus, redditus hujus do. O. Henricus Kerker, pater confr. nostri d. Nycolai Kerker, benefactor domus. O.d. Judocus, filius Petri. O. illustrissimus princeps, d. Arnoldus, dux Gelrie. O. Swederus de Gaesbeeck, filius naturalis dli. Jacobi de Gaesbeeck, filii fundatoris nostri. O. honesta matrona Gheertrudis, relicta Johannis Romers, magna benefactrix hujus do. f, VI Kal. Mathie apostoli. Capitulum. Locus bisexti. Invencio capitis sancti Johannis Babtiste. Sergii, mart. in Cesarea Capadocie. | Due candele sub lampade in choro ad instanciam Arnoldi Dorp. | | Vinum ex parte d. Albertus Alberti de Muden, presb. | O.d. Stephanus. O. magister Arnoldus de Dorp, decanus ecclesie sancti Petri Trajectensis, magnus benefactor hujus do., sepultus in choro monachorum, benefactorum do. O.d. Albertus Alberti de Muden, presb. Memoria parentum ac fratrum d. Gerardi de Arena, confr. nostri. Item d. Tielmannus, prior do. Hollandie. O. Sophia de Raptperus. O. illustrissimus princeps et d., d. Everardus, dux Wirtenburgensis. O.d. Paulus de sancta Agata, prof. do. Ferrarie, qui alias fuit prior sex domorum. O. magnificus d. Justus, baro de Turnone. XVII. g, V Kal. Plurimorum mart., scilicet Victorini, Victoris, Nicofori etc., qui diversis tormentis et suppliciis consummati sunt. VI. A, IV Kal. Nestoris, epi. et mart. Alexandri,

1) In G. op den vorigen dag gesteld.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 243 epi., gloriosi senis, qui Arrium hereticum de ecclesia ejecit ac postea inter trecentos XVIII patres in Niceno consilio condempnavit. O.d. Johannes de Biscopde de Molhusen. O.d. Johannes Roteman, mo. do. in Zeytz. O. Johannes Petri, mo. prof. do. Amsterdam. b, III Kal. Leandri, epi. et conf. Juliani, mart., cum Euno, ministro suo, graviter passi. Baldomeris, viri Dei. Inventio sancti Johannis Baptiste. O.d. Hartmodus, canonicus, benefactor do. Herbipolensis, qui habet pro se et suis anniversarium perpetuum. O. Theodericus, frater Johannis, redditi, confr. nostri. O. Wilhelmus Ruysch, pater d. Theoderici Ruysch, confr. nostri. O. Nycolaus Cop, sartor noster senior. O. dna. Maria Scerpeclijn. Item d. Martinus Barronis, prof. do. Cartusię. O.d. Aelbertus de Muden, vicarius ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, sepultus apud nos. O. Nicolaus Amersfordie, amicus do. XIIII. c, II Kal. Romani, abb. Lugduno. Marcharii et Rufini, mart. Oswaldi, archiepi.1) Eboracensis, magne sanctitatis viri.

Marcius habet dies XXXI. Luna XXX.

Tricennarium regine Francie.

III. d, Kalende. David, epi. et conf., cujus miri actus describuntur, ac discipulorum ejus. Albini, epi. et conf. Adriani, mart. et Hermetis. Rome sanctorum mart. ducentorum sexaginta. Donati, mart. | Circa principium Marcii fit tricennarium regine Francie. | O.d. Thomas Micaleti, mo. prof. Arverie. O. Margareta Verdiere, conversa prope Goesnaum. O.d. Martinus Comprinset, benefactor do. Vallis jocose. O.d.

1) Achter ‘archiepi’. volgt, doch doorgehaald ‘confessoris.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 244

Petrus de Ypris, vicarius do. Calesii. O. magister Paulus, barbitonsoris noster, qui XLVII annis nobis fideliter servivit. e, VI Non. Simplicii, pape. Tauranni, mart., et plurimorum mart. Karoli, comitis Flandrie et mart., qui Brugis requiescat. O.d. Bonefacius de Scalis, prior do. de Capro. Item generalis memoria1) omnium fratrum nostrorum cum suis parentibus, sororibus, amicis, benefactoribus necnon fundatorum, benefactorum et amicorum domus nostre prescriptorum defunctorum cum propria collecta in secundo loco, ut supra lacius est expressum. O.d. Gwido de Tornesio, rector do. Correrie. O.d. Jacobus Bakker de Amsterdam, vicarius do. nostre. O. generosus vir Johannes de Lichtervelde et dla. Anna, uxor ejus. O. Johannes Friso, sertor et redditus do. hujus. O.d. Bernardus Preys, prof. et procurator hujus do. et olim infirmarius obsequiosus. O.d. Otto de Doorinc, canonicus ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, benefactor do. XI. f, V Non. Marini, militis, et Astharii, senatoris, mart., qui, dum prioris corpus sepulture traderet, et ipse quoque martirisatus est. Emitherii et Celidonii, mart. Venerabilis pater d. Anthonius de Carno, prior do. Aponiaci, qui alias longo tempore fuit reverendus pater prior Carthusie. g, IV Non. Sanctorum mart. nongentorum. Lucii, pape et mart. Rome. Gaii Palatini, in mare mersi. O.d. Theodericus Voppenzoen2), decanus Hage ducis, magnus benefactor hujus do. O.d. Henricus, senior mo. in Zeytz. O. dna. Beta de Venetiis. O. dla. Vrouken de Medenblic. O. Hermodus Beyer, cum suis. Item

1) In G op den vorigen dag gesteld. 2) In G op den volgenden dag gesteld.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 245 memoria parentum d. Alberti Buer. O.d. Theodericus Booth, mo. do. Hollandie. O. dna. Katherina, dicta de Reygersvoert, militissa, mater fr. nostri d. Johannis de Bueren. O. Rijssent, mater confr. nostri, d. Ade de Scoerl. O.d. Johannes, prior dudum do. Loudaniarum. Item o. Sophia, mater confr. nostri, d. Henrici van der Laen. O.d. Egidius de Breda, mo. do. Hollandie. O.d. Gomerius de Medina, prior do. beate Marie de Mirafloris. O. dna. Ursula, benefactrix domorum Almanie superioris. O.d. Alardus de Memelick, sacerdos et mo. prof. hujus do. O. fr. Jacobus Petri, conv. do. Delfensis. XIX. A, III Non. Foce, mart. incliti sub Trajano. Eusebii Palatini, conf. O.d. Hamricus Sculteti, prior do. Legis Marie prope Rostock. O. Richardus Penant. O. providus vir Johannes de Veno, cum sua uxore1). O.d. Claudius Benacti, prof. do. Sellionis et prior do. Averie et olim vicarius monialium de Pollitetris. O. Adrianus Ram, civis Trajectensis, amicus do. VIII. b, II Non. Victoris, mart., et Victorini et sociorum ejus. Juliani, epi. Toletani, qui ibidem celeber habetur. O. dls. Arnoldus Truses. O.d. Claudius, procurator do. Carthusie. O. fr. Heinricus Siberti, ortulanus noster, donatus do. nostre, fidelis in suis officiis. c, Non. Thome de Aquino, conf., de ordine Predicatorum, cujus doctrina fulget ecclesia. Perpetue et Felicitatis, mart., que ambe erant conjugate. Quarum prior, scilicet Perpetua, contempto patre et matre, marito ac liberis, martirisata est ac dilacerata a bestiis cum Felici-

1) Hier volgt, doch doorgehaald, ‘O. fr. Petrus Lyer, donatus, prof. do. Amsterdamensis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 246 tate, Saturo, Revocato, fratre sancte Felicitatis. Saturianus, gladio percussus, anno Domini CCLXVII. | Nota; nos habemus indulgencias in isto festo; quere supra [....] alio libro2). | Anno Domini MCCCCXVIII O. venerabilis pater, d. Otto de Moerdrecht, dudum prior hujus do., qui fuerat dudum canonicus eeclesie sancti Martini Trajectensis ac, relicta prebenda, in edificacionem et in exemplum plurimorum factus fuerat noster confr. et mo. O.d. Gerardus, d. de Zevenbergen. O.d. Gerardus de Amsterdam, senior mo. do. Hollandie. O. venerabilis pater, d. Jacobus Ruebs, prior do. Gandavi, visitator principalis provincie nostre. O.d. Nicolaus de Haerlem, prior do. sancte Katherine prope Antwerpiam, convisitator provincie nostre. O. illustrissima dna. Elizabet, ducissa Juliacensis, fundatrix nove plantacionis prope Juliacum. O. reverendissimus d. Marcus Boba, cardinalis. XVI. d, VIII Id. Cypriani, epi., et Poncii, dyaconi, mart. Ascle, mart. Appollonii, Philemonis, Arriani ac sociorum ejus. O.d. Conraerdus, capellanus ecclesie Babiliensis. O. magister Johannes Keyl, magnus benefactor et promotor do. Delfensis. O.d. Johannes Falk, prior do. Erfordie, qui fuit diu visitator provincie Alamanie inferioris. O.d. Johannes Petri, mo. prof. do. Hollandie. V. e, VII Id. Gregorii, epi. Nicene, fratris Basilii magni. Paciani, epi. et conf. O.d. Bonifacius Sanelli, prof. do. Carthusie. O.d. Godefridus Basedu, prior do. Claustri Marie. O.d. Johannes Clerici, alias prior do. Vallis viridis. O. venerabilis d. Johannes Ruffi, canonicus ecclesie Turonis, curatus de Pasato.

2) De lezing ‘alio libro’ is onzeker. G. heeft ‘Nota quod celebrando hoc festo gaudemus indulgenciis quibus Predicatores.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 247 f, VI Id. Sanctorum mart. quadraginta duorum, in Perside passorum. Alexandri et Gaii, mart. | Ante festum Gregorii ex parte magistri Henrici Foeck.....1) vini Renensi. O.d. Jacobus, prior do. in Maurbach, visitator provincie Almanie superioris. O. honorabilis vir Ghijsbertus Egidii, alias fundator do. Lovanii. O.d. Michael Cauer2), prior do Porte celi. XIII. g, V Id. Sanctorum Quirionis et Candidi cum aliis XL militum, mart. O.d. Andreas, prior do. sancte Trinitatis prope Divionem. Wilhelmus Vryman, pater fr. nostri Wilhelmi Vryman. Goeswinus van Gruuthůůs et uxor ejus. O.d. Coenrardus de Trinsengen, mo. prof. do. Celle beate Marie in Norenberga, qui fuit prior do. sancte Elizabeth prope Ysenacum. O.d. Edmondus, capellanus ducisse Burgondie. O. Judocus de Dilenberch. O.d. Johannes de Lugduno, qui fuit prior 5 domorum. O.d. Jacobus de Brilis, mo. prof. do. Delphensis. O. spectabilis d. Jasper Ursinus, senator de Cracovia, cum uxore sua et familia, magni benefactores. O.d. Petrus Johannis, hospes, prof. do. Amsterdamensis. II. A, IIII Id. Gregorii, pape. Capitulum. Innocencii, pape, hujus nominis primi. Sancti Pauli, epi. Leonensis, conf. Nicomedie Petri, mart., qui multa sustinuit. Egduni et aliorum septem mart. O. nobilis et devotus vir Alvarus Auberti, fundator do. nove plantationis in Exericio3). O.d. Johannes Pape, senior mo. do. Antwerpie. O. Wilhelmus van der Woude et Katherina et Anna, uxores ejus, et pro

1) Het woord, waardoor waarschijnlijk de maat werd aangegeven is uitgeschrapt. 2) Of Caver. 3) Of Epericio.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 248 quibus intercedunt. O.d...... Teunpati. O. fr. Gerardus de Emmenes, conv. hujus do. b, III Id. Eufrasie, virg. in Thebaide. Petri mart., socii sanctorum Dorothei et Gorgonii. Thensetis et sociorum ejus, mart. O.d. Johannes de Ruta, mo. do. Petre castri. O. dla. Goeda de Zoudenbalch, magna benefactrix do. nostre. O. illustrissimus princeps et d., d. Karolus dux Sabaudie. O.d. Robertus Kawodi, mo. prof. do. Belle vallis. O. Everardus ten Acker, civis Campensis. O. Ladislaus, rex Ungarie, Bohemie etc. X. c, II Id. Rome XLVII martyrum, qui a beato Petro apostolo baptizati sunt. O.d. Alphonsinus, cardinalis tituli sancti Eustachii. O.d. Michael Hartruc, mo. Carthusie etc. O.d. Walterus Johannis, mo. do. nostre prope Amsterdam. O. magister Johannes Pot, prebendarius hujus do. O.d. Theodericus Nycolai de Amsterdam, mo. hujus do. O. Johannes Johannis, mo. do. nostre prope Amsterdam. O.d. Johannes de Effrem, miles. O. spectabilis d. Adrianus, consiliarius senatus Brabancie. O. Hermannus Johannis, dudum familiaris noster, sepultus apud nos. d, Idus. Longini, mart., qui latus Domini perforavit. Zacharie pape, hujus nominis primi, magne probitatis viri. Sancte Matrone, mart., que multa sustinuit tormenta. O.d. Bernardus, mo. Colonie, qui fuit prior in octo domibus ordinis nostri. O. serenissima dna., dna. Maria, regina Castelle et Legionis, alias fundatrix do. beate Marie de Amago. O.d. Georgius Truinamant, vacarius do. Durbonis. O. dna. Johanna Gwilloe. O. venerabilis d. Didacus Secano, scriptor apostolicus. O. illustris princeps, d. Johannes, dux Clivensis. XVIII. e, XVII Kal. Aprilis. Hylarii, Aquileyen-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 249 sis epi., et Tyciani, dyaconi ejus. Heriberti, archiepi. Coloniensis. Nyritini, conf., cum sociis suis, quorum miri actus leguntur. O. Hugo Symonis. Memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta, supra. O.d. Johannes Lodder, mo. do. Templi Marie. O. illustrissima dna., dna. Katherina de Lutzemborch, ducissa Britannie. O.d. Wilhelmus Heuter, mo. prof. do. Delfensis. Nota, feria secunda post Palmarum memoria Agnetis, uxoris Geraerdi Stick, et filie ejus Katherine, uxoris Henrici Johannis. O. magnificus d. Petrus Buchel, magnus benefactor do. in Leweldt. O.d. Gherardus Scoten de Amsterdammis, mo. prof. hujus do. et miles Jherusolimitanus, anno 14. O.d. Timoteus, prior do. Venetiarum, visitator etc. O.d. Johannes Malandrec. VII. f, XVI Kal. Gertrudis, virg. Patricii, epi. et conf. in Scocia. O. illustrissimus princeps, d. Albertus, dux Bavarie, fundator do. sancti Viti in Prul. g, XV Kal. Allexandri, epi. et mart. Ancelmi, Lucensis epi. Hic fit memoria Ysbrandi Nicolai cum uxoribus suis Hillegont et Marigen, avonculi fratris Wermboldi de Leydis, ex cujus testamento recepimus centum octoginta florenos Renenses, monete Hollandie, pro ornamentis altarium ecclesie nostre. O. honorabilis vir, magister Judocus Cloot, decretorum doctor. XV. A, XIIII Kal. Translacio beate Marie Magdalene. Johannis, conf. Item sancti Josephi, nutricii Salvatoris nostri Jhesu Christi. Quinti et sociorum ejus, mart. O. reverendus in Christo pater, d. Guillerinus, primarcha Anthiochenus. O.d. Jacobus Doelman, mo. prof. et procurator do. Delfensis. O. fr. Baptista, conv. do. Ferrarie. O.d. Georgius, mo. prof., alias prior

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 250 do. Templi Marie. O.d. Leonardus, mo. et vicarius do. Brugis. IIII. b, XIII Kal. Archippi, commilitonis beati Pauli apostoli. Cuthberti, epi, conf., admirande sanctitatis viri. Ulframi, epi, conf. O.d. Johannes Albuyacy, sacerdos, magnus benefactor ordinis. Memoria parentum, fratrum et sororum, amicorum ac consanguineorum confratris nostri Isbrandi de Zwollis. O.d. Andreas Goeswini, curatus de Vyanen. O.d. Jasperus Joannis Amsterodamius, vicarius noster et prior olim do. Campensis. c, XII Kal. Benedicti abb. Candelarum. Serapionis anachorite. Lupicini, abb. fratris .... omari, abb.1). O.d. Hernerus. O. Pote, rector nove fundacionis prope Nannetas, dudum prior prope Parisius. O.d. Heinricus Best, prof. do. Hollandie. O.d. Hugo de Wercouden, mo. prof. et vicarius do. Vallis gracie prope Brugis. O.d. Symon de Horreo, prior do. Gandavi et visitator principalis provincie Theutonie.2) XII. d, XI Kal. Afraditii, epi. et conf. O. fr. Gherardus, conv. do. Basilee. O. reverendus pater, d. Nicolaus, eps. Sebastiensis. O. confr. Paulus, conv. do. Delfensis. O. fr. Jacobus, donatus do. Gandavi. O.d. Benedictus, prof. et prior do. Bononie, visitator provintie Thuscie. O.d. Nicolaus3) de Haerlem, qui fuit prior et vicarius hujus do. et olim prior do. Campensis.

1) G. heeft hier in margine eene aanteekening welke niet verstaanbaar kan worden weergegeven. Fol. 9 en 10 van G. zijn voor een goed deel, wegens den slechten toestand waarin zij zich bevinden, onleesbaar. 2) Hier volgt nog eene uitgevlakte memorie. Er schijnt onder meer gestaan te hebben ‘Nicolaus’ en ‘olim prior Campensis.’ 3) B. heeft ‘Nicolanus.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 251

1) I. e, X Kal. Victoriani cum XII .... Theodori, presb., conf...... Juliani apud ...... O. Henricus Voscuul, civis Trajectensis, sepultus apud nos. O. Ghijsbertus 2) Wermboldi et uxor ejus, de quibus habemus annuatim circa III scuta Francie. f, IX Kal. Pigmenii, presb. et. mart. Romuli et Secundoli, fratrum, mart. | Vinum ex parte matris confr. nostri, d. Henrici de Heeswijck. | m O. religiosa sanctimonialis soror Haza, professa do. XI virginum in Trajecto, ordinis sancti Augustini, mater confr. et procuratoris nostri d. Henrici de Heeswijc. Item sorores Mabilia et Elyzabet, filie ejusdem Haze, professe et incluse in domo sancte Cecilie in Trajecto, de tercio ordine, similiter habentes associationem. Item d. Rodolphus de Diepholt, reverendus pater, eps. Trajectensis. O. soror Hildegondis de Heeswijc, filia predicte Hase. O.d. Johannes de Puta, mo. prof. Vallis Dei. O.d. Johannes de Castro, prior do. sancti Oudomari, visitator provincie Pickardie. O.d. Heinricus Hoern, mo. et vicarius hujus do., alias prior do. Campensis. O.d. Gerardus Sael, procurator do. Amsterdammi. IX. g, VIII Kal. Annunciacio beate virg. Marie. Candelarum. Sermo. Cirini, mart. Rome. Hermelandi, abb. | Vinum ex parte Arnoldi Braesman de Aemstelredam. | O. sanctissimus in Christo pater, d. Nicolaus, papa quartus. O.d. Hermannus Scorreken, quondam mo. hujus do. O. soror Daniel, monialis do. de Gosnayo, que alias fuit priorissa dicte do. O. dna. Elyzabeth Loubeyen de Lyaden. O. magnificus d. Nicolaus de

1) De lezing ‘XII’ is onzeker. 2) De lezing ‘circa’ is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 252

Basan, magnus benefactor do. Litis Marie in Prusia. O.d. Robertus Brantegen, magnus benefactor do. in Gandavo. O.d. Arnoldus Pauli, mo. prof. do. Hollandie. O.d. Johannes, mo. do. Carthusie. A, VII Kal. Ludgeri, epi. et conf., patroni ecclesie in Leeven, qui fuit de sociis beati Gregorii, Trajectensis epi. | Vinum, nota, ex parte d. Everaerdi, quondam decani ecclesie sancti Salvatoris. | O. venerabilis pater, magister Everardus Foeck1), quondam decanus ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, qui, tempore inchoacionis hujus domus, nobis cum suo collegio2) multas reliquias, vitrum in parte occidentali ecclesie et casulam cum calice donavit. O. Cristina Scamers, Johannes Voecht et Ghijsbertus, ejus frater, nobiles benefactores hujus do. O. Elyzabeth, uxor Arnoldi Vechters, d. Ludovicus Miti et Arnoldus Hugonis. O.d. Arnoldus de Gorinchem, mo. do. Hollandie. O. Gerlacus Johannis de Voerbroeck. O.d. Gerardus Apers, prior Delphensis, convisitator provincie Theutonie. O.d. Marianus de Cuccinio. XVII. b, VI Kal. Resurrectio Domini. Johannis Heremite, qui, ut refert beatus Augustinus, claruit spiritu prophetie. O.d. Stephanus de Burgo, mo. do. Carthusie. O.d. Johannes Berodi, mo. do. Coirerie. VI. c, V Kal. Guntramni, regis, conf. Castoris et Dorothei. Prisci, Malchi et Alexandri, mart. O.d. Wijlhelmus de Amsteldamis, mo. prof. do. Hollandie. d, IIII Kal. Pastoris et Victoris. Eustachii, abb. Achacii, epi., conf.

1) G heeft ‘Foec.’ 2) De lezing ‘collegio’ is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 253

Memoria Huberti de Jutfaes de Blochoven, civis Trajectensis, dle. Mechtildis conjugis, et parentum, fratrum et sororum, amicorum ac consanguineorum utriusque. XIIII. e, III Kal. Quirini, tribuni et mart. Rome. Secundi, militis mart...... conf. Reguli, epi., conf. O.d. Egardus de Hanense, prepositus ecclesie Hildesemensis. O.d. Johannes Blest, mo. prof. do. Gracie Dei prope Stetim1). O.d. Johannes Beyer, mo. prof. ultimo do. Hassye. O.d. Symon Nicolai de Haerlem, mo. prof. hujus do. O.d. Johannes de Serris, mo. prof. do. Catutci2). O. generosa ac nobilis dna. de Celisia Combee, relicta d. etc. III. f, II Kal. Amos, prophete. Balbine, virg. Babille, virg., que fuit filia Quirini mart. suprascripti, sepulta juxta eundem. O.d. Gwilhelmus, dudum prior do. Wittam. O.d. Albertus de Rotenborch, canonicus ecclesie Lubicensis. O. Walterus van den Rijn, amicus domus hujus, sepultus apud nos. O. fr. Johannes Czin3), conv. do. Montis sancti Salvatoris prope Erfordiam et fr. Nicolaus [.....], conv. ejusdem do. O. christianissimus princeps, Francorum rex, d. Franciscus, fautor et magnus benefactor ordinis et do. Carthusie.

Aprilis habet dies XXX. Luna XXIX. g, Kalende.4) Hugonis, epi. et conf. XII leccionum. Theodore, virg., mart. Venancii, epi., mart. Walarici, abb.

1) Of ‘Stetini.’ 2) Of ‘Catura.’ 3) De lezing ‘Czin’ is onzeker. 4) Boven ‘Kalende’ de aanteekening ‘Vinum ex parte Johannis Romers feria quinta post octavas Pasche. Egregia pitancia cum optimo vïno Renensi.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 254

O.d. Theodericus Sloyer, prior hujus do. O. Sophia, uxor Gerardi Milde de Culenborch. O.d. Tidemannus de Spina, licenciatus in sacra theologia, presb. de Buscoducis. O. de Oesterhout. O.d. Ludolphus, presb. de Dordraco. O. dla. Agnes de Wisch. O. fr. Wilhelmus Pawe, conv. do. Hollandie. O.d. Andreas de Franconia, mo. do. in Zeytz. O.d. Medeůs, dux Sabbaudie. O.d. Gerardus Spronck, prior beate Marie in Monachusen, qui fuit visitator provincie Theuthonie. O. illustris d., d. Nicolaus Vron, miles. O. reverendus in Christo pater et d., d. Johannes eps. Suessionensis. O.d. Johannes Aymari, prof. do. Carthusie. O. permagnus d. Francisco Cosmus Medices, magnus benefactor ordinis. O. Agneta1), uxor Gerardi Stick, sepulte nobiscum, de qua habemus [....] jugera terrarum. XI. A, IIII Non. Nichecii, Lugdunensis epi. et conf. O.d. Berengarius Martini de Turribus, civis magne Valencie. O.d. Heinricus Bor de Trajecto, mo. do. hujus. O.d. Thomas, prior Porte celi. O.d. Johannes Bremari, mo. prof. et senior do. Carthusie. b, III Non. Theodosie, virg. et mart. gloriose, cujus mira tormenta et victorie leguntur. Agapes, virg. Chionie, virg., et sororum, mart. O. fr. Nicolaus de Dordraco, conv. do. Hollandie. O.d. Judocus de Baenst, miles, magnus benefactor do. Brugis. O.d. Arnoldus Adornes, prebendarius do. sancte Anne prope Brugis. O. fr. Jacobus, conv. do. Carthusie. XIX. c, II Non. Ambrosii, epi. et conf. Capitulum. Ysidori, Hyspalensis epi. et doctoris, qui multos edidit libros, quorum quidam sunt satis noti.

1) Wellicht is deze dezelfde ‘Agneta’ welke hierboven als ‘Agneta de Wisch’ voorkomt.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 255

O.d. Petrus de Pisce, mo. do. Carthusie. O.d. Ludovicus de Lichshusen, magister generalis ordinis domorum Theutonicorum. O. dla. Johanna, uxor Gerardi de Reno, magna benefactrix hujus do. O.d. Jheromius Brisio, prior do. Papie et visitator provincie Lumbardie propinquioris et olim convisitator et prior domorum Parme et Janůe. VIII. d, Nonas. Hyrenis, virg. et mart., sororis Agapis et Thionie. Didimi Alexandrini, conf., cujus ...... beatus Jheronimus. O. dla. Geertrudis Boots, uxor Johannis de Braeckel. O. fr. Hermannus de Molendino, conv. do. istius. O. Adam Luttikenhuys, civis Trajectensis. XVI. e, VIII Id. Hyrenei, epi. et conf. Thimothei et Diogenis. Sixti, pape et mart. O. serenissimus princeps, d. Mathias, rex Ungarie1). O.d. Nicolaus de Leydis, mo. prof., alias prior do. Diestensis. O. Johannes Gaufridus, olim prior Siligmari etc., visitator Burgundie. V. f, VII Id. Egesippi, conf., viri sanctissimi, qui2). Peleusius3), presb., mart. O.d. Johannes Langrischer, quondam prior de Wittam. O.d. Gerardus de Poelgheest, miles. O. dla. Aleydis de Poelgheest, uxor ejusdem. O. Johannes Utengaerde. O.d. Franco Over de Vecht, canonicus ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, specialis amicus hujus domus. O. Hermannus Crom, frater Jacobi Crom. O.d. Stephanus Javoti, quondam procurator do. Carthusie. O. Wilhelmus Bodelli, vicarius do. Melani. O. Christianissimus princeps et d., d. Karolus, rex Francie.

1) Eene latere hand veranderde het in ‘Hungarie.’ 2) Een tiental hierna volgende woorden is onleesbaar. 3) De lezing ‘Peleusius’ is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 256

O. honesta Aleydis, relicta Seynonis, magna benefactrix do. Campensis. O. frater Clemens, mo. prof. hujus do., sed nondum promotus in sacris, 1575. O.d. Thomas, dudum prior hujus do., postea prior do. Brugis, ubi defunctus est ac sepultus. g, VI Id. Dyonisii, epi. Chorinthiorum. Perpetui, epi. Turonensis. | Feria secunda post Pascha incipitur Eforas in refectorio et legetur ibi totus ante Ascensionis. | O.d. Zwederus de Boecholt, mo. do. hujus. Item generalis memoria omnium fratrum nostrorum cum eorum parentibus, fratribus, sororibus, amicis et benefactoribus, necnon fundatorum, amicorum et benefactorum hujus domus cum suis omnibus et dicitur pro eis propria collecta, ut supra. O. dla. Margareta Mesmaker. O. Jacobus Petri, donatus hujus do. O. Lambertus van der Hoeve, civis Campensis. O. illustris dna. Beatrix de Luna, fundatrix do. beate Marie de fontibus. O. Hermannus Theoderici de Amsterdam, sepultus apud nos. XIII. A, V Id. Septem virginum, mart. Procori, dyaconi. Marie Egipciace. O.d. Marquardus, prior Vallis auxilii in Ungaria. O.d. Everardus, eps. Lubicensis. O. dna. Katherina de Starkenborch, militissa, que dedit nobis calicem ac ornamentum et duo jugera terrarum. O.d. Johannes de Margiaco, mo. Carthusie. O.d. Petrus de Brandenborch. O.d. Thomas de Mijnen, quondam prior ac mo. prof. hujus do. et de post prior Brugis. O. serenissimus princeps et d., d. Eduwardus, rex Anglie. O.d. Matheus Petri, prior do. nostre prope Amsterdammis. O.d. Jaffredus Karoli, presidens paralamenti Delphinalis. II. b, IIII Id. Ezechiel, prophete. Rome plurimorum martyrum.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 257

| Anno Domini MCCCCXLVI, ipso die Palmarum, fuit ventus vehemens et grando, unde fuerunt aggeres destructi et ville ac plures homines subrecti.1) | O. fr. Adam, conv. hujus do. O.d. Anthonius de Argentanio, prior do. Legeti. O. generosa dna. Greetken Dark. c, III Id. Guthlaci, conf. et heremite. Leonis, pape secundi et conf. Zenonis, Veronensis epi. et conf. O. Bernardus Hoyer, civis Campensis, magnus benefactor do. Campensis. O.d. Timannus Johannis de Amsterdam, mo. prof. et procurator do. Amsterdammensis. X. d, II Id. Julii, pape. Zozine, abb. Ermingildi, regis et mart. O. venerabilis pater, d. Jacobus, quondam prior Leodii. O.d. Ludowycus de Sala, prior do. Mantue. e, Idus. Carpi, epi., Papirii, dyaconi, et aliorum plurimorum. Justini, philosophi et mart. Godeberte, virg. Yde, comitisse Bolonie, vidue. O.d. Henricus, prior. Memoria Ghijsberti Loeff, dicti Berchmaker, civis Trajectensis, magnus benefactor domus, ac sue uxoris cum liberis eorundem. O.d. Petrus Nycolai, senior mo. hujus do. nostre. O. Johannes Symonis, opidanus Campensis, habens anniversarium perpetuum cum proximo occurrente, attestante littera conventus nostri sigillata. O.d. Cornelius Mouthaen, prof. et infirmarius hujus do. XVIII. f, XVIII Kal. May. Tiburcii, Valeriani et Maximi mart...... , abb. Domine2), virg...... | Minuciones fiunt prima ebdomada post octavas Pasche. | O.d. Robbertus Weff. O.d. Theodricus Zanctes, senior mo. prof. hujus do. O.d. Philippus de Rommersvalis, mo. et sacerdos prof. do. Delfensis. O. fr.

1) Duidelijk leesbaar is ‘subr.’ Liever had ik gelezen ‘subvecti.’ 2) Lees ‘Domnine.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 258

Wernerus, senior donatus hujus do. O.d. Petrus Esche, mo. prof. et olim prior ac vicarius do. Caturci. VII. g, XVII Kal. Olimpiadis et Maximi. Maronis, Euticetis et Victorini, mart. O.d. Albertus, prior do. Orti Christi. O.d. Bernardus de Monte Ferrario, mo. do. Vallis benediccionis. O. Arnoldus Diest, sacerdos, mo. prof. do. Hollandie. 1) A, XVI Kal. Cesarauguste. Sanctorum XVIII martyrum. Celesti et Carisii, mart. Vassii mart. | Tribus ebdomadibus post octavas Pasche Actus apostolorum legimus et extunc epistolas canonicas usque ad Ascensionem Domini in ecclesia legimus ...... tamen festi XII leccionum legetur in refectorio. | O.d. Obertus de Nauchia, mo. Carthusie, olim prior Silve benedicte. O. dla. Sophia de Rinenvelt2). O.d. Jacobus Gerardi, senior mo. do. Hollandie. O. honorabilis Theodricus de Ermire et Margareta, uxor ejus. O.d. Walterus Borscede, mo. do. Gracie Dei etc. prope Stetym.3) O.d. Johannes Meisserchud, mo. do. Orti Christi, O.d. Heinricus de Haerlem, mo. prof. do. Hollandie, alias prior. O.d. Blasius, prof. do. in Gennico et olim ibidem prior necnon domus in Aspach. O.d. Johannes Kalvaert, vicarius ecclesie sancte Marie, amicus do. XV. b, XV Kal. Mappalici, mart., cum pluribus aliis. Aniceti, pape et mart. O. illustris princeps, d. Philippus, quondam dux Burgundie. O. magister Johannes de Galencoep, doctor sacre theologie, canonicus Trajectensis et decanus ecclesie sancti Petri Trajectensis, qui nobis multos reli-

1) G stelt hare memorie op g, XVII Kal. Marcii. 2) Boven ‘Cesarauguste’ doch met verwijzing naar ‘Sanctorum XVIII etc.’ heeft G ‘Horum passionem Prudencius versibus exequitur.’ 3) Of ‘Stetyni.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 259 quit libros. O.d. Hildebrandus, mo. do. nostre prope Aemsterdam. O. Nobilis dna. Dyreny, dna. de1) Zijl, fundatrix do. Zyon in Zelandia prope Ziriczee2). O. Heinricus Grimolt, civis Lubicensis. IIII. c, XIV Kal. Appollonii, senatoris. Materni, epi. et conf. Eleutherii, epi. et mart., et Anchie, matris ejus. O.d. Dominicus de Monte regali, prior do. Ferrarie. O.d. Egidius, mo. prof. do. Carthusie. O. honesta matrona Luyana de Horreo. O.d. Adrianus de Sciedam, procurator do. Hollandie, alias prior do. Delfensis. d, XIII Kal. Elphegi, Cantuariensis epi. et mart., cum multis aliis. Thimonis, dyaconi et mart. | Festivitas sacre lancee celebratur feria sexta post octavas Pasche. | O.d. Heinricus Brunen, prior do. sancte Katherine in Lira. XII. e, XII Kal. Victoris, pape et mart. Mamertini, abb., et Mariani, presb. O.d. Martinus Clichtensteyn, prepositus majoris ecclesie Bambricensis. O.d. Hildebrandus Swengel, civis Lubicensis. O.d. Nycolaus de Aliate, prior do. Montelli. Item Elburgis3) de Meerlant, benefactrix hujus do. O.d. Ascentius, prior et convisitator do. de Paulari. O.d. Theodricus Poelman, mo. prof. Domus monachorum. O.d. Volkerus de Lichtenberch, canonicus ecclesie sancte Marie. O. Andreas Viscoper, domui nostre multum favorabilis. I. f, XI Kal. Symeonis, epi. et mart., cum aliis pluribus sub Sapore, Persarum rege, sub quo XVI milia, diversis locis et temporibus, martyrio coronati sunt.

1) De lezing ‘de’ is onzeker. 2) De tekst heeft ‘Zirzee.’ 3) G stelt haar d, XIII Kal. Marcii en noemt haar ‘magna amica et benefactrix do. et ecclesie nostre in ornamentis etc.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 260

| Opera communia fiunt secunda ebdomada post octavas Pasche. | g, X Kal. Gaji, pape et mart. Plurimorum martyrum apud Persidem. Translatio beati Dyonisii et sociorum ejus. O. nobilis d. Zwederus1) de Apcoude, d. de Gaesbeeck, de Putte et de Stryen, fundator ac dotator istius do. O. Swederus de Boecholt. Johannes, Jacobus et Johannes, filii ejus. Item Mechteldis, uxor predicti Zwederi, et Jutta, filia eorum. O.d. Petrus de Kranchtal, scultetus. O. Johannes de Heye, civis Trajectensis. O.d. Arnoldus de Trajecto, mo. prope Antwerpiam. O.d. Henricus Campis, mo. do. hujus. O.d. Ludowicus Henrici, mo. prof...... 2) O. fr. Zanderus Jacobi, donatus hujus do. O.d. Johannes de Cassangar ...... Avionis. A, IX Kal. Georgii, mart. Adalberti, epi. et mart. Felicis, Fortunati et Achillei, mart. Missa. O.d. Gwihardus de Angheriaco, mo. Carthusie. Memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta sub pena, prout superius lacius est expressum. O.d...... Forster, mo. prof. do. Orti angelorum in Herbipoli. O.d. Stephanus Swirixe, mo. do. beate Marie in Pomerania. O.d. Stephanus Rosseti de Camboriaco. O. Heinricus Ghijsberti, donatus hujus do. O. Johannes

1) G heeft: ‘Anno Domini MCCCC obiit peregre in via Romana, anno gracie Romane, nobilis baro, d. Zwederus de Abcoude, d. de Gaesbeec, de Putten et de Strinen, principalis fundator ac dotator hujus do. Cujus sepulta ossa postea translata et usque ad nos deducta solemniter sunt et in choro nostro ante summum altare tumulata. Que tamen postea locata sunt circa tumbam sepulchri ipsius et suorum, quam filius ejus solemniter satis sicut pater construi fecit insignitam ymagine ipsius et suorum.’ 2) Een gedeelte van het blad is hier afgescheurd. Daardoor ontstonden tevens de hierna volgende lacune ‘Cassangar...... Avionis’ en de lacunes op A, IX Kal. Maji en g, III Kal. Maji.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 261 de Hamersteyn, civis Trajectensis. O.d. Garbrandus Petri, mo. prof. do. Amsterdammensis. O.d. Berengarius Marcadet, miles, magnus benefactor do. Vallis Christi. O. honorabilis d. Heinricus de Cliffod. O.d. Nycolaus, prior do. Fontis, visitator provincie Francie. O.d. Petrus, curatus in Wilß, amicus do. b, VIII Kal. Melliti, epi. in Anglia. Alexandri, mart., cum ceteris numero XXXIIII. O.d. Fredericus de Nyenvelt, alias dictus de Zulen, miles, sepultus in magna Galilea, retro capitulum, ante ostium cimiterii, de quo habuimus circiter quinque jugera terrarum. O. Theodericus de Mijnen, pater d. Thome, prioris nostri. O.d. Henricus Mylde, alias de Culenborch, quondam prior et prof. hujus do. O.d. Johannes Franciscus, prior do. sancte Andree de Liccore prope Venecias. O.d. Desiderius Cardoti, mo. Carthusie. O. illustrissima dna., dna., Margareta, ducissa Holzatie. O.d. Petrus Johannis, mo. prof. do. Amsterdammensis. O. magnus d. Garcius, fautor ordinis. XVII. c, VII Kal. Marci Ewangeliste. Capitulum. Floriberti, Leodiensis epi., conf. Ermini, epi. et conf. | Circa festum Marci fit tricennarium Amblardi cum collecta ‘Inclina’ pl[..] cum consuetis. Currente tricennario ‘Deus cui proprium’ in secundo loco. | | Anno Domini MCCCCXXXIII ortus fuit ventus vehemens, per quem fuerunt arbores erute, domus dissipate, naves periclitate in pluribus locis. | O.d. Petrus Chaplana, prior do. Vallonis. O. fr. Wilhelmus Sael de Amsterdam, conv. prof. do. Delfensis. Tricennarium Amblardi. VI. d, VI Kal. Anacleti, pape et mart., seeundus post Petrum. Marcellini, pape et mart., cum ceteris. | Anno Domini MCCCCXXXIV ortum fuit incendium magnum circa portam civitatis in quo monasterium monialium,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 262 tunc noviter constructum apud nos, scilicet Jherusalem, fuit combustum quasi per totum cum ecclesia et dormitorio. | O. magister Christoforus de Amstel, amicus et benefactor hujus do. O.d. Heinricus Ottonis, mo. prof. hujus do. O.d. Ysbrandus Johannis, senior do. Amsterdamensis. e, V Kal. Anastasii, pape et conf., de quo scripsit Jheronimus, quod ejus vita diuturna immeritus fuit mundus frui de grege suo, in epistola ad Principiam, virginem. Antimi, epi. et mart., cum multis aliis. O.d. Hertmannus, presb., magnus benefactor ordinis. O. fr. Nicolaus Jon, conv. do. Paradisie Marie in Pruscia. O.d. Symon Lechandelier, mo. prof. do. Carthusie. O.d. Dyonisius Stephani, mo. prof. do. sancti Audomari. O. soror Joanna Labassur, monialis professa do. Gosnay. XIIII. f, IV Kal. Vitalis, mart. et militis, qui fuit pater sanctorum martyrum Gervasii et Protasii. Translacio sancti Lamberti, epi. et mart. Theodore, virg., et Didimi, mart., qui illam de periculo liberavit et postea cum ea martyrium passus est. Affrodisii, mart., et aliorum. O.d. Theodericus Růůsch, mo. prof. do. hujus. Memoria parentum d. Petri de Enchusen, confr. nostri. O. frater Heinricus Pecuti, donatus do. Petri castri. O.d. Wencilaus, mo. prof. do. Portumontis. III. g, III Kal. Petri, mart. Hugonis, abb. Cluniacensis. Roberti, primi Cisterciensis abb. et conf. Thitici, dyaconi, discipuli beati Pauli apostoli [..] Agapii et secundi, mart., cum ceteris. O.d. Bonefacius, prior Carthusie. O. Agatha, uxor Hugonis de Halst. O. Hugo predictus1). O. illustris

1) G heeft: ‘O. Hugo de Halst et Aghata, ejus uxor, benefactores do. hujus, de quibus habemus XXX scuta Hollandie pro uno nobili annuo empto pro eorum memoria.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 263 princeps d. Ludovicus, dux Legvicensis, fundator do. Passionis Christi. O.d. Wylhelmus Symonis de Amsterdam, sacerdos mo. prof. hujus do., qui fuit ...... 1) O.d. Samson, prior do. Siligmari, visitator provincie ...... A, II Kal. Quirini, mart. Eutropii, epi. et mart. Jacobini, mart., et Mariani, lectoris, cum aliis multis martirizatis. Maderniani, Remensis archiepi., qui sextus eandem rexit ecclesiam. O.d. Henricus Johannis Otenz., quondam vicarius do. sancti...... O.d. Johannes Felicis, mo. do. Caturci, qui alias fuit monialium vicarius Prati mollis. O. Johannes Goedfridi de Trajecto, sacerdos mo. prof. hujus do. O. magnificus d. Petrus de Baxaert. O. christianissimus d. Franciscus, rex Francie. O. reverendissimus in Christo pater, d. Ludovicus Sumonete, sancte matris ecclesie cardinalis, ordinis protector. O. magnificus d. Anthonius de Leon. O. Margareta, relicta Henrici de Moerdrecht, sepulta apud nos.

Majus habet dies XXXI. Luna XXX.

XI. b, Kalende. Philippi et Jacobi apostolorum. Capitulum. Jheremie, prophete, qui lapidatus fuit a Judeis. Euermari, mart. Amatoris, epi. Walburgis, virg. | Anno Domini MCCCCXXXVII fuit tonitruum vehemens circa monasterium, in quo fuit quedam cella percussa. | | A crastino Ascensionis Domini usque Penthecosten Apocalipsim, partim in ecclesia, partim in refectorio, legimus. | O.d. Theodericus Myngelen, mo. do. nostre prope Aemsterdam, habens associacionem. O.d. Egidius Bovini, vicarius do. Carthusie, qui multis annis exercuit officium scribe capituli generalis. O. nobilis et

1) Zie over deze lacune en de twee volgenden noot 2 blz. 260.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 264 generosa dna. Radegunda, benefactrix domorum Carthusie et Aule Marie in Buxia. O. venerabilis d. Rodolphus de Hukelen. c, VI Non. Athanasii, epi. Germani, epi. et mart., sanctissimi viri. Saturnini et Neopolis, mart. O. reverendus in Christo pater et d., d. Franciscus, ecclesie Wormensis eps. O. dls. Otto, magnus benefactor do. Brixie. XIX. d, V Non. Invencio sancte crucis. | Festum celebre in civitate. | Commemoracio. Missa. Alexandri, Evencii et Theodoli. III leccionum. Juvenalis, epi. et conf. Silvani, epi. et mart., cum plurimis clericorum suorum. Andeoli, subdiaconi et mart. | Quando de Cruce et de martiribus fiet commemoracio, tunc commemoracio de sancta Cruce precedit secundum statuta. | O.d. Franco Ofhuys1), mo. do. hujus. O.d. Gregorius Soultwaert, prior do. in Pomeraria. O. Theodricus Johannis. O.d. Heermannus de Amsterdam et d. Petrus de Enchusen, monachi professi hujus do., et fr. Jacobus Wijlhelmi, donatus hujus do. O.d. Ludowicus Bougij, prior Fontis beate Marie, convisitator provincie Francie. VIII. e, IIII Non. Quiriaci, epi. et mart., qui antedictus est Judas inventor sancte Crucis. Floriani, mart. Sanctorum XL martyrum. Triphonis, mart. Anthonie, mart., que multa sustinuit propter fidem. O. dna. Maria de Huele, quondam priorissa sancte Anne. O.d. Arnoldus de Emelisse, prepositus ecclesie beate Marie Trajectensis. O. nobilis dna. Alienora de Zulen, Baronissa, que dedit unam preciosam monstranciam et eciam casulam ac mappas altarium etc. O. Johannes,

1) G heeft ‘Franco de Delf.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 265 filius Johannis, pater d. Martini de Sciedam, confr. nostri. O. Jacobus Pillegrim. O. Wendelmoedis, soror Jacobi Crom. O. Robbertus, mo. do. de Wittam. O.d. Gerardus Sculteti, quondam prior in Diest. O.d. Matheus de Risonia, doctor in medicinis. O. Clara Gartalint. O. Lobbruch Amilii. O.d. Petrus Bernardi, mo. prof. Angionis, prior domorum do. Bone montis Rivi, visitator principalis Provincie. f, III Non. Audoeni, epi. Rothomagensis. Waldrade, virg. Godehardi, epi. Niceti, epi., conf. Hilarii, epi. Arelatensis, conf., et est alius ab Hilario Pictavensi. O. Robertus Loeck, prior do. Assumptionis beate Marie in Monte gracie. O. reverendus in Christo pater et d., d. Bartoldus, eps. Hildesemensis. O. fr. Ghijsbertus Knijff, donatus hujus do., qui conventui officiosissime multis annis in coquina servivit et in multis processibus juridicis triumphavit. XVI. g, II Non. Johannis ante portam Latinam. Lucii Cyrenensis. Heliodori, Venusti cum aliis LXXV mart. Item sancti Evodii, epi. et mart. O. fr. Theodericus Graeuwert, conv. hujus do. O.d. Claudius, prior do. Fontis beate Marie et visitator provincie Francie. O. reverendus pater Petrus de Leydis, prior do. Carthusie. O.d. Judocus Vlinckaert Leerdamius, mo. prof. et senior hujus do. V. A, Nonas. Domitille, virg., mart., cum Eufrosina et Theodora. Domitiani, epi. et conf. Juvenalis, mart. Item sanctorum Flavii, Augusti et Augustini, fratrum, mart. O. generosa1) dna. Joleta, relicta quondam d. de Culenborch, filia d. Zwederi, d. de Gaesbeec, fundatoris hujus do., sepulta nobiscum. | Quatuor candele circa sepulchrum fundatoris. | O.d. Johannes Brubercus, vicarius do. prope Magunciam.

1) G heeft ‘nobilis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 266 b, VIII Id.1) Wyronis2), epi. et conf. Victoris, mart. et militis. O.d. Johannes de Bueren, mo. hujus do., sepultus in do. Diestensi, ubi tunc hospitabatur tempore scismatis ecclesie Trajectensis, quando conventus erat divisus. O. Angela, uxor Lamberti de Zulen3). Item memoria omnium fratrum nostrorum necnon fundatorum, benefactorum et amicorum domus istius cum suis parentibus, fratribus, sororibus, amicis et benefactoribus universis, pro quibus dicatur propria collecta, sicut superius habetur etc. O. Eva, filia Arnoldi Touwe, uxor Johannis Willam de Delff, precipui benefactoris do. nostre. O.d. Johannes Sarraceni, prof. do. Vallis benediccionis. O.d. Walterus Pelgrimi, mo. do. nostre prope Aemsterdam, quondam prior hujus do. O.d. Theodericus de Jonghe, mo. do. nostre in Amsterdam. O.d. Heinricus Clerici, mo. prof. et procurator do. Hollandie. O.d. Johannis Brůůn, mo. prof. do. Bruxelle. O.d. Johann s Judoci de Trajecto, mo. prof. hujus do. O. honorabilis dla. Diduwa de Hove, magna benefactrix do. Campensis. O. magnus d. Symon Ruijs. O. reverendus d., d. Cornelius, abb. Ninivensis, ordinis Premonstratensis. c, VII Id. Gregorii, Nazarezeni4) epi. Translatio sancti

1) G heeft in margine ‘Officium capituli generalis fiat tempore suo cum collecta “Inclina” [...... ] cum consuetis, Currente tricennario “Deus cui proprium” in secundo loco. Pro isto officio celebrantes dicunt unam missam in qua additur “Omnipotens qui vivorum;” non celebrantes unum psalterium.’ 2) Boven dezen naam staat aangeteekend ‘Hujus corpus est in ecclesia saneti Martini Trajectensis.’ 3) G heeft ‘Enghel van Zulen, sepulta nobiscum, que dedit nobis calicem.’ 4) De tekst heeft ‘Nazāzeni.’ Weidenbach, Calendarium, vermeldt de diocesen ‘Nazareth’ en ‘Nazarocensis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 267

Andree, apostoli. Translatio beati Jheronimi. Translatio beati Nicolai, epi. O. reverendissimus in Christo pater, d. Nicolaus, cardinalis sancte Crucis, ordinis nostri. O. Theodericus Martini, donatus hujus do. O. fr. Symon Broersz, conv., prof. do. Amsterdamensis. O.d. Gregorius Reysch, prior do. Friburgi, visitator provincie Reni. O.d. Ludolphus Groninghen, mo. ac quondam vicarius do. Amsterdammensis. O. Ava, relicta Rotardi Proys, sepulta in capella beate Marie. d, VI Id. Gordiani et Epimachi, mart., Job, prophete. Calepodii, presb., et aliorum plurimorum mart. utriusque sexus et etatis, cum quibus et Palmachius, consul, cum uxore et liberis ac ceteris de familia sua, passus est. Eciam Simplicius, senator, cum suis. O.d. Petrus Bruni, vicarius do. Petri castri. O.d. Laurencius Heynmanni, mo. do. nostre prope Amsterdam. O. fr. Johannes de Zwollis, donatus hujus do. O.d. Martinus, prior et mo. prof do. Hassie et Nurenberge. O.d. Johannes Petri de Leydis, mo. prof. do. Delfensis. e, V Id. Anthimi, presb. et Sisinnii, diaconi, mart., cum sociis suis. Gengulfi, mart. in Burgundia. Majoli, abb. Cluniacensis. Mamertini, epi. et conf., qui instituit letanias ante Ascensionem Domini propter imminentem cladem. O.d. Nicolaus Gallia, prof. do Carthusie. f, IV Id. Nerei, Achilei1) atque Pancracii,2) mart. Item sancti Dyonisii, patrui ejus. Epyphanii, epi. Salamine, magne sanctitatis viri, cujus eciam meminit beatus Jheronimus in scriptis suis.

1) G heeft ‘Achillei.’ 2) G teekent bij ‘Pancracius’ aan: ‘cujus corpus sive ossa requiescunt in ecclesia sancti Salvatoris Trajectensis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 268

O.d. Jacobus, prior do. Cellionis. O.d. Arnoldus de Curia, alias prior do. nostre prope Wesaliam. O.d. Theodericus Poelman, mo. prof. Domus monachorum. O. honorandus d. Michael Amigo, dominorum cardinalium clericus. O.d. Theodericus Thome de Amsterdam, mo. prof. do. Delfensis. O. illustris d. Thomas, miles, magnus benefactor domorum Anglie etc. O.d. Franciscus Baffadi, prior, prof. do. Siligniaci, visitator provincie Provincie. O. magister Johannes Dorlo, amicus do., ordinis sancti Johannis. g, III Id. Servacii, epi. et conf. Hujus corpus fertur esse apud fratres nostros prope Confluentiam, unde et ibi fit concursus in festo ejus. O.d. Petrus Jay, ultimo prof. do. Lancee. O.d. Johannes Manerke, mo. do. majoris Carthusie. O.d. Hilbrandus Theoderici, senior mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O.d. Volquinus de Voerd, mo. prof. hujus do. O.d. Volquinus Jacobi, mo. prof. do. Delfensis. O.d. Tilemanus, prior do. Aule beate Marie in Buxia, visitator provincie Almanie inferioris. O. egregius d. Symeon Ruijs, fautor ordinis. O.d. Jacobus de Elpendam mo. prof. hujus do., 1554. A, II. Id. Poncii, mart. incliti. Victoris et Corone, mart. Pachomii, abb. O.d. Jacobus Paes, mercator civitatis Anicii. O.d. Arnoldus Pol, mo. senior prof. do. Montis sancte Ghertrudis. O.d. Stephanus, mo. do. majoris Carthusie et scriba capituli generalis. b, Id. Passio sanctorum Petri, Andree, Dyonisie ac aliorum. Roberti, conf. Torquati, Tisefontis ac aliorum conf. de eorum societate. O.d. Leonardus, quondam prior do. Throni in Jericho. O.d. Johannes Taets, dudum mo. hujus do., ultimo tamen in domo nostra prope Antwerpiam prof.,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 269 sepultus in domo Antwerpiensi, ubi missus tempore scismatis professionem fecit ac obiit. O. Seyno de Aqua,1) pater confr. nostri Bernardi de Aqua. O.d. Blasius Bellonis, vicarius do. Carthusie. O.d. Anthonius Beyns, mo. prof. do. Brugis. O.d. Nicolaus Amilii de Monikendam, mo. prof. do. Amsterdammensis. O.d. Matheus, prior do. Maurbacensis. O. reverendus in Christo pater, d. Franciscus Reveriginatensis eps., magnus benefactor do. Ville Francie. O.d. Andreas Rapuijs. c, XVII Kal. Junii. Peregrini, mart., epi. Antisiodorensis. Honorati, epi. et conf. Aquilini et Victoriani, mart. Maxime, virg. | Feria secunda post Penthecosten incipitur Paralipomenon in refectorio et ibidem legetur donec finiatur. | O.d. Simon Gherardi, mo. prope Aemsterdam. O. egregius d., d. Wannerus Balduwini, utriusque juris doctor, donatus et fundator do. beate Marie annunciate. O. Nobilis d. Guido Leprenest. D. Johannes Malendoeck, mo. prof. Montis hylaris. XV. d, XVI Kal. Torpetis, mart. in Tuscia. Eradii, Pauli et Aquilini. O.d. Johannes, prior olim prope Magunciam. Item memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta sub pena, ut supra habetur. O.d. Laurencius Scraper, mo. do. nostre prope Aemsterdam. O.d. Hermannus Vredeland, prior quondam domorum prope Stetin et Franckevoert. O.d. Nycolaus Henrici, mo. do. nostre prope Aemsterdam. O.d. Bonefanatus Berengier. O.d. Adam Samion, visitator provincie Provincie. O.d. Anthonius de Castro, procurator capituli generalis. O. Foysa, relicta Gherardi de Kyllesteyn, sepulta apud nos.

1) G vermeldt hem d, XVI. Kal. Junii.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 270

IIII. e, XV Kal. Dyoscori, mart. et lectoris. Felicis, epi. et mart. O.d. Johannes de [...... ] f, XIV Kal. Calotherii, et Parthemii, fratrum, mart. Potenciane, virg. Yvonis, conf. Donstani, archiepi. et conf. O.d. Franciscus Berengarii, sacerdos. XII g, XIII Kal. Basille, virg. et mart. Saturnine, virg. Cononis, mart., cum filio. Baudilii, mart. Austregisili, epi. O. egregia dna. de Turribus. O. reverendus pater, d. Wilhelmus Symonis, abb. Egmondensis. O. Wilhelmus van der Borch. O.d. Anthonius Burlandi, prior do. Petri castri, visitator provincie Burgondie. O. Henricus, avunculus meus. I. A, XII Kal. Tymothei, Polii et Euthicii, mart. Poliucti, Victorii et Donati. O.d. Henricus Orsoy, mo. prof. do. Hollandie, quondam prior Omnium apostolorum prope Leodium. O.d. Andreas Garcini, mo. prof. et sacrista do. Carthusie. b, XI Kal. Julie, mart., virg. Helene, virg. Casti et Emilii, mart., de quibus scribit beatus Cyprianus. O.d. Michael, mo. do. Portarum, olim prior Allionis. O.d. Garsilius de Grutus, prior do. Monachusen, prope Aernem. O.d. Wilhelmus, mo. prof. do. Celle beate Marie in Nurenberga. O. magister Dyonisius Gryeten, archidyaconus ecclesie Morinensis. O. Bauduinus de Capella. O.d. Johannes Prini, prior do. Majoreni. O.d. Martinus Strelet, mo. prof. do. Basilee. O.d. Nycolaus de Monnikendam, mo. prof., olim sacrista et vicarius. IX. c, X Kal. Desiderii, epi. et mart., cum sociis.1)

1) Hierbij de aanteekening: ‘cum plurimis de grege suo.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 271

Lucii, Montani, Flaviani, cum sociis eorum. Gwiberti, conf. O. nobilis Baro, d. Wilhelmus, d. de Abcoude et de Duersteden, frater fundatoris hujus domus sed et ipse quasi alter fundator et dotator existit, pro quo, sicut pro illo, in perpetuum orare tenemur ut uterque requiescat in pace. | Quatuor candele accendantur ante sepulchrum suum. | O.d. Johannes Scalp, mo. do. Carthusie. O. Johannes Franconis, pater confr. nostri, d. Hesseli. O.d. Henricus Ottonis, mo. do. Carthusie. O.d. Baltasar, archicomes Thuringie. O. Johannes Crom. O.d. dux Wilhelmus, comes Hollandie. O. Theodericus Egidii, quondam reddituarius noster et benefactor. O.d. Mathias de Keyrspe, mo. ultimo prof. do. Antwerpie. O. fr. Daniel, conv. prof. do. Omnium angelorum in Suals. O.d. Jacobus Balati, canonicus. O.d. Thomas, plebanus superioris Labaci. O. reverendissimus in Christo pater, d. Georgius Damboise, cardinalis Rothomagensis presb. et apostolice sedis legatus, magnus benefactor et fautor ordinis. O.d. Warmboldus de Leydis, quondam prior, procurator et vicarius do. hujus et iniciator do. Campensis. d, IX Kal. Donaciani et Rogaciani, fratrum, mart. | In honore istorum mart. est constructa quedam domus ordinis. | Zoelli, mart., cum sociis suis. Manahen, Herodis collactanei, doctoris et prophete sub gracia novi testamenti. Johanne, uxoris Cuse, quam commemorant evangeliste. | Post octavas Penthecostes libros Regum in ecclesia legimus. Possunt eciam incipi si necesse fuerit in festo trium leccionum. Legimus autem eos usque ad Kalendas Augusti. | O.d. Philippus Rodelli, dudum prior do. Repausatorii. O.d. Nicolaus Moyert, mo. et sacerdos, prof. do. sancte Andree prope Amstelredam, quondam prior in Syon prope Ziericsee. O.d. Johannes Delfus, prof., primus prior do. Lovanii. O.d. Petrus Charneti, mo. prof. do. Carthusie. O.d. Johannes Johannis de Delff,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 272 mo. prof., alias procurator do. Delfensis. O.d. Ludovicus de Montfordia, miles et d. de Hazerwoude, amicus do. XVII. e, VIII Kal. Urbani, pape et mart. Marie, Jacobi et Salome. Conionis, mart., cum filio. Passecratis, mart., et sociorum ejus. Dionisii, epi. et conf. Mediolanensis, cujus reliquias beatus Ambrosius exaltavit. O. Johannes Livini, fundator do. Montis Syon prope Zierixee, ordinis nostri in Zelandia. O.d. Hector1), senior mo. hujus do. O. Jacobus Zwaen, pater confr. nostri Romeri de Amsterdam. Item Agatha, mater, Symon et Johannes, fratres, et Cristina, soror ejusdem, habentes associationem. O.d. Hermannus, vicarius do. Gracie Dei prope Stetym.2) O. nobilis dna., dna. Margarita de Broechusen, sepulta apud nos. O. fr. Arnoldus, lector Minorum. f, VII Kal. Eleutherii, pape et mart. Prisci, Felicis et sociorum ejus multorum. Augustini, primi Anglorum epi. Quadrati, epi., discipuli apostolorum. Item sancti Quadrati, mart., in cujus solemnitate Augustinus fecit sermones. O.d. Claudius Raneti, mo., primo prof. do. Portarum, secundo do. Carthusie. g, VI Kal. Bede Venerabilis, presb. et conf. Julii, militis et mart. Germani, epi. Parisiensis, et est alius ab illo Antisiodorensis. | Due candele accendantur sub lampade que est retro in ecclesia. | O. Johannes Wilhelmus de Delff, sepultus in ecclesia nostra retro infra lampadem, magnus benefactor hujus do. Item memoria Gerardi Haen3), sue uxoris, libe-

1) G heeft ‘Hector Moordrecht, frater noster, anno LXV.’ 2) Of ‘Stetyni.’ 3) G heeft ‘O. Gherardus Haen, civis Trajectensis, sepultus apud nos. O. Johannes Wilhelmus prebendarius noster et magnus benefactor. Item memoria uxorum eorum cum liberis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 273 rorum suorum necnon Franconis Godefridi, dle. Gerarde, filie Gerardi Haen, uxoris sue, cum liberis et amicis. O. fr. Claudius Tardili, donatus do. Carthusie. A, V Kal. Johannis, pape et mart., cujus meminit beatus Gregorius in libro dyalogorum. Wilhelmi, conf., primo comitis et ducis tempore Karoli, postea monachi ordinis sancti Benedicti. | Hac die fuit positus primus lapis in fundamento do. nostre. | O.d. Johannes Jacobi, presb. in Delff, habens associationem. O. nobilis vir Balthasar Fer de Perg, fundator do. Ortus1) Marie in Frankonia. O. Petrus Hollant de Amsterdam, sepultus apud nos. O.d. Allaerdus de Scoenhovia, mo. prof. do. Capelle prope Angiam. O.d. Kymarus Thetel, mo. prof. do. Gracie Dei. O.d. Georgius Bosset. b, IIII Kal. Maximini, epi. et conf. Treverensis. Sysinnii, Martirii et Allexandri, mart. Rome septem germanorum, mart. Memoria parentum, fratrum, sororum et amicorum confr. nostri Wilhelmi Symonis de Amsterdam. O. Walterus Godefridi, sartor noster. O. magnificus d. Raymundus Berengarii, procurator bonorum capituli generalis. O. reverendus d. Petrus, canonicus beate Marie Nannetarum, magnus benefactor do. Nannetarum. O. Gheertrudis, relicta Splinteri de Rietvelt, sepulta nobiscum. O. Elizabeth, uxor fratris mei. c, III Kal. Dympne, virg. et mart., que pro fide et castitate a patre decollata. Felicis, pape et mart. sub Claudio. Gabini et Crispoli, mart. O.d. Arnoldus Leydis, sacerdos et mo. et sacrista do. nostre. O.d. Thomas, canonicus in Gheervliet.

1) G heeft ‘orti.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 274

O. reverendissimus in Christo pater, d. Didacus de Sarmento, eps. Cubensis, alias procurator et prior do. Covis. O. fr. Hermannus, donatus prof. hujus do. O. serenissimus Carolus, Francorum rex. d, II Kal. Petronille, virg., filie sancti Petri apostoli. Cancii, Canciani, Cancianille, fratrum, mart. Rome, cum pedagogo eorum Proco. Crescentiani, mart. O. illustrissimus princeps, d. Martinus, rex Arragonum. O.d. Johannes de Asperen et Gerardus de Haerlem, monachi do. Hollandie. O.d. Johannes de Vinia1), mo. do. Colonie. O.d. Egidius, mo. do. Leodii, qui hic fuit hospes. O.d. Jacobus Thuraw. O.d. Blasius de Rossans2), prior Vallis sancti Nicolai Clari montis, visitator provincie Lumbardie remotioris. O.d. Arnoldus Helmont, prior do. Antwerpie, convisitator provincie Theutonie. O. nobilis Nicolaus Thus, fundator quinque cellarum in do. Compassionis. O.d. Johannes, visitator provincię Alemanię superioris. O.d. Johannis Jacobi, presb. in Delf, amicus et benefactor do.

Junius habet dies XXX. Luna XXIX. e, Kalende. Nicomedis, mart. Pamphili, presb. et mart., cujus meminit Eusebius Cesariensis in historia ecclesiastica et beatus Jheronimus dicit se quedam manu ipsius scripta repperisse. Reveriani, mart. et sociorum ejus. O.d. Salvus de sancto Angelo, prior do. de Capro. O.d. Martinus, prior quondam do. prope Ysenaec. O. Johannes Jepel, amicus hujus do. Item generalis memoria omnium fratrum nostrorum, fundatorum, benefactorum et amicorum hujus do. cum suis omnibus,

1) De lezing ‘Vinia’ is onzeker. Misschien ‘Vana’ of ‘Vanu.’ 2) Of ‘Cossans.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 275 ut supra lacius continetur, pro quibus dicatur collecta propria. O.d. Heinricus Fabri de Delff, mo. hujus do. O. Richardus Johannis, donatus hujus do. O. Johannes Krieck, civis Trajectensis, benefactor hujus do. XIX. f, IIII Non. Marcellini et Petri, mart. Missa. Fotini, epi. et mart., cum sociis suis XL de clero et populo, cum quibus passa est sancta Blandina et quedam matrone alie. O.d. Arnoldus de Monte, mo. do. Capelle, habens associacionem. O. reverendissimus d. in Christo pater, d. Richardus, cardinalis presb. et benefactor do. Bruxelle. O. fr. Fiacrius, conv. do. Amsterdammensis. XIIII. g, III Non. Pergentini et Laurentini, fratrum, mart., puerorum. Herasmi, epi et mart., qui multa tormenta passus est. Ysaac, mo. et mart. Lyfardi, presb. et conf. O. fr. Brandanus, conv. do. Claustri Marie, habens assotiacionem. XVI. A, II Non. Quirini, epi. et mart. apud Illiricum, de quo scribit Prudencius quod, ligato ad manum saxo, submersus sit. O. Jacoba,1) filia Jacobi Costers, habens associationem. O. fr. Galliacius, conv., prof. do. Ferrarie. O.d. Vincentius Rogman, vicarius do. Hollandie. V. b, Nonas. Bonifacii, epi., et sociorum ejus, mart., quorum multi requiescunt in ecclesia sancti Salvatoris et de quibus multas habemus reliquias. O.d. Heinricus Arnoldi, mo. prof. do. Basilee, alias prior ibidem. Obierunt Johannes Amilii et Hildegondis, uxor ejus, parentes confr. nostri d. Nicolai de Amsterdam. O.d. Sixtus, prior in Maurbacho, visitator provincie Almanie superioris.

1) G heeft: Quedam devota, dicta soror Jacoba, sepulta nobiscum, de qua habemus annuatim IIII fl. Renenses.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 276

c, VIII Id. Philippi, dyaconi, unius de VII primis de quibus legitur in Actibus apostolorum. Gundunali, epi. et conf., sanctissimi viri. Apud Tharsum XX mart. O. fr. Nicholaus de Vinea, conv. do. Hollandie. O. Mechtildis, dla. de Blochoven, soror dominorum Heymanni et Philippi, monachorum prof. do. Hollandie. XIII. d, VII Id.1) Maximini, epi. et conf. ecclesie Aquensis, qui fuit ductor Marie Magdalene post apostolorum divisionem. Pauli, epi. Constantinopolitani et mart. Petri, Avencii, Jheremie et aliorum trium. Item memoria Martini Lamberti et Diduwe, uxoris ejus, parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri, habentium associacionem. O.d. Lambertus Nicolai de Amsterdam, prior hujus do. O. fr. Petrus Buys de Scoonhovia, conv. prof. hujus do. D. Oliverus, prof. et vicarius Domus monachorum, Gosnaij et olim prior Valenchenarum. O. venerabilis d. Gerardus Masuan, canonicus ecclesie cathedralis2) Ruthenensis, magnus benefactor do. Ruthenae. II. e, VI Id. Medardi, epi. et conf. Hovioniensis.3) Gildardi, epi. Rothomagensis. Eraclii, epi. et conf. O. Nicolaus Hey, magnus benefactor do. nostre. O. honorabilis vir Petrus Meyschener, secundus fundator do. sancti Laurencii in Itinghen. O. honorabilis dna. Katherina Meyschener, fundatrix do. sancti Laurentii in Ytinghen. O.d. Guillermus Plochoyt, mo. prof. et vicarius do. Brugis. O. nobilis et generosa dna., dna. Maria Hungerfors et Hastiis, Botreaux etc. O.d. Symon Berbier, prior do. Ovioni, visitator provincie

1) G heeft in margine ‘Translacio sancti Servacii.’ 2) De tekst heeft ‘cathetralis.’ 3) Of ‘Homoniensis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 277

Picardie. O.d. Petrus Jacobi, mo. prof. do. Amsterdamensis. O. reverendus in Christo pater, d. Ludowycus Mercader, eps. Derthusiensis, ordinis nostri Carthusiensis. O.d. Johannes, rector monialium in Jherusalem juxta nos, 1460. f, V Id. Primi et Feliciani, mart. Vincencii, mart. in Aginno civitate. Hildulphi, archiepi. et conf. Treverensis. Columbe, presb. et conf. in Scocia. O.d. Alfoncius, primarcha. O.d. Servacius de Zeyst, mo. Memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta, ut supra. O.d. Johannes van Aken, mo. et fr. Johannes Malegijs, clericus, redditus do. Hollandie. Item d. Adolphus de Assradia, prior do. sancti Albani prope Treverim. O.d. Jacobus Dammas, mo. do. nostre prope Aemsterdam. O. illustrissimus princeps, do. Philippus, dux Burgundie. O. Desiderius Geraerdi, prior do. sancte Trinitatis prope Divionem. O.d. Petrus Wilhelmi, mo. prof. do. nostre prope Aemsterdam. X. g, IIII Id. Getulii et sociorum ejus, mart. Basilidis, Tripodis1) et Mandalis ac aliorum XX. Item sancti Zacharie. Censurii, conf., epi. O. Balage, uxor Baldewini Wissonis de Zyrixe, habens associationem, mater confr. nostri d. Jacobi de Zyrixee. O.d. Johannes de Bolzwardia, mo. prof. hujus do., prior do. Campensis. A, III Id. Barnabe apostoli. XII leccionum. Felicis et Fortunati, fratrum, mart. in Aquileya civitate, qui variis tormentis aflicti, tandem capite truncantur. Translatio sancti Anthonii. O. Margareta Kransseldoern. O.d. Adrianus Tack

1) De tekst heeft ‘Tropodis’ met een punt boven de ‘O.’ Een heilige ‘Tropos’ is niet bekend; wel ‘Tripos’ of ‘Tripus.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 278 mo. prof. do. Hollandie. O.d. Wilhelmus Frederici, mo. prof. do. Amsterdamensis, de Monikedammis. XVIII. b, II Id. Basilidis, Cyrini et Naboris., mart. Odulfi, conf., canonici sancti Salvatoris Trajectensis. Kunere, virg., que fuit una sodalium sancte Ursule, cujus corpus est conditum in Renen, oppido Trajeetensi, martirizata in eodem loco post passionem sanctarum virginum per annos aliquot. O. Bartholomeus1) Zoudenbalch, notabilis benefactor hujus do. O.d. Anthonius Aymari, rector. XVII. c, Idus. Anthonii, conf., de ordine Fratrum minorum. Felicule, virg. et mart. Pharildis, virg. O.d. Thimoteus, prior do. Neapolis et olim domorum Bononie et Pise, qui fuit convisitator provincie Lombardie. d, XVIII Kal. Julii. Rufini et Valerii, mart. Basilii, epi. Cesariensis. Helizei, prophete apud Samariam. Quinciani, presb. O.d. Arnoldus de Braeckell, miles ordinis Theutonici. O.d. Wilhelmus de Haer, canonicus sancti Petri Trajectensis. XV. e, XVII Kal. Viti et Modesti, mart., et Crescencie. Landelini, abb. Esichii, militis et mart., et Julii. O.d. Johannes, quondam prior do. Londamarum. O. fr. Nycolaus Gerardus, conv. do. Hollandie. O.d. Wynandus, prior Vallis sancte Margarete. O. Johannes Graeuwert de Oestrum, civis Trajectensis. O. fr. Dyedardus, conv. do. Hollandie. O.d. Johannes Heynenz., mo. prof. prope Amsterdam. O.d. Petrus Vos, prof. do. Hollandie. O.d. Johannes Petri de Delft, prof. do. Capelle beate Marie juxta Angiam, dudum prior Montis Syon prope Zirzee. O.d. Johannes

1) In G op den volgenden dag gesteld.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 279

Terreni, mo. do. Calesii. O.d. Barnardus de Margaritis, prebendarius do. Vallis Pisii et magnus benefactor ejusdem do. O. magister et d. Vincentius Caesarie, m.1) in Brabantia, thezaurarius generalis, magnus benefactor do. nostre. O. predilectus et fidelissimus confr. noster Wilhelmus Johannis, sarcinator do. nostre, qui et fuit senior donatus. O. magnificus Petrus Wochum, miles. O. Wilhelmus Boelre,2) rector tocius fabrice ecclesie sancti Martini Trajectensis, magnus amicus do. nostre, qui etiam tabulam summi altaris lapideam sculpsit ac preparavit. IIII. f, XVI Kal. Cyrici et Julite, mart. Ferreoli, presb., et Ferrutonis, dyaconi, mart. Aureliani, epi. et conf., et sancti Similiani. | Vinum, nota, ex parte magistri Henrici Foeck et Aleidis Zoudenbalch. | O.d. Henricus Wit, quondam vicarius hujus do., qui fuit reputatus pro valenti theologo a pluribus. O. Ava, soror confr. nostri d. Wilhelmi Vryman. O. Everardus, pater confr. nostri d. Heinrici van der Laen. O. Johanna, filia Johannis Reyneri. O. magister Heinricus Foeck,3) canonicus quondam ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis, benefactor istius do. O.d. Bartholomeus, prior do. Rueremunde. O. illustrissimus d., d. Jacobus de Sabaudia, marchio Totomannus. O. Aleydis Kemerlinc. O. fr. Jacobus de Nova terra, conv. prope Diest. O.d. Daniel de Nova terra, prior do. Diestensis. O. Johanna, famula dudum d. Ottonis,

1) De tekst heeft ‘m.’ Welke titel bedoeld wordt schijnt mij onzeker. Wellicht ‘miles.’ 2) Op dezen rector fabrice, van elders wellicht niet bekend, meen ik de aandacht te moeten vestigen. 3) G stelt hem op den volgenden dag.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 280 confr. nostri, quando canonicus prius fuerat. Que, favore ejusdem, nobis elemosinas secundum facultatem suam divisit. g, XV Kal. Aviti, presb. et conf. Rome sanctorum mart. ducentorum sexagenta duorum. Wlmari, conf. O.d. Johannes Bressonis, mo. do. Vallis benediccionis. O. dna. Johanneta de Castelliis. O. nobilis d. Thomas, miles et camerarius d. Edwardi, regis Anglie. O.d. Johannes IJsbrandi de Amsterdamis, mo. prof., alias procurator hujus do. XII. A, XIV Kal. Marci et Marcelliani, mart. De istis legitur in gestis beati Sebastiani, mart. et de Tranquillino, patre eorum. Marine, virg. et mart. Siriaci et Paule, virg., lapidibus obrutorum. O. venerabilis pater, d. Gwilhelmus1), prior majoris domus Carthusie. O.d. Christoforus, mo. do. Carthusie. O.d. Petrus Sutoris, prior do. Patci, prof. do. Parisiensis, alias ibidem prior et Vallis Dei visitator ac convisitator provincie Francie. I. b, XIII Kal. Gervasii et Prothasii, mart. De istis scribit Ambrosius, quos eciam, Domino revelante, invenit. Missa. Rolandi, comitis et mart., cum multis aliis ex historia Karoli. Ursicini, medici et mart., de quo scribitur in passione Vitalis, mart. O. nobilis dna. Anna2), relicta quondam d. Zwederi de Gaesbeeck, fundatoris nostri. O. generosus dls. Anthonius, filius dli. Jacobi, filii d. Zwederi de Gaesbeeck et dne. Anne prescripte. O. Detmarus, conv. do. Misericordie prope Frankevoert. O. Johannes Johannis, donatus senior hujus do. O.d. Franciscus Alamandi, mo. prof. et procurator do. Carthusie. c, XII Kal, Silverii, pape et mart. Novati, conf., fratris Thimothei, Potentiane ac Praxedis, virg.

1) G heeft ‘Gwilhermus.’ 2) In margine ‘Cum quatuor candelis super sepulcrum fundatoris.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 281

O.d. Johannes Referbont, prior do. Montis sancti Ludovici. O. fr. Theodericus Obrecht, conv. do. Hollandie. O.d. Jacobus Scraper, mo. hujus do. O. honorabilis vir, d. Crispinus Roesses. O. serenissimus d. et princeps, d. Ferdinandus Romanorum rex et imperator, qui multum pro fide contra Turcos laboravit. O. Johannes Jacobi de Amersfordia, amicus do. nostre et reddituarius noster ibidem. IX. d, XI Kal. Theognesti, epi. et mart., cum sociis. Martini, epi. Tungrensis. Eusebii, Cesariensis epi. Laufredi, abb., eximie sanctitatis. Albani, mart. in Britannia. Demetrie, virg. et mart. O.d. Philpinus, prior do. Papie. O.d. Johannes Deniseti, mo. Fonteneti. O.d. Symon Pottel, nobilis civis Wyenensis. O. Aleydis de Malsen, sepulta nobiscum cum viro suo. e, X Kal. Walfridi, mart. in Fresia. Paulini, Nolensis epi. et conf. Decem milium mart., qui passi sunt sub Adriano et Antonio, imperatoribus. O.d. Robertus, quondam procurator ordinis. O. dla. Aleydis de Beyerden. O.d. Hermannus Clincke, prior Brugis. O.d. Wilhelmus Buser, canonicus ecclesie 1) Trajectensis, benefactor hujus do., de quo habemus X scuta Francie annuatim, exceptis aliis. O. Nicolaus Vrouwijn. O. Henricus Boningh de Colonia et Cecilia, ejus uxor, qui dederunt nobis calicem. O.d. Johannes Osnaburgis, mo. do. Colonie. O.d. Oliverus, mo. prof. do. Carthusie, qui alias fuit sacrista et procurator dicte do. O.d. Heinricus Manden, canonicus ecclesie Hildesemensis. O.d. Johannes Merchtem, mo. prof., alias rector do. Hollandie. O.d. Judocus, mo. prof. et vicarius do. Delfensis. O. reverendus in Christo pater,

1) De lezing ‘X’ is waarschijnlijk de juiste, doch ook kan ‘V’ gelezen worden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 282 d. Johannes Gaelhardi, prior do. Carthusie. O. fr. Wilhelmus Richardi, donatus do. nostre, alias castellanus van Ymmichusen. XVII. f, IX Kal. Vigilia. Missa. Johannis, presb. et mart. Ediltrudis, virg. et regine 1) 2) in Britannia. Hec post LXI annos sepulture incorrupta invenitur..... abb., admirande sanctitatis. O.d. Henricus de Veethusen3), quondam prior hujus do., qui officium laudabiliter finivit. O.d. Theodericus Waelwijn, quondam prior do. Hollandie. O. Illustrissimus princeps et d., d. Philippus Maria, dux Mediolani, fundator do. sancte Marie de gracia prope Papiam. O.d. Johannes Mijo, vicarius do. Scale Dei. O. honorabilis vir Johannes Fonderangel, fundator do. Transfigurationis Jhesu Christi. O. providus vir Johannes van Overheest, primus4) fundator nove plantationis in Lovanio. O. Christina, amica do. et benefactrix. O. Weynmodis Crom. VI. g, VIII Kal. Nativitas Johannis Baptiste. Candelarum. Rumoldi, mart. in Mechelinia. Simplicii, epi. et conf. incliti. O.d. Emarus Sanelli, mo. et procurator do. majoris Cartusie. O.d. Arnoldus Yels, senior mo. do. Capelle Marie prope Angiam. O.d. Ladislaus, comes de Palost. O. reverendissimus in Christo pater et d., d. Johannes archieps. Biturizensis. O. dla. Katherina de Ghemen. A, VII Kal. Translacio beati Radbodi, epi. Trajec-

1) Waarschijnlijk moet gelezen worden ‘CCLXI;’ door het gedeeltelijk vergaan van dit blad kan het getal niet met juistheid worden tərug gegeven. 2) De eerste letter is onleesbaar. Wat daarop volgt zal zijn ‘ucti’ ef ‘ueti.’ 3) G heeft ‘Vethusen.’ 4) De lezing ‘primus’ is zeer onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 283 tensis, et sancti Lebuini, conf., in Daventria. Item sancti Athalberti, conf. Lucerie, virg., et Ancee, mart., cum sociis suis. Gallicani, mart., qui fuerat Rome consul et patricius, conversus per Johannem et Paulum, mart. O.d. Jacobus Luber, mo. prof. do. Basilee, qui alias fuit prior ipsius do. et do. Marie in Buxia, convisitator provincie Reni. O. honestus ac providus vir Burchmannus Dobbius Amsterdammensis, pater confr. nostri d. Henrici Dobbii. O. Jacobus de Drakenborch, civis Trajectensis. XIIII. b, VI Kal. Johannis et Pauli, fratrum, mart. XII Ieccionum. Vigilii, epi. et mart. Maxencii, abb. Pictavensis. | Gengbrasen ex parte dle. Elizabeth de Wercouden, scilicet sex cum dimidio scuta Wilhelmi Hollandie annuatim. | O. Wilhelmus de Wynsen, civis Trajectensis, benefactor hujus do., habens associacionem. O.d. Jacobus de Zyrixe, mo. hujus do, frater noster anno LXV. O. dla. Elyzabeth de Wercouden, magna benefactrix do. nostre, cum parentibus suis. O.d. Robertus Crack, mo. novicius do. Vallis virtutis in Scotia. O. honorandus d., magister Johannes Goudourve, decanus ecclesie Vellensis. O. fr. Rodolphus Bonre, do. Parisiensis. III. c, V Kal. Septem dormientium, qui fuerunt congregati beati Marci. Crescentis, discipuli beati Pauli apostoli. Zoili, mart. Symphorose, cum filiis septem, mart. O. Bertrandus Nycolai, mercator et civis Barcinonie. Item Hildegondis, filia magistri Nycolai van der Stege, uxor Johannis Willam de Delff. Item Fredericus Wstinc, sacerdos redditus do. Pontus Marie. O.d. Jacobus, prior do. Pomerii. O.d. Johannes Gailhardi, prior do. Carthusie. O. Johannes de Huemen, pictor, cum filiis duobus, domui nostre multum favorabilis.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 284 d, IV Kal. Leonis, pape, conf. III Ieccionum.1) Hirenii,2) epi. et mart., cum sociis. Commemoracio. Vigilia, Missa. Benigni, epi. et mart. Hujus martyris ossa sunt in ecclesia sancti Martini Trajectensis. Plutarchi, mart., et sociorum ejus. Potamiane, virg. et mart. | Nota quod commemoracio Hirenei precedit commemoracionem sancti Johannis Babtiste. Eciam auctoritate sancti [...... ] de martiribus, licet in aliquibus kalendariis habeatur simpliciter ‘Hirenei’ et non ‘cum sociis.’ | O.d. Petrus Amodei, mo. Carthusie etc. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri, d. Wermboldi de Leydis. O. venerabilis pater, d. Wilhelmus Pelt, prior do. Delfensis. O.d. Hubertus de Tua, rector Curerie et olim prior do. Montis Merule et Verne, convisitator provincie et per 25 annos vicarius monialium Prati mollis. XI. e, III Kal. Petri et Pauli apostolorum. Candelarum. Cassii, Narniensis epi. et conf. O. fr. Anthonius Gande, conv. do. Carthusie. O.d. Dodo de Bolzwaerdia, mo. prof. hujus do. O. soror Johanna Capette, monialis prof. do. Montis sancte Marie. O.d. Johannes Smit, mo. prof. do. Amsterdammis et multis annis ibidem sacrista. O.d. Martinus Tepier, prof. do. Parisiensis, prior do. Bebue. f, II Kal. Commemoracio sancti Pauli. XII Ieccionum. Theobaldi, heremite et conf. Marcialis, epi. et conf., cum duobus presb. Sancte Lucine, discipule Petri. | Minuciones fient prima ebdomada post festum apostolorum Petri et Pauli. | O.d. Lambertus Amilii, mo. prof. do. Delfensis. O.

1) De woorden ‘III leccionum’ zijn niet met roode letter geschreven, doch rood onderstreept. 2) G vermeldt nog ‘Hirenei, Lugdunensis epi., ut... hic sanctus cum omni fere populo su .. martyrium sustinuit, ut scribitur.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 285 d. Bruno Loer, vicarius et procurator do. Coloniae. O.d. Johannes Braij, sacrista do. Carthusie.

Julius habet dies XXXI. Luna XXX.

XIX. g, Kalende. Octava sancti Johannis Baptiste. Missa. Aaron, sacerdotis. Salvii, epi. et mart., cum discipulis. Theoderici, abb. Karilephi, epi. et conf. Conrardi, epi. et mart. Domiciani, abb. O.d. Anthonius Cathalami, ultimo prof. do. Carthusie. O. magister Ygromannus et Seyno, pater ejus, magni benefactores do. Campensis. O.d. Johannes Chumer, secundus fundator do. in Ytingen. O. reverendus in Christo pater et d., d. Johannes Damboyse, eps. Albiensis. O.d. Johannes de Padilla, prior do. de Covis. VIII. A, VI Non. Visitacio beate Marie. Candelarum. Processi et Martiniani, mart. Commemoracio. Sanctorum trium militum, qui cum beato Paulo passi sunt. Aristonis, Crescentiani, Euticiani, Urbani et sociorum eorum. Monegundis, religiose. | Nota, pitancia ex parte Ghijsberti Loef, Berchmaker. O.d. Johannes de Euwijs, prior do. Montis sancti Andree prope Tornacum. Item generalis memoria omnium fratrum nostrorum atque fundatorum, benefactorum et amicorum hujus domus, vivorum et defunctorum, cum universis suis parentibus, fratribus etc., pro quibus dicatur propria collecta in 2o loco, prout superius lacius habetur. O.d. Martinus, eps. Pethinensis. O. nobilis dla. Margareta de Scoenvorst, legitima conthoralis dli. Jacobi, d. de Gaesbeeck etc., filii d. fundatoris do. hujus. O. serenissimus princeps, d. Alfuncius, rex Arragonum. O.d. Augustinus de Vernate. O. Margareta, mater d. Henrici Wit, vicarii do. nostre. O.d. Petrus Oem, vicarius in summo.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 286 b, V Non Translacio sancti Thome. Musciole, virg. et mart., cum sociis. Gregorii, epi. et mart. Anatholii, epi. et doctissimi viri. Triphonis, mart., et aliorum XII. O.d. Cornelius de Dordraco, mo. prof. do. Hollandie. O.d. Joannes Testeli, mo. prof. Carthusie. XVI. c, IV Non. Translacio sancti Martini. Donati, epi. et mart. Udalrici, epi. et conf. Innocencii et Sebastie, mart., cum aliis XXX. O. illustrissimus d. Fredericus, comes Cilie et Sagarie. Item reverendus in Christo pater, d. Conrardus, eps. Havelbergensis. O.d. Anthonius Raucheli, prior do. Argentine. O.d. Jacobus Ruusch, prior do. Carthusie prope Montem sancte Geertrudis in Hollandia. O. reverendissimus in Christo pater et d., d. Angelus, cardinalis sancte Crucis. O. Heinricus de Wolffwinkel, pater d. Ottonis, prioris nostri. O. fr. Johannes Cochet, conv. do. Carthusie. O.d. Gwido Mallet. O. magister Johannes Arogonis1). V. d, III Non. Domicii, mart., apud Syriam. Zoe, mart., de qua legitur in gestis sancti Sebastiani, mart. O. Everardus Voscuul, civis Trajectensis, prebendarius noster et magnus benefactor hujus do., sepultus apud nos, habens associacionem. O.d. Wernerus de Mol, canonicus ecclesie Anderlectensis, magnus benefactor do. Bruxelle. O.d. Anthonius de Costis, sacre theologie doctor. e, II Non. Octava Apostolorum. Missa. Ysaye, prophete apud Judeam. Goaris, presb. et conf. Tranquillini, mart., de quo legitur in gestis sancti Sebastiani mart. O.d. Gwido de Cromachio, mo. do. de Corenio2). O. Jacobus Coster, pater fr. nostri d. Nycolai Coster,

1) Het slot van deze regel is uitgeschrapt. 2) Of ‘Coremo.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 287 cum uxore et liberis. O. dla. Elyzabeth, filia Jacobi Taets. O.d. Gerardus Zelinge1), canonicus ecclesie sancti Salvatoris Trajectensis. O.d. Albertus Buer, quondam prior hujus do. O.d. Petrus Affan de Ribira2). Item Gerardus Stick, civis Trajectensis, benefactor hujus do., cum Agnete et Aleyde, uxoribus ejus. O. magister Petrus Anseman, benefactor do. monialium sancte Anne prope Brugis. O. predilectus confr. noster Thijmannus Luce, conv., prof. hujus do. XIII. f, Nonas. Nicostrati et sociorum ejus, mart., de quibus legitur in gestis beati Sebastiani, mart. Pantheni, viri apostolici et..... sapiencia adornati. | Opera communia sicut secunda ebdomada post festum Petri et Pauli apostolorum. | O.d. Johannes Releri, prior do. Pomerii, visitator provincie Gebenensis. II. g, VIII Id. Epictici et Astionis, mart. Translacio sancte Barbare, virg. Procopii, mart. Kiliani, epi. et mart., cum sociis. Landrade, virg. Norberti, archiepi. et conf., fundatoris Premonstratensium. O.d. Guillermus Tiraldi, alias prior Vallis benedictionis et visitator provincie Provincie. A, VII Id. Octava Visitacionis beate Marie. XII Ieccionum. Cirilli, epi. et mart. Anatholie, virg. et mart., et Audacis. Rome Zenonis, mart., et decem milium ducentorum trium cum ipso. O. fr. Theodericus de Heeswijck,3) canonicus regularis in Nazareth, habens associacionem. O.d. Johannes de Columbaria, mo. prof. domorum Herbipolis. X b, VI Id. Septem fratrum mart., filiorum sancte

1) G heeft ‘Zelync.’ 2) Of ‘Ribera.’ 3) G stelt hem op den vorigen dag met de toevoeging, ‘frater confratris nostri Henrici Heeswijc.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 288

Felicitatis, scilicet Januarii, Felicis, Philippi, Silvani, Alexandri, Vitalis, Marcialis,..... passorum. Rufine et Secunde, virg. et mart. Amelberge, virg., in Gandavo. Memoria Nycolai Coppenz. de Amsterdam1) et Sophie ejus uxoris, habencium associationem. O.d. Johannes de Empacterio, procurator do. Vallis benedictionis. O. christianissimus rex, d. Henricus, rex Francie. c, V Id. Translacio sancti Benedicti, abb. Sidronii, mart. in Senonico. Sancti Sabini, conf. Januarii et Pelagie, mart. O. illustris d. Renatus de Chalam, miles, marschalcus Subadie, benefactor ordinis ac de fundatoribus Petri castri. O.d. Johannes Mol, primo prof. hujus do., secundo do. Hollandie, olim prior do. Campensis. O. fr. Theodoricus Nicolai Sprenck, donatus et hortulanus hujus do. XVIII. d, IIII Id. Johel et Esdre, prophetarum. Felicis et Naboris, fratrum, mart. Horum corpora cum trium regum reliquiis a Mediolano Coloniam sunt translata. Hermagori, epi., discipuli sancti...... O.d. Philibertus Marigue, prior do. Fontaneti. O.d. Sampson, mo. prof. do. Vallis viridis prope Parisius. O.d. Hermannus de Barcha, magnus benefactor do. Campensis. O.d. Petrus, sacrista do. Carthusie. VII. e, III Id. Henrici, imperatoris. Eugenii, Carthaginensis epi., cum universo clero exilio religati. | Celebratur festum sancte Margarete2) communiter secundum kalendarium Trajectense. | O.d. Johannes Forchen, senior mo. prof. do. sancti

1) G heeft op den volgenden dag ‘O. Nicolaus Coppensz., magnus amicus noster, sepultus apud nos in capella...... sancte Crucis [...... ].’ 2) Zie echter XIII. Kal. Augusti.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 289

Salvatoris prope Erfordiam. O. soror Margareta, monialis professa do. sancte Marie prope Brunam1). O.d. Arnoldus Tou, presb. in Delf, amicus do. et reddituarius noster ibidem. f, II Id. Vincencii, conf., primo militis et ducis tempore Dagoberti, regis, postea monachi ordinis sancti Benedicti. Heracle, epi. Alexandrie. O.d. Sigismundus, prior do. Throni beate Marie in Gennico, visitator provincie Alamanie superioris. O.d. Gerardus Schaeff, procurator hujus do. XV. g, Idus. Divisio Apostolorum, duplex festum secundum kalendarium Trajectense. Plechelmi, epi. et conf., patroni in Oudenseel. Eutropii, Zosime et Bonose, sociorum, mart. Item Philippi, Narsei, Zenonis et decem infantium. | Anniversarium cum pitantia et vino ad placitum presidentis. | Memoria honesti Nicolai Hey ac parentum suorum, magni benefactoris do. nostre. O. Petronilla Zelandrina, benefactrix do. O.d. Robertus; senior mo. do. nostre prope Antwerpiam. IIII. A, XVII Kal. Jacobi, Nisibene epi. Apud Anthiochiam sancti Eustacii, epi. et conf. Hilarini, mo. et mart. O.d. Laurencius Leydis, vicarius do. hujus. O.d. Theodericus Visscher, mo. prof. do. Hollandie. O.d. Tymannus Petri, senior mo. prof. et vicarius, alias prior do. nostre prope Amsterdam. O.d. Ludowicus Moser, mo. prof. Basilee. b, XVI Kal. Allexii, conf. Rome. Sperati et sociorum ejus mart. undecim, qui dicuntur Scillitanorum. Marcelline, virg., sororis sancti Ambrosii. O. Reverendus in Christo pater, d. Gherardus, eps. Castrensis. Item Petronella, relicta Johannis Franco-

1) De letters ‘am’ zijn onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 290 nis, patris d. Hesseli. Item fr. Aelbertus, conv., prof. do. Hollandie. Item d. Lambertus Muelnaer, mo. do. Legis Marie prope Rostock. O.d. Henricus Kreicen, mo. Vallis gracie prope Brugis. O. magister Johannes Heusler, benefactor do. Friburgi. O. reverendus pater, d. Petrus Sarde, prior do. majoris Carthusie1). XII. c, XV Kal. Frederici, epi. Trajectensis et mart. Hujus corpus requiescit in ecclesia sancti Salvatoris. Arnulphi, epi. Turonensis et mart., discipuli sancti Remigii. Gugdenes, mart., que multa sustinuit. Juste et Rufine, mart. O. illustrissimus princeps, d. Franciscus, dux Britannie, fundator do. sanctorum Donaciani et Rogatiani, mart. prope Nannetas, ordinis nostri. O. Walricus Lomber. O.d. Allerdus Wolteri, .mo. prof. do. Amstelredam. O. reverendus pater, d. Petrus Sarde, prior do. majoris Carthusie. I. d, XIV Kal. Arsenii, conf. et solitarii, dudum senatoris urbis Rome. Epafre, discipuli beati Pauli et Colosensis epi. ac mart. | Bernoldi, epi. Trajectensis et conf., qui aput sanctum Petrum requiescit. | O.d. Stephanus de Gandavo, mo. prof. alias prior do. Leodii. O.d. Henricus de Zancten, confessor sororum in Bethleem prope nos. e, XIII Kal. Margarete, virg. et mart. Joseph, qui dictus est justus. Sanctorum mart. Sabini, Maximi, Juliani cum ceteris. O. reverendus in Christo pater et d., d. Goswinus2), Scalatensis ecclesie eps., primo prof. do. sancti Johannis Baptiste in Zelem prope Diest, ultimo do. Carthusie. O.d. Wilhelmus Galandeti, presb. do. Boni

1) De twee hierna volgende regels zijn uitgeschrapt. 2) G heeft ‘Goeswinus.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 291 passus, primo prof. do. Vallis benediccionis. O.d. Anthonius de Cremona, mo. do. nostre prope Mediolanum. O. Johannes de Over die Vecht1), amicus do., hic sepultus juxta introitum chori. O. Margareta de Vencia. O.d. Johannes de Montaginaco2). O.d. Johannes Pielli, mo. prof. do. Vallis benedictionis. Obierunt Comen Jan et Margareta, uxor ejus, benefactores domorum Campensis, Delfensis et Lovaniensis. O.d. Jacobus, prior do. Stephani. O.d. Jeronimus, prior prof. Papie. O.d. Symon Geraerdi, prior do. Amsterdammis. O.d. Symon, mo. do. Hollandie. O. Gherardus Vlymen, amicus do. IX. f, XII Kal. Praxedis, virg., sororis sancte Potenciane, que Rome insimul requiescunt. Danielis, prophete. In Galliis, civitate Massilia, sancti Victoris, militis et mart., contriti in mola pistoria. Item trium militum, qui cum eo passi sunt. O. honorabilis vir Laurentius Blumevalis et Aleydis, uxor ejus, cum fratribus suis et liberis utriusque sexus. O.d. Arnoldus Martini de Amsterdam, sacerdos et mo. prof. do. hujus. O.d. Petrus de Domno, prior do. Vallis sancti Hugonis, Angionis etc. O.d. Johannes, prof. hujus do., vicarius monialium sancte Anne prope Brugas, alias procurator hujus do. O.d. Johannes Helmont, sacrista hujus do. g, XI Kal. Marie Magdalene. Candelarum. Sermo. Wandregisili, primo militis, postea mo. ac abb. Platonis, mart., cujus gesta habentur. | Dedicatio ecclesie Trajectensis, que facta fuit presente imperatore Romano et XII episcopis, sicut invenitur in cronicis. | O. serenissimus d., rex Castelle et Legionis. O.

1) G noemt hem ‘Overvecht’ en stelt hem op den vorigen dag. 2) Of ‘Montagmaco’.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 292 illustrissimus princeps d. Karolus, rex Francorum. O. Henricus de Melun. Item Marcilius de Melun, pater ipsius. O.d. Johannes Arnoldi, senior mo. prof. do. Amsterdammis. O.d. Johannes Ros, mo. prof. do. Schale Dei, alias prior dicte do. et 30 annis visitator provincie Cathalonie. XVII. A, X Kal. Appollinaris, epi. et mart., qui a beato Petro Ravennam missus, gloriosum martirium consumavit. Birgitte, sanctimonialis, a qua habent ortum illius ordinis observatrices, que modernis temporibus in dyocesi Trajectensi oriri ceperunt. Translacio regum, quando a Mediolano translati fuerunt ad Coloniam. | Item hac die fit processio solemnis cum sacramento et sanctorum reliquiis per circuitum civitatis Trajectensis. | O.d. Jacobus Pyno, mo. prof. do. Delfensis. VI. b, IX Kal. Cristine, virg. et mart. Vigilia. Rome sancti Vincencii, mart. Nicee et Aquiline, mart. Judoci, conf. Item militum LXXXIII, mart. O.d. Nycolaus de Cortena, prior do. Florentie. O.d. Franciscus Actuarii, quondam prior do. Portarum. O.d. Franciscus Gaude, prior do. Calesii. O. Johannes Elselier. O. reverendus pater, d. Wylhelmus, prior do. Carthusie. O. fr. Geraerdus Pauli, donatus do. nostre. O.d. Johannes Pirus, prior do. Divionis, prof. do. Parisiensis1), visitator provincie Francie. O.d. Tonssarius, prof. et olim prior do. Novionii. c, VIII Kal. Jacobi apostoli, Capitulum. Christofori, mart. Commemoracio. Cucufatis, mart., et Felicis, mart. Glodesindis, virg. Translatio beati Germani, epi. Parisiensis et conf. O.d. Geraerdus de Bommel, sacerdos mo. do. Hollandie. O. fr. Nicolaus Berenz., conv. hujus do. O.d.

1) Parisiensis zal wel bedoeld zijn. Er staat ‘Pariēszen̄sz.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 293

Johannes Boechorst, mo. prof. do. Hollandie. Anniversarium reverendi patris Guilhelmi Bibancii, prioris Carthusie. XIIII d, VII Kal. Anne, matris beate Marie, virg. Missa. Jacincti, mart. Rome. Simphronii, Olimpi et Theodoli ac Exsuperie, mart. Herasti, discipuli beati Pauli. O. Christina, neptis d. Johannis Alberti, uxor Petri Hollant, sepulta nobiscum, habens associationem. Item Elyzabeth, relicta Henrici Voscůůl. O. sanctissimus in Christo pater et d. Paulus, papa secundus. O. reverendus pater in Christo, d. Johannes de Novimagio, prior majoris do. Carthusie. O.d. Guillermus de Tharuo, canonicus, germanus prioris Carthusie. O. sanctissimus in Christo pater et d., d. Innocentius, papa octavus. O. Johannes de Zeechten, civis Coloniensis, magnus benefactor do. III. e, VI Kal. Lutgardis, virg. Beatricis, virg. Maximiani, Malchi, Marturiani et aliorum IV mart. Hermolagi et sociorum ejus, mart. in passione Panthaleonis. | Vinum ex parte d. Wilhelmi Punt. | O.d. Bruno Jacobi de Aemstelredam, mo. do. hujus. O. fr. Adrianus, conv., prof. do. Antwarpie. O. sere nissima dna. Claudia, regina Francie. O.d. Nycolaus de Muto1), prior do. Padule et provincie remotioris Lomberdie visitator. f, V Kal. Nazarii, Celsi atque Pantalionis2), mart. | Horum corpora beatus Ambrosius repperit ac levavit e terra. | O.d. Georgius, mo. Vallis viridis. O.d. Andreas prof. Carthusie. Memoria parentum confr. nostri Hen-

1) Of ‘Muro.’ 2) G hecft ‘Panthaleouis, incliti et gloriosi juvenis et mart., quem Dominus mirabiliter in passione confortavit. De cujus corpore lac pro sanguine manavit.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 294 rici Borre. O. confr. noster Jacobus Crom1), diaconus, mo. hujus do. O. Celia2), uxor Gerardi van den Rijn, amici do., sepulta nobiscum. Item memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta etc. O.d. Zegerus, mo. do. Hollandie. O.d. Thomas, mo. prof. do. Janue. O. Mechteldis Simonis Johannis de Amsterdam3). Item d. Bonchardus Runghen, procurator do. Misericordie prope Franckenvoert. Item d. Symon Petri, mo. do. Hollandie. O. dla. Johanna Andree. O.d. Theodoricus Somerensis, mo. prof. hujus do. XI. g, IV Kal. Felicis, pape. Simplicii, Faustini et Beatricis, sororis eorum, mart. Sancti Lupi, epi. et conf., viri sanctissimi, qui cum beato Germano in Britanniam porrexit. Flore et Lucille, virg. et mart., cum Eugenio, rege, qui eas prius captivaverat et postea cum eis martirizatus est. Marthe, hospite Christi. O.d. Pilgrinus Nicolai, mo. prof. do. nostre prope Amstelredam. O. fr. Johannes Symonis, laicus redditus hujus do. Obiit magnificus d. Raymundus Berengmarii, qui multis annis fuit procurator bonorum capituli generalis etc. O.d. Heinricus Schut, mo. prof., vicarius do. Amstelredamensis. O.d. Balthaser, mo. prof. do. Carthusie. O.d. Andreas, rector do. Evencie. O.d. Cornelius Nicolai4), prof. do. Amsterdamensis. XIX. A, III Kal. Abdon et Sennes, mart. Maxime, Donatille et Secunde, virg. et mart. | Vinum ex parte Johannis de Heeswijck. |

1) G heeft. ‘O. venerabilis et dilectus frater noster Jacobus Crom, speculum et exemplar tocius domus.’ 2) G heeft ‘Cecilia.’ 3) Na ‘Amsterdam’ is een woord van ongeveer 10 letters uitgeschrapt. 4) De tekst heeft ‘Niclai.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 295

O.d. Johannes, prior Capelle et visitator provincie Picardie. O. Johannes de Heeswijck,1) pater confr. nostri Henrici de Heeswijck. O. Johannes Gautereti, vicarius do. majoris Carthusie. O. fr. Petrus Adorne, clericus redditus do. Brugis. O. Raymundus Everaerdi, mo. ultime prof. do. Carthusie. b, II Kal. Germani, epi. Antisiodorensis2) et conf., genere, fide et doctrina ac miraculorum gloria clarissimi. Fabii, mart. Item sanctorum Democriti, Secundi et Dyonisii. O.d. Wilhelmus Ferroni, prior do. Boni passus. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri d. Christiani de Haerlem. O. magister Arnoldus de Vineis, magnus benefactor do. Bruxelle. O. honorabilis vir Wilhelmus Bracebrigghe, magnus benefactor domorum de Schene et Loudomarum. Memoria providi viri Martini Zwart, armigeri illustrissimi ducis Austrie, defensoris personarum et bonorum domus nostre precipui. O.d. Theodricus Johannis, precipuus benefactor do. Campensis. O.d. Bertoldus, vicarius in summo, tempore pestilencie, domui nostre et fratribus multum familiaris.

Augustus habet dies XXXI. Luna XXIX.

VIII. c, Kalende. Petri ad vincula. XII leccionum. | Festum celebre in civitate. | Sanctorum Machabeorum, fratrum. Fidei, Spei et Karitatis, virg., et Sapiencie, matris

1) G stelt hem op den volgenden dag met de bijvoeging ‘habens associationem.’ 2) G heeft in margine: ‘Hic sciendum quod plures fuerunt dicti Germanus, sicut in martirologio reperitur in diversis locis, scilicet Germanus, Parisiensis eps., et Germanus, mart., quem iste baptisavit, nomen suum imponens ilii, et Germanus, Capuanus eps., de quo Gregorius in Dyalogo.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 296

earum, mart. Eusebii, Vercellensis epi. et mart. Boni, Fausti et Mauri, cum aliis VII, de quibus in gestis beati Stephani legitur. | Dominica, Kalendis Augusti magis propinqua, legimus libros Salomonis, Parabolas, Ecclesiasten, librum Sapiencie, Ecclesiasticum. | O. Franco Wit, sepultus apud nos. O. Katherina, soror d. Johannis Taets. O. Margareta, sepulta apud nos. O. Petronella Crom. O. soror Gwillelneta Castri veteris, monialis de Poletens. O.d. Benedictus, mo. do. Belregarduca. O.d. Nicolaus Precstock, sacerdos, mo. prof. do. nostre prope Amsteldam. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri, d. Theodrici Raescop. XVI. d, IV Non. Stephani, pape et mart., cujus gesta preclara habentur et sepius allegantur. Theodore cum tribus filiis, mart. O. Henricus Trinde1), habens associacionem. O. magnificus d. Maximilianus de Bergis. O.d. Cornelius Trajecti, mo. prof. hujus do. O.d. Gerardus Hamont, prior do. Colonie. V. e, III Non. Revelacio beati Stephani, prothomartiris. Missa. Sancti Hermelli, mart. Item inventio seu revelatio sanctorum Gamalielis, Nichodemi et Abibon, quam beatus Lucianus, presb., descripsit. O.d. Petrus, prior Rome. O. magister Hugo Wstinc, prepositus de Elst. O.d. Margareta, militissa, denunciata per capitulum. O.d. Henricus Koesveldie, prior do. Hollandie. O.d. Johannes Davont, prior do. Rase. O.d. Franciscus Sanderi, civis Veneciarum. O.d. Sifridus, mo. de Zeyts. O.d. Theodericus de Monte,

1) G vermeldt hem op den volgenden dag met de toevoeging ‘sepultus apud nos in juxta portam claustri qua tenditur ad chorum.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 297 mo. do. Hollandie. O. fr. Wilhelmus Nagel, clericus, redditus ibidem. O.d. Nycolaus de Schiedam, mo. do. Hollandie. O. serenissimus d. Jacobus, rex Scocie. O.d. Henricus de Neerden, mo. do. nostre prope Amsteldam. f, II Non. Justini, presb. et mart. Aristarci, discipuli beati Pauli. Tercullini, mart. Rome, qui post varia tormenta capite truncabatur. XIII. g, Nonas. Dominici, conf., fundatoris ordinis Predicatorum, qui habitum suscepit in domo majoris Carthusie, nam prius fuerat Regularium canonicus. Festum beate Marie de nive. Oswaldi, regis Anglorum. Cassiani, epi. et conf. Afre, meretricis, que conversa cum omni domo sua igni tradita. O. fr. Meynardus, conv. do. Hollandie. O. venerandus pater, magister Claudius Rolini, theologie doctor, ordinis Predicatorum. O. honorabilis d., magister Geraerdus de Haften. O.d. Theobaldus, prior do. Ferrarie ac visitator provintie Tuscie. II. A, VIII Id. Sixti, pape. Felicissimi et Agapiti, mart. Missa. Januarii, Magni, Vincencii, Stephani, Quarti, mart., qui cum beato Sixto passi sunt. Justi et Pastoris, fratrum, mart., puerorum. Hic fit memoria Jacobi de Dijck1), aurifabri, Franconis de Vroede2), Johannis Koeck3), Petri Johannis, vicini nostri, et dle. Alveradis, uxoris Andree de Blochoven, benefactorum do. nostre4). O. dna. Mag-

1) G stelt hem op den volgenden dag met de toevoeging ‘qui fecit nobis calicem et thuribulum gratis et propter Deum.’ 2) G stelt hem op den volgenden dag met de toevoeging ‘qui nobis multos ligavit libros gratis et propter Deum.’ 3) G stelt hem op den volgenden dag met de toevoeging ‘amicus domus.’ 4) Het slot van dezen regel is uitgeschrapt.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 298 dalena, civissa in Vienna. O.d. Gwilhelmus Custurarii, prior do. Montis sancti Ludovici. O.d. Matheus Frustenaw, mo. do. Paradisi in Pruscia. O. sanctissimus d. Calistus1), papa tercius. O.d. Henricus Orsoy2), mo. do. in Monichusen prope Arnhem, quondam prior ejusdem ac domorum de Ruermunda et Diest. O.d. Wilhelmus Apsel, mo. prof. do. Capelle, alias prior do. Vallis gracie prope Brugis. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri Laurencii de Leydis. O.d. Johannes Haes de Amsterdam, mo. prof. do. Delfensis. O. Theodricus de La3). O.d. Georgius, mo. do. Carthusie. O.d. Petrus, prior do. Gandavi, visitator et convisitator provincie nostre. b, VII Id. Transfiguracionis Domini. Donati, epi. et mart., de quo beatus Gregorius scribit. Faustini, mart. Petri, Juliani, mart., cum aliis decem et octo. O.d. Stephanus de Senis, prior Papie. O.d. Nicolaus Berger, prior do. Paradisi beate Marie in Prusia. O.d. Hermannus de Lochorst4), decanus Trajectensis. O.d. Emondus de Helmont, procurator do. Hollandie. O.d. Jacobus Hemme, canonicus. O. dna. Regina de Gemenich. O.d. Johannes Nicolay de Monikedammis, mo. prof. do. Amsterdammis. O.d. Hermannus, prior do. Diestensis, convisitator provincie Theuthonie. O.

1) G heeft ‘reverendus pater d. Kalixtus.’ 2) G noemt hem slechts ‘prior Do. monachorum prope Arnhem.’ 3) Misschien te lezen ‘la’, in welk geval de geslachtsnaam moet zijn uitgevallen. 4) G stelt hem op den volgenden dag en noemt hem ‘decanus sancti Martini Trajectensis, magnus amicus do. nostre, qui inter cetera dedit nobis collectarium super psalterium et vitrum juxta hostium conversorum, ubi et ejus effigies cum signis suis habetur depicta, que tamen postea propter fabricam domicelli fuit inde sublata.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 299 fr. Otto de Amersfordia, donatus hujus do. et portarius noster. X. c, VI Id. Cyriaci1), Largi et Smaragdi, mart. Sancti Severi, presb. et conf. apud urbem Gallie Viennam, qui ingentem multitudinem illius populi ad fidem convertit. O.d. Johannes Corderii, prior do. Vallis viridis. Item generalis memoria omnium fratrum nostrorum atque fundatorum, benefactorum et amicorum domus hujus suprascriptorum defunctorum cum omnibus suis parentibus etc., ut supra habetur, et dicatur pro eis collecta propria in 2o loco. O.d. Franciscus, mo. prof. do. Paradisi beate Marie in Prusia. O.d. Anthonius Wastel, prior do. Audomari, convisitator provincie Picardie. d, V Id. Vigilia. Romani, militis et mart. Rome, qui, cenfessione beati Laurencii conpunctus et baptizatus ab eo, decollatus est. Secundiani, Marcelliani et Veriani, mart. O.d. Rolandus, prior Colonie. O.d. Bonefacius, prior do. Montis Merule. O.d. Theodericus Weert, canonicus ecclesie beate Marie Trajectensis, benefactor, magnus amicus do. hujus. O. Cayman Johannis, portarius noster. O. Wilhelmus Jacobi, portarius noster. O.d. Theodoricus Mevius2), prior hujus do., prof. et olim prior do. Sophie, visitator provincie Theutonie. XVIII. e, IV Id. Laurencii, mart. Capitulum. Rome militum centum sexaginta quinque. O.d. Matheus de Turingia. O. serenissima3) dna., dna. Johanna, regina Scocie, fundatrix do. Vallis virtutis

1) G noemt hem ‘dyaconus’ en voegt daarbij ‘item aliorum viginti qui cum eo passi sunt.’ 2) In de lijst der priors heet hij Mennen, hier en in de lijst der patres etc. in cymiterio nostro sepulti ‘Mevius.’ 3) G noemt haar ‘illustrissima.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 300 in Scocia, cum viro suo et rege. O.d. Symon, mo. prof. do. Nuerenberge. O. Franciscus, christianissimi regis Francorum, primogenitus. O.d. Johannes Gaijus, prior do. Hollandie. O. fr. Stephanus Ball, donatus do. Carthusie. O.d. Hugo Oliverii, mo. prof. do. Carthusie.

VII. f, III Id. Tiburcii, mart. incliti, de quo in gestis beati Sebastiniani leguntur multa preclara opera; similiter de Chromacio, patre ejus. Gaugerici, epi. et conf. Susanne, virg. et mart. Rome. Festivitas corone Domini. Taurini, epi. et conf. O. spectabilis d., magister Guillermus de Rupe forti, cancellarius Francié. g, II Id. Clare, virg., de ordine Minorum. Hilarie, mart., cum ceteris tribus. Quiriaci, Largionis, Crescentiani, cum aliis XXII. Item Graciliani et Felicissime, mart. O.d. Henricus de Hassia. Item memoria d. Theoderici Weert, cum propria collecta etc. O. illustrissima dna. Elyzabeth, ducissa Bavarie et Lutsenburge. O. Everardus Taets, civis Trajectensis, fidelis amicus do. O.d. Johannes Steinken, vicarius do. beate Marie in Monichusen. O.d. Fredericus Disteleer, mo. prof. do. Nurenberge. O. fr. Henricus, ordinis sancti Johannis in Trajecto.

XV. A, Idus. Ypoliti, mart. Radegundis, regine. Concordie, nutricis Ypoliti, mart., et alii decem et novem de ejus familia. Cassiani, mart. Eupli, mart. O.d. Henricus, prior Capelle. O. Katherina, soror confr. nostri d. Wilhelmi Vryman. O. fr. Johannes Rembrant, conv. hujus do. et fidelis minister noster. O.d. Petrus de Burantio, prof. do. Cartusie. O. Alexander van den Hasquen. O.d. Johannes ten Remunda, alias visitator provinciaram Picardie et Burgundie.

IIII. b, XIX Kal. Septembris. Eusebii, conf. Vi-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 301 gilia1). Missa. Werenfridi, conf., patroni in Elst, dyoceseos Trajectensis. O. venerabilis pater, d. Alfardus, prior do. Ghelrie, visitator provincie Reni. O.d. Johannes. O. sanctissimus in Christo pater et d., Pius, papa secundus. O. Elizabeth, soror confr. nostri, d. Henrici Booth. O. venerabilis magister Johannes Kyrsberch, canonicus ecclesie sancti Petri minoris Argentine. O.d. Jacobus de Boelzwardis. O. nobilis Karolus Alamandi, d. Vallis Cechiline. O.d. Bruno, prior do. in Gumbro, visitator etc. O. Etmundus Mulet, miles, consiliarius Delphinatus. e, XVIII Kal. Assumpcio gloriose virginis Marie. Candelarum. Tharsicii, acoliti et mart. O.d. Johannes de Brolio, prior do. Lugmaci. O. serenissima dna., dna. Elyzabeth, serenissimi d. Johannis, regis Castelle, conthoralis. O.d. Johannes Philippi, mo. prof. do. Delfensis. O. in Christo pater, reverendus d. Jacobus de Croy, eps. Cameracensis. O. dna. Mergareta de Beringhen. O. sanctissimus in Christo pater, d. Paulus papa 4tus. D. Andreas Agmallo, visitator provincie Castelle. XII. d, XVII Kal. Sancte Serene, mart., uxoris Dyocleciani. Ursacii, conf. Arnulphi, Metensis epi. et conf. Jheronis, mart. et sacerdotis. O.d. Adam de Scoirle2), sacerdos, primus novicius, prof. et, tempore obitus sui, senior mo. hujus do. O.d. Johannes Vadyni, vicarius do. Salutaris. O. Otto van der Hude, fundator unius celle prope Campis. O.

1) G heeft in margine: ‘Quando hec vigilia occurrit Sabbato, tunc missa anniversarii dicitur mane in conventu et post, tempore suo, missa vigilie. Similiter fit quando occurrit in Dominica, Sabbato precedenti.’ 2) G heeft ‘Adam, primus investitus hujus do., qui XLIIII annis vixit in ordine et obiit senex et plenus dierum, anno Domini MCCCCXLIIII.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 302 illustrissima dna., dna. Katherina, ducissa Duer. O.d. Jacobus Hermanni, mo. prof. et sacrista do. Delfensis. O. nobilis Wijlhelma, uxor nobilis Petri Leruesii. O. reverendissimus in Christo pater et d. Anthonius, cardinalis de sancto Severino, nostri ordinis protector. Obierunt anno Domini MCCCCLVII, circa istud tempus, quinque monachi sacerdotes et duo donati in Yselsteyn de pestilentia; postea vero prior et duo monachi ac quatuor donati. Et fuimus tunc satis gravati racione fraternitatis quam cum eisdem habemus. I. e, XVI Kal. Octava sancti Laurencii. Mammetis, pueri et mart. Liberati, abb., cum pluribus aliis de suis, pro confessione catholice fldei martirisatis a Wandalis. O.d. Johannes Lingonis, prior Montis sancti Ludovici. O. Petrus Crom. O. Johannes Wilhelmi de Amersfordia. O. Everardus Scout van den Kelre, benefactor do, de quo habemus unum scutum annuatim. O.d. Johannes Lescescre1), mo. do. Matris Dei prope Lodonias. O. providus vir Walterus de Porteis, magnus benefactor nove plantationis in Lovanio. O.d. Andreas de Amsterdammis, mo. prof. do. Delfensis. O.d. Cornelius Brielis, mo. prof. do. Hollandie. f, XV Kal. Agapiti, mart., de quo fit tantum commemoracio propter octavas. Iste sanctus mart. et puer multa sustinuit et judicem valde confudit, quem et Deus in vindictam sancti percussit. Helene, regine, matris Constantini, imperatoris, Rome. Johannis et Crispi, presb., qui, cum multa sanctorum martirum corpora sepelissent, et ipsi martirio coronati sunt. O. Baldewinus Drincbier. O.d. Heinricus de Colonia, mo. prof. et sacrista do. Calesii. O.d. Johannes Parsijn, mo. prof. et sacrista do. Delfensis. O. sanc-

1) Of ‘Lestescre.’ De tekst laat niet toe te lezen ‘Lescestre.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 303 tissimus in Christo pater et d., d. Alexander papa sextus. IX. g, XIV Kal. Magni, mart., cum duobus milibus et ultra. Ludovici, conf., de ordine fratrum Minorum, qui fuit filius regis et post eps. Tholosanus. Julii, senatoris et mart. O. sanctissimus in Christo pater et d., d. Sixtus papa quartus. O. Christianissimus princeps, d. Fredericus Romanorum imperator. A, XIII Kal. Bernardi, abb. Capitulum. Samuel, prophete. Porphirii, hominis Dei, qui sanctum Agapitum, puerum, erudivit. Philiberti, primo militis, post abb. O.d. Petrus, cardinalis diaconus tituli sancti Angeli. O. Petrus, filius Jacobi de Amsterdam. O.d. Petrus de Metis, prior Montis Dei. O.d. Johannes Aelberti, mo. hujus do. O.d. Borsius, dux Můtine, fundator do. sancti Christofori prope Ferrariam. O.d. Johannes de Kůůck. O.d. Terricus, mo. prof. do. Vallis benedictionis. O. Goedfridus Gherardi, receptus a nobis in donatum sed nondum vestitus. O. illustrissima dna., dna. Cecilia, ducissa Eboraci. O.d. Johannes Alberti de Amsterdam, mo. prof. do. Hollandie. O. Theodericus Borre, amicus do. XVII. b, XII Kal. Privati, epi. et mart. Bonosi et Maximiani, mart., quorum gesta habentur. Anastasii, mart. O.d. Johannes, prior Herbipolensis, qui multum laboravit in ordine. O. dla. Agatha Ruusschen. O. fr. Johannes Spronc, clericus...... do. Hollandie. O. Hugo de Wasbeeck, primus donatus hujus do. O. fr. Bastianus, prior do. Pontincani. O.d. Petrus Leobardi, mo. Carthusie. O.d. Hugo de Terri, vicarius...... sancte Marie. O. Aleydis Crom. O.d. Johannes de Pira, prior do. Boni passus. O. Andreas de Blochoven1),

1) G stelt hem op den vorigen dag.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 304

cum uxore sepulti apud nos, de quibus habemus VII libras civitatis annuatim. O.d. Paulus, prior do. nostre prope Aemsteldam.

VI. c, XI Kal. Octava Assumptionis beate virg. XII leccionum. Thimothei et Symphoriani, mart. Commemoracio. | De isto Thimotheo legitur in vita Silvestri. | Marcialis, conf. In portu Romano sanctorum peregrinorum, mart., Marcialis, Epicteri et sociorum eorum. O.d. Theodericus Rover de Doesborch, quondam procurator istius do. O. dna. Hadewigis, relicta quondam d. Johannis de Limbeeck, militis. O. fr. Johannes conv. do. Hollandie. O.d. Reynerus de Bergis, vicarius do. sancti Johannis Baptista in Zeelem prope Diest. O. illustrissima dna. Mechteldis, archiducissa Austrie. O.d. Zeel Bruyns, benefactor do. Wesalie. O.d. Everaerdus Edensis, mo. prof. hujus do. d, X Kal. Vigilia. Claudii, Asterii et Neonis, fratrum, mart. et puerorum, quos judex post varia tormenta fecit crucifigi. Cum eis passe sunt eciam due mulieres cum infantulo. Eleazari cum filiis. O.d. Humbertus Bo... ii, prior do. Saligmari. O. serenissima dna., dna. Elizabeth, regina Portugalie. O.d. Johannes Egberti, mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O. fr. Heletus, conv. do. Pacis Dei. O. illustrissima dna. Maria, ducissa Clivensis, Molensis, fundatrix do. Compassionis. O.d. Andreas Booth, ordinis Theutonici. O. fr. Hermannus, conv. do Hollandie. XIIII e, IX Kal. Bertholomei apostoli, Capitulum. Trecentorum mart., qui in clibanum post varia tormenta missi sunt, unde massa candida dici meruerunt. Audoeni, Rothomagensis epi. et conf. Theoderici, abb., admirande sanctitatis viri. Hic fit memoria d. Johannis Egberti, mo. et sacrista

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 305 longo tempore domus nostre Carthusiensium prope Aemsterdam, et Elyzabeth, matris confr. nostri, d. Henrici Borre1), qui hac die obierunt, habentes associacionem cum proximo anniversario. Et prescripta Elizabeth est etiam apud nos sepulta in parvo claustro. O.d. Lartucius Brion, prior do. Montis sancti Ludovici prope Novionium. O.d. Johannes Compenbergue, mo. prof. do. Novionii. Obierunt anno Domini LVII, circa istud tempus, in civitate Trajectensi tres canonici regulares de pestilentia et prior ejus domus ac quidam donatus. III. f, VIII Kal. Ludovici, regis Francorum et conf. Gregorii, epi. Trajectensis tercii et conf., qui, nobilis genere, adhuc juvenis secutus fuit sanctum Bonifacium, predicantem in Francia, et eidem in episcopatu successit, cujus corpus est in ecclesia sancti Salvatoris Trajectensis. O.d. Petrus Johannis de Amsterdam, presb. et Elyzabeth, quondam uxor ejus legitima, habentes participacionem. O. dla. Agnes de Winsen, habens associacionem. O.d. Theodricus2) Wermer, mo. do.3) nostre prope Amsteldam. O.d. Desiderius de Orto, mo. prof. do. Carthusie. O. magister Johannes Brakel, canonicus. O. Francesia Ronse4). O. Martinus, pistor sancti Servacii Trajectensis superioris, cum uxore, magnus amicus et benefactor ordinis nostri et omnium religiosorum. g, VII Kal. Alexandri, mart., ex legione Thebeorum. Ysaac et Maximiani, mart. Anastasii, mart. O. nobilis Johannes Comitis. O.d. Johannes Hackenbrorch, prior Confluencie. O. Ada Theodrici Johannis. O.d. Johannes Heymanni, mo. novicius do.

1) G heeft ‘Bor.’ 2) De tekst heeft ‘Thedricus.’ 3) Het woord ‘domus’ is weggelaten. 4) Of ‘Rouse.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 306

Delfensis. O. fr. Johannes Arnoldi, conv. do. Delfensis. O. Ghijsbertus Johannis, nepos meus. 1) XI A, VI Kal. Nufi , mart. et patricie dudum dignitatis. Sanctorum mart. XVI in Egipto. Cesarii, epi. Arelatensis. O.d. Philippus, mo. Carthusie. O.2) d. Wilhelmus de Renen, prepositus Embricensis, magnus benefactor hujus do., qui inter plura alia dona contulit nobis Moralia Gregorii in tribus voluminibus, et Bernardus, super Cantica, in bona littera. O. Egbertus Zuermont, amicus do. hujus. O. Martinus3)...... et Katherina, uxor ejus. O.d. Johannes Stevelow, vicarius do. Corone Marie in Pomerania. O.d. Martinus Bavili, vicarius do. Vallis Jhesu Christi. O. Margareta Lippens, uxor Baldewini Drincbier. O. Campis honesta persona nomine Jutta. O.d. Jacobus Leynenz., sacerdos, mo. prof. do. nostre prope Aemsteldam. Memoria parentum, fratrum et sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri, d. Petri de Aemsteldam. O. reverendus pater, d. Petrus Rufi, prior majoris do. Carthusie. O.d. Theodericus Loer a Stratis, prof. do. Colonie, prior do. Buxie etc. XIX. b, V Kal. Augustini, epi. et conf.4) Capitulum. Hermetis, mart. Commemoracio. Allexandri, epi. et conf. in Constantinopoli, qui Arrium dampnavit. Juliani, mart. Item Jubiani, epi. et conf. O. illustris d. Albertus, dux Austrie. O.d. Christoforus, prior Carthusie. O.d. Bartholomeus, fundator do. Astensis. O.d. Marcus, civis Veneciarum. O.d.

1) Is misschien ‘Rufi’ bedoeld? 2) G heeft ‘venerabilis pater.’ 3) Wellicht ‘Martinus pistor,’ zie VIII Kal. hierboven. 4) G heeft in margine ‘Quando festum istud occurrit in Sabbato, in secundis vesperis prius fit commemoracio de presenti festo quam de Dominica sequenti, secundum antiqua statuta.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 307

Laurencius de Cayriza1), mo. do. prope Neapolim. O.d. Adrianus Storm, prior do. nostre. O. dna. Ursula, civissa Nurenbergensis, magna benefactrix do. in Ytinghen et Carthusie. O.d. Petrus Buys, mo. do. Carthusiensis prope Ziericzee. c, IV Kal. Decollacio beati Johannis Baptiste. Capitulum. Sabine, virg. et mart. Commemoracio. Mederici, abb. et conf. Sabine, virg. Item Candide, virg. O.d. Johannes Cirelli, prior Fontis. O. Belya, uxor Hermanni Johannis, dudum familiaris nostri. O.d. Walterus de Leodes, vicarius do. beate Marie annunciate. O.d. Bernardus, mo. prof. do. in Nůrenberga, alias prior et convisitator provincie Alamanie inferioris. Obierunt Petrus Freno et Francesia, uxor ejus. O. fr. Cornelius Johannis, donatus hujus do. O. fr. Nicolaus Alcmarianůs, laicus redditus, pistor noster et cerevisie coctor, amator pauperum. O.d. Johannes de Mitibeneria, prof. do. Depaulari. VIII. d, III Kal. Felicis et Adaucti, mart. Lazari, amici Christi, Mossiliensis, epi. et mart. Sancti Fiacrii, conf. et heremite. Agili, abb. et conf. O. Agatha, uxor Ottonis Koudaver de Gheervliet, magna benefactrix et amica hujus do. O. Florencius de Gael, sepultus apud nos. Item memoria parentum, fratrum et sororum ejusdem Florencii simul propter elemosinas nobis datas. O. serenissimus princeps et d., d. Ludovicus, rex Francie. O. Cornelius Johannis Senioris. O.d. Johannes Hospitis, procurator do. Carthusie. e, II Kal. Aydani, epi. et conf. Paulini, epi. et conf., exilio religati. Arischidis, conf. et doctissimi viri. O. serenissimus princeps, d. Henricus, rex Anglie.

1) De lezing ‘Cayriza’ is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 308

O.d. Judocus, mo. et sacerdos do. Hollandie, qui quinquaginta novem annis vixit in ordine. Memoria Wilhelmi Noert, cum uxore sua, de Amsterdam. O. fr. Nycolaus Nycolai, senior conv. hujus do. O. Margareta uxor Johannis de Poel. O. reverendus in Christo pater, d. Vincentius Galeota, eps. Guilacensis1). O.d. Johannes Mathei, vicarius do. Delfensis. O.d. Martinus, prior do. sancte Gheertrudis, alias vicarius ejusdem do. O.d. Loeffridus Lantscroen de Trajecto, mo. prof. hujus do. O.d. Thomas, prior do. Colonie, visitator provincie Rheni.

September2) habet dies XXX. Luna XXX

XVI. f, Kalende. Sixti et Sinicii, episcoporum. Lupi, epi. et conf. Egidii, abb. Savine, virg. Duodecim fratrum, mart. Item Jhesu, Nave et Gedeonis. O.d. Ghijsbertus uter Lier, presb., prebendarius noster, nobiscum sepultus in capella beate Marie, habens associacionem. O.d. Ulricus de Wertenburch, fundator do. Boni lapidis. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum, consanguineorum confr. nostri, d. Johannis Raephorst. O. Haza, avia d. Everardi Zouwenbalch, amici do. V. g, IV Non. Translatio sancte Agnetis, virg. et mart. in Trajecto. Aygulphi, abb. et mart., cum sociis suis. Item Antonini, mart. Helpidii, epi. et conf. O. magnificus d., d. Emericus, comes Zebriesxensis,

1) In den tekst schijnt aanvankelijk gestaan te hebben ‘Eguilacensis’ doch is de aanvangsletter ‘E’ doorgeschrapt. 2) G heeft in margine ‘Circa Kal. Septembris Job tribus ebdomadibus si Kal. feria III et IIII contingunt. Alias duabus eum legimus septimanis. Duabus sequentibus Thobiam, Judith et Hester.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 309 palatinus regis Hungarie. O.d. Petrus Balun1), licentiatus in legibus, benefactor do. Ville France2). O. sanctissimus in Christo pater, d. Leo, papa decimus. O. honorandus d. Johannes Baptista. O. Wemmerus Roberti, donatus hujus do. O. venerabilis pater, magister Wouterus Grauwert, decanus ecclesie sancti Salvatoris, magnus amicus do. A, III Non. Helpidii, epi. et conf. Serapie, virg. et mart. Remacli, epi. Tungrensis. Mansueti, epi., discipuli sancti Petri. O.d. Mediolanensis. Item memoria3) generalis omnium fratrum nostrorum necnon fundatorum, benefactorum et amicorum do. hujus prescriptorum defunctorum cum omnibus suis parentibus etc., pro quibus dicatur collecta propria in 2o loco, ut superius est expressum. Memoria parentum d. Gerardi Jepel. O.d. Johannes, prior Carthusie. Item Amya Cactersale. Item d. Johannes de Zaenden, senior mo. do. Hollandie. O. nobilis dna. Katherina de Clivis. O. generosa dna., dna. Cecilia de Hamelon, militissa. O.d. Bartoldus, senior mo. prof. do. Hollandie. O. Petronilla, uxor Petri Jacobi, de cujus morte devenit nobis domus eorundem, valoris C florenos Renenses. O. fr. Johannes Scerpenborch et fr. Jacobus, canonici regulares in Trajecto. O.d. Rotardus, sacrista in summo, tempore pestilentie. O. Wilhelmus de Delf, donatus do. hujus. XIII. b, II Non. Marcelli, mart. incliti. Trium puerorum, mart., scilicet Rufini, Silvani, Vitalici. Moysi, prophete. Memoria Wilhelmi Petri de Delff, donati hujus domus, habentis associacionem. O. serenissima dna.,

1) Of ‘Balivi.’ 2) De lezing ‘France’ is onzeker. 3) G stelt deze memorie op f, Kal. Sept.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 310 regina Arragonum. O. Vesianus Valeta, fundator do. sancti Salvatoris prope Francam. O. honesta vidua Anna Tsergoesens. II. c, Nonas. Victorini, epi. et mart. Bertini, abb., cujus solempne exstat monasterium circa sanctum Audomarum. O.d. Walingus Thome de Amsterdam, mo. prof. et sacrista do. Delfensis. O.d. Jacobus Langhedijck, mo. prof. hujus do. O.d. Egidius de Brielis, mo. prof. prope Diest. d, VIII Id. Huberti, presb. et conf. Zacharie, prophete. Donaciani, Presidii, cum ceteris. O. dla. Elisabeth de Teylingen, mater d. Johannis, d. de Almonde, militis, fundatrix IIII cellarum in domo Carthusie prope Montem sancte Geertrudis in Hollandia. O. Petrus Werneri, vicinus noster. O.d. Adrianus de Slusa, conv. hujus do. X e, VII Id. Regine, virg. et mart. Madelberge, virg. Memorii, mart., cum sociis. Johannis, mart. incliti. Evorcii, epi. et conf. O. honoranda dna. Katherina Junguera, civissa magne Valencie. O.d. Ledebus, sacrista do. Claustri Marie prope Lubeck. Item d. Errardus de Grussis, mo. do. in Nuerenberga. O. reverendissimus in Christo pater et d., d. Montis regalis presb. cardinalis. O. reverendus in Christo pater et d., d. Johannes Nigilbii1), eps. Laudanensis, qui multis annis fuit visitator provincie Anglie. O. Herberus de Oy, conv. hujus do., fidelis procurator bonorum nostrorum op die Maeze, anno duodecimo. O. soror Johanna2) Duboys, priorissa

1) Of ‘Ingelbii.’ 2) In het handschr. volgt deze ‘Johanna’ op ‘Herberus de Oy;’ doch schijnen eenige streepjes aan te duiden, dat zij aan hem behoort vooraf te gaan.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 311 do. monialium prope Gosnayum. O.d. Philippus, mo. do. Londoniarum. O.d. Lambertus, prior do. Amsterdamensis. O.d. Johannes uten Elszweert, canonicus in summo, amicus do. f, VI Id. Nativitas beate Marie, virg. Candelarum. Adriani, mart., cum aliis XXIII. Hujus martiris caput est in ecclesia sancti Martini Trajectensis satis solempniter locatum cum capite sancti Eliphii, mart. O.d. Nicolaus Lamberti, mo. prof. do. Hollandie. O. Theodricus de Treslong, mo. prof. et sacerdos do. Hollandie. O.d. Rodericus, prior do. de Xerico, visitator provincie Castelle. O.d. Johannes Vosquiel, prior do. Tornaci, visitator provincie Picardie. O. serenissima princisissa Portugallis, dna. Joanna de Austria. XVIII. g, V Id. Gorgonii, mart. Audomari, epi. et conf. Sergii, pape et conf. | Minuciones fiunt secunda ebdomada Septembris. | O. venerabilis pater, d. Nicolaus Coster, mo1) prof. primo in ista domo et ultimo in domo nostra Amsterdammensis. Item memoria parentum d. de Zevenbergen. Insuper memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta, ut suprascribitur. VII. A, IV Id. Theodardi, epi. et mart. Hylarii, pape et conf. Otgheri, conf. O. reverendus in Christo d. Bernardus de Neapoli, abb. monasterii de Padula. b, III Id. Prothi et Jacincti, mart. Commemoracio. Isti fuerunt eunuchi, qui cum beata Eugenia, virgine, sunt ad fidem conversi, sicut in ejus legenda invenitur. Felicis et Regule, mart.

1) G heeft ‘mo. hujus do., sepultus in domo Amsterdammis, ubi postea professus fuit tempore scismatis ecclesie Trajectensis quando conventus fuit divisus.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 312

O.d. Henricus de Bolzuaerdia, mo. prof. hujus do. O. magnificus d. Michael Leureys1), benefactor domorum Scale Dei et de Fontibus. O. Adriana, uxor Ghisberti Paew, civis Trajectensis2). O.d. Johannes Zenden, mo. prof. hujus do. XV. c, II Id. Syri et Viencii, episcoporum, qui, a beato Hermagora Ticinum missi, multum populum converterunt. O.d. Henricus, mo. in Seytz. O.d. Raphael, procurator ordinis et prior sancte Crucis in Roma. O. Ludovicus Wael, civis Trajectensis. O. Henricus Hotman et uxor ejus Jutta, cum liberis suis. O.d. Paulus, prior do. Templi beate Marie prope Lubeck. O. Margareta Baldewini. O.d. Hugo Bloet, mo. do. Capelle beate Marie. O.d. Gerardus Patin, prior do. Vallis viridis prope Parisius. O. dla. Johanna, benefactrix do. Vallis Christi. O.d. Johannes Lamberti Mudenberch, mo. prof. et prior do. Amsteldammensis. O.d. Ghijsbertus, curatus ecclesie civilis in civitate. IV. d, Idus. Philippi, epi. et mart., patris sancte Eugenie ac prefecti primo Alexandrie, qui per filiam suam fuit conversus satis mirabiliter ac postea eps. et mart. Amati, abb. Maurilionis, epi. | Hac die, scilicet in profesto Exaltacionis sancte Crucis, primo3) fit commemoracio de Domina quam de martiribus, similiter ad laudes et vesperas die sequenti. Si tamen esset Dominica in festo Exaltacionis, tunc commemoracio Dominice precederet ad primas vesperas et laudes. | O.d. Petrus, mo. Carthusie. O. nobilis d. Petrus, fundator do. beate Marie Conis. O.d. Marcus Machana, mo. do. Scale Dei et pro quibus tenentur. O.

1) De ‘s’ is onzeker. 2) Hier is een halve regel uitgeschrapt. 3) De tekst heeft ‘primo,’ doch zal bedoeld zijn ‘prius.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 313

Gerardus Michaelis Waghemans. O.d. Johannes Mileti, prof. do. Carthusie. O. fr. Petrus, canonicus Regularis in civitate. O.d. Petrus, prior Cisterciensium in Yselsteyn. e, XVIII Kal. Octobris. Exaltacio sancte Crucis. Candelarum. Cornelii et Cypriani, mart. Commemoracio, etiam in secundis vesperis. Crescenciani, Victoris, Rosule et Generalis, qui referuntur passi cum beato Cypriano. O. illustris princeps, d. Johannes, dux Burgundie. O. Eustachius, mo. Carthusie. O. magister Gildolphus van der Noet, alias cancellarius Brabantie. O.d. Meynardus, mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O. sanctissimus in Christo d., d. Adrianus, apa sextus. O. in domo Hollandie d. Heinricus Petri de Oesterhout, prior ejusdem do. Obierunt honeste virgines Cornelia et Maria, cum parentibus earum. O.d. Johannes Parceval, visitator Francie. XII. f, XVII Kal.1) Octava Nativitatis beate Marie. XII leccionum. Nicomedis, mart. Commemoracio. Valeriani, mart. Sancti Leobini, epi et conf. Item sancti Apri, epi. et conf. | Incipit jejunium ordinis. | O.d. Oswaldus, primus prior do. Vallis virtutis in Scocia, qui ibidem de domo Carthusie fuit missus pro ordinis inchoacione. O.d. Johannes, prior do. sancti Michaelis in Hul juxta Kingestum. O.d. Johannes de Michonis, prior do. Repausatorii. O.d. Vincentius de Busco, mo. prof. Vallis viridis prope Parisius. O.

1) Na f. XVII Kal. heeft G aan den voet der pag. ‘Nota, quacunque die festum Exaltacionis venerit super ebdomedam, semper in primis vesperis primo fiet commemoracio de octava et postea de martiribus. Similiter ad laudes die sequenti. In secundis vesperis clarum est quod commemoracio precedit de octava quia de eis in crastino tenetur.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 314 fr. Johannes, conv., hospes in domo Nurenberge, prof. do. Hassie. O.d. Franciscus de Puteo, pater reverendus do. Carthusie. O.d. Occamanus, prior do. Florentie, et aliarum etc. O. reverendissimus d. Johannes de Toleto, eps. et protector ordinis. O. reverendus d. Blasius, abb. sancti. Heymerani. I. g, XVI Kal. Lucie et Geminiani. III leccionum1). Eufemie, virg. et mart. Commemoracio. Justini, presb. et conf. O. dna. Aldunka, dna. de Hayola. O. fr. Wilhelmus de Diepenbroeck, clericus, redditus do. Hollandie. O.d. Johannes Steryhenal2). O. Fredericus de Damasco, benefactor hujus do. O.d. Hermannus Wilhelmi, procurator do. nostre prope Aemsterdam. O.d. Raymundus, prior do. Florentie, visitator provincie Castelle. O.d. Heinricus Nicolai, senior mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O.d. Theodricus de Amsterdam, mo. prof. do. nostre, alias vicarius noster. O.d. Nicolaus Cortehovius, mo. do. nostre et subinfirmarius. A, XV Kal. Lamberti, mart. et epi. Flocelli, pueri et mart. Hildegardis, virg. Narcisci et aliorum, mart. | Nota jejunia Quatuor temporum fiunt feria quinta3) post festum Exaltacionis sancte Crucis, sicut est declaratum. | O.d. Petrus, mo. Carthusie. O.d. Symon Lap, mo. do. Hollandie. O.d. Alphardus, prior do. ejusdem. Item Eva, filia Johannis Willam de Delff, benefactoris. O. Johannes Gerardi, quondam familiaris noster et benefactor4). O.d. Gherardus Delf, mo. prof. hujus do. O.d. Hermannus de Appeltoris, prior do. sancte

1) Is rood onderstreept doch niet met roode letters geschreven. 2) De lezing ‘quinta’ is onzeker. 3) Of ‘val.’ 4) G noemt hem ‘familiaris domus nostre antiquus et fidelis ministrator multis annis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 315

Barbare in Colonia. O.d. Johannes van der Heck, prior do. Silve sancti Martini. O.d. Matheus Blanchardie, prior do. Glauderii. O.d. Petrus Paulus de Gayeta, prior do. Neapolis, visitator provincie Lumbardie remotioris. O. reverendissimus in Christo pater, d. Ludowicus Damboise, eps. Albiensis, sedis apostolice presb. cardinalis. O. serenissima dna. Margareta, ducissa Sabbaudie. IX. b, XIV Kal. Ferreoli, mart. et tribuni. Methodii, epi. et mart., qui ut scribit beatus Jheronimus est passus sub Dyocleciano in Calcide Grecie1). Satyri, conf., fratris beati Ambrosii. O.d. Stephanus Mathei prior do. Sellionis. O.d. Daniel de Vyanen, mo. prof. hujus do. c, XIII Kal. Materni, epi et conf. Januarii, epi. et mart., cum ceteris. Pelei et Nili, episcoporum, qui cum plurimis clericis igne assati sunt. O.d. Jacobus Jacobi de Oeteweel2), mo. prof. do. nostre prope Amstelredam. O.d. Eggehardus, mo. prof. do. Templi Marie prope Lubeck. O. fr. Jheronimus de Myrcia. O.d. Cornelius Egidii, mo. prof. do. Delfensis. O.d. Petrus Lebbondt, prof. et prior do. Novionii. XVII. d, XII Kal. Vigilia. Fauste, virg. et mart. et Evilasii. Sanctorum Dyonisii et Privati. O.d. Johannes de Delff, mo. do. nostre. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri, d. Johannis van den Start. VI. e, XI Kal. Mathei apostoli et ewangeliste. Capitulum. Alexandri, epi., mart., qui multa sustinuit tormenta.

1) Waarschijnlijk ‘Grecie’ hoewel slechts leesbaar is ‘g’ met een ‘e’ daarboven geplaatst. 2) Boven dit woord staat ‘Outewael.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 316

O. Raymundus Fabri, mo. Carthusie. O. Henricus de Fundis, benefactor ordinis. O.d. Theodericus Wammel, mo. do. Colonie. Item Machteldis Ofhuys, mater confr. nostri Franconis. O. Heinricus de Mordrecht1). Item memoria dle. Margarete, ejus uxoris, sepultorum apud nos. O. fr. Johannes Gerst, conv. do. Portus salutis sancti Andree prope Amstelredam. O.d. Cornelius de Coelvis, mo. prof. do. sancti Johannis Baptiste prope Diest. O.d. Johannes Kumerau, mo. prof. do. Gracie Dei, alias prior dicte do. O.d. Robertus Bellitennensis, magnus benefactor do. Scotie. O.d. Anthonius Fabri, mo. prof. do. Divionis et Charthusie. O. fr. Antonius Nicolai, Trajectensis, donatus hujus do., hortulanus noster. f, X Kal. Mauricii et sociorum ejus. XII leccionum. | Festum celebre in civitate. | Salaberge abbatisse. Lintrudis, virg. Amtramni, epi. et mart. Florentii, presb. et conf. O. venerabilis pater, d. Theodericus Brune2), quondam prior hujus do. O.d. Philippus de Bueren, mo. do. Hollandie. O.d. Heinricus Clingman, mo. prof. etc. O.d. Servatius de Dordraco, mo. prof. do. Hollandie. O. reverendissimus in Christo d. Anthonius, eps. Portuensis, cardinalis de [...... ] O.d. Ludovicus, procurator do. Calesii. XIIII. g, IX Kal.3) Tecle, virg. Zozii, dyaconi et mart., cum episcopo suo Januario. Parentii, epi. et conf.

1) G heeft Moerdrecht en voegt daarbij ‘frater d. Ottonis, dudum ...... et avonculus confratris nostri Hectoris, sepultus apud nos.’ 2) G laat volgen ‘qui fuit unus de primis patribus qui domum istam inchoaverunt; sepultus in domo Brugis, ubi postea prior et professus fuit ac etiam vicarius obiit.’ 3) G vermeldt na g, IX Kal., aan den voet der bladzijde, ‘Nota, quando festum beati Mathei vel sancti Mauricii occurrit in Dominica, tunc transfertur propter hystoriam Thobie inchoandam.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 317

| Bona pitancia ex parte Henrici de Reno, armigero. | O. Henricus Walvisch. Item memoria filii ejus, d. Henrici Walvisch, canonici Regularis in Windesim, cum suis et pro quibus desiderabant. O.d. Johannes Argheleti, prior do. Angionis. O. Henricus de Capella, pater d. Tydemanni Graeuwert. O. Sophia Walvisch et filia ejus, uxor quondam Tidemanni Trinde. O. Henricus van den Rijn1), benefactor hujus do. Memoria Margarete, filie Everardi Voscuul, cum marito suo H...... de Scerpenborch. O. illustrissimus princeps, d. Karolus, primogenitus d. regis Arogonum. O. Johannes Sloyer, civis Trajectensis. O.d. Hartmannus, mo. do. Carthusie. O.d. Ghijsbertus de Werconden, senior mo. hujus do. O. illustris dna. Jaquilina de Moy, senescalla comitatus Hannonie. III. A, VIII Kal. Concepcio sancti Johannis Baptiste. Sancti Solempnis, epi. et conf. O. fr. Petrus, conv. O. illustrissimus princeps et d. Johannes Franciscus Marchimanthue, fundator do. sancte Trinitatis prope Manthuam. O.d. Hermannus, mo. prof. do. Hollandie, habens associacionem. Illustrissimus princeps, d. Adolphus, dux Clivensis et comes de Marcha, fundator do. Regine celi prope Wesaliam. O. magnificus d. Ludovicus, comes de Wittenberch, fundator do. beate Marie Boni lapidis. O. reverendus pater, d. Johannes de Frigido Luto, miles et commendator de Folhose, ordinis sancti Johannis Jherosolimitani. O. serenissimus princeps, d. Philippus, rex Castelle. O. reverendus in Christo d. Fredericus merchio de Baden, alias eps. Trajectensis. O. serenissimus et catholicus princeps, Karolus V, Romanorum imperator. O. Gherardus, leydecker nostcr. Item o. Henricus

1) G laat volgen ‘armiger civitatis Trajectensis, sepultus apud nos.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 318

Pijl, carpentarius noster, cum duobus cognatis suis, scilicet Wilhelmo et Jacobo, tempore pestilentie. b, VII Kal. Cleophe, discipuli Christi. Firmini, epi. et mart., conpatroni Domus monachorum prope Arnhem. Principii, epi. Suessionensis, fratris beati Remigii. O.d. Henricus de Ludenschede1), quondam prior in Basilea. O.d. Arnoldus de Reck, presb. O.d. Hermannus de Enchusen, mo. do. Hollandie. O.d. Raymundus Bajuli. Memoria parentum, fratrum et sororum et amicorum confr. nostri d. Symonis Nicolai. O.d. Ulricus Foisel, capellanus in Pruck. O.d. Johannes de sancto Audomaro, mo. prof. do. Delfensis. O. Petronella Crom, mater d. Jacobi Crom, confr. nostri. XI. c, VI Kal. Justine et Cypriani, mart., qui fuit magus primo sed, postea per Justinam conversus, passus est martirium cum eadem virgine. Horum reliquie habentur in eeclesia beati Johannis Trajectensis. O. dna. Datathune2), magna benefactrix ordinis. O. Ghijsbertus Gerardi Upen, donatus hujus do. et cocus noster. O. dna. Elisabet de Barendrecht, relicta d. Arnoldi Boot, militis. O. illustris dna. Alyt, baronessa de Breda. O. reverendus pater Fredericus de Colonia, abb. XIX. d, V Kal. Cosme et Damiani, mart. Missa. Anthimi, Leontii et Euprepii, fratrum eorundem et mart. Fidencii et Therencii, mart. Liobe, virg. Florini et Hilarii, mart. O. fr. Johannes de Haeften, conv. do. hujus, senex et plenus dierum. O.d. Warmboldus de Overstege, mo. hujus do. O. dna. Celestina, relicta Ludowici Berenger. O. Gherardus Wilhelmi, familiaris noster.

1) G noemt hem ‘venerabilis pater, d. Henricus Ludensche.’ 2) De letters ‘ta’ zijn onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 319

O. dls. Gherardus de Stryen, secundus maritus fundatricis do. sancte Sophie prope Buscoducis. O. Zanderus Spiker. e, IV Kal. Wenzelai, mart., ducis Bohemie. Exuperii, epi. et conf. Tholose, de quo scribit beatus Jheronimus in epistola ad Rusticum monachum..... Memoria Henrici de Witte, civis Trajectensis, habentis associacionem, cum suis. O. dna. Adelheydis, magna benefactrix do. sancte Laurentii in Ytinghen. O. fr. Jacobus Hermanni, laicus redditus hujus do. O.d. Blasius Borel, prof. do. Carthusie. O. magnificus d. Johannes de Bosilla, secretarius regis catolici, benefactor ordinis. f, III Kal. Michaelis, Archangeli. Candelarum. Lucwini, Treverensis epi. Eutici et sociorum ejus, mart. Fraterni, epi. et conf. O.d. Johannes Versalen, prior do. Valle regalis prope Gandavum, visitator principalis provincie Pycardie remotioris. O. Henricus de Quarcie, conv. O.d. Johannes Dudelinghen, plebanus in Rutilai. O. reverendus d. Heliundus Gelfredi, legum doctor, fundator do. Ruthene. O. Henricus Wit1), civis Trajectensis, amicus do. O.d. Egbertus, prior Regularium in civitate. g, II Kal. Jeronimi, presb. et conf. Capitulum. Victoris et Ursi, mart., ex legione Thebeorum. Antonini, conf. Arete, mart., et aliorum quingentorum Rome. Leopardi, mart. | Opera communia fiunt in ebdomada post festum sancti Michaelis. | O. venerabilis pater, d. Johannes Mapilstede, prior do. nostre prope Londonias in Anglia. O.d. Laurencius, prior sancte Crucis in Roma. Memoria, paren-

1) Waarschijnlijk de zelfde als ‘Henricus de Witte,’ zie e, IV Kal. Oct.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 320 tum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri d. Heermanni de Aemsteldam. O.d. Marianus, donatus do. Erfordie. O.d. Matheus de Cremona, alias prior et visitator trium provinciarum Ytalie. O.d. Cornelius Petri de Brielis, mo. prof. do. Hollandie. O.d. Petrus Leydis, prior do. Colonie, visitator Reni provincie.

Dedicacio domus capituli. October habet dies XXXI. Luna XXIX

XVI. A, Kalende. Remigii, epi. et conf., cujus festum hic celebratur in ordine quando scilicet translacio ejus accidit, quia in die obitus propter octavam Epiphanie et commemoracionem sancti Hilarii non vacat. Pyatonis, primi Tornacensis epi. et mart. Bavonis, conf. in Gandavo, qui ibidem valde solempniter celebratur propter presenciam corporis. | Dominica Kal. Octobris magna propinqua. Legimus libros Machabeorum. | O.d. Michael de Riesta, prior do. Scale Dei etc. O.d. Petrus Quast, prior do. Montis hilaris. O. soror Margareta de Honehon, monialis et olim priorissa, que XL annis in ordine laudabiliter vixit. V. b, VI Non. Leodegarii, epi. et mart. Eleutherii, mart. apud Nicomediam, cum aliis multis. O.d. Hugo Michaelis, mo. prof. do. Durbonis. O. serenissima dna. Barbara, regina Polonie. O.d. Wylhelmus Brumis, decanus ecclesie Embricensis. Memoria parentum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri d. Johannis de Haerlem. XIII. c, V Non. Duorum Ewaldorum, mart. Gherardi, primo militis, post mo. ac abb. Dyonisii, epi et mart.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 321

O. reverendus in Christo pater et d., d. Nicolaus, eps. Uticensis. O.d. Berengarius et uxor ejus. II. d, IV Non. Francisci, conf. Auree, virg. et abbatisse Parisius. In Egipto sanctorum mart. Marci et Marciani, fratrum, cum aliis innumeris varie passis. O.d. Philippus, mo. Carthusie. O.d. Petrus, mo. Carthusie. O. magister Arnoldus de Tichelen, canonicus ecclesie sancti Petri Trajectensis. O.d. Outgherus1), canonicus ejusdem ecclesie. Item memoria generalis omnium fratrum nostrorum necnon fundatorum, benefactorum et amicorum domus hujus defunctorum cum universis suis parentibus etc., pro quibus dicatur propria collecta in 2o loco, ut supra habetur. O. Nycolaus Allardi, pater confr. nostri Petri de Amsterdam. Memoria parentum, fratrum et sororum confr. nostri d. Bernardi de Wesalia. O. illustrissimus princeps et d., d. Johannes, primogenitus d. regis Hispaniarum. e, III Non. Placidi et Euticii, cum aliis triginta. Firmati, dyaconi, et sororis ejus. O. nobilis d. Aymarus de Claromonte. O.d. Nicolaus de Gingen, mo. prof. do. Aule Dei in Busghen et ejusdem do. prior. O. Wilhelmus Hoesley. O.d. Johannes Vrentis, mo. prof., primo do. Avionis, ultimo do. Carthusie, qui alias fuit visitator provincie Provincie. O. reverendissimus in Christo pater et d. Eustatius, eps. Attrabatensis. O.d. Petrus, prior do. Misericordie Dei, qui alias fuit visitator provincie Bayonie. O.d. Willibrordus, mo. do. nostre. X. f, II Non. Fides2), virg. et mart. Caprasii, mart., qui, exemplo Fidis, virg., martirium pertulit. Marcelli, Casti, Emilii et Saturnini, mart.

1) G heeft ‘Otgherus.’ 2) In B doorgehaald.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 322

O. venerabilis pater, d. Tidemannus Graeuwert, iniciator et primus prior hujus do., sepultus in Domo monachorum prope Arnhem, ubi hospitabatur quando conventus fuit divisus propter paupertatem prima vice, que accidit propter aggeracionem in Zelandia. O. Katherina, mater d. Theoderici Ruusch, confr. nostri. O. Hermannus Crom, pater Jacobi Crom, confr. nostri. O Yda, uxor Gerardi Mwlwijc, Dordracensis. O. spectabilis d. Petrus de Mera, prepositus Embricensis1), decretorum doctor. Obierunt nobiles et egregii d. Johannes et Phillibertus de Villars2). O.d. Franciscus Ploriers, mo. prof. et procurator do. Carthusie. O. generosa dna., dna. Maria de Hernela, relicta permagnifici d. de Serma3), benefactrix do. Lovanii. O.d. Anthonius Macer, prior do. Neapolis. g, Nonas. Marci, pape et conf. Sergii, Bachi et Julie, virg., mart. Marcelli et Apulei, mart. O. reverendus pater d. Petrus Doraco, eps. Paduanus, fundator do. nove beatorum confessorum Jheronimi et Bernardi. O.d. Andreas de Tuscanis, prior prefate do. etc., eciam olim aliarum. O.d. Marcellus, prior do. Maguncie. O. magnificus d. Franciscus Garsias4) de Agquillaet. O.d. Jaspar, prior do. Capelle, dudum convisitator provincie Theutonie. O. venerabilis pater, d. Petrus Zas, prior hujus do., alias vicarius noster et visitator provincie Theutonie. O. fr. Jacobus, conv. do. Pisarum. XVIII. A, VIII Id. Sancti Symeonis, senis. Reparate, virg. mart. Benedicte, virg. et mart. Pelagie, penitentis An-

1) G laat hier volgen ‘amicus et benefactor domus’ en stelt hem op d, IV Non. 2) Hier na volgt, doch doorgehaald, Petrus Zas, zie op den volgenden dag. 3) Of ‘Servia.’ 4) Of ‘Gurcias.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 323 thiocon, que fuit dicta Margarita propter pulchram et mirabilem1) conversionem per sanctum Nonnum, episcopum. O.d. Petrus Casalduc. O.d. Heinricus Frederici, mo. prof. et procurator do. nostre prope Amsterdam. O. honorabilis Margaretha Oudeirs, mater reverendi patris nostri, d. Guillermi, prioris Carthusie. O.d. Johannes Bojerbenisse, thezaurarius Ungarie. VII. b, VII Id. Dyonisii et sociorum2) ejus. XII leccionum. Abrahe, patriarche, Nichasii, epi. et mart., cum sociis suis Quirino et Stanni3). Domnini, mart. Rome. Gisleni, presb. et conf. O.d. Petrus, prior Vallis Jhesu Christi. O.d. cardinalis sancti Georgii. O. venerabilis dna. de Heenvliet. O.d...... prepositus de Marsborch, ordinis Premonstratensis. O.d. Philippus de Bursa, senior mo. do. Gandavi. O.d. Johannes Nycolai, vicarius do. Argentine etc. O. reverendus in Christo pater et d., d. Urbanus de Flisko, eps. Foro Juliensis, magnus amicus ordinis. O.d. Jacobus Wolfrandt. c, VI Id. Victoris, mart. et Gereonis, Cassii, Florencii etc. Paulini, epi. et conf. Ponti, epi. et conf. Memoria Johannis Franconis et Gheertrudis, ejus uxoris, parentum ac Gheertrudis, amite confr. nostri d. Wilhelmi Leydis, habencium assotiacionem. Item Adriani4), filii Arnoldi, donati hujus do. similiter. O.d. Johannes Meerhout, prior do. Bruxelle, visitator provincie Theutonie. O. fr. Regnerus, redditus de Amsterodammis et fidelis procurator bonorum nostrorum op die Mase.

1) De lezing ‘pulchram et mirabilem’ is niet geheel zeker. 2) G noemt als socii ‘Rustici et Eleutherii, mart.’ 3) Boven de letter ‘i’ staat met kleinere letter ‘le.’ Weidenbach noemt als socii ‘Quirinus, Scubiculus et Pientia.’ 4) G heeft: ‘O. Adrianus, senior donatus do. nostre.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 324

XV. d, V Id. Sanctini, epi. et mart. Tharaci, Probi et Andronii, mart. Melanie, epi. et conf. Gummari, conf. Translatio sancti Augustini, epi. O.d. Johannes, prior sancte Crucis. Item memoria parentum, fratrum ac sororum d. Ottonis Amilii, confr. nostri ac quondam prioris hujus do. O.d. Johannes Waterganck, mo. do. nostre prope Aemsterdam. O.d. Johannes Wertram, prior do. Orti Christi. O.d. Nicolaus, eps. Lubicensis. O.d. Johannes Babugin, prior do. sancte Salutacionis beate Marie prope Londonias et dudum sancte Anne prope Convencie. O. Wilhelmus Symonis de Amsterdam1), pater confr. nostri Jacobi Backer. O.d. Gherardus de Werkonden2), mo. hujus do. O.d. Johannes Maerscalc, mo. prof. do. de Bethleem juxta Sene. O.d. Andreas Martini, sacrista do. Correrie. IIII. e, IV Id. Amici et Amelii, militum et mart., quorum miri actus leguntur. Sanctorum conf. et mart. quatuor milium et ultra. O.d. Johannetus, prior Carthusie. O. fr. Johannes Veyn, clericus, redditus do. Hollandie. O.d. Johannes de Camp, miles. O.d. Wilhelmus Posch, archidiaconus Trajectensis. O. illustris princeps, d. Albertus dux Austrie. O.d. Bernardus, quondam prior hujus do. O.d. Johannes de Rivis. O. nobilis dla. Johanna, conthoralis dli. Jacobi, d. de Gaesbeeck. O.d. Hildewardus, quondam prior do. nostre in Diest. O.d. Johannes Bolieti, mo. do. Montis....., prior alias etc. O. serenissimus d., d. Maximilianus Romanorum imperator. f, III Id. Octava beati Brunonis. Missa. Venancii,

1) G vermeldt hem op b VII Id. 2) G heeft ‘Werconden.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 325 abb. et conf. Carpi, discipuli beati Pauli. Fausti, Januarii et Marcialis, graviter passorum. Theophili, epi. Anthiocheni. O. illustris d. Hermannus, comes Ezilie1). Memoria2) dominorum Wilhelmi Everardi, fratrum Theoderici et Philippi, comitum, ac dne. Anne, comitisse quondam de Katsenellenborch. O.d. Augerius, prior Vallis sancte Marie. Memoria parentum, consanguineorum, affinium et benefactorum confr. nostri d. Jacobi Langhedijck. O.d. Aymarus Bochuti, mo. prof. do. Carthusie. XII. g, II Id. Calixti3), pape et mart. Consecratio duorum altarium super doxale. Donaciani, epi. et conf. Fortunati, epi. Eutropii, epi. Fortunate, virg. et mart., cum tribus Germanis. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri d. Henrici de Bolzwardia. O.d. Hieronimus de Montesa, visitator Catalonie. I.A, Idus. Basoli, abb. et conf...... Sanctorum quinquaginta mart. ex regione Thebearum. O.d. Thomas Warter, prior do. Bellevallis, visitator provincie Anglie. Item fr. Theodericus de Airnhem, conv. do. Hollandie. O.d. Johannes Wilhelmi, quon-

1) Of ‘Ezalie.’ 2) G heeft ‘Memoria parentum, fratrum ac sororum, d. Johannis, comitis de Katsenellenberch.’ 3) B heeft aan den voet der bladzijde: Anno Domini MCCCCXLVI, ipso die Calixti, pape et mart., consecrata fuerunt duo altaria, stantia super doxale, quorum primum fuit consecratum in honorem beati Michaelis et omnium ordinum angelorum, super quod episcopus ipso die solempniter cum cantu celebravit, nobis officium in dedicacione altaris ex libris ipsius cantantibus. Secundum vero in honorem sancte Barbare, virg., ac beate Katherine et sanctarum Undecim milium virginum, a venerabili in Christo patre ac domino, d. Johanne; episcopo Kortagensi, qui fuit ordinis Cluniacensis et tunc temporis ecclesie Trajectensis suffraganeus, qui eciam consecravit capellam a parte Australi ecclesie cum tribus altaribus ut, patet infra.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 326 dam procurator Vallis benedictionis. O. reverendissimus in Christo pater et d., d. Jordanus archieps. Capuanus et patriarcha Anthiocenus, magnus fautor ordinis. O. nobilis d. Johannes Garsini, magnus benefactor do. Carthusie. O.d. Daniel Hildernis, mo. prof. do. Hollandie. O.d. Petrus de Puliß, visitator Lombardie propinquioris. O.d. Karolus Freno, vicarius do. Boni passus. b, XVII Kal. Novembris. Elisii, mart., hujus mart. caput est in ecclesia sancti Martini Trajectensis. Galli, abb. et conf. Sanctorum martirum ducentorum LXX. Bercharii, abb. et mart. O.d. Amicus, mo. do. Carthusie. O. magister Heinricus de Gouda, organista. O. dna. Beatrix Claporosa, benefactrix do. Montis Hylaris. O.d. Adrianus de Dordraco, mo. prof. do. Hollandie. O. fr. Bertholomeus, conv. do. Fontis. Officium Cluniacensium. IX. c, XVI Kal. Aurelii, mart., cum uxore sua et aliis sociis eorum. Sancti Heronis, mart. Florentini, epi. et conf. | Circa festum sancti Luce fit commemoracio sive officium Cluniacensium. | O.d. Naufredus de Nierana, primo mo. prof. majoris do. Carthusie, ultimo do. Ascensionis. O.d. Johannes Danffay, alias1) Landri, prior do. Vallis sancti Spiritus prope Gosnayum. O. honorabilis vir Johannes Andrici. O. reverendus pater et prior do. Carthusie Franciscus de Puteo. d, XV Kal. Luce ewangeliste. Capitulum. Justi, pueri et mart. Mononis, mart. Asclepiadis, epi. Anthioceni et mart.

1) De tekst heeft ‘al'.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 327

XVII. e, XIV Kal. Ptholomei et Lucii, mart. Ethbini, conf. Beronici, Pelagie et aliorum XLIX mart. O.d. Andreas, mo. Carthusie. Item memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta sub pena, ut supra. O.d. Balduinus, quondam prior do. Hollandie. O.d. Tielmannus de Vinea, mo. ejusdem do. O. dna. Katherina de Bůkers. O.d. Anthonius Ribandi, prior do. Silve benedicte, visitator provincie Burgondie. O.d. Anthonius de Fraxino, mo prof. do. Bonefidei. Obierunt d. Ludolphus, Adrianus et Theodericus, canonici regulares in Trajecto, tempore pestilencie. XVI. f, XIII Kal. Caprasii, mart. Maximi levite et mart. Sanctarum, virg. Marthe et Saule, cum aliis multis, mart. Memoria parentum, fratrum, sororum, amicorum et consanguineorum confr. nostri d. Nicolai de tsGgravenzand. Obierunt honestus vir Wilhelmus Spijnser et Allicia, uxor ejus, magni benefactores do. de Wittam et Carthusie. O. Johanna, uxor Constantini, benefactrix do. Leodii. O. fr. Michael, conv., prof. do. Scale Dei. O.d. Adrianus de Dordraco, mo. prof. do. Hollandie. O. nobilis dna. Johanna Mercuder. O. fr. Ysbrandus, conv. do. Hollandie. O.d. Johannes Mesdach, prior do. Brugis. O.d. Franciscus, procurator do. Delfensis. g, XII Kal. Undecim milium virginum. Capitulum. Hilarionis, conf. Commemoracio, sicut de uno confessore non episcopo. Dasii, Zotici, Gai cum XII militibus, mart. Asterii, presb. et mart. O.d. Franciscus Clement, archidiaconus. O.d. Johannes de Balen, mo. prope Angiam. O. Wilhelmus Kermerlinc. O.d. Johannes de Delft, mo. prof. do. Hollandie. O. magister Walrandus Pippijn, doctor in medicinis. O.d. Hermannus Sneeck, mo. prof., sa-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 328 crista, vicarius, rector et prior do. Antwerpie, convisitator etc. XIIII. A, XI Kal. Severi, epi. Cordule, virg. Philippi, epi. et mart., cum sociis, Marie Salome. Marci, epi. Jherusolimitani. O.d. Johannes Hugonis, mo. prof. do. nostre prope Amsterdam, quondam vicarius. O.d. Johannes de Ponte, prior do. sancti Honorati prope Abbatisvillam, visitator provincie Picardie. O.d. Ambrosius de Andronicis, prior do. Montelli, convisitator provincie Tuscie. III. b, X Kal. Severini, epi. Coloniensis. Ode, vidue. Theoderici, presb. et mart. Servandi et Germani, mart. O.d. Nicolaus Cantor, canonicus ecclesie Aquensis. O. nobilis d. Guido de Baenst, magnus benefactor do. Brugis. O.d. Theodricus Duys de Amsteldam, miles Jerusolimitanus, mo. prof., alias prior hujus do. c, IX Kal. Euergisti, epi. et mart. Maglorii, epi. et conf. Martini, abb. et conf. Felicis, epi. et mart., ac sociorum ejus. O.d. Wilhelmus Vriman1), mo. prof. do. hujus. O.d. Pilgrimus Jacobi, procurator do. nostre prope Aemsterdam. O.d. Arnoldus de Naerden, mo. do. Hollandie. O. fr. Johannes Hernoů, conv. do. Carthusie, qui bene et laudabiliter inservivit capitulo generali et ordini. O. magister Wilhelmus de Leydis, canonicus ecclesie sancti Petri, amicus do. nostre. O.d. Johannes, curatus ecclesie civilis. XI. d, VIII Kal. Crispini et Crispiniani, mart. Bonifacii, pape et conf. Rome XLVI militum, mart. Frontonis, epi. Petragoricensis. O. dla. Josina, uxor d. Guidonis de Baenst. O. The-

1) G heeft ‘Vryman.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 329 odricus Henrici de Grol, donatus hujus do. et portarius noster. O.d. Jacobus Wolfrandt. O.d. Johannes de Damme, prof. do. Antwerpie. Fr. Gerardus Gherardi, conv. do. Delfensis. XIX. e, VII Kal. Rogaciani et Felicissimi, mart. Euaristi, pape et mart. Rustici, epi. et conf. O.d. Rupertus Mantabri, benefactor capituli generalis. O. Aleydis, relicta Hermanni Heyen1), sepulta nobiscum cum viro suo, de qua habemus duo scuta annuatim pro testamento ipsorum. Item d. Theodericus Ruysch, mo. do. Hollandie. O. Jacobus de Winsem, sepultus apud nos. O. fr. Johannes, conv. do. nostre prope Aemsteldam. O.d. Petrus Zass, sacerdos mo. prof. do. sancte Geertrudis in Hollandia. O.d. Johannes Symonini, procurator do. Carthusie. Obierunt Petrus de Winssen et dla. Mabilia, soror ejus, filii predicti Jacobi de Winssen. O.d. Johannes de Novo castro, vicarius do. prope Treverim. O. magister Arnoldus Lijus, canonicus ecclesie beate Marie in Antwerpia. O.d. Otto de Amersfordia, mo. prof. et prior hujus do. O.d. Victor Dei, prior do. Dyvionis. O.d. Adam de Pratis. O. reverendissimus d. Carolus a Lothoringia, cardinalis. O.d. Claudius Saget, mo. do. Carthusie. f, VI Kal. Vigilia. Pharonis, epi. et conf. Vincencii, Sabule2) et Cristete, mart. Florencii, mart. O.d. Johannes, senior mo. in Zeytz. O. Wilhelmus over de Vecht, quondam scultetus civitatis Trajectensis, postea donatus hujus do. O. Udo de Boese3) de Ghelria, benefactor do. O.d. Petrus Clusis, mo. Carthusie. O. Jacobus Ofhuys, pater confr. nostri d. Franconis.

1) G heeft ‘Heye.’ 2) Andere calendaria hebben ‘Sabine.’ 3) Dit woord ontbreekt in G.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 330

O.d. Lambertus de Tyela, mo. prof. do. Omnium apostolorum prope Leodium. O. Henricus Fronesten, donatus do. Porte montis. O.d. Petrus de Amsterdam, mo. senior prof. do. Delfensis. O. fr. Cornelius Theodorici Haerlemensis, donatus hujus do., qui multis annis hospitalarii fideliter functus est officio. VIII. g, V Kal. Symonis et Jude, apostolorum. Capitulum. Cyrille, filie Decii, virg. et mart. O. Adam de Lochorst, civis, Trajectensis et benefactor do. nostre, qui dedit nobis terram que dicitur Veensant, pro cespitibus fodiendis. O. reverendissimus in Christo pater et d., d. Johannes, tituli sancte Sabinie presbyter cardinalis de Arragonia, protector ac magnus promotor ordinis. O.d. Guillermus Baldewini, mo. prof. do. Vallis Dei, alias prior ejusdem do. O. spectabilis, magnificus d. Stephanus Oliverii, jurium doctor et nobilis Johanna de Porta, ejus uxor. O.d. Gherardus de Coedijck, mo. prof. et prior do. Amsterdammensis. O. Egbertus, vicarius, mo. prof. do. Amsterdam. A, IV Kal. Narcisci, epi. et conf. Ermelendis, virg., que pro castitate patriam reliquit. O. dla. Johanna de Lewenberch1), que dedit nobis 13½ jugera terrarum. Item d. Johannes, filius ejus, unam coronam annuatim. O. dna. Mabilia2) de Oppynen, militissa, benefactrix hujus do., que inter cetera dedit nobis ornamentum de fluello viridi. Item memoria ipsius et suorum. O. Aleydis van den Zande, mater confr. nostri d. Hugonis de Woerden, cum filiis quatuor. O. Johannes Beghet et Margareta, uxor ejus. O. Wolgangus Methause. O. fr. Johannes de Nea, conv. do.

1) Bij G ‘Lewenborch.’ 2) G noemt haar ‘Belia.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 331

Porte celi. O. Elyzabeth Spruyts, benefactrix hujus do. O.d. Symon Diert, mo. do. nostre prope Amsterdam. O.d. Johannes Bonis, mo. Carthusie. O.d. Ysbrandus de Zwollis, mo. prof. hujus do. O.d. Jacobus Kuyst, senior mo. prof. do. Hollandie. O. fr. Heinricus Steding, conv. do. ejusdem. XVI. b, III Kal. Germani, Capuani epi., conf. Serapionis, epi. et conf. Jeronis, mart. in Egmonda. Sanctorum mart. ducentorum viginti. | Nota vinum ex parte domicelle Aleydis Zoudenbalch. | O. dla. Aleydis Soudenbalch, nobilis benefactrix hujus do., que legavit nobis in perpetuis redditibus unum nobile pro pitancia ipso die Sanctificacionis et dedit XX scuta et XIX fl. Ghelrie, exceptis aliis. O. illustrissima dna. Maria de Burgundia, ducissa Clevensis etc., fundatrix do. nostre prope Wesaliam. O. dla. Maria van der Borch. O.d. Ludolphus de Groninghen, mo. prof. hujus do. O.d. Johannes Baptista, prior do. Neapolis, visitator provincie remotioris Lumberdie. O. fr. Theodricus, conv. do. Delfensis. V. c, II Kal. Vigilia. Missa. Quintini et Foillani, mart., qui Quintinus, post multa tormenta tandem decollatus, post LV annos incorruptus corpore et recolens memoratus est. O.d. Nicolaus Joyers, mo. Carthusie. O. illustris dna., Elizabet, duxissa Slesie, marchionissa Brandenburgensis et dna. Legniesensis, fundatrix do. Passionis Christi in Legniez. O. Theodericus Nycolai, donatus hujus do. O.d. Johannes Nycolay, mo. prof. do. Amsterdammensis. O.d. Gwilhelmus, prior do. Legeti, visitator in Scotia. O. Ludovicus de Geijs, prof. et olim vicarius do. Carthusie. O. Johannes Gruenewout, dudum familiaris noster.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 332

November habet dies XXX. Luna XXX. d, Kalende. Festivitas Omnium sanctorum. Candelarum. Cesarii, mart. Commemoracio. Juliani, presb. et mart. Marie, virg. et mart. Marcelli, Parisiensis epi. Vigoris, epi., qui Parvulum suscitavit. Maturnii, conf. Benigni, presb. et mart. | Dominica Kal. Novembris magna propinqua. Incipimus Ezechielem et legimus tunc die sequenti et deinceps III lecciones. | O.d. Hugo, curatus ecclesie sancti Jacobi, amicus do. nostre. XIII. e, IV Non. Eustachii et sociorum ejus, mart. Commemoracio animarum. Victorini, epi. et mart. Theodori, epi. et conf. Ambrosii, abb. monasterii Agaunensis. | Collecta ‘Fidelium Deus.’ Currente trecenario additur ejus oracio solummodo. | O.d. Nicolaus, prior do. sancti Jeronimi prope Bononiam. O. generosa dna. Barbara de Zwertebergh, fundatrix do. Pontis Marie in Astheim. Item Arnoldus Bijndopp1) amicus et benefactor do. nostre. O. fr. Cyfridus, conv. do. Paradisi beate Marie in Prusia. O. magnificus d. Gabriel de Castellione, magnus benefactor et alter fundator do. Scale Dei. O.d. Jacobus Montayans. O. venerabilis pater, d. Bertholomeus, visitator et convisitator [..]2) annis. O.d. Theodericus Kriec, curatus ecclesie civilis, amicus do. II. f, III Non. Quarti, apostolorum discipuli. Huberti, epi. et conf., primi epi. Leodiensis. Cesarauguste sanctorum innumerabilium mart., sub Daciano, preside. | Plena pitancia ex parte d. Adriani de Brugdam. |

1) G vermeldt hem c, II Kal. Novembris. 2) De tekst heeft ‘so anis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 333

O. Aymenetus de Rupe. Item generalis memoria omnium fratrum nostrorum necnon fundatorum, benefactorum et amicorum do. hujus cum universis suis parentibus et aliis suprascriptis, prout superius lacius continetur, cum collecta. O.d. Johannes de Limbeeck, miles, frater naturalis fundatorum nostrorum. O.d. Gerardus de Amsterdam, vicarius do. Hollandie. O. Maria, relicta Henrici Kerker1), mater confr. nostri d. Nycolai Karker. O. Jacobus de Boode, benefactor hujus do. Obiit generosa dna., dna. Aleydis Piecks, fundatrix do. sancte Sophie prope Buscumducis. O. generosus d., d. Adrianus de Borsalia, d. de Brugdam. O. magnificus d. Bernardus de Panorroia, procurator fidelis bonorum Carthusie. g, II Non. Amancii, epi. in Galliis. Perpetui, epi. Leodiensis. Apud Alexandriam Hierii, presb., de quo beatus Jheronimus scribit. O. dla. Sophia Wtenenge, mater Wilhelmi et Bernardi de Haer, militarium. X. A, Nonas. Malachie, epi., qui quiescit apud Cistercium, de cujus transitu beatus Bernardus fecit sermonem. O.d. Geraerdus Florentii de Amsterdam, mo. prof. ejusdem do. O. honesta mulier Ludovica Veroca. O. fr. Jacobus Jordani, conv. prof. do. Carthusie. b, VIII Id. Leonardi, abb. Willehadi, epi. et conf. Sanctorum decem martirum. Felicis, conf. O.d. Innocencius, papa septimus. O.d. David, mo. et sacerdos do. Brugis. O. Christianus, donatus hujus do. O.d. Jacobus de Compostelle, mo. do. Hollandie. O. Henricus de Boecholt, fr. d. Zwederi confr. nostri. O.d. Philippus, mo. Carthusie. O. dna. Oda, conthoralis d. Bertholdi de Assendelf, militis. O.d. Ortwinus.

1) Bij G op den volgenden dag gesteld.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 334

O. Henricus Voss, civis Trajectensis, magnus benefactor do. nostre, de quo habemus annuatim 5½ scuta Francie. O. dla. van den Poel, filia naturalis d. de Apcoude. Memoria d. Ghijsberti Wstinck, canonici Trajectensis et Elye de Grotenhuys. O.d. Bruno, mo. prof. do. Amsterdam. Item o. fr. Henricus Botestel, conv. do. in Hassia. O.d. Johannes Reyneri, mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O.d. Nycolaus de Gouden, mo. et sacrista do. Confluentie. O. dla. Johanna, relicta Johannis de Hamersteyn. O.d. Petrus Ballaria, vicarius do. Carthusie. O.d. Ghijsbertus Růtenberch, qui multis annis procurator hujus do. et prior Zyriczee eciam fuit. XVIII. c, VII Id. Willibrordi, primi epi. Trajectensis. Herculiani, epi. et mart. Amarancii, mart. Achille, epi. Alexandrie. O. magnificus princeps et d., d. Coenrardus Erlihusen, magister generalis ordinis domorum Theutonicorum, fundator nove plantacionis do. Pacis Dei prope Schmewen. O. fr. Laurentius, conv. do. Antwerpie. O. spectabilis d. Franciscus van der Hulst, cesaree majestatis consiliarius. O. serenissima dna., dna. Maria, regina Anglie. O. Wilhelmus Pauli, amicus domus. VII. d, VI Id. Festum reliquiarum. Candelarum. Quatuor coronatorum, mart. Severi, Severiani, Carpophori et Victorini. Commemoracio. Claudii, Nichostrati, Simproniani, Castorii et Simplicii, mart. O.d. Tymotheus, prior do. Legis Marie, visitator provincie Saxonie. O. dla. Zozyna de Hallewyn, fundatrix et dotatrix unius celle in domo Gandavi. O.d. Hermannus, confessor sororum ad sanctam Ceciliam, amicus do. nostre. e, V Id. Theodori, mart. Commemoracio fratrum1)

1) De woorden ‘Commemoracio fratrum’ zijn niet met roode letter geschreven doch rood onderstreept.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 335 nostrorum. Missa. Nathanaelis, epi., fratris beati Philippi apostoli. Nitonis, epi. Virdunensis. Ursini, epi. et conf. | Collecta ‘Deus veni largitor.’ ‘Inclina’ pro antecessoribus. ‘Deus cui proprium’ pro tricennario, cum consuetis. | O. illustris d. Uldericus Cilie, Orteburgy Zegoriensisque comes. O.d. Wijlhelmus Colaert, mo. Do. monachorum. O. fr. Johannes Janz.1), donatus do. Hollandie. XV. f, IV Id. Tiberii, mart., et sociorum ejus. Martini, pape et conf. Georgii, discipuli Christi. O. reverendissimus in Christo pater, d. Julianus, cardinalis sancti Angeli. O. fr. Leonardus, conv. do. in Neurenberga. O. dls. Gernoldus Truckssos2) de Ebersberch. O.d. Gaspar de sancto Gallo, mo. prof. ultimo do. Carthusie. O.d. Christianus de Mera de Haerlem, prior hujus do. O.d. Martinus Andornetz, prior do. Brugis, visitator provincie Theutonie. O.d. IJsbrandus de Amsterdam, mo. prof. do. hujus, procurator do. Campensis. IIII. g, III Id. Martini, epi. et conf. Capitulum. Menne, mart. Commemoracio3). Bertuini, epi. et conf. Veriani, epi. et conf. | In festo sancti Martini non legitur [...... ] ex Ezechiele, quia [.....] [...... ] [.....] intuenti. Si tamen venerit in Dominica, tunc [...... ] Dominice poterit hic legi sed tunc festum sancti Hugonis carebit [...... ] [...... ] est in Sabbato. | Egregia pitancia ex parte Digne Sas cum optimo vino Renensi. | O.d. Franciscus de Aranda, miles, donatus do. Porte celi. Item memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta sub pena, ut superius est expressum. O. ex-

1) Wellicht moet gelezen worden ‘Sauz.’ 2) De tekst heeft ‘Trucksoss.’ Wellicht is bedoeld ‘Truckses.’ 3) Het woord ‘Commemoracio’ is slechts rood onderstreept.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 336 cellentissima dna., senescalla Hannonie, fundatrix do. sancti Andree prope Tornacum. O.d. Cesarius de Scuren, prof. do. Gracie Dei prope Stetim. O.d. Petrus de Dyemen, mo. prof., alias prior do. Hollandie. O. honestus Ghijsbertus Zass, civis Trajectensis, qui cum Jacoba, uxore ejus legitima, ac Digna, filia eorundem, habet anniversarium. O.d. Peregrinus de Amsterdammis, mo. prof. hujus do. O.d. Bonatus1), mo. do. Carthusie. O.d. Andreas, senior mo. do. Hollandie. A, II Id. Lebuini, conf. Cuniberti, epi., paterni mart. Leonii, conf. Septem dormiencium. O.d. Johannes de Clivis, alias Start, procurator hujus do. O. magnificus d. Petrus Baltavalis, utriusque juris doctor. O.d. Robertus de Amsterdamis, mo. prof. et procurator noster, anno 1531. O. reverendus in Christo pater et d., d. Christoforus de Reineck, cathedralis ecclesie Treverensis decanus, magnus benefactor etc. O.d. Jordanus2), mo. prof. do. Carthusie, qui alias fuit prior domorum3) Montis benedicti. O. sanctissimus in Christo pater et d. Paulus, papa 3us. XII. b, Id. Brictii, epi. et conf. Livini, epi. et mart. in Gandavo. Archadii, mart., et sociorum ejus. Valentini, mart., cum ceteris. O.d. Johannes de Menberch, prior do. Montis sancti Salvatoris prope Erfordiam et visitator illius provincie. O.d. Andreas Garcia, sacerdos. O.d. Henricus Symonis de Amsterdam, mo. do. nostre prope Antwerpiam. Memoria parentum, fratrum et sororum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri, d. Henrici de Hoern. O. spectabilis d., d. Hermannus de Braclis,

1) Misschien te lezen ‘Banatus.’ 2) De eindletters ‘nus’ zijn onzeker. 3) Waarschijnlijk te lezen ‘domus,’ tenzij het woordje ‘etc.’ achter ‘benedicti’ is uitgevallen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 337 prepositus ecclesie Clivensis, fundator do. Compassionis beate Marie prope Juliacum. O. Franciscus Russi, mo. do. majoris Carthusie. I. c, XVIII Kal. Decembris. Clementini, mart., et sociorum ejus. Serapionis, mart. incliti. O.d. Johannes Gabiani, mo. Carthusie. d, XVII Kal. Maclovii, qui et Machutes1), epi. et conf., cujus miri actus leguntur. Aput Nolam Campanie sancti Felicis, epi. et mart., cum ceteris. O.d. Johannes Gillaert, prior do. Montis Syon prope Zierixee. O. fr. Heinricus de Doesborch, conv. do. nostre. O.d. Gherardus Martini, mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O. Petrus van der Noet. O.d. Guillerinus Fauterii, prior do. Belue. O.d. Johannes Gassones, prof. do. Carthusie. e, XVI Kal. Ethmundi, Cantuariensis archiepi. et conf., de quo Cistercienses habent festum. Eucherii, epi. et conf. Othmari, abb. et conf. O.d. Philippus, prior do. Repausatorii. O.d. Johannes de Bueren, miles, pater confr. nostri, d. Johannis de Bueren, et dla. Beerta de Reygersvort, filia ejus. O. Gerardus Milde de Culenborch, opidanus Dordracensis. O. Hasa, mater d. Martini de Sciedam, fratris2). O. Katherina, mater d. Hesseli, fratris nostri. O.d. Wernerus Nowag. O. dla. Margareta, uxor Lamberti Tuer3), magna benefactrix hujus do. Item d. Conrardus Morbot, mo. do. Pontis Marie in Oe....m,

1) Weidenbach heeft ‘Machatus, ep. Nov. 15’ en ‘Macliavus vel Maclovius, ep. Nov. 15.’ 2) Hier moet een naam zijn weggevallen, of misschien het woord ‘nostri.’ 3) G heeft ‘Twr.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 338 cum parentibus suis. O.d. Johannes Humblow, mo. do. Legis Marie prope Rostock. O. dna. Yolant de Montpolari, relicta quondam nobilis d. Ludovici Martini. O.d. Bartolomeus de Sciedam, mo. do. Hollandie. O. Johannes Batmansonus, prior Londaniarum, convisitator Anglie. O.d. Wilhelmus Marre, prior do. de Castris, visitator provincie Aquitanie. O. Elizabeth, monialis in Jherusalem juxta nos. f, XV Kal. Hugonis, Linconiensis epi. et conf. Candelarum. Aniani, epi. Aurelianensis et conf. Auscli et Victorie, mart., in quorum festo miraculose divinitus oriuntur rose1). Gregorii, epi. Turonensis. Florini, conf. O.d. Egidius Marchandeti, quondam mo. do. Carthusie. O.d. Petrus Roberti, rector do. Correrie, prof. do. Carthusie. O.d. Gilbertus, mo. prof. do. Carthusie. O. reverendissimus in Christo pater, d. Reginaldus, archieps. Cantuariensis etc. XVII. g, XIV Kal. Dyonisii, epi. et conf. Alexandrie. Romani, mart., et Barule. Severi, presb. et conf. incliti. Magni, mart. Esichii, militis et mart. | Octava sancti Martini. | O.d. Petrus Regussel, canonicus Berchinonensis. O.d. Johannes Unger, prior do. sancte Paule Porte montis. O. fr. Johannes de Brabanciá, clericus, redditus prope Diest, doctor in medicinis. O.d. Nicolaus de Hoesden, prior do. Hollandie. O. venerabilis Volpardus de Gravia, prior do. nostre et procurator et sacrista, alias prior do. Campensis. O. fr. Romerus, donatus do. nostre, defunctus super Mosam et sepultus. O. Hubertus Steenre, civis Trajectensis. O. Engbertus, prebendarius et fidelis servitor do. Hollandie. VI. A, XIII Kal. Elizabet, vidue, filie regis Ungarie.

1) De ‘r’ in dit woord is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 339

Simplicii, epi. et conf. Odonis, abb. Cluniacensis, magne sanctitatis viri. O. honorabilis materna Mabelia de Montebello, benefactrix hujus do. O.d. Albernus1) de Colonia, mo. prof. hujus do. Memoria luctuosa confratrum, conversorum, parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consanguineorum, fautorum ac benefactorum do. nostre ac do. Hollandie. b, XII Kal. Potenciani, pape et mart. Etmundi, regis et mart. in Anglia. Octavii, mart., cum ceteris. Silvestri, Cavilonensis2) epi. Bernardi, Nordensis epi. O. dna. Ursula, uxor honorabilis d. Berengarii Martini de Turribus. O. fr. Henricus, conv. do. Vallis jocose. O.d. Johannes de Raephorst, mo. prof. hujus do. O. magnificus d., d. Jheronimus Renatius, miles, benefactor do. Bononie. O.d. Nicolaus Kem3), mo. prof. do. in Gennico. O. illustris princeps, d. magnus dux Magnopolenß. O. Anthonius Redon. O. Aleydis Splinters, benefactrix, sepulta apud nos. XIIII. c, XI Kal. Presentatio virginis Marie4). Candelarum. Dedicatio capelle cum suis altaribus. Columbani, abb., qui innumerabilium pater extitit monachorum. Rufi, discipuli beati Pauli. Mauri, mart. | Minuciones fiunt in ebdomada ante Adventum. | O. Wilhelmus de Oestrum5), civis Trajectensis, amicus domus, habens associationem. Item similiter habet d. Wilhelmus Long, mo. do. nostre prope Aemsterdam. O.d. Johannes Durestalli, mo. prof. do. Carthusie. O.d. Johannes Erici, mo. prof. do. nostre

1) Misschien ‘Albernius.’ 2) Weidenbach kent een ‘diocesis Cavellicensis,’ alias ‘Cavaillon.’ 3) De lezing ‘Kem’ is onzeker. 4) G heeft ‘Presentatio gloriose virginis Marie in Templo.’ 5) G vermeldt hem op den vorigen dag.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 340 prope Amsterdam. O.d. Johannes Bunnic1), prior do. Colonie, visitator provincie Reni. O.d. Theodricus de Delf, mo. prof. do. Delfensis. O. Berta, relicta Theoderici de Zulen, sepulta apud nos. III. d, X Kal. Cecilie, virg. et mart. Missa. Pragmacii, epi. Goberti, conf. | Vinum ex parte d. Wilhelmi Punt. | O.d. Petrus de Magdalena, prior do. Veneti. O.d. Romanus Goij, alias prior domorum Verne et Montis Rivi. O.d. Symon Johannis, sacerdos mo. prof. do. sancti Andree prope Amsterdam. O.d. Theodricus Johannis Delff, mo. prof. do. Delfensis. O.d. Mathias, mo. prof. do Hollandie. O. Theoderica, relicta d. Arnoldi de Kruninghen, sepulta apud nos. e, IX Kal.2) Clementis, pape et mart. XII leccionum. Felicitatis, mart. et vidue, que fuit mater septem filiorum, mart. Commemoracio sicud unius virginis quoad cantum. Trudonis, conf. Severini, mo. Lucrecie, virg. Memoria luctuosa dominorum, scilicet conversorum, parentum, fratrum, sororum, amicorum ac consangui-

1) Of ‘Bunnit.’ 2) Onder e, IX Kal. laat G aan den voet der bladz. volgen: ‘Anno Domini MCCCCXXXVIII, ipso die Columbani, abb., consecrata fuit et basilicata capella, a parte australi ecclesie, in honorem beate et gloriose virginis Marie, cum tribus altaribus; quorum primum fuit consecratum in honorem sancte Crucis, sancti Andree, apostoli, et sancti Anthonii; secundum vero, super quod episcopus ipso die solempniter cum cantu celebravit, in honorem beate ac gloriose Marie virginis, in cujus honore et ipsa capella confecta est., ac beati Johannis Baptiste, beati Bartholomei et beati Jheronimi; tercium vero in honorem beati Johannis Evangeliste, Marie Magdalene et beate Agnetis, virginis; a venerabili in Christo patre, domino Johanne, episcopo Kortagensi, qui fuerat ordinis Cluniacensis et tunc temporis ecclesie Trajectensis suffraganeus, presentibus venerabilibus dominis decano ecclesie beate Marie cum quibusdam canonicis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 341 neorum, fautorum ac benefactorum domus nostre et domus Hollandie, qui hoc die in magna insula Hollandie ac vicinis locis cum multis hominum millibus, pecoribus, pascuis, agris, edificiis, castris, ecclesiis aquarum vi obruti et submersi; quorum nomina hic exprimere non possumus; multa tamen expressa sunt in anniversario domus Hollandie. XI. f, VIII Kal. Grisogoni, mart. Crescenciani, mart. Flore et Marie, virg. et mart. Porphirii, militis et mart., conversi per beatam Katherinam, et sociorum ejus. O. Wilhelmus de Aernhem. O. honorabilis d. Albertus Casalduc, civis magne Valencie, et honorabilis d. Bernardus, gener suus, unacum uxoribus suis eorumque utriusque sexus liberis. O.d. Gherardus de Clivis, mo. noster. O.d. Andreas de Copello, mo. do. Carthusie, alias prior Calesii. Item Engelbertus, Brunonii, prebendarius do. Hollandie. Item d. Reynerus Johannis, quondam vicarius do. nostre prope Aemstelredam. O. fr. Johannes Poltsol, conv. do. Misericordie Dei prope Vranckevoert. O.d. Barnardus Kolkerdinc, procurator do. Claustri Marie prope Hildenschem. O. illustrissima dna., dna. Margareta, ducissa Burgondie. XIX. g, VII Kal. Katherine, virg. et mart. Capitulum. Petri, epi. et mart., cum sociis sexcentis sexaginta. Herasmi, mart. O. fr. Bartulus. O.d. Conrardus Steynberger, miles. O.d. Gerardus, eps. Hildesemensis. O.d. Johannes Emont, mo. do. Hollandie. O.d. Lubbertus Bolle1), quondam decanus Trajectensis. O.d. Hermannus, quondam prior do. sancte Trinitatis. Memoria parentum,

1) G heeft ‘Bol’ en noemt hem ‘decanus ecclesie sancti Marti ni Trajectensis.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 342 fratrum, consanguineorum et affinium atque benefactorum d. Ottonis de Amersfordia. O.d. Adrianus de Reppelmunda, prior do. Campensis, alias vicarius monialium juxta Brugis, mo. prof. et quondam procurator do. Hollandie. O. Wilhelmus Aernhem. A, VI Kal. Lini, pape et mart. Basoli, conf. et heremite. Fausti, presb., Dii1) et Ammonii, qui cum beato Petro, episcopo, passi sunt. Amatoris, epi. O. Johannes Wit, pater fratris d. Henrici Wit. O. dna. Margareta, uxor d. Francisci Sanderi. O. Cristina, uxor quondam Gerardi Coman. O.d. Petrus Camollis, canonicus Valencie. O. Clemensia Wolbrandi. O.d. Georgius Grossi. O.d. Philippus Wetten, prior do. Corone Marie. O. fr. Johannes Hemtgensz., senior conv. do. nostre prope Aemsterdam. O.d. Johannes Meerlo, prebendarius et benefactor do. Carthusie. O.d. Goeitfridus Arnoldi, mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O.d. Victor Dei, prior do. Divionis. VIII. b, V Kal. Agricole et Vitalis, mart. Maximi, Regensis epi. et conf. Siffredi, epi. et conf. Papinii et Mansueti, epi., mart. Rufi, mart., cum sociis suis. O.d. Jacobus de Borsalia, decanus ecclesie in Oestvoernt, benefactor do. nostre prope Delff. O.d. Nicolaus Touwe, mo. prof. do. Delfensis. O. serenissima dna., dna. Elizabeth, regina Hispanie. c, IV Kal. Silee, apostoli. Gregorii, pape tercii et conf., hic confirmavit in Consilopem ..2) episcoporum veneracionem sanctarum ymaginum. | Nota, quando vigilia beati Andree hac die celebratur, tunc oracio...... 3) bis in missa dicitur. | O.d. Nycolaus Tydemanni, mo. prof. do. nostre

1) Weidenbach heeft ‘Didii.’ 2) De tekst heeft ‘m’ met eene daarboven geplaatste ‘e.’ 3) De tekst heeft ‘quesuus.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 343 prope Amsteldam. O.d. Petrus de Capellis, prior do. de Miraflores. O.d. Johannes Martini, alias prior et visitator provincie Picardie. O.d. Matheus de Vegiis, prior do. Manthue. O. Robertus Rochester Miller, protector et benefactor ordinis. XVI. d, III Kal. Saturnini, mart. Vigilia. Sancti Rabbodi, Trajectensis epi. et conf., cujus corpus sive reliquie requiescunt in ecclesia sancti Lebuini Daventriensis. Memoria parentum, amicorum ac consanguineorum confr. nostri d. Johannis de Bolzwerdia. O. Johanna, uxor Arnoldi Gherardi. sepulta apud nos. V. e, II Kal. Andree apostoli. Capitulum. Trojani, epi. et conf. | Potagium de amigdalis Dominicis per Adventum, ex testamento Henrici Vos, et similiter in Quadragesima necnon in duabus solempnitatibus beate Virginis, eisdem occurentibus. | | Dominica festivitati sancti Andree magis propinqua celebratur Adventus, quod si festum ejus accidit Dominica, ibidem celebratur et festum ejus usque in crastinum differtur sine capitulo tantum. | O.d. Johannes Nycolai, sacerdos, mo. prof. do. sancti Andree prope Aemsteldam. O.d. Johannes de Monte, prior prope Andwerpiam. O.d. Nicolaus Aemsteldam, mo. prof. et procurator hujus do. O.d. Petrus Delpome, prior do. Vallis sancti Spiritus prope Gosnayum. O. fr. Johannes Anthonii de Trajecto, donatus do. Hollandie.

December habet dies XXXI1). Luna XXX2). f, Kalende. Albani, mart. apud Magunciam civita-

1) De tekst heeft XXX, G echter XXXI. 2) De tekst heeft XXIX, G echter XXX.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 344 tem. Candide, virg. Crisanti et Darie. Anisani, mart., et Maxline. Agerici, Virdunensis epi. Natalie, uxoris sancti Adriani, mart. | Dominica Adventus Ysayam incipimus, qui ex toto legitur in ecclesia. | O.d. Parchivallus de Aurio, mo. do. Montis sancti Petri. O.d. Johannes Overcamp, senior mo. do. Hollandie. O.d. Fredericus de Enchusen, mo. hujus do. O. Elizabeth Amylii. O.d. Heinricus de Hoern, mo. prof. et vicarius hujus do. O.d. Johannes Mezengandi, prior do. Caturci. O. fr. Johannes, conv. do. nostre prope Amsterdam. g, IV Non. Eligii, epi. et conf. Longini, mart., ubi latus Domini perforavit tempore passionis. Viviane, virg. et mart. O.d. Ferandus de Turribus, prior do. beate Marie de Coůis. O. generosa Maria Clementia Cathedaurichai. A, III Non. Claudii, tribuni, cum sociis LXX, militibus. Eloquii, abb. O.d. Sifridus, mo. prof. do. Delfensis. X b, II Non. Barbare, virg. et mart. XII leccionum. Milecii, epi. et conf. Clementis, presb. et conf. | Vinum, nota, ex parte dle. Zofye de Rinenvelt. | O. Leonardus, conv. Memoria generosi viri, dli. Wilhelmi de Merode, magni benefactoris hujus do., qui dedit nobis sexcentas coronas Francie pro sustentacione duorum fratrum. Memoria parentum, fratrum ac sororum confr. nostri d. Henrici de Delff. O.d. Thomas Nagel et Wenemarus, mo. do. Hollandie. O. illustrissimus princeps d. Adolphus, dux Slewicensis. O.d. Laurencius, mo. do. Capelle prope Angionum. O.d. Johannes Payguon, mo. do. Fontis beate Marie. O.d. Marcellinus, mo. prof. do. Erfordie. c, Nonas. Nicecii, Treverensis epi. Annonis, Coloniensis archiepi.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 345

O.d. Ulricus, mo. in Zeytz. O. Aleydis, soror d. Martini de Sciedam, confr. nostri. Memoria1) omnium fratrum nostrorum ac fundatorum, benefactorum et amicorum hujus domus cum eorum parentibus pro quibus dicatur collecta propria, ut supra. O.d Cornelius Theoderici, quondam procurator do. nostre prope Aemstelredam. O.d. Petrus Acquini, mo. prof. Divionis, qui alias fuit prior dicte do. et domorum Tornaci et do. Vallis sancti Georgii, Fontis Marie et Lunigniaci et Apponiaci. O.d. Wasterus Heinrici, prepositus Maldoniensis, magnus benefactor do. Lovanii. O.d. Nicolaus de sGravensande, mo. prof. hujus do. O.d. Adrianus, sacerdos, mo., prior do. Delfensis. O. illustris d. Johannes Jacobi, magnus marescallus Francie. O. reverendissimus in Christo pater, d. Laurentius Alamandi, eps. Grationopolitanus. XVIII. d, VIII Id. Nicolai, epi. et conf. Capitulum. Dyonisie, Dative, Leoncie et aliorum plurimorum, mart. Phare, virg., que mirabiliter pro castitate certavit. O. Bonatus Petri, decretorum doctor. O. Johannes Wilhelmi2), portarius noster. Memoria Elyzabeth3), uxoris Arnoldi Voscůůl, hic sepulte, et lpsius Arnoldi. O.d. Sebastianus Gabrielis, prior do. de Covis, visitator provincie Castelle. O.d. Anthonius Martini, mo. prof., alias procurator do. Carthusie. O.d. Theodricus Sparendam, senior mo. prof. hujus do. O. Johannes Teridor, olim prior, procurator et vicarius Vallis Christi. VII. e, VII Id. Octava sancti Andree. Genebandi. epi. et conf. Agathonis, mart.

1) G stelt deze memorie op f. Kal. Decembris. 2) G noemt hem ‘antiquus et fidelis familiaris do. per multos annos.’ 3) G stelt deze memorie op den volgenden dag.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 346

O.d. Heinricus de Amsterdammis, mo. prof. do. Hollandie. O.d. Matheus, rector et olim prior do. Leweldensis, convisitator Alamanie superioris. f, VI Id. Conceptio1) beate Marie. Candelarum. Romarici, abb. Euthiciani, pape et mart. Macharii, mart. O. dla. Deliana, mater d. Tydelmanni Graeuwert2) suprascripti; et ut devocius et fidelius istud anniversarium agatur, habemus unum nobile perpetuum ..3) pitancia ex legacione dle. Aleydis Soudenbalch. Oremus igitur pro eis. O. Bertholdus de Richelaer, vicinus noster et benefactor. O.d. Johannes, prior Vallis cluse. O. magister Johannes Amilii, doctor medicine. O.d. Johannes Daucis, prior do. Valencenarum. O. honorandus d. Roset, benefactor do. Scotie. O.d. Cornelius Theodrici, mo. prof. et vicarius do. Delfensis. O.d. Hugo, prior do. Durbonis, visitator provincie Burgundie. XV. g, V Id.4) Eucharii, Treverensis epi. Cypriani, abb. Petragorici. O.d. Wilhelmus Hermanni, mo. do. sancti Andree prope Amsterdam. O.d. Johannes Auterii, mo. do. Carthusie. O. Adam de Goyer5), civis Trajectensis, et memoria quondam uxoris sui. O.d. Franciscus

1) G heeft ‘Sanctificacio.’ 2) G laat volgen ‘primi prioris hnjus do., sepulta in domo capitulari juxta ostium.’ 3) Waarschijnlijk ‘pro.’ 4) In margine heeft B ‘Pitancia cum vino’ en vervolgens ‘Pitancia bona, scilicet in die anniversarii dle. Diliane, matris d. Tydemanni Grawert, primi prioris hujus do., scilicet unum nobile aureum annuatim.’ Deze aanteekeningen behooren echter waarschijnlijk bij f, VI Id. 5) G vermeldt hem op den volgenden dag en noemt hem ‘benefactor do.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 347

Sonderdanck de Delff, mo. prof. do. Amsterdam. O. sanctissimus in Christo et d., d. Pius1) quartus. IIII. A, IV Id. Eulalie, virg. et mart. Leochadie, virg. Item sancte Julie, virg. et mart., que fuit socia Eulalie, virg. Carpofori, presb. et Habundii, dyaconi, mart. O.d. Johannes Friburgi. O. Gerardus de Kelre. Item memoria d. Theoderici Weert cum propria collecta sub pena etc., ut supra habetur. O.d. Fabianus, alias prior do. Vallis auxilii. D. Laurentius Robleti, senior Carthusie. b, III Id. Damasi, pape et conf. Fusciani et sociorum ejus, mart. Clodulphi, epi. Trafonis, mart., et sociorum ejus. O. Wilhelmus Johannis, pater d. Adriani, prioris nostri. O.d. Cornelius, sacerdos, mo. do. nostre in Monichusen. O. Franciscus de Balma, mo. prof. Carthusie. XII. c, II. Id. Pauli, Narbonensis epi. Hermogenis, Donati et aliorum XX. Epymachy et Alexandri, mart. Item sanctarum mulierum Ammonarie et aliarum trium. O. serenissimus princeps et d., d. Henricus, rex Castelle, fundator do. beate Marie de Miraflores. O.d. Wenselaus, plebanus in Laibaco. d, Idus. Lucie, virg. Missa. Judoci, conf. Autberti, Cameracensis epi. O.d. Johannes de Vasago. O.d. Urbanus de Cypro, prior do. Ferrarie. O. illustris dna. Inghebrugis, fundatrix do. Pacis Marie in regno Swetie. e, XIX Kal. Januarii. Nicasii, Remensis archiepi., et Eutropie, sororis ejus, mart. Spiridonis, epi. et conf. O.d., dux Albertus, comes Hollandie. O. mater Aleydis de Beynhem. O. Agatha, uxor quondam Her-

1) De tekst heeft ‘Piius.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 348 manni de Amsterdam. O. Jeronimus, mo. Carthusie. O.d. Theodricus, canonicus Hildesemensis. O. Aleydis, mater confr. nostri, d. Wilhelmi Vryman de Delft. O. Gerardus de Raephorst, civis Trajectensis. O. Johannes, dictus die Goede, quondam donatus1) do. nostre. O.d. Hugo de Woerden, mo. noster. O. fr. Tyelmannus, conv. do. Hollandie. O.d. Johannes Bedůůnre, mo. do. nostre prope Aemsterdam. O. Guillermus Douergie, civis Ambianensis. O.d. Sterno, fundator do Pacis Marie in regno Swetie. IX. f, XVIII Kal. Valeriani, epi. et conf., qui, cum esset LXXX annorum, expulsatus nudus sub aere, in confessione veritatis vitam consummavit. D. Jacobus Cenedo, convisitator provincie Catalonie. g, XVII Kal. Trium puerorum Ananie, Azarie etc. Valentini, Naulis et Agricole, mart. apud Ravennam. O.d. Franciscus Porterii, licenciatus in legibus. O.d. Uldaricus Rappletß, decretorum doctor. O.d. Georgius, prior do. Tarkaii. O. reverendissimus in Christo pater, d. Bernardus, eps. Hostiensis, cardinalis sancte Crucis in Jherusalem. O. fr. Petrus, redditus, prof. do. Hollandie. A, XVI Kal. Marthe, hospite, virg., et Lazari, fratris ejus. Sanctorum quinquaginta mart. | Incipimus [....] Sapiencia et laudes proprias. | O. illustrissima dna. Elyzabeth, ducissa Borgondie. O. reverendus et egregius d. Michael Hauet, prepositus sancti Stephani, prothomartiris. O.d. Johannes Lennep, visitator provincie Zaxonie. VI. b, XV Kal. Rufi et Zosimi, mart., qui in primitiva ecclesia floruerunt2). Moysetis, mart. Caciani, Turonensis epi. primi.

1) G noemt hem ook ‘cocus noster.’ 2) De tekst heeft ‘florii.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 349

O.d. Petrus Macellarii, rector nove plantationis prope Rutam. O.d. Arnoldus de Ouwerkerck, mo. prof. et procurator do. Amsterdamensis. O.d. Daniel de Amoronghen, mo. prof. hujus do. c, XIV Kal. Nemesii, mart. Darii, mart. O. magnificus d. Ludewicus, comes sancti Pauli. O. Matheus Cols. O. fr. Petrus Nycolai, donatus, prof. hujus do. O.d. Laurentius de Villiers, prior do. Ligeti, prof. do. Parisiensis, alias visitator et convisitator provincie Francie. O.d. Daniel Amerongen de Trajecto1), mo. prof. hujus do. 1549. XIIII. d, XIII Kal. Ammonis cum sociis, mart. Julii, mart. O.d. Theobaldus Theodrici, mo. prof. do. Hollandie. O. Everardus Jacobi, donatus hujus do. O.d. Cornelius de Amsterdammis, rector do. Hollandie. O.d. Hugo, mo. prof. do. Divionis. O. fr. Lambertus Lamberti, conv., prof. do. Amsterdammis. III. e, XII Kal. Thome apostoli. Capitulum. Johannis et Festi, mart. O.d. Theodericus, mo. in Zeytz. O.d. Henricus Kalker, mo. do. Carthusie Colonie2). O.d. Matheus, mo. do. Carthusie. O. Nicolaus Symonis, pater confr. nostri, d. Ade de Scoerle. O.d. Johannes, mo. in Zeytz. O. Elyas Můůs. O.d. Martinus Rugen, plebanus in Scuwien. O.d. Johannes Pluutz., prior do. Rutile. O.d. Arnoldus de Helmont, prior do. Antwerpie. O.d. Johannes Lisen, prior do. nostre prope Maguntiam. O.d. Adolphus, mo. do. Colonie, alias

1) Deze zal wel de zelfde zijn die reeds op den vorigen dag wordt vermeld. 2) Of ‘do. Carthusiensis Colonie.’ G heeft ‘monachus et sacerdos domus Colonie.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 350 prior do. Basilee. O.d. Depestor, prior do. de Wittam. O. honestus vir Orator Talhandier, magnus benefactor do. Portus beate Marie. O. Theodricus van Baern, donatus hujus do. O.d. Nicolaus Martini, mo. prof. do. Amsteldamensis. O.d. Christophorus Ryneck, prior do. Treverensis, visitator Rheni provincie. O.d. Nicolaus Henrici, Gandavus, prof. hujus do. f, XI Kal. Theodosie, virg. Frontonis, epi. et conf. Rome XXX mart. Chirionis, mart. Item aliorum trium mart. | Vinum ex parte Geertrudis de Hoern. | O. Wijlhelmus Nicolai de Delff, procurator do. Delfensis. g, X Kal. Victorie, virg. Sanctorum XX mart. Sancti Servuli, paralitici, de quo scribit beatus Gregorius in omelia1). O. illustris d. Cornelius de Bergis, magnus benefactor do. prope Buscumducis. O.d. Johannes Galli, mo. prof. do. Carthusie, secundo do. Brugis. O.d. Jacobus de Lion, senior mo. prof. do. Scale Dei, qui quinquaginta annis laudabiliter vixit in ordine. O.d. Johannes Zulre, prior do. Diestensis, convisitator provincie Theutonie. A, IX Kal. Vigilia. Missa. Apud Anthiochiam sanctarum XL virginum, que diversis tormentis passe sunt. Sancti Gregorii, mart. Sancti Luciani. | Si fuerit anniversarium in Sabbato dicitur missa mane post prandium et post, tempore congregationis, missa vigilie. | O. illustris dna., dna. Philippa de Monte acuco2), comitissa Pigmaci, fundatrix do. Vallis profunde. O.d. Johannes Malteti, licenciatus in legibus. O.d. Gobelinus, prior Moguntie et Friburgi, prof. do. Colonie, convisitator provintie Rheni. O.d. Johannes IJsbrandi,

1) De tekst heeft ‘om.’ 2) Misschien is bedoeld ‘acuto.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 351 prof. et quondam prior et vicarius do. Amsterdammensis. b, VIII Kal. Nativitas Domini nostri Jhesu Christi. Candelarum. Anastasie, virg. et mart. Commemoracio1). Eugenie, virg. et mart., nobilis, que2). O.d. Johannes Placentis, prior domorum Silve benedicte etc. O.d. Laurentius Blumenau, mo. prof. do. Carthusie, qui alias fuit prior do. Avionis et visitator Provincie. O.d. Conrardus, mo. do. Rutile. O. illustris d., d. Stephanus, comes Perpebenis, palatinus regni Hungarie. O. fr. Richardus Nicolai, conv. do. Amsterdammensis. VIII. c, VII Kal. Stephani, prothomartiris. Candelarum. Marini3), mart. clarissimi. Dyonisii, pape et conf. | Lector martirologii dicit commemoracionem benefactorum nostrorum, cujus officium require post Circumcisionem. | O.d. Bernardus de Almannia, mo. prof. do. de Padula. O. illustrissimus princeps, d. Arturus, dux Britannie. O. Margareta Petri. O. Wilhelmus Houtappel, amicus et benefactor do. nostre. O.d. Nicolaus Ghijsberti, mo. prof. do. nostre prope Amsterdam. O.d. Johannes Keselin, prior do. sancti Johannis Baptiste prope Friburgum. O.d. Nycolaus Episcopus, mo. prof. do. Porte montis. O.d. Arnoldus Heinrici, mo. prof. do. Amsterdamensis. O.d. Hugo, prior do. Ratispone. D. Johannes de la Parra, prior do. Depaulari. d, VI Kal. Johannes Apostoli et Ewangeliste. Candelarum. Maximi, epi. et conf.

1) G heeft hierbij eene aanteekening welke nauwelijks leesbaar is. Wellicht moet zij luiden ‘..... passa est cum ducentis uno et septuaginta fratribus mart.’ 2) Hetgeen volgt is niet verstaanbaar weer te geven. 3) Boven dezen naam staat ‘vel Mariani.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 352

| Legitur carta visitatorum in capitulo. | O.d. Salvator Flandini, mo. prof. et sacrista do. Carthusie. O. venerabilis pater, d. Nicolaus Campis de Amsterdammis, prior hujus do. O.d. Johannes IJsbrandi de Haerlem, prior hujus do., anno 1524. XVI. e, V Kal. Sanctorum Innocentum. Candelarum. Eutici, presb., et [.....] ciani, dyaconi. V.f, IV Kal. Thome, epi. et mart. XII leccionum. Ebrulfi, conf. Trophimi, epi., cujus meminit Paulus in epistola ad Thimotheum. David, regis Israelis. O.d. Arnoldus, mo. Carthusie. O.d. Johannes Feribi, mo. prof. do. Jhesu de Bethleem. O.d. Egidius de Papalniis, mo. do. Capelle prope Angiam. O.d. Johannes Seviani, mo. prof. do. Salutationis matris Dei prope Londonias. O. Jacobus Paeu, senior conv. do. nostre, qui dedit optimum antependium in summo altari et multa alia. g, III Kal. Perpetui, epi. Sabini, epi. et mart., cum ceteris. Mansueti, mart., cum aliis decem1). O.d. Oswaldus, mo. in Zeytz. O.d. Adrianus, mo. do. Hollandie. O. fr. Jacobus, conv. do. prope Amsterdam. O.d. Mermetus Trompati, mo. prof. ultimo do. Carthusie. O.d. Johannes Bruni, mo. prof. do. Petri castri. XIII. A, II Kal. Silvestri, pape et conf. Commemoracio. Odilionis, abb. Columbe, virg. et mart. Sabiniani et Potenciani, mart. | Vita sancti Silvestri legitur in refectorio, secundum statuta. | O.d. Guillermus Clermes, mo. prof. do. Vallis sancti Spiritus prope Gosnayum. O.d. Jaspar Gerritius, mo. prof. de Covis. O. Egbertus, conv. do. nostre, qui

1) De lezing ‘decem’ is onzeker.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 353 diversa hujus cenobii exercuit officia fideliter, utpote tiathissatoris1) ecclesiarumque rerum lineorumque vestimentorum instauratoris et restauratoris indefessi2), necnon valetudinarii obsequiosissimi.

I.3) | Sequuntur enim hic nomina patrum, monachorum, conversorum4) et fratrum nostrorum in cymiterio nostro sepultorum, quorum patres, scilicet priores et monachi, jacent per ordinem regulariter, juxta tempus migracionis sue ab hoc seculo, unus

1) Waarschijnlijk wordt bedoeld ‘thymiathissatoris.’ 2) Oorspronkelijk stond er ‘indefessus.’ 3) De cijfers I, II, III enz., VI, VI A, VI B enz., VI F 1, 2 enz., boven de navolgende lijsten geplaatst worden in het handschr. niet gevonden. Behalve de verkortingen waarvan in de noot, blz. 222, rekenschap werd gegeven, zijn in deze lijsten nog de volgende gebezigd: It. voor Item; n. voor nostre en h. voor hujus, waar deze woorden vóór of achter domus zijn geplaatst; s. voor sepultus, -ta, etc. en s.e. of e.s. voor sepultus est en omgekeerd; don. voor donatus. Ten einde de lectuur niet te moeielijk te maken, onthield ik mij van meerdere afkortingen. Waar een jaartal in het handschr. achter verschillende, door streepjes met elkander verbonden, namen werd gevonden plaatste ik hetzelve achter elk dier namen. Het tusschen twee staande streepjes geplaatste is van de hand van den ‘frater exiguus.’ 4) Onze ‘frater exiguus’ had volgens het opschrift het plan in deze lijst ook de conversi op te nemen. De latere kloosterbroeders hebben echter voor de conversi eene afzonderlijke lijst aangelegd, waarin men de hier reeds vermelden zal terugvinden. Zie lijst II.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 354 juxta alium circa exteriorem parietem magne Galilee in parte occidentali ejusdem, prope cellam sacriste incipiendo. Conversi vero sepulti sunt ex opposito eorum versus orientem simili modo.

In primis d. Martinus de Sciedam, sacerdos, mo. et sacrista quondam do. n., in angulo juxta cellam sacriste. It. d. Henricus de Veethusen, mo. prof. in Monichusen, prior h. do. It. d. Theodericus de Doesborch, sacerdos, mo. et procurator do. n. It. d. Henricus Wit, quondam prior et deinde vicarius do. n. It. d. Alphardus, prior do. Hollandie prope Montem sancte Gertrudis, ordinis nostri. It. d. Zwederus de Boecholt, sacerdos, mo. et quondam vicarius h. do. It. d. Jacobus Crom, diaconus, mo. h. do. It. d. Henricus van der Laen, prof. mo. et quondam prior do. n. It. fr. Adam de Noerde, conv. h. do., primum locum obtinet sepulture. It. fr. Jacobus de Eyck, conv. do. ejusdem, associatus est eidem cum sepulcro suo. It. d. Hugo de Woerden, sacerdos et mo. hujus do., immediate prope d.H. van der Laen. | It. d. Adam de Scoerl, primus mo. prof. h. do. et1) senior tempore obitus sui. It. fr. Johannes de Haeften, conv. h. do., jacet post fratrem Jacobum prescriptum, in ordine conversorum. It. d. Gerardus de Clivis, sacerdos et mo. do. h., circa d. Adam prescriptum, versus austrum. It. d. Wilhelmus Vriman, mo. prof. do. h. It. d. Theodericus Ruuychs2), mo. prof. h. do. It. d. Gherardus de Delf, mo. prof. h. do. It. fr. Johannes Rembrant, conv., jacet post fratrem Johannem de Haeften suprascriptum. It. post d.

1) Tusschen ‘et’ en ‘senior’ is een woord van hoogstens twee letters weggeschrapt. 2) IV Kal. Maji en op andere plaatsen heet hij ‘Růůsch.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 355

Gerardum de Delff immediate s.e. Johannes de Clivis, clericus redditus h d. It. deinde immediate d. Warmboldus de Overstege, mo.h do. It. juxta Warmboldum, in sepulchro proximo, d. Franco Ofhuys suam habet sepulturam. It. post d. Franconem immediate s.e.d. Hesselus Johannis, senior mo. noster. It. immediate juxta d. Hesselum d. Johannes Vos, mo. et prior quondam h. do. s.e. It. deinde post d. Johannem Vos immediate s.e.d. Johannes Aelberti, mo.h. do. It. d. Hector, senior mo. h. do., in proximo sequenti tumulo suam recepit ibidem sepulturam. It. immediate post eum in proximo sepulcro d. Jacobus de Zyrixe tumulatus existit. It. post d. Jacobum s.e. immediate d. Theodericus Nicolay de Amsterdam. It. d. Fredericus de Enchusen, mo. h. do. s.e. juxta d. Theodericum. It. immediate juxta d. Fredericum s.e.d. Egidius, mo. do. Leodii, hic hospes. It. juxta d. Egidium s.e.d. Henricus Bor, senior mo. do. h. It. in angulo juxta cellam sacriste, ad pedes d. Martini de Sciedam, primi monachi hic sepulti, s.e.d. Henricus de Campis, mo. h. do. It. d. Bruno de Amsterdam, mo. prof. h. do. It. d. Adrianus Storm, prior, mo. prof. h. do. It. d. Bernardus de Aqua, senior mo. prof. do. h. It. d. Jacobus Backer, vicarius, mo. prof. do. h. et alias prior do. h. It. d. Ghijsbertus de Wercouden, senior mo. prof. do. h. It. d. Heinricus de Heeswijc, prior do. h. et senior mo. prof. do. ejusdem. It. d. Johannes Dobbenz., mo. prof. do. h. It. d. Heinricus Fabii de Delft, senior mo. prof. do. h. It. d. Jacobus Scraper de Amsterdam, mo. prof. do. h. It. d. Nicolaus Karker de Amsterdam, quondam sacrista, mo. prof. do. h. It. d. Laurentius de Leydis, vicarius et mo. h. do. prof. It. d. Johannes de Clivis, alias de Start, procurator noster et prof. mo. It. d. Nycolaus Theoderici de Amsterdam, procurator et mo. h. do. prof. It. d. Heinricus

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 356 de Hoern, vicarius et quondam sacrista, mo. prof. h. do. It. venerabilis pater et d. Gerardus Spronc, prior Monachorum prope Arnhem et visitator principalis provincie nostre, post dictum Heynricum suam recepit sepulturam. It. post eum, d. Petrus Nicolay de Amsterdam, senior mo. prof. h. do. It. d. Arnoldus de Leydis, mo. prof. et sacrista do. n. It. d. Theodericus Crol de Vyanen, mo. prof. et sacerdos do. h. It. d. Ysbrandus de Zwollis, mo. prof. et sacerdos h. do. It. d. Johannes de Raephorst, mo. prof. primo do. Brugis, ultimo do. h. It. d. Christianus de Mera de Haerlem, prof. mo. et prior h. do. It. d. Nicolaus de tsGravensande, mo. prof. h. do., alias vicarius. It. d. Wilhelmus Johannis de Leydis, senior mo. prof., alias prior h. do. It. d. Symon Nicolai de Haerlem, mo. prof. h. do. It. d. Daniel Arnoldi de Vyanen, mo. prof. h. do. It. d. Ernestus Ghijsberti de Wijc, mo. prof. h. do. It. d. Otto de Amersfordia, mo. prof. et prior h. do. It. d. Lambertus Nicolai de Amsterdam, mo. prof. et prior h. do. It. d. Heinricus Ottonis de Trajecto, mo. prof. h. do., diaconus. It. d. Volquinus de Woerd de Trajecto, mo. prof. h. do., diaconus. It. d. Arnoldus Martini de Amsterdam, mo. prof. h. do., qui sepultus est ad pedes d. Henrici de Campis, videlicet primus a capite tercie linee. It. d. Henricus de Bolzwaerdia, mo. prof. h. do. et in ligandis libris nostris ac ceteris necessariis fratrum obsequiosissimus, qui sepultus est juxta predictum d. Arnoldum de Amsterdam. It. d. Nicolaus de Amsterdammis, mo. prof. et prior h. do., anno XVcXI. It. d. Romerus de Amsterdammis, mo. prof. et vicarius h. do., anno 14. It. d. Gherardus Scoeten de Amsterdam, mo. prof. h. do. et miles Jherusolimitanus, qui obiit anno 1514, sextadecima Marcii. It. obiit d. Jacobus Langedijck, mo. prof. h. do., anno 1514, quinta Septembris. O.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 357 d. Theodricus Spanendam1), senior mo. prof. h. do. O.d. Alerdus de Medenblick, sacerdos et mo. prof. h. do. It. d. Wijlhelmus Symonis de Amsterdam. It. d. Johannes Goedfridi de Trajecto. It. d. Heermannus de Amstelredam. It. d. Petrus de Enchusen, filius Symonis. Hii 4, infra quinque dies2), anno 1517, Maji. It. d. Johannes Judoci de Trajecto, sepultus sequenti sexta feria3). It d. Weremboldus de Leydis, quondam prior, procurator et vicarius h. do., eciam initiator do. Campensis. It. d. Johannes Ysbrandi de Amsterdam, mo. prof. alias procurator h. do. It. d. Theodricus Duys de Amsterdammis, miles Jherusolimitanus, mo. prof., alias prior h. do. It. d. Theodricus Zanctes, senior mo. prof. h. do. It. d. Ludolphus de Groninghen, mo. prof. h. do. It. d. Pelegrinus. de Amsterdam, mo. prof. h. do. It. d. Heinricus Hoern, mo. prof. et vicarius h. do., alias prior do. Campensis. It. d. Dodo de Bolzwaerdia, mo. prof. h. do. It. d. Johannes Ysbrandi de Haerlm, prior h. do., 1524. It. d. Johannes Zenden de Trajecto, mo. prof. h. do. It. d. Robertus Nicolai de Amsterdam, mo prof. et procurator h. do. ac quondam sacrista, 1531. It. d. Vincentius Paeu, mo. prof. h. do., alias procurator do. Campensis. It. d. Cornelius Trajecti, mo. prof. do. h., 1539. It. d. Everaerdus Edensis4), mo. prof. h. do., 1540. It. d. Loeffridus Lantscroen, mo. prof. h. do., 1540. It. venerabilis d. Petrus Zas, prior h. do., alias vicarius noster et visitator provincie Theutonie, 1540. It. d. Bernardus de Wesalia, senior mo. prof. h.d.,

1) Wellicht is bedoeld ‘Sparendam.’ 2) Zie III en II Kal. Maji en V Non. Maji. 3) Zie ten aanzien van den sterfdag VIII Id. Maji. 4) Achter dezen en de twee volgenden is aangeteekend ‘sepulti in parva regula ante cellam X.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 358 anno 1544. It. d. Theodricus de Amsterdam, mo. h.d., alias vicarius noster, anno 1544. It. d. Volperdus1), prior h. do., quondam procurator et sacrista, anno 1545, alias prior do. Campensis. It. d. IJsbrandus Dobbii de Amstelredammis, mo. h. do. et procurator do. Campensis, 1549. It. d. Daniel Amerongen de Trajecto, de sanguine naturali fratris fundatoris nostri descendens, mo. prof. h. do., quondam Johannita in Trajecto, 1549. It. d. Cornelius de Mudenberch, mo. prof. et senior h. do., qui triginta sex annos fuit sacrista et ad decrepitam usque senectutem in officio permansit fidelis, 1551. It. d. Nicolaus de Weesp, mo. prof. h. do., alias vicarius do. Delffensis, necnon et diligens procurator do. Zirczee. Obiit anno 1554. It. d. Jacobus de Elpendam, mo. prof. h. do., 1554. It. d. Willibrordus Middelburgensis, mo. prof. h. do., anno 1555. It. d. Ghijsbertus Rogman, mo. prof. h. do., anno 1555. It. d. Nicolaus Cortenhovius, mo. prof. h. do., anno 1556. It. d. Florentius Monnickendammius, senior et nuper prior h. do., anno 1557. It. d. Ghijsbertus Theodorici Růtenberch, multis annis procurator h. do., proxime prior do. Zyonis Sirrixsee, anno 1557. It. d. Jasperus Amsterodamensis, vicarius noster et prior do. Campensis, anno 1558. It. d. Jodocus Vlinckert a Leerdam, senior et jubilarius et prof. h. do., anno ut supra. It. d. Rodolphus de Audewater, vir contemplativus et devotus, prof. mo. h. do., anno 1559. It. d. Barnardus Preijs de Trajecto, prof. et procurator h. do. et olim infirmarius, anno 1559. It. d. Peterus Johannis, hospes et prof. do. Amsterdamensis, 1567. It. d. Nicolaus de Haerlem, prior et olim vicarius h. do., 1567. It. d. Johannes ab Helmont, sacrista

1) Hier volgt een onleesbare naam. De lijst der priors heeft ‘Volpardus de Gravia.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 359 h. do. et olim do. Campensis, anno 1570. It. d. Cornelius Mouthaen, prof. et infirmarius h. do., anno 1571. It. d. Gerardus de Nimmegen, obiit in carcere, anno 1571, prof. h. do. It. d. Nicolaus Henrici, Gaudanus, prof. h. do., anno 1572. Obiit in civitate Trajectensi, tempore guerre. It. d. Gerardus Schaeff, prof. et procurator h. do., anno 15741). It. d. Theodoricus2), Somerensis civitatis, prof. h. do., anno 1574. It. d. Theodoricus Mevius3), prior h. do., prof. do. Sophie, visitator provincie, anno 1574. It. fr. Clemens, mo. prof. h. do. sed nondum promotus sive ordinatus, anno 1575. It. d. Jacobus, quondam mo. prof. et vicarius et sacrista h. do. et olim procurator do. Campensis, 1580. Obiit autem in civitate Trajectensi tempore guerre.

II. Nomina conversorum4) hujus domus in cimiterio nostro sepultorum per ordinem, scilicet in opposito sepulchrorum monachorum nostrorum, versus orientem, incipientem a parte meridionali.

In primis fr. Adam de Noerde, conv., primum locum habet sepulture. It. post eum fr. Jacobus de Eyck,

1) In margine de aanteekening ‘pestilentie.’ 2) In margine de aanteekening ‘pestilentie.’ 3) In margine ‘apoplexia.’ 4) De eerste vier conversi in deze lijst vermeld komen ook voor in lijst I, al waar de eerste twee nog door den ‘frater exiguus’ zijn ingeschreven. Voorts zij opgemerkt dat lijst II ook de niet in het klooster begraven conversi bevat.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 360 conv., e.s. immediate. It. deinde fr. Johannes de Haeften, conv., suam recepit sepulturam. It. fr. Johannes Rembrant, conv., tunc sequitur cum sepultura sua. It. post fr. Johannem s.e. fr. Nycolaus Nycolai, conv. It. obiit fr. Martinus, conv. do. Andwerpie, qui est exhumatus. It. post fr. Nicolaum Nycolai s.e. fr. Jacobus de Dordraco, conv. et coquinarius. It. post eum fr. Heinricus de Doesborch, conv. h. do. It. post eum fr. Nicolaus Berenß, conv. h. do. It. post eum fr. Johannes Symonis, laicus redditus h. do. It. post eum fr. Theodericus Graeuwert, solus et unicus conv. h. do. It. fr. Jacobus Hermanni, laicus redditus h. do. It. fr. Herberus, unicus conv. h. do., qui obyt anno 1512. It. obiit fr. Johannes de Bolswardia Friso1), laycus redditus et sertor noster, anno 1525. It. obiit fr. Jacobus Paeu, senior conv. noster, s. in Domo monachorum, 1545. It. obiit fr. Thymannus Luce, conv. prof. do. h., qui alias fuerat donatus in do. Amsterdamensi, anno jubileo. It. obiit fr. Egbertus, conv. de Amsterodamo, prof. do. h., 1555. It. obiit fr. Nicolaus Alcmariensis, laicus redditus, pistor noster etc., anno 1556. It Regnerus de Aemsterodamo, laicus redditus et procurator bonorum nostrorum juxta Mosam, anno 1556. It. fr. Petrus Johannis Buijs de Schoenhovia, conv. prof. h. do., 1560. It. fr. Gerardus Anthonii de Emmenes, senior, conv. h. do., 1572. It. fr. Thomas Clager, conv. prof. do. Londoniarum in Anglia, anno 1574, ultima Februarii.

1) Of ‘Friso de Bolswardia.’ Het laatste woord is boven ‘Johannes Friso’ geplaatst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 361

III. | Hic habentur nomina donatorum domus nostre, hic sepultorum, cum locis sepulture ipsorum.

Primo d. Ludolphus Schulte, quondam canonicus ecclesie beate Marie Trajectensis, et Wilhelmus Over die Vecht, olim scultetus civitatis Trajectensis, et postea donati professi h. do., receperunt sepulturam in magna Galilea, prout postea lacius specificabitur. Item Hugo de Waesbeeck. It. Cristianus. It. Johannes de Lit1) in cimiterio ante januam celle procuratoris. It. Johannes die Goede, cocus noster ante vel circa januam coquine in cimiterio. It. Wilhelmus Petri de Delff, juxta eum, versus austrum. | It. quidam, dictus Hermannus, quondam don. h. do. It. Theodericus Martini, it. Adrianus Arnoldi, donati h. do. It. Ghijsbertus Gerardi de Delf, don. h. do.2) It. fr. Jacobus Petri, don. h. do. et bracsator3) et pistor dicte do. It. fr. Godefridus, nondum don. sed receptus. It. Heinricus Ghijsberti, don. h. do. et calcifex. It. Everardus Jacobi, don. h. do. It. Garwerdus Rodolphi, senior don. h. do. et cocus. It. Theodericus Johannis van Baern, don. h. do. It. Johannes Johannis, senior don. h. do. It. Theodericus Henrici de Grol, don. h. do. et portarius noster. It. Wijlhelmus Petri, centenarius don. h. do. It. Zanderus Jacobi, don. h.

1) Achter ‘Lit’ plaatste eene latere hand eene ‘e’. 2) Achter dezen naam en de drie voorafgaanden is aangeteekend ‘in cimiterio nostro ubi supra.’ 3) De woorden ‘bracsator,’ ‘braxator,’ blz. 366, en ‘braxatoria’ blz. 367, staan in verband met ‘braces’ of, zie du Cange, in voce, met ‘brace,’ de Gallische benaming van eene graansoort waaruit het mout werd bereid. In goed latijn heet het ‘sandala.’ Braxator = brasseur, braxatoria of liever domus braxatoria = brasserie.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 362 do. et fr. Jacobus Wijlhelmi, h. do. don. It. Cornelius Johannis, subcocus noster. It. fr. Johannes de Zwollis, don. h. do. It. fr. Otto de Amersfordia, don. h. do. et portarius noster. It. fr. Petrus Nycolai, faber lignarius, don. h. do., primus in habitu ordinis sepultus, 1535. It. fr. Wemmerus Roberti, don. h. do. et ortulanus noster, qui in divisione nobiscum mansit. It. fr. Geraerdus Pauli, don. h. do., centenarius, 1540. It. fr. Johannes, don. do. Hollandie, s. apud nos. It. fr. Heinricus, don. h. do., ortulanus noster fidelis, 1541. It. fr. Weernerus, senior don. do. nostre et valde fidelis in multis laboribus, anno 1544. It. fr. Hermannus, don. h. do. et portarius noster, anno 1552. It. fr. Wilhelmus Johannis, senior don. et sercinator h. do., qui nobis multis annis in diversis officiis valde alacriter et fideliter servivit. It. fr. Wilhelmus Richardi, don. h. do., anno 1556. It. fr. Antonius Nicolai, don. h. do., anno 1557. It. fr. Cornelius Theodorici, Haerlemensis, don. h. do., anno 1557. It. Johannes Rodolphi de Zijl, oblatus h.d., Trajectensis, 1561, prima die Maji. It. Johannes Rutgeri, sarcinator et oblatus h. do., anno 1562, octavo1) Februarii. It. fr. Petrus de Lijer, don. prof. do. Amsterdamensis, anno 1563. It. fr. Ghijsbertus Cornelii Knijff, qui multis annis officiosissime deservivit conventui in coquina et aliis officiis et in rebus juridicis sepe triumphavit, anno 1570. It. fr. Henricus Lubberti de Trajecto, oblatus do. Amsterdammensis, qui venit ad civitatem Trajectensem, ibidem nescio quo morbo obiit et delatus ad conventum, priore, procuratore et sacrista presentibus solummodo2), propterea quia ceteri erant in civitate

1) De tekst heeft ‘octa’ met eene ‘o’ boven de ‘a.’ 2) De tekst heeft ‘solummundo.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 363 propter guerram, sepultus est juxta Ghijsbertum, anno 1572. It. fr. Theodoricus Nicolai Sprenck de Maerseveen, don. prof. et hortulanus dicte do., qui obiit in civitate tempore guesianorum1) et guerre, anno 1573. It. juxta eum, apud puteum versus coquinam, quidam secularis valde senex, qui olim fuerat don. prof. h. do. sed propter uxorem quam duxerat reliquit ordinem et petiit tandem post mortem uxoris sepeliri apud fratres nostros, quod eidem concessum est. Obiit in xenodochio dive Barbare, anno 1574, die 2 Julij. It. fr. Guilielmus Nicolai de Scoenhovia, don. prof. et olim coqůůs h. do., 1580.

IV. | Nomina patrum et fratrum domus nostre hic subsequuntur qui in aliis domibus sive locis ecclesiasticis sepulti existunt.

In primis bone memorie d. Theodericus Sloyer, prior h. do.; veniens a capitulo nostro generali obiit in via et sepultus est in domo nostra Basiliensi. It. d. Tydemannus Graeuwert, quondam prior et mo. prof. h. do., obiit et s.e. in domo nostra de Monichusen prope Arnhem, ubi hospitabatur in prima divisione conventus nostri, facta propter aggeres in Zeelandia. It. d. Theodericus Brune, unus de primis patribus qui istam domum inceperunt, prior h. do. quondam, qui postea in domo nostra prope Brugis diem vite sue clausit

1) Aldus heeft de tekst.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 364 extremum et traditus est ecclesiastice sepulture. It. d. Johannes de Bueren, sacerdos et mo. h. do., qui hospes fuit in domo de Zeelhem prope Diest, tempore secunde divisionis conventus, facte propter1) disturbium ecclesie Trajectensis; ibi obiit et sepultus est. It. d. Nicolaus Coster, presbyter, primo hic et deinde in do. nostra prope Aemsterdam ut monachus professionem fecit, ibique ab hac vita decessit et tumulatus existit. It. d. Henricus Milde, alias de Culenborch, primo mo. prof. et prior h.d. et postmodum in do. nostra Coloniensi, et ibi mortuus et s.e. It. d. Otto Amilii, prior quondam h. do. et deinde in do. nostra Brugensi prior obiit et suam recepit sepulturam, sed hic fuit professus. It. d. Johannes Taets, primo in do. nostra et postea in do. nostra Antwerpiensi prof. mo. et sacerdos fuit ibique procurator obiit et sepulturam corpus ejus accepit. It. fr. Gerardus, primus conv. h. do., missus ad opidum Brugense pro negociis do. nostre et in do. nostra ibidem spiritum Deo tradidit et sepultus est. It. fr. Johannes Mulsor, don. noster, missus in Stryen pro negociis do. nostre, moriebatur et sepultus est ibidem. | It. d. Gerardus de Wercouden, mo. et sacerdos, prof. h. do., obiit et s.e. in do. nostra prope Brugis. Ibidem erat hospes de mandato ordinis. It. d. Thomas de Mijnen, mo. et quondam prior h. do. et postea prior Brugis; ibidem obiit et s.e. It. Theodericus Nicolai, don. noster, profectus cum procuratore nostro supra Renum et in descensu infirmatus est. Obiit et s.e. in do. nostra Coloniensi, anno 60. It. fr. Heymericus, conv. noster, hospes in do. nostra de Monichusen obiit et s.e. It. d. Johannes Petri de Delf, mo. et sacerdos, prof. h.

1) De tekst heeft ‘prope.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 365 do., obiit et s.e. in do. nostra Montis Syon in Zyricze. It. Richardus Johannis, don. h. do., profectus ad civitatem Campensem obiit et s.e. in nova plantatione ordinis nostri in Monte solis, juxta eandem civitatem inchoata. It. d. Johannes de Bolzwardia, c mo. prof. h. do. et prior in do. Campensi; ibidem obiit et s.e., anno Domini XV quarto. It. d. Johannes Arnoldi de Trajecto, mo. prof. h. do. et prior Do. monachorum, postquam eandem domum annis quatuordecim cum dimidio strennuo rexerat obiit et ibidem s.e. ultima Januarii, anno Domini 1544. Vixit in ordine 19 annis et 9 ebdomadibus. Fr. Jacobus Paw de Trajecto, senior conv., prof. h. do., postulatus a priore Monachorum pro instituendo novitio converso, eo quod ibidem nullum conversum habebant. Obiit ibidem ipso die Thome, mart., et s.e. anno 1545, postquam 25 annis cum dimidio fuerat in ordine. Iste bonus fr. valde sollicitus et proficuus fuit nobis tempore litispendentiarum etc. It. d. Johannes Gerardi de Monte aquile prope Scoenhoviam, mo. prof. h. do. et vicarius monialium sancte Anne juxta Brugas; obiit ibidem et s.e. postquam eidem domui prefuisset 13 annis et tribus mensibus; qui ante vicariatum fuerat procurator h. do. Obiit in profesto beate Marie Magdalene anno 1546 et fuit in ordine 19 annis minus 15 ebdomadibus. It. fr. Romerus Romeri de Gravia, don., prof. et fidelis minister h. do., missus super Westmosam in Strijen pro decimis nostris advehendis, obiit ibidem et s.e. postquam 27 annis fuerat in ordine. O. in profesto beati Hugonis, Liconiensis, anno 1546. It. fr. Wilhelmus Johannis, Juliacensis, don. prof. h. do. et senior, qui fuerat in ordine 39 annis, obiit in civitate Gouda et sepultus in ecclesia Regularium 16 Junii, anno 1554. O. fr. Johannes Gerardi, oblatus, qui obiit in civitate nostra Trajectensi a peste, anno 1565, in

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 366 domo fratris sui, qui fuit pastor ecclesie te Buerkerk1), qui etiam obiit a peste ante eum. It. d. Johannes Mol, primo prof. h. do., deinde in domo Hollandie, ubi obiit et s.e., qui fuerat olim prior, vicarius, procurator do. Campensis et vicarius h. do.

V. | Hic scripta sunt nomina eorum qui sepulti sunt in cimiterio nostro, exceptis prescriptis.

Item primo Johannes Venedau, portarius noster sed non donatus, juxta januam per quam transitur ad cymiterium, in opposito sepulchri d. Frederici de Nyevelt, militis. It. modicum a sepulchro suo, versus aquilonem, Hermannus Corlinc, pistor, vicinus noster. It. deinde versus aquilonem, juxta cellam procuratoris, Henricus, clericus, familiaris h. do. It. circa predictum locum Henricus...... mercennarius in agricultura h. do. It. ibidem...... uxor quondam Johannis, coci nostri. It. in angulo cymiterii, in opposito sepulchri quondam Henrici Vos et sue uxoris vel circiter, duo vel tres homines dicuntur esse sepulti, quorum nomina cognoscit Deus. | It. in opposito janue celle procuratoris2) s.e. Ghijsbertus Wermboldi. It., juxta dictum Ghijsbertum, Johannes Wilhelmi, portarius noster, suam recepit sepulturam. It. deinde ibidem, versus partem meridionalem, s.e. Anthonius

1) De tekst heeft ‘Buerkeck,’ 2) Boven dit woord staat ‘aut coquine.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 367

Wissonis, nepos d. Jacobi de Ziercxe. It. immediate juxta dictum Anthonium, ad partem meridionalem, Theodericus Martini, don. noster e.s. It. deinde Wilhelmus Johannis, familiaris noster, s.e. juxta Theodericum Martini, versus partem meridionalem. It., post Wilhelmum, Adrianus Arnoldi, don. noster, versus partem meridionalem suam recepit sepulturam. It. quidam provecte etatis, dictus Albertus de Renen, apud nos graciose hospitatus, inopinate in do. nostra obiit et s.e. juxta Johannem Venedau, ut supra ad partem aquilonis. Item Nycolaus Cop, sartor noster et senior familiaris, s.e. juxta Adrianum don., versus austrum. It. ante cellam procuratoris in cymiterio nostro s.e. Johannes Helling, fr. Nicolai, sartoris nostri. It. juxta eum Bauwericus, portarius noster. It., juxta eum, Cayman Johannis, portarius noster. It. Gerardus Hemelrijc, familiaris noster. It. Wilhelmus, portarius noster. It. Gerardus Wilhelmi, sartor noster. It. Theodericus Petri, familiaris noster. It. Walterus Goertfridi, sartor noster. It. Arnoldus Spierinc, familiaris noster. It. Johannes van Welen, braxator noster. Rodolphus Meynsonis, portarius et pater confr. nostri Cornelii de Trajecto. It. quidam juvenis, nomine Wylhelmus Arnoldi de Baembrug. It. quidam secularis Johannes Geraerdi, conventui nostro valde familiaris in pistoria et braxatoria. It., directe ad pedes Johannis prescripti, extra lineam, s.e. Cornelius Ghijsberti, versus orientem, mercenarius et nauta noster, prima Julii, anno 1543. It. quidam, nomine Thomas de Westmase, frater pastoris ibidem, nauta noster, qui obiit peste.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 368

VI. | Nomina extraneorum utruisque status et sexus, sepultorum in domo nostra hic sequuntur.

A. In choro nostro et in ecclesia.

In primis ossa nobilis quondam d. Zwederi, d. de Gaesbeeck, fundatoris nostri, ante summum altare sunt tumulata, scilicet postea transposita in sepulchro ibidem facto a parte aquilonis. It., sub lampade ibidem, venerabilis vir quondam, magister Arnoldus de Dorp, dum vixit decanus ecclesie sancti Petri Trajectensis, e.s., magnus benefactor do. n. It., post eum, modicum versus occidentem, sub magna campana ecclesie, bone memorie Otto Koudaver de Geervliet, precipuus amicus et benefactor noster, jacet tumulatus. | It. dna. Joleta, filia d. de Gaesbeeck, fundatoris nostri prescripti, relicta d. de Culenborch, s.e. circa locum ubi legitur ewangelium in missis conventualibus et in sepulchro ejusdem reposita sunt, tempore sepulture sue, ossa mo dicti sui patris, anno Domini millesimo CCCC quadragesimo tercio, in mense Maji. It. anno Domini MCCCCXLVII ossa nobilis quondam dne. Anne, conthoralis legitime prenominati d. Zwederi, fundatoris nostri, de partibus Reni, ubi sepulta erat ad domum nostram fuerunt deportata et circa finem mensis Novembris ejusdem anni, presente filio, domicello Jacobo, domino de Gaesbeeck etc., honorifice in dicto loco recondita. It. anno Domini MCCCCLIX, XV die mensis Februarii, s. fuit in sepulchro parentum suorum prenarrato, dls. Jacobus, d. de Gaesbceck suprascriptus, qui obiit Bruxelle VI die Februarii, anno LIX, ut su-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 369 pra. It. Johannes Wilhelmus, filius Arnoldi de Delf, magnus benefactor h. do., s.e. retro in ecclesia nostra, infra lampadem. It. ante altare Martyrum, sub sarcophago, s.e. honestus vir Ghijsbertus Paw, civis Trajectensis, pater confratrum nostrorum Vincentii et Jacobi Pau, anno 1521, in profesto Symonis et Jude.

B. | In novo edificio contiguo australi parti ecclesie nostre.

Primo dla. Aleydis Hesselt, mater confr. nostri Johannis de Clivis, redditi, suam recepit supulturam ante altare beate Virg. ibidem, circa scabellum versus austrum. | It. in angulo ad parietem versus pomerium, juxta altare sancte Crucis,...... , relicta Johannis de Wilde, mater Fye, uxoris Nycolai Coppenz. It. deinde, prope eam, dla. Ava, relicta Rotardi Proys, civis Trajectensis. It. in angulo juxta altare sancti Johannis Evangeliste e.s. quedam vidua, dicta Em, soror uxoris Johannis Theoderici. It. d. Ghijsbertus uter Lier, presb., s.e. juxta sepulchrum relicte Rotardi Proys, circa parietem versus altare beate Virginis ibidem. It. Nycolaus, filius Jacobi, alias dictus Coppenzoen de Aemsterdam, civis Trajectensis, unacum Fya, uxore ejus, suam recepit sepulturam juxta dextrum cornu altaris sancte Crucis, quod ipse construi fecit. It. generosa dna. Theoderica, relicta quondam d. Arnoldi de Cruiningen, militis, s.e. in medio, collateraliter juxta sepulchrum relicte Rotardi Proys prescripte. It. obiit dla. Guede, relicta quondam Bartholomei de Zoudenbalch, sepulta ad caput Nicolai Coppenzoen. It. Gheertrudis, relicta Johannis Romers, juxta altare sancti Johannis. It. Wendelmodis, uxor Nicolai Lamberti de Amsterdammis, ad caput d. Ghijsberti.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 370

C. | In domo nostra capitulari.

It. dla. Deliana, mater d. Tydemanni Graeuwert, primi prioris do. n., sub una petra ibidem suam recepit sepulturam. |

D. Inter colloquium et magnam Galileam, juxta introitum janue chori.

It. Johannes de Over die Vecht, s.e. ibidem in sepulchro quod fieri fecerat sub magna petra. Et in eodem sepulchro e.s. Jacobus de Over die Vecht, filius filii Johannis predicti. It. versus Galileam, ad pedes Johannis predicti, s.e. Jacobus die Roede, notabilis benefactor h. do. It. Swederus de Gaesbeec, filius naturalis dli. Jacobi de Gaesbeec, ad caput Johannis suprascripti. It. juxta eum, versus chorum, s.e. Jacobus de Gaesbeec, filius legitimus Swederi suprascripti.

E. | In magna Galilea.

Primo, incipiendo in parte australi, juxta cellam sacriste, Jacobus Sloyer, quondam civis Trajectensis sub petra tumulatus existit, habens sculpturam in pariete supra se. Apud quem in eodem sepulchro postea sepultus est Johannes Sloyer, filius ejus, et uxor ejus; postea, ante januam sacriste, Henricus Sloyer et filia Johannis Sloyer; deinde Johannes Sloyer, filius Henrici Sloyer. It. deinde vacat spaciosus locus pro sepulchris faciendis versus aquilonem, et proximus defunctus ibi sepultus est Henricus Trinde, civis Trajectensis, habens tabulam depictam supra se pendentem ad pa-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 371 rietem. It. post eum immediate jacet sepultus d. Aelbertus de Muden, presb., habens similiter tabulam depictam supra se. It. ex tunc Tydemannus die Lange, civis Trajectensis, suam in proximo loco recepit sepulturam. It. Everardus Scout van den Kelre, s.e. sub grandi petra, habens pulchram lapideam sculpturam in pariete supra ejus sepulchrum. It. deinde Florencius de Gael, armiger, supra cujus tumulum similiter lapidea sculptura in pariete consistit, curiose facta. It. post eum Johannes Voss, civis Trajectensis, traditus est sepulture et juxta eum uxor sua. Tunc sequitur s.d. Theodericus Weert, canonicus ecclesie beate Marie Trajectensis, precipuus benefactor do. n., ante januam per quam itur ad ecclesiam. It. immediate subsequens defunctus est Egbertus Zuermont, civis Trajectensis, habens lapideam sculpturam supra sepulchrum ejus. It. tunc sequitur Ghijsbertus Voecht ibidem tumulatus. It. post jam dictum Ghijsbertum, in proximo sepulchro, jacet corpus Johannis Voecht, fratris sui, sepultum. It. Lambertus Tuer, precipuus benefactor do. n., immediate post Johannem Voecht suam obtinuit sepulturam. It., absque aliquo medio, Henricus van den Rijn in proximo loco e.s. et eciam Zoudo van den Rijn in eodem sepulchro. It. a sepultura dicti Henrici magnum pro nunc existit spacium terre pro sepeliendis, videlicet usque ad januam illam per quam transitur ad cimiterium et juxta illam proximus defunctus e.s., scilicet Johannes de Oestrum, sub parva petra, habens tabulam ibi pendentem. It. illum sequitur immediate d. Fredericus de Zulen, miles, jacens sub una alba petra, qui eciam habet tabulam depictam ibidem in pariete pendentem. It. dla...... Scayen, mater dle. relicte Petri de Zulen, ex tunc in proximo sepulchro asseritur esse sepulta. It. Johannes de Hoye, civis Trajectensis, tunc jacet in proximo

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 372 sepulchro, habens tabulam etc. It. post eum, Hubertus de Steenre suam ibidem suscepit sepulturam. Item inter sepulchrum dicti Huberti et locum sepulture Godefridi, proximi defuncti, quondam mariti Benedicte, relicte Wilhelmi van der Stekel, apparet pro nunc locus vacuus pro duobus quasi parvis sepulchris. Hic sepultus est Walterus van den Rijn in medio1). It. eundem Godefridum sequitur in sepultura corpus d. Arnoldi, presb., quondam perpetui vicarii in ecclesia de Montfoirde, hic sepultum. It. ex tunc Hermannus Heye, civis Trajectensis et ejus uxor in uno sepulchro sunt sepulti, supra quod pendet tabula depicta ad parietem. It. circa eundem locum s.e. Fredericus de Malsen, civis Trajectensis, cum sua uxore et eciam quidam d. Johannes, presb., vicarius dum vixit in ecclesia sancti Petri Trajectensis, ut quidam dixit senex. Item de post sepulti sunt simul in uno sepulchro Johannes de Deenmarken et ejus uxor, supra quorum sepulchrum in pariete pendet tabula. It. in sepulchro immediate sequenti Lambertus de Zulen, civis Trajectensis. It. post eos obtinet ibi suam sepulturam Theodericus, camerarius quondam d. ducis Wilhelmi Hollandie. It. deinde Henricus Scutter, filius Bolen, panniscida, civis Trajectensis, e.s. It. Mathias, camerarius et barbitonsor quondam d. Frederici, epi. Trajectensis, circa predictum locum jacet sepultus. It. ibidem Ghijsbertus de Molenaer de Dordraco tunc habet suam sepulturam, circa cujus sepulchrum in pariete lapidea consistit sculptura et eciam vacat locus parvus pro sepeliendis. It. tunc sub una grandi petra Johannes Wit et ejus uxor ac Franco, eorum filius, cives Trajectenses, existunt tumulati, habentes supra se in pariete pulchram sculpturam. Item adjacet

1) Deze zin is door den ‘frater exiguus’ later ingelascht.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 373 ibidem immediate similis quasi petra, sub qua Wilhelmus Over die Vecht, don. noster pretactus, traditus est sepulture, habens sculpturam sollempnem in pariete supra eum. It. ad latus ejus versus aquilonem dicitur esse sepultus Ghijsbertus Vrenck, in cujus sepulchro postmodum d. Ludolphus Schulte, don. noster prescriptus, locum recepit sepulture, videlicet juxta januam celle procuratoris, habens tabulam pendentem ad parietem. It. tunc proximus defunctus est Henricus Hessel de Clivis, habens sculpturam in pariete. It. post eundem Henricum immediate asseritur esse sepultus quidam, dictus Ente de Aemsterdam, aput quem postea Petrus Jacobi de Aemsterdam et Petronella, ejus uxor, suam receperunt ecclesiasticam sepulturam. It. ex tunc Andreas de Blochoven in proximo sepulchro locum habet sepulture. It. dictum Andream sequitur immediate Gerardus die Leydecker, civis Trajectensis, habens tabulam depictam, pendentem juxta ejus sepulchrum. It. d. Theodericus Henrici, canonicus honoris in ecclesia sancti Salvatoris Trajectensis et curatus ecclesie in Aemsterveen, juxta dictum Gerardum immediate est sepultus. It. a sepulchro dicti d. Theoderici usque locum sepulture quondam Henrici Voss et ejus uxoris, civis Trajectensis, in angulo aquilonis quiescentis sub una alba petra, et sculpturam lapideam in pariete ibidem habentis, pro nunc nemo dicitur esse sepultus, infra quod spacium plures persone possunt ecclesiastice tradi sepulture tempore oportuno. | It. immediate post dictum d. Theodericum, juxta januam coquine, s.e. Johannes Gerardi, noster etc. It. in opposito picture vitree, continentis historiam ubi Dominus fugavit ementes1) etc., sepultus est Nicolaus Fre-

1) De tekst heeft ‘emes’ waarom ik lees ‘ementes,’ zie Evang. v Matth. 21, v. 12.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 374 derici, civis venerabilis opidi Amsterdammensis, qui eandem nobis donavit. It. Johannes Tullenz., civis Trajectensis, jacet in opposito picture vitree, ubi Dominus visitat Jerusalem. It. in opposito coquine, ante januam, conditus jacet Reynerus wten Hamme, civis Trajectensis. It. immediate juxta predictum Johannem Tullenz., versus cellam sacriste, ad partem meridionalem, s.e. Gerardus Stick, et in proximo sepulchro juxta eum, versus aquilonem, Ernestus de Dorschen, barbitonsor noster. It. juxta Jacobum Sloyer, immediate recepit suam sepulturam Henricus de Moerdrecht cum uxore sua, versus aquilonem, et in eodem sepulchro s.e. Bartholomeus de Nievelt cum uxore ejusdem, filia Henrici de Mordrecht. It. prope Gerardum Stick prescriptum, versus meridiem, immediate e.s. Henricus Johannis. It. in medio Nicolai Frederici et Henrici Johannis prescriptorum suam recepit sepulturam Hermannus, filius Theoderici de Aemsterdam, et in eodem medio jam non vacat locus sepulture. It. juxta Ernestum de Dorschen, barbitonsorem prescriptum, versus aquilonem, s.e. Ghijsbertus Petri, fabri...... 1). It. juxta Bartholomeum de Nyevelt s.e. honestus vir Judocus Arnoldi, civis Trajectensis, frater confr. nostri Cornelii Theodrici. It. deinde, versus meridiem, aliquorum locorum pro sepulchris spatio vacuo, ante fenestram celle, quam fieri fecit Everardus Voscuul, s.e. patruus ejus Henricus Voscůůl, civis Trajectensis, et juxta eum in eodem sepulchro Elyzabeth, uxor Arnoldi Voscůůl, filii sui. It. in proximo sepulchro Elyzabeth, relicta ipsius Henrici de Vosculen, et Johannes Voscuul, filius Petri, postea. It. immediate prope dicti Henrici relictam, in prescripto loco vacuo, versus aquilonem,

1) Van af Nicolaus Frederici tot hier is, wegens de latere inlasschingen, de juiste volgorde niet met zekerheid op te geven.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 375

Gerardus Haen, civis Trajectensis, suam recepit sepulturam. It. juxta Henricum Voscůůl, a parte meridionali, s.e. Everardus Voscuul predictus. It. d. Henricus de Wercouden, presb., s.e. immediate versus austrum, juxta Johannem de Oestrum suprascriptum. It. dla. Elyzabeth de Deenmarken ad ejus peticionem s.e. in sepulchro Johannis de Deenmarken, fratris sui retroscripti. It. Margareta, filia Everardi Voscůůl, s.e. apud patrem, ut supra. It. Petrus Hollant de Amsterdam suam recepit sepulturam immediate post d. Henricum de Wercouden, cui suppositus est albus lapis. It. in unico sepulchro, existente inter sepulchra quondam Henrici Voscůůl et Everardi Voscuul suprascriptorum, est sepulta Elyzabeth1), relicta ejusdem Henrici Voscuul. It. immediate post Petrum Hollant, versus austrum, s.e. Rodolphus Gerardi de Amsterdam. It. Jacobus de Winsen, civis Trajectensis, s.e. in proximo sepulchro, versus austrum, juxta Everardum Voscuul. It. in proximo sepulchro Jacobi Sloyer, juxta cellam sacriste, versus austrum, s.e. Henricus Sloyer, frater ejus. It. dla. Ava, relicta Zoudonis de Reno, s.e. in proximo et contiguo sepulchro, versus aquilonem, juxta sepulchrum Henrici de Reno et Zoudonis de Reno, quondam mariti sui, ut supra habetur in precedenti folio. It. post Rodolphum Gerardi suam immediate recepit sepulturam Wilhelmus van der Borch. It. Fredericus de Damasco s.e. in proximo sepulchro versus coquinam, post domicellam relictam Zoudonis de Reno. It. dla. Gerarda, filia quondam Gerardi Haen, nobiscum sepulti, in ipsius sepulchro prescripto e.s. It. dls. Johannes de Boetselaer immediate post Fredericum de Damasco, versus coquinam, suam recepit sepulturam. It. Johannes de Poel, opidanus in Renen s.e.

1) Haar sepulchrum is hierboven reeds vermeld.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 376 immediate post Wilhelmum van der Borch, versus austrum. It. dla. Margareta, uxor Egberti de Aemstel, s.e. in proximo sepulchro post Gerardam Haen, versus coquinam. It. in proximo sepulchro, versus coquinam, prescriptus Egbertus de Aemstel suam recepit sepulturam. It. in eodem sepulchro s.e. magister Christoforus de Aemstel, filius ejusdem, magnus benefactor do. It. Petrus de Winssen et dla. Mabelia, relicta Wilhelmi de Steenre, soror Petri predicti, s. sunt in sepulchro Jacobi de Winssen, patris sui. It. Fredericus die Wit, s.e. juxta ostium coquine, in sepulchro parentum suorum. It. d. Theodricus Bor et dla. Margareta, soror ejus, relicta Johannis de Poel, s. sunt juxta Johannem de Poel in sepulchro ejus. It. Katherina, relicta Henrici Johannis, s.e. apud eum in sepulchro ejus. It. Arnoldus de Voscuul s.e. juxta Jacobum de Winssen, in sepulchro parentum suorum. It. Henricus de Nyenvelt et Fredericus, frater ejus, s. sunt juxta Johannem Boetselaer, versus ostium cimiterii fratrum nostrorum. It. juxta eos, quasi in eodem sepulchro, s.e. quidam capitaneus d. ducis Austrie, dictus Bartoldus de Bilonia, tempore obsidionis civitatis occisus. It. Arnoldus Heinrici s.e. in sepulchro Heinrici Johannis, patris sui. It. Henricus Bor et Gerarda, uxor ejus, s. sunt juxta Jacobum de Winssen, versus meridiem. It. ad latus ejus, versus meridiem, s.e. Johannes Theoderici de Mynen, fr. d. Thome, prioris. It magister Petrus de Slusa, pastor Ecclesie nove Delfensis, s.e. juxta Heinricum Vos, juxta cellam procuratoris nostri. It. Laurentius Dorschen, barbitonsor noster, s.e. juxta coquinam, in sepulchro patris sui. It. Nicolaus Hey, amicus et benefactor notabilis do. n., s.e. juxta ostium coquine. It. Johannes Sloyer, s.e. ante ostium sacriste in angulo. It. magister Theodericus Ofhuus, avunculus d.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 377

Christiani, prioris nostri, s.e. juxta Henricum Trinde, versus cellam sacriste. It. dla. Maria, filia Hermanni de Zijl, s.e. in sepulchro Heinrici Bor et uxoris ejus, parentum matris sue. It. dla. Katherina relicta.... de Zweten, s.e. juxta Heinricum de Moerdrecht, versus ecclesiam. It. dla. Johanna, uxor Gherardi de Reno, in sepulchro parentum ipsius Gerardi. It. Gerardus de Amstel s.e. in sepulchro parentum suorum. It. Everardus Butzelaer s.e. juxta domicellam de Zweeten, versus ecclesiam. It. Johanna, uxor Arnoldi Gerardi, s.e. prope Fredericum Wit, versus ecclesiam. It. Gheertrudis de Hoern, soror d. Heinrici de Hoern, vicarii h. do., s.e. juxta d. Albertum de Muden, versus ecclesiam. It. dla. Lutgardis de Wouwenberch, mater dle. Johanne, relicte Petri de Winssen, in sepulchro Jacobi de Winssen. It. Gherardus de Reno s.e. in sepulchro patris sui et uxoris sue. It. nobilis dna., dna. Margareta, dna. de Broechusen juxta Johannem Tullenz., versus ecclesiam. It. honesta virgo, nomine Digna, filia Ghijsberti Zass, s.e. juxta sepulchrum Christofori de Aemstel, versus ecclesiam, amita confr. nostri Petri Zass. It. s. sunt juxta sepulchrum magistri Petri de Slusa, ante cellam procuratoris, magister Theodricus Mens, barbitonsor noster, et Aleydis, ejus uxor. It. in eodem sepulchro Digne, filie Ghijsberti Zas, s.e. Agata, uxor Geraerdi Zas, mater Petri Zas, confr. nostri. S.e. juxta januam cymiterii nostri sub novem petris, versus januam ecclesie, honesta matrona Gheertrudis, mater confr. nostri, d. Ghijsberti Rogman, que habuit quatuor filios sacerdotes in ordine nostro et unum in ordine sancti Benedicti. Intra sepulchra magistri Petri de Slusa et magistri Theodrici Mens, barbitonsoris nostri, s.e. Heijnrica, uxor magistri Ghijsberti, cyrurgici nostri. It. magister Robertus, barbitonsor et cyrurgicus, pater confr.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 378 nostri don. Wemmeri, s.e. juxta sepulchrum uxoris magistri Ghijsberti, ut supra. It. Cornelius Judoci, pater Ghijsberti, coci nostri, s.e. juxta januam nole, ante coquinam, versus portam conventus. It. s.e. honestus vir Anthonius Dyonisii in latere orientali sepulchri Gheertrudis, uxoris sue suprascripte, juxta januam cymiterii nostri etc. It. s.e. Margareta, uxor Adriani Hoefslagers de Zoeren, ante januam refectorii laycorum. It. honestus vir Theodricus de Authůesden, alias in Růtenberch, civis Trajectensis, pater confr. nostri d. Ghijsberti Růtenberch, s.e. prope restam1) nole coquine, versus portam ambitus, anno 1540, XXVI Septembris; supra cujus sepulchrum pendet tabula ab ipso depicta anno 36, memoriam ejus continens. It. honesta Hasa Jacobi, matertera confr. nostri d. Ghijsberti Rogman, s.e. juxta sepulchrum sororis sue Gheertrudis suprascripte, ad latus scilicet ejus, versus coquinam, anno 152). It. honestus vir Gherardus Zass, pater quondam venerabilis patris prioris nostri, do. Petri Zass, civis Trajectensis, s.e. ad latus uxoris sue Agathe supraposite, in primo scilicet sepulchro, versus aquilonem, juxta sepulchrum Digne Zass, sororis sue, que jacet sub sarcophago. O. anno 1546, XXII Junii. It. honestus vir Wilhelmus Vůij de Amsterdam, magnus amicus et fautor et benefactor do. nostre et in fine vite sue propter merita sua continuus prebendarius ad annum cum dimidio, s.e. immediate juxta sepulchrum Theodrici de Authůesden suprascripti, versus meridiem. Obiit XXIIII Aprilis, anno 1547. It. juxta sepulchrum Magarete Hoefslagers, ad partem orientalem, s.e. Margarita Heinrici, mater Cornelii,

1) De tekst heeft ‘restā.’ 2) 1515 kan bezwaarlijk bedoeld zijn. Waarschijnlijk hadden nog twee cijfers moeten volgen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 379 confr. nostri, donati, qui multis annis hospitibus conventus nostri servivit fideliter, 1548. It. fr. Mathias, procurator van Marienboem, ordinis Brigittensium laicus, s. juxta coquinam, anno 1556, decimo die mensis Maji. It., juxta nolam coquine, s. puer octo dierum, filius magistri Ghijsberti, advocati nostre1). It. post hunc puerum, versus januam coquine, s.e. honestus vir Johannes Geraerdi, pater confr. Gerardi, don., procuratoris bonorum nostrorum supra Mosam. It. juxta sepulchrum magistri Roberti de Gravia, barbitonsoris et2), s.e. apud nos honestus vir magister Paulus, barbitonsor et cyrurgicus noster, anno 1563. It. in eodem sepulchro s.e. Cornelia, uxor sua, anno 1573. It. in sepulchro ad tale signum3) s.e. Belia, filia supradicti Johannis Geraerdi, uxor Cornelii, vulgariter dicti Comen, familiaris nostre do., anno 1573, die II Septembris.

F. In parva Galilea.

1. In parte orientali4).

Primo in parte orientali ante domum capituli s.e., juxta ostium, quod est post capitulum in angulo Galilee, sicut scriptum est in antiquo libro memoriarum, dla. Vrouken de Medenblic et hoc credo esse, salvo judicio saniori, prope ostium colloquii nostri, quia

1) Te weten ‘nostre domus.’ 2) De op ‘et’ volgende titel is uitgeschrapt en daarboven geplaatst ‘sepultus est.’ 3) In het handschrift volgt hier een teeken overeenkomende met dat het welk in margine aan den zin ‘Item post hunc puerum etc.’, zie eenige regels vroeger, voorafgaat. 4) De vier opschriften ‘In parte orientali,’ ‘In parte meridionali’ etc., aan het hoofd dezer onderafdeelingen geplaatst, worden in het handschr. niet gevonden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 380 ibidem sunt duo ostia et in alio angulo ex opposito non est janua, nisi illa per quam transitur versus domum hospitum sive coquinam, distans parum ab primo angulo. It. in secundo sepulchro, computando ab ostio colloquii nostri, versus aquilonem, Geertrudis, uxor Lamberti Mensonis, civis Trajectensis, suam recepit sepulturam. It. deinde sequitur in tercio sepulchro mater nostra Aleydis de Beynhem tumulata. Item ex tunc in quarto proximo dla. Margareta, uxor Lamberti Twr., magna benefactrix et amica h. do., ecclesiastice tradita est sepulture. It. in quinto jacet sepulta Petronella, uxor Wilhelmi Zael, aurifabri, de Aemsterdam, habens sculpturam lapideam in pariete supra ejus sepulchrum. It. post eam in sexto sepulchro proxime adjacente, dna. Katherina de Sterkenborch, militissa, et juxta eam dla. Mechteldis de Winsen, soror ejusdem, uxor Johannis Bole, armigeri. Dubitat tamen de hoc quidam, credens quod ipsa dla. Mechteldis sit in secundo sepulchro, deinde subsequenti, sepulta, ab alia videlicet parte, juxta dominam de Hokelem, proximam defunctam. It. post dominam de Sterkenborch predictam, sub magna petra ante januam domus capituli, immediate subsequitur sepulta dna. Elyzabeth, dna. de Hokelem, baronissa, habens tabulam depictam ibi pendentem. It. in prenominato libro memoriarum scriptum est quod dla. Aleydis Beyerden s. sit juxta ostium post fores capituli, versus ecclesiam. It. quedam paupercula, sicud in eodem libro continetur, s.e. in pastulo1) ex opposito do. capituli, cujus nomen ibidem non erat expressum. It. quidam infans ibidem dicitur eciam esse sepultus. Item in quarto sepulchro, computando a sepulchro dne. de Hokelem, versus coquinam, sunt sepulte dla. Cristina, uxor Gerardi Co-

1) Of ‘pasculo.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 381 man, et juxta eam dla. Celia, filia ejus, uxor Gerardi van den Rijn, habentes ibi vitrum et tabulam picturatam. It. ibidem est postea s. Margareta, uxor Gerardi de Reno, immediate juxta matrem et aviam ipsius. It. deinde, post quinque sepulchra vel circiter, circa januam celle procuratoris, s.e. Agatha, uxor Hugonis de Halst, que habet circa locum sepulture sue in pariete lapideamn sculpturam et in proximo sepulchro elegit sepeliri Petronella Zelandrina, que adhuc vivit, et dicta sculptura deservit eciam pro ea. Dicta Petronella s.e. in monasterio sanctimonialium in Wijck prope Duersteden et in jam pretacto sepulchro, sibi reservato, sepulta est Elyzabeth, relicta Johannis Hermanni de Amsterdam. It. ante januam celle procuratoris vel circiter tumulata existit...... , mater d. Theoderici de Wassenaer, presb., et in eodem sepulchro Mabilia, soror ejusdem presb. It. in tercio tumulo, existente a pariete sive angulo juxta coquinam, s.e. Margareta, quondam ancilla d. Henrici van der Laen, confr. nostri. It. in dicto angulo jacet sepulta dla. Fya, pedissequa dle van der Veer.

Nota, quod in retroscripta parte orientali adhuc alie femine sunt sepulte, quarum nomina aut certa loca in quibus sunt tradite ecclesiastice sepulture non valebam percipere. Dicuntur enim, exceptis aliis, ibidem sepulte videlicet dla...... , uxor Johannis van der Haer...... , uxor fr. Lamberti, conv. do. n. in Rueremonde et Conegondis, uxor Ghijsberti Kemerlinc, civis Trajectensis.|

It. juxta proximam fenestram, vitri quod Gerardus de Reno circa sepulturam uxoris sue et matris ejusdem, unde retroscribitur, fieri fecit, versus coquinam, s.e. dla. Beerta de Eemskerck, relicta Theoderici de

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 382

Zulen, armigeri. It. in proximo sepulchro ibidem, versus coquinam, Elburgis de Meerlant s.e. It. in sepulchro dne. Katherine de Starkenborch, s.e. Wilhelmus de Ysendoern cum Ghijsberto de Starkenborch, avo suo, juxta latus ostii capituli, ad austrum. It. juxta januam coquine in angulo s.e. Wijlhelmus Goedfridi Schimmelpenni[nck], familiaris et benefactor, juxta angulum infra januam coquine et domum capitularem, sub blaveis et albis lapidibus 15. It. immediate ad latus Wilhelmi prescripti, versus meridiem, s.e. Adriana, uxor Antonii, filia Ambrosii, naute nostre1), ipso die beate Ursule ac sociorum ejus, anno 1543, propter milites [...... ]2), scilicet decem veentgens3), propter quorum presentiam et insolentiam porte civitatis clause tenebantur. It. in eodem sepulchro s. Cornelia, secunda conjux prescripti Anthonie. It. Quirinus, faber lignarius noster, Schoenhovianus, obsequiosus et omnibus amabilis, anno 1556, XIIII die Maji. It. immediate ad latus sepulchri uxoris Anthonii s.e. Maria, uxor Lamberti, familiaris nostre4), habitans opt Kaer5) aen de Vecht. It. ad latus Quirini s.e. honesta virgo Maria, filia Johannis Ghijsberti, dicti custodis de Ymmichusen, familiaris nostre ac nobiscum habitantis, versus coquinam. It. ad latus Quirini suprascripti, versus capitulum, s.e. honestus juvenis Andreas, famulus dicte domus, fidelisque servitor in suis officiis, licet diu nobiscum moratus, mersit anno 1562, die 11 Februarii. It. ad latus honesti6) juvenis Andreas7), famulus dicte do., versus capitulum, s.e. honestus vir

1) Te weten ‘nostre domus.’ 2) De tekst heeft ‘bormāēgen’ of borināēgen.’ 3) Alias ‘vendels.’ 4) Te weten ‘nostre domus.’ 5) De ‘K’ is onzeker 6) De tekst heeft ‘honestus.’ 7) De tekst heeft ‘Anderas.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 383

Theodericus Aernoldi Knol, anno 1563. It. pridie Conversionis sancti Pauli, inter horam 12 et proximam1), obiit Henricus Johannis a Zutphen, mercenarius noster, et s.e. ad latus Theodrici Aernoldi Knol, versus capitulum, anno 1564. It. ipso die festi2) sancti Johannis Baptiste, circiter XII horam nocte, obiit Johannes Ghijsberti, senior famulus fidelis do. nostre, qui semper inservivit negociis bonorum nostrorum in Emichusen et sepultus est in3) sepulchro honeste virginis, nomine Maria, filie ejus, anno 1565. It. prope januam capituli, versus coquinam, in tertio sepulchro, Gerardus Wolteri, famulus noster, 1572.

2. In parte meridionali.

It. in parte meridionali, que incipit a pariete interiori, ex opposito janue colloquii, tendente usque ad finem ejusdem parietis in occidente. In qua parte cadavera defunctorum dupliciter, scilicet juxta quemlibet parietem, sunt sepulta, prout tenentur cum capitibus versus orientem respicientibus, secundum modum loquendi. In primis juxta dictum parietem, ex opposito4) janue colloquii existentem, in primo sepulchro jacet tumulata dla. Aleydis Zoudenbalch, benefactrix h. do. It. in secundo immedrate sequenti dla. Katherina van der Donck, post cujus sepulchrum vacat impresenciarum locus duorum sepulchrorum vel circiter. Et in uno, scilicet proximo ad sepulchrum dicte Katherine suprascripte, s.e. dla...... , uxor Stephani de Nyenvelt,

1) Misschien moet gelezen worden ‘primam.’ 2) De tekst heeft ‘festum.’ 3) De tekst heeft ‘sepultus est in sepulchro honesta virgo nomine Maria filia ejus.’ 4) De tekst heeft ‘oppositi.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 384 filii Wil[helmi], et in alio1). It. deinde sequitur Elyzabeth, mater confr. nostri Henrici Borre, ibidem sepulta circa medium. It. extunc immediate suam recepit sepulturam Angela, uxor Lamberti de Zulen, civis Trajectensis. It. post illam Aleydis, uxor Henrici Scutter, filii Bolen, cujus sepulchrum est in opposito quasi janue per quam conversi nostri transeunt ad ecclesiam. It. Elyzabeth, uxor Hermanni Korlinc, pistoris, tunc sequitur cum sepulchro suo. It. in sepulchro tune proxime subsequenti, quod est ultimum2) circa predictum parietem interiorem, sepulta existit dla...... , relicta quondam Borre, filii Gerardi, mater d. Bernardi de Doernick, mo. in Oestbroeck It. in sepulchro tunc immediate sequenti, scilicet ultimo, est sepulta Katherina de Emmichoven3). It., reincipiendo in eadem parte meridionali a janua colloquii, nomina defunctorum qui circa alium parietem, existentem versus idem colloquium seu ecclesiam, traditi sunt ibidem ecclesiastice sepulture, quorum prima est Elizabeth, uxor Arnoldi Vechterszoen de Aemsterdam, cum sepulchro suo. It. post eam immediate s.e. dla...... , relicta dicti Bokel van der Haer, armigeri. It. deinde vacat locus unus sepulture et tunc ibidem jacet sepulta Jutta, filia Henrici Pistoris in de Weerde, soror Adriani et Lamberti, fratrum. Item ex tunc, sine notabili medio, corpus Zijburgis, uxoris Gerardi Bolleken, jacet in proximo loco. It. Gerardus van der Můelen, civis Trajectensis, ibidem proximum suscepit locum sepulture, juxta januam pretactam per quam conversi

1) Hier is de zin afgebroken. 2) De zelfde hand welke de aanteekening hier boven achter ‘Katherina van der Donck’ maakte, bracht hier de wijziging aan ‘penultimum circa predictum parietem interiorem versus occidentem.’ 3) Deze zin is van de hand, in de voorgaande noot bedoeld.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 385 nostri vadunt versus ecclesiam. Item ante eandem januam s.e...... , soror d. Arnoldi Crule, mo. etc. It. tunc sequitur immediate Elyzabeth, martartara confr. nostri, conv. Johannis de Haeften, ibidem tumulata. It. post istam jacet sepulta Agnes, uxor Gerardi Stick, civis Trajectensis, immediate et istud sepulchrum est ultimum partis meridionalis prescripte. | It. in pretacto vacuo loco, scilicet immediate post sepulchrum dle. relicte Boekel van der Haer, videlicet tercio sepulchro a janua colloquii, suam recepit sepulturam Christina, uxor Petri Hollant de Amsterdam. It., inter sepulturam dicte Cristine et dle. de Nyenvelt suprascripte, ex opposito, scilicet in medio ambitu, s.e. dla. Sophia, mater d. decani ecclesie sancti Petri Trajectensis, d. Petri de Hyndersteyn. It. deinde, eciam immediate in medio, versus occidentem, post eam, dla. Foysa, relicta Gerardi de Killensteyn. It. in sepulchro matris sue suprascripte s.e. Elizabeth, soror confr. nostri d. Henrici Bor, mo. h. do. It. prope Cristinam Petri Hollant, in medio, s.e. Johanna, uxor Heinrici Taets. It. in dextera ejus Heinricus Taets, maritus ejusdem.

3. In parte occidentali.

| In tercia parte, scilicet occidentali, que incipit a parva domo de Apcoude, tendens ad aquilonem sive ad refectorium nostrum, infrascripte mulieres sunt sepulte. Primo Katherina, mater Margarete de Sconovia, in angulo juxta Apcoude. Item deinde Sophia, uxor Nycolai Rodolphi, cum filia sua Aleyde Splinters s. in angulo predicto. Item in 3o sepulchro Agnes, uxor Gerardi Stick1). It. in tercio sepulchro Gertrudis, uxor

1) Ten gevolge van deze bijvoeging moeten de nummers der volgende sepulchra telkens met één verhoogd worden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 386

Ghijsberti Wermboldi, civis Trajectensis. It. in quarto Petronella, mater1) d. Johannis Dreyer de Aemsterdam, presb. It. in quinto dla. Hadewigis Taetsen, martartara quondam d. Johannis Taets, confr. nostri. It. in sexto Mabilia, uxor Hermanni Johannis, olim familiaris n. do. It. in septimo Elzabena, uxor Frederici Martini, dudum civis Trajectensis. It. in octavo dla. Alverardis, uxor Andree de Blochoven. It. in nono...... , relicta quondam Mathie, camerarii bone memorie d. Frederici, epi. Trajectensis. It. in decimo...... , mater Theoderici de Jutfaes, junioris, civis Trajectensis. It. in undecimo sepulchro Aleydis, relicta Henrici Paelvoets, soror uxoris Rotardi Proys, civis Trajectensis. It. in duodecimo Hermannus | Johannis, maritus predicte Mabilie, qui legavit nobis calicem. It. post dictum Hermannum...... , uxor lathami2) nostri Reyneri de Aemsterdam. It. deinde Hildegondis, relicta Johannis Trinde, calopodificis. It. ex tunc ibidem Johanna, filia Heylwigis Zassen, tradite sunt sepulture. It. post istam dla...... de Angheren, s.e. ibidem. It. soror Jacoba, filia Jacobi Costers, deinde in proximo sepulchro suam recepit sepulturam. It. deinde immediate s.e. dla. Gertrudis de Rietvelt, soror prescripte dle. de Angheren. It. post eam Gertrudis, filia Johannis Bernardi, vidua, suam recepit sepulturam. It. in proximo ibidem sepulchro e.s. dla. Agnes de Velde, Baguta Trajectensis. It. deinde in sequenti sepulchro Katherina, uxor magistri Johannis Viscoper. It. post eam, in eodem sepulcro, magister Johannes Ghijsberti Viscoper, maritus predicte Katherine et tempore obitus sui familiaris h. do., qui obiit in festo beati Bernardi, abb. It. Mechteldis, vicina nostra, supra

1) Eene latere hand schreef boven ‘mater’ het woord ‘martartara.’ 2) ‘Latomi’ zal wel bedoeld zijn.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 387

Vechtam habitans circa pontem lapideum, juxta magistrum Johannem predictum. It. s.e. in loco quo communiter stat feretrum, in parte occidentali, quidam nomine Godefridus, maritus Antonii Scaepsmeerders, anno 1573.

4. In parte ad aquilonem.

In quarta parte parve Galilee, scilicet ad aquilonem, sepulte sunt persone subsequentes. In primis Hildegondis, relicta Wilhelmi Hellinc, mater fr. Nicolai, conv. nostri, et Jacobi Wilhelmi, don. nostri, in opposito graduum refectorii.

VII. | Hic habentur nomina illorum quibus propter Deum hic concessa est sepultura, dimissis hiis qui jam viam universe carnis sunt ingressi. Et infrascriptorum nomina, postquam ab hac luce decesserint, possunt eciam, si placet, cancellari ut cicius, si opus sit, sciri vel inveniri valeant nomina vivencium, aput nos sepulturam habencium.

Primo obtinuit suam sepulturam, ut apparet ex antiquo libro nostro memoriarum, dla. Elyzabet, filia Theoderici de Amerongen et deinde sequuntur per ordinem ut in eo habentur. Item mater cujusdam Olislager, vicina nostra. †It. Petronella Zelandrina, nobis dilecta. Hic non. It. ancilla magistri Richardi, vocata Jacoba. †It. Fredericus de Voern de Amersfordia. Hic non. †It. Wilhelmus de Winsem, civis Trajectensis. Hic non. †It. Agnes Voss et filia ejus. It. Elizabeth van Haes. It...... , filia Ghijsberti Gunter. †It. Johannes Over die Vecht. †It. Jacobus

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 388 de Hellu. Hic non. †It. dla. Aleydis, mater confr. nostri Johannis de Clivis. †It. quedam matrona, dicta Gentefloer. Hic non. †It. dla. van der Veer. Hic non. †It Henricus van Rijn uut Lambroeck. Hic non. It. Fredericus Wit, frater quondam d.H. Wit. It...... , filia Jacobi opt Beghijnhoff. It. mater d. Johannis Taets, d. Adrianus, frater, ac ...... , soror ipsius. †It. Hildegundis, uxor Johannis Trinde, kalpodificis. It. Elyzabeth, filia Jacobi van den Doem. It. Elyzabeth, ancilla d. Johannis de Lewenberch. It. Elyzabeth, uxor Henrici Petri. It. Geertrudis, uxor Gerardi de Benscoep. †It. Margareta, uxor Theoderici Jonge, civis Trajectensis. It. dla., uxor relicta Gerardi de Killensteyn. It. Heilwigis, relicta quondam Alberti Zasse. It. Margareta, relicta Nycolai Lubberti et Lumburgis, filia ejusdem Margarete. It. Gerardus Valke cum uxore sua. †It. mater Theodrici Gerardi, familiaris nostri. Hic non. †It. Gertrudis, mater d. Ghijsberti de Wercouden. Hic non. It. Elburgis de Maerlant, alias dicta Eepken. It. Johannes Sloyer, civis Trajectensis cum uxore sua. †It. mater magistri Hermanni Droem. Hic non. †It. Walterus van den Rijn, habens eciam associationem cum proximo anniversario. †It. concessa est associacio anniversarii cum proximo domino Gerardo, d. de Zevenbergen. It. habet hic suam sepulturam dla. Aleydis, uxor Zwederi de Zulen. It. Elyzabeth uxor Everardi Taets, soror confr. nostri Henrici Borre, mo. etc.| †Item Nicolaus Jacobi de Aemsterdam, civis Trajectensis et Sophia, ejus uxor, habent suam sepulturam circa altare sancte Crucis eis concessam. †It. concessa est sepultura, infra lampadem retro in ecclesia pendentem, Johanni Willam de Delff graciose. †It. Elizabeth, filia Arnoldi Spruyts. Hic non. It. concessa est sepultura per litteram conventus Aleydi, uxori Gerardi Conrardi. It. olim con-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 389 cessa est associacio anniversarii cum proximo domino Johanni, comiti de Katselenberch. †It. Johanni Over die Vecht concessa est per litteram sepultura in loco illo, infra januam colloquii et januam magne Galilee. †It. similiter concessa est sepultura per litteram Everardo Voscuul ac Margarete, filie ejus, in magna Galilea juxta domunculas quas in opposito edificari fecit. It. concessa est sepultura per litteram Foyse Sloyers. It. dle., relicte Henrici de Moerdrecht. It. concessa est magistro Jacobo Dibbout, canonico Trajectensi, associacio anniversarii cum proximo etc. per litteram cum parti[cipacione]. It. concessa est d. Cornelio, dudum hic hospitato, mo. professo in Monichusen, fraternitas sive monachatus. It. concessa est Wilhelmo de Clivis et Elyzabet, ejus uxor, participatio bonorum spiritualium domus nostre unacum sepultura in eadem. It. concessus est monachatus domno Hugoni de Wercouden, mo. d. nostre prope Brugis etc. It. concessus est monachatus d. Theoderico Bor, presb. It. concessa est sepultura Wilhelmo van der Borch de Aemsterdam. Obiit. It. concessa est sepultura per litteram Gertrudi, sorori confr. nostri d. Henrici de Hoirn.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 390

Appendix I.

In de inleiding, blz. 131, beloofde ik in een appendix nader te zullen aanduiden in hoeverre de orde der onderwerpen in de uitgave afwijkt van die in handschr. B. betracht. Daartoe strekke de navolgende opgave.

Blz. 132 - blz. 141, r. 17 v.b. zie handschr. blz. 1 - blz. 6, r. 12 v.b. Blz. 141, r. 18 v.b. - blz. 146, r. 4 v.b. zie handschr. blz. - blz. 79, r. 2 v.o. 77 Blz. 146, r. 5 v.o. - blz. 154, r. 6 v.o. zie handschr. blz. - blz. 86, r. 10 v.b. 79, r. 1 v.o. Blz. 154, r. 5 v.o. - blz. 157, r. 10 v.b. zie handschr. blz. 6, en blz. 7. r. 13 v.b. Blz. 157, r. 11 v.b. - blz. 165, r. 4 v.b. zie handschr. blz. - blz. 16. 13 Blz. 165, r. 5 v.b. - blz. 182, r. 8 v.b. zie handschr. blz. - blz. 128. 117 Blz. 182, r. 9 v.b. - blz. 185, r. 5 v.b. zie handschr. blz. en blz. 76. 75 Blz. 185, r. 6 v.b. - blz. 187, r. 5 v.b. zie handschr. blz. 19. Blz. 187, r. 6 v.b. - blz. 189, r. 10 v.b. zie handschr. blz. - blz. 20, r. 7 v.o. 20 Blz. 189, r. 11 v.b. - blz. 191, r. 14 v.o. zie handschr. blz. 73. Blz. 191, r. 13 v.o. - blz. 192, r. 2 v.b. zie handschr. blz. - blz. 21. 20, r. 6 v.o. Blz. 192, r. 3 v.b. - blz. 198. zie handschr. blz. - blz. 135, r. 6 v.o. 133 Blz. 198 - blz. 202, r. 4 v.o. zie handschr. blz. - blz. 138. 136 Blz. 202, r. 3 v.o. - blz. 205, r. 9 v.b. zie handschr. blz. - blz. 87. 86, r. 11 v.b. Blz. 205, r. 10 v.b. - blz. 213, r. 5 v.o. zie handschr. blz. - blz. 92. 89 Blz. 213, r. 4 v.o. - blz. 222, r. 2 v.b. zie handschr. blz. - blz. 72. 69 Blz. 222, r. 3 v.b. - blz. 353, r. 4 v.b. zie handschr. blz. - blz. 68. 21 Blz. 353, r. 6 v.o. - blz. 387, r. 11 v.b. zie handschr. blz. - blz. 116. 93 Blz. 387, r. 12 v.b. - blz. 389, r. 22 v.b. zie handschr. blz. 8 en blz. 9.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 391

Appendix II.

In dit tweede appendix mogen ten slotte eenige korte opmerkingen nog eene plaats vinden. 1o. Uit de woorden mijner inleiding, blz. 128, r. 16 v.b., kan men geneigd zijn af te leiden, dat naar mijne meening het eigenlijk gezegde necrologium niet door den ‘frater exiguus’ zou zijn aangelegd. Ten einde eventueel misverstand te voorkomen, deel ik hier mede dat het tegendeel door mij werd bedoeld. 2o. Met het oog op den bedoelden ‘frater’ vestig ik de aandacht op ‘Aleydis de Beynhem,’ op XIX Kal. Jan. kortweg genoemd ‘mater’ en in de lijst der begravenen in parva Galilea, blz. 380, r. 8 v.b., ‘mater nostra.’ Daar beide gedeelten van zijne hand zijn, kan, naar ik meen, kwalijk aan iemand anders dan aan zijne moeder worden gedacht. 3o. Het op blz. 148 vermelde privilegium van Alexander IV wordt, ofschoon met eenige varianten, ook bij Raissius1) gevonden en wel onder de elogia achter de opdracht geplaatst. Het slot luidt aldaar: ‘Datum Lateran. Sexto Idus Feb. Pontificatus nostri anno tertio.’ 4o. Op blz. 173 wordt melding gemaakt van de collecta ‘Deus cujus proprium etc.’ terwijl elders, o.a. blz. 186, 204, 206, sprake is van de collecta ‘Deus

1) Origines Cartusiarum Belgii, Duaci 1632.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 392 cui proprium.’ Op de laatst vermelde plaats lezen wij ‘Deus cui proprium singulariter famuli et sacerdotis tui’ terwijl in de Nove constitutiones der Karthuizers, in het hoofdstuk handelende over het ‘Officium defunctorum’, eenmaal achter de aanvangswoorden ‘Deus cui proprium’ volgt: ‘et dicitur in ea famuli et sacerdotis tui.’ Welke van deze lezingen de juiste zijn kon ik niet nagaan dewijl ik in de ter mijner beschikking staande missalen die collecte niet aantrof. Wellicht moet op blz. 206, r. 11 v.b., gelezen worden ‘Deus cui proprium in singulari’ et pro alio ‘Inclina singulariter.’ 5o. Bij de nalezing van het necrologium bleek mij dat hier en daar tusschen de woorden ‘clericus’ en ‘redditus’ en ‘laicus’ en ‘redditus’ ten onrechte eene komma is geplaatst en evenzeer tusschen de woorden ‘conversus’ en ‘professus.’ Ik vermeld zulks ter dezer plaatse ten einde de lijst der errata niet al te zeer uit te breiden. Daar over de consuetudines1) der Karthuizers hier niet kan worden uitgeweid, laat ik het bij de vermelding dat zij aan de kloosterbewoners de volgende rangorde verleenen, a. Monachi. b. Clerici redditi, c. Conversi, d. Laici redditi, e. Donati, f. Prebendarii.

1) Naar aanleiding van die consuetudines, in twee handschriften in de universiteitsbibliotheek te Utrecht voorkomende, hoop ik elders eenige beschouwingen te geven.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 393

Stukken over den tegenstand der Utrechtsche katholieken, onder leiding van den scholaster van Oudmunster Jacob Cuynretorff, tegen de unie van Utrecht. Medegedeeld door Dr. P.L. Muller.

In den zomer van 1578 had graaf Jan van Nassau de beweging tot eene nadere vereeniging der Noord-Nederlandsche gewesten met Holland en Zeeland in gang gebracht, en met krachtige, zij 't ook meest bedekte hulp van zijnen broeder, den Prins van Oranje, en van allen, die als deze tot geen prijs onder het gezag van den koning van Spanje wilden terugkeeren, in December het zoover gebracht, dat de Nadere Unie voorloopig op behagen der respective meesters door de afgevaardigden van een aantal provinciën kon worden geteekend. Doch zoover gekomen, scheen de zaak te zullen schipbreuk lijden op den tegenstand van de velen, die in een dergelijk verbond, waarin de katholieke godsdienst niet gewaarborgd en de vrijheid der gewesten eenigermate door een bondsgezag aan banden gelegd was, een gevaar zagen. Eigenlijk was er in geen enkel gewest onder regenten of bevolking eene meerderheid voor het plan, maar de voorstanders

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 394 hadden in hun voordeel, dat zij wisten wat zij wilden, en juist dit ontbrak aan de oppositie. Bovenal was dit het geval te Utrecht, waar de oude geschillen en veeten niet waren afgestorven, maar onder nieuwe partijleuzen voortleefden. Stadsregeering en burgerij waren er al sinds lang der nieuwe orde van zaken toegedaan, al waren er ook onder beiden talrijke goede katholieken; de edelen waren dat meestal ook, maar de geestelijkheid der vijf kapittelkerken van Utrecht kon in de Unie, in verband met de gebeurtenissen sedert 1576 en met de wijze, waarop in Holland en Zeeland met het recht der katholieken was gehandeld en waarop vele voorstanders der Unie in andere gewesten tegen de kerk te werk gingen, niet dan haren eigenen ondergang zien. Niet dat de meeste kanunniken heftige ijveraars voor het katholicisme waren of dat men ze van Spaanschgezindheid moet verdenken, maar zij hadden zich bij de omwenteling aangesloten om der wille der privilegiën, die zij zoo krachtig tegen Alva hadden verdedigd, toen zij aan het hoofd stonden der oppositie tegen diens belasting- en regeeringstelsel. Zij waren conservativen, die niets liever wilden dan in vrede en rust de voorrechten genieten, die hun van ouds toekwamen. Natuurlijk gold dat niet van allen: er waren zeker zoowel enkele ijveraars voor het katholiek geloof en het herstel van het wettig gezag van den katholieken koning onder, als meer of minder openlijk hervormingsgezinden en besliste tegenstanders van elke overeenkomst met den landsheer. Maar de groote meerderheid in alle vijf kapittelen bestond zeer zeker uit conservativen, die in twee partijen gesplitst waren: in hen, die in tegenstand tegen de bewegingspartij heil zagen, en hen, die meenden, dat men, om althans een deel der voorrechten te redden, den stroom volgen moest.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 395

De laatsten waren vooral talrijk in het Domkapittel, sedert de domdeken Johan van Bruhesen was uitgeweken en de vicedeken Ausonius van Galama, proost van Noordhuizen, een gematigd en zeer bejaard man, er voorzat. Daarentegen waren de eersten sterk vertegenwoordigd in de kapittels van Oudmunster en St. Jan; dat van St. Maria schijnt zoo goed als geheel reactionair te zijn geweest, terwijl dat van St. Pieter meer lijdelijk bleef. Doch in de meeste kapittelen waren enkele ijverige patriotten, die elken reactionairen maatregel tegenwerkten, zoodat van een krachtig optreden der kapittelen als corporatie, als leden van de Staten, niet veel komen kon. Daarom trachtten enkelen, die meer energie hadden dan de meesten dier meestal reeds bejaarde en door een zeer gemakkelijk leven verwende heeren, hunne bekenden onder den adel en de burgerij tot tegenstand tegen de Unie, die zij voor de belangen van stad en gewest allernadeeligst achtten, op te wekken. Die pogingen werden echter terstond ruchtbaar en gaven aan de stadsregeering aanleiding tot een zoo krachtig optreden zonder aanzien van personen of voorrechten, dat zij niet alleen allen tegenstand brak, maar ook elke oppositie deed verstommen. Niet alleen de geestelijkheid, maar alle katholieken berustten sedert dat oogenblik in het toetreden van Utrecht tot de Unie, en zelfs in de door de regeering aan hen opgelegde overeenkomst omtrent het uitoefenen der beide godsdiensten, die heette te moeten dienen tot wegname van alle tweedracht, doch in werkelijkheid het begin was van een verbreken van het Satisfactietractaat van 1577 en van de uitsluitende heerschappij der Hervormden. Over deze onderneming der katholieken en dit optreden der stadsregeering daartegen is maar zeer weinig gezegd door degenen, die zich met het tot stand komen

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 396 der Nadere Unie hebben bezig gehouden1). Wat men er van wist was in de hoofdzaak dit: er was een geschrift door den scholaster en vicedeken van Oudmunster Jacob Cuynretorff tegen de Unie opgesteld en door zijne katholieke vrienden verspreid; daarom werd Cuynretorff in het laatst van December 1578 gearresteerd en niettegenstaande de protesten der geestelijken geruimen tijd, tot na het definitief aannemen en bezweren der Unie, gevangen gehouden; daarna werd hij losgelaten, nadat de geestelijkheid der vijf kapittelen was gedwongen geworden, de Unie door een lid uit ieder kapittel te laten onderteekenen. Slechts in Buchelius' Descriptio urbis Rheno-Trajectinae kon men er iets meer van vernemen. Daar worden (blz. 74, 75) de namen2) medegedeeld dergenen, die zich vooral tegen de Unie verzet hadden, met bijvoeging dat zij gevangen genomen en ongeveer half Januari weder losgelaten waren, met uitzondering van Cuynretorff, die eerst in 't laatst der maand3) door tusschenkomst van den graaf van Renneberg onder handtasting ontslagen werd. De hierachter afgedrukte stukken verspreiden eenig meer licht over de zaak. Zoover ik weet, zijn zij tot nu toe geheel onbekend gebleven. Wel was een groot

1) Ik zelf heb er in mijne Geschiedenis der Regeering in de Nader Geuniëerde Provinciën, in mijn Staat der Vereenigde Nederlanden in de jaren zijner wording en in mijne Unie van Utrecht maar terloops van kunnen spreken. 2) Hij noemt Johan Medemblick (dit is blijkbaar Mr. Hendrik), Johan Wachtelaer, Splinter van Hamersfelt, Nicolaes van Mierlo, Jan van Cootwijk en Johan (d.i. Jacob) Cuynretorff; van Renesse, die dadelijk weder werd losgelaten, maakt hij geene melding. 3) Den 29sten protesteerde hij mede in de vergadering van zijn kapittel tegen de ondergane behandeling. Vgl. v.d. Spiegel, Onuitgegeven stukken. II blz. 178 in de noot.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 397 deel er van door den geleerden Bondam bestemd om opgenomen te worden in zijne Onuitgegeven stukken, maar deze heeft eene voortzetting zijner groote onderneming niet mogen beleven. De door hem daartoe gemaakte afschriften zijn gelukkig aanwezig in het Rijks-archief in de provincie Utrecht, waar zich natuurlijk ook een goed deel der origineelen bevindt. Uit die afschriften is het grootst gedeelte der hier medegedeelde stukken afkomstig. In de eerste plaats het geschrift, door Cuynretorff tegen de Unie opgesteld, van welk geschrift Mr. J.A. Grothe nog eene andere kopie had vervaardigd, die hier voor den druk is gebruikt; ook hier heeft (zooals ik bij de aanstaande publicatie van meer stukken zoo dikwijls zal hebben op te merken) de groote welwillendheid van onzen secretaris mijn werk aanmerkelijk verlicht. 't Doet mij groot genoegen een stuk te kunnen publiceeren, dat, zooals Bondam reeds opmerkte, zoo bij uitnemendheid geschikt is om de grieven van de tegenstanders der Unie te doen kennen, maar dat tot heden alleen bij name bekend was. Hier opent het de rei, als het belangrijkste en tevens als het stuk, dat aanleiding gaf tot het geheele onderzoek en dus middellijk misschien tot het zoo bijzonder forsch optreden van den magistraat. - Naar Bondams afschriften zijn verder afgedrukt alle stukken, die afkomstig zijn van het kapittel van Oudmunster; daartoe behooren ook het pasquil tegen de Unie en hare voorstanders en de ordonnantie tot betaling der kosten van Cuynretorffs gevangenschap; het laatste stuk drukte als 't ware het zegel op de onderwerping der kapittelen. De resolutiën der kapittelen van den Dom en St. Jan zijn genomen naar twee door Bondam afgeschrevene bundels extract-resolutiën en protocollen dezer kapittelen, die in afzonderlijke banden vereenigd zijn,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 398 maar die hij waarschijnlijk naar tijdsorde heeft willen invoegen in zijn werk. Ook daarvan zijn de origeneelen aanwezig; het voorhanden zijn der kopieën verschafte echter groot gemak bij het drukken. Hier hebben wij dus het eigenlijke corpus delicti en een groote verzameling van stukken uit het kamp der tegenstanders. Ik heb ze zooveel mogelijk naar tijdsorde gerangschikt; bij enkele, die zonder datum zijn, hoop ik daarbij niet te zeer te hebben misgetast. Zoo staan ze tusschen de overige stukken, die, afkomstig uit het archief der gemeente Utrecht, gelegenheid geven om de zaak ook van de zijde der Unionisten te beschouwen. In de eerste plaats is dat een bundel verhooren voor de schepenbank, ondergaan door diegenen, die te dezer zake waren opgeroepen, 't zij als beklaagden, 't zij als getuigen. Toelichting behoeven die verhooren niet, naar 't mij voorkomt: hun inhoud spreekt voor zich zelf. Een definitief resultaat geven ook zij niet, al hooren wij allerlei bijzonderheden en al wordt er in gesproken van zaken, die, zoo ze al geen bewijs tegen de tegenstanders der Unie opleveren, toch verklaarbaar maken, waarom de stadsregeering zoo forsch optrad. Dan behooren er nog eenige stukken bij, die blijkbaar als bijlagen dienst moesten doen. Van deze heb ik alleen die afgedrukt, welke voor ons rechtstreeks van belang zijn; andere zijn van veel minder gewicht om hun inhoud dan wel om hunne aanwezigheid onder de papieren van Cuynretorff en de zijnen1); ten minste als die niet toevallig was, wat niet volstrekt onmogelijk is: de vice-deken van een kapittel kon ze wel in huis hebben, hij had zitting in de Staten. Daartoe reken ik de voorstellen, door graaf Schwart-

1) Zie hierna de getuigenissen p. 420, 426.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 399 senberg namens den Keizer aan de Staten-Generaal gedaan ter bemiddeling tusschen den koning en de Nederlanders, - de brieven, waarmede de Aartshertog Matthias en de Staten-Generaal die aan de gewestelijke Staten toezonden, - en de brief, waarin de Staten van Artois aan de Staten-Generaal hunne denkbeelden omtrent eene verzoening met den koning kenbaar maken, met bijvoeging der door Parma aangeboden vredesvoorwaarden met eene vertaling van de laatste. Ik behoef niet te zeggen, dat het geheel afhangt van de uitlegging, die aan het bezit van zulke, voor een deel zeker eenigszins compromitteerende stukken, werd gegeven en van het beoogde gebruik daarvan, of men ze hier als stukken van gewicht beschouwen zal of niet. Eindelijk zond mij nog de archivaris van Utrecht, aan wiens medewerking ik het te danken heb, dat ik hier dit alles kan geven, eenige resolutiën van den raad der stad, die op de zaak betrekking hebben en niet van belang ontbloot zijn; ik heb ze achter de verhooren geplaatst. Behalve de enkele stukken uit het archief van Oudmunster betrekkelijk het onderteekenen der Unie namens dit kapittel, door Van de Spiegel in zijn reeds aangehaald boek medegedeeld, is dit, zoover ik weet, alles wat er tot heden over deze zaak te vinden is. Er hier over uit te wijden of er reeds nu slotsommen uit te trekken acht ik niet wenschelijk of noodig. Of er eene onpartijdige, met de waarheid overeenkomende voorstelling van wat er eigenlijk gebeurd is, uit op te bouwen valt, betwijfel ik, en in alle geval acht ik het hier niet de plaats daartoe eene poging te doen. Mij komt het voor, dat wij ook nu nog niet met volkomen zekerheid kunnen zeggen, wat Cuynretorff en de zijnen hadden op touw gezet, of zij de perken eener recht-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 400 matige oppositie daarbij waren te buiten gegaan of niet. Hadden wij de verhooren niet, dan zouden wij geen recht hebben iets anders achter de zaak te zoeken, te minder omdat de stadsregeering, zoodra zij haren wil had doorgezet, de kapittelen de Unie hadden onderteekend en zich naar hare begeerte omtrent de verhouding der beide godsdiensten hadden geschikt, de vervolging staakte en van alle verdere maatregelen afzag. Tot zoolang had ik in hare maatregelen, de arrestatie van Cuynretorff en het geheele onderzoek, dan ook niets anders gezien dan eene welgeslaagde poging tot intimidatie, zooals ze in die dagen van de zijde der bewegenspartij zoo dikwijls werden aangewend tegen de beangste conservativen. Maar de verhooren bevatten, zooals ik reeds boven zeide, zaken die vermoedens opwekken. Men moet bij de geheele zaak wel in 't oog houden, dat men hier te doen heeft met een revolutionair tijdperk, waarin de partijen om haar bestaan kampen, waarin dus formeel recht iets betrekkelijks is, en waarin ieder van zijne tegenstanders gewelddadig verzet verwacht. De stadsregeering heeft zich blijkbaar dadelijk afgevraagd, toen zij van Cuynretorffs geschrift, van het verspreiden daarvan en het spreken daarover onder de burgerij vernam: wat bedoelt de oppositie? Vandaar dat vragen naar allerlei, dat er schijnbaar niets mede te doen heeft, dat trekken van consequentiën uit een los gerucht (en die zijn er blijkbaar vele geweest) en het onderzoek naar het ontstaan dier geruchten. Ik vestig hier de aandacht op het vragen naar de houding van den heer van Montfoort, van wien men kenlijk gevaar meent te duchten te hebben. De regeering koestert argwaan; of die gegrond was, waag ik geenszins te beslissen. Was zij 't wel, dan was zeker het optreden der oppositie uiterst zwak

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 401 en tamelijk onverstandig. De houding der conservativen is meestal treurig: alleen Cuynretorff en Medenblick betoonen energie en, mij dunkt, ook beleid, maar de anderen zoeken slechts heil in onderwerping en in een zoover mogelijk van zich afwerpen van alle schuld. De regeering daarentegen treedt met groote, ik zou haast zeggen met overgroote energie op, deinst voor geen verkrachten van privilegiën terug en dwingt hare tegenstanders zelfs dit te verdragen. Vandaar dat zij eene zóó volkomen zege behaalde, dat er later nimmer meer sprake van reactie was. Er zijn ook daarenboven nog punten, die hier slechts worden aangeroerd, waarover men gaarne meer licht verspreid zag. Dat geldt met name van de zending van den kanunnik Van Nieuwburg aan den Prins, den Aartshertog en de Staten-Generaal, - vooral ook van de houding van den Prins tegenover de Unie, die zijn werk was en die hij toch niet openlijk mocht voorstaan, en tegenover den Utrechtschen partijstrijd, die 't hem zoo moeielijk maakte, om steeds onpartijdig te blijven en zijn streven naar vereeniging van alle Nederlanders tegen Spanje overeen te brengen met de belangen zijner ijverigste medestanders. Van dat alles weten wij zoo goed als niets. Gelukt het mij op den duur ook daarover nieuwe stukken te ontdekken en over 't algemeen zulke te vinden, die tot opheldering van veel wat thans nog vrij raadselachtig is, kunnen strekken, dan hoop ik die hier mede te deelen. Voorloopig zij men tevreden met de stukken, die ik geven kan. P.L. MULLER.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 402

I. Redenen, middelen ende motiven, waerduer men wel behoort te supersederen int aennemen, insonderheyt voor de stadt ende landen van Utrecht, van enighe Naerder Unie met enighe provincie te maken dan der gemaeckt is mitte Generael-Staten.

1. Eerst: Also duer t'aengeven van den ambasaduer van de Keyserlycke Majesteyt aen den duerluchtichsten Eertshartoge Mathias ende Generael-Staten men is besich om een gedurighe vrede te handelen, ende tot dien eynde bij den Eertshartoch aen den Staten des lants van Utrecht geschreven is, versouckende ende vermanende aen de voirseyde Staten van Utrecht, nyet te willen scheyden van de Generalitee ende Pacificatie van Gent ende te wachten van enighe nyewicheyt, waerduer die vredehandel mocht verachtert ofte belet worden, alzo dat men in prejudicie van dien nu geen Unie maken en kan, dselve Generalitee contrarierende, als dese geconcipiëerde articulen van de Unie doen, gelijck dat hierna breder verclaert sall worden. 2. Ten anderen: So dese Unie beraempt is opte seven provinciën, als Gelderlant mit Zutphen, Hollant, Zeelant, Vryeslant, Utrecht, Overijsele, Groeningen ende Omlanden, Drenth, Twent ende Lingen, dat geensins geraden is, immers voor Utrecht, hem te begeven onder dese Unie, soverre enighe van de voirseyde landen daeruuyt blijven ofte incomende daer weederom uuytscheyden, om redenen hierna volgende. 3. Ten derden: Also sijn Hoicheyt mitsgaders die Generael-Staten voor goet bevonden hebben die placaten te publiceren, dat bij een yegelick soude besworen worden (sulcx geschyet is) scherp tonderhouden die Pacificatie tot Gent gemaeckt ende die Unie bij

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 403

de XV provinciën diesvolgende opgerecht, ende dese voirseyde Unie, hier tUtrecht den VIen Decembris lestleden beraempt, in vele die voirseyde Pacificatie ende Generael Unie contrariëert, en can men behouden eer, eedt, officie van onderdanicheyt ende behoorlijcke societeyt (all waert oick dat dese die voergaende universele nyet en derogeerde) buyten voerweten, belyeven ende bevelen van zijn Hoocheyt ende Generael-Staten hem begeven in enighe nyeuwe verbontenisse; ende enighe anders gemaeckt en mach nyet bundich zijn noch stadt grijpen. 4. Nemaer soverre den noot, perijckel off vrese eyschten, nyeuwe ofte andere Unie innetgaen, dat geresumeert wordt die Unie Generael op die voet eertijts gemaeckt ende bezworen, mit advijs van zijn Hoicheyt ende den Generael-Staten, gemerckt een bondel van veel pijlen onbreeckelicker is dan een ander van weynich. 5. Dat alzo oick die Unie tUtrecht beraempt contrarie valt die Satisfactie, bij zijn Princelijcke Genaden volgende die Pacificatie van Gent den landen van Utrecht verleent ende bij zijn Excellentie ende die Staten von Hollant ende Zeelant bezegelt, daerinne bevesticht werden allen den ingesetenen der landen van Utrecht haer oude privilegiën ende costumen, is gans onraetsaem tegens tinhouden van dyen, tot groot peryckel, achterdeel ende quetsinge van privilegiën ende vrijheyden hem in enigerwijs te verbynden. 6. Voorts considererende, dat geen verbontenisse en can sijn off hij en is annex servituyt, dat (genomen bij de Generael-Staten dese goet mocht gevonden worden) aleer men sulcke nyeuwe ongehoorde verbontenisse aenveerde, behoort te horen het advys van de notabelste inwoenderen des lants, so geestelijck als weerlijck, als in voortijden in gelijcke nyeuwe wichtige

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 404 zaecken wel geschyet is. Ende dat die verschrijvinge geschiede over alle die leden der Staten, geestelickheyt, ridderschap ende steden, eerst op verbuerte van stemmen, daerna bij eede, item gehoort den ouden metten nyeuwen raet, dekens van gilden, hooffden van schutterien, borgerhopluyden, beveelhebberen ende rotmeysteren, op indien gaettet wel, wy ons gelijckelijck hebben te verblijden, valtet qualick, dat in dese dangereuse tijt deen den anderen nyet en heeft te verwijten. 7. Dat oick, soverre die landen van Gelre ende Overijsel ofte enighe van dien hem in dese Unie nyet en begeven off in haerluyder affwijcken, tlant van Utrecht, als frontier blijvende, onderworpen soude worden veel ondrachtelijcke lasten, so van nyeuwe sterckten als die zijn te veranderen, ende garnisoen te ontfangen etc.; maer hoe die sterckten, te weten het casteel, tanderen tijden ten versoucke van die van Hollant binnen Utrecht geleyt ende onderhouden, ende den ingenomen garnisonen die van Utrecht becomen zijn, is die wonde noch so versch, dat onnodich ende verdrietelijck is veel daervan te verhalen. 8. Ende all schijntet, dat die van Hollant secours gedaen hebben met gelt ende cruyt om tvoirseyde slot te recouvereren, hebben dat in dien tijt gedaen tot haer selfs securitee ende verseeckerheyt, ende namaels so scherp aengeschreven om betalinghe van tvoirseyde cruyt ende geleent gelt gerestitueert te hebben, dreygende andersins dinwoonderen der stadt van Utrecht in Hollant bij arrest te houden, sulcx dat tot redemptie van dien die Staten binnen Utrecht genootdruct zijn geweest den meestendeel dese laeste imposten binnen Utrecht ende opte platte landen op te rechten; daeruuyt blijckt Hollant nyet te soecken ons te bewaren, maer deur ons beschermpt te blijven,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 405 ons latende tot haerluyder voorschans in tsupporteren mede van alle haren lasten, ende ons hemluyden in als gelijck te maken. 9. Sovele belangt tinnemen van garnisoenen, dat die op de voet van Hollant soude innegenomen werden, te weten mit betalinge van haer camerhuijr, ende mede dragen excijsen, imposten etc., dat die stadt ende inwoenderen duer haer presentie genot soude voelen; voerwaer nyettegenstaede dese Hollantsche ordonnantie, die disordere, die so te Haerlem als tAmsterdam ende andere steden ende vlecken, boven satisfactie, versegelinge, accorden ende eeden, bij den souldaten bedreven, behoort wel een spygel te wesen, scroem ende scrick te maken (soverre men rust ende enicheyt bemint), tzij op wat maten, garnisoen tontfangen. Ende alzo oick haer incompste duer dese ende meer andere oirsaecken veel inwoenderen uuyter stadt souden verdrieven, soude het vertreck van notable personen (gelijck een yegelick volgende die Satisfactie hem mach vertrecken, alst nyet totten vijant en is) die stadt ofte steden ende inwoenderen scadelicker zijn, als men enichsins duer tinnemen van de knechten genot soude cunnen gevoelen, behalven peryculen ende, in cas van faelieringe van betalinghe, dat sijluyden haer leggende plaetsen hem genoechsaem voer geoppignoreert behouden. 10. Noch commende Utrecht in dit verbant, soude met anderen landen gehouden zijn terstont aen te nemen nyeuwe gedurighe diversche imposten op etende ende andere ware, die men tot notelyck onderhout des menschenlevens nyet derven en mach, boven allen imposten, so die bij ons selven, duer reden verhaelt, zijn ingestelt; ende als men noch daerenboven tot een Generalitee moet contribueren ende noch dagelicx meer ende meer voorgehouden worden, twelck

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 406 hoe ondrachelick vallen soude (nyet hebbende den middel ons quote voor de generalitee op te brengen) voer ons landeken van Utrecht, daer men tot allen plaetsen binnen een ure can uuytrijden, tmeeste paert sterijl sijnde, sware dijcken subject ende veel dat vruchtbaer is ongebruyckt blyeft, als beroeft van beesten ende gedepopuleert sijnde, dragende evenwel ondrachelicke lasten van moelen, dijcken, dammen ende outschiltgelden, hebbende geen negociatie off sonderlinge comantschap off handelinge noch geen commoditeyt van dien, om duer fortune die voerlede schade ende nyeuwe imposten aen te moegen verhalen (gelijck nabuyre landen), wesende voorts doer trecouvreren van Vredeborch ende langeduryge verscheyde exactiën, tochten ende oirlogen van tgelt so gebloet ende uuytgeput, dat onmoegelyck is sonder uuyterlicke bederft van dit lant enige verbontenisse inne te treden, daer meer nyeuwe contributie off schattingen in soude van node wesen, mit wat lichte middelen die oick mochte voergeslegen worden. 11. Sodat ons meer van node waer vrede, waertoe alrede goede preparamenten so bij den Keyserlycke Majesteyt als Generael-Staten gemaeckt zijn, dewelcke men nochtans nyet en souden moegen aennemen, getreden sijnde in dit verbont, dan met belyeven en goet advijs van Hollant ende Zelant, sodat zijluyden over ons blijven souden seggers van vrede off oorloch 12. Voorts, zo oick wat bij die meeste provinciën besloten worde, die minste soude moeten volgen, uuytblyvende Gelderlant, Overijsel off enighe andere provinciën, staet te noteren, dat Hollant ende Zeelant soude die meeste blijven ende twe provinciën sprekende uuyt een adem, daerduer Utrecht van macht ende groote genoechsaem tcleynste wesende, dickmael

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 407 daerduer vervangen ende verdruckt soude worden ende in plaets van een veel hooffden onderworpen blijven. 13. Ende in saecken van differenten van nyeuwen lasten ende andersins staen tot seggen ende genaden van anderen, so van die gealiëerde landen als den stadthouderen bij haer respectivelyck aengenomen, in wyens aennemen soude Utrecht als in anderen saecken dickwils connen oeverstempt ende tminste seggen in behouden; waerduer ende meer andere inconvenienten uuyt dese spruytende, die men bij experientie meer ende meer gewaer soude worden, volgen soude uuyt unie disunie, accordt discordt; dat men blijvende yegelyck in sijn vryheyt ende singularitee wel verbij mach, onderhoudende als tot noch vruntschap met zijn naburen, beter dan met nyeu verbonden deen den andren (te willen wesen van gelijcken authoriteyt) subject worden, insonderheyt daer nyet een singulier hooft en is off genoempt en wordt. 14. Ende so sich die seven provinciën verbynden soude, ten ewigen dagen duer geen oirsaecke te moegen scheyden, hoe soude het lant van Utrecht (als die gelegentheyt sich toch so woude offereren) immermeer tot haer oude vryheyt, staet, privilegie, authoriteyt ende liberteyt cunnen aspireren, dat nochtans yegelicke provincie so bij de Generael Unie als bij de Satisfactie des Princelijcke Excellentie belooft wordt. 15. Dat men seyt, dat die dachvaerden ende verscrijvinge binnen Utrecht souden vallen ende die stadt ende gemeente daerduer profiteren, men verstaet well, dat so een profijt maer en valt over weynich personen. Ende dat om tprofijt van seer weynich nyet en behoort in aventuer, hasart ende ongewonelicke eygendom het gantsche lant ende gemeente geïnduceert

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 408 ende vervuert te worden1), behalven periculen, die t'enighen tijden dese vergaderinghe soude met hem moeghen brenghen. 16. Noteert noch, dat in dese beraemde Unie bedongen blijeft darticule, daerop die beraempt is te moegen veranderen, vernyeuwen na beduncken van de meeste stemmen; twelck belyeft wesende, wat is dat anders dan te maken een verbant op geenen bant ende te fluctueren in een schip sonder stuerman? ende so men bevonden heeft, dat gheen2) seeckere accorde veele nyet en hebben onderhouden, hoeveel te min tgeen dat na beduncken ende opinien van sommigen allen uren mach verandert werden! 17. Ten laesten, daer nochtans voorall behoort op gelet te sijn, is onbehoorlijck voor allen Christenen zo een verbont inne te gaen, daer tfondament van alle lieffde ende eendrachte, te weten die religie, so wordt te voren gegeven, dat yegelick, bij namen Hollant ende Zeelant, soude moegen geloven na heur beduncken, lettende maer alleen als tijtelick goet ende rust mach geconserveert worden ende blijven. So nochtans accordt off forme van één religie die meeste unie ende eendracht inbrengt, ende diversiteyt in dien (gelijck wij leyder prouven) wortel ende moeder blyeft van allen twist, haet ende nijt, en onmoegelijck is op sulcke fundament een sterckte van eendracht te bouwen, behoren voorall die provinciën te beneerstigen, dat, gelijck men well will verstaen tot één wet ende munte, dat die van Hollant ende Zeelant, die vrije religie, die zij in andere provinciën begeren, in den haren oick toelaten, opdat sij nyet gecauseert en

1) De hierna volgende woorden van dit artikel zijn later bijgevoegd met eene elders niet voorkomende hand. 2) Lees: ‘een.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 409 worden te tyranniseren, gelijck zij hem voermaels, omdat die vrijheyt der conscientie (so sij zeyden) besloten was, hem over anderen beclaecht hebben, om die meeste enicheyt ende conformitee te onderhouden, ende na te commen die gequetste Pacificatie ende Unie soeveel nu moegelyck. 18. Item die licentie, die in cloosteren ende collegien souden toegelaten worden, so die dient tot inobedientie ende ruine van cloosteren, goodtshuysen, wesende gasthuysen van den ingesetenen edel ende onedel, die met veel kynderen beladen zijn, behoort dit wel in state te blijven ofte breder als andere articulen gepondereert. 19. In summa: buyten advijs van dengeenen, die in de Generael Unie begrepen zijn, en behoort geen ander conform, veel min contrarie begrepen, veel min aengetogen te werden; dan soverde goet bevonden wordt bij de Generael-Staten met zijn Hoocheyt, naerder unie onder dese provincie te maken, daerover sijn Hoocheyt off yemants anders uuyten huyse van Oostenrijck, des Majesteyts naeste gelegene oor, hooft blijvende, dat in sulcke gevalle voorall behoren affgedaen te sijn alle difficulteyten, daerinne sich yegelick litmaet van elcke provincie mocht in beswaert vynden, opdat deen naemaels nyet en behoeft te staen tot genade van dander. 20. Bijsonder aengemerckt, dat alzo die provinciën van Hollant ende Zeelant geen geloeff gehouden en hebben int accordt ende overcommen, mit haer eygen litmaten so solemnelicken gemaeckt, besegelt ende besworen, wat hoop is dan, dat sy enich gelove sullen houden andere uuytheemsche provincie, ende bijsonder die van Utrecht, haren nabuyren, daer zij altijts querelen ende oorlogen tegens gehadt ende gesocht hebben onder haren juck te brengen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 410

21. Nu alzo die dese Unie urgeren anderen van contrarie motiven. duer reden verhaelt ende ist noot breder te verhalen, soude willen cavilleren, alsoff sy onder dexel van dese wederstant bedectelijck sochten die voorspoet van den vyanden, opdat per aventuer in aenstaende noot tlant te min secours off vasticheyt soude hebben den gemeen vyant te wederstaen. Staet daerop te antwoorden, dat sulcx en can geen apparentie hebben, dewijle uuyt tgunt vorens gededuceert is claerlick blijckt, dat men nyet bij een naeckte tytel, maer als oprechte patrioten begeert te blijven bij de Generael-Staten, onder heur ende zijn Hoocheyts ordonnantie ende resolutie als getrouwe ondersaten, ende voorts bij den eedt, die zij den anderen binnen der stadt Utrecht so solemnelick tot confirmatie van dese gedaen hebben ende noch bereyt sijn te besweren met onderpant van lijff ende goet, tot bewaernisse ende versekeringe van yegelick respectivelick sijn goeden ende privilegiën jegens allen inbreeckers, ende contrarie doende gestraft souden worden bij bannissement off andersins als infracteurs van gemeen ruste ende vrede, daermede immers alle diffidentie behoorde te cesseren. Maer ter contrarie etc. 22. Hoewel nu dese redenen geperpendeert hebbende, men verhoopt nyemants te zullen wesen, dye begeeren zall eenigherwijs zijn vaders lant in peryckel van servituyt te brenghen, nochtans dewijle moegelick in dye opinie eenighe willen persisteren, dat wy door dese Unie souden gesterckt werden; om het onverstandt, dat tuschen dese opinien is, neder te leggen, vynden nyet nuttelijck dan staetsghewijs te scicken, daerbij eenighe commissarissen moegen gevoecht werden, aen zijn Hoocheyt, Princelijcke Excellentie ende Generael-Staten, ter wedersijde remonstrerende dye

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 411 difficulteyten ende verseeckertheyden, dye uuyt dese Unie voor den landen van Utrecht zoude connen resulteren, ende wes geadviseert wordt aldaer, dat sulcx zonder wederseggen soude achtervolcht worden, ende dat men middelertijt supersedere1).

In dorso: Middelen ende motijffen tot destructie van de Unie tUtrecht opgerecht, by Cunretorff geadviseert2).

(Naar een gelijktijdig handschrift onder de losse stukken in de Utrechtsche rijks-archieven.)

II. Verhooren van getuigen voor schepenen van Utrecht omtrent de plannen van Mr. Jacob Cuynretorff.

Anno 1579 den XXIX Decembris a Nativitate Domini3).

Aeltgen, huysfrou van Rijck van Bochoven, out ontrent XXXII jaeren tuychde bij hoeren eede ter instantie van den substituyt-schout, dat op gisteren naenoens ontrent twee uuren thoren huys geweest is Jan Corneliss. van Helmont, ende vraechde waer hoer getuyges man was, Rijck van Bochoven; daerop zij getuyge antwoerde, dat hij buyten gereyst was nae

1) Het laatste artikel is geschreven met eene andere hand als het overige: dezelfde hand, die ook den korten inhoud van alle artikelen op den kant daarbij schreef. 2) Geschreven met eene elders in het stuk niet voorkomende hand. Met de hand van Bondam is daaronder het opschrift duidelijker overgeschreven: het hier afgedrukte handschrift is dus hetzelfde, dat ook Bondam zag. 3) Dus volgens de gewone berekening 15

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 412

Soest met zijnen vendrecht Johan Buth ende den Domheer Cleeff. Doe seyde dvoorseyde Johan Corneliss., dat hem geseyt was, dat zij uutwaeren omme knechten in de stadt te brenghen; daerop zij getuyge weder seyde, dat zulx onwarachtich was ende dat hij zulcx straffen soude, ende dat zij hoopte dat hij Johan Corneliss. hoeren man zulcx nyet toe en betrouden. Ende (Nota!1)) seyde daerop Johan Corneliss., dat hij oeck daerjegens geseyt hadde, alsse dat hij zulcx geen geloeff en gaff, dan ick can tselve henluyden nyet ontseggen off ontgeven oft ten is waer; ende off zulcx wesen mochte, wouden hoer voerzien daerop hebben. Seyt voerts, dat hij Johan Corneliss. sulcx seyde gehoert te hebben van sommige personen, staende bij den anderen op de Plaets, daer hij hem bij begeven hadde overmits hij hoerde, dat zij van Rijck van Bochoven zijnen neeff praten. Presentibus Leemputh, Jaersvelt, Nijhoff, Foeyt schepenen.

Anno et die ut supra.

Splinter van Hamersfelt verclaerden bij ede, dat hij op gisteren ontboden is geweest tot Cunretorff, alwaer hij omtrent naer elf uueren quam, ende vandt aldaer Mr. Henrick van Medemblick, die canonick Reness ende bleven daer tsamens eten, ende naer den non quam aldaer mede die vendrich Helmont ende Wiel notaris, ende hij die sprect screef een request van

1) Bij de plaatsen, die de belangstelling der verhoorenden bijzonder trokken, staat op den kant ‘N’ of ‘Nota’; ik zal deze aanteekeningen tusschen haakjes in den tekst plaatsen, evenals hetgene omtrent de ontkenningen van andere getuigen over de besprokene punten op de kant staat. Het onderstrepen van sommige woorden of volzinnen in het handschrift, hier door cursiveering wedergegeven, schijnt hetzelfde doel te hebben.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 413

Schetters meecht1), ende Wiel screef oeck wat anders, alsse zekere middelen tenderende tegens die Unie2), twelck geconcipiëert was bij Renes canonick St. Jan, waeraff vier dubbelen gescreven waren, ende hij ende Medemblicks diener screven elcks mede een dubbel, continerende in effecte, dat men nyet en zoude mit die Hollanders ende Zelanders alleen handelen buten dandere provinciën ende advijs van boven te hebben; ende die vendrich sprack met Conretorf alleen, maer en weet nyet wat propoesten zij hielden, dan was van de Unie ende dat hij derhalven met zijn volck daerof gesproken hadt; ende en was daer nyet lang maer ginck terstont uut. Seyt dat Medemblick in als mede raedt gaff. Seyt dat Conretorfs soon quam seggen, dat Buth, Cleeff ende Bochoven uutgereyst waren naer Hollant, ende int hondert worden geseyt ende gegist, dat zij uut mosten wesen om knechten inne te halen; ende nyet te weten bij wie tzelve gegist ende eerst gesproken is geweest. Present tmeeste deel van den gerechte. Mr. Joannes Wiel verclaerden bij ede, op gisteren ontboden geweest te zijn tot Conretorff, alwaer hij mede een dubbel gescreven heeft, wesende die intitulatie ‘Middelen ende redenen waerom men op dese tijt die Unie nyet en zoude voltrecken met die van Hollant ende Zelant alleen,’ die men zoude onder die capittelen uutdeylen. Seyt wel gehoort te hebben, datter geseyt werd, de spraeck ginck dat etlicke personen uutwaren om knechten inne te halen, ende dat

1) De kanunnik van Oudmunster en proost van Zutphen Johannes Schetter, op 1 December 1578 overleden, wiens executeuren Cuynretorff en Heermale waren. 2) Het hier sub I afgedrukte stuk.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 414 onder anderen mede geseyt worden, indien men met die Hollanderen ende Zelanders alleen handelden, dat zij alhier altijts overstemt zouden worden; ende warn die Midelen vijf gehele bladeren scrifts. Presentes ut supra.

Anno et die ut supra.

Jan Corneliss. van Helmont vendrich verclaerden bij ede, dat hij gisteren geweest is tot Conretorff, die hem vraechden, hoe hij met zijn volck versproken was beroerende die Unie; daer hij op ter antwoordt gaf, dat hij daer sonderlings noch nyet van gesproken en hadde; ende aldaer worden int hondert geseyt, dat Bochoven, Cleeff ende Buth die vendrager uutwaren om knechten inne te halen, ende Hamersfelt seyt eerst ende Conretorf daernaer mede, maer en wiste nyet te nomen zijn man, van wie hij tgene voirseyt is op die Plaets gehoort hadt.

Anno 1579 den xxxen Decembris.

Mr. Henrick Medemblick advocaet, gevraecht wie hem ontboden heeft gehadt om tot Conretorff te comen, seyt dat Conretorff hem ontboden heeft om te horen het concept, twelck bij Reness geconcipiëert was; ende diensvolgende is hij die spreect tot Conretorff gegaen, ende Renes quam daernaer oick aldaer, ende dit in qualite als een diener ende advocaet van (de) geestelicheit, zoe hij haer gedient heeft in de excysen voir die vijf ecclesiën, ende daernaer noch tot meermalen geweest te zijn in de vergaderinge van de gecommitteerden van dezelve ecclesiën ten huyse van Conretorff beroernde huerluder gemene affern, daer Conretorf gecommit-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 415 teert is geweest om te reysen aen zijn Alteze ende zijn Excellencie1). Gevraecht off hij nyet mede in de vergaderinge geweest en is (te) St. Hieronymus, seyt aldaer nyet geweest te zijn. Gevraecht of Conretorff verclaerden, dat hij gecommitteert was van zijn collegie, seyt dat hij vermoeden dat Conretorf gecommitteert was, zoe hij in gelijcke saecken hem altijts gehouden heeft als gecommitteert. Seyt noch op ander tijden geweest te zijn tot Cunretorff, (Nota!) als Conretorf reysden naer zijn Alteze, daerbij waren Bogart (St. Peters), Esch, Renes (St. Jan), Rumelaer als gecommitteerden van huer collegiën, zoe hij vermoet. Seyt dat gister omtrent den middach Jacob Ghijsbertss. Van der Eem bij hem geweest is om het voorseyde concept te sien, ende dadvocaet Heij sacht mede van te vorn ende vandt het goet. Ende Van der Eem seyde, mit zijn volck daerof te zullen spreken. Seyt (Nota!) dat Conretorf hem geconsenteert heeft gisteren morgn, om dvoorseyde2) Waeyenoyen het concept te communiceren; ende Waeyenoyen heeft hem geseyt, dat die Unie al die rottn gecommuniceert was om daerop te seggn. Seyt dat hij het concept tegens die geconcipiëerde articulen van de toecomende Unie, die noch bij de Staten nyet gesloten en is, nyet weder en heeft. Seyt dat Jacob Gijsbertss. een concept tegens die voorseyde articulen van de Unie ontfangen heeft, ende

1) In margine: ‘Rogetur Coenretorff nae zijn commissie.’ 2) Dit ‘voorseyde’ is onjuist: de reden is, dat aanvankelijk de voorgaande alinea sprak van een bezoek van Van der Eem, ‘Waeyenoyen ende den ouden Merenborch,’ welke twee laatste namen later geschrapt werden.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 416

Merenborch oock een, twelck Merenborch Waeyenoyn gelevert heeft, zoe hij verstan heeft. Gevraecht of hij mit enige capittulen ende bijsonder mittet capittele van Ste Marien oft enige van hueren capitularen tgene voorseyt is gecommuniceert heeft, seyt dat hij mit nyemant van Ste Marien gecommuniceert heeft, noch mit ghenen capittule, dan alleen mit (Nota!) Esch, Renes ende Conretorff. Tgerecht ende raedt ordonneren, dat Medemblick boven1) blijven zal.

Anno 1579 den xxx Decembris a Nativitate Domini voor den gerechte ende raeden.

Die scholaster Coenretorff gevraecht off hij gecommitteert was van zijnen capittele omme enyge poincten te ontwerpen jegens die Unie, seyt neen, ende heeft die Middellen geconcipiëert nae zijnen opinie omme, overmits verscrijvinge op de Unie was, omme tselve concept mijn heeren van den capittelen nae zijnen opinie (?) te vertoonen, omme te besien off zij dselve poincten zouden willen accorderen ende dselve off- off aendoen thoeren goedtduncken. Seyt Medenblick ontboden te hebben omme zijn opinie te hooren vant voorseyde concept jegens dUnie. Seyt dat het yerste concept gemaeckt is bij Renesse, canonick Sint Johans, dwelcke seyde daertoe last te hebben van zijnen capittele; dan dat tselve tzijnen huyse vermeerdert ende vermindert is, zoe bij hem die spreeckt als Medenblick advocaet, ende dat hij off- ende aengingh vermits den sterffhuyse2).

1) D.i. in hechtenis op de boven in het huis Hasenberch aanwezige gijzelkamers. 2) Nam. het sterf huis van Schetter, zie hierboven p. 413 Noot 1.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 417

Gevraecht waeromme hij die notarissen, alsse Wiel ende Hamersvelt, met Medenblicx knecht ontboden hebben, seyt (Nota!) omme copiën te hebben ende dselve aen andere capittulen te zeynden. Gevraecht waeromme een van de copiën bij Medenblick medegenomen waren, seyt (Nota!) ommedat hij dselve metten anderen cappittulen zoude communiceren. Seyt (Nota!) dat hij nyemants zijne copie int particulier gesonden en heeft, noch met hem gecommuniceert. Gevraecht waeromme hij Hamersfelt die copie gesonden heft, seyt (Nota!) dat hij dselve copie met zijn meecht tot Hamersfelt smiddaechs gesonden heeft, ommedat Hamersfelt daeromme geweest was; dan heeft dselve niet weder doen halen, vermits hij tot halff zessen toe int sterffhuys was tot Schetters. Seyt dat hij nyet geseyt en heeft, dat goet ware dat men die copie enyge borgeren vertoonen soude, noch Hamersfelt tot zulcx last gegeven te hebben. Gevraecht waeromme Helmont op eergisteren namiddach tot hem die spreeckt huyse geweest is ende wat hij hem gevraecht heeft, seydt dat hij die spreeckt geseyt heeft jegens Helmont, dat die spraeck tot zijnen huyse gebrocht was, dat Cleeff ende anderen naer Hollant gereyst waeren ende dat daerdeur quaede suspicie was, dat zij omme knechten uutwaeren; daerop Helmont zeyde dat zulcx onwarachtich was, zoe zij nae Soest waeren gereyst, ende dat Rijck van Bochoven zijns Helmonts paert daertoe begeert hadde. Seydt dat zijn deponents zoen thuysbrocht, dat hij gehoert hadde opte merckt, dat dvoorseyde personen naer Hollant gereyst waeren. Gevraecht off hij met Helmont geen propoosten gehat heeft van den concept, bij henluyden gemaeckt jegens die Unie, seyt dat hij nyet en weet, dat hij daervan gesproken heeft; dan heeft Helmont jegens

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 418 hem daer te vorens wel geseyt, dat hij geweest hadde bij zijn vendel, alwaer gesproken worden van Unie, ende dat daer veel waeren die daerinne nyet consenteren en wilden, ende veel daerinne consenteerden. Die substituyt-schout concludeert, dat dvoerseyde Coenretorff boven gaen sal, omme naerder van de saecke die waerheyt te weten. Die regierders der stadt Utrecht verclaeren, dat dvoerseyde Coenretorff in bewaerder hant gestelt sal werden in gijselinghe. Dvoerseyde Coenretorff presenteerde hantastinge te doen ende bij eede te verclaeren van tot vermaninghe weder inne te houden, ende dit behouden zijnen exceptie.

Den xxx Decembris 1579 a Nativitate Domini.

Mr. Johan van Cootwijck, Johan Wachtelaer, Claes van Mierlo. Die regierders van de stadt Utrecht gesien hebbende die stipulatie, in scriptis gestelt van date den XXIX Decembris 1578, ordonneren dvoerseyde Cootwijck, Wachtelaer ende Mierlo op Hasenberch in hechtenisse te gaen, omme op als breder van der zaecken geïnformeert zijnde, gedaen te worden zoe behoeren zal.

Den lesten Decembris 1579 a Nativitate Domini.

Antonis de Ridder hoepman verclaert, dat op gisteren naenoen tzijnen huyse bij hem geweest zijn Van de Kerck, Wachtelaer procureur, Gerrit van Honthorst, Cootwijck hoopman, dwelcke hem respondent yet aengegeven hebben, sonder te weten wat tselve was, vermits hij wel bij dranck was. (Nota. Wachtelaer ende Cootwijck contrarie.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 419

Rutger Aertss. verclaerde, dat Cootwijck zeyde dat indyen die Unie voertgaet, zoe zijn wij alle daegen knechten verwachtende, ende dat hij getuyge vraechde an denselven hoopman, off alle dander hoopluyden oeck alsoe jegens die Unie waeren als hij; antwoerden daerop ja. (Nota! Cootwijck negat.) Wouter Thijss. verclaerde, dat den hoopman ende Wachtelaer op hem begeerden, dat hij mede teyckenen wilde, dat hij getuyge weygerde tselve, ende vraechden zijluyden (namentlijck Gerrit van Broeckhuysen, Mr Jan int Ossenhoeft, Steven Dyrckss. van Doorn ende meer anderen) die in weygeringe waeren, off dander hoopluyden oeck zulcx lieten teyckenen als hij dede, daerop die hoopman zeyde ja, ende dat hij mede seyde: Teyckenen wij allegader nyet, soe comen wij in last. (Nota. Cootwijck.) Willem Splinter verclaerde dat in teyckenen geseyt worden, dat dander hoopluyden hen volck oeck zulcx lieten teyckenen. Adriaen Adriaensz. seyt, dat hij zijnen hoopman gevraecht heeff, alleer hij respondent teyckenden, off alle dander hoopluyden hoer volck oeck alsulcx lieten teyckenen, ende antwoerden daerop: Ja se! ende dat zij zulcx doen souden.

Post meridiem1).

Mathijs van Hensbeeck hopman seyt, dat Henrick Janss. int Vercken hem verthoont heeft zekere scriften,

1) Vóór Van Hensbeeck wordt in het HS. nog als getuige genoemd ‘Geuert van Amerongen procureur voir den Hove van Utrecht.’ doch zijn naam is doorgeschrapt. Onderaan de bladzijde staat nog met dezelfde hand: ‘Jasper van Teylingen te ontbieden op eergisteren geschiet van de uutgeleyde scriften. - Bernt Ansemss.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 420 zoe jegens die Unie ende van den hertoch van Parma, die hij nyet gelesen heeft overmits andere afferen. Aefgen Thonis van Honthorsts huysfrou seyt bij ede, dat zij zekere scriftueren ontfangen heeft van Cunretorff ofte zijn jongen, te weten van de Unie, den Sondach r voir de middach lestleden; ende M Henrick van Medenblick quam omtrent te XII uueren, ende bracht tot hueren huyse noch drie ofte vier stucken pampieren, welcke pampieren zij tsamen voorts gebrocht heeft an Henrick Janss., begerende dvoerseyde Medemblick (Nota contra Medenblick) op haer dat zij dzelve scriften die goede borgers wilde laten sien, sonder nochtans haer te seggen, dat zij dzelve scriftueren zoude wederom brengen. Present tmeeste deel van den gerechte. Bernt Ansemss. seyt, dat Jan Wachtelaer hem op de straet heeft geseyt, dat hij hadt (Contra Wachtelaer.) een Contre-Unie, daer hij wat of hoorden lesen, maer nyet geheel. Ende hij gehoort wesende bij zijn hopman op de voorseyde Unie, seyt geantwoort te hebben, dat men behoorden te blijven bij de Pacificatie, ter tijt ende wijlen bij de voirseyde gouverneur ende Statengenerael anders geordonneert zij.

Anno 1579 den lesten Decembris a Nativitate Domini.

Die canonick Berck verclaerde, dat hij op eergisteren avont die wacht gehadt heeft met Amelis Wten Engh, ende dat hij alsdoen onder anderen propoosten van denselven Wten Engh gehoort heeft, dat hij seyde dat hem geseyt was van een persoon, die hij getuyge oeck wel kende, dwelcke seyde datter enyge knechten in Gelderlant laeghen ende wachten omme te besien, off die Unie alhier tUtrecht voortginge dan nyet. Amelis Wten Engh bekent genochzaem, dat hij tgunt voerseyt is geseyt heeft, ende dat hem zulcx van Rumelaer canonick geseyt was.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 421

Anno 1579 den 1en Januarij.

Mr Johan van Cootwijck hoopman seyt, dat Wachtelaer hem geseyt heeft, dat hij articulen hadde van de Contra-Unie, dwelcke hij die spreeckt begeerden te zien, ende worden dselve Contra-Unie voer de gemeente gelesen, ende gelesen zijnde worden daeromme gelacht, ommedatter innestont, dat die cloosteren waeren rijcke luyden gasthuyzen. Johan Wachtelaer procureur voer den Hove seyt, dat hij alleen tontwerp nyet geconcipiëert en heeft, dan heeft tselve helpen dicteren. Seydt dat hij darticulen van de Contra-Unie die meente van zijn vendelen voergelesen heeft, ende dat hij dselve ontfangen hadde van Jacob Gijsbertss. Van der Eem, nadyen hij dselve begeert hadde van Mr. Henrick Medenblick, die hem die spreeckt zeyde dselve te hebben. Seydt dat hij die Contra-Unie Bernt Ancemss. eensdeels heeft laten lesen. Seyt dat hij Jacob Gijsbertss. die Contra-Unie wederomme gegeven heeft.

Den VIII Januarij 1579.

Presentibus substituyt-schout, Nijhoff, Duverden, Pijll, Rhijn. Mr. Johan van Cootwijck hoopman seyt, dat hem nyemants geraden en heeft, dat hij zijn volck die Unie ontraden zoude aen te gaen, noch dat hij deshalven met Mr Johan Bogert, noch met Mr Henrick Medenblick int minste noch meeste gesproken noch geraetslaecht en heeft; dan dat Verkerck zeer urgeerde donderteyckeninghe jegens die Unie, met Honthorst ende Ameronghen met Wachtelaer ende anderen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 422

Seyt dat hij nyemants van de Unie gesproken en heeft, omme dselve aen te gaen off nyet, dan Verkerck ende dvoerseyde personen. Seyt dat dselve persoenen zeyden, dat geensins en dienden den voertganck van de Unie, deur twelcke hij respondent oeck dselve gemeent heeft ondienstelicken te zijn. Seyt datter int generael geroepen worden, dat zij protesteren wilden jegens den voertganck van de Unie, twelcke seyde Verkerck. (Nota. Verkerck.) Seyt dat hij nyet geseyt en heeft, dat dander hoopluyden van gelijcken hem volck lieten teyckenen off souden laten teyckenen. (Deponunt contrarie.) Seyt dat hoopman Ridder (Nota. Ridder) jegens hem die spreeckt geseyt heeft gehadt tot meermael, dat hij last hadde van de magistraet, omme op elcke point van de Unie debath ende... advijs te stellen, omme daernae te veranderen, twelcke geschiet is in presentie van de gijselaers boven opte camer zittende; daerbij voegende, dat hij Ridder daerbij wel XIII getuyghen hadde.

Gerit van den Bobbart dijckgraeff van Lopickerweerdt verclaerden bij ede, dat hij den Maendach lestleden geweest is ten huyse van den onderprocureur-generael, alwaer mede mit anderen warn Cats maerschalck van Montfoort; ende int couten van dese periculeuse tijden, ende dat dvoorseyde Cats wat gedroncken hadt ende te peerdt zoude reysen naer Montfoort, seyde jegens hem deposant: off daer in een dach twee drie ofte vier wat alhier gebuerde, zoe rade ick u, dat ghij u still ende in u huys houdt, want daer mocht wel wat onweers gevallen. Presentes Apcoude van Merthen ende Parijs van Suytoordt, scepenen tUtrecht1).

1) Deze laatste getuigenis staat op eene afzonderlijke bladzijde.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 423

Anno 1579 den IIIen Januarij.

Johan van Catz maerschalck des lants van Montfoort verclaerden bij zijnen gedanen eedt, dat hij die waerscouwinge an Gerit van den Bobbaerdt gedaen heeft deurdien dat hij verstaen hadt van Aelbert van der Horst ondermaerschalck van Apcoude, dat die borgers twistich waren om dese Unie, die alhier voorhanden was. Present tmeerdedeel van den gerechte. Aelbert van der Horst ondermaerschalck van Apcoude verclaerden bij ede, anders mit den maerschalck van Montfoort nyet gesproken te hebben, dan dat die heere van Montfoort nyet wel en dede, dat hij uut Oudtwijck gescreven hadt, dattet die meninge van zijn Excellencie nyet en was om dese Unie te voltrecken, ende datter wel wat quaets uut comen mochte, of dyergelijcke propoosten. Present Van der Molen ende Nijhoff scepenen tUtrecht.

Anno 1579 den VII Januarij.

Mr Hendrick Medenblick advocaet in den Hove van Utrecht seyt, dat hij die waerheyt wel begeert te seggen vant gunt hem gevraecht sal worden, onder protestatie van daermede nyet te prejudiceren die kennisse, die van desen competeert te nemen den Hove van Utrecht, daervan hij een suppoost is, versoeckende in cas van proces voer denselve Hove gerenvoyeert e worden, behouden die E. van desen gerechte. Seyt dat hij noyt geweest en is in den cloostere van Sint Jhieronimus in enyge vergaderinghe. Seyt dat hij int capittel van Oudemunster nyet geweest en is, doen enyge van mijn heeren geschickt worden aen de borgerhoepluyden tot Jan in de Keyser. Seyt dat hij wel gehoort heeft van mijn heere Coen-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 424 retorff, dat mijn heere van Montfoort zoude comen omme op de Unie mede te resolveren ende (Nota contra Coenretorff) dat hij zeecker protest gesonden hadde diensaengaende aen de Staten nae zijnen besten duncken. Seyt dat hij daerbij nyet geweest en is, daer geresolveert zoude zijn off communicatie gehouden, omme mijn heer van Montfoort boven te zeynden ter cause van de Unie. Seyt dat hij wel gehoert heeft van enyge, dat men in die Unie wel soude vynden enyge middellen omme die te resisteren, waert dat men een hoeft hadde; daerop hij respondent zeyde: Wat hoeft! elcx moet voer hem selven staen! (Nota dat zij een hooft begeerden.) Gevraecht, wat luyden zulcx jegens hem respondent geseyt hebben, seyt dat Frederick van Noert (Nota. Frederick van Noert) pander in den Hove jegens hem respondent zulx gesproken heeft in huyse van Honthorst canonick (dwelcken hij respondent quam visiteren cranck zijnde) ter presentie van Jan Willemss. van Waeyenoyen, welcke Waeyenoyen ende Honthorst in zijn respondents opinie in effect condescendeerden. Seydt dat hij dickwils vluchtelijck gehoert heeft, dat goet waer dat men een hooft hadde; ende somigen seyden dat zij wilden, dat zij mijn heer van Montfoort tot een hooft hadden, twelcken hij respondent telcken gerejecteert ende offgeslagen heeft, seggende: Wat hooft! ende dyergelijcken. Seyt nu nyet te weten, wye diegeenen zijn, die zulcx gesproken zouden hebben; dan dat hem voerstaet dat Coenretorff wel geseyt heeft (Nota. Coenretorff mijn heer van Montfoort tot een hooft genoempt) dat goet waer dat mijn heere van Montfoort, die doch verscreven was omme in de Staten te comen, deen off dander aengesonden worden, omme te wesen een voerstander van de opinie van de geestelicheyt nopende de Unie;

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 425 ende dat hij respondent nyet en weet waer tselve geschiet is, ende dat hij nyet en weet datter yemant bij was, soe tselve vluchtelijck (als voerseyt) geschiet is. Seyt dat hij nyet geweest is bij de gecommitteerden van Amersfoort. Seyt dat hij daerbij nyet geweest en is, daer geraetslaecht zoude zijn off geproponeert dat, ingevalle die magistraet mette Unie soude willen voertsvaeren, dat men tselve bij enyge middellen zoude moegen resisteren of steyten. Seyt dat, ten waere hem respondent aengedient hadde geworden, dat die rotten off rotgesellen hunne opinie offgevraecht souden worden, elcx onder zijn vendele, aengaende die Unie, hij respondent zoude noyt gedocht hebben omme hem in der saecke te moyen. (Nota Hamersfelt dicit contrarium.) Seyt dat Vermeer, Kessel noch Helmont met hem respondent van de Unie noyet gehandelt en hebben, anders dan dat Helmont tot Coenretorffs innegecomen is, als Renesse die Contra-Unie off articulen jegens die Unie dicteerden an drie scrijvers, als Hamersfelt Wiel ende zijnen respondenten dienaer, ende ommedat die saecke haest hadde, hadden wel gewilt dat zij noch een scrijver hadden gehat. (Nota dat die saecke haest hadde.) Seyt dat hij noyt in communicatie geweest is, daer gesproken zoude zijn van die predicatie te Minrebroeders te distorberen off die Unie met gewelt te resisteren, off enyge capiteynen op te teyckenen off loepplaetsen te designeren. Seyt noyt in Gelderlant off Overijsel gescreven te hebben, omme yemants die Unie te dissuaderen, noch dat hij van die teyckeninge van Cootwijcks vendel nyet gehoort en hadde alleer hij alhyer gebrocht

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 426 worden, noch raet noch daet daertoe gegeven te hebben1). Gevraecht off hij respondent nyet enyge brieven off scriften aen enyge personen gehantreyckt heeft, ende tot wat eynde, seyt dat Jan Willemss. Van Waeyenoyen yerst gesolliciteert heeft gehadt aen hem deposant, omme te hebben copie van de brieven van den Eertshertoch van Oostenrijck gouverneur-generael, ende darticulen van den paeys (Nota Waeyenoyen), die in deselve missyve van den hertoch genarreert worden, daerbij overgesonden te zijn, omme dselve onder die rotsgesellen gesien te worden, datwelcke hij respondent Coenretorff te kennen gevende heeft dselve Coenretorff daeromme gesonden tot Lamzweerde2), nae zijn respondents beste onthouden; ende worden oversulcx hem respondent dvoerseyde scriften daernae gehantreyckt omme te brengen aen Jan Willemss., mits welcke hij respondent daermede ging aen huyse van Jan Willemss. ende, alsoe hij hem nyet thuys en vont, (Nota dat Coenretorff contrarie verclaert) ginck hij respondent tot Antonis Van Honthorst ende reyckten dvoorseyde scriften over Aeffgen zijn huysfrou, op hoer begerende, dat zij dselve scriften zoude verhantreycken aen dvoerseyde Jan Willems., zonder hoer yet anders te bevelen. Syet dat hij respondent dvoerseyde scriften te vorens wel gelesen hadde, uutgesondert zeeckere poincten in Francoys gestelt, die Coenretorff uutet Franchois in Duyts overzetten, diewelcke hij Coenretorff (als hij meent) den drie scribenten voorseyt dicteerden, welcke overgesetten poincten hij respondent (als voerseyt) mede onder dvoorseyde scriften gebrocht heeft tot Aeffgen

1) Hierbij staat op de kant: ‘Die substituyt-schout alomme (?) present wes huyden met Coenretorff ende Medenblick gebesoingeert is.’ 2) De secretaris van het Domkapittel, tevens secretaris der Staten.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 427

Van Honthorst, menende dat al tselve wel georloft was die gemeente te communiceren. Seyt dat die clercq van Lamzweerde hem die spreeckt dvoerseyde poincten, in Francoys gestelt zijnde, alvorens vertoent ende verduust hadde, ende dat zij gevoecht waeren bij de brieven van hertoch Matias, zoeals hij hem seyde. Seyt dat hij egene van de voorseyde scriftueren beroerende die wederlegginge van de geconcipiëerde ende ongesloten Unie yemants gecommuniceert zoude hebben gehadt, ten waere dat Coenretorff hem yerst geseyt ende geconsenteert hadde gehadt, dat hij dselve wel vryelick mochte communiceren Jan Willemss. ende anderen, zoe Hamersfelt eenen mede van de voorseyde copiën sdaechs te voeren oeck medegenomen hadde omme met enyge te communiceren, nae zijn beste onthout, hem refererende tot Hamersfelt.

Anno 1579 den VII Januarij.

Voer Duverden, Nijhoff, Pijl ende Rijn. De scholaster Coenretorff seyt ongehouden te zijn te responderen, ter oorsaeck dat zij den anderen met eede verplicht zijn een yeder te laten in zijn jurisdictie preëminentie ende exemptie, ende dat mijn heeren die regierders van de stadt die geestelicheyt verleent hebben acte in....1) van den eedt op Sinte Peters kerchoff ende oeck in hoer capittel respectivelick, dat zijluyden die Satisfacte, bij zijne Excellentie de geestelicheyt van de stadt Utrecht verleent, zouden houden gelijck off zij van woerde tot woorde in den eedt begrepen stonde. Ende soe notoer is, dat hij een geeste-

1) Hier is een woord onleesbaar.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 428 licke persoen is, versoeckt gerenvoyeert te worden voer zijnen competenten rechter. Tgerecht, rejecterende dexceptie bij den scholaster Conretorff geproponeert, ordonneert denzelven tantwoorden op tgene hem bij den schouth off zijnen substituyt gevraecht ende te last geleyt zal worden. Ende bij weygeringe van dien ordonneert den schouth den voorseyden Conretorff in stricter gevangenisse te stellen, om en jegens hem te procederen naer behoiren. Actum den VII Januarij 1579 ut supra. Den scholaster protesteert de gravamine et appellando, ende diesonvermindert metu preture seyde te willen antwoerden, begerende voerts van den gerechte, dat hem sal toegelaten werden advocaet ende procureur, omme zijne saecken rechtelick te moeghen vervolgen. Tgerecht ontseyt den voerseyden Conretorff voiralsnoch zijn versoeck van en advocaet ende procureur bij hem te doen comen. Actum den VII Januarij 1579 ut supra. Coenretorff onder protestatie voerseyt seyt, dat hij ontrent VIII daegen voer Corsmis lestleden in den convente van S. Jieronimus geweest is, omme tregiment van de schoels wille ende anders tot geenen eynde, ende dat bij zijn weten Kessel noch Vermeer daer nyet geweest en zijn. Gevraecht, wat communicatie ende handelinge geschieden in den capittule van Oudemunster, waer present waeren Cuyck, Engelbert Van Bruhesen, Terlong, Axilius, Weescappel, Coninck ende Van den Berch ende enyge anderen van Sinte Marien, seydt dat alsoe tot hoerluyder oeren gecomen was, dat men hoer qualick naegegeven hadde, als dat zijluyden zouden geseyt hebben, dat die magistraet begeert hadde knechten in de stadt te brengen ende dat

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 429 zulcx oeck die hoopluyden ende beveelhebbers aengegeven hadde geweest, hadden mijn heeren van zijnen capittule van Oudemunster goetgevonden, omme dselve bovengescreven persoenen, die daechs te voeren int capittule van den Dom geweest waeren ende gehoort hadden wes daer getracteert worden ende ommegegaen was, te convoceren, ten eynde zij hem souden moegen purgeren vant valsche rapport, dat hoer aengedient was. Ende hebben tot deyn eynde goetgevonden te seynden mijn heere die deken van Oudemunster, mijn heere Coninx, die deken van Sinte Marien, Verborch ende zijn confrater Monsima an de borgerhoopluyden, die vergadert waeren tot Jan in den Keyser, ten eynde omme henluyden als boven te purgeren. Gevraecht, wye diegeene was, die mijn heeren qualicken tgunt voerseyt is aengeseyt hadde, seyt dat hem dunckt, dattet was Helmont vendrecht. Seyt dat terselver tijt van de Unie nyet getracteert en worden, dat hem voerstaet; want die voerseyde gecommitteerden hem rappoort gedan hebben(de) van de borgerhoepluyden, zijn zijluyden terstont van den anderen gescheyden, zoe dselve gecommitteerden geen last gegeven was, omme mette borgerhoopluyden van de Unie te tracteren. Seyt dat die deken van Oudemunster ende hij respondent begeert hebben, dat mijn heere van Montfoort mede als litmaet van de ridderschap in de Staten comen soude omme van de Unie te tracteren, ende dat hij die spreect tot zulcx wel raet gegeven heeft omme tot dijn eynde hem te ontbieden, als die ridderschap opte Unie verscreven soude zijn. Seyt dat hij nyet en weet, datter enyge boden off brieven omme mijn heere van Montfoort gesonden zouden zijn.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 430

Gevraecht, off hij met mijn heere van Montfoort nyet geraetslaecht en heeft, dat hij mede die Unie jegensstaen soude ende daerover met anderen raet gehouden heeft omme dselve mijn heere van Montfoort te dyen eynde boven te zeynden, seyde noch raet noch daet met mijn heere van Montfoort gehouden noch gegeven te hebben, omme dselve jegens die Unie nae boven te zeynden, off oeck nyet gehoert te hebben, dat enyge van de geestelicheyt off weerlicheyt mijn heere van Montfoert daertoe verwillicheyt souden hebben. Seyt aengaende teerste poinct: dat geleden ontrent twee maenden, hebbende hij respondent van wegen zijnen capittule te doen met mijn heere van Montfoert beroerende etlicke moelens ende ommeslaegen in den lande van Montfoort ende Linschoten, is bij hem blijven eeten bynnen Utrecht; ende is alsoe onder anderen propoest gevallen van de Unie, alwaer hij respondent hem liet duncken, dat men die Unie nyet en behoerden aen te gaen, sonder andere meer duer hem daerinne bevoerwaert1) te worden. Seyt dat daer mede waeren te maeltijt die deken van Oudemunster ende Honthorst canonick. Seyt tot geenen anderen tijden met mijn heere van Montfoert van de Unie gesproken te hebben. Seyt noyt propoost gehouden te hebben de resistendo contra magistratum, off zij mette Unie hadden willen voertgaen. Seyt noyt enyge propoosten gehadt te hebben mette gecommitteerden van Amersfoort van de Unie. Seyt dat hij in de Keyserscroen eens bij de voerseyde gecommitteerden van Amersfoort gegeten heeft. Seyt dat dselve gecommitteerden van Amersfoort

1) bevoerwaerden = contracteeren.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 431 noyt opgeworpen en hebben, omme tassisteren jegens tvoertgaen van de Unie. Seyt noeyt enyge missyven gesonden te hebben Overijsel noch in Gelderlant omme den voertgang van de Unie te dissuaderen, noch hoer oeck nyet geraden heeft omme alhyer nyet te comen, ende dat hij oeck nyet en weet yemants die zulcx gedan soude hebben; dan alsoe die geestelicheyt van Groeningerlant hadden laten procuratie passeren op hem respondent, gelijcx sulx bij mijn heeren van de Staten alhyer gebleken is, omme mette ridderschap ende gesanten van de Omlanden van hoerentwegen te treden in communicatie ende soeverre sij hyer opten gestemden dach hadden gecomen, heeft hij respondent hoer overgesonden die Unie alhyer getracteert, ten eynde dat zijluyden hyer souden moegen comen jegens den weder aengestemden dach geresolveert, sonder hoer nochtans van deselve Unie te dissuaderen. Seyt noyet in enyge congregatie geweest te zijn, noch van dezulcke gehoert te hebben, noch selve van gheen intentie te zijn, dat men die predicatiën van de gereformeerde religie, soe zij se nomen, souden verstoren. Seyt oeck nyet te weten van enyge loopplaetssen off enyge aenslaegen omme tselve off dyergelijcke te doen. Seyt nyet geweest te zijn tot Outwijck bij mijn heere van Montfoort; dan heft wel gehoert, dat mijn heere die deken Amerongen daer hadde geweest, zonder te weten off hij daertoe capittulariter gecommitteert was off wat daer getracteert is geworden. Seyt tot Viana bij mijn heere van Montfoert nyet geweest te zijn; dan is aldaer geweest daechs te voeren alleer Schetter sterff, ende was aldaer verscheyden van mijn heer van Montfoert omme te spreken van

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 432 de moelens ende ommeslach van dyen, dan hij vont hem nyet. Seyt dat de schout van Sinte Marien van hem die spreeckt begeerden darticulen off poincten, van den hertoch van Parma voergehouden die van Artoys, die hyer overgesonden waeren van Heermael, dwelcke hij respondent uut de Francoys in Nederduyts overgeset hadde ende bij de voerseyde schout in Duyts alsulcx gescreven worden, dwelcke nochtans dselve tzijnen respondents huyse liet leggen; ende waeren hem dselve gelevert van den deken off Lamzweerde, omme daerop capittel te houden1). Seyt dvoerseyde getranslateerde poincten aen nyemants gelevert te hebben noch doen leveren. Gevraecht, waeromme hij respondent dvoerseyde translatie gedaen heeft gehat, seyt dat die schout van Sinte Marien voerseyt zulcx begeert heeft. Seyt dat, ist dat yemants die voerseyde getranslateerde poincten uutgescreven heeft, zulcx geschiet is zonder zijn kennisse. Seyt aen Aeffgen Van Honthorst gedaen te hebben die poincten van de Unie mette missyve van den hertoch Mathias ter instantie (als zij zeyde) van heer Peter Van Honthorst hoer mans broeder.

Den viii Januarij 1579.

Jan Willemsz. slootmaker verclaert, dat hij mede geladen was omme met danderen, wesende onder den

1) Bij het stellen der inleiding heb ik niet op deze plaats en die op blz. 426 gelet, waaruit duidelijk blijkt, dat het bezit dezer stukken niet in 't minste aan Cuynretorff ten kwade geduid kon worden, en de aanwezigheid daarvan onder de bewijsstukken eigenlijk volstrekt ongemotiveerd was. Trouwens alleen de voorstellen van Parma konden m.i. in 't ergste geval eenig bezwaar leveren.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 433 vendelen van hoopman Cootwijck, zeeckere gescrifte wesende jegens die Unie (als hij nu verstaet), die sommige onderteyckent hadden, mede te willen onderteyckenen, wesende tot dyen eynde vergadert in de Reguleren-kerck, twelcke hij getuyge weygerden te doen; ende seyde dvoerseyde hoopman Cootwijck, dat dander hoopluyden oeck zulcx deden. Presentes Duverden, Nijhoff, Pijl ende Rhijn. Gerrit Van Brouchuysen seyt, dat hij mede onder het vendel wesende van hoopman Cootwijck, ter begeerte van zijnen substituyt-rotmeester genoempt Wouter die Backer in de Regulierskerck, daer hij seyde als rotmeester ontboden te zijn, gegaen is, alwaer comende vonden aldaer den hoopman voerseyt ende alle rotmeesters van de vendelen, ende worden van Wachtelaer die Unie gelesen, ende gelesen zijnde worden aldaer vertoont een gescrift, bij verscheyden van de outsten onder de vendelen wesende onderteyckent, ende teyckenden daernae verscheyden anderen personen. Seyt dat Wachtelaer zeer dissuadeerden die Unie aen te gaen, omme merckelicke redenen hij verhaelde ende dat zij die gemeente seer jegensgaen zoude ende datter geen rijckdomme in de stadt blijven en zoude, indyen die Unie voertging, waerdeur aldaer onder den borgeren enich rumoer geviel ende te meer oersaeck namen omme te teyckenen. Steven Van Doorn seyt, dat Wachtelaer meest aenbont, datter jegens die Unie geteyckent soude worden, seggende dattet jegens die welvaert van de gemeente strecken zoude, indyen die Unie voertgingh.

Anno 1579 den viii Januarij.

Mr. Aert Van Eyck verclaerde bij ede, dat in den convente van Sinte Jhieronimus geweest zijn, geleden

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 434 ontrent een maent off anderhalff, die pater Esse, Axelius, Honthorst, Mr. Jan Renesse, Sittaert, dwelcke verwachten aldaer Coenretorff, omme te tracteren (als hij respondent anders nyet en weet) van den onderhouden van de schole. Ende hij getuyge daer present hoorden, dat zijluyden tracteerden van deselve saecke; dan hieten hem getuyge offgaen, zulx dat hij vertrock. Seyt dat hij getuyge Kessel aldaer nyet gesien, noch verhoort en heeft dat hij daer was off geweest soude zijn, als van gelijcken hij nyet en weet, dat Van der Meer daer geweest soude zijn. Seyt dat hij nieuwaerts meer van en weet. Presentes substituyt-schout, Nijhoff, Duverden ende Pijl, commissarissen.

Hubrecht Van Breda verclaerde bij eede, die hij daertoe dede, dat hij opten avont, doe daechs hoopman Cootwijck gevangen was, zitten drincken hebbende op de Plaets tot Dyrck in de stadtskelder ende savonts naer huys gaende ende comende in de Lijntmerckt, ontmoeten hem aldaer Antonis Die Ridder, mettenwelcken hij ongemack gecreghe, vermits dat dvoerseyde Ridder seyde onder andere scheldige woorden (zoe hij getuyge seyde, dat hij dExcellentie van de Prince gedient hadde): Ghij zijt een hoop straetschenders! Daerjegens hij getuyge seyde: Daer neem ick kontschap off! Doe zeyde Ridder weder: Ick staet, ick staet, dat diegeenen die de Prince gedient hebben een hoop straetschenders zijn! datwelcke veele borgers hoorden, namentlick Melchior Van Nerenborch, Willem Mus ende meer anderen, zulx dat een van den borgers hem Ritter eenen opsteker in de huyt dreychden te steecken. Seyt dat dvoorseyde Melchior hem geseyt heeft, dat dvoorseyde Ridder geroepen hadde langs straet nae de Plaets gaende: Dats u voer! die

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 435 mijn lieff heeft die volcht mijn nae! daer mede bijvoegende dvoerseyde Melchior, dat dselve Ridder hem geern opgemaeckt hadde omme met hem opte been te willen. Seyt dat hem getuyge tgunt voerseyt is wederfaeren is van Ritter voerseyt savonts ontrent halff acht uuren. Presentes ut supra. Willem Musch alias Beens verclaerde bij zijnen eede ende vromicheyt, dat hij getuyge geen woorden gehoort heeft van Antonis Die Ridder, die hij hadde jegens Hubert Van Breda; dan hoorden wel, dat Jan Claesszoen seyde jegens hoopman Ridder: Gij en behoert die luyden zoe nyet straetschenders te schelden! off dyergelijcke woorden, alsoe trumoer al gedaen was, alleer hij uut zijnre deuren zach, daerop hij bleeff leggen.

Anno 1579 den viii Januarij.

Coram substituyt-schout, Nijhoff, Duverden, Pijl, Rhijn. Splinter Van Hamersfelt gevraecht bij den substituytschout, wanneer hij ontboden worden tot Coenretorff, seyt opten middach zonder te weten wat last off commissie zij hadden. Seyt dat hij anders nyet en weet, off die copien, die zij screven onder hem dryen, souden gedistribueert worden onder den capittelen. Seyt dat hij op Coenretorff nyet begeert en heeft, dat hij hem seynden zoude een copie vant concept jegens de Unie noch oeck daeromme gezonden, ende vermoyt wel, dat Coenretorff hem dselve zonde omme enyge van zijn respondents rotsgesellen te laten lesen. Seyt dat hij dselve copie van concept laten lesen heeft Joris Van Lamzweerde. Seyt dat Cuyck, advocaet voer tHoff, hetselve con-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 436 cept hielt, van twelcke hij die spreeckt tselve ernstelick weder te hebben gevordert heeft; dan hij Cuyck seydt ten laetsten, tselve omme beters wille gebrant te hebben, als hem respondent gerelateert is van dengenen hij daeromme gesonden heeft gehat, ende blijckt bij zijn gescrifte mijn heeren gelevert. Seyt noyt gehoert te hebben noch te weten, datter geseyt zoude wesen, dattet goet waer datter een hooft waere omme die Unie te steyten off belletten, noch oeck omme die gereformeerden hen predicatiën te verstoren off expelleren; dan datter wel geseyt worden, dat zij hoopten dat deur dese Middelen die Unie gesteyt zoude worden, ende dat Medenblick zeyde, dat hij daer zijn werck off maeckte, zoet was pro communi bono. Seyt dat hij wel gehoort ende gezien heeft, dat Medenblick enyge brieven ten huyse van Coenretorff nam ende daermede uutging ontrent XII uren; ende wederomme comende seyde hij: Ick heb dat beschickt. Seyt dat hij nyet en weet, dat hij qualick gedaen zoude hebben gehat mit dat hij zijn rotgesellen die Contra-Unie heeft laten lesen, ende dat oeck nyemants dselve gelesen heeft dan Joris Van Lamzweerde, ende Cuyck las dselve ten halve ende hiel se, als voerzeyt, omme tsavonts hem respondent weder te leveren, zoe Coenretorff aen hem respondent ontboede met zijn meecht, omme dselve terstont wederomme te hebben. Seyt dat Coenretorff hem die copie van Contra-Unie gesonden heeft gehat, ten eynde omme onder zijn rotgesellen te vertoonen als boven.

Anno 1579 den ix Januarij.

Present substituyt-schout, Nijhoff, Duverden, Pijl ende Rhijn, commissarissen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 437

Frederick Van Noort pander seyt, dat hij int leste van de heylighe daeghen van Corsmis geweest is tot heer Peter Van Honthorst met Jan Willemss. Van Waeyenoyen, ende aldaer geweest zijnde ontrent een vyerendeel uurs quam aldaer mede inne Mr. Henrick Medenblick, ende lach dvoerseyde Honthorst zieck te bedde, vermits hij zijnen arm ontstucken gevallen hadde. Seydt dat Honthorst op Mr. Henrick Medenblick begeerden, dat hij met enyge spreken soude, alsse met Monsima off Cunretorff nae zijn beste onthout, omme te spreken van de Unie. Gevraecht zijnde, off daer geen propoosten terselver tijt en vielen omme die Unie te resisteren, seyt daerop nyet gelet te hebben noch daeroff nyet gehoert te hebben, dat hij weet. Gevraecht off daer nyet geseyt en werden, dat goet waer dat men een hoeft hadde, seyt ut supra. Gevraecht waeromme dat hij die spreeckt dan seyde, dat goet waer dat men een hoeft hadde, seyt zulcx nyet geseyt te hebben noch te weten dat zulcx geseyt zoude zijn. Geconfronteert ter presentie van Mr. Henrick Medenblick, die den voerseyden Fredrick Van Noort aenseyde, dat hij naer zijn beste onthout geseijt hadt ten huyse van Honthorst van een hooft, als voorseyt, twelck Frederick Van Noordt ontkende. tGerecht ordonneert Frederick Van Noordt tot Dirck in de stadtkelder te blijven ter tijt toe breder informatie van dit feyt genomen mach worden, om daernaer gedaen te worden naer behoiren.

Den ix Januarij 1579.

Jan Willemss. Van Waeyenoyen gevraecht, wat woer-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 438 den gevallen zijn tot heer Peter Van Honthorst, doen hij daer was met Frederick Van Noert ende Mr. Hendrick Medenblick, seydt bij eede, dat hij aldaer gegaen is, met hem nemende dvoerseyde Van Noert, omme enyge pacht te betalen, ende dat Mr. Henrick Medenblick daer mede inquam. Seyt dat aldaer gene communicatie en viel van de Unie, dan werden verhaelt van de articulen van de Unie. Seyt dat hij nyet gehoert en heeft van enich hooft, dat van noode was; dan seyde Honthorst, dat hij die heer van Montfoort gesproken hadde. Seyt dat Frederick Van Noort met hem die spreeckt ging, ommedat hij getuyge, zijn bootschap gedaen zijnde, tzamen te gaen tot Wouter Van Bornberghen ende een mingelen te drincken. Seyt dat hij respondent daer ontboden was tot Honthorst voerseyt met Aeffgen zijn zuster off broeders huysfrou. Seyt dat int leste van de heylige daege van Corsmis was, dat (t)gunt voerseyt is geschieden. Seyt dat daer anders nyet gesproken worden dan dat Honthorst voerseyt begeerden op Medenblick, dat hij tot Coenretorff wilde gaen, sonder te weten tot wat eynde. Seyt dat hij nyet gehoert en heeft, dat Frederick Van Noort zoude hebben geseyt, dat tgoet waer dat men een hooft hadde, noch dat Medenblick daerop geantwoert soude hebben.

Aeffgen Van Honthorst seyt bij eede, dat geleden is ontrent XIIII daeghen, dat zij van weghen heer Peter Van Honthorst hoer mans broeder gegaen is tot Johan Willemsz. Van Waeyenoyen, omme bij hoer voerseyde heer broeder te comen, dwelcke aldaer gecomen is daernaer een dach off anderhalff met Frederick Van Noort.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 439

Seydt dat zij nyet en weet, dat Medenblick te dyer tijt daer geweest zoude zijn; dan zij getuyge bleeff meest in de cuecken, zoedat zij gene propoosten gehoert en heeft van hoer broeder, die hij hadde met Jan Willemsz. ende Van Noert; dan hoerde wel, dat zij van lant praeten, zonder dat zij hoerde van de articulen van de Unie, maer hoerde wel dat zij mede praetten van breecken van hoer broeders arm. Seyt dat zijluyden daer ontrent een halff uur waeren, corter off langer. Seyt dat zij nyet en weet, dat zij Frederick ingeroepen soude hebben omme te comen bij hoer voerseyde broeder, ende dat zij met Frederick alleen gepraet soude hebben in de camer.

(Naar de origineele verhooren in het schepen-archief van Utrecht.)

III. Extracten uit de Raads-notulen van Utrecht.

Des Manendaechs den xxixen Decembris 1578.

De Raet heeft, om redenen haer dairtoe moverende, Johan Van Helmont, veendrecht van hopman Beernt Stell, gedeporteert van zijn veendragerschap, lastende Beernt Stell als hopman een ander in zijn plaitse te surrogeren.

Den xxixen1) Decembris 1578.

De Raet, gehoort hebbende dinformatiën, genomen jegens Mrs. Jacob Cuynretorff canonick ende Henrick

1) Bedoeld is denkelijk xxx Decembris.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 440

Van Medenblick advocaet, nopende seker gescrift geconcipiëert tot destructie van de Nairder Unie etc., twelck voirts onder enige van de gemeente gebrocht ende gecommuniceert es, die daerdeur schijnen enige alteratie genomen te hebben jegens de magistraet, heeft geresolveert, dat de voirseyde personen op stadthuys bliven sullen totdat de sake vorder ondertast zijnde daerinne anders gedisponeert sal zijn.

Den lesten Decembris 1578.

Up huyden compareerden in den Rade die eerwaerde heren Auzonius A Galema proist tot Noirthuysen ende canonick ten Dom, Willem Taets van Amerongen deken tOudemunster, Mr. Lambert Van der Burch deken tot Sinte Marien, Alfert De Coninck canonick St Peters ende Jasper Van Heemstede canonick Sint Jans, ende hebben uuyt crachte hoirder commissiën, die zij hadden ende vertoonden van den vijff Ecclesiën, an den Raet versocht, dat zij Mr. Jacob Cuynreturff canonick tOudemunster ontslaen ende relaxeren souden willen om weder te mogen gaen in zijn huysinge, mits dat de voirseyde deken ende gehele capittel van Oudemunster voir denselven Cuynreturff responderen sullen, dat hij uuyter stadt nyet en soude vertrecken; ende dat men midlertijt hem terecht stellen sall daer ende so des behoirt; wairop dselve heren, nadat zij sich wat vertogen hadden ende weder inne doen commen waren, voir antwoert gegeven es, dat de Raet noch doende was over d'informatiën te nemen ende dairomme alsnoch op haer versueck nyet en costen disponeren.

Anno xvc. lxxix den iien Januarij.

Up huyden compareerden voir den Rade mijn heren

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 441 die deken van Sinte Marien, de deken van Oudemunster, Treslong in den Dom, Coninck Sint Peters ende Heemstede Sint Jans canonicken, ende versochten alsnoch, gelijck de vijff godshusen op Jairsavont te voren oick gedaen hadden, dat men den canonick Cunreturff uuyt die gyselinge soude willen relaxeren ende hem gunnen zijn huysinge tot gyselinge, soe tgantsche capittel van Oudemunster sich te burge wilde stellen, dat hij nyet en sal ontwycken; off begeerden, dat men hem terecht soude willen stellen voir zijnen competenten rechter. Ende de Raet dairop weynich gedelibereert hebbende, heeft voir antwoert doen geven, dat zij voir goet vonden om alle difidentie wech te nemen, dat men enige puncten soude concipiëren, dairbij alle saken mit goede middelen gebroken ende gevonden souden mogen werden1).

Den ixen Januarij 1579.

Geresolveert bij den Rade, om deser stadt te beter versekert te zijn desen anstaenden merckt, datter alle dage twee uuyten Rade in elcke poort de wacht mede houden ende goede toesicht nemen sullen op alle incommende personen, dselve ondervragende ende nemende huerluyder namen ende logisen op gescrifte.

Des Manendaechs den xixen Januarij 1579.

De Raet deser stadt Utrecht heeft Mr. Jan Van Coot-

1) Hier wordt bedoeld het opstellen van ‘seker accord ende unie, die men om alle diffidentie wech te nemen het opstellen van maken souden tusschen alle dingeseten deser stadt, so van deen als dandere religie,’ 't welk den 10den Januari, niettegenstaande den tegenstand der kapittelen, door den raad afgekondigd en later ook door de geestelijkheid goedgekeurd werd. (Vgl. boven blz. 400.) Hoewel deze zaak nauw met de Unie samenhangt, kan ik er hier niet breeder over spreken.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 442 wijck volgende zijn menichfuldich versueck ende begeerten ontslegen van sinen hopmanschap, hem bedanckende van sinen dienst, die hij der stadt ende gemeente als hopman gedaen heeft, bevrijende hem voertan van alle burgerwacht.

Des Manendaechs den xxvien Januarij 1579.

Ailbert Foeck is bij den Rade genomineert ende gestelt tot hopman in de plaitse van Jan Van Cootwijck.

(Volgens de origineele notulen in het Utrechtsche gemeentearchief.)

IV. Extracten uit de resolutiën van het Domkapittel1).

Quinque Ecclesiarum.

c Anno XV .LXXVIII opten lesten dach van December soe hebben die eerwaerde heeren van de Vijff Ecclesiën ter instantie van mijn heeren deecken ende capittele van Oudemunster tUtrecht gecommitteert die eerwaerde heeren Ausonius Van Galama proost tot Noorthuysen, Willem Taets van Amerongen deecken tOudemunster, Alphert de Coninck, Jasper van Hamstede ende Lambert Van der Burch deecken Sinte Marien tUtrecht, omme te gaen aen de regierders der stadt Utrecht ende aldaer te versoecken ende begheren, dat zij Heer ende Mr. Jacob Cuynretorff ontslaen ende relaxeren willen omme weder te moegen gaen

1) Het resolutie-boek van het Domkapittel bevat ook de resolutiën der Vijf Ecclesiën.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 443 in zijn huysinge, mits ende wellverstaende dat dvoorseyde heeren deecken ende capittele tOudemunster voer hem Cuynretorff responderen zullen, dat hij uuter stadt hem nyet en sall absenteren ofte vertrecken, ende dat men midlertijt hem terecht te stellen sall daer ende zoe des behoort.

Quinque Ecclesiarum.

c Anno XV . LXXIX den eersten Januarij soe zijn die eerwaerde heeren prelaten ende capittelen van de Vijff Ecclesiën vergadert geweest, om te aviseren die maniere, hoe men Cuynretorff uuyter hechtenisse zoude moegen crijgen; ende naer eenige communicatie hebben goetgevonden, dat men die magistraet noch eenmael mit alle civilité daerom versoecken sall. Ende zoeverre zij tzelve ontseggen, dat men alsdan een acte van protestatie maecken sall, dat dit geschiet tegens die Satisfactie ende tot infractie van den privilegiën, ende oversulcx in geen consequentie en behoort getogen te worden, ten eynde dat men dese saecke voorts vervolgen mach daer die goodtshuysen te rade bevynden zullen.

Quinque Ecclesiarum.

en Opten XI Januarij 1579. Die prelaten ende capittelen van de Vijff Ecclesiën capitulariter capitulo pridie cum expressione cause indicto, om adhesie te doen deken ende capittele van Oudemunster tUtrecht, zoe totte costen als anderssins tot affdoeninge van de apprehensie van Heer ende Mr. Jacob Cuynretorff canonick ende scolaster tOudemunster voorseyt vergadert wesende, hebben eyntelyck geresolveert, dvoorseyde versochte adhesie te doen ten fijne dvoerseyde scolaster zall worden gerelaxeert; ende indien hem die regierders der stadt Utrecht oft yemant anders

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 444 yetwes te laste leggen willen, dat hij dienthalven voor zijnen competenten rechter zall worden gesisteert, die zij verstaen te wesen heuren Eertsbisscop tot Utrecht.

(Volgens de origineele notulen in de Utrechtsche rijksarchieven.

V. Extracten uit de resolutiën van het kapittel van St. Jan.

Den xxviiien Decembris 1578.

Mijn heren van den capittele van St. Jans tUtrecht capitulariter vergadert, hebben geresolveert ende gesloten, nyet van meninge te sijn enige Unie aen te gaen, dwelcke in eniger manieren soude mogen contrarieren die Pacificatie van Gent, die Justificatie, die Unie-general ende die Satisfactie, die van Utrecht daerop verleent. Ende soeverre yetwes bevonden worden anders gedaen ofte geattenteert te worden, verclaren zijluyden nijet zulcx te advoyeren, tenzij daerop eerst capitulum previum ende nae per juramentum cum expressione cause geleyt sal wesen, daervan expresselijck protesterende; versouckende voorts Renesse, om mitten anderen te communiceren op deser saecke volgende sijne voorgaende commissie. Presentibus Rumelar, Knoop, Renesse, Castro, Esch, Strengh et Crap ac me Fran. Rodio notario.

(Op den kant staat met dezelfde hand geschreven: Domino Decano postea quidem accedente, sed hisce non adjuncto1).)

1) Hoewel dit besluit van het kapittel niet rechtstreeks op de zaak van Cuynretorff betrekking heeft, komt het mij voor te zijn genomen onder den invloed van Renesse's en Cuynretorff geschrift. Daarenboven ging het onmiddellijk aan Cuynretorffs eerste verhoor vooraf.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 445

Den xxxen Decembris 1578.

Ad requisitionem Renesse verclaren mijn heren van oudts gewoenlick te zijn (als oeck dagelicx noch geschiet), dat men in saecken van importantie uuyten capittele enige plach te deputeren, die mitten Gedeputeerden van anderen capittelen compareren ter plaetsen, daert van node oft dienlick es, ende concipiëren aldaer tgene ende zulcx zijluyden bevijnden daerop behoort geseyt te worden, omme tselve aen tcapittele te rapporteren om daernae geconcludeert te worden. Presentibus Decano, Hamstede, Rumelar, Knoop, Wtenengh, Renesse, Castro, Rengers, Berck, Bogart, Crap ac me Fran. Rodio notario.

(Met andere hand staat daaronder: Renesse, quia Unioni supradicte ob gravissimas causas a se collectas restiterit, a magistratu civitatis ad diem captivus detentus fuit et egre dimissus, manente in vinculis Cuynretorfio canonico ad S. Salvatorem cum advocato Medemblick multisque aliis.)

Prima Januarij 1579.

Aengaende die maniere, hoe men Cunretorff uuyter hechtenisse soude moghen crijgen, dunct mijn heren goet, dat men die magistraet noch eenmael mit alle civilité daerom versoucken sal; ende soeverre zij tselve ontseggen, dat men alsdan een acte van protestatie maecken sal, dat dit geschiet tegen die Satisfactie ende tot infractie van de privilegiën, ende oversulcx in geen consequentie en behoort getogen te worden, ten eynde dat men dese saecke voorts vervolgen mach daer die goidtshuysen te rade bevynden sullen. Actum in den capittelhuyse, capittel hiertoe specialijck geïn-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 446 timeert, presentibus Hamstede, Rumelar, Renesse, Rengers, Esch, Bogart, Decano autem egresso, me presente Fran. Rodio notario.

Die xva. Januarii 1579.

Capitulo ad infrascripta specialiter indicto, placuit deputare ad Superiorem Curiam pro defensione privilegiorum decanum Beate Marie et Montzima, adjuncto (si videatur) Domino Bogartio aut Renessio, salvo quod alia capitula rationem habeant capituli nostri in expensis ad hoc faciendis; consultum interim putantes, eos de magistratu amicabiliter primum requiri, ut et Dominum Cunretorff saltem mediante cautione relaxent et publicationem1) ultima Dominica factam (tanquam in enervationem omnium privilegiorum nostrorum tendentem) aut suspendant, aut juxta Satisfactionem a sua Excellentia obtentam paululum moderentur; item hec proponi in congregatione Ordinum, si aliis Ecclesiis consultum videatur. Actum in capitulo, presentibus Dominis Hamstede, Renesse, Castro, Esch, et Bogart ac me Fran. Rodio notario.

(Volgens de origineele notulen in de Utrechtsche rijksarchieven.)

VI. Brief van het kapittel van Oudmunster aan Van den Nieuburch over het gevangennemen van Cuynretorff2).

Weerde lieve medebroeder! naer onsen zeer hertlicke recommandatie.

1) Vgl. de noot op blz. 441. 2) Adelbert van den Nieuburch, kanunnik van Oudmunster. Hij schijnt ook toen te Antwerpen eene zending te hebben vervuld. Uit de specificatie zijner reiskosten hierachter blijkt echter, dat hij toen terugkwam en daarop, met nieuwe instructiën van het kapittel voorzien, op nieuw vertrok om de klachten der geestelijkheid aan den Aartshertog en den Prins voor te dragen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 447

sten Desen sal dienen om Uwer Liefden tadverteren, dat op den XXIX Decembris naestleden die regierders van deser stadt Utrecht, gheassisteert mit die van der wacht ende anderen, in merckelicken ghetale in den avent ghecomen zijn then huijse van onsen medebroeder Cunretorff, ende naer etlicke communicatie denselven mit hemluyden medegheleit hebben tot op den stadthuijse, hem aldaer vasthoudende tot diepe in der nacht. Ende dselven wederom gherelaxeert wesende, hebben hem tsanderdaechs wederom ontboden bij hemluyden thecomen zonder die oirsake waerom the verclaren, die schijnt the wesen de opinie op den articulen van der Naeder Unie mit die van Hollant, Zeelant etc., van wegen onsen capittele bij ghescrift ghestelt ende onder eenighen verbreedt. Bij denwelcken alsoe wederom the gaen dselven onsen medebroeder niet goetghevonden heeft zonder eerst die van den Vijff Ecclesiën (die therselver tijdt capitulariter vergadert waren) tadverteren, die dit ghehoert hebbende gheresolveert zijn gheweest, dat zij hem alleen niet en zouden laten gaen, maer hebben hem bijghevought die vicedoemdeecken Galama. Ende dese beyde tsamen alsoe nae den stadthuijse ghegaen zijnde, is corts daernae Galama wederomghecomen ende Cunretorff aldaer ghebleven ende ghehouden, twelcke alsoe gheschiet zijnde is bij den Ecclesiën goedtghevonden daerop the vergaderen. Ende alsoe vergadert wesende hebben gheresolveert ende uuijt elcken van den Ecclesiën eenen ghedeputeert,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 448 die tsamen aen die van der stadt gaen ende relaxatie van den voernoemden Cunretorff mit meer anderen van qualité, die zij middelretijdt daerbij ghehaelt hadden, versoecken zouden; twelcke hemluyden ghedeputeerden, zonder nochtans expressie van redenen waerom, ofgheseit ende gheweigert es gheweest, zoedat die van den Ecclesiën daerop wederom huijden vergadert zijnde ghesloten hebben aen d'Alteze van den Eertshertoghe Mathias gouverneur etc. the zenden mit supplicatie, ende provisie daerop the versoecken etc., naer breeder uuijtwijsen van der voerseyder supplicatie, dwelcke bij Uwer Liefden ghesien ende tinhouden van dien verstaen wesende is ons ernstlick begheeren, dat dselve Uwer Liefden alle addresse ende assistentie doen wille then fine van obtentie des inhoudens van dien; zulcx wij ganschlicken op Uwer Liefden betrouwen, alsoe den eenen medebroeder den anderen niet en behoert te verlaten in zijnen noodt ende verdriet, maer alle bijstant behoert the bewijsen. Weerde lieve medebroeder! wij bidden den oppersten Heere Uwer Liefden te willen bewaren ende Zijn gracie the verleenen.

TUtrecht den eersten Januarij 1579.

Uwer Liefden goede medebroeders die deecken ende capittele der kercke van Oudemunster tUtrecht. De mandato Bouckaert notarius scripsit.

(Volgens de origineele minuut onder de losse stukken van het archief van Oudmunster in de Utrechtsche rijksarchieven.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 449

VII. Bezwaren van het kapittel van Oudmunster tegen de stad over het gevangenhouden van Cuynretorff1).

In den eersten beclaghen sich zeer swaerlicken die Vijf Ecclesiën, dat duer dapprehensie van den scholaster Dominus Cuenretorff, bij den magistraet van Utrecht gheschiet, haerlieder privilegiën costumen ende gherechticheit gheledeert ende vercort worden, niettegenstaende zeer ernstlick versoeck aen den voerseyden magistraet ten verscheyden tijden bij den Vijff Godshuysen ghedaen then fine van relaxatie van denselven, waerinne zij altijts in weygheringhe tot noch toe gheweest zijn. Daerenboven hebben dvoerseyde Ecclesiën doen versoecken aen den voerseyden magistraet, dat, indien dselven oft yemant anders yetwes den voerseyden Cuynretorff the laste wilde legghen, dat hij dienthalven voer zijnen competenten rechter gerenvoyeert ende ghesisteert zoude worden, die zij verstaen te wesen den Eertsbiscop van Utrecht; waerinne dvoerseyde magistraet insghelijcx in weijgheringhe is gheweest ende alsnoch is. Item dat dvoerseyde Cunretorff zelver aen den voerseyden magistraet bij requesten ende andersins versocht heeft dvoerseyde relaxatie, die insghelijcx gheweigert is gheweest, als blijcken sal bij den stucken hierbij ghevought. Ende en connen dvoerseyde vijf godshuysen niet bemercken, dat dese apprehensie gheschiet is uuyt ander oirsake dan dat dvoerseyde Cunretorff mit

1) ‘Dese zijn in een brief overgezonden aan Nieuburg om te dienen als een instructie, waaruyt hij een request aan Sijn Hoogheyt en aan de Prince van Oranje moest formeren.’ (Kantteekening van Bondam.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 450 eenighen anderen zoe geestlicke als weerlicke gheconcipiërt zoude hebben zekere articulen oft redenen, daermede debaterende darticulen van seker Unie, die van Hollandt, Zeelandt, Gelderlandt, Zutphen, Utrecht, Overijssel, Vrieslandt, Groeninghen ende Omlanden, Linghen ende Drent aengaen zouden. en Ende alsoe op den XX Decembris lestleden dvoerseyde Vijf Ecclesiën gheresolveert waren dselve Unie niet aen the gaen dan op conditie, dat die van Gelderlandt ende Overijssel hem souden mede in dieselve begheven, ende dit al op behagen van zijn Altese, zijn Excellentie ende Generale Staten, zoe hebben etlicke van de voerseyde Ecclesiën gheraetsaem ghevonden, dvoerseyde Unie ende articulen van dien the pondereren, debateren ende mit redenen the overleggen, oft dieselve Unie aengegaen diende oft niet, aleer men daerop sluijten oft en concluderen zoude, twelcke gheschieden zoude den X Januarij anno 79. Ende dienvolgens heeft Cunretorff mit sommige, als voerseyt is, dvoerseyde articulen ende redenen gheconcipiërt ghehadt, ende dit tot geen ander intentie dan om te confirmeren ende conroboreren haer goede opinie ende intentie, dwelcke in tlicht ghebrocht wesende, heeft den magistraet dit zeer qualick ghenomen ende alsoe die apprehensie van denselven Cunretorft ende anderen, oick van qualité, ghedaen, dwelcke alle tsamen gherelaxeert zijn, den voerseyden Cunretorff alleenlick uuytghesondert, den dvoerseyde magistraet voer haerlieder scepenbanck ther oirsake als voeren schijnen ther justicie te willen stellen. Ende alsoe tselve tendeert tot groter prejudicie van de privilegiën ende costumen van de voerseyde Vijff Ecclesiën, altijts ende tot noch toe inviolabiliter gheobserveert, oick mede contrarie die Pacificatie van Gendt ende Satisfactie daerop gevolght, zoe ist dat

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 451 dvoerseyde Ecclesiën goetvinden tgene voerseyt is, zijn Altese ende zijn Excellentie ende Generale Staten bij requeste oft andersins te kennen te gheven, ende versoecken dat dvoerseyde Cunretorff gherelaxeert ende dvoerseyde geestlicheit in dselve haere privilegiën ende lancwilighe possessie ghemainteneert ende ghesterckt sal worden. Ende ingevalle dvoerseyde magistraet oft yemant anders op denselven Cunretorff yetwes te zeggen hadde, dat tselve gheschieden zoude mogen voer zijnen competenten rechter den Eertsbiscop van Utrecht oft then minsten voer zijn Altese, mits middelretijt mit voergande restitutie van de voerseyde privilegiën ende relaxatie, cum spoliati ante omnia sint restituendi. Queritur, oft mijn heeren niet goet en vinden, oick te remonstreren oft te kennen te gheven zeker publicatie, ghedaen bij (den) magistraet van Utrecht op den en Sonnedach den XI Januarij 79, tenderende grotelicx ten prejudicie van de(r) voerseyde geestlicke personen staet ende hoir privilegiën.

(Volgens de minuut onder de losse stukken van het kapittel van Oudmunster in de Utrechtsche rijks-archieven.)

VIII. Request van Van Cootwijk en Wachtelaer1).

Aen mijn edele heeren Schout Burgermeysteren Schepenen ende Raede der stadt Utrecht

Gheven oetmoedelijck te kennen Johan Van Coot-

1) Kenschetsend voor den geest der Utrechtsche katholieken is, dunkt mij, het volgende briefje, aan Wachtelaer in zijne gevangenschap toegezonden en bij de verhooren aanwezig: ‘Mon nepveu! Il me déplait fort de vostre fortune, si esst, que ne fault sinon quelque espas la patience; vous amis avecq moy conseillent, que faictes pour demain quelque mot de requeste, et la fondez que ce qu'avez attenté de dicter l'escript signé, avez fait à la requeste des aultres et que n'estes seul qu'avez dité, mes (?) comme Verkerck et aultres ont confessé d'en avoir assisté et adjouté avec escrit comme vous; après qu'offrez de faire ce que les aultres on faict, et que vostre intention n'a esté auchunement de faire contre le magistrat ny auchune preëminence, et qu'avez dit vostre opinion comme les aultres, estant demandé comme iceux, si non comme tout ce qu'avez fait soit fait pour le bien publicque. En offrant en tous endroitz vostre très-humble service. Et sans que lettre (?) présentez caution souffisante et en vigeur de ceste vostre relaxation. Vostre femme fort dolente et moy point moins vous disons le bon soir. En haste ce dernier de l'année. Vostre bon oncle, Wachteler.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 452 wijck burgher-hopman ende Johan Wachtelaer binnen Utrecht, hoe dat zij supplianten bij u, mijn edele heeren, alhier op Hasenberch gedetineert werden ter oorsaecke van sekere gescrifte, dat bij hemluyden met meer anderen duer misverstant ende onverstant gescreven ende beteyckent is, twelcke zij supplianten verstaen bij UE. zeer qualicken genomen te werden ende tselve te smaecken conspiratie jegens de magistraet ende andersins, tgene nochtans geensins haerluyder intentie en is geweest ofte alsnoch en is, maer ter contrarie altijt van meeninge geweest te zijn ende noch zijn, de magistraet in alles te obediëren, gelijck zij alle tselve bij eede presenteren te verclaren. Ende zij supplianten naederhant onderricht zijnde, waertoe tvoorseyde gescrifte tendeert, bevijnden zij duer tvoorseyde mis- ende onverstant hen geabuseert ende ontgaen te hebben. Daeromme zij in redene ende con-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 453 scientie oock wel behooren van tgene zij misbruyct moegen hebben bij UE. verdraghen te zijn. Waeromme de supplianten versoecken oetmoedelijck, dat UE. gelieve hen supplianten tvoorseyt misbruyck te remitteren ende mitsdyen hen onslaen van huerluyder detentie. Dit doende etc. Johan Van Cootwijck. Johan Wachtelaer.

De Raet es tevreden, dat men de supplianten sal ontslaen, mits betalende hoer en costen. Actum den X Januarij 1579. G. Van der Voort.

(Volgens het geapostilleerde origineel bij de verhooren in het schepen-archief van Utrecht.)

IX. Request van Van Mierlo.

Aan mijn edele heeren Schoudt Borgermeysteren ende Schepenen der stadt Utrecht

Verthoent oetmoedelijck te kennen gevende Niclaes Van Mierloe, hoe dat Jan Van Cootwijck zijnen hopman hem als een medebeveelhebber onder zijne vendele doen laden heeft hem suppliant, omme opten naestlesten Januarij1) tsynen huijse te compareren op peyne van eenen Karolus gulden; ende aldaer met andere beveelhebbers vergadert wesende, heeft denselven Cootwijck dselve voergelesen seeckere Unie, die te accorderen stont met andere provinciën, seggende wel expresselijck, dat hy last hadde van U Edele op te doen teeckenen die persoenen, die in deselffde Unie

1) Deze datum is verkeerd: de bijeenkomst had plaats in het laatst van December 1578.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 454 bewillichden off nyet; ende heeft dselve Cootwijck oversulcx begeert, dat hij suppliant volgende dictatie Johans Wachtelaers het ontwerp willen maecken, waertoe hij suppliant (als anders nyet wetende dan hetselve geschieden uuyt Uwer Edeler expresse last ende beveel, twelck hij bij eede presenteert taffirmeren) hem willich heeft laten vinden. Ende alsoe hij suppliant ter cause van dyen op Hasenberch in hechtenisse gestelt is, versoect hy suppliant, als onnosel van der zaecke ende geen auctoer wesende, dat Uwe Edele gelieve hem suppliant op hantastinge ende suffisante cautie bij provisie te ontslaen off hem suppliant tselve misdaet als andere mede te remitteren, presenterende syn hant ende geschrifte te roeyeren ende mit belofte van gelycke nyet meer te doen. Twelck doende etc. N. Mierlo.

(Volgens het onderteekende origineel bij de verhooren in het schepen-archief van Utrecht.)

X. Brief van het kapittel van Oudmunster aan Van den Nieuburch over het gevangenzetten van Cuynretorff1).

Confrater Nieuburch! Naer onse zeer hertlicke erbiedinghe.

1) ‘Misschien is dese brief wel ontworpen geweest, dog niet afgezonden geworden; zulks schijnt mij toe uyt de minute van een ander brief, in deselfde bewoordingen bevat, dog waarin redenen schijnen gegeven te worden, waarom men gedilayeert heeft gehad met het afzenden van desen. Zie de minute van dien brief, welke ik met B getekend hebbe.’ (Kantteekening van Bondam.) Bedoeld wordt de hierna sub XI afgedrukte brief.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 455

Wij zenden Uwer Liefden annexe aen desen zeker instructie1), bij onsen capittele gheconcipiërt ende bij denselven alleene gheapprobeert, omme uuyt dselve gheformeert te worden requeste aen zijn Alteze op den name van onsen medebroeder Cunretorff (alsnoch bij den magistraet alhier naer verscheiden versoecken vastgehouden), then fine denselven gherelaxeert ende voer zijnen competenten rechter the rechte gestelt zal moghen worden, naer breeder uuijtwijsen derselver instructie. Voert en connen wij niet laten Uwer Liefden the verwittighen die publicatie, bij en 2) den regierders deser stadt op den XI deser maendt van Januario ghedaen van den articulen, den Vijf Ecclesiën gheëxhibeert then fine van accord ende believen van denselven ecclesiën daerop (als Uwer Liefden wel kennelick is), die wij bij desen overseynden mitgaders den antwoerdt bij den voerseyden Ecclesiën daerop ghevolght. Zullen niettemin Uwer Liefden verstaen, dat dese articulen bij den voerseyden regierders indt publiceren zeer verandert gheweest zijn, alse daeronder ghestelt hebbende: Dat alle die gheestelicke personen van nu voertaen excijsen betalen zullen als die weerlicke. Item dat men nae ses uren tsavonts ende voer vijf uren smorgens gheen clockluijdinghe ende exercitie van der oude Catholicke religie en sal mogen doen op haerlieder

1) Naar het schijnt het hiervoor sub VII gedrukte stuk. 2) Om dit en het volgend stuk niet te verminken, heb ik ook afgedrukt wat over de tweede grief der kapittelen tegen de stad (het afkondigen der door hen nog niet aangenomene overeenkomst omtrent de exercitie der religie) geschreven is. Overigens geef ik hier uitsluitend wat op de zaak van Cuynretorff c.s. betrekking heeft, en behoud mij de andere stukken over het tot stand komen der Nadere Unie te Utrecht en wat daarmede samenhing tot eene latere gelegenheid voor.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 456 correctie etc. Voerts dat alle geestlicke personen ther eerster instantie voer haerlieder banck the rechte staen sullen. Dat men allen denghenen, zoe vrouwen zoe manspersonen, die hoer professie begheeren te verlaten ende of te gaen, sal laten volgen competentie van goederen etc. ende meer andere derghelijcke enormiteiten, die wij Uwer Liefden bij desen overghesonden zouden hebben, indien wij daervan copie hadden mogen verwerfven; dan en willen dvoerseyde regierders niet alleen gheen copie van de ghepubliceerde articulen geven, maer zijn oick in weygeringe van visie te laten gheschien ther tijdt dselve bij zijn Alteze gheconfirmeert ende gheapprobeert zullen zijn; then welcken fine wij verstaen hebben, dat zij haerlieder gedeputeerde nae boven gheschickt hebben. Uwer Liefden mochten tasten, off men daer heymelicken copie vercrijgen mochte van denghenen, dien dvoerseyde hairlieder ghedeputeerde in handen overghelevert hebben. Ende aenghesien tselve grotelicx tendeert tot prejudicie van den privilegiën der geestelickheit, hebben dvoerseyde Vijf Ecclesiën ghesloten, haerluijder ghedeputeerde aen zijn Alteze uuijt te zenden om tselve the beletten. Nemaer beducht wesende, dat derwijlen die instructie opgericht wordt ende die voerseyde gedeputeerde hem veerdich zullen maken, then versoecke ende vordel van de voerseyde magistraet ghedisponeert ende dvoerseyde ghepubliceerde articulen gheconfirmeert zouden moghen worden, hebben voer goedt ghevonden, therstondt aen zijn Alteze the schrijven ende the versoecken, dat die voerseyde confirmatie niet en gheschiede aleer die Ecclesiën daerop gehoert zullen worden, welcke missive hierbij ghevought wordt om bij Uwer Liefden aen zijn Alteze ghepresenteert the worden, ende daerbeneffens copie van denselve, opdat Uwer Liefden van den inhouden derselver onderricht

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 457 mach worden. Wij zenden Uwer Liefden voerts over die procuratie van Cuenretorff, mits acte van adhesie van den Vijff Ecclesiën op deselve sake. Noch zenden wij Uwer Liefden over die articulen van die Naeder Unie, off bij adventure Uwer Liefden eenighen articulen van dien behoefde te hebben.

(Volgens de minuut onder de losse stukken van het kapittel van Oudmunster in de Utrechtsche rijks-archieven.)

XI. Brief van het kapittel van Oudmunster aan Van den Nieuburch over het gevangenhouden van Cuynretorff.

Domine confrater! Naer onser zeer hertlicke erbiedinghe. Wij zenden Uwer Liefden annexe aen desen zeker instructie, bij onsen capittele gheconcipiërt ende bij denselven alleene geapprobeert1) omme uuijt dselve gheformeert the worden een requeste aen zijn Alteze2) op den name van onsen medebroeder Cunretorff, alsnoch bij den magistraet alhier naer verscheiden versoecken van dimissie vastghehouden, then fine denselven eens gherelaxeert ende voer zijnen competenten rechter ghestelt zal moghen worden, naer breeder uuijtwijsen derselver instructie. Ende zouden den brenger van desen overlanck afgheveerdicht hebben3),

1) Naar het schijnt het hiervoor sub VII gedrukte stuk. 2) ‘Uit de specificatie van verschot, door Nieuburg gedaen, blijkt, dat aan de Pr. van Or. op den 26 Januarij 1579 te Antwerpen een request dienaangaande gepresenteert is.’ (Kantteekening van Bondam.) 3) ‘Waertoe het schijnt, dat reeds ontworpen is geweest de brief, zoals met A getekend hebbe.’ (Kantteekening van Bondam.) Bedoeld wordt de hiervoor sub X afgedrukte brief.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 458 dan op hope van deselve relaxatie bij den voerseyden magistraet, die daghelicx zeer apparentlick was, is dsake tot deser tijdt toe ghedelayeert. Voert en connen wij niet laten Uwer Liefden the verwittighen die publicatie, bij en den regierders deser stadt op den XI deser maendt van Januario ghedaen van den articulen, den Vijf Ecclesiën gheëxhibeert then fine van accordt ende believen van denselven Ecclesiën daerop (als Uwer Liefden wel kennelick is), die wij bij desen overseijnden mitsgaders den aentwoerdt bij den voerseyden Ecclesiën daerop ghevolght; zullen nietthemin Uwer Liefden verstaen, dat dese articulen bij den voerseyden regierders indt publiceren zeer verandert geweest zijn, alse daeronder ghestelt hebbende: Dat alle die geestlicke personen van nu voertaen excijsen betalen zullen ghelijck die weerlicke. Item dat men nae ses uren tsavents ende voer vijf uren smorgens gheen clockluijdinghe ende exercitie van der oude religie Catholicke en sal moghen doen, stellende den wederspannegen onder haerlieder correctie ende straffe. Voerts dat alle geestlicke personen ther eerster instantie voer haerlieder banck the rechte staen zullen. Dat men allen denghenen, zoe vrouwen als manspersonen, die haerlieder professie begeeren aff te gaen ende the verlaten, zal laten volghen competentie van goederen etc. ende meer andere derghelijcke enormiteiten, die wij Uwer Liefden bij desen overghesonden zouden hebben, indien wij daervan copie hadden moghen verwerfven, dan en willen dvoerseyde regierders niet alleen gheen copie van de ghepubliceerde articulen geven, maer zijn oick tot noch toe in weygheringhe geweest van visie the laten gheschien, denckende daerop eerst approbatie van zijn Alteze the zullen verwerfven; then welcken fine wij verstaen hadden, dat zij haerluyder gedeputeerde nae

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 459 boven geschickt hadden. Ende aenghesien tselve grotelicx tendeert tot prejudicie ende inbrueck van den privilegiën der geestlicheit (die zij mede ghesworen hebben voer the staen ende the helpen defenderen), hadden (de) Vijf Ecclesiën ghesloten haerlieder ghedeputeerde aen zijn Alteze uuijt the zenden om tselve the beletten; ende beducht wesende dat derwijlen die instructie aenghericht zoude worden ende die voerseyde ghedeputeerde sich veerdich zouden maken, eenichsins then versoecke ende vordel van den magistraet ghedisponeert ofte dvoerseyde ghepubliceerde articulen gheconfirmeert hadden moghen worden, was voer goedt gevonden, therstondt aen zijn Alteze the schrijven ende the versoecken, dat dvoerseyde confirmatie niet gheschien en zoude aleer die Ecclesiën daerop ghehoert zouden worden. Dan derwijlen wij op de saeke van onsen medebroeder Cuenretorff uuijt oirsake als voerseyt delayerende zijn, hebben dvoerseyde regierders van der stadt, niettegenstaende die publicatie bij hemluyden ghedaen, versocht dat uuijt elcke van den Vijf Ecclesiën een ghedeputeert zoude worden, mittenwelcken dieghene, die zijluijden oick deputeren zouden, dselve ende anderen voergaende articulen resumeren ende in communicatie van dien treden zouden, al then fine van accorde ende vereeninghe. Waerinne die van den Ecclesiën zeer verwondert wesende, hebben gedacht, dat zij bij adventure confirmatie versocht ende niet gheïmpetreert en hebben, omme twelcke the vernemen ende the ondertasten Uwer Liefden alle neersticheit doen wille, mits oick aen tgene zijluijden in toecomenden tijden zullen moghen doen, inghevalle wij mit hemluijden niet en vereenighen, als gheen ofte cleijn apparentie daertoe

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 460 wesende, ende dselve confirmatie in alle manieren dus moghelijck zijnde the beletten.

(Volgens de minuut onder de losse stukken van het kapittel van Oudmunster in de Utrechtsche rijks-archieven.)

XII. Concept-request van het kapittel van Oudmunster aan den Aartshertog, over het gevangenhouden van Cuynretorff door de stad1).

Verthonen in alre oetmoedicheit Deken ende Capittele van Oumonster tUtrecht, dat, all ist dat bij die Pacificatie van Gent, die Unie bij Generaell Staeten, bij solemnele eede dairop gevolcht, die beloffte bij U Hoecheyt int acceptieren des gouvernements van deser Nederlanden gedaen, sampt die Satisfactie die ingesetenen van Utrecht bij die Excellentie des Prins van Oraingien verleent alleer zie hem onder zijn gouvernement volgende die voirscreven Pacificatie van Gent gegeven hebben (alsoeck bij speciale conventie ende verbontenisse bij eede deene den anderen in die stadt van Utrecht beloefft, bij diewelcke die van den Gerichte derselver stadt bij acte, die van de geestelickheyt verleent, houden die Satisfactie off zie van woerde tot woerde in die voirscreven eet gheëxprimeert waere)

1) Uit den inhoud blijkt, dat dit request is geschreven na Cuynretorffs vrijlating, op 29 Januari, toen terstond tot het protest tegen de door hem ondergane behandeling, dat bij Van den Spiegel gedrukt staat, werd besloten; het is blijkbaar vastgesteld tegelijk met den hierna volgenden brief van 31 Januari.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 461 opentlick gecaviert wordt: Dat een yder, van wat staett ende qualiteyt hij zie, zoe geestlick als wairlick, sall gemaintineert, gestiefft ende gesterckt worden in zijn oude gebruick, privilegiën, immuniteyt, goederen ende gerechticheyden; ende zoe dan nae allen geestlicken ende werlicken rechten als nae oude usantie, coustumen ende gebruyck, menschen memorie boevengaende, in die stadt van Utrecht onverbrekelick gheüsiert ghewest es, dat men die geestlickheyt zoe in criminalibus als civilibus causis voir hairen geestlicke competente richter hefft moeten conveniëren off te minsten...... forum hefft gherenvoyeert. Desnietteghenstaende hefft beliefft Schout Burghemeisteren Scepenen ende Raedt der stadt Utrecht, haer supplianten medebroeder Heer Jacob Cunretorff Scholaster daettlicken uuyt zijn huis haelende ende daernae een maent lang in die ghiesselinge thouden, hem nacht ende dach tot zijne groote achterdeell ende costen bewaekende, niettegenstaende exceptionem fori et privilegium ordinis bij hem gheproponiert, ter oersaecke dat den XII Decembris geconcipeert wesende bij sommichge commissarisen eenichge articulen van Naerder Unie mit die van Hollandt ende Zeelandt, Gelrelant, Vrieslandt, Overijssel, Groninchgen ende Utrecht an te gaen op tbehaegen van haerluyder respective meesteren ende dairop tcoemen geresolveert op den X Januarij, dieselve Scholaster mit eenen Heeren Johan Van Renes canonick van St. Johan sekere instructie geconcipeert hadde voer zijn opinie als een litmaett van de Staeten van Utrecht, wesende daerop capittel in haer supplianten kercke geleyt ende oeck verscrivinge van de Staeten gegaen, waerinne onder anderen zijn gevoelen was, dat men die Unie nyet en behoirde sonder advijs ende voirweten van Euwer Hoecheyt ende believen van de Generaell Staeten an te gaen. Ende allzoe

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 462 oeck mijn heeren burghemeisters ende regierders der stadt Utrecht die voerscreven en geconcipiërde articulen op den XXVI Decembris lestleden haer acht hopluyden ende bevelhebberen voergehouden ende gelesen hadden, es daerduer een gemene fame duer die stadt van Utrecht gegaen, dat een ijder hoipman mit zijn bevelhebberen ende rotmeisteren dairop ziene opinie soude moegen seggen, gelijck diensvolgende oeck eetlicke hoipluyden hair bevellhebberen opinie daerop gehoert ende angeteyckent hebben; waerdoēr oeck gebuert, dat haer suppliant medebroeder van eetlicken gesolliciteert gewesen es, die sulcks meenden bij wille ende consent des magistraetts tgeschiene, om ziene opinie haer mede te deilen ende te communiceren. Waermede emmers gheen crimen can gecommitteert zien, gewandelt hebbende ter goeder trouwe, waerdoer een geestlick man, wesende eene mede van de principaell hoeffden van haer suppliants capittell ende littmaett van de Staeten, die wertlicke rechter onderworpen soude behoeren twerden. Ende hoewell zie supplianten voer haer medebroeder mennichmaell geïntercedeert hebben, om hem voer zijn competente rechter te renvoyeren, gelijck hij oeck bij supplicatie begeert hefft van zijne giesselinge ontslaegen twerden, soe hebben nochtans die voirscreven regierders tselve niet willen doen. Dan tlaesten duer bede ende intercessie van den edelen walgeboeren heren Heren George Van Lalaing graeve Van Rennenberg hebben zie hem uuijt die giesselinge ontslaegen, onder hantastinghe an den schout gedaen, tot vermaninghe weder inne te houden, mits betaelende die costen van de giesselinghe, dwelcke duer tongeregelt regiment van ziene wacht tot groete summe binnen montierende. Ende allzoe tselve es grottlicken tendierende tot onderganck ende destructie van

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 463 hairluyder supplianten immuniteyt, privilegiën ende gerechticheyden, then heden menschen memorie tboevengaende gheüseert ende onverbreeckelijcken gebruyckt, ende gemerckt tgerichte in deser saecke geheell suspect es ende recusabell, als gebubliceert hebbende gedurende die giesselinge, om haer suppliants confrater onder haer jurisdictie thouden, datt alle geestlickheyt ter eerster instantie voer haer terechte tmoeten staen. Versoecken ende begheren daerom oetmoedelick, dat bij Euwer Altese dieselve saecke tot hem sall gelieven te trecken, om voer Euwer Excellentie ende Raedt van Staeten verhoert mits haerluyder suppliant medebroeders defensie tmoegen werden, ordonnerende tot dien eynde den gerechte van Utrecht, dat zie alle informatiën responsiven ende defensiën respective, in dese saecke genoemen ende gedaen, an Euwer Hoecheyt oevergesonden moegen werden, om nae gelegentheyt, partie in rechte gehoert, geordoneert twerden, zoe op die infractie van haerluyder suppliant privilegiën exemptien ende gerechticheyt als op die condemnatie van de costen, bij die van den gerichte voerscreven gedaen, mits alletghene daervan dependeert, behoeren sall. Dit doende etc.

(Daaronder staat nog het volgende:) Dat mijn edele heere dese concepte, om thebben facti speciem, sall moegen myt mijn heere Snavels offte Berott communicieren ende nae haerluyder advis conclusie nemen; ende dunckt haer die saecke voer den Secreten Raede niet dientlicken tzien, dat men versoeckt commissie op den Raedt van Mechelen.

(Volgens de minuut onder de losse stukken van het kapittel van Oudmunster in de Utrechtsche rijks-archieven.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 464

XIII.7 Brief van het kapittel van Oudmunster aan Van den Nieuburch, over het ontslaan van Cuynretorff.

Weerdighe wiese ende voersichtige lieve medebroeder! Nae alle voergaende erbiedinge connen wij Uwer Liefden nyet verswigen, dat onse medebroeder die Scholaster op eergisteren duer intercessie van den walgeboiren heeren George Van Lalaing graeve tot Rennenberg uuyt zijn giesselinge ontslaegen es, op hantastinghe an den schout gedaen, dat hij tot vermaninghe derselver allthoes weder sall inhouden; ende allzoe tselve tot groett achterdeel es van onse privilegiën immuniteyt jurisdictie ende gerechticheyden, dunckt ons in gheenre manieren geraeden tzien, dat wij sulcks conniventibus oculis verbij laeten gaen. Te meer dat tgerichte denselven onse medebroeder in die costen van zijn gisselinge gecondemneert hefft, die duer die ongeregeltheyt van zyene wachte oever die driehondert gulden sullen beloepen. Ende want ons bedunckens dapprehensie bij de magistrat gedaen van ons voerseyden medebroeder tegens alle oude costumen ende onse gerechticheyden oeck sonder oersake geschyet es, bijsonder zoe hij oeck allthoes gheëxcipiert hefft onder haer jurisdictie niet tstaen, wel behoerden de costen selfs te dragen. Soe ist, dat wij Uwe Liefden begeren, het feijtlicke daet gelyck tselve gebuert is aen zijn Alteze ende Raedt van Staten (indyen Uwe Liefde hetselfde alsnoch nyet gedaen heeft) te remonstreren, ende versoken bij requeste ofte andersins, dat de magistraet bevolen worde dinformatie ende alle hetgeene zijluden op ons medebroeder weten ofte willen seggen aen de voerseyde Raidt van Staten over te senden, omme ons voerseyde medebroeders defensie daerop gehoert hebbende deselfden geheell tabsolveren, ende ordoneren van de costen ende infractie

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 465 van ons voerseyde privilegiën ende gerechticheyden naer behoeren, soe zijluden staende dapprehensie, omme de voerseyde Scholaster te houden onder haer jurisdictie, bij publicatie doen afroepen hebben, dat alle geestlijke personen ter eerster instantie voer haer te rechte souden moeten staen (gelijkent wij Uwer Liefden met onse voergaende missive aengedient hebben), tot infractie van alle onse gerechticheyden ende privilegiën; ende naerdat wij uuyt onsen voerseyden medebroeder konnen verstaen, willen de voerseyde magistraet sich behelpen tot zijn beswarenisse mit zekere publicatie, bij deselfde magistraet gedaen op den X Julij1) lestleden de Vijf Ecclesiën ongehoert, hetwelken daeromme hem nyet prejudiciabel mach wesen, hoewel zij ter contrarie willen sustineren, dat wij behoeren te staen onder huer publicatie ende clockludinge. Wij senden Uwer Liefden hyerbeneffens de leste requeste mitsgaders dapostille daerop, duer welken die voerseyde heere Scholaster uuyter gijslingen ontslagen is, die hij onder expresse protestatie vis metusque causa et quod inter suos inimicos versaret, qui indicta causa illum condemnarent, oevergegeven hefft, in ghene meininge wesende daermede haerluyder jurisdictie te willen prorogieren, ende dat hij oeck dselve protestatie vi metusque causa haer nyet en dorste doen insinueren etc. Weerdighe wijse ende voersichtighe lieve medebroeder! Wij willen den oppersten Heere bidden Uwer Liefden in ghesontheit the willen spaeren ende Zijn gratie the verleenen.

TUtrecht den lesten Januarij 1579.

Indien Uwer Liefden ijetwes oft niet met allen ghe-

1) Lees: Januarij.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 466 profiteert ende verworfven heeft, ende gheen apparentie en is van yetwes the moghen vervorderen, zoe moghen dselve Uwer Liefden, naedien dese aencomende saeke gheremonsteert ende antwoerdt daerop vercregen sal zijn, weder thuijscomen, ende dit al om vorder onnutte costen the schouwen.

(Volgens de minuut onder de losse stukken van het kapittel van Oudmunster in de Utrechtsche rijks-archieven.)

XIV. Specificatie van oncosten, diewelcke Heer Aedelbert van den Nieuburch gedaen heeft anno XVe. LXXIX indt reysen tot Andtwerpen aen die Excellentie van mijn heer die Prince van Oraengien etc. omme te solliciteren dat mijn heere die scholaster Mr. Jacob Cunretorff ontslagen mochte worden van die gyselinge ofte apprehentie bij die van der stadt van Utrecht gedaen op den.....

In den eersten voor een sleede van IIII st. Utrecht tot aen die Vaert den VIII Januarij 1579

Item van Vianen tot Gorcum voer een III R X st. slede betaelt

Item verteert savons in die schans voer XIIII st. Loevensteyn

Item den IX Januarij van oversetten tot XXVI st. Guorricum, alsoe het groot ijsganck was

Item van Guorricum tot aen die Dusse XX st. van ons goet te dragen ende the leyen

Item van die Dusse tot Sunte XVI st. Geertruydenberge voor een sleecken

Item voor ontbyten XII st.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 467

Item voor een wagen van Sinte XX st. Geertruydenberge tot Breda

Item savonts the Breda verteert II gl. II st.

en Item den X Januarii van Breda tot IIII gulden. Andtwerpen voor een wagen betaelt.

Item onderwegen in den Ketel verteert. XIII st.

den Item den XVIII Januarij betaelt van drie IX st. hemden the wasschen

Item betaelt onse weerdt tot Andtwerpen LI gl. VIII st. int Gulden vlies voor mijn ende mijn den knecht verteerde kosten van den X . sten Januarii off tot den XXI . toe XXII gulden ende XI stuvers. Item noch betaelt sten denselfden weerdt van den XXI . en Januarii tot den III . Februarii toe XXVIII gl. ende XVII st., maeckende the samen

sten Item gegeven den XXVI Januarii van XXXII st. een requeste te maeken aen die Excellentie

Item van die requeste te copieren IX st.

Item den secretaris van die Excellentie II gl. II st. geschoncken, om die goede expeditie en ons gedaen den II Februarii

en Item den III Februarii gegeven van XXVI st. vracht van Andtwerpen tot den Oldenbosch

Item in den Afterbrouck verteert XVI st.

Item in den Oldenbosch tsavons verteert XVI st. ofte verwermpt

Item den vierden Februarii van den XX st. Oudenbosch tot Dordrecht van schuytvracht Item tot Dordrecht gebleven om die grote tempeest ende dat onweer ende

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 468

ijsganck, dat wy niet over en mochten; VI gl. XVII st. daer verteert van den vierden Februarii en tot den VII toe tsamen

Item van Dordrecht tSaterdaghes den XXX st. en VII Februarii tot Papendrecht over te setten omme die grote ijsganck

Item op Papendrecht wat gewermpt III st.

Item van Papendrecht tot Schoenhoven II gl. X st. voor een slede

Item voor Schoenhoven van oversetten IIII st.

Item tot Schoenhoven gedronken ende XV st. ontbeten

Item tot Lopick snachts verteert XXV st.

Item van Schoenhoven tot Utrecht van II gulden. een slede

Item noch voer tverlies van tgelt, alsoe XXV st. in Brabant die halve goude realen maer en deden XLV stuvers ende mijn aengetelt waren ende hier tUtrecht ganck hadden voor XLVI stuvers, compt ergo alhier _____

Somma XCI gl. XVIII st.

(Volgens een afschrift naar het origineel gemaakt door P. Bondam, bewaard in de Utrechtsche rijks-archieven: Suppl.-inventaris v. boekd. en bundels No. 65.)

XV. Pasquillus. 1579.

Borgers van Utrecht loflijck vernaemt, Eertijts in wijscheit rijckelijck beclijvende, Aensiet met ogen, met herten beraemt, Hoe dat men tuwent den tol is drijvende, Hoe dat men u previlegyen sterck is stijvende,

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 469

Uuytroyende tgundt tyrannich was ingevoort, Met schatten ende scheeren die huydt ofvryvende, Onder menichfuldigen imposten ghy versmoort, Ende dat duer thinvoeren1) van divers accoordt, Daer men u in siet leyen2) duert nat en drogen. Tcleeft3) hier al, dat uwen arbeit oyt brocht voort Int zweet uwes aensichts: hoe kundt ghijt gedoogen? Legt of den bril! tis meer dan tijt! siet uut u ogen!

Diversche brillen worden u by groten hopen Met haer huysgens geschoncken voor tselve gelt: Dan wilt men u Gentsche4) waren voorsetten om copen, Dan worden u oeraengens5) genochsaem aengetelt, Dan Alansche6) wortelen, bitter en ongeschelt, Wil men u voor soet en bereyt doen craken. Tis wonder met wat roeye ghy al wordt gequelt, Ja int laest met Unyen7), zeer quaet om genaken. Smenschen herten druenen8), die se moet smaken Ofte in eniger wijs te schellen pogen, Tsijn casus mirus9), wonderlycke saken, Daer sich menich nu in vijnden bedrogen. Legt of den bril! tis meer dan tijt! siet uut u ogen!

Menigen schadeliken pijlen10) siet men verloren Van den zuuyl11) ofdrucken uut een eng12) gemoet, Daer butten13) menschen als wulpen14) na sporen, Om wael15) te brengen op een lose voet.

1) Mr. Floris Thin. 2) Aert Dirricks Van Leyen. 3) Lubbert Van Cleef. 4) Die stadt van Gent. 5) Die Prins 6) Due d'Alanson. 7) Die Unij. 8) Jan Robbertz. Van Druenen. 9) Casus mirus etc. (blijkbaar een fout voor: Casimirus, nl. Johan Casimir van de Paltz en zijne aanhangers te Gent.) 10) Paep Pijl. 11) Claes Van Zuylen. 12) Frederick Wteneng. 13) Die Butten. 14) Die heer van Wilp. 15) Willem De Wael.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 470

Maer tis al vergeefs, wat costen men so doet! Sy waren beter tot meerder orbaer gestelt; Dan die sulcx seyde viel wel in een quade boel: Als van griffoenen1) worden hi terstont gequelt, Men souden hem wel doen pypen2), al waert met gewelt, Een liedeken, dat beter tot tspel soude doogen: Met sulcken gasten moet een quaet ey sijn geschelt! Hangt op den dief, laet dien schelm droogen! Legt of den bril! tis meer dan tijt! siet uut u ogen!

Onverstandige bocken3) sonder enich reden Gaen hem selven vosloselyken4) in alles achten, Sijnde als een block5) van bot eyken6), grof onbesneden, Willen sy aller menschen wijscheyt vercrachten. Sij stellen7) haer datelick met groter machten Een nye hof8) van geestelyke ende weerlyke saken; Van desen moet men allen previlegiën pachten, Sy willen kunnen vryen of slaven maken. Maer sy sijn als beleemde putten9) vol ongemaken. Wilt er voor wachten of ghy wordt bedrogen: Die daerin valt kan daer qualyken weer uuytgeraken, Want die mueir is gladt int hooch opgetogen. Legt of den bril! tis meer dan tijt! siet uut u ogen!

Tis excellent sich voort vaderlandt gedragen, Dolsinnich beelden breeken van steen of hout, Geestelick en weerlick uutet hare jagen, Kercken en capellen beroven van silver en gout, Cloosters opsetten voor jong en oudt,

1) Frans Griffoensz. 2) Cornelis die Piper. 3) Rijck Van Bockhoven. 4) Peter Vos. 5) Jelis Block. 6) Jan in die Keyser, genaemt Botteycken. 7) Berent Stell. 8) Laurens Van Niehof. 9) Jan Van Leemput.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 471

Dat munniken en bagynen haer eedt mogen verlaten; Hierin dispenseert een ygelick even stout, Recht of wy al op den stoel van Moyses saten. Al statet1) die waerheyt tegen, ten mach nyet baten: Tsijn al Roomsche brillen, die nyet en dogen, Thys2) goet patrioots doude religie haten, Sacramenten blasphemeren, tsijn huberts3) logen! Legt of den bril! tis meer dan tijt! siet uut u ogen!

Prinse.

Princelyke borgers! als men vri sal spreken Van dissoort, dat gebruyckt wordt in der tijt: Men gaet certeyn u previlegyen versteeken, Die men veynst te willen wesen bevrijdt. Ja, seyt men dan, ghy bent die Spaensche inquisitie quyt! Men leert dat moedernaeckte woordt op dorpen en stede! Dan geschiet hier een abuys, tmoet hebben respijt, Men lytet duer meer landen4) alleen om vrede. Maer eylacy een diephout5), groot gewoelt int brede, Met stricken6) beset en kunstich duertogen, Tsijn foyten7), die werck houwen8), om weer tontreden: Maer wie kant, dan die in Abrahams schoot9) mogen Haer bril in tijts ofleggen en sien uut haer ogen.

(Naar een afschrift eener gelijktijdige kopie, waarbij dezelfde hand de hier in de noten gestelde namen der bedoelde personen had bijgeschreven, door P. Bondam, bewaard in de Utrechtsche rijks-archieven: Suppl. inventaris v. boekdeelen en bundels No. 65.)

1) Die Staten. 2) Tys in den Cuelsen Dom. 3) Heer Hubert pastoer van St. Jacob. 4) Adriaen Van Meerlandt. 5) Diepholt. 6) Jan Strick met sijn sonen. 7) Peter Feyt. 8) Cornelis Van Werckhoven. 9) Die soen in Abrahams schoot.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 472

XVI. Ordonnantie van betalinghe van den montcosten etc. van den scholaster Cunretorff then tijde van zijne apprehensie.

en Op den VI Martii 1579 die eerwaerde heeren deecken ende capittele van Oudemunster tUtrecht, capitulariter in haerluyder capittelhuyse vergadert zijnde, hebben gheordonneert, dat die costen, dwelcke Mr. Jacob Cunretorff scholaster etc. ther cause van der apprehensie, bij hem van die van der stadt Utrecht gheleden van in die XII nachten oft daeromtrent anno LXXIX a Nativitate beginnende, bij provisie betaelt zullen worden uuyt die penningen, onder Mr. Folcardt Van Montzima berustende ende hercomende van de vercopinghe van lande, bij die heer Van Braeckel ghecoft. Presentes Decanus, Cunretorff, Honthorst ende Nieuburch.

(Volgens de origineele notulen van het kapittel van Oudmunster in de Utrechtsche rijks-archieven.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 473

Oprichting van het geestelijk rentambt te Culenborg. medegedeeld door J.H. Hofman.

De Geschiedenis der Vicarien en het Vicarierecht in de provincie Utrecht van Mr. H. Verloren van Themaat doet op bl. 188 en volgende zien, dat er geruime tijd noodig was, alvorens de Heeren Staten van Utrecht met de regeling van het bestuur der Geestelijke Goederen in het reine waren. Graaf Floris I van Culenborg, die als eenhoofdig heer niet met ‘zoo veel zinnen’ had te worstelen, kwam spoediger tot een vast besluit en heeft daardoor allicht op de beslissing van voornoemde Edelmogenden een werkdadigen invloed gehad. 't Kan daarom zijn nut hebben 's Graven instructie van 12 November 1580 het licht te doen zien, en wel in dezelfde Bijdragen en Mededeelingen, waarin de met zorg bewerkte arbeid van Mr. H. Verloren van Themaat verscheen. Zij wordt hiertoe aangeboden en volgt:

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 474

‘Instructie voer Cornelis Toenisz, waernae hy sich sal hebben te reguleren int bedienen van den rentmeyster-ampte van alle die geestelyke goederen binnen der stadt Culenborch, als namentlick 't capittel, proostie, die vicariën ende beyde die cloosteren; daermede mijn genadige heer, de grave van Culenborch, frijheer van Pallant, Witthem und Weerde, heer tot Lienden, Terlede, Wildenborch etc. hem mede verzien ende die voerseyde rentmeyster alsoe aengenomen heeft.

Item in den eersten sal Cornelis Toenisz, rentmeyster voerseyt, alle die geestelicke goederen, pachten, renthen, thienden, thijnzen, erffpachten ende anders, soe in den lande ende graefschappe van Culenborch, Everdingen, Zydervelt, Honswijck, Schalckwijck, als in den lande van Bueren, Eck ende elders, nyet daervan uytgesondert, ontfangen ende inforderen met recht oft anders, so dat gebueren sal; daertoe Sijn Genade denselven speciale bevele, macht ende authoriteyt by dezer Sijn Genaden commissie is gegeven. Item synen ontfanck van de goederen voerseyt sal ingaen op Sinte Martijns dach in den winter anno tachtentich, ende weder uytgaen op Sinte Martijns avont voorseyt anno een ende tachtentich, ende soe voert van jaer te jaer incluys, ende sulcx voor een geheel jaer gerekent, geduyrende tot wederseggen van Sijn Genade ende die voerseyde rentmeyster. Item hy sal in de rekeninge stellen die verschijndagen met die limiten van de goederen, ende oec die namen van denghenen, die in den jair sijnre rekeninge sulcx gebruyct hebben; ende ditselffde werdt oic alsoe verstaen van den erffpachten-renten, thijnsen ende anders, nyet daervan uytgesondert.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 475

Item hy sal in sijn rekeninge stellen allen die capoenen, hoenre ende vogelen by den percelen, daer die uytgaen. Item hy sal een capittel maken van rasoenen van de verhuyringe, die gevallen zijn int jaer der rekeningen, ende sulx daerinne stellen. Item hy sal die rekeninge stellen op munte of gelt alst gangbaer is, als nu op swaergelt; wel verstaende soe in de rekeninge comen cromstarten, placken, philips-braspenningen, boddragers ende diergelijcken, dat sulcx bliven sal, daerby stellende: “daer men nu voer boert in swaergelt”; ende sal elcke partije altijt stellen op sijn capittel. Item hy en sal geen restanden in sijn rekeninge stellen; dan die hy mitten uytersten rechte verwonnen heeft ende geen verhael aen en is, die sullen hem gepasseert werden. Item hy sal betalen alle lasten, uyt die goederen ende landen gaende, ende noch dat hem van Sijn Genade mit expresse ordonnantie ende anders nyet, bevolen sal werden te betalen; ende oic mede bezorgen ende toeversicht dragen tot des voerseyden goederen dijcken, ende allen oncosten van tijnzen ende onraden, daermede die goederen belast zijn ende noch belast sullen werden, ter goeder tijt betalen op der goeden cost, alsoe dat die goederen in geen schade en comen. Item die rentmeyster voirnoemt en sal oic geen landen verhuyren, verpachten ende indoen of laten setten, noch die thienden voerseyt vercoepen, in laten setten oft den slach daervan geven, dan in tegenwoirdicheyt van de magistraet oft ten weynigsten twee van de magistraet, ende dat op sulcke vorwaerden als Sijnre Genaden goederen verpacht worden. Item voerts sal den rentmeyster alle jaer voor den eersten verschijndach van de landpachten, als Mar-

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 476 tini, staet van alle die geestelicke goederen Sijn Genaden, ofte denghenen Sijn Genade daertoe believen te committeren, overbrengen, omme daernae dieselve goederen te distribueren aen dengenen Sijn Genade believen sal. Item oft enige processen der goederen halven gebuerden, sal den rentmeyster op coste van den goederen moeten vervolgen ende wel trouwelicken waernemen, midts stellende die costen in uytgeven sijnre rekeninge. Ende midts voldoende tgene in dese tegenwoerdige instructie begrepen staet ende voorts hem dragende als een goet getrouwe dienaer ende rentmeyster schuldich is te doen, heeft mijn genadige heer voorseyden rentmeyster voer sijn beloninge toegeleyt eens de somme van driehondert karolus gulden tot XX stuvers den gulden des jaers, ende alle jaer; daervan teerste jaer gagiën sal verschijnen op Martini anno 81. Doch allet mit expresse conditiën: oft den voernoemden rentmeyster afflivich worde binnen den tijde sijns dienstes, sullen sijn erffgenaemen moegen volstaen, midts doende rekeninge van tgene hy ontfangen ende uytgegeven heeft, alsoe dat sijne erffgenaemen vorder van den dienste ende uytmaninge van de restanten in sulcken gevalle ontslagen sullen sijn, hem aftreckende die gagiën, naer advenant die penningen hy nyet uytgemaent sal hebben. Ende sal den rentmeyster van allen den incomen ende uytgeven, tsy ordinaris oft extraordinaris, alle jaer sijn rekeninge telcken Sinte Martens avont in den winter in- en uytgaende gereetmaken, om die te moegen doen ende laten hoiren omtrent Lichmisse, nae de verschijndagen van den pachten. en c Aldus gedaen ende gesloten desen 12 dach Novembris XV . tachtentich.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 477

(Naar het oorspronkelijke op papier met opgedrukt zegel, waarnaast de handteekening stond van:) Floris, graeff van Culemborch. (Lager staat:) Cornelis Toenisz.’ De laatste onderteekenaar getuigt elders, dat bij grafelijke ordonnantie van 7 Juni 1581 hem last is gegeven, om ‘mede inne te vorderen die goederen van de pastorie van Everdinghen ende Zijdervelt.’

(Volgens het origineel in de Rijks-archieven in Gelderland.)

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 478

Iets over Paulus Merula, geschiedschrijver van Gelderland. medegedeeld door J.H. Hofman.

In den achtsten jaargang der Kronijk van het Histor. Genootschap, bl. 304 tot 324, werden door wijlen den heer P. Nijhoff belangrijke meêdeelingen gedaan omtrent Paulus Merula, den voorlooper van Pontanus in de bewerking der Historia Gelrica. Een kleine bijlage hiertoe bieden we bij deze aan. Zij werd onlangs door ons gevonden op het Archief der provincie Gelderland in het ‘Darde Register van Landdagsrecessen’, loopende over het laatste vijftal jaren der 16e eeuw. Toen namelijk in de lente van 1597 de Edelmogende Heeren te Arnhem waren samengekomen, werd in de vergadering van ‘Dominica den 20 Martii’ onder anderen vastgesteld hetgeen volgt: ‘Op d'eerlicke getuichnisse und recommendatie van der Landtschap gesandten, gekommen ut die vergaderungh der heren Staten-Generael, und mede van den raetsheer Brienen, die tot dien einde aen die

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 479

Landtschap geschreven heeft, is geaccordiert doctorem Merulam, professorem historicum in d'universiteit the Leiden, aen die handt tho halden und hem tho te leggen ene vereherungh van tweehondert gulden eens, voer d'eerste reise the doen betalen ut die opstuvers, procederende van den brandschat des Overquertiers; und dit ter cause, dat hij heeft aengefangen tho colligiren und in annales tho redigiren die antiquiteit und geschichten van Gelderlandt, bliekende by een project daervan der Landtschap getoent. Und sullen die van den Hove und Rekencamer gelast zijn, den voernoemden doctor Merulae tho suppeditiren tgeen in hare Cameren ter voerseyder saecke dienlick sal moegen bevonden werden, gelijck oick sullen doen die magistraten van die steden, daeraen tHoff tot dien einde schrieven sal; midts dat hy dese provincie aengaende niet en sal laten verfeerdigen und aen tlicht geven in druck, alvorens tselve by die Landtschap off oehre Gedeputierden sal sijn gevisiteert und georlofft.’

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9 480

Errata.

Blz. 136 r. 15 v.b. Que, lees: Quo. Blz. 136 r. 15 v.o. icut, lees: sicut. Blz. 157 r. 2 v.b. domus, lees: Domus. Blz. 160 r. 10 v.o. protunc, lees: pro tunc. Blz. 172 r. 14 v.o. qondam, lees: quondam. Blz. 174 r. 6 v.b. omnium, lees: Omnium. Blz. 176 r. 3 v.b. ander, lees: an der. Blz. 181 r. 1 v.b. omnium, lees: Omnium. Blz. 187 r. 17 v.b. kalendaris, lees: kalendariis. Blz. 190 r. 13 v.b. en, lees: et. Blz. 225 r. 12 v.o. d. Montis, lees: do. Montis. Blz. 237 r. 8 v.b. Huuectere, lees: Huvectere. Blz. 241 r. 3 v.b. Monachorum, lees: monachorum. Blz. 244 r. 2 v.b. barbitonsoris, lees: barbitonsor. Blz. 262 r. 8 v.o. Petri, lees: Petre. Blz. 266 r. 6 v.o. Johannes, lees: Johannes. Blz. 269 r. 8 v.b. Reveriginatensis, lees: , Reveriginatensis. Blz. 293 r. 8 v.o. sere, lees: sere-. Blz. 313 r. 13 v.b. apa, lees: papa. Blz. 383 r. 13 v.b. 2. In lees: | 2. In. Blz. 441 r. 7 v.o. moeten de woorden ‘het opstellen van’ vervallen.

Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 9