Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na

lata 2017-2020 z perspektywą

do roku 2024

Zamawiaj ący:

Powiat Gorzowski

Wykonawca:

Ekolog Sp. z o.o. ul. Świ ętowidzka 6/4 61-058 Pozna ń

Autorzy opracowania: mgr Wiktor Górniak dr in ż. Marcin Milczarek in ż. Katarzyna Walkowiak mgr Jakub Smakulski

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 2

Spis tre ści 1 Wykaz skrótów ...... 5 2 Streszczenie ...... 7 3 Wst ęp ...... 8 3.1 Cel i zakres opracowania ...... 8 3.2 Struktura Programu i metodyka prac ...... 9 3.3 Podstawy prawne ...... 11 3.4 Spójno ść z dokumentami nadrz ędnymi ...... 12 4 Ocena stanu środowiska ...... 15 4.1 Charakterystyka powiatu gorzowskiego ...... 15 4.1.1 Uwarunkowania fizyczno – geograficzne ...... 15 4.1.2 Uwarunkowania społeczno – gospodarcze ...... 18 4.2 Ochrona klimatu i jako ści powietrza ...... 22 4.2.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 22 4.2.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie ochrony klimatu i jako ści powietrza ...... 40 4.2.3 Analiza SWOT ...... 42 4.3 Zagro żenia hałasem ...... 43 4.3.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 43 4.3.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia hałasem ...... 48 4.3.3 Analiza SWOT ...... 50 4.4 Pola elektromagnetyczne ...... 51 4.4.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 51 4.4.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie pól elektromagnetycznych ...... 54 4.4.3 Analiza SWOT ...... 55 4.5 Gospodarowanie wodami ...... 56 4.5.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 56 4.5.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 - 2015 w zakresie gospodarowania wodami ...... 64 4.5.3 Analiza SWOT ...... 71 4.6 Gospodarka wodno-ściekowa ...... 71 4.6.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 72 4.6.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie gospodarki wodno-ściekowej ...... 78 4.6.3 Analiza SWOT ...... 78 4.7 Zasoby geologiczne ...... 79 4.7.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 79

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 3

4.7.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu opolskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów geologicznych ...... 81 4.7.2.1 Analiza SWOT ...... 82 4.8 Gleby ...... 83 4.8.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 83 4.8.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 - 2015 w zakresie gleb ...... 86 4.8.3 Analiza SWOT ...... 88 4.9 Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 89 4.9.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 89 4.9.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie gospodarki odpadami ...... 92 4.9.3 Analiza SWOT ...... 97 4.10 Zasoby przyrodnicze ...... 98 4.10.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 98 4.10.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów przyrodniczych ...... 115 4.10.3 Analiza SWOT ...... 120 4.11 Zagro żenia powa żnymi awariami ...... 120 4.11.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 120 4.11.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia powa żnymi awariami ...... 123 4.11.3 Analiza SWOT ...... 124 4.12 Działania edukacyjne ...... 124 4.12.1 Analiza stanu wyj ściowego ...... 124 4.12.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie edukacji ...... 126 4.13 Monitoring Środowiska ...... 129 4.14 Nadzwyczajne zagro żenia środowiska i adaptacja do zmian klimatu ...... 131 5. Cele programu ochrony środowiska, zadania i ich finansowanie ...... 134 6 System realizacji programu ochrony środowiska ...... 173 7 Spis tabel ...... 176 8 Spis rysunków ...... 177 9 Zał ączniki do programu ochrony środowiska ...... 178

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 4

1 Wykaz skrótów Nazwa skrótu Wyja śnienie Analiza SWOT jest jedn ą z najcz ęś ciej stosowanych metod analizy strategicznej. Polega na analizie silnych i słabych stron organizacji oraz szans i zagro żeń które si ę przed ni ą pojawiaj ą. Analiza SWOT SWOT, to skrót od: strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse), threats (zagro żenia). DK Droga Krajowa DW Droga wojewódzka Dz. U. Dziennik Ustaw GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GIO Ś Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS Główny Urz ąd Statystyczny GZWP Główny Zbiornik Wód Podziemnych Hz Herc IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej JCWP Jednolite Cz ęś ci Wód Powierzchniowych JCWPd Jednolite Cz ęś ci Wód Podziemnych JST Jednostka Samorz ądu Terytorialnego KPGO Krajowy Plan Gospodarki Odpadami KPO ŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KZGW Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej Długookresowy średni poziom d źwi ęku A wyra żony w decybelach (dB),wyznaczony w ci ągu LDWN wszystkich dób w roku linie NN, SN, WN Linie elektroenergetyczne niskiego (NN), średniego (SN) i wysokiego napi ęcia (WN) Długookresowy średni poziom d źwi ęku A wyra żony w dB wyznaczony w ci ągu wszystkich pór nocy LN (22.00-06.00) MBP Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie MW Megawat NFO ŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego OZE Odnawialne Źródła Energii PEM Pola elektromagnetyczne PEM Promieniowanie elektromagnetyczne PGN Plan Gospodarki Niskoemisyjnej PM10 Pył zawieszony o granulacji do 10 µm PM2,5 Pył zawieszony o granulacji do 2,5 µm PM Ś Pa ństwowy Monitoring Środowiska POKzA Program Oczyszczania Kraju z Azbestu PONE Program Ograniczania Niskiej Emisji POP Program Ochrony Powietrza PO Ś Program Ochrony Środowiska PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 5

RDO Ś Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RDW Ramowa Dyrektywa Wodna RZGW Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej SOO Ś Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko SPA Strategiczny Plan Adaptacji UE Unia Europejska WFO ŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami WZMiUW Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych ZDR Zakłady Du żego Ryzyka ZDW Zarz ąd Dróg Wojewódzkich ZZR Zakłady Zwi ększonego Ryzyka

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 6

2 Streszczenie Program ochrony środowiska jest opracowaniem planistycznym, którego obowi ązek opracowania wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2017 poz. 519 ze zm.). Program ma na celu stworzenie efektywnych warunków niezb ędnych do realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017-2020 z perspektyw ą do roku 2024 ” zawiera charakterystyk ę powiatu wraz z opisem uwarunkowa ń fizyczno-geograficznych oraz społeczno-gospodarczych. Dokonano tak że oceny stanu środowiska na terenie powiatu z uwzgl ędnieniem dziesi ęciu obszarów przyszłej interwencji: ochrona klimatu i jako ści powietrza, zagro żenia hałasem, pola elektromagnetyczne, gospodarowanie wodami, gospodarka wodno-ściekowa, zasoby geologiczne, gleby, gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów, zasoby przyrodnicze, zagro żenia powa żnymi awariami. Przedstawiono równie ż wpływ obecnego stanu środowiska na życie gospodarcze i społeczne oraz na decyzje polityczne, a tak że prognoz ę stanu środowiska na lata obowi ązywania Programu Ochrony Środowiska. Dla ka żdego obszaru interwencji przeprowadzono analiz ę SWOT, na podstawie której okre ślono najwa żniejsze problemy powiatu. Nast ępnie poprzez analiz ę stanu środowiska okre ślono cele, kierunki interwencji i zadania wynikaj ące ze zdefiniowanych zagro żeń i problemów dla poszczególnych obszarów interwencji. Cele i kierunki interwencji wyznaczono w oparciu o cele zawarte w dokumentach strategicznych Unii Europejskiej, kraju i województwa oraz planów i programów na szczeblu powiatowym. Do ka żdego celu przypisano liczbowe przedstawienie stanu lub tendencji, które okre śla w sposób mierzalny wpływ podejmowanych działa ń na środowisko. Wska źniki sformułowano w taki sposób, aby umo żliwiały okre ślenie post ępu realizacji zada ń. Przedstawiono równie ż system realizacji programu ochrony środowiska oraz spójno ść z dokumentami strategicznymi i programowymi. Opracowano tak że system monitoringu, który umo żliwi sprawn ą realizacj ę działa ń, jak równie ż pozwoli na bie żą cą aktualizacj ę celów programu. „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017-2020 z perspektyw ą do roku 2024 ” umo żliwi efektywne i sprawne wykorzystanie środków finansowych na działania w zakresie ochrony środowiska. Zadania te zapewni ą popraw ę stanu środowiska w powiecie gorzowskim oraz ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko źródeł zanieczyszcze ń, ochron ę i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie jego zasobami z uwzgl ędnieniem konieczno ści ochrony środowiska.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 7

3 Wst ęp

3.1 Cel i zakres opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017-2020 z perspektyw ą do roku 2024”. Obowi ązek sporz ądzenia Programu ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2017 poz. 519 ze zm.). Zgodnie z art. 17 wy żej wymienionej ustawy organ wykonawczy powiatu sporz ądza program ochrony środowiska. Z wykonania programu organ wykonawczy sporz ądza co dwa lata raporty, które przedstawia Radzie Powiatu. Program ochrony środowiska ma na celu efektywne zarz ądzanie ochron ą środowiska zgodnie z polityk ą ochrony środowiska. Program ochrony środowiska winien spełnia ć wymagania okre ślone w art. 14, art. 17 i art. 18 ustawy Prawo Ochrony Środowiska . Zasady i tryb udziału społecze ństwa w post ępowaniu, którego przedmiotem jest sporz ądzenie programu ochrony środowiska okre śla ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2017 poz. 504 ze zm.). Polityka ochrony środowiska zgodnie z art. 13 ustawy Prawo Ochrony Środowiska to zespół działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska. Zgodnie z art. 14 ustawy Prawo Ochrony Środowiska polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. 2017 poz. 1376) oraz za pomoc ą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Dlatego program ochrony środowiska powinien by ć spójny ze strategiami i programami strategicznymi obowi ązuj ącymi na terenie powiatu i strategiami i programami wy ższego rz ędu. Program ochrony środowiska jest podstawowym narz ędziem prowadzenia polityki ochrony środowiska na terenie powiatu. Program Ochrony Środowiska okre śla przede wszystkim zespół działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Obecnie obowi ązuj ąca ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz.U.2017 poz. 519 ze zm.) nie okre śla wymaganego szczegółowego zakresu i zawarto ści programu ochrony środowiska. Program ochrony środowiska spełnia wymagania zawarte w opracowanych przez Ministerstwo Środowiska we wrze śniu 2015 „Wytycznych do opracowywania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska”. Oznacza to, że w przygotowanym programie: − dokonano analizy oceny stanu środowiska na terenie powiatu z uwzgl ędnieniem dziesi ęciu obszarów przyszłej interwencji,

− zdefiniowano zagro żenia i problemy dla poszczególnych obszarów przyszłej interwencji (analiza SWOT),

− uwzgl ędniono cele, kierunki interwencji i zadania wynikające z oceny stanu środowiska,

− zamieszczono harmonogram rzeczowo – finansowy, osobno dla zada ń własnych i zada ń

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 8

monitorowanych.

Zgodnie z ww. wytycznymi, podstawowe zasady tworzenia programów ochrony środowiska to:

− zwi ęzło ść i prostota,

− spójno ść z dokumentami strategicznymi i programowymi,

− konsekwentne i świadome stosowanie terminów,

− wyznaczenie ram czasowych,

− oparcie na wiarygodnych danych,

− prawidłowe okre ślenie celów,

− wł ączenie interesariuszy w proces opracowania PO Ś.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 - 2020 z perspektyw ą do roku 2024” jest kontynuacj ą zada ń okre ślonych w poprzedniej wersji „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do roku 2019” przyj ętej Uchwał ą Nr 138/XX/2013 Rady Powiatu Gorzowskiego w sprawie uchwalenia „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do roku 2019”.

3.2 Struktura Programu i metodyka prac Zgodnie z Wytycznymi Ministerstwa Środowiska struktura Programu jest nast ępuj ąca:

− Spis tre ści,

− Wykaz skrótów,

− Wst ęp,

− Streszczenie w j ęzyku niespecjalistycznym,

− Ocena stanu środowiska,

− Cele programu ochrony środowiska, zadania i ich finansowanie,

− System realizacji programu ochrony środowiska,

− Spis tabel, rycin, wykresów i zał ączników.

Ocena stanu środowiska na terenie powiatu gorzowskiego została przeprowadzona w oparciu o analiz ę wyznaczonych obszarów przyszłej interwencji, do których nale żą : − ochrona klimatu i jako ści powietrza,

− zagro żenia hałasem,

− pola elektromagnetyczne,

− gospodarowanie wodami,

− gospodarka wodno – ściekowa,

− zasoby geologiczne,

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 9

− gleby,

− gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów,

− zasoby przyrodnicze.

W opracowaniu znajduje si ę ich charakterystyka, ocena stanu aktualnego oraz okre ślenie stanu docelowego. Przy dokonywaniu oceny stanu środowiska uj ęte zostały zagadnienia horyzontalne (adaptacja do zmian klimatu, nadzwyczajne zagro żenia środowiska, działania edukacyjne oraz monitoring środowiska). Ocena stanu środowiska powinna zosta ć uzupełniona o prognoz ę stanu środowiska na lata obowi ązywania PO Ś. Ponadto w ocenie środowiska uwzgl ędniono syntetyczny opis efektów realizacji dotychczasowego PO Ś, uwarunkowania wewn ętrzne i zewn ętrzne maj ące wpływ na środowisko oraz dokonano analizy SWOT dla obszarów przyszłej interwencji. Identyfikacja potrzeb powiatu w zakresie ochrony środowiska, w odniesieniu do obowi ązuj ących przepisów prawnych, polega na sformułowaniu celów, kierunków interwencji i zada ń. Na tej podstawie opracowywany jest harmonogram rzeczowo – finansowy, osobno dla zada ń własnych samorz ądu opracowuj ącego PO Ś i zada ń monitorowanych. Harmonogram przedstawia list ę przedsi ęwzi ęć , jakie zostan ą zrealizowane na terenie powiatu do roku 2024. Wyznaczone cele musz ą odpowiada ć nie tylko na problemy zdefiniowane podczas analizy, ale musz ą przyczynia ć si ę do osi ągni ęcia krajowych celów zapisanych w dokumentach strategicznych i programowych. Opracowuj ąc Program przyj ęto nast ępuj ącą kolejno ść działa ń:

• pozyskano niezb ędne dane ze Starostwa Powiatowego, gmin powiatu gorzowskiego, WIO Ś, RDO Ś, i innych jednostek publicznych i niepublicznych, • dokonano przegl ądu dokumentów strategicznych i opracowa ń programowych w przedmiotowym zakresie oraz dokonano oceny stanu środowiska powiatu gorzowskiego, • na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego oraz uzyskanych informacji okre ślono główne problemy środowiska na terenie powiatu gorzowskiego, • wyznaczono cele średniookresowe, • dla ka żdego celu średniookresowego wyznaczono kierunki działa ń i zadania na najbli ższe cztery lata, • okre ślono sposób finansowania zaplanowanych zada ń, • okre ślono sposób kontroli realizacji Programu. Charakterystyk ę powiatu oraz diagnoz ę stanu środowiska naturalnego sporz ądzono głównie na podstawie danych Głównego Urz ędu Statystycznego (GUS), Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze (WIO Ś), gmin powiatu gorzowskiego, Lubuskiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Zielonej Górze, Regionalnych Zarz ądów Gospodarki Wodnej w Szczecinie i Poznaniu (RZGW), Zarz ądu Dróg Wojewódzkich, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Starostwa Powiatowego w Gorzowie oraz Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego. Dane o stanie środowiska naturalnego podane s ą według stanu na dzie ń 31.12.2016 r., tam gdzie było mo żliwe podane zostały dane bardziej aktualne.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 10

Kierunki działa ń i zaproponowane do nich zadania wyznaczono na podstawie uwarunkowa ń wynikaj ących z poprzedniego Programu Ochrony Środowiska oraz innych dokumentów programowych na poziomie lokalnym i regionalnym, których wykonanie jest niezb ędne, aby zachowa ć b ądź poprawi ć stan środowiska, a tym samym poprawi ć jako ść życia mieszka ńców. Na tej podstawie wyznaczono cele środowiskowe i kierunki działa ń, co przedstawione zostało w cz ęś ci Programu dotycz ącej strategii działania. Wiod ącym dokumentem bazowym dla programów ochrony środowiska, wyznaczaj ącym cele w polityce zrównowa żonego rozwoju jest Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko do 2020 roku. Jednak że nie jest to dokument obejmuj ący wszystkie zagadnienia środowiskowe. Zagadnienia ochrony gleb uj ęte zostały w Strategii zrównowa żonego rozwoju wsi i rolnictwa. Problem hałasu został uj ęty w Strategii Rozwoju Transportu. Dlatego te ż w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego przeanalizowano zgodno ść celów niniejszego dokumentu z dokumentami nadrz ędnymi. Koszty realizacji działa ń i okre ślenie sposobu ich finansowania okre ślono na podstawie danych udost ępnionych przez podmioty odpowiedzialne za dane zadania.

3.3 Podstawy prawne Po wst ąpieniu Polski do Unii Europejskiej i przyj ęciu Traktatu Akcesyjnego, stawiaj ącego Polsce powa żne zadania do wypełnienia, po roku 2015 oczekuje się spełniania przez Polsk ę wszystkich standardów w ochronie środowiska, jakie obowi ązywały w krajach członkowskich UE. W zwi ązku z konieczno ści ą dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie tj., w rozporz ądzeniach, dyrektywach, decyzjach i uchwałach s ą systematycznie transponowane do prawa krajowego. Niniejszy dokument sporz ądzono zgodnie z wymogami obowi ązuj ących przepisów prawnych dotycz ących zagadnie ń ochrony środowiska. Podstaw ę prawn ą Programu stanowi ą wymienione ni żej ustawy oraz akty wykonawcze do tych ustaw: − ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2017 poz. 519 ze zm.),

− ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2017 poz. 504 ze zm.), − ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2018 r. poz. 142),

− ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Dz.U.2017 poz. 788.),

− ustawa z dnia 20 lipca 2017 roku Prawo wodne (Dz. U. 2017 poz. 1556 ze zm.),

− ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 328.),

− ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. 2014 poz. 1789 ze zm.),

− ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. 2017 poz. 568), − ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 roku o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. 2017 poz.1289),

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 11

− ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2017 poz. 2126),

− ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2018 poz. 21),

− ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. 2017 poz. 1161),

− ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U.2017 poz. 1332),

− ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawo żeniu (Dz.U.2017 poz. 668),

− ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2017 poz. 1073),

− ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierz ąt (t.j. Dz.U.2017 poz. 1840),

− Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014 poz. 112)

3.4 Spójno ść z dokumentami nadrz ędnymi W celu zapewnienia spójno ści polityki ochrony środowiska na poziomie powiatowym nale ży zapewni ć adekwatno ść i komplementarno ść Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024, przez jego zgodno ść z:

° nadrz ędnymi dokumentami strategicznymi, w szczególno ści z:

− Długookresow ą Strategi ą Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesno ści,

− Strategi ą Rozwoju Kraju 2020,

° zintegrowanymi strategiami o charakterze horyzontalnym, w szczególno ści z:

− „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko”,

− Strategi ą innowacyjno ści i efektywno ści gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”,

− Strategi ą rozwoju transportu do 2020 (z perspektyw ą do 2030 roku),

− Strategi ą zrównowa żonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012 – 2020,

− Strategi ą „Sprawne Pa ństwo 2020”,

− Strategi ą rozwoju systemu bezpiecze ństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022,

− Krajow ą strategi ą rozwoju regionalnego 2010 – 2020: regiony, miasta, obszary wiejskie,

− Strategi ą Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020,

− Strategi ą Rozwoju Kapitału Społecznego 2020,

− Polityk ą energetyczn ą Polski do 2030 roku.

° dokumentami sektorowymi:

− Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020,

− Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 12

− Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych,

− Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014,

− Krajowy Program Zapobiegania Powstawaniu Odpadów,

− Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020,

− Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Lubuskiego na lata 2014 – 2020,

− Program ochrony i zrównowa żonego u żytkowania ró żnorodno ści biologicznej wraz z planem działa ń na lata 2015 – 2020,

− Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030,

− Program wodno środowiskowy kraju,

− Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Warty,

− Plan zarz ądzania ryzykiem powodziowym na obszarze dorzecza Warty,

° dokumentami o charakterze programowym/wdro żeniowym oraz pozostałymi bran żowymi programami, planami i strategiami na terenie województwa lubuskiego:

− Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020, plan modernizacji 2020+Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego,

− Lubuska Regionalna Strategia Innowacji 2010-2015,

− Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego,

− Plan Gospodarki Odpadami Województwa Lubuskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą do 2020 r.,

− Program Ochrony Powietrza dla strefy lubuskiej,

− Plan działa ń krótkoterminowych dla strefy lubuskiej,

− Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie lubuskim do roku 2025, ze szczególnym uwzgl ędnieniem perspektyw rozwoju energetyki odnawialnej,

− Niekonwencjonalne źródła energii – zapisy dokumentów krajowych i wojewódzkich.

− Ocena stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych rzecznych na obszarze województwa lubuskiego badanych w 2014 r. z uwzgl ędnieniem dziedziczenia ocen z lat 2010-2013,

− Ocena stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych jeziornych na obszarze województwa lubuskiego badanych w 2015 r. z uwzgl ędnieniem dziedziczenia ocen z lat 2010-2014,

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 13

− Plan utrzymania wód obejmuj ący obszar Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Poznaniu,

− Program Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata 2012-2015, z perspektyw ą do 2019 roku,

− Program ochrony środowiska przed hałasem dla odcinka drogi krajowej nr 92 (od km 16+100 do km 34+500),

° dokumentami lokalnymi:

− Strategia Rozwoju Powiatu Gorzowskiego 2017-2020,

− Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024 jest spójny z dokumentami strategicznymi na różnych poziomach planowania. Szczegółowy wykaz celów dokumentów strategicznych został przedstawiony w zał ączniku nr 1 do „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024”. Zał ącznik nr 1 obejmuje wył ącznie te cele strategiczne i operacyjne dokumentów strategicznych oraz działa ń strategicznych, które maj ą znaczenie dla niniejszego Programu.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 14

4 Ocena stanu środowiska

4.1 Charakterystyka powiatu gorzowskiego

4.1.1 Uwarunkowania fizyczno – geograficzne

Powiat gorzowski poło żony jest w zachodniej cz ęś ci Polski, na północnym skraju województwa lubuskiego. Od północy graniczy z powiatem my śliborskim, od zachodu z powiatem strzelecko-drezdeneckim i mi ędzyrzeckim, od południa z powiatem sul ęci ńskim, a od zachodu z Niemcami. Położenie powiatu gorzowskiego na tle województwa lubuskiego przedstawia poni ższy rysunek.

Rysunek 1 Poło żenie powiatu gorzowskiego na tle województwa lubuskiego źródło: http://lubuskie.pl

Całkowita powierzchnia powiatu wynosi 121 423 ha. W tym: • użytki rolne – 53 525 ha, czyli około 44% całkowitej powierzchni powiatu, w tym 30 962 ha zajmuj ą grunty orne, • grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione tereny zajmuj ą 56 494 ha całkowitej powierzchni powiatu (46,5 %), z czego 55 516 ha stanowi ą lasy, • grunty pod wodami stanowi ą 2 170 ha, czyli około 1,8% powierzchni powiatu, • grunty zabudowane i zurbanizowane – 5 278 ha, czyli ok. 4,35% powierzchni powiatu, • użytki ekologiczne stanowi ą 248 ha (ok. 0,2%) powierzchni powiatu,

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 15

• nieu żytki zajmuj ą 3 025 ha, czyli około 2,5% całkowitej powierzchni powiatu. W skład powiatu gorzowskiego wchodz ą: • gminy miejskie: − Kostrzyn nad Odr ą, • gminy miejsko – wiejskie, − Witnica, • gminy wiejskie, − Bogdaniec, − Deszczno, − Kłodawa, − Lubiszyn, − Santok.

Podział administracyjny powiatu gorzowskiego przedstawia rysunek poni żej.

Rysunek 2 Gminy powiatu gorzowskiego źródło: http://www.przyroda.powiatgorzowski.pl

Zgodnie z regionalizacj ą fizyczno-geograficzn ą wg Jerzego Kondrackiego, powiat gorzowski poło żony jest w obr ębie dwóch makroregionów: Pojezierza Południowo-pomorskiego i Pradoliny Toru ńsko- Eberswaldzkiej. Le ży równie ż na obszarze trzech mezoregionów: Równiny Gorzowskiej, Kotliny Gorzowskiej oraz Kotliny Freienwalde. Natomiast część gminy Deszczno nale ży do makroregionu Pojezierze Lubuskie oraz mezoregionu Pojezierze Łagowskie. Równina Gorzowska jest rozległym mezoregionem le żą cym pomi ędzy Pojezierzem My śliborskim, a pradolin ą Warty. Jego zachodni ą granic ę stanowi Odra, natomiast wschodni ą zlewnia rzeki Santocznej. Elementami jej krajobrazu s ą lasy, przewa żnie bory sosnowe, które tworz ą du że, zwarte kompleksy. Puszcza Gorzowska zajmuje najwi ększy obszar wschodniej cz ęś ci Równiny Gorzowskiej, znajduje si ę w niej Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy, z kilkoma rezerwatami przyrody (takimi jak: „D ębina”, „Wilanów”). Najwi ększym odcinkiem makroregionu Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej jest Kotlina Gorzowska. Kotlina ta tworzy unikaln ą form ę wkl ęsł ą, która na tym obszarze oddziela pojezierza południowo-pomorskie

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 16

od regionu lubuskiego i wielkopolskiego. Powstała w wyniku poł ączenia dolin Warty i Noteci. Kotlina Gorzowska składa si ę z dwóch cz ęś ci: wschodniej – ci ągn ącej si ę od Czarnkowa po Santok, zachodniej – od uj ścia Noteci, wzdłu ż rzeki Warta, a ż do jej uj ścia do Odry. Przy uj ściu Warty do Odry znajduje si ę Park Narodowy „Uj ście Warty”. Mezoregionem granicznym jest kotlina Freienwalde, która obejmuje zachodni ą cz ęść Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej. Kotlina Freienwalde le ży cz ęś ciowo w Niemczech i cz ęś ciowo w Polsce. Rozci ąga si ę od Kostrzyna do Bad Freienwalde. Cz ęść kotliny, pomi ędzy Czelinem a Siekierkami, poro śni ęta jest Lasami Mieszkowickimi. Cz ęś ci ą Pojezierza Lubuskiego jest Pojezierze Łagowskie. Poło żone jest ono mi ędzy Kotlin ą Gorzowsk ą, a Pradolin ą Warcia ńsko-Odrza ńsk ą oraz pomi ędzy Lubuskim Przełomem Odry i Równin ą Torzymsk ą, a Bruzd ą Zb ąszy ńsk ą. Znajduj ą si ę tutaj wysokie wzniesienia, rynny jeziorne i rozległe równiny sandrowe. Od kraw ędzi doliny Warty w kierunku północnym obszar powiatu gorzowskiego wypełnia krajobraz le śny (z siedliskami borowymi) i las. Cz ęść południow ą i w dolinie Dolnej Noteci znajduje si ę krajobraz rolniczy z gruntami ornymi, ł ąkami i pastwiskami. W skład zadrzewienia wyst ępuj ącego na tym obszarze wchodz ą: wierzby, wi ązy, topole, jesiony, d ęby i inne. W południowo-wschodniej cz ęś ci powiatu, a dokładniej na jego granicy znajduje si ę fragment Puszczy Noteckiej, czyli ogromnego masywu le śnego, z drzewostanami sosny. Puszcza Notecka jest obszarem mi ędzyrzecza warcia ńsko-noteckiego, ci ągn ącego si ę od Santoka i Swierzyny, a ż po Oborniki i Rogo źno. Na zachód od niej poło żona jest k ępa lasu ł ęgowego, która wchodzi w skład rezerwatu „Santockie Zakole”. Rze źba terenu powiatu gorzowskiego została ukształtowana przez l ądolód skandynawski, pod koniec plejstocenu. Wyst ępuje tutaj krajobraz młodo glacjalny. Do najbardziej charakterystycznych form morfologicznych dla terenów polodowcowych nale żą : doliny rzeczne, jeziora, wzniesienia morenowe (powstały one w wyniku transportu lub sedymentacji materiału skalnego) oraz równiny sandrowe ( źródłem ich s ą żwiry i piaski topniej ącego l ądolodu). Pierwotne formy powstałe w wyniku działalno ści lodowca uległy przekształceniu na przestrzeni lat. Dokonały si ę one przede wszystkim w wyniku zmian klimatu, a w ostatnim okresie wskutek działalno ści człowieka. W wyniku wszystkich przeobra żeń krajobraz pojezierzy stanowi kompleks form z okresu plejstoce ńskiego, uzupełniony utworami holoce ńskimi. Utwory holoce ńskie powstały w okresie od cofni ęcia si ę lodowca po dzie ń dzisiejszy. Klimat powiatu gorzowskiego zalicza si ę do strefy klimatu umiarkowanego. Rejon ten uznawany jest za najcieplejszy obszar w Polsce. Czas trwania pokrywy śnie żnej, w okresie od listopada do kwietnia, średnio wynosi 25 dni. Liczba dni mro źnych oraz z przymrozkami nie przekracza 100. Okres wegetacyjny na obszarze powiatu średnia trwa od 200 do 215 dni. Natomiast średnia suma opadów atmosferycznych dochodzi do 600 mm na rok. Głównym elementem sieci hydrograficznej powiatu gorzowskiego jest rzeka Warta, której koryto biegnie równole żnikowo. Płynie w uregulowanym korycie zgodnie z przebiegiem pradoliny. Jest rzek ą jedno korytow ą, o szeroko ści 100 m oraz trzeci ą z najwi ększych rzek w Polsce. Jest równie ż głównym, prawostronnym dopływem Odry. Niewielki odcinek rzeki Odry znajduje si ę na zachodzie powiatu w miejscowo ści Kostrzyn nad Odr ą. Powiat gorzowski posiada stosunkowo g ęst ą i równomiernie rozmieszczon ą sie ć drogow ą. Drogi

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 17

krajowe przebiegaj ą z północy na południe ( Świnouj ście-Gorzów Wielkopolski-Praga) oraz z zachodu na wschód (Kostrzyn-Gorzów Wielkopolski-Gda ńsk). Drogi wojewódzkie s ą do ść g ęsto rozmieszczone. Natomiast układ dróg powiatowych, zapewnia poł ączenia pomi ędzy miastami, które s ą siedzibami powiatów z siedzibami gmin. Ogólna długo ść dróg powiatowych wynosi 415 km. Uzupełnia je dobrze rozwini ęta sie ć dróg gminnych. Uwarunkowania przyrodnicze i poło żenie geograficzne sprawiaj ą, że powiat gorzowski posiada bardzo dobre zaplecze rozwoju gospodarczego oraz du ży potencjał turystyczny. Obecno ść du żych kompleksów le śnych, stosunkowo mało ska żone środowisko przyrodnicze oraz skrzy żowanie wa żnych szlaków komunikacyjnych sprawia, że obszar powiatu jest równie ż bardzo atrakcyjny pod wzgl ędem turystycznym.

4.1.2 Uwarunkowania społeczno – gospodarcze Ludno ść

W 2015 według danych GUS powiat gorzowski, którego powierzchnia wynosi 1214 km 2 zamieszkuje 70 929 osób, z czego 35 127 osób to m ęż czy źni, a 35 802 to kobiety. W 2014 roku powiat zamieszkiwało 70 791 osób. Wska źnik g ęsto ści zaludnienia na 1 km 2 w roku 2015 wynosił 58. Na terenie powiatu gorzowskiego, w ci ągu ostatnich kilku lat liczba ludno ści jest prawie na stałym poziomie, cho ć wykazuje tendencje rosn ącą. Zmiany liczby ludno ści dla tego powiatu, w ostatnich latach przedstawia rysunek poni żej. Mieszka ńcy powiatu stanowi ą 6,97 % ogółu mieszka ńców województwa lubuskiego.

Liczba ludno ści w powiecie gorzowskim

71000 70900 70800 70700 ci[os.]

ś 70600 70500 70400 70300 Liczba ludno 70200 70100 70000 2013 2014 2015

Rok

Rysunek 3 Wykres zmiany w liczbie ludno ści w powiecie gorzowskim w latach 2010-2015 źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Najbardziej zaludnionym obszarem w powiecie gorzowskim jest Kostrzyn nad Odr ą (18 031 osób w 2015 roku) oraz gmina Witnica (13 062 osób w roku 2015). G ęsto ść zaludnienia w Kostrzynie nad Odr ą, w 2015 roku wynosiła a ż 391 os/km 2, natomiast w latach 2013-2014 wynosiła 393 os/km 2 (dla porównania w całym powiecie g ęsto ść zaludnienia wynosiła 58 os/km 2). W gminie Witnica wska źnik g ęsto ści zaludnienia w latach 2013-2015 wynosił 47 os/km 2. Najmniejsze zag ęszczenie ludno ści wyst ępuje w gminie Lubiszyn i na rok 2015 wynosi 34 os/km 2. Zró żnicowanie liczby ludno ści oraz g ęsto ści zaludnienia w gminach powiatu gorzowskiego przedstawiono w tabelach poni żej.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 18

Tabela 1 Liczba ludno ści w gminach powiatu gorzowskiego Wyszczególnione gminy : 2013 2014 2015 2016 Kostrzyn nad Odr ą 18 155 18 155 18 031 18 055 Bogdaniec 7 120 7 115 7 089 7 102 Deszczno 8 951 9 150 9 339 9 522 Kłodawa 8 046 8 201 8 298 8 407 Lubiszyn 6 934 6 925 6 894 6 873 Santok 8 072 8 157 8 216 8 277 Witnica 13 098 13 088 13 062 12 998 źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Tabela 2 Gęsto ść zaludnienia w gminach powiatu gorzowskiego Wyszczególnione gminy: 2013 2014 2015 2016 Kostrzyn nad Odr ą 393 393 391 391 Bogdaniec 64 64 63 64 Deszczno 53 54 55 57 Kłodawa 34 35 35 36 Lubiszyn 34 34 34 33 Santok 48 48 49 49 Witnica 47 47 47 47 źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W kształtowaniu wielko ści zaludnienia zasadnicze znaczenie odgrywaj ą takie czynniki, jak: przyrost naturalny, który w przypadku tego powiatu jest dodatni, saldo migracji, współczynnik feminizacji oraz struktura wiekowa ludno ści. Współczynnik feminizacji okre ślaj ący wzajemne relacje mi ędzy liczb ą kobiet i m ęż czyzn wynosi 102, dla całego powiatu w roku 2015. Przyrost naturalny, dla powiatu gorzowskiego, w roku 2013 wynosił 1,8, natomiast w 2015 jest to ju ż 0,1, dla porównania w województwie lubuskim przyrost naturalny był ujemny i wynosił -0,7.

Tabela 3 Ruch naturalny ludności w powiecie gorzowskim w latach 2013-2015 Wyszczególnione: 2013 2014 2015 2016 Przyrost naturalny ogółem 123 87 7 36 W tym: M ęż czy źni 59 22 -31 35 W tym: Kobiety 64 65 38 1 Urodzenia żywe na 1000 ludno ści 10,0 9,8 9,2 9,4 Zgony na 1000 ludno ści 8,29 8,55 9,06 - Przyrost naturalny na 1000 ludno ści 1,8 1,2 0,1 0,5 źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Przyrost naturalny okre ślaj ący tendencj ę rozwoju populacji obszaru na przestrzeni ostatnich lat miał warto ść dodatni ą, najni ższ ą swoj ą warto ść osi ąga w 2015 r. Liczba urodze ń żywych na 1000 ludno ści nieznacznie spadła na przestrzeni lat, a zgonów na 1000 ludno ści utrzymuje si ę mniej wi ęcej na takim samym poziomie.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 19

Tabela 4 Struktura ludno ści powiatu gorzowskiego, według ekonomicznej grupy wieku udział procentowy w latach 2013-2015

Wyszczególnione: 2013 2014 2015 2016

Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym 20,3 % 20,0 % 19,8 % 19,7 % Ludno ść w wieku produkcyjnym 65,2 % 64,8 % 64,5% 64,0 % Ludno ść w wieku poprodukcyjnym 14,5 % 15,1 % 15,7 % 16,3 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS . W roku 2013 udział ludno ści w wieku przedprodukcyjnym wynosił 20,3% ogółu społecze ństwa powiatu, w wieku produkcyjnym 20%, wieku poprodukcyjnym stanowił 14,5% ogółu społecze ństwa powiatu. Natomiast w 2015 r. udział mieszka ńców powiatu gorzowskiego w wieku przedprodukcyjnym wynosił 19,8%, w wieku produkcyjnym 64,5%, a w poprodukcyjnym 15,7%. Oznacza to że liczba ludno ści w wieku przedprodukcyjnym spadła, a liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wzrosła, co mo że świadczy ć o post ępuj ącym procesie starzenia si ę społecze ństwa.

Gospodarka Powiat gorzowski zajmuje obszar 1 214 km 2. Dominuj ącym zagospodarowaniem terenu s ą grunty le śne stanowi ące 56 494 ha (około 46,5% powierzchni powiatu), natomiast drugie w kolejno ści s ą grunty orne, stanowi ące 53 525 ha (około 44% powierzchni powiatu). Poza kostrzy ńsk ą fabryk ą papieru, na terenie powiatu nie ma wielkich zakładów przemysłowych, jednak istnieje sporo średnich i małych zakładów produkcyjnych, usługowych i handlowych. Spory potencjał reprezentuje rolnictwo, pod wzgl ędem profilu produkcji oraz struktury agrarnej. O kierunkach u żytkowania gruntów na terenie powiatu gorzowskiego, decyduj ą uwarunkowania przyrodnicze, geomorfologiczne i społeczne. W powiecie gorzowskim na przestrzeni lat 2013-2015 zaobserwowano wzrost liczby podmiotów gospodarczych co jest zwi ązane ze stałym rozwojem gospodarczym powiatu. W roku 2015 w powiecie zarejestrowanych było 7 561 podmiotów gospodarczych, czyli o 172 podmiotów wi ęcej ni ż w 2013.

Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie gorzowskim Liczbapodmiotów gospodarczych

2013 2014 2015

Rok

Rysunek 4 Zmiana liczby podmiotów gospodarczych w latach 2013 - 2015 na terenie powiatu gorzowskiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 20

W tabeli poni żej przedstawiono zmian ę liczby podmiotów gospodarczych w gminach powiatu gorzowskiego w latach 2013 – 2015.

Tabela 5 Liczba podmiotów gospodarczych w gminach powiatu gorzowskiego Wyró żnione gminy: 2013 2014 2015 Kostrzyn nad Odr ą 2 237 2 232 2 228 Bogdaniec 726 743 751 Deszczno 948 947 751 Kłodawa 1 095 1 107 1 187 Lubiszyn 521 517 516 Sanok 790 799 793 Witnica 1 072 1 069 1 087 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Najwi ęcej podmiotów gospodarki narodowej powiatu gorzowskiego wg stanu na 2015 r. znajdowało si ę w Kostrzynie nad Odr ą i ich liczba wynosiła 2 228 sztuk – około 29,4% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych na terenie powiatu, nast ępne w kolejno ści były gmina Kłodawa (1 187 – 15,7% ) oraz Witnica (1 087 – 14,4%). Najmniej podmiotów gospodarki narodowej znajdowało si ę w gminie Lubiszyn i było ich 516, czyli 6,8% całkowitej liczby podmiotów gospodarczych na terenie powiatu gorzowskiego. Wi ększo ść podmiotów gospodarczych w gminach powiatu gorzowskiego znajduje si ę w sektorze prywatnym. W powiecie gorzowskim sektor prywatny w roku 2015 stanowił 7 363 przedsi ębiorstw. Ilo ść podmiotów sektora publicznego w roku 2015 wynosiła 148. W powiecie gorzowskim stopa bezrobocia w 2013 roku wynosiła 12,9%, rok pó źniej spadła do 8,8%, a ju ż w 2015 roku była na poziomie 8,1%. W województwie lubuskim stopa bezrobocia w 2015 roku wynosiła 10,5%. W powiecie gorzowskim na koniec 2016 roku zarejestrowanych było 1 751 osób bezrobotnych z czego 780 os. – 44,5% to bezrobotni m ęż czy źni a 971 os.– 55,5% to bezrobotne kobiety. Poziom bezrobocia w powiecie jest wy ższy w śród kobiet. Jednak poziom bezrobocia z roku na rok spada, co przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 6 Liczba osób bezrobotnych w powiecie gorzowski w latach 2013-2016 Wyszczególnione 2013 2014 2015 2016 ogółem 3 194 2 155 2 002 1 751 męż czy źni 1 480 1 009 911 780 kobiety 1 714 1 146 1 091 971 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 21

4.2 Ochrona klimatu i jako ści powietrza

4.2.1 Analiza stanu wyj ściowego

Klimat

Stan sanitarny powietrza zale ży od wielu powi ązanych ze sob ą czynników, m.in. od: rodzaju źródeł zanieczyszczenia, warunków terenowych – ukształtowania terenu, warunków meteorologicznych, oraz czynników antropogenicznych. Zasadniczy wpływ na poziom st ęż eń zanieczyszcze ń maj ą przede wszystkim warunki meteorologiczne. Temperatura powietrza, pr ędko ść wiatru, nat ęż enie promieniowania słonecznego, czy te ż wilgotno ść oddziałuj ą na wielko ść emisji zanieczyszcze ń. Na rozprzestrzenianie si ę substancji zanieczyszczaj ących zasadniczy wpływ maj ą pr ędko ść i kierunki wiatrów. Brak wiatrów oraz wiatry o małych pr ędko ściach pogarszaj ą wentylacj ę powietrza, co przyczynia si ę do wzrostu st ęż eń zanieczyszcze ń. Pr ędko ść wiatru wpływa na tempo przemieszczania si ę powietrza wraz z zanieczyszczeniami, natomiast kierunek decyduje o trasie ich migracji. Opady atmosferyczne, wilgotno ść , nat ęż enie promieniowania słonecznego wpływa tak że na przemiany fizyko – chemiczne zanieczyszcze ń w atmosferze oraz ich wymywanie. Od kierunków i pr ędko ści wiatru zale ży natomiast transport zanieczyszczonych mas powietrza znad obszarów ich emisji. Innym czynnikiem fizycznym wpływaj ącym na poziom zanieczyszcze ń jest stopie ń zró żnicowania ukształtowania terenu, w którym mog ą wyst ępowa ć obszary o specyficznym klimacie, mikroklimacie i specyficznych warunkach meteorologicznych. Najlepsze warunki rozprzestrzeniania zanieczyszcze ń panuj ą na terenach płaskich, gdzie wyst ępuje du ża liczba dni z nasłonecznieniem, dobre warunki termiczne oraz wysokie pr ędko ści mas powietrza. Natomiast w dolinach i nieckach wymiana mas powietrza jest utrudniona. Województwo lubuskie le ży w strefie klimatu umiarkowanego przej ściowego, pomi ędzy odmian ą kontynentaln ą, a oceaniczn ą, jednak z przewag ą wpływów oceanicznych. Obszar powiatu gorzowskiego zaliczany jest do najcieplejszych obszarów w Polsce. Temperatura powietrza wpływa po średnio na jako ść powietrza. Niskie temperatury powoduj ą wzrost emisji zanieczyszcze ń zwi ązanych ze spalaniem paliw w instalacjach grzewczych. Średnia roczna wysoko ść temperatury wynosi +8 oC. Okres wegetacyjny trwa od 200 do 215 dni, a liczba dni z mrozem i przymrozkami nie przekracza 100 dni. Wiatry wiej ą przede wszystkim z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego. Poni ższa rycina przedstawia ró żę wiatrów dla powiatu gorzowskiego i stacji znajduj ącej si ę w Gorzowie Wielkopolskim, który jest miastem na prawach powiatu.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 22

Rysunek 5 Ró ża wiatrów dla stacji w Gorzowie Wielkopolskim

Na kolejnych rycinach przedstawiono mapy średnich rocznych warto ści temperatur, opadów, usłonecznienia na terenie Polski.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 23

Rysunek 6 Średnia roczna warto ść temperatury powietrza w 2016 roku Źródło: IMGW

Rysunek 7 Suma opadów w ci ągu roku 2016 Źródło: IMGW

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 24

Rysunek 8 Średnia roczna usłonecznienia w roku 2016 Źródło: IMGW

Rysunek 9 Temperatury minimalne w roku 2016 Źródło: IMGW

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 25

Rysunek 10 Temperatury maksymalne w roku 2016 Źródło: IMGW

Jako ść powietrza O jako ści powietrza na danym obszarze decyduje zawarto ść w nim ró żnorodnych substancji, których koncentracja jest wy ższa od warunków normalnych. Poziomy st ęż eń zanieczyszcze ń w powietrzu zale żą od wielko ści emisji zanieczyszcze ń do atmosfery oraz warunków meteorologicznych. Istotny wpływ maj ą równie ż zanieczyszczenia transgraniczne, napływaj ące z s ąsiednich obszarów oraz atmosferyczne przemiany fizyko-chemiczne. Procesy te maj ą wpływ zarówno na kształtowanie tzw. tła zanieczyszcze ń, które jest wynikiem ustalania si ę stanu równowagi dynamicznej w dalszej odległo ści od źródła emisji oraz na zasi ęg wyst ępowania podwy ższonych st ęż eń w rejonie bezpo średniego oddziaływania źródeł emisji zanieczyszcze ń. Dla powiatu gorzowskiego, w ocenie jako ści powietrza uwzgl ędnia si ę normy ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia i ochron ę ro ślin obowi ązuj ące dla całego kraju oraz normy okre ślone dla obszarów parków narodowych. Wyró żnia si ę trzy główne źródła emisji zanieczyszcze ń do atmosfery: Emisja punktowa (przemysłowa) jest to emisja antropogeniczna i ma głównie charakter punktowy. Jest to emisja zanieczyszcze ń z procesów przemysłowych oraz energetyki. Charakteryzuje si ę zorganizowanym sposobem emisji spalin. Do głównych gał ęzi przemysłu w powiecie gorzowskim zalicza si ę przemysł chemiczny, mechaniczny, włókienniczy, drzewny, papierniczy, maszynowy, budowlany, jak i spo żywczy. Najwi ększymi źródłami zanieczyszcze ń s ą trzy zakłady zlokalizowane na terenie powiatu. Zaliczamy do nich ICT Poland (zajmuj ącym si ę papierami higienicznymi), POLCHAR (reduktor w ęglowy) oraz ARCTIC PAPER KOSTRZYN (papiery higieniczne). Na terenie powiatu funkcjonuje równie ż Kostrzy ńsko - Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, która została utworzona w 1997 roku i zajmuje obszar o powierzchni 1 186,3803 ha. Le ży ona na obszarze kilku województw: lubuskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego. Jest ona jedn ą z czternastu stref ekonomicznych w Polsce. Poza wymienionymi

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 26

zakładami przemysłowymi, na terenie powiatu znajdują si ę równie ż inne zakłady z ró żnych gał ęzi przemysłu, które posiadaj ą pozwolenia Starosty Gorzowskiego na wprowadzanie gazów i pyłów do atmosfery. Jednym z najwa żniejszych narz ędzi ochrony powietrza s ą opłaty za wprowadzanie zanieczyszcze ń do atmosfery. Opłaty s ą jednym z najwa żniejszych ekonomicznych środków ochrony środowiska, którego celem jest stymulowanie podmiotów gospodarczych do oszcz ędnego korzystania z jego zasobów i minimalizowania szkodliwych zmian. Opłatami za wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza obj ęte s ą wszystkie istotne jednostki organizacyjne. Roczne wielko ści emisji wybranych pyłów i gazów z terenu całego powiatu zaprezentowano poni żej.

Tabela 7 Wielko ść emisji do powietrza zanieczyszcze ń gazowych przez podmioty gospodarcze w latach 2013 - 2015 Ogółe Nie

Wyszczególnienie j.m. Ogółem m (bez zorganiz SO 2 NO x CO CO 2 CH 4 N2O

CO 2) owana 2013 t/r 323 024 788 0 357 366 63 322 236 0 0 2014 t/r 314 335 747 0 328 353 65 313 588 0 0 2015 t/r 308 171 961 0 376 496 89 307 210 0 0 Źródło: GUS, 2017

Tabela 8 Wielko ść emisji do powietrza zanieczyszcze ń pyłowych przez podmioty gospodarcze w latach 2013 – 2015 Ze spalania Węglowo – Wyszczególnienie j.m. Ogółem paliw grafitowe, sadza 2013 t/r 69 11 0 2014 t/r 55 4 0 2015 t/r 69 69 0 Źródło: GUS, 2017

Przedstawione dane wskazuj ą na zmniejszenie emisji do powietrza zanieczyszcze ń gazowych w roku 2015 w stosunku do lat poprzednich. Zmniejszenie emisji gazów w latach 2013 - 2015 wyniosło 14 853 ton. Emisja pyłów w roku 2015 znacznie wzrosła w stosunku do roku poprzedniego o 14 ton. Zwi ększenie emisji pyłów w 2015 r. stosunku do 2013 r. świadczy o nagłym wzro ście produkcji przemysłowej i powstaniu nowych firm na terenie powiatu. Natomiast zmniejszenie emisji gazów do atmosfery świadczy o skuteczno ści metod maj ących na celu ograniczenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Wpływ na jako ść powietrza b ędą miały równie ż zanieczyszczenia napływaj ące wraz z masami powietrza z okolicznych terenów oraz zanieczyszczenia pochodz ące z lokalnych kotłowni obiektów użyteczno ści publicznej oraz zakładów przemysłowych. Do największych punktowych źródeł emisji zanieczyszcze ń na terenie powiatu nale żą zakłady:

• ICT Poland (papiery higieniczne),

• POLCHAR (reduktor w ęglowy),

• ARCTIC PAPER KOSTRZYN (papiery higieniczne).

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 27

Na terenie powiatu gorzowskiego funkcjonuje utworzona w 1997 r. Kostrzy ńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna o powierzchni 1186,3803 ha. KSSSE jest jedn ą z czternastu stref ekonomicznych w Polsce. Została utworzona na mocy rozporz ądzenia Rady Ministrów we wrze śniu 1997 r. w celu wspierania rozwoju. Nieruchomo ści Kostrzy ńsko - Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej le żą na terenie trzech województw: lubuskiego, wielkopolskiego oraz zachodniopomorskiego, co pozwala na wykorzystanie potencjału gospodarczego i ekonomicznego niemal całej zachodniej Polski. W s ąsiedztwie Podstref znajduj ą si ę tak znacz ące miasta wojewódzkie jak Pozna ń, Szczecin, Gorzów Wlkp. i Zielona Góra, b ędące centrami przemysłowo-handlowymi regionu. Najlepiej rozwija si ę współpraca gospodarcza z Niemcami, a do równie znacz ących partnerów naszego regionu mo żna zaliczy ć tak że Francj ę, Włochy, Czechy, Holandi ę, Belgi ę czy Dani ę.

Firmy w Kostrzy ńsko-Słubickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej:

• PODRAVKA POLSKA Sp. z o.o. (spo żywcza), • ICT POLAND Sp. z o.o. (papiernicza), • TELESKOP Sp. z o.o. (maszynowa), • TRANS Sp. z o.o. (budowlana), • AGRO-BOR LOUISA Sp. z o.o. (spo żywcza), • BRINKHAUS POLSKA Sp. z o.o. (wyroby włókiennicze i odzie ż) , • FABRYKA CERAMIKI BUDOWLANEJ WEST Sp. z o.o. (budowlana), • BEE POLSKA Sp. z o.o. (gry i zabawki, place zabaw), • HANKE TISSUE Sp. z o.o. (papiernicza), • PPHU UNIPACO S.A. (papiernicza), • NOVO TECH Sp. z o.o. (wyroby z tworzyw sztucznych), • ARCTIC PAPER KOSTRZYN S.A. (papiernicza), • WENDRE POLAND Sp. z o.o. (wyroby włókiennicze i odzie ż), • OLSA POLAND Sp. z o.o. (cz ęś ci i akcesoria do pojazdów samochodowych, sprz ęt o świetleniowy i lampy elektryczne), • ALGONTEC POLSKA Sp. z o.o. (wyroby z tworzyw sztucznych), • MONTAX Sp. z o.o. (metale i podstawowe wyroby z metali), • MONTEL Sp. z o.o. (metale i podstawowe wyroby z metali), • TACONIC Sp. z o.o. (wyroby ścierne, wyroby z tworzyw sztucznych, gumy), • HENSCHEL ENGINEERING AUTOMOTIVE Sp. z o.o. (nadwozia do pojazdów silnikowych; przyczepy i naczepy), • MŁYN JULIA Sp. z o.o. (spo żywcza), • GREEN SOURCE POLAND Sp. z o.o. (biopaliwa), • „GURI VITAL” Spółka z ograniczon ą odpowiedzialno ści ą spółka komandytowa (suplementy diety, preparaty farmaceutyczne), • „STENQVIST POLSKA” Sp. z o.o. (wyroby z papieru i tektury).

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 28

Druga strefa znajduj ąca si ę na terenie powiatu gorzowskiego to Witnicka Strefa Przemysłowa o powierzchni ok. 20 ha. Utworzenie w/w Strefy nastąpiło w 1999 r. Pierwszy zakład powstał w 2001 r. - była to firma z kapitałem niemieckim WITNICA METAL Sp. z o.o. Strefa zlokalizowana jest w Witnicy, 20 km od Kostrzyna nad Odr ą; 25 km od Gorzowa Wlkp., 160 km od Poznania, 100 km od Berlina.

Firmy w Witnickiej Strefie Przemysłowej:

• WITNICA METAL Sp. z o.o. (aluminium - fasady, okna), • LAMIX (papiery higieniczne), • SERAFIN (transport), • STEINFORM (kamie ń naturalny), • JANSEN PRODUKCJA POLSKA Sp. z o.o. (urz ądzenia do ferm drobiarskich), • PLASTIMAT INTERNATIONAL Sp. z o.o. (elementy przemysłu samochodowego), • STENQVIST POLAND Sp. z o.o. (opakowania), • ENEA (energia), • REMICO P. Ka źmierczak (Okr ęgowa Stacja Kontroli Pojazdów), • STATOIL (stacja paliw), • JERONIMO MARTINS (dyskont spo żywczy Biedronka). Poza wymienionymi najwi ększymi zakładami przemysłowymi oraz usługowymi, na terenie powiatu znajduj ą si ę inne zakłady ró żnych bran ż, posiadaj ące pozwolenia Starosty Gorzowskiego na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza.

Emisja powierzchniowa jest to emisja pochodz ąca głównie z sektora bytowego, czyli lokalne kotłownie i indywidualne paleniska domowe. Jest to tak zwana emisja niska. Ze wzgl ędu na fakt, że wi ększo ść źródeł ciepła zasilanych jest wci ąż w ęglem słabej jako ści, emisja ta ma ogromny wpływ na zanieczyszczenie powietrza w powiecie, a ich udział w śród pozostałych źródeł emisji jest znacz ący. W celu ograniczenia niskiej emisji zanieczyszcze ń stopniowo likwiduje si ę kotłownie wyposa żone w stare, wyeksploatowane kotły opalane w ęglem. Do powietrza emitowane s ą du że ilo ści dwutlenku siarki, tlenku azotu, sadzy, tlenku w ęgla i węglowodorów aromatycznych. Najwi ększym problem stanowi emisja pyłu z sektora bytowego. Wśród głównych zanieczyszcze ń zwi ązanych z tego rodzaju emisj ą najwi ększy strumie ń masowy stanowi pył zawieszony PM 10, a tak że tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu. Powodem takiej sytuacji, jest stosowanie w paleniskach domowych paliw złej jako ści oraz obecno ść małych zakładów, które nie maj ą obowi ązku posiadania decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego. Wielko ść emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonow ą wynikaj ącą z sezonu grzewczego. Zanieczyszczenia z tego rodzaju źródła zawieraj ą znaczne ilo ści popiołu (około 20%), siarki (1 – 2%) oraz azotu (1%). W wi ększo ści domów spalany jest w ęgiel niskiej jako ści, w dodatku w przestarzałych konstrukcyjnie piecach, bez wła ściwego nadzoru procesu spalania i bez urz ądze ń odpylaj ących. Ponadto wprowadzanie zanieczyszcze ń nast ępuje zwykle z kominów o niewielkiej wysoko ści, co sprawia, że zanieczyszczenia gromadz ą si ę wokół miejsca powstania. Do najwa żniejszych przyczyn wysokiej emisji pyłów i benzo(a)pirenu, na terenie powiatu, zaliczamy równie ż spalanie odpadów w paleniskach domowych. Jest to proceder bardzo powszechny oraz trudny do

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 29

kontrolowania i sankcjonowania. Wielko ść tej emisji trudno jest oszacowa ć. Powoduje emisj ę substancji toksycznych stwarzaj ących znaczne zagro żenie dla zdrowia, a wyst ępuj ących głównie przy spalaniu tworzyw sztucznych w nieprzystosowanych do tego celu instalacjach. Najwi ększe zagro żenie powoduj ą emitowane dioksyny, furany, benzo(a)piren b ędące substancjami rakotwórczymi. Problem ten nie występuje przy kotłach opalanych gazem i olejem, gdy ż konstrukcja tych kotłów uniemo żliwia spalenie odpadów stałych. Natomiast ze spalania węgla najwi ęcej zanieczyszcze ń emitowanych jest w postaci dwutlenku w ęgla, tlenku w ęgla, tlenków siarki, NO x, pyłu zawieszonego i benzo(a)pirenu. Na emisj ę powierzchniow ą, składa si ę równie ż emisja zanieczyszcze ń z wysypisk odpadów oraz oczyszczalni ścieków. W obszarach zwartego zagospodarowania terenu budynkami, wyst ępuje zjawisko kumulacji zanieczyszcze ń. Poziom tych zanieczyszcze ń mo że zmniejszy ć si ę jedynie w czasie wietrznej pogody. Ograniczenie emisji powierzchniowej mo żna osi ągn ąć poprzez: zamianę konwencjonalnego sposobu ogrzewania na bardziej ekologiczne (np. zamiana paliwa stałego na gazowe, wymiana starych kotłów węglowych, zastosowanie odnawialnych źródeł energii, takich jak pompy ciepła), wykonanie przył ącza sieci gazowej lub cieplnej, czy poprzez termomodernizacj ę budynku, dzi ęki której poprawi si ę efektywno ść energetyczna budynku. Ogólna długo ść sieci gazowej na terenie powiatu gorzowskiego wynosiła w 2015 r. 598 359 m i systematycznie wzrasta. W stosunku do 2013 roku wzrosła o prawie 59 913. m. Natomiast zmniejsza si ę liczba gospodarstw domowych (odbiorców gazu). W latach 2013 – 2015 zmniejszyła si ę równie ż liczba ludno ści korzystaj ącej z sieci gazowej. W latach 2013 – 2015 zmniejszyło si ę równie ż zu życie gazu.

Tabela 9 Sie ć gazowa na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2013-2015

Wyszczególnienie Jednostka 2013 2014 2015 Długo ść czynnej sieci ogółem m 538 445 541 928 598 359 Długo ść czynnej sieci przesyłowej m 159 393 159 393 192 995 Długo ść czynnej sieci rozdzielczej m 379 052 382 535 405 364 Czynne przył ącza do budynków szt. 5 351 5 492 5 653 mieszkalnych i niemieszkalnych Odbiorcy gazu Gosp. domowe 10 851 8 937 9 093 Odbiorcy gazu ogrzewaj ący Gosp. domowe 3 748 4 012 4 366 mieszkania gazem Zu życie gazu tys. m 3 8 189,7 7 061,9 7 054,6 Ludno ść korzystaj ąca z sieci osoba 33 088 27 572 27 829 gazowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Emisja liniowa (komunikacyjna) powstaje na drogach o du żym nat ęż eniu ruchu kołowego, jak i kolejowego, czy te ż wodnego. Jest to emisja, któr ą generuje przede wszystkim transport prywatny i publiczny. Emisja liniowa powstaje z procesów spalania paliw w pojazdach, w wyniku ścierania nawierzchni dróg, opon, okładzin, a tak że w zwi ązku z unoszeniem si ę pyłu z dróg. Ze środków komunikacji do powietrza emitowane s ą głównie: tlenki azotu, pyły, w ęglowodory aromatyczne, tlenek i dwutlenek w ęgla oraz metale ci ęż kie. Wpływaj ą one na pogorszenie jako ści powietrza atmosferycznego i powoduj ą wzrost st ęż enia ozonu w troposferze. Ilo ść emitowanych zanieczyszcze ń zale ży od wielu czynników mi ędzy innymi

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 30

od: nat ęż enia i płynno ści ruchu, konstrukcji silnika i jego stanu technicznego, zastosowania dopalaczy i filtrów, rodzaju paliwa, parametrów technicznych i stanu drogi. Najbardziej zagro żone na emisj ę liniow ą s ą tereny przyległe do ci ągów komunikacyjnych, głównie ma to niekorzystny wpływ na uprawy polowe. Nadmieni ć nale ży, że szkodliwe substancje zwi ązane z komunikacj ą samochodow ą stanowi ą źródło zanieczyszczenia nie tylko powietrza, ale równie ż gleby, a w konsekwencji równie ż wód w skutek wymywania zanieczyszcze ń z powierzchni gruntu. Zaleca si ę, aby w s ąsiedztwie dróg prowadzi ć uprawy nasienne, poniewa ż w nasionach nie nast ępuje akumulacja metali ci ęż kich i innych zanieczyszcze ń komunikacyjnych. Powiat gorzowski nara żony jest na zanieczyszczenia z emisji komunikacyjnej ze wzgl ędu na lokalizacj ę na jej terenie dróg krajowych, powiatowych i wojewódzkich o du żym nat ęż eniu ruchu. Najwi ększe nara żenie emisj ą liniow ą wyst ępuje wzdłu ż dróg o najwi ększym nat ęż eniu ruchu. Na obszarze powiatu gorzowskiego znajduj ą si ę nast ępuj ące odcinki dróg: drogi ekspresowej S3 (23 km), dróg krajowych: DK3, DK22, DK31 (95,9 km) oraz dróg wojewódzkich 129, 130, 131, 132, 151, 158. Na terenie powiatu gorzowskiego znajduje si ę kilka czynnych linii kolejowych, które zapewniaj ą poł ączenia krajowe oraz mi ędzynarodowe, mi ędzy innymi z Europ ą Środkowo-Wschodni ą oraz Skandynawi ą.

Rysunek 11 Mapa linii kolejowych na terenie powiatu Gorzowskiego Źródło: https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=mapa#10/52.7138/15.3403 Istotny wpływ na wzrost emisji z transportu drogowego ma wzrost liczby pojazdów zarejestrowanych w ostatnich latach na terenie powiatu gorzowskiego. Działania ograniczaj ące emisj ę liniow ą powinny by ć prowadzone równolegle z działaniami ograniczaj ącymi emisj ę z pozostałych źródeł emisji. Działania te wynikaj ą w wi ększo ści z dokumentów i planów strategicznych, w zwi ązku z tym b ędą realizowane niezale żnie od Programu ochrony środowiska. Wa żnym czynnikiem wpływaj ącym na ograniczenie emisji liniowej jest poprawa stanu technicznego pojazdów oraz poprawa stanu technicznego dróg, która ma wpływ na zmniejszenie wielko ści emisji wtórnej pyłu PM10 z unosu i emisji ze ścierania. Parametry techniczne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 31

pojazdów b ędą ulegały poprawie w wyniku dostosowywania do nowych wymogów prawnych – (od 1 stycznia 2011 warunkiem pierwszej rejestracji jest spełnienie normy emisji spalin EURO 5). Korzy ści płyn ące z tej zmiany zmniejsza fakt, i ż obecnie zdecydowanie wi ększ ą ilo ść kupowanych samochodów stanowi ą samochody u żywane, które nie spełniaj ą tej normy. Dodatkowo ograniczenie oddziaływania emisji komunikacyjnej mo żna osi ągn ąć poprzez cz ęś ciowe wyprowadzenie ruchu samochodowego poza tereny zabudowane, aby nie kumulowa ć emisji liniowej i powierzchniowej. Równie ż wprowadzenie inteligentnych sieci zarz ądzania ruchem przyczynia si ę do usprawnienia ruchu co powoduje zmniejszenie negatywnego oddziaływania na jako ść powietrza w miastach. Tego rodzaju działania mog ą wpłyn ąć na popraw ę układu komunikacyjnego w powiecie i przyczyni ć si ę do poprawy stanu jako ści powietrza.

Roczna ocena jako ści powietrza

Roczn ą ocen ę jako ści powietrza w strefie gorzowskiego wykonano według kryteriów dotycz ących ochrony zdrowia dla:

• dwutlenku siarki – SO 2,

• dwutlenku azotu – NO 2, • tlenku w ęgla – CO,

• benzenu – C6H6, • pyłu o PM10, • pyłu zawieszonego PM2,5, • ołowiu w pyle – Pb (PM10), • arsenu w pyle – As (PM10), • kadmu w pyle – Cd (PM10), • niklu w pyle – Ni (PM10), • benzo(a)pirenu w pyle – B(a)P(PM10),

• ozonu – O3. oraz kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin dla:

• dwutlenku siarki – SO 2,

• tlenków azotu – NO x,

• ozonu – O3 okre ślonego współczynnikiem AOT40. Podstaw ą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jako ści powietrza s ą warto ści: • poziomu dopuszczalnego - oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako cało ść , który powinien by ć osi ągni ęty w okre ślonym terminie i po tym terminie nie powinien by ć przekraczany, • poziomu docelowego - oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako cało ść , który ma by ć osi ągni ęty tam, gdzie to mo żliwe w okre ślonym czasie, • poziomu celu długoterminowego - oznacza poziom substancji w powietrzu, który nale ży osi ągn ąć w dłu ższej perspektywie z wyj ątkiem przypadków, gdy nie jest to mo żliwe w drodze zastosowania proporcjonalnych środków – w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 32

Oprócz w/w poziomów okre ślony jest równie ż poziom krytyczny , po przekroczeniu którego mog ą wyst ąpi ć bezpo średnie niepo żą dane skutki w odniesieniu do niektórych receptorów, takich jak drzewa, inne ro śliny lub ekosystemy naturalne, jednak nie w odniesieniu do człowieka oraz margines tolerancji , który oznacza procentowo okre ślon ą cz ęść poziomu dopuszczalnego, o któr ą poziom ten mo że zosta ć przekroczony.

W wyniku klasyfikacji, w zale żno ści od analizy st ęż eń w danej strefie, mo żna wydzieli ć nast ępuj ące klasy stref: 1. Dla substancji, dla których okre ślone s ą poziomy dopuszczalne lub docelowe: • klasa A – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych lub poziomów docelowych, • klasa B – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych powi ększonych o margines tolerancji (tylko dla PM2,5), • klasa C – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne powi ększone o margines tolerancji w przypadku, gdy margines tolerancji nie jest okre ślony – poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe. 2. Dla substancji, dla których okre ślone s ą poziomy celu długoterminowego: • klasa D1 – st ęż enia ozonu i współczynnik AOT40 nie przekraczaj ą poziomu celu długoterminowego, • klasa D2 – st ęż enia ozonu i współczynnik AOT40 przekraczaj ą poziom celu długoterminowego. 3. Dla substancji, dla których okre ślone s ą poziomy docelowe: • klasa A – st ężenia PM2,5 na terenie strefy nie przekraczaj ą poziomu docelowego, • klasa C2 – st ęż enia PM2,5 przekraczaj ą poziom docelowy. Klasy stref dla zanieczyszcze ń oraz wymagane działania w zale żno ści od ich poziomów st ęż eń przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 10. Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia

Poziom st ęż eń Zanieczyszczenie Klasa Wymagane działania Poziom dopuszczalny i poziom krytyczny - utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej nie przekracza poziomu poziomu dopuszczalnego oraz próba dopuszczalnego lub poziomu A utrzymania najlepszej jako ści powietrza krytycznego zgodnej ze zrównowa żonym rozwojem dwutlenek siarki - okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomów dwutlenek azotu dopuszczalnych, tlenki azotu - opracowanie Programu Ochrony Powietrza tlenek w ęgla POP w celu osi ągni ęcia odpowiednich powy żej poziomu benzen poziomów dopuszczalnych substancji w dopuszczalnego lub poziomu pył PM10 C powietrzu (je śli POP nie był uprzednio krytycznego ołów (PM10) opracowany), - kontrolowanie st ęż eń zanieczyszczenia na obszarach przekrocze ń i prowadzenie działa ń maj ących na celu obni żenie st ęż eń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych Poziom dopuszczalny i margines tolerancji - utrzymanie st ęż eń zanieczyszczenia poni żej nie przekracza poziomu poziomu dopuszczalnego oraz próba pył zawieszony PM2,5 A dopuszczalnego utrzymania najlepszej jako ści powietrza zgodnej ze zrównowa żonym rozwojem

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 33

Poziom st ęż eń Zanieczyszczenie Klasa Wymagane działania Poziom dopuszczalny i poziom krytyczny powy żej poziomu - okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomu dopuszczalnego, lecz nie dopuszczalnego, przekracza poziomu - okre ślenie przyczyn przekroczenia poziomu B dopuszczalnego dopuszczalnego substancji w powietrzu, powi ększonego o margines podj ęcie działa ń w celu zmniejszenia emisji tolerancji substancji - okre ślenie obszarów przekrocze ń poziomu dopuszczalnego oraz poziomu dopuszczalnego powi ększonego o margines powy żej poziomu tolerancji, dopuszczalnego C - opracowanie Programu Ochrony Powietrza powi ększonego o margines POP maj ącego na celu osi ągni ęcie poziomów tolerancji dopuszczalnych substancji w powietrzu oraz pułapu st ęż enia ekspozycji (okre ślonego dla pyłu PM2,5) Poziom docelowy A - działania niewymagane ozon - dąż enie do osi ągni ęcia poziomu docelowego AOT40 substancji w okre ślonym czasie za pomoc ą arsen (PM10) nie przekracza poziomu ekonomicznie uzasadnionych działa ń nikiel (PM10) technicznych i technologicznych docelowego C kadm (PM10) - opracowanie lub aktualizacja Programu benzo(a)piren (PM10) Ochrony Powietrza POP, w celu osi ągni ęcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu powy żej poziomu docelowego PM2,5 C2 - dąż enie do osi ągni ęcia poziomu docelowego Poziom celu długoterminowego poni żej poziomu celu - działania niewymagane D1 długoterminowego ozon powy żej poziomu celu AOT40 - dąż enie do osi ągni ęcia poziomu celu D2 długoterminowego długoterminowego do 2020 r. źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w woj. lubuskiego za 2015 rok – publikacja WIO Ś w Zielonej Górze

Powiat gorzowski nale ży do strefy lubuskiej pod wzgl ędem oceny jako ści powietrza. Ocen ę jako ści powietrza wykonano w oparciu o wyniki bada ń imisji zanieczyszcze ń powietrza przeprowadzonych w 2015 roku, przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze. Wykorzystano wyniki z pomiarów przeprowadzonych przez 7 stałych stacji monitoringu powietrza, w tym 6 stacji wykonuj ących pomiary automatyczne i manualne i 1 wykonuj ącej jedynie pomiary manualne. Sze ść z wymienionych stacji przeprowadzaj ą pomiary zanieczyszcze ń ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia, jedna stacja pracuje zarówna ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia oraz ochron ę ro ślin.

Tabela 11. Ocena jako ści powietrza w strefie lubuskiej według kryteriów dotycz ących ochrony zdrowia w roku 2016

O3 O 3 – pozio pozio m celu Pb(PM As(PM Cd(PM Ni(PM1 BaP(PM Rok SO 2 NO 2 PM10 PM2,5 m C6H6 CO długot 10) 10) 10) 0) 10) docelo ermin wy owego 2016 A A C A C D2 A A A A A A C Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie lubuskim, Raport za rok 2016, WIO Ś Zielona Góra

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 34

W roku 2016 w rocznej ocenie jako ści powietrza w strefie lubuskiej według kryteriów dotycz ących ochrony zdrowia, zanotowano przekroczenia ozonu (w prognozie długoterminowej), benzo(a)pirenu oraz pyłu PM10. Źródłem wysokich st ęż eń benzo(a)pirenu s ą procesy spalania paliw w celach grzewczych, w szczególno ści w paleniskach sektora komunalno-bytowego oraz ruch komunikacyjny. St ęż enia te w okresie zimnym s ą znacznie wy ższe ni ż w sezonie ciepłym. Z kolei czynnikami powoduj ącymi powstawanie ozonu s ą tlenki azotu oraz w ęglowodory. Ozon jest zanieczyszczeniem pochodzenia fotochemicznego, jego st ęż enie zale ży bezpo średnio od stopnia nasłonecznienia, wilgotno ści wzgl ędnej, temperatury oraz pr ędko ści wiatru. Przyczyny przekrocze ń poziomów celów długoterminowych dla ozonu to: komunikacja, warunki pogodowe, naturalne źródła emisji oraz napływ zanieczyszcze ń prekursorów ozonu spoza granic województwa. Dla pozostałych zanieczyszcze ń: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, benzen, tlenek w ęgla, pył PM 10, pył PM 2,5 oraz arsen, kadm, ołów, nikiel w pyle PM 10 i ozon normy były dotrzymane, st ąd strefa lubuska została zaliczona do klasy A. Uchwała Nr XLVI/552/14 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 24 marca 2014 r. w sprawie okre ślenia „Programu ochrony powietrza w strefie lubuskiej”, ma na celu obni żenie st ęż eń emitowanych zanieczyszcze ń, głównie st ęż eń benzo(a)pirenu, przez źródła powierzchniowe, czyli z indywidualnych systemów grzewczych. Uchwała obowi ązuje dla całej strefy lubuskiej. Ustalone cele maj ą by ć osi ągni ęte mi ędzy innymi poprzez: - obni żenie emisji z indywidualnych systemów grzewczych poprzez zach ęcanie do wymiany starych instalacji na systemy niskoemisyjne (realizacja poprzez Programy Ograniczania Niskiej Emisji (PONE), bądź Programy Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN)); - modernizacja i rozwój sieci gazowniczych i ciepłowniczych; - działania prewencyjne, na poziomie wydawania decyzji środowiskowych; - kontrola gospodarstw domowych, w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi; - działania edukacyjne i promocyjne. Ograniczenie emisji benzo(a)pirenu ze źródeł liniowych jest osi ągane głównie poprzez popraw ę stanu technicznego pojazdów poruszaj ących si ę po drogach. Parametry techniczne pojazdów b ędą si ę sukcesywnie poprawia ć wskutek dostosowywania do wymogów prawnych - nowe pojazdy s ą rejestrowane pod warunkiem spełniania okre ślonych norm emisyjnych. Działania w kierunku ograniczania emisji liniowej nie przynios ą jednak rezultatów poprawy jako ści powietrza dlatego nie zostały uj ęte w harmonogramie działa ń. W ocenie jako ści powietrza za rok 2016 dla strefy lubuskiej według kryteriów dotycz ących ochrony ro ślin nie stwierdzono przekrocze ń dla: dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz warto ści docelowej ozonu. Przekroczona została natomiast warto ść normatywna dla ozonu wyznaczona jako poziom celu długoterminowego.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 35

Tabela 12. Ocena jako ści powietrza w strefie lubuskiej według kryteriów dotycz ących ochrony ro ślin w roku 2016

O3 Rok SO 2 NO x docelowy długoterminowy 2016 A A A D2 Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie lubuskim, Raport za rok 2016, WIO Ś Zielona Góra

Stan jako ści powietrza w znacz ący sposób wpływa na zdrowie i funkcjonowanie człowieka. Oddziałuje tak że negatywnie na życie gospodarcze i polityczne gminy. Przekroczone poziomy niektórych substancji narzuciły konieczno ść wprowadzenia pewnych ogranicze ń przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego. Powinny by ć w nich uwzgl ędniane wymogi dotycz ące zaopatrywania mieszka ń w ciepło z no śników niepowoduj ących nadmiernej emisji zanieczyszcze ń z indywidualnych systemów grzewczych oraz projektowanie linii zabudowy uwzgl ędniaj ąc zapewnienie "przewietrzania" ze szczególnym uwzgl ędnieniem terenów o g ęstej zabudowie oraz zwi ększenie powierzchni terenów zielonych. Ograniczenia dotycz ą tak że wydawania decyzji środowiskowych, a tak że zamówie ń publicznych, które uwzgl ędnia ć powinny potrzeby ochrony powietrza. Stan jako ści powietrza, w roku 2016, dla całego kraju oraz szacowane zmiany stanu jako ści powietrza je śli chodzi o pył PM2,5 i PM10 przedstawiaj ą poni ższe ryciny.

Rysunek 12 Stan jako ści powietrza w Polsce w 2015 roku - pył PM2,5 (ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia) Źródło: www.gios.gov.pl

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 36

Rysunek 13 Prognoza stanu jako ści powietrza na rok 2020 - pył PM2,5 Źródło: www.gios.gov.pl

Rysunek 14 Stan jako ści powietrza w 2015 roku - pył PM10 (ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia) Źródło: www.gios.gov.pl

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 37

Rysunek 15 Prognoza stanu jako ści powietrza w 2020 roku - pył PM10 Źródło: www.gios.gov.pl

Jednak, aby poprawa stanu jako ści powietrza nast ąpiła powinny zosta ć podj ęte odpowiednie działania ograniczaj ące emisj ę substancji do atmosfery (m.in. realizacja Krajowego Programu Działa ń Niskoemisyjnych, Programu Ochrony Powietrza dla Kraju, programów ochrony powietrza dla stref, w których nast ąpiły przekroczenia i Planami Gospodarki Niskoemisyjnej dla gmin powiatu).

Odnawialne źródła energii

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych nakłada na Polsk ę obowi ązek uzyskania 15% udziału energii z OZE w bilansie zu życia energii finalnej w 2020 r. Rozwój wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnych źródłach wynika z potrzeby ochrony środowiska oraz wzmocnienia bezpiecze ństwa energetycznego. Celem działa ń w tym zakresie jest zwi ększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, wspieranie rozwoju technologicznego i innowacji, tworzenie mo żliwo ści rozwoju regionalnego oraz wi ększe bezpiecze ństwo dostaw energii zwłaszcza w skali lokalnej. Energia odnawialna, nazwana jest te ż „zielon ą” powstaje na skutek przetwarzania innych form energii, których u żywanie nigdy nie spowoduje dłu ższego ich deficytu. Jej zasoby s ą praktycznie niewyczerpalne, poniewa ż s ą na bie żą co uzupełniane w naturalnych procesach. W efekcie daj ą nam energi ę ciepln ą, elektryczn ą i paliwa silnikowe. W powiecie gorzowskim panuj ą korzystne warunki klimatyczne dla rozwoju sektora odnawialnych źródeł energii. Wyst ępuj ą tutaj dobre warunki do produkcji energii z biomasy, czyli drewna, ro ślin energetycznych, produktów i odpadów rolniczych oraz produktów i odpadów rolniczych z przemysłu le śnego. Mo żna równie ż produkowa ć biogaz i biopaliwa płynne. Powiat gorzowski le ży w rejonie korzystnym, je żeli

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 38

chodzi o warunki wiatrowe pod budow ę elektrowni wiatrowych. Na terenie województwa lubuskiego nie istniej ą instalacje wykorzystuj ące odwierty geotermalne powy żej 1000 m gł ęboko ści, jednak wykorzystywane są indywidualne rozwi ązania, wykorzystuj ące technologie pomp ciepła, do produkcji energii cieplnej. Dla tego typu instalacji istnieje mo żliwo ść zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych wodami zrzutowymi. W zwi ązku z tym szczególn ą ochron ą powinny zosta ć obj ęte obszary, na których wyst ępuj ą uj ęcia wód podziemnych. Je żeli chodzi o wykorzystywanie energii słonecznej, w powiecie gorzowskim wyst ępuj ą dobre warunki. Średnie roczne nasłonecznienie wynosi 1 022 kWh/m 2 w ci ągu roku, co sprzyja rozwojowi rynku kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych, do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, na terenie powiatu. Na terenie województwa lubuskiego potencjalna powierzchnia uprawianej biomasy wynosi 411 463 ha. Potencjał mocy cieplnej uzyskanej z biomasy mo że wynie ść nawet 97 MW. Bardzo dobre warunki do produkcji ciepła z biomasy: powiat zielonogórski i żaga ński. Natomiast dobre warunki: gorzowski, żarski, słubicki, mi ędzyrzecki, świebodzi ński i nowosolski. Potencjał wytwarzania biogazu wynosi około 60 mln m3. Potencjał mocy cieplnej uzyskany z biogazu mo że wynie ść nawet do 183 MW. Bardzo dobre warunki do produkcji ciepła z biogazu: powiat zielonogórski i żarski. Dobre warunki: mi ędzyrzecki, nowosolski, gorzowski, słubicki, żaga ński, strzelecko-drezdenecki i świebodzi ński. W chwili obecnej na terenie powiatu gorzowskiego istnieje farma wiatrowa, zlokalizowana w gminie Lubiszyn, w miejscowo ści Lubno. Farma składa si ę z sze ściu siłowni o ł ącznej mocy 14,1 MW. W tej samej gminie uchwał ą nr XLV/380/2010 z dnia 13 lipca 2010 r. uchwalono miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który przewiduje lokalizacj ę siłowni wiatrowych w obr ębach: Wysoka i Marwice. W studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Witnica przewidziane s ą tereny lokalizacji elektrowni wiatrowych w obr ębach: Mo ścice, Mo ściczki, Kamie ń Wielki, Kamie ń Mały i Krze śniczka. Na obszarze miasta Kostrzyn nad Odr ą uchwał ą nr XLII/317/10 Rady Miasta Kostrzyn nad Odr ą z dnia 17.06.2012 r. wprowadzono zakaz lokalizacji elektrowni wiatrowych. W pozostałych gminach aktualne studia uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie przewiduj ą lokalizacji farm wiatrowych. W Gminie Bogdaniec zlokalizowana jest farma fotowoltaiczna o mocy 1MW. Podstawowymi zidentyfikowanymi barierami rozwoju energetyki wiatrowej w powiecie gorzowskim s ą: • utrudnione warunki wyprowadzenia mocy zwi ązane ze słabo rozwini ętą struktur ą sieci 110 kV i NN oraz kosztami i utrudnieniami w realizacji linii WN, • mocno rozwini ęta w powiecie sie ć obszarów chronionych (w tym Natura 2000 oraz inne obszary przyrodniczo warto ściowe), • rozbudowane i długotrwałe procedury administracyjne przygotowania inwestycji tego typu (3-4 lata). Na terenie gminy Witnica zostały zrealizowane trzy inwestycje wykorzystuj ące odnawialne źródła energii. W obiektach u żyteczno ści publicznej takich jak: Przedszkole Miejskie, Regionalne Centrum Ratownictwa, Świetlica Wiejska w D ąbroszynie zostały zamontowane instalacje solarne.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 39

4.2.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie ochrony klimatu i jako ści powietrza

Raporty Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Zielonej Górze pokazuj ą brak poprawy stanu jako ści powietrza w latach 2012-2015. Zadania zaplanowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska, które zostały zrealizowane w ostatnich latach nie przyniosły zamierzonego efektu. Nadal przekroczone s ą poziomy dla pyłu PM10, PM2,5 (zarówno poziom dopuszczalny jak i docelowy), benzo(a)pirenu oraz dla ozonu w przypadku celu długoterminowego ustalonego na rok 2020. Nie wszystkie zaplanowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska zadania zostały zrealizowane, co mogło mie ć wpływ na brak poprawy jako ści powietrza w strefie lubuskiej. Stałe przekroczenie poziomów dopuszczalnych wyst ępuje pomimo sprawnej realizacji w powiecie działa ń z zakresu modernizacji dróg. Dlatego w kolejnej perspektywie nale żałoby skoncentrowa ć si ę na działaniach ograniczaj ących emisj ę zanieczyszcze ń z sektora mieszkaniowego. W poprzednich latach zrealizowano zadania polegaj ące na usuwaniu azbestu i wyrobów azbestowych. Zadanie to realizowane było na poziomie gminnym. Jednak w zwi ązku z konieczno ści ą usuni ęcia całego azbestu z terenu Polski do 2032 roku konieczna jest kontynuacja tych zada ń. Ponadto poprzedni Program Ochrony Środowiska nie wyznaczał zada ń polegaj ących na uwzgl ędnieniu w dokumentach planistycznych sposobów zabudowy i zagospodarowania terenów umo żliwiaj ących ograniczenie emisji substancji do powietrza. Dlatego w Programie Ochrony Środowiska na lata 2017 – 2020 nale ży podj ąć takie działanie. Nale ży równie ż kontynuowa ć działania polegaj ące na promowaniu budownictwa z materiałów energooszcz ędnych. Konieczne jest równie ż podj ęcie działa ń maj ących na celu ograniczenie emisji zanieczyszcze ń z indywidualnych palenisk domowych. W zwi ązku z czym nie został osi ągni ęty efekt ekologiczny polegaj ący na osi ągni ęciu dobrego stanu powietrza wszystkich substancji w strefie lubuskiej.

Tabela 13. Efekty realizacji zada ń z lat 2012 - 2015 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego Lp. Cele Zadania Lata realizacji Efekt realizacji 1. Monitoring powietrza 2019 Realizowane na bie żą co

2. Budowa sieci cieplnych 2013-2015 zrealizowane

prawnych ń 3. ń Termomodernizacja budynków 2013-2015 zrealizowane

Opracowanie Programu

4. ci powietrza ograniczenia niskiej emisji na 2015 zrealizowane ś terenie miasta Kostrzyn nad Odr ą ródeł powierzchniowych,ródeł ź

jako ą Zmiana systemu ogrzewania na Spełnienie wymaga Spełnienie : Kontynuacja działa : Kontynuacja bardziej efektywny ekologicznie i ci ci powietrza poprzez ś energetycznie, w tym wymiana 5. 2012-2019 Realizowane na bie żą co ogrzewania w ęglowego na gazowe, olejowe lub inne bardziej ekologiczne zanych zzanych popraw ą 6. Modernizacja Istniej ących kotłowni 2012-2019 zrealizowane ograniczenieze emisji w w zakresie jako liniowychpunktowych i Cel operacyjny: Cel strategiczny zwi

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 40

Lp. Cele Zadania Lata realizacji Efekt realizacji Modernizacja sieci przesyłowych i 7. 2012-2019 zrealizowane sieci rozdzielczych Modernizacja układów technologicznych skutkuj ąca 8. 2012-2019 zrealizowane zmniejszeniem zu życia materiałów, wody lub energii Monitoring pojazdów opuszczaj ących place budów pod kątem ograniczenia 9. 2012-2019 zrealizowane zanieczyszcze ń dróg, prowadz ącego do niezorganizowanej emisji pyłu

Budowa i modernizacja systemów i urz ądze ń do redukcji zanieczyszcze ń pyłowo-gazowych 10. 2012-2019 zrealizowane oraz do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, w szczególno ści dwutlenku w ęgla CO 2 Zakup pojazdów transportu publicznego o niskiej emisji spalin (w tym: zakup pojazdów spełniaj ących normy emisji spalin Euro 4, zastosowanie w 11. komunikacji miejskiej środków 2012-2019 b.d. transportu zasilanych paliwem alternatywnym np. gazowym CNG (LPG, LNG) lub odnawialnym (bioetanol) w miejsce oleju nap ędowego) Budowa obwodnic, przebudowa, 12. modernizacja/poprawa stanu 2012-2019 zrealizowane technicznego dróg Utrzymanie czysto ści dróg w celu 13. ograniczenia emisji wtórnej 2012-2019 zrealizowane (czyszczenie metod ą mokr ą)

Źródło zada ń: „Program Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do 2019 roku”

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 41

4.2.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w kwestii ochrony powietrza atmosferycznego. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 -2020 z perspektyw ą do 2024 roku

Tabela 14. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Ochrona klimatu i jako ści powietrza

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Rozwój sieci ciepłowniczej, • Emisja zanieczyszcze ń z procesu spalania • Rozwój sieci gazowej, paliw w celach grzewczych, • Mo żliwo ści dofinansowania do inwestycji • Emisja zanieczyszcze ń powstaj ących poprawiaj ących jako ść powietrza. w procesie spalania paliw w środkach transportu drogowego, • Ograniczone mo żliwo ści korzystania z energii odnawialnej w indywidualnych systemach grzewczych ze wzgl ędu na bariery finansowe i techniczne, • Nadmierna strata ciepła spowodowana brakiem dostatecznej izolacji termicznej w du żej ilo ści budynków. SZANSE ZAGRO ŻEN IA • Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł • Stosowanie w gospodarstwach domowych energii, przestarzałych konstrukcyjnie, nisko • Ochrona powietrza atmosferycznego poprzez sprawnych urz ądze ń grzewczych, dalsz ą termomodernizacj ą budynków • Nieprawidłowa eksploatacja pieców mieszkalnych, centralnego ogrzewania poprzez spalanie złej • Stosowanie urz ądze ń grzewczych jako ści paliw energetycznych w postaci realizuj ących technologi ę „czystego spalania zasiarczonych niskokalorycznych w ęgli, węgla”, np. kotłów nowej generacji, mułów w ęglowych oraz odpadów • Szerzenie informacji o mo żliwo ściach komunalnych, głównie w formie tworzyw pozyskania dotacji na OZE. sztucznych, • Napływ zanieczyszcze ń prekursorów ozonu spoza granic województwa, • Wzrost zanieczyszcze ń gazowych od podmiotów gospodarczych zlo kalizowanych na terenie powiatu.

Najwi ększym problemem powiatu gorzowskiego w zakresie ochrony klimatu i jako ści powietrza jest du że zanieczyszczenie spowodowane nisk ą emisj ą. Szans ą na popraw ę stanu tego obszaru interwencji jest termomodernizacja budynków mieszkalnych, wymiana indywidualnych systemów grzewczych, podł ączanie kolejnych budynków do sieci cieplnej, a tak że wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. S ą to jednak zadania, które realizowane s ą na poziomie gmin, czy zale żne wył ącznie od mo żliwo ści finansowanych mieszka ńców. Powiat ma ograniczone mo żliwo ści podj ęcia działa ń w tym zakresie. Do działa ń takich z pewno ści ą nale ży wsparcie gmin, poprzez poparcie akcji prowadzonych przez gminy i współuczestnictwo w akcjach turystycznych. Priorytetem w tym zakresie b ędzie edukacja ekologiczna mieszka ńców powiatu, aby u świadomi ć im negatywny wpływ nieodpowiedniej eksploatacji urz ądze ń grzewczych na środowisko.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 42

Powiat gorzowski z racji obowi ązków ustawowych ma wi ększy wpływ na emisj ę przemysłow ą. Starosta wydaje pozwolenia na emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza oraz w razie konieczno ści przeprowadza kontrol ę wydanych pozwole ń. W ramach kontroli podmiotów gospodarczych powiat mo że współpracowa ć z WIO Ś w Zielonej Górze.

4.3 Zagro żenia hałasem

4.3.1 Analiza stanu wyj ściowego

Hałasem, zgodnie z definicj ą zawart ą w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, s ą d źwi ęki o cz ęstotliwo ściach od 16 Hz do 16 000 Hz. Wyst ępuj ący w środowisku naturalnym hałas spowodowany ludzk ą działalno ści ą mo żna podzieli ć na:

− hałas komunikacyjny; − hałas przemysłowy (instalacyjny).

Klimat akustyczny ocenia si ę ilo ściowo przy pomocy równowa żnego poziomu d źwi ęku A (LAeq), wyra żonego w decybelach [dB], b ędącego poziomem u średnionym w funkcji czasu. „ Wymagane standardy dotycz ące klimatu akustycznego okre śla zmieniaj ące rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2014 poz. 112). W rozporz ądzeniu zawarte s ą dopuszczalne poziomy hałasu dla poszczególnych rodzajów źródeł (dróg i linii kolejowych, linii elektroenergetycznych, startów, przelotów i l ądowa ń statków powietrznych oraz pozostałych obiektów działalno ści b ędących źródłami hałasu), w odniesieniu do rodzaju terenów podlegaj ących ochronie wyró żnionych ze wzgl ędu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje. Wska źnikami oceny hałasu stosowanymi w polityce długookresowej, w szczególno ści przy sporz ądzaniu map akustycznych, s ą:

• LDWN – długookresowy średni poziom d źwi ęku A wyra żony w decybelach (dB),wyznaczony w ci ągu wszystkich dób w roku, z uwzgl ędnieniem pory dnia (6.00-18.00), pory wieczoru (18.00-22.00) i pory nocy (22.00-06.00),

• LN – długookresowy średni poziom d źwi ęku A wyra żony w dB wyznaczony w ci ągu wszystkich pór nocy (22.00-06.00).

W ramach czynno ści kontrolnych stosowanym wska źnikiem oceny hałasu jest poziom równowa żny 00 00 00 00 LAeqD dla pory dnia (godz. 6 -22 ) oraz poziom równowa żny L AeqN dla pory nocy (godz. 22 -6 ).”

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 43

Tabela 15. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra żone wska źnikami L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby Dopuszczalny poziom hałasu w dB Lp Rodzaj terenu Drogi lub linie Pozostałe obiekty i działalno ść kolejowe 1) będąca źródłem hałasu

LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N Przedział przedział przedział czasu przedział czasu czasu czasu odniesienia odniesienia odniesieni odniesienia równy 8 równy 1 a równy równy 8 najmniej najmniej 16 godzinom korzystnym korzystnej godzinom godzinom dnia godzinie nocy kolejno po sobie nast ępuj ącym 1. a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem 2. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub czasowym 61 56 50 40 pobytem dzieci i młodzie ży2) c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach 3. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy zagrodowej 65 56 55 45 c. Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe 2) d. Tereny mieszkaniowo-usługowe 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powy żej 100 tys. 68 60 55 45 mieszka ńców 3) Obja śnienia: 1) Warto ści okre ślone dla dróg i linii kolejowych stosuje si ę tak że dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych. 2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcj ą, w porze nocy, nie obowi ązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 3) Strefa śródmiejska miast powy żej 100 tys. mieszka ńców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracj ą obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których wyst ępuj ą dzielnice o liczbie mieszka ńców pow. 100 tys., mo żna wyznaczy ć w tych dzielnicach stref ę śródmiejsk ą, je żeli charakteryzuje si ę ona zwart ą zabudow ą mieszkaniow ą z koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 poz.112).

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 44

Tabela 16. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra żone wska źnikami L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby Dopuszczalny poziom hałasu w dB L.p. Rodzaj terenu Starty, l ądowania i przeloty Linie elektroenergetyczne statków powietrznych

LAeq D LAeq N LAeq D LAeq N Przedział przedział czasu Przedział przedział czasu czasu odniesienia czasu odniesienia odniesienia równy 8 odniesienia równy 8 równy 16 godzinom równy 16 godzinom godzinom godzinom 1. a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska b. Tereny szpitali, domów opieki społecznej 55 45 45 40 c. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzie ży1) 2. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny rekreacyjno- wypoczynkowe 1) 60 50 50 45 c. Tereny mieszkaniowo- usługowe d.Tereny w strefie śródmiejskiej miast powy żej 100 tys. mieszka ńców 2) Obja śnienia: 1) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcj ą, w porze nocy, nie obowi ązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu w porze nocy. 2) Strefa śródmiejska miast powy żej 100 tys. mieszka ńców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracj ą obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których wyst ępuj ą dzielnice o liczbie mieszka ńców pow. 100 tys., mo żna wyznaczy ć w tych dzielnicach stref ę śródmiejsk ą, je żeli charakteryzuje si ę ona zwart ą zabudow ą mieszkaniow ą z koncentracj ą obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych. Źródło: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 poz. 112).

Hałas jest czynnikiem stresogennym. Przy długotrwałej ekspozycji powoduje m. in. choroby układu kr ąż enia, choroby psychiczne i zaburzenia snu. Terenami podlegaj ącymi ochronie akustycznej s ą tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, wielorodzinnej, zagrodowej, tereny szpitali, szkół, domów opieki społecznej, uzdrowisk oraz tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje si ę na podstawie wska źników krótkookresowych i długookresowych. Wska źniki krótkookresowe w odniesieniu do jednej doby dla pory dnia LAeq D i dla pory nocy LAeq N maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska. Wska źniki długookresowe dla przedziału odniesienia równemu wszystkim dobom w roku dla pory dzienno-wieczorno-nocnej LDWN i nocnej LN stosuje si ę do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem np. podczas sporz ądzania map akustycznych i programów ochrony środowiska.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 45

Hałas komunikacyjny

Najistotniejsze źródła hałasu na terenie powiatu gorzowskiego to źródła komunikacyjne. Ich wpływ jest szczególnie uci ąż liwy dla mieszka ńców miast i miejscowo ści poło żonych przy szlakach komunikacyjnych. Głównym czynnikiem uci ąż liwo ści akustycznej jest ruch pojazdów ci ęż kich. Ilo ść pojazdów zarejestrowanych w powiecie systematycznie wzrasta, przy czym mo żna zauwa żyć wzrost ilo ści pojazdów ci ęż arowych i ci ągników, które s ą znacznym źródłem hałasu.

Hałas wynikaj ący z przemieszczania si ę samochodów oraz pojazdów ci ęż arowych zwi ązany jest przede wszystkim z blisko ści ą do granicy niemieckiej, jak i z ruchem lokalnym w miastach, na drogach dojazdowych do miast Kostrzyn nad Odr ą i Gorzów Wielkopolski (który nie nale ży do powiatu gorzowskiego) oraz pomi ędzy s ąsiednimi miastami i miejscowo ściami. Czynnikami wpływaj ącymi na poziom hałasu komunikacyjnego s ą nat ęż enie i płynno ść ruchu, procentowy udział pojazdów ci ęż arowych w strumieniu pojazdów, pr ędko ść strumienia pojazdów, poło żenie drogi oraz rodzaj nawierzchni, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, charakter obudowy trasy i rodzaj s ąsiaduj ącej z tras ą zabudowy. Hałas komunikacyjny ma dominuj ący wpływ na klimat akustyczny. Poziom d źwi ęku poszczególnych rodzajów pojazdów przedstawia si ę nast ępuj ąco:

− Pojazdy jedno śladowe 79–87 dB;

− Samochody ci ęż arowe 83–93 dB;

− Autobusy i ci ągniki 85–92 dB;

− Samochody osobowe 75–84 dB;

− Maszyny drogowe i budowlane 75–85 dB;

− Wozy oczyszczania miasta 77–95 dB.

Hałas komunikacyjny oddziałuje w coraz wi ększym stopniu na środowisko i zdrowie mieszka ńców, co spowodowane jest wzrostem liczby środków transportu. Dynamik ę zmian liczby pojazdów w powiecie gorzowskim przedstawia wykres poni żej. Liczba pojazdów w powiecie od 2013 roku nieprzerwanie wzrasta, dotyczy to zarówno pojazdów osobowych, jak i ci ęż arowych.

Tabela 17. Zmiany liczby pojazdów w powiecie gorzowskim w latach 2013 - 2015 Wyszczególnienie 2013 2014 2015 Pojazdy samochodowe i ci ągniki 52 813 59 969 57 456 Samochody osobowe 38 955 40 661 42 406 Samochody ci ęż arowe 6 322 6 541 6 838 Ci ągniki rolnicze 2 954 3 005 3 087 źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Wg danych GUS w latach 2013 – 2015 liczba pojazdów samochodowych i ci ągników wzrosła o 4 643 sztuki. Natomiast liczba pojazdów osobowych wzrosła o 3 451 sztuki, a ci ęż arowych o 516 sztuk. Zgodnie z art. 117 ustawy Prawo Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska prowadzi badania i dokonuje oceny klimatu akustycznego terenów nie obj ętych obowi ązkiem wykonywania

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 46

map akustycznych tj. aglomeracji poni żej 100 tys. mieszka ńców oraz liniowych źródeł hałasu o mniejszym nat ęż eniu ruchu (drogi - poni żej 3 mln rocznie, linie kolejowe - poni żej 30 tys. poci ągów rocznie). W ramach monitoringu hałasu komunikacyjnego i zgodnie z informacj ą WIO Ś (WM.7016.7.44.2017.PC), zostały przeprowadzone pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu gorzowskiego. Badania przeprowadzono w czterech punktach pomiarowych: • Przy drodze woj. Nr 151, na wysoko ści ul. T ęczowej i za skrzy żowaniem z ul. Wojcieszyck ą (dz. Nr 17/3) w Kłodawie; • Przy drodze powiatowej nr 1404F, na ul. Wojcieszyckiej (dz. Nr 92) w Kłodawie; • Przy linii kolejowej nr 203 w miejscowo ści Górki Santockie (dz. Nr 828).

Wyniki bada ń odniesiono do norm, okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (dz. U. 2014 poz. 112). Z uzyskanych pomiarów dobowych hałasu drogowego wynika, że nie wyst ąpiło przekroczenie poziomów dopuszczalnych dla pory dziennej, przy wynikach pomiarów 58,6 i 64,9 dB. W porze nocnej przekroczenie waro ści dopuszczalnej 56 dB wyniosło 2 dB w punkcie pomiarowym przy DW 151 za skrzy żowaniem z ul. Wojcieszyck ą. Przeprowadzone pomiary długookresowe w Kłodawie przy ul. T ęczowej nie wykazały przekroczenia warto ści wska źników długookresowych Ldwn i Ln. Z pomiaru hałasu kolejowego przeprowadzonego w pobli żu linii kolejowej nr 367 w Trzebiszewie (powiat mi ędzyrzecki) wynika, że nie wyst ąpiło przekroczenie poziomów dopuszczalnych dla pory dziennej i nocnej, przy wynikach pomiarów odpowiednio 55 i 51,7 dB. Hałas jest zjawiskiem uci ąż liwym, a w wielu przypadkach szkodliwym dla człowieka i innych organizmów żywych. Powoduje negatywne zmiany w układzie kr ąż enia, pokarmowym i mi ęś niowo- stawowym, a tak że zakłócenia równowagi emocjonalnej u osób zamieszkałych w rejonie hałasu powy żej 65 dB. Hałas obni ża równie ż poziom koncentracji, zwi ększa stres, podnosi temperatur ę ciała, zaburza sen, powoduje wcze śniejsze starzenie si ę, mo że tak że prowadzi ć do rozwoju schorze ń o podło żu nerwicowym. Hałas wpływa równie ż na zmniejszenie lub utrat ę warto ści terenów rekreacyjnych lub leczniczych. Istnieje zagro żenie, i ż ci ągły wzrost liczby środków transportu spowoduje wi ększ ą emisj ę hałasu, dlatego wa żne jest prowadzenie działa ń zapobiegaj ących zanieczyszczeniom środowiska hałasem, zarówno technicznych – stosowanie odpowiednich nawierzchni dróg, remonty dróg, jak i organizacyjnych, w tym mi ędzy innymi wprowadzanie ogranicze ń dozwolonych pr ędko ści ruchu. W przypadku gdy zastosowane działania zapobiegaj ące nie przynios ą oczekiwanego efektu, nale ży podj ąć działania minimalizuj ące, np. lokalizacj ę ekranów akustycznych. Badania monitoringowe hałasu wykazały, że hałas komunikacyjny w dalszym ci ągu jest jednym z najwi ększych zagro żeń i stanowi uci ąż liwo ść dla mieszka ńców. Na podstawie pomiarów wykonanych w 2015 r. oraz w latach poprzednich mo żna stwierdzi ć, że poziom zagro żenia hałasem komunikacyjnym jest w dalszym ci ągu znacz ący dla mieszka ńców (du ża liczba osób nara żonych). Hałas przemysłowy Hałas instalacyjny obejmuje zarówno d źwi ęki emitowane przez ró żnego rodzaju maszyny i urz ądzenia, a tak że cz ęś ci procesów technologicznych, jak i instalacje oraz wyposa żenie małych zakładów rzemie ślniczych i usługowych. Do hałasów instalacyjnych zalicza si ę tak że dźwi ęki emitowane przez urz ądzenia obiektów handlowych (wentylatory, urz ądzenia klimatyzacyjne itp.), a tak że - urz ądzenia nagła śniaj ące w lokalach gastronomicznych i rozrywkowych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 47

Na terenie powiat gorzowskiego funkcjonuj ące przedsi ębiorstwa, warsztaty oraz podmioty gospodarcze oferuj ące usługi o charakterze komercyjnym mog ą by ć źródłem tego typu hałasów. Dla wi ększych zakładów wymagania co do poziomów hałasu z instalacji okre ślone zostały w pozwoleniach zintegrowanych. Na terenie powiatu gorzowskiego poza kostrzy ńsk ą fabryk ą papieru, nie ma wielkich zakładów przemysłowych, natomiast istnieje wiele małych i średnich zakładów produkcyjnych, usługowych i handlowych. Działalno ść interwencyjna oraz kontrolna WIO Ś w Zielonej Górze wykazuje du żą skuteczno ść w likwidowaniu uci ąż liwo ści akustycznej obiektów, które prowadz ą jak ąkolwiek działalno ść gospodarcz ą. Zakłady szybko dostosowuj ą si ę do obowi ązuj ących norm (zwłaszcza po otrzymaniu decyzji o nało żeniu kary pieni ęż nej). Coraz cz ęś ciej sprawy dotycz ące rozprzestrzeniania si ę hałasu rozpatrywane s ą ju ż na etapie planowania i lokalizacji inwestycji. Du że problemy w tym zakresie wyst ępuj ą natomiast w przypadku zmian sposobu u żytkowania obiektów. Projektowanie i budowa zabezpiecze ń ograniczaj ących hałas dopiero po zako ńczeniu inwestycji generuje dodatkowe, cz ęsto bardzo wysokie koszty. Starosta Gorzowski wydał decyzje dla 6 podmiotów prowadz ących działalno ść na terenie powiatu gorzowskiego, ustalaj ąc dopuszczalny poziom hałasu przenikaj ący do środowiska dla pory dnia 55 dB dla nocy 45 dB. S ą to: Zakład bran ży drzewnej w Dzier żowie, zakład zajmuj ący si ę tworzywami sztucznymi w Baczynie, piekarnia w Lipkach Wielkich, Zakład przetwórstwa mi ęsnego w Maszewie, Zakład obróbki metalu w Lubczynie oraz centrala chłodnicza w Kłodawie. Źródła emisji hałasu zwi ązane z działalno ści ą zakładów przemysłowych stanowi ą znikom ą uci ąż liwo ść w skali całego powiatu gorzowskiego. Zakłady przemysłowe i usługowe zlokalizowane na terenie powiatu funkcjonuj ą z zachowaniem odpowiednich norm w zakresie emisji hałasu, nie zaburzaj ąc tym samym klimatu akustycznego otoczenia. Zmiany w tym zakresie mogłyby nast ąpi ć w przypadku powstania na terenie powiatu nowych zakładów przemysłowych, o czym w chwili obecnej brak informacji, dlatego ocenia si ę, że w najbli ższych latach poziom hałasu przemysłowego nie powinien ulec zmianie.

4.3.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia hałasem

W poprzednim Programie Ochrony Środowiska zaplanowano zadania na lata 2012 – 2015 z zakresu ograniczania hałasu. Prace polegaj ące na modernizacji dróg równie ż przyczyniły si ę do poprawy klimatu akustycznego. Niemniej jednak wzrastaj ący ruch samochodowy i mo żliwo ść lokalizacji nowych zakładów przemysłowych na terenie powiatu stwarzaj ą ryzyko pogorszenia klimatu akustycznego w powiecie. Brak stałego punktu monitoringu hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu oraz ww. ryzyka stwarzaj ą konieczno ść kontynuowania działa ń w obszarze ochrony przed hałasem.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 48

Tabela 18. Efekty realizacji zada ń z lat 2012-20115 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia hałasem Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Zmniejszenie zagro żenia mieszka ńców powiatu gorzowskiego ponad normatywnym hałasem poprzez: · budow ę obwodnic i dróg 2015- 1. alternatywnych do istniej ących Zrealizowano 2019 (wraz ze skutecznymi zabezpieczeniami akustycznymi), · przeprowadzenie remontu nawierzchni dotychczasowych odcinków dróg Opracowanie i wdro żenie zasad cychstandardów

ą organizacji ruchu sprzyjaj ących

zuj obni żeniu emisji hałasu do ą środowiska w tym m.in. · zastosowanie zmniejszenia pr ędko ści pojazdów wraz z 2015- 2. pomiarem pr ędko ści (fotoradary), w Realizowane na bie żą co 2019 miejscach przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu; · utworzenie obszarów ograniczonego użytkowania (w przypadku braku innych eniado poziomu obowi technicznych mo żliwo ści) ęż Zapobieganie rozprzestrzeniania si ę hałasu w środowisku w miejscach znacznych przekrocze ń poprzez: ców 2015- 3. ń · budow ę ekranów akustycznych, b.d. eniejego nat

ż 2019 · tworzenie pasów zieleni przy głównych trasach komunikacyjnych, · zwi ększenie izolacyjno ści akustycznej budynków. Ograniczenie hałasu emitowanego przez środki transportu (transport 2015- 4. b.d. drogowy i kolejowy) m.in. poprzez 2019 ich modernizacj ę, napraw ę trakcji Tworzenie planów cihałasu poprzez obni ś

ci akustycznejdla mieszka zagospodarowania przestrzennego ś

liwo z uwzgl ędnieniem: liwo

ąż · źródeł hałasu,

ąż · przestrzegania zasady 2012- 5. Realizowane na bie żą co strefowania (rozgraniczania 2019 terenów o zró żnicowanej funkcji), · zapisów odno śnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów

Zmniejszenie uci Kontrola zakładów w przypadku Ograniczenie uci narusze ń zasad przestrzegania emisji hałasu przemysłowego do środowiska oraz zastosowanie 2012- 6. Realizowane na bie żą co środków naprawczych przez 2019 zakłady przemysłowe jak ekrany akustyczne, obudowy Cel operacyjny Cel Cel strategiczny: Cel dźwi ękochłonne, tłumiki i inne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 49

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Przeprowadzenie edukacji ekologicznej oraz promocja: · komunikacji zbiorowej, · transportu rowerowego, 2012- 7. b.d. · proekologicznego korzystania z 2019 samochodów: Carpooling (jazda z sąsiadem), Eco-driving (ekologiczny, oszcz ędny styl jazdy) 2012- 8. Wprowadzanie zieleni izolacyjnej Realizowane na bie żą co 2019

Źródło: „Program Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku”

W zwi ązku z powy ższym koniecznym jest systematyczny monitoring hałasu na terenie powiatu gorzowskiego. Ponadto nale ży wyznaczy ć na poziomie gminnym zadania systemowe, jak wprowadzanie do mpzp zapisów dotycz ących ograniczania zagro żenia hałasem oraz ci ągłe prowadzenie rejestru źródeł uci ąż liwo ści akustycznej.

4.3.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w kwestii zagro żenia hałasem. Na jej podstawie wyznaczono główny problem w obszarze zagro żenia hałasem i zaplanowano cele i zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 -2020.

Tabela 19. Analiza SWOT – obszar interwencji: Zagrożenie hałasem

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Du że nakłady na wymian ę i modernizacj ę • Du ża liczba osób nara żonych na hałas, nawierzchni drogowej. • Usytuowanie na terenie powiatu gorzowskiego dróg krajowych o du żym nat ęż eniu ruchu, • Brak systematycznych pomiarów poziomu hałasu komunikacyjnego. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Wprowadzanie w trakcie remontów dróg • Wzrost liczby środków transportu, nowoczesnych nawierzchni obni żaj ących • Wzrost zapotrzebowania na transport, hałas. • Rozwój gospodarczy powiatu, • Powstawanie nowych zakładów przemysłowych, • Obecno ść du żego miasta w pobli żu powiatu.

Najwi ększym problemem w zakresie zagro żenia hałasem jest lokalizacja powiatu w pobli żu dróg krajowych o du żym nat ęż eniu ruchu, jak równie ż brak na terenie powiatu gorzowskiego stałego monitoringu hałasu. Hałas komunikacyjny stanowi główne źródło zanieczyszczenia hałasem, mo że by ć jednak redukowany dzi ęki zastosowaniu nowoczesnych nawierzchni obni żaj ących hałas.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 50

4.4 Pola elektromagnetyczne

4.4.1 Analiza stanu wyj ściowego

Zanieczyszczenie środowiska promieniowaniem elektromagnetycznym (PEM) od lat wzbudza obawy społecze ństwa. Działanie PEM na człowieka jest nieszkodliwe, dopóki jego skutki mieszcz ą si ę w granicach wyznaczonych przez zdolno ści adaptacyjne organizmu. Natomiast mo że by ć szkodliwe po przekroczeniu tych granic. Podstawowe sztuczne źródła promieniowania elektromagnetycznego niejonizuj ącego w środowisku to: − elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napi ęcia, − stacje radiowe i telewizyjne, − łączno ść radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa, − stacje radiolokacyjne i radionawigacyjne, − stacje transformatorowe, − sprz ęt gospodarstwa domowego i powszechnego u żytku oraz instalacje elektryczne. Podstawowe regulacje prawne dotycz ące ochrony przed polami elektromagnetycznymi zawiera ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo Ochrony Środowiska . Ustawa ta definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne i magnetyczne oraz elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 0 Hz do 300 GHz, a ochrona przed nimi polega na utrzymaniu poziomów tych pól poni żej warto ści dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, a tak że zmniejszanie poziomów co najmniej do dpuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r., Nr 192 poz. 1883) okre śla dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zró żnicowane dla terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą oraz miejsc dost ępnych dla ludno ści, a tak że zakresy cz ęstotliwo ści promieniowania, dla których okre śla si ę parametry fizyczne, charakteryzuj ące oddziaływanie pól na środowisko. Dla terenów mieszkaniowych warto ść dopuszczalna składowej elektrycznej wynosi 1kV/m, składowa magnetyczna dla cz ęstotliwo ści 50 Hz wynosi 60 A/m. Dla miejsc dost ępnych dla ludno ści warto ść dopuszczalna składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego wynosi 10 kV/m, a składowej magnetycznej, dla cz ęstotliwo ści 50 Hz, wynosi 60 A/m. Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r., Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U 2017 poz. 519 ze zm.) okresowe badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku prowadzi wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Jednocze śnie zgodnie z art. 124 wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawieraj ący informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Pocz ąwszy od roku 2008 monitoring pól elektromagnetycznych (PEM) realizowany jest w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r., Nr 221, poz. 1645), które okre śla zakres i sposób prowadzenia przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska bada ń poziomów pól elektromagnetycznych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 51

Przez teren powiatu gorzowskiego przebiegaj ą linie wysokiego napi ęcia WN (220 kV linia relacji Gorzów-Le śniów). Zaopatrzenie terenu powiatu gorzowskiego w energi ę elektryczn ą odbywa si ę z krajowego systemu elektroenergetycznego. Powiat le ży w zasi ęgu działania Spółki Polskie Sieci Elektroenergetyczne – Zachód S.A. Głównymi źródłami pól elektromagnetycznych maj ącymi wpływ na środowisko mog ą by ć stacje nadawcze, przeka źniki telefonii komórkowej, stacje transformatorowe, stacje elektromagnetyczne, sieci przesyłowe linie energetyczne o napi ęciu znamionowym 110 kV i wi ększym. Powszechno ść telefonii komórkowej jest powodem najwi ększego oddziaływania na środowisko (stacje bazowe ł ącznie z antenami). Rozmieszczenie stacji bazowych w powiecie gorzowskim przedstawia poni ższa rycina.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 52

Rysunek 16 Lokalizacja stacji bazowych sieci komórkowych na terenie powiatu gorzowskiego Źródło: http://beta.btsearch.pl/

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 15

W ramach monitoringu Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, na podstawie których mi ędzy innymi ma prowadzi ć rejestr zawieraj ący informacj ę o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. W 2015 roku pracownicy WIO Ś w Zielonej Górze przeprowadzili badania poziomów pól elektromagnetycznych w województwie lubuskim, w 45 punktach pomiarowych. Pomiarami obj ęto miasta o liczbie ludno ści powy żej 50 tysi ęcy, miasta i tereny wiejskie. Przeprowadzone badania wchodz ą w skład trzyletniego cyklu monitoringowego, w którym powtórzono pomiary dla tych samych lokalizacji, co roku w 2009 i 2012. W żadnym z punktów pomiarowych, zarówno w 2015 roku i latach poprzednich, nie przekroczono dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Zmierzone warto ści promieniowania elektromagnetycznego w 2015 roku wahały si ę w granicach: <2,86 – 35,40% wielko ści dopuszczalnej. Najwy ższ ą odnotowan ą warto ść wykazał pomiar w punkcie zlokalizowanym w Gorzowie Wlkp. przy ul. Dunikowskiego (2,48 V/m). Porównuj ąc wyniki bada ń z roku 2015 do wykonanych pomiarów w latach wcze śniejszych, mo żna zauwa żyć, że blisko połowa zmierzonych warto ści oscyluje na podobnym poziomie lub jest na tyle niska, że nie da si ę ich ze sob ą porównać (warto ści nie przekraczaj ą poziomów oznaczalno ści sond pomiarowych). W zwi ązku z brakiem przekrocze ń na terenach przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą i na terenach dost ępnych dla ludzi nale ży stwierdzi ć, że wyst ępuj ące na terenie powiatu gorzowskiego nat ęż enia pól elektromagnetycznych nie maj ą znacz ącego wpływu na życie społeczne ani gospodarcze. Nie wymuszały te ż podj ęcia odpowiednich decyzji administracyjnych.

4.4.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie pól elektromagnetycznych

Badania monitoringowe Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska prowadzone na terenie powiatu gorzowskiego nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Warto ść nat ęż enia składowej elektrycznej pola w punktach pomiarowych w zlokalizowanych w powiecie gorzowskim była wielokrotnie mniejsza od dopuszczalnej i w ostatnich latach odnotowano nieznaczne jej wahania. W poprzednim Programie Ochrony Środowiska zaplanowano dwa zadania w zakresie pól elektromagnetycznych na lata 2012 - 2015, trudno jednak jednoznacznie okre śli ć stopie ń realizacji tych zada ń, poniewa ż jedno z nich dotyczyło działalno ści b ędącej w ramach działalno ści statutowej urz ędów, a drugie dotyczy działalno ści bie żą cej spółek elektromagnetycznych. Zadanie polegaj ące na modernizacji istniej ących sieci elektromagnetycznych jest realizowane na bie żą co w zale żno ści od stanu technicznego i potrzeb istniej ącej sieci elektroenergetycznej. Niemniej jednak w celu zachowania dobrego stanu ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi nale ży zamie ści ć w Programie Ochrony Środowiska, jako dokumencie nadrz ędnym dla gminnych PO Ś zadania polegaj ącego na ujmowaniu przy opracowywaniu mpzp szczególnych wymaga ń wobec środowiska, równie ż w zakresie źródeł pól elektromagnetycznych oraz prowadzenie przez gminy w sposób ci ągły ewidencji źródeł wytwarzaj ących pola elektromagnetyczne. Działania te s ą konieczne w zwi ązku z coraz wi ększ ą powszechno ści ą telefonii komórkowej i sieci internetowych oraz możliwym stałym wzrostem źródeł emisji pól elektromagnetycznych na terenie powiatu. Dla zahamowania tendencji wzrostu „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 15

tych poziomów zaleca si ę podj ęcie działa ń w celu utrzymania obecnych poziomów, w szczególno ści wprowadzanie odpowiednich zapisów do mpzp oraz prowadzenia przez organy ochrony środowiska ewidencji źródeł wytwarzaj ących pola elektromagnetyczne i prowadzenia pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych.

Tabela 20. Efekty realizacji zada ń z lat 2012 - 2015 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 - 2015 w zakresie pól elektromagnetycznych Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Monitoring poziomów pól ej ej

1. ż elektromagnetycznych na terenie Realizowane na bie żą co powiatu

ochrona przed 2012- Utrzymanie 2019 Preferowanie nisko konfliktowych 2. lokalizacji promieniowania Realizowane na bie żą co

cidopuszczalnych elektromagnetycznego ś warto negatywnymoddziaływaniem pól elektromagnetycznych operacyjny: Cel Cel strategiczny: Cel poziomów promieniowania elektromagnetycznegoponi

Źródło zada ń: „Program Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku”

4.4.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w zakresie pól elektromagnetycznych. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 - 2020.

Tabela 21. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Pola elektromagnetyczne

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Brak przekrocze ń dopuszczalnych poziomów • Blisko ść du żego o środka miejskiego. nat ęż enia pola elektromagnetycznego w województwie lubuskim. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Brak planów budowy nowych, du żych źródeł • Niewystarczaj ąca świadomo ść społeczna o energii na terenie województwa lubuskiego zagro żeniu polami elektromagnetycznymi, • Wyrównany w ostatnich latach poziom pól • Tendencje wzrostu liczby małych źródeł pól elektromagnetycznych, elektromagnetycznych. • Plany rozbudowy, podniesienia sprawno ści technicznej źródeł i sieci przesyłowych oraz ich dostosowania do norm europejskich i wymaga ń ekologicznych. źródło: Opracowanie własne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 55

Na terenie powiatu gorzowskiego nie wyst ępuj ą powa żne zagro żenia w zakresie pól elektromagnetycznych. Pewnym niebezpieczeństwem jest tendencja wzrostu liczby źródeł pól elektromagnetycznych na terenie powiatu. W chwili obecnej poziomy pól elektromagnetycznych nie przekraczaj ą jednak dopuszczalnych warto ści. W chwili obecnej nie ma tak że planów budowy nowych, du żych źródeł energii na terenie całego województwa, które mogłyby spowodowa ć istotny wzrost poziomów pól elektromagnetycznych.

4.5 Gospodarowanie wodami

4.5.1 Analiza stanu wyj ściowego Wody powierzchniowe Przez obszar powiatu gorzowskiego przepływaj ą trzy rzeki żeglowne:

- Odra – wypływa z gór odrza ńskich, zlokalizowanych na terenie Czech i uchodzi do Roztoki Odrza ńskiej (Zalew Szczeci ński), całkowita długo ść rzeki wynosi 761,9 km, z czego 5 km znajduje si ę na terenie powiatu gorzowskiego, stanowi ąc jego zachodni ą granic ę;

- Warta – wypływa w Kromołowie, zlokalizowanym na wy żnie Krakowsko-Cz ęstochowskiej, uchodzi do Odry w rejonie Kostrzyna nad Odr ą, jej całkowita długo ść wynosi 808,2 km, z czego 77,8 km to tereny zalewowe, znajduj ące si ę na odcinku powiatu gorzowskiego, o ł ącznej długo ści wałów 92,94 km, chroni ących 26 726 ha gruntów. Jest trzeci ą pod wzgl ędem wielko ści rzek ą w Polsce;

- Note ć – wypływa z jeziora Przedecz na Pojezierzu Kujawskim i wpada do Warty w rejonie Santoka, jej całkowita długo ść wynosi 388,4 km, z czego 13,4 km przepływa przez teren powiatu. Na terenie powiatu zlokalizowane s ą obwałowania tej rzeki o ł ącznej długo ści 26,8 km, które chroni ą 2 816 ha gruntów. Note ć jest szóst ą pod wzgl ędem wielko ści rzek ą w Polsce oraz najwi ększym dopływem Warty. Na terenie powiatu gorzowskiego wyst ępuj ą równie ż rzeki o znaczeniu gospodarczym, zaliczamy do nich: - rzek ę Kłodawka – jest prawobrze żnym dopływem Warty, uchodz ącym do niej na terenie Gorzowa Wielkopolskiego; - rzek ę Witna – nazywan ą równie ż Witniczank ą, jest to niewielka rzeka, o długo ści około 15 km, zlokalizowana w gminie Witnica, rzeka ta jest prawobrze żnym dopływem Warty; - rzek ę My śla – rzeka ta przepływa przez dwa województwa: zachodniopomorskie i lubuskie, jest prawobrze żnym dopływem Odry. Rzeka przepływa przez gmin ę Lubiszyn, jej długo ść na terenie powiatu wynosi 13,8 km. W północnej i zachodniej cz ęś ci powiatu znajduj ą si ę najwi ększe skupiska wód stoj ących, natomiast skupiska wód płyn ących w południowej cz ęś ci. Na Równinie Gorzowskiej (północna cz ęść powiatu), a dokładniej w gminie Kłodawa znajduje si ę grupa jezior, które wykorzystywane s ą w celach turystycznych i rekreacyjnych. Le żą w dolinie rzeki Santoczna oraz jej dopływów i s ą to jeziorami rynnowe: Lubie, Lubieszewka, Chłop, Chłopek, Mrowinko i Mrowinko Małe. Ich charakterystyczn ą cech ą jest długi i w ąski kształt, układaj ą si ę w ci ągi, tworz ące ła ńcuch, przez który przepływa rzeka. Na terenie tej gminy wyst ępuj ą równie ż jeziora przeznaczone do uprawiania sportów wodnych i k ąpieli, zaliczamy do nich: Nierzym, Grabino, Ostrowit ę i Kłodaw ę.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 56

W północnej cz ęś ci powiatu, w gminie Lubiszyn, zlokalizowane jest jezioro Marwickie, czyli najwi ększe jezioro w powiecie gorzowskim. Zajmuje ono obszar 140,0 ha. W zachodnim regionie powiatu, w gminie Witnica, największym akwenem o powierzchni 52,3 ha jest jezioro Wielkie, przez które przepływa rzeka Witna. Na terenie gminy Deszczno, czyli w południowej cz ęś ci powiatu, znajduje si ę jezioro Glink, które jest poł ączone z kanałem Postomskim (Roszkowieckim) Na terenie powiatu gorzowskiego zlokalizowane s ą urz ądzenia i budowle hydrotechniczne, słu żą ce racjonalnemu zarz ądzaniu wodami powierzchniowymi. Najciekawsz ą z nich jest pompownia wody zlokalizowana w Kostrzynie nad Odr ą, jest to obiekt wybudowany w 1911 roku, pracuj ący po dzie ń dzisiejszy. Dzi ęki jego pracy mo żliwe jest ci ągłe utrzymanie stabilnych warunków hydrologicznych, które s ą niezb ędne do rolniczego wykorzystania, czy te ż zasiedlania przez ludzi.

Jako ść wód powierzchniowych

Klasyfikacji jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych, według stanu chemicznego, dokonuje si ę na podstawie analizy pomiarów zanieczyszcze ń chemicznych. Podstaw ą analizy jest porównanie uzyskanych wyników ze środowiskowymi normami jako ści. Jednolita cz ęść wód jest w dobrym stanie chemicznym, jeżeli żadna z obliczonych warto ści st ęż eń nie przekracza dopuszczalnych st ęż eń maksymalnych oraz średniorocznych, je żeli jednak badana woda nie spełnia tych wymaga ń okre ślana jest jako „poni żej dobrego”. Stan jednolitej cz ęś ci wody, oceniany jest poprzez porównanie wyników klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego ze stanem chemicznym. Jednolita cz ęść wód mo że by ć zaklasyfikowana jako b ędąca w „dobrym stanie”, je żeli jednocze śnie jej stan/potencjał ekologiczny jest na poziomie przynajmniej „dobrym”. W pozostałych przypadkach, czyli je żeli stan chemiczny jest na poziomie „poni żej dobrego”, b ądź stan/potencjał ekologiczny jest na poziomie „umiarkowanym”, „słabym” lub „złym”, wówczas jednolit ą cz ęść wód ocenia si ę jako b ędącą w złym stanie. WIO Ś w Zielonej Górze w roku 2015, podobnie jak w latach 2010-2014 dokonał monitoringu wód powierzchniowych zgodnie z zapisami: Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE (RDW), rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 nr 258 poz. 1550) wraz z uwzgl ędnieniem nowelizacji ww. rozporz ądzenia (Dz. U. z 30 pa ździernika 2014 r., poz. 1482) oraz zgodnie z wytycznymi GIO Ś. Badania te prowadzono w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, badawczego oraz monitoringu obszarów chronionych, natomiast uzyskane wyniki wykorzystano do opracowania oceny stanu wód powierzchniowych. Wyniki monitoringu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych znajduj ących si ę na terenie powiatu gorzowskiego przedstawione zostały w poni ższej tabeli:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 57

Tabela 22. Wyniki monitoringu najwa żniejszych JCWP na terenie powiatu gorzowskiego w roku 2010-2015

Klasyfikacja wska źników i elementów jako ści wód Stan/po Kod Klasa Stan Rok Nazwa ocenianej Klasa Klasa tencjał Lp. ocenianej elementów chemic Stan badania JCWP elementów elementów ekologi JCWP fizykoche zny biologiczny hydromorfo czny mii ch logicznych cznych

jeziora umiarko 1. 2014 Lubie (Lipy Du że) PLLW10892 - - - dobry zły wany dobr 2. 2014 Wielkie k. Witnicy PLLW10908 - - - dobry dobry y Marwicko Nie 3. 2014 PLLW10968 - - - dobry - (Roztocz) badano

Chłop (k. umiarko 4. 2015 PLLW10896 - - - dobry zły Rybakowa) wany rzeki PLRW6000 umiarko 5. - Kłodawka II I II dobry zły 1718929 wany Warta od Obry do PLRW6000 6. - IV I II słaby dobry zły Noteci 2118799 Warta od Noteci PLRW6000 7. - IV I II słaby dobry zły do uj ścia 211899

PLRW6000 umiarko 8. - Witna II I II dobry zły 2318944 wany Odra od Nysy PLRW6000 umiarko 9. - Łu życkiej do II I II dobry zły 2117999 wany Warty PLRW6000 10. - Otok (Kanał Otok) IV I II słaby dobry zły 0188989

Note ć od Otoka PLRW6000 umiarko 11. - III I II dobry zły do uj ścia 2118899 wany

PLRW6000 umiarko 12. - Stara Note ć III I II PSD_sr zły 23188974 wany PLRW6000 13. - Lubniewka III - - - - - 25189629 Źródło: Monitoring rzek w latach 2010-2015, WIO Ś Zielona Góra *PSD – poni żej stanu dobrego, przekroczone st ęż enia średnioroczne i maksymalne, **PSD_sr – poni żej stanu dobrego, przekroczone st ęż enia średnioroczne.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 58

Ogólny stan wód na terenie powiatu został oceniony jako zły. Stan/potencjał ekologiczny oceniono głównie jako umiarkowany, dobry oraz słaby. Natomiast stan chemiczny, został oceniony, w wi ększo ści przypadków, na poziomie dobrym.

Wody podziemne Najwi ększe, szacunkowe, zasoby dyspozycyjne wód podziemnych wyst ępuj ą wzdłu ż rzeki Note ć, wynosz ą 400 tys. m 3 na dob ę. Wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych, średnio na gł ęboko ści 30 m. Niewiele mniejsze zasoby wyst ępuj ą wzdłu ż rzeki Warty, wynosz ą 369 tys. m 3/dob ę. Znajduj ą si ę one w pokładach czwartorz ędowych, na gł ęboko ści 40 m. Natomiast najmniejsze, szacunkowe zasoby dyspozycyjne wyst ępuj ą w zbiorniku „D ębno”, znajduj ącym si ę na północ od miejscowo ści Kamie ń Wielki, wynosz ą 29 tys. m 3/dob ę. Wyst ępuj ą równie ż w utworach czwartorz ędowych, jak i w trzeciorz ędowych, na 55 metrach gł ęboko ści. Wykaz oraz charakterystyk ę głównych zbiorników wód podziemnych, na terenie powiatu gorzowskiego przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 23. Główne zbiorniki wód podziemnych Szacunkowe Nr Nazwa zbiornika Wiek utworów zasoby Średnia gł ęboko ść zbiornika dyspozycyjne uj ęć [m] [m³/dob ę]

134 Zbiornik D ębno QM, Tr 14 270 55 135 Zbiornik Barlinek QSM 9 792 50 138 Pradolina Toru ń-Eberswalde 192 720 30 QP

Wiek utworów: Tr – trzeciorz ęd, QP – utwory czwartorz ędu w pradolinach, QM – utwory czwartorz ędu w utworach mi ędzymorenowych, QSM – utwory czwartorz ędu w sandrach i w utworach mi ędzymorenowych

Źródło: Informator PSH – Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w Polsce (PIG-PIB, 2017)

GZWP nr 134 Dębno poło żony jest w obr ębie dwóch województw: lubuskiego oraz zachodniopomorskiego. Pod wzgl ędem stratygrafii warstwy wodono śne buduj ące zbiornik zaklasyfikowano do czwartorz ędu i neogenu. U żytkowe poziomy wodono śne s ą izolowane od powierzchni terenu nadkładem ró żnowiekowych glin zwałowych. Analizy fizyczno-chemiczne wód podziemnych wykazuj ą, że s ą to wody o odczynie słabo zasadowym (pH w przedziale 7,2-7,58). Jako ść wód podziemnych uznano za dobr ą, przy czym na obszarze całego zbiornika wody zawieraj ą podwy ższone zawarto ści żelaza i manganu. Rzeczywisty pobór wód podziemnych w 2010 r. wynosił ok. 26% zasobów dyspozycyjnych. Wyznaczony obszar ochronny zbiornika obejmuje powierzchni ę 44,9 km 2. Ze wzgl ędu na zró żnicowany rozkład podatno ści zbiornika na dopływ zanieczyszcze ń oraz miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, obszar ochronny podzielono na dwa podobszary: miasto D ębno oraz tereny górnicze kopalni „Cychry”. Propozycje działa ń dotycz ących ochrony wód zbiornika D ębno s ą zgodne z obowi ązuj ącymi przepisami prawnymi zawartymi w ustawach i rozporz ądzeniach. Uwzgl ędniono w nich równie ż zało żenia i wytyczne przedstawione w programie ochrony środowiska sporz ądzonym dla gminy D ębno oraz istniej ące warunki zagospodarowania terenu.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 59

GZWP nr 135 Barlinek jest zbiornikiem o charakterze porowym, cechuj ącym si ę korzystnymi parametrami hydrogeologicznymi i dobr ą jako ści ą wód podziemnych. Stan chemiczny wód na obszarze zbiornika zaklasyfikowano jako dobry (Klasa I) i zadowalaj ący (Klasa II). Wody zbiornika do potrzeb pitnych i gospodarczych wymagaj ą prostego uzdatniania ze wzgl ędu na ponadnormatywne zawarto ści żelaza i manganu. Poziom wodono śny zbiornika jest ujmowany do eksploatacji przez ujęcia komunalne zaopatruj ące miasto Barlinek i pobliskie miejscowo ści. Omawiany GZWP nie jest dobrze chroniony przed zanieczyszczeniami. W zwi ązku z tym wyznaczono obszar ochronny o powierzchni 142,76 km 2, podzielony na dwa podobszary. Pierwszy z nich pokrywa si ę ze stref ą ochronn ą uj ęcia w Barlinku i obowi ązuj ącymi na tym terenie zakazami i nakazami, wprowadzonymi rozporz ądzeniem Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Drugi podobszar wyznaczono w granicach obszaru Natura 2000 oraz Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego.

GZWP nr 138 Pradolina Toru ń Eberswalde jest zbiornikiem utworzonym z czwartorzędowych, ró żnowiekowych, poligenetycznych warstw wodono śnych. Osady wodono śne maj ą zmienn ą mi ąż szo ść , od 20-35 m w cz ęści zachodniej do 30-60 m w cz ęś ci wschodniej. Zwierciadło wód podziemnych pierwszego poziomu wodono śnego zalega na gł ęboko ści 1-9 m. Zasilanie odbywa si ę przede wszystkim w wyniku infiltracji opadów oraz dopływu z przyległych wysoczyzn, lokalnie z przesi ąkania z poziomu mioce ńskiego. Jako ść wód zbiornika jest zró żnicowana, wody klasy II i III wyst ępuj ą zwykle w obr ębie tarasów wysokich pradoliny i na wysoczyznach, natomiast wody klasy IV i V na obszarach torfowisk oraz rejonach intensywnego rolnictwa i zabudowy. Na obszarach przewidzianych do gospodarczego wykorzystania i wyznaczonych dla nich projektowanych obszarach ochronnych, strefy bardzo podatne na zanieczyszczenia obejmuj ą 77,4% całego obszaru, a strefy podatne – 21,7%. W zwi ązku z tym przy wskazaniu zasad ochrony dla całego obszaru ochronnego przyj ęto zakazy, nakazy i ograniczenia dla rejonów bardzo podatnych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 60

Rysunek 17 Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w powiecie gorzowskim Źródło: Opracowanie własne Jako ść wód podziemnych

Oceny stanu chemicznego w jednolitych cz ęś ciach wód podziemnych (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 21.12.2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (Dz.U.2016.85), które wyró żnia pi ęć klas jako ści wód: • klasa I – wody bardzo dobrej jako ści, • klasa II – wody dobrej jako ści, • klasa III – wody zadowalaj ącej jako ści, • klasa IV – wody niezadowalaj ącej jako ści, • klasa V – wody złej jako ści. oraz dwa stany chemiczne wód ocenione na podstawie średniej warto ści poszczególnych wska źników ze wszystkich punktów zlokalizowanych w analizowanej JCWPd: • stan dobry , • stan słaby.

W 2015 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, z siedzib ą w Zielonej Górze przeprowadził badania wód podziemnych. Na podstawie przeprowadzonych bada ń, na terenie powiatu gorzowskiego, nie stwierdzono wyst ępowania wód podziemnych w I klasie czysto ści, a jedynie w klasie II (na terenie gminy Witnica) i III (na terenie gminy Kłodawa).

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 61

Pozwolenia wodnoprawne

Narz ędziem zarz ądzania stanem i jako ści ą wód powierzchniowych i podziemnych w Polsce jest system pozwole ń wodnoprawnych. W ostatnich latach z roku na rok wzrasta liczba wydawanych pozwole ń wodnoprawnych na pobór wód, co jest zwi ązane z coraz wi ększym zapotrzebowaniem na wod ę, zarówno na cele mieszka ńców, jak i na cele gospodarcze. Taki stan rzeczy może mie ć negatywny wpływ na wody podziemne. Nadmierna eksploatacja wód podziemnych mo że spowodowa ć obni żanie si ę poziomów wodono śnych.

Zagro żenie powodzi ą

Zagro żenie powodziowe i powodzie zale żą od kilku czynników, które s ą wzajemnie ze sob ą powi ązane. S ą to zarówno czynniki hydrologiczno-meteorologiczne i morfologiczne, takie jak: hydrografia terenu, zalesienie, stan retencji glebowej, rolnicze u żytkowanie gruntów, napełnienie koryt rzecznych i rozkładu przestrzennego oraz wysoko ści opadu i odpływu powierzchniowego w obszaru dorzecza. Przez teren powiatu gorzowskiego przepływaj ą trzy rzeki żeglowne: Odra, Warta i Note ć, których łączna długo ść wynosi około 103 km. Rzeki te cechuj ą si ę charakterem nizinnym, a fala powodziowa rozkłada si ę wraz z biegiem rzeki i nie ma gwałtownych przyborów wody. Na terenie powiatu rzeka Odra ma długo ść 7,5 km i nie jest obwałowana, równie ż w jej dolinie, na terenie powiatu, nie istniej ą pompownie i wodowskazy. Długo ść rzeki Warty przepływaj ącej przez powiat gorzowski wynosi około 71,5 km i jest prawie w całości obwałowana. Na terenie powiatu Note ć ma długo ść około 24,5 km i równie ż jest prawie w cało ści obwałowana. Na rzekach, które przepływaj ą przez teren powiatu gorzowskiego pojawiaj ą si ę okresowo zagro żenia powodziowe. Najwi ększe wyst ępuj ą w czasie roztopów wiosennych, s ą to wówczas powodzie roztopowe. Przyczynami powodzi s ą równie ż intensywne opady atmosferyczne (powodzie opadowe), ale równie ż zatory lodowe. W powiecie gorzowskim zagro żone powodzi ą s ą tereny miasta i gmin: Kostrzyn nad Odr ą, Witnica, Bogdaniec, Deszczno i Santok, a szczególnie rejony miejscowo ści: a) wzdłu ż rzeki Odry: Miasto Kostrzyn nad Odr ą (Osiedle Warniki, Drzewice i Szumiłowo), b) wzdłu ż rzeki Warty: Gmina Santok – Santok i Czechów, Gmina Deszczno – Borek, Kolonia Brzozowiec, Ciecierzyce, Niwica, Kosz ęcin, Płonica i Ulim, Gmina Bogdaniec – Wieprzyce Dolne, Je że, Je żyki, Lubczyno, Jasiniec, Chwałowice, Jenin, Kwiatkowice, Jeniniec, Włostów, Roszkowice, Jeninek, Podjenin, Krzyszczyna, Krzyszczynka i Gostkowice, Miasto i Gmina Witnica – Nowiny Wielkie, Świerkocin, Pyrzany, Boguszyniec, Białczyk, Kolonia Witnica, Oksza, Kłopotowo, Mościczki, Kamie ń Mały, Krze śniczka i D ąbroszyn, Miasto Kostrzyn nad Odr ą – Osiedle Warniki, c) wzdłu ż rzeki Noteci: Gmina Santok – Baranowice, Lipki Małe, M ąkoszyce i Stare Polichno. Natomiast zalaniem i podtopieniami wodami powodziowymi s ą zagro żone obiekty i zakłady pracy na terenie powiatu: a) Gmina Deszczno; b) Miasto i Gmina Witnica; c) Gmina Bogdaniec;

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 62

d) Miasto Kostrzyn nad Odr ą. Na terenie powiatu obok wy żej wymienionych rzek znajduj ą si ę równie ż rzeki o znaczeniu lokalnym: Kłodawka (14,34 km), Myśla (13,5 km), Witna (8,63 km), nie stwarzaj ące zagro żenia powodziowego, jednak mog ą powodowa ć lokalne podtopienia gruntów. Ponadto powiat gorzowski pokryty jest g ęst ą sieci ą cieków i kanałów (411,89 km), które spełniaj ą funkcj ę urz ądze ń melioracji wodnych podstawowych. Długo ść wałów przeciwpowodziowych przedstawiono w tabeli poni żej. Natomiast stan wałów przeciwpowodziowych okre ślany jest w 20% jako dobry, w 22% jako dostateczny i a ż w 58% jako zły.

Tabela 24. Wykaz wałów przeciwpowodziowych w powiecie gorzowskim

Kilometr biegu rzeki Obszar Symbol wału, miejscowo ść Długo ść L.p. Brzeg chroniony Stan techniczny (wg kart ewidencyjnych) Pocz ątek Koniec wału [mb] [ha] Warta Obiekt II – odcinek II a, 1. prawy 5+500 5+900 500 dostateczny Warniki Obiekt II – odcinek II b, 2. prawy 6+600 28+200 21 400 niedostateczny Warniki - Świerkocin Obiekt II – odcinek II c, 21 000 3. Świerkocin - Gorzów prawy 29+200 52+400 niedostateczny Wlkp. 1500* Obiekt V – odcinek V a, 4. prawy 70+300 74+500 3 990 niedostateczny Polichno Stare - Ostenica Razem na terenie powiatu prawy brzeg 46 390 Obiekt I – odcinek I b, 5. lewy 18+600 31+700 11 400 niedostateczny Kłopotowo - Studzionka ok. 24 tys. 5 000 m – dobry Obiekt III – odcinek III b, 11 000 6. lewy 43+700 56+600 6 000 m - Łąków – Gorzów Wlkp.* 4 250 niedostateczny 1 550 m – dobry Obiekt III – odcinek III c, 12 500 7. lewy 56+600 75+000 10 950 m - Gorzów Wlkp. - Borek* 3 500 niedostateczny Obiekt VI – odcinek VI a, 8. Borek – Trzebieszewo lewy 77+600 79+850 2 000 niedostateczny /przepompownia/ Obiekt VII – odcinek VII a, 9. Brzozowiec – Kol. Borek lewe 78+500 - 1 650 dostateczny /wał poprzeczny/zawale Razem na terenie powiatu lewy brzeg 47 840 - RAZEM Warta 94 230 ok. 24 tys - Note ć Obiekt I – odcinek I a, 1. lewy 226+000 222+000 2 204 dostateczny Santok – Polichno Nowe Obiekt I - odcinek I b, 2. Polichno Nowe - lewy 222+000 219+750 2 260 dostateczny Ludzisławice Obiekt II – odcinek II a, ok. 3 tys. 3. lewy 219+750 211+500 7 340 niedostateczny Ludzisławice – Lipki Małe Razem na terenie powiatu lewy brzeg 11 804 - Obiekt III – odcinek III a, 4. prawy 225+150 218+120 6 200 dostateczny Santok - Surma

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 63

Kilometr biegu rzeki Obszar Symbol wału, miejscowo ść Długo ść L.p. Brzeg chroniony Stan techniczny (wg kart ewidencyjnych) Pocz ątek Koniec wału [mb] [ha] Razem na terenie powiatu prawy brzeg 6 200 - RAZEM Note ć 18 004 ok. 3 tys. - Kanał Goszczanowski Obiekt I – odcinek I a, 1. lewy 1+000 3+650 3 500 - dostateczny Ludzisławice - Mąkoszyce Kanał Pulsa 2 250 m – Obiekt I – odcinek I a, dostateczny 1. - 0+000 4+900 4 900 - Santok - Brzezinka 2 650 m - niedostateczny RAZEM Kanały 8 400 - - Obja śnienia: * wał poło żony na terenie Miasta Gorzowa źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do 2019 roku

4.5.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 - 2015 w zakresie gospodarowania wodami

W Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 zaplanowano szereg zada ń z zakresu gospodarowania wodami. Ich stopie ń realizacji oraz ich wpływ na jako ść wód powierzchniowych i podziemnych przeanalizowano w tabeli poni żej.

Tabela 25. Efekty realizacji zada ń z lat 2012-2015 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie gospodarowania wodami Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Budowa, rozbudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków

ą oraz systemu kanalizacji m.in. 1. 2015 Zadanie zrealizowane zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków

gniecie i Komunalnych ą Kontynuacja

Osi

zanychz popraw Budowa kanalizacji sanitarnej i ą 2. oczyszczalni ścieków w m. Lipki 2014 Zadanie zrealizowane

zwi Wielkie ń cipowietrza ś działa Cel strategiczny: Cel operacyjny: Cel jako utrzymaniedobrego stanu wód powierzchniowychpodziemnych i

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 64

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Rozbudowa sieci sanitarnej Lipki 2014 - 3. Zadanie realizowane na bie żą co Wielki 2019

2012 - 4. Modernizacja uj ęć wody pitnej Zadanie zrealizowane 2015

Modernizacja oczyszczalni ścieków 2012 - 5. Zadanie zrealizowane przy ul. Asfaltowej w Kostrzynie nad 2015 Odr ą

Propagowanie oraz budowa oczyszczalni przydomowych w tych 2012 – 6. miejscach, gdzie brak b ędzie Zadanie realizowane na bie żą co 2019 kanalizacji w okresie perspektywicznym

Kontrola sposobów postepowania ze ściekami komunalnymi z domostw, prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni 2012 – 7. Zadanie realizowane na bie żą co ścieków oraz wdro żenie 2019 harmonogramu wywozu nieczysto ści płynnych i osadów ściekowych z przydomowych oczyszczalni

Budowa kanalizacji deszczowej, modernizacja kanalizacji w celu wydzielenia kanalizacji deszczowej, 2012 – 8. budowa osadników i separatorów Zadanie realizowane na bie żą co 2019 wód opadowych i roztopowych na wylotach sieci deszczowej od odbiorników

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 65

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Budowa siec kanalizacyjnej w 2012 – 9. Zadanie zrealizowane Kostrzynie nad Odr ą 2015

Budowa i modernizacja sieci 2012 – 10. wodoci ągowej w Kostrzynie nad Zadanie zrealizowane 2015 Odr ą

Rozbudowa sieci kanalizacji 2012 – 11. Zadanie realizowane na bie żą co sanitarnej na terenie gminy Witnica 2019

Weryfikacja obszarów zagro żonych zanieczyszczeniem zwi ązkami 2012 – 12. Zadanie realizowane na bie żą co azotu pochodz ących ze źródeł 2019 rolniczych

Działania podejmowane w celu ograniczenia dopływu 2012 – 13. Zadanie realizowane na bie żą co zanieczyszcze ń zwi ązkami azotu 2019 pochodz ących ze źródeł rolniczych

Prowadzenie monitoringu wód 2012 – 14. Zadanie realizowane na bie żą co powierzchniowych i podziemnych 2019

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 66

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Rewitalizacja jezior oraz zagospodarowanie trenów wokół jezior dla potrzeb turystyki i 2012 – 15. Zadanie zrealizowane rekreacji w sposób zapewniaj ący 2015 ochron ę wód jeziornych przed zanieczyszczeniem

Budowa i remont zastawek w ramach projektu „Czynna ochrona siedlisk przyrodniczych w 16. nadle śnictwie Barlinek oraz 2012 Zadanie zrealizowane kształtowanie warunków słu żą cych ochronie ró żnorodno ści biologicznej Puszczy Barlineckiej”

Budowa i modernizacja systemów 2012 – 17. Zadanie zrealizowane poboru i uzdatniania wody 2015

Budowa nowych oraz modernizacja 2012 – 18. Zadanie zrealizowane istniej ących sieci wodoci ągowych 2015 ytkowychracjonalizacja i ich wykorzystania ż

Przywrócenie wła ściwych

wód u wód standardów, w szczególno ści w 2012 – 19. ść zakresie kryterium sanitarnego Zadanie zrealizowane 2015 wodom wykorzystanym jako kąpieliska Dobra jako

Weryfikacja pozwole ń 2013 – 20. wodnoprawnych związanych z Zadanie realizowane na bie żą co 2019 poborem wód podziemnych Cel operacyjny Cel 2:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 67

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Weryfikacja pozwole ń wodnoprawnych oraz pozwole ń 2013 - 21. zintegrowanych pod k ątem Zadanie realizowane na bie żą co 2019 spełnienia wymaga ń w zakresie ochrony zasobów wodnych

Podwy ższenie zdolno ści retencyjnych terenów w zlewniach poprzez: • Przebudow ę systemów

melioracji odwadniaj ących na odwadnij ąco- nawadnij ącą, umo żliwiaj ące regulowane opó źnienie odpływu i w mipowodzi konsekwencji obni żenie zagro żenia powodziowego w dolinie ko ńcowego odbiornika, • Zagospodarowanie ścieków i wód opadowych z trenów zurbanizowanych do nawodnie ń trenów zielonych lub przynajmniej umo żliwiaj ących ich przetrzymanie i powolny odpływ infiltracyjny poza 2012 – 22. okresem najwi ększego Zadanie realizowane na bie żą co 2019 zagro żenia, • Unikanie nieuzasadnionej regulacji i pogł ębienia cieków wodnych skutkuj ące przyspieszonym spływem wody oraz ryzykiem

kszenieretencji wzlewniach i ochrona przedskutka podtopie ń w dole zlewni, ę • Niezagospodarowywanie Zwi naturalnych terenów zalewowych rzeki wałami i groblami lub inn ą zabudow ą, wymuszaj ącą pó źniej konieczno ść ich ochronny (utrzymanie maksymalnej pojemno ści

Cel operacyjny Cel 3: retencyjnej doliny), ograniczenie nieprawidłowych praktyk rolniczych zwi ększaj ących spływ powierzchniowy (szkolenia dla rolników)

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 68

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Opracowanie: • Wst ępnej oceny ryzyka powodziowego, • Map zagro żenia powodziowego, • Map ryzyka powodziowego • Planów zarz ądzania 2012 – 23. Zadanie zrealizowane ryzykiem powodziowym na 2015 obszarach dorzeczy oraz regionach wodnych • Uwzgl ędnienie granic obszarów przedstawionych na mapach zagro żenia i mapach ryzyka powodziowego Utrzymanie koryt cieków, kanałów i obwałowa ń w nale żytym stanie technicznym, remonty budowli wodnych, w tym regulacyjnych, 2012 – 24. zapewnienie dro żno ści koryt cieków Zadanie realizowane na bie żą co 2019 i kanałów, konserwacja urz ądze ń melioracji wodnych szczegółowych, poprawa warunków przepływu wód powodziowych

Konserwacja urz ądze ń melioracji 2013 – 25. szczegółowych oraz urz ądze ń Zadanie realizowane na bie żą co 2015 ochrony przeciwpowodziowej

Budowa i modernizacja zbiorników 2013 – 26. Zadanie zrealizowane retencyjnych 2015

Opracowanie oceny mo żliwo ści wykorzystania polderu północnego 2013 – 27. Zadanie realizowane na bie żą co jako zbiornika retencyjnego 2019 przyjmuj ącego wody powodziowe

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 69

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Modernizacja istniej ących urz ądze ń 2011 – 28. pi ętrz ących poprzez wyposa żenie Zadanie realizowane na bie żą co 2019 ich w przepławki ciekologicznej ś gło ą

Zwi ększenie mo żliwo ści

retencyjnych m.in. na obszarach 2012 – 29. cennych przyrodniczo i ochrona Zadanie realizowane na bie żą co

rzek 2019 siedlisk wodnych i od wód zale żnych Przywrócenie ochrona i ci Renaturyzacja koryt i dolin rzecznych, w tym ochrona, zachowanie i przywracanie 2012 - 30. Zadanie realizowane na bie żą co biotopów oraz naturalnych siedlisk 2019 przyrodniczych, wodnych i od wód zale żnych Cel operacyjny Cel 4:

Współpraca transgraniczna

ą

ą

z zakresu ń zanychz ochron ą Organizowanie lub udział w zwi

przeciwpowodziow spotkaniach dotycz ących 2015 - ń

31 ą Zadanie realizowane na bie żą co transgranicznej ochrony środowiska 2019 prowadzenie wspólnych, realizacja działa rodowiska i ochrony i ochrony przeciwpowodziowej ś ochrony umów umów współpracy o transgranicznej rodowiska ochron i ś Cel strategiczny Cel : przeciwpowodziowejwramach podpisanych Cel operacyjny: Cel transgranicznychdziała

Źródło zada ń: „Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015”

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 70

4.5.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w zakresie gospodarowania wodami. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego 2017 -2020.

Tabela 26. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gospodarowanie wodami

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Wi ększo ść terenów gminy nie jest • Zjawisko suszy hydrologicznej, zagro żonych ryzykiem wyst ąpienia powodzi, • Coraz wi ększy pobór wód podziemnych na • Dobry/umiarkowany stan ekologiczny wód cele bytowe. powierzchniowych, • Dobry stan wód podziemnych. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Ograniczenie zanieczyszczenia wód • Lokalne podtopienia w porze wiosennych powierzchniowych, roztopów oraz podczas ulewnych opadów, • Udro żnienie cieków i melioracje szczegółowe. • Brak stałych pomiarów jako ści jednolitej cz ęś ci wód podziemnych z najduj ącej si ę na terenie powiatu gorzowskiego, • Nadmierne stosowanie nawozów w rolnictwie i sadownictwie, • Ryzyko pogorszenia jako ści wód podziemnych.

Głównymi problemami w zakresie gospodarowania wodami na terenie powiatu gorzowskiego jest wci ąż ryzyko pogorszenia stanu wód podziemnych i powierzchniowych, wynikaj ący głównie z zanieczyszczenia środowiska wodnego ściekami komunalnymi i rolniczymi, oraz pozostało ściami po nawozach rolniczych. Innym z problemów jest ryzyko wyst ąpienia powodzi.

4.6 Gospodarka wodno-ściekowa Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 pa ździernika 2000 r. jest dokumentem ustanawiaj ącym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Transpozycja przepisów dyrektywy na grunt prawa polskiego została dokonana ustaw ą z dnia 18 lipca 2001 r., Prawo wodne (Dz.U. z 2015 poz. 469 z pó źn. zm), ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r., Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2017 poz. 519 ze zm.) oraz ustaw ą z dnia 7 czerwca 2001 r., o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. 2017 poz. 328).

Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ma słu żyć przede wszystkim: • zaspokojeniu zapotrzebowania na wod ę ludno ści, rolnictwa i przemysłu, • ochronie wód i ekosystemów znajduj ących si ę w dobrym stanie ekologicznym, • poprawie jako ści wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalności ą człowieka, • zmniejszeniu zanieczyszczenia wód podziemnych, • zmniejszeniu skutków powodzi i suszy.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 71

4.6.1 Analiza stanu wyj ściowego Gospodarka wodna Według danych Głównego Urz ędu Statystycznego zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w 2014 r. na terenie powiatu gorzowskiego wynosiło 9 478,6 dam 3, a w 2015 r. 8 288,4 dam 3. W 2014 r. w powiecie gorzowskim na jednego mieszka ńca przypadało zu życie w wysoko ści 134,5 m 3, , a w 2015 roku wynosiło 116,9 m 3. Długo ść sieci wodoci ągowej rozdzielczej na terenie powiatu gorzowskiego wynosiła w 2014 roku 763,2 km, a w 2015 r. 804,9 km. Ilo ść poł ącze ń prowadz ących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wynosiła w 2014 roku 12 264 szt., a w 2015 r. ilo ść przył ączy zwi ększyła si ę o 897 sztuk i wynosiła 13 161 sztuk. W powiecie gorzowskim w 2015 r. z sieci wodoci ągowej korzystało 88,1% mieszka ńców powiatu. W 2013 roku gospodarstwom domowym dostarczono 1 945,7 dam 3 wody, a w 2014 r. 2 040,0 dam 3, a w 2015 roku 2 011,3 dam 3. Zu życie wody w gospodarstwach domowych na 1 osob ę natomiast w 2015 roku wynosiło 28,4 m 3, podczas gdy w 2013 roku wynosiło 27,7 m 3. Najmniejszym udziałem ludno ści korzystaj ącej z sieci wodoci ągowej charakteryzuje si ę gmina Lubiszyn. Najwa żniejsze informacje o sieci wodoci ągowej na terenie powiatu gorzowskiego przedstawione zostały w poni ższej tabel.

Tabela 27. Charakterystyka sieci wodoci ągowej na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2013-2015

Lp. Wska źnik Jednostka 2013 r. 2014 r. 2015 r. 1 Długo ść czynnej sieci km 738,8 763,2 804,9 rozdzielczej 2 Przył ącza prowadz ące do szt. budynków mieszkalnych i 11 899 12 264 13 161 zbiorowego zamieszkania 3 Woda dostarczona dam 3 1 945,7 2 040,0 2 011,3 gospodarstwom domowym 4 Ludno ść korzystaj ąca z sieci osoba wodoci ągowej 58 959 64 859 65 387 5 Procent ludno ści korzystaj ący z % - - 88,1 wodoci ągu 6 Zu życie wody na jednego m3 27,7 28,9 28,4 mieszka ńca Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 72

Tabela 28. Charakterystyka sieci wodoci ągowej w gminach powiatu gorzowskiego w 2015 roku Udział mieszka ńców Ludno ść korzystaj ących Przył ącza Zu życie wody Długo ść sieci korzystaj ąca z z sieci do na 1 Gmina wodoci ągowej sieci wodoci ągowej budynków mieszka ńca wodoci ągowej w ogólnej liczbie mieszka ńców [km] [os.] [%] [szt.] [m 3] Kostrzyn nad 53,4 18 015 99,9 1 512 36,9 Odr ą Bogdaniec 124,8 7 069 99,7 1 845 24,8 Deszczno 123,4 7 225 77,4 1 655 21,8 Kłodawa 119,9 8 192 98,7 2 243 35,1 Lubiszyn 114,9 5 692 82,6 1 565 26,6 Santok 170,1 7 789 94,8 2 233 25,2 Witnica 98,4 11 405 87,3 2 108 21,8 Powiat 804,9 65 387 92,2 13 161 28,4 gorzowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Znaczne zu życie wody na potrzeby rolnictwa i le śnictwa wynika z rozwini ętej gospodarki rolnej, na terenie powiatu gorzowskiego. Coraz cz ęstszym zjawiskiem jest korzystanie z własnych uj ęć wody w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Ponadto w zwi ązku z nasilaj ącym si ę zjawiskiem suszy hydrologicznej w okresie wegetacyjnym coraz cz ęś ciej w powiecie gorzowskim stosowane jest nawadnianie upraw. Znaczne nawadnianie pól doprowadzi ć mo że do przekroczenia dopuszczalnego poboru i deficytu wody podziemnej czwartorz ędowej. Zestawienie ilo ści pozwole ń wodnoprawnych wydanych przez Starost ę Gorzowskiego w rozbiciu na poszczególne lata tj.:

Rok 2017 1. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych – 4 szt. 2. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi – 2 szt. 3. Pozwolenia wodnoprawne na pi ętrzenie oraz retencjonowanie śródl ądowych wód powierzchniowych – 1 szt. 4. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków przemysłowych do urz ądze ń kanalizacyjnych – 2 szt.

Rok 2016 1. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych – 1 szt. 2. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych – 3 szt. 3. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie wód opadowych do wód lub do ziemi – 6 szt. 4. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi – 5 szt. 5. Pozwolenia wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód (wspólne) – 4 szt. 6. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków przemysłowych do urz ądze ń kanalizacyjnych – 6 szt.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 73

Rok 2015 1. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych – 3 szt. 2. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie wód opadowych do wód lub do ziemi – 4 szt. 3. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi – 5 szt. 4. Pozwolenia wodnoprawne na pi ętrzenie oraz retencjonowanie śródl ądowych wód powierzchniowych – 1 szt.

Rok 2014 1. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków przemysłowych do urz ądze ń kanalizacyjnych – 2 szt. 2. Pozwolenia wodnoprawne na pi ętrzenie oraz retencjonowanie śródl ądowych wód powierzchniowych – 1 szt. 3. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi – 2 szt. 4. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie wód opadowych do wód lub do ziemi – 3 szt. 5. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych – 2 szt.

Rok 2013 1. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych – 3 szt. 2. Pozwolenia wodnoprawne na pobór wód podziemnych – 8 szt. 3. Pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie wód opadowych do wód lub do ziemi – 10 szt. 4. Pozwolenia wodnoprawne (pozostałe) – 3 szt.

Gospodarka ściekowa Ścieki komunalne

Całkowita długo ść sieci kanalizacyjnej w powiecie gorzowskim wynosiła w 2013 r. 189,5 km, a w roku 2015: 399,3 km. W latach 2013 – 2015 odnotowano wzrost długo ści sieci kanalizacyjnej o 209,8 km. Z sieci kanalizacyjnej w 2015 roku korzystało 47,2% mieszka ńców powiatu. Gmina Kłodawa jest najbardziej skanalizowan ą gmin ą w powiecie, natomiast najmniej jest gmina Lubiszyn. W tabeli ni żej przedstawiono szczegółowe informacje dotycz ące sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2013 – 2015, a w tabeli kolejnej przedstawiono dane dotycz ące sieci kanalizacyjnej w podziale na poszczególne gminy powiatu gorzowskiego.

Tabela 29. Sie ć kanalizacyjna na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2013-2015 Rok Wyszczególnienie Jedn. 2013 2014 2015 Długo ść czynnej sieci km 189,5 250,5 399,3 kanalizacyjnej Przył ącza prowadz ące do budynków mieszkalnych szt. 4 624 4 967 6 641 i zbiorowego zamieszkania Ścieki odprowadzone dam 3 2 061,0 2 207,0 2 288,0 Ludno ść korzystaj ąca z sieci os. 33 311 39 195 45 768 kanalizacyjnej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 74

Tabela 30. Sie ć kanalizacyjna w gminach powiatu gorzowskiego w 2015 roku Udział mieszka ńców Ludno ść korzystaj ących Przył ącza Długo ść sieci korzystaj ąca z z sieci Ścieki do Gmina kanalizacyjnej sieci kanalizacyjnej odprowadzone budynków kanalizacyjnej w ogólnej liczbie mieszka ńców [km] [os.] [%] [szt.] [dam 3] Kostrzyn nad 31,4 16 737 92,8 989 1 535,0 Odr ą Bogdaniec 65,3 3 829 54,0 619 87,0 Deszczno 56,8 4 887 52,3 626 57,0 Kłodawa 61,8 5 170 62,3 1 491 173,0 Lubiszyn 49,1 1 706 24,7 386 84,0 Santok 70,4 5 789 70,5 1 317 99,0 Witnica 64,5 7 650 58,6 1 213 253,0 Powiat 399,3 45 768 64,5 6 641 2 288,0 gorzowski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W celu zidentyfikowania faktycznych potrzeb w zakresie uporz ądkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregowania ich realizacji w taki sposób aby wywiąza ć si ę z postanowie ń dyrektywy Rady Unii Europejskiej z dnia 21 maja 1991r. (91/271/EWG) dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych utworzono Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK). W maju 2016 r. Rada Ministrów przyj ęła „Aktualizację Master Planu dla wdra żania dyrektywy Rady 91/271/EWG”. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i okre ślono działania na rzecz wyposa żenia aglomeracji miejskich i wiejskich, o RLM wi ększej od 2000, w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Program koordynuje działania gmin i przedsi ębiorstw wodoci ągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. W powiecie gorzowskim wyró żniono dwie aglomeracje w Kostrzynie nad Odr ą i w Witnicy. Na terenie powiatu gorzowskiego funkcjonuj ą oczyszczalnie ścieków w: Lipkach Wielkich (gmina Santok), w Lubiszynie gm. Lubiszyn, w Białczyku gm. Witnica, oraz dwie w Kostrzynie nad Odr ą. Łączna przepustowo ść oczyszczalni zlokalizowanych na terenie powiatu gorzowskiego w 2015 roku wynosiła 9 250 m3/dob ę. Z oczyszczalni ścieków w 2015 roku korzystało 42 051 osób. Uchwał ą nr XX/172/12 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 78 lutego 2012 roku wyznaczono aglomeracj ę Gorzów Wielkopolski o równowa żnej liczbie mieszka ńców 194 894 z oczyszczalni ą ścieków zlokalizowan ą w miejscowo ści Gorzów Wielkopolski.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 75

Tabela 31. Oczyszczanie ścieków komunalnych w powiecie gorzowskim w 2015 r. Oczyszczalni e Przepustowo ść Ludno ść 3 Ścieki ścieków [m /dob ę] korzystaj ąca z oczyszczone w Gmina (biologiczna/z (biologiczna/z oczyszczalni 2015 roku podwy ższonym podwy ższonym 3 usuwaniem biogenów) usuwaniem biogenów) [dam ] - łącznie Kostrzyn nad - / 1 - / 6 300 17 150 1 535 Odr ą Bogdaniec - / - - / - 3 258 87 Deszczno - / - - / - 2 076 57 Kłodawa - / - - / - 5 520 173 Lubiszyn 1 / - 305 / - 3 426 84 Santok 1 / - 150 / - 2 683 99 Witnica 1 / 1 50 / 2 400 7 938 253 Powiat 3 / 2 505 / 8 700 42 051 2 288 łącznie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Poni żej w tabeli przedstawiono ładunki zanieczyszcze ń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu dla roku 2013, 2014 i 2015.

Tabela 32. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu dla roku 2013, 2014, 2015

2013 2014 2015 [kg/rok] [kg/rok] [kg/rok]

BZT 5 11 587 12 392 22 619

ChZT 116 494 159 184 131 547

zawiesina 18 751 16 099 23 261

azot ogólny 10 814 13 341 12 861

fosfor ogólny 601 765 740 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W gminach słabo skanalizowanych dominuj ą zbiorniki bezodpływowe na ścieki, sk ąd ścieki s ą okresowo wywo żone wozami asenizacyjnymi do oczyszczalni ścieków. Odprowadzanie ścieków do zbiorników bezodpływowych powoduje ryzyko przedostawania si ę ścieków komunalnych do wód powierzchniowych i podziemnych. Zbiorniki bezodpływowe mog ą by ć nieszczelne, dlatego gmina powinna przeprowadza ć systematyczn ą inwentaryzacj ę zbiorników bezodpływowych i kontrol ę ich szczelno ści, w celu wyeliminowania ryzyka nielegalnego zrzutu ścieków do środowiska. W celu wyeliminowania tego problemu w powiecie, z roku na rok, wzrasta długo ść sieci kanalizacyjnej, w zwi ązku z czym jest mo żliwo ść przył ączenia wi ększej ilo ści mieszka ńców do zbiorczego systemu usuwania ścieków. Wszystkie gminy posiadaj ą własne, gminne oczyszczalnie ścieków. Na terenach, gdzie podł ączenie sieci kanalizacyjnej było do tej pory niemo żliwe lub nieopłacalne ścieki odprowadzane s ą do zbiorników bezodpływowych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 76

Tabela 33. Liczba zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków w gminach powiatu gorzowskiego w 2015 roku Zbiorniki Przydomowe Gmina bezodpływowe oczyszczalnie [szt.] ścieków [szt.] Kostrzyn nad Odr ą 384 220 Bogdaniec 1 076 35 Deszczno 387 37 Kłodawa 684 99 Lubiszyn 750 95 Santok 701 44 Witnica 749 104 Powiat ł ącznie 4 731 634 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2015 roku na terenie powiatu gorzowskiego było 4 731 zbiorników bezodpływowych. Natomiast w tym samym okresie liczba przydomowych oczyszczalni ścieków wynosiła 634. Najwi ęcej zbiorników bezodpływowych znajduje si ę w gminie Bogdaniec (1 076 sztuk – 22,74%), najmniej natomiast w Kostrzynie nad Odr ą (384 sztuk – 8,12%), w której z kolei jest najwi ęcej przydomowych oczyszczalni ścieków (220 sztuk – 34,7%). Gmin ą, w której jest najmniej przydomowych oczyszczalni ścieków jest gmina Santok (44 sztuki – 6,94%).

Ścieki przemysłowe

Na terenie powiatu gorzowskiego funkcjonuj ą trzy biologiczne oczyszczalnie ścieków przyjmujące ścieki przemysłowe, o ł ącznej projektowanej przepustowo ści 16 190 m 3/dob ę. Oczyszczalnie te znajduj ą si ę w gminach Santok (projektowana przepustowo ść 230 m 3/dob ę), Lubiszyn (projektowana przepustowo ść 305 m3/dob ę) oraz Kostrzyn nad Odr ą. W 2013 roku odprowadzono ogółem 3 278 dam 3 ścieków przemysłowych, natomiast w 2015 roku ilo ść ta wynosiła ju ż 3 649 dam 3. W tym do sieci kanalizacyjnej, w 2013 roku odprowadzono 656 dam 3, a w 2015 roku – 735 dam 3. Natomiast ilo ść ścieków odprowadzanych bezpo średnio do wód lub ziemi w 2013 roku wynosiła 2 622 dam 3, , a w 2015 roku liczba ta wzrosła do 2 914 dam 3. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach przemysłowych oczyszczonych i odprowadzonych do wód i ziemi w 2013, 2014 i 2015 roku przedstawiały si ę nast ępuj ąco:

Tabela 34. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach przemysłowych po oczyszczeniu dla roku 2013, 2014 i 2015 2013 2014 2015 [kg/rok] [kg/rok] [kg/rok]

BZT 5 721 3 178 3 934 ChZT 19 673 35 535 39 076 Zawiesina ogólna 735 739 819 Suma chlorków i siarczanów 631 447 813 900 794 737 azot ogólny 9 259 7 296 6 057 fosfor ogólny 1 197 676 706 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 77

Stan gospodarki wodno-ściekowej w du żym stopniu wpływa na jako ść życia mieszka ńców. W powiecie gorzowskim stopie ń zwodoci ągowania jest bardzo wysoki, 92,2 % mieszka ńców korzysta z wodoci ągu. Nieco ni ższy jest natomiast wska źnik skanalizowania, który wynosi 64,5%. Odpowiednio rozwini ęta infrastruktura wodno-kanalizacyjnej ma wpływ na podniesienie konkurencyjno ści i atrakcyjno ści inwestycyjnej obszaru, a tym samym stworzenie mo żliwo ści wielofunkcyjnego rozwoju. Na terenie powiatu gorzowskiego realizowanych było wiele projektów z zakresu gospodarki wodno- ściekowej, mo żna wi ęc wnioskowa ć, i ż w nast ępnych latach nastąpi dalszy rozwój infrastruktury wodno- kanalizacyjnej, co w poł ączeniu z wzrostem świadomo ści ekologicznej mieszka ńców o konsekwencjach niewła ściwego gospodarowania wodami (nieracjonalny pobór wód, zrzut ścieków bezpo średnio do środowiska), b ędzie powodować pomimo ci ągle rosn ącego zapotrzebowania na wod ę, popraw ę jako ści wód w perspektywie do 2020 r. Planuje si ę zwi ększenie odsetka mieszka ńców korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej, przy równoczesnej modernizacji sieci kanalizacji. W wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków, które powinny przeprowadzi ć gminy będą one miały kontrol ę nad rozproszonymi obiektami sanitacyjnymi, a tym samym zmniejszy si ę nielegalny zrzut ścieków do gleby i wód, co przyczyni si ę do oczekiwanej poprawy jako ści wód.

4.6.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie gospodarki wodno-ściekowej

W zwi ązku z bardzo niskim nadal stopniem skanalizowania powiatu oraz miejscami pogarszaj ącym si ę stanem wód powierzchniowych nale ży w kolejnej perspektywie kontynuowa ć zadania maj ące na celu popraw ę gospodarki wodno – ściekowej w gminie i ograniczenia zrzutu ścieków do środowiska, równie ż poprzez wzmocnienie kontroli podmiotów gospodarczych, jak i indywidualnych mieszka ńców. Zadania dotycz ące gospodarki wodno – ściekowej zostały uj ęte w tabeli dotycz ącej gospodarowania wodami.

4.6.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 - 2020 z perspektyw ą do 2024 roku.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 78

Tabela 35. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gospodarka wodno-ściekowa

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Wzrost liczby mieszka ńców korzystaj ących • Stosunkowo niski wska źnik skanalizowania, z sieci wodoci ągowej oraz kanalizacyjnej, • Niewystarczaj ący poziom świadomo ści • Poprawa ogólnej jako ści oczyszczonych społecznej o skutkach nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych i przemysłowych. ścieków komunalnych, rolniczyc h i przemysłowych. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Dalsza modernizacja oczyszczalni ścieków, • Znaczne nawadnianie pól i ogrodów która umo żliwiłaby zmniejszenie ładunków doprowadzi ć mo że do przekroczenia

azotu ogólnego oraz BZT 5 w ściekach, dopuszczalnego poboru i deficytu wody • Inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych. podziemnej czwartorz ędowej, • Akumulacja zanieczyszcze ń rolniczych w wodach podziemnych i powierzchniowych, • Brak egz ekwowania konsekwencji nielegalnego zrzutu ścieków do środowiska.

Problemem w powiecie jest coraz wi ększe zu życie wody podziemnej na potrzeby rolnictwa i potrzeby gospodarcze, co mo że doprowadzi ć do przekroczenia dopuszczalnego poboru, a w efekcie do deficytu wody podziemnej czwartorz ędowej. Zagro żenie stanowi równie ż nieobj ęcie systemem kanalizacji du żej cz ęś ci mieszka ńców powiatu.

4.7 Zasoby geologiczne

4.7.1 Analiza stanu wyj ściowego Na terenie powiatu gorzowskiego wyst ępuj ą zło ża gazu ziemnego, ropy naftowej, siarki, kredy, piasków i żwirów, surowców ilastych ceramiki budowlanej oraz torfów. Na terenie powiatu gorzowskiego nie wyst ępuj ą zło ża solanek, wód leczniczych i termalnych. Wydobycie złó ż na podstawie wa żnej koncesji na wydobycie kopalin nie b ędzie w sposób negatywny oddziaływa ć na życie społeczne na terenie powiatu. Niebezpiecze ństwo mo że powodowa ć niewła ściwe, niezgodne z koncesj ą wydobycie kopalin, lub wydobycie kopalin bez koncesji.

Tabela 36. Wykaz złó ż kopalin na terenie powiatu gorzowskiego

Stan Zasoby l.p. Nazwa zło ża zag. wydobywalne Wydobycie przemysłowe Zło ża bilansowe GAZ ZIEMNY BMP (Baranówko-Mostno- 1 E 3299,26 135,18 349,55 Uciechów) 2 Dzieduszyce E 69,95 0,61 3 Gajewo B 17 17,28 4 Jenieniec T 0,97 5 Kamie ń Mały E 129,8 57,95 0,05 6 Lubiuszyn E 1,04 1,11 7 Stanowice P 602,03 ROPA NAFTOWA BMB (Baranówko-Mostno- 8 E 6801,45 4337,99 317,35 Buszewo)

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 79

Stan Zasoby l.p. Nazwa zło ża zag. wydobywalne Wydobycie przemysłowe Zło ża bilansowe 9 Dzieduszyce E 488,69 270,17 4,23 10 Gajewo E 48,99 50,16 0,11 11 Jeniniec T 7,66 7,56 12 Kamie ń Mały E 708,7 291,53 0,37 13 Lubiszyn E 9,16 9,03 4,95 PIASKI I ŻWIRY 14 Baczyna - OP* Z 625 15 Bolemin T 528 16 Bolemin I R 1116 17 Brzozowiec NW M 18 Deszczno-Kolonia I E 1060 838 19 19 Deszczno-Łagodzin P 67704 20 Deszczno-Łagodzin 1 T 181 181 21 Deszczno-Łagodzin 2 E 876 876 22 Deszczno-Łagodzin 3 R 1123 23 Deszczno-Łagodzin 4 R 728 Deszczno-Łagodzin p. 24 R 9352 Krasowiec* Deszczno-Łagodzin p. 25 E 1589 1589 102 Krasowiec 1 26 Glinik* M 27 Glinik Mieczysław T 265 28 Gralewo E 5102 5102 8 29 Gralewo-pole ES* T 701 701 30 Janczewo I* Z 200 31 Janczewo Północ E 613 613 165 32 Karnin I M 33 Kłodawa* R 277 34 Kozin-St ęż yca-W Z 156 35 Łupowo-OP* R 295 36 Łupowo-SW R 284 37 Maszewo Wschód Z 63 38 Płonica Zachód T 370 39 Pr ądocin R 109 40 Racław II T 156 469 41 Ró żanki E 4080 4080 150 42 St ęż yca* Z 14949 43 St ęż yca 1 R 308 44 Wysoka Zachód E 140 16 SUROWCE ILASTE CERAMIKI BUDOWLANEJ 45 Brzozowiec I Z 154 46 Witnica Z 192 KREDA 47 Brze źno R 1385 48 Santoczno P 619 TORFY 49 Brze źno R 84 Źródło: Bilans Zasobów Złó ż Kopalin w Polsce wg stanu na dzie ń 31.12.2015

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 80

Wyst ępowanie zasobów geologicznych na terenie powiatu ma pozytywny wpływ na gospodark ę. Na terenie powiatu gorzowskiego wydobycie kopalin umo żliwia zaspokojenie lokalnych potrzeb mieszka ńców do celów budownictwa mieszkaniowego i drogownictwa. Wydobycie złó ż na podstawie wa żnej koncesji na wydobycie kopalin nie b ędzie w sposób negatywny oddziaływa ć na życie społeczne na terenie powiatu. Niebezpiecze ństwo mo że powodowa ć niewła ściwe, niezgodne z koncesj ą wydobycie kopalin, lub wydobycie kopalin bez koncesji. Nale żałoby wi ęc przeprowadza ć systematyczne kontrole wydanych koncesji.

4.7.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu opolskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów geologicznych

W poprzednim Programie Ochrony Środowiska zaplanowano zadania w zakresie zasobów geologicznych na lata 2012 - 2015. Na terenie powiatu gorzowskiego nie stwierdzono powa żnych problemów zwi ązanych z wydobyciem zasobów geologicznych, w celu zapobiegania potencjalnym zagro żeniom zaleca si ę ci ągłe prowadzenie inwentaryzacji miejsc nielegalnej eksploatacji kruszyw oraz zgłaszania takich miejsc do Okr ęgowego Urz ędu Górniczego. Ponadto zaleca si ę systematyczn ą kontrol ę sposobu eksploatacji kruszyw na zło żach obj ętych koncesj ą na wydobywanie. W zwi ązku z tym nale ży stwierdzi ć, że na terenie powiatu nale ży kontynuowa ć działania maj ące na celu kontrol ę stanu wydobycia kruszyw oraz prowadzenie bazy miejsc nielegalnej eksploatacji kruszyw.

Tabela 37. Efekty realizacji zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów geologicznych Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Wykorzystanie nowoczesnych 1. technik poszukiwawczych i 2015 Zadanie realizowane na bie żą co wydobywczych

Eliminacja nielegalnej eksploatacji 2. 2015 Zadanie realizowane na bie żą co kopalni onazasobami gospodarka ż rodowiska przedrodowiska negatywnym ś Zrównowa Minimalizacja strat w eksploatowanych Współdziałanie organów administracji publicznej w tworzeniu 3. studiów uwarunkowa ń i kierunków 2015 Zadanie realizowane na bie żą co zagospodarowania przestrzennego

ach oraz ochrona z uwzgl ędnieniem kopalni ż oddziaływaniem przemysłu wydobywczego naturalnymi Cel operacyjny: zło Cel strategiczny:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 81

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Ochrona niezagospodarowanych 4. złó ż kapalin w procesie planowania 2015 Zadanie realizowane na bie żą co przestrzennego

Źródło zada ń: „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku”

4.7.2.1 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w zakresie zasobów geologicznych. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 - 2020.

Tabela 38. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Zasoby geologiczne

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Wielko ść i przestrzenne rozmieszczenie • Znaczna ilo ść złó ż nie jest eksploatowana. surowców na terenie województwa lubuskiego umo żliwia zaspokojenie lokalnych potrzeb mieszka ńców do celów budownictw a mieszkaniowego i drogownictwa. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Inwentaryzacja miejsc nielegalnej eksploatacji • Wydobycie złó ż kopalin bez wa żnej koncesji. kruszyw, • Kontrola sposobu eksploatacji kruszyw, • Zabezpieczenie obszaru wyst ępowania udokumentowanych zasobów dla ich ewentualnej pó źniejszej eksploatacji, • Rekultywacja i zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych w kierunku rekreacyjnym,

Na terenie powiatu nie stwierdzono powa żnych problemów zwi ązanych z eksploatacj ą zasobów geologicznych. Wielko ść i przestrzenne rozmieszczenie surowców na terenie całego województwa lubuskiego umo żliwia zaspokojenie lokalnych potrzeb mieszka ńców do celów budownictwa mieszkaniowego i drogownictwa.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 82

4.8 Gleby

4.8.1 Analiza stanu wyj ściowego Gleba jest podstawowym, nieodnawialnym elementem środowiska l ądowego, który cechuje si ę okre ślonymi wła ściwo ściami chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi. Wła ściwo ści te znajduj ą si ę w równowadze, która mo że ulec zmianom pod wpływem naturalnych procesów glebotwórczych oraz działalno ści rolniczej i pozarolniczej człowieka.

Na terenie powiatu gorzowskiego mo żna wyró żni ć cztery regiony glebowo-rolnicze:

a) Kostrzy ński region gleb kompleksów: żytniego słabego i bardzo słabego, zbo żowo – pastewnego słabego oraz u żytków zielonych. Gleby, wchodz ące w skład gruntów ornych, wykształciły si ę z piasków słabo gliniastych. Natomiast u żytki zielone poło żone s ą na terenie zalewowym Odry. Spor ą cz ęść terenu zajmuj ą lasy.

b) Witnicki region gleb kompleksu zbo żowo-pastewnego oraz kompleksów żytnich: słabego i bardzo słabego, jak i u żytków zielonych. Dominuj ą tu gleby murszowe, płytkie b ądź średnio gł ębokie oraz pod ścielone piaskiem lu źnym.

c) Lubiszy ński region gleb kompleksów żytnich: bardzo dobrego, dobrego i słabego, jak i u żytków zielonych słabych. Gleby gruntów ornych powstały z gliny lekkiej spiaszczonej oraz z piasków gliniastych nagliniowych. U żytki zielone le żą na glebach organogenicznych. W tym regionie wyst ępuj ą równie ż u żytki zielone i grunty orne rozrzucone w śród lasów.

d) Ło śne ński region gleb kompleksu żytniego bardzo słabego oraz u żytków zielonych słabych. Wyst ępuj ą tu równie ż małe kontury bardzo lekkich gleb piaskowych murszastych i torfowych, które s ą rozrzucone w śród lasów.

Monitoring gleb

Od 1995 roku na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska realizowany jest monitoring chemizmu gleb ornych Polski. Obowi ązek prowadzenia monitoringu wynika z zapisów krajowych aktów prawnych m.in. Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. 2017 poz. 519 ze zm.). Monitoring chemizmu gleb ornych Polski realizowany jest w 5-letnich odst ępach czasowych. Pobierane s ą wówczas próbki glebowe z 216 stałych punktów pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na terenie Polski. Czwarta tura Monitoringu przypadła na lata 2010-2012, podczas której zebrano 11 próbek gleb z województwa lubuskiego. W powiecie gorzowskim znajdował si ę jeden punkt poboru próbek. Został on zlokalizowany w gminie Kłodawa, w miejscowo ści Wojcieszyce. Badania okre ślaj ące wła ściwo ści fizyko-chemiczne gleb, stanu ich zakwaszenia, zawarto ści makro i mikroelementów oraz metali ci ężkich w glebie wykonywane s ą na terenie województwa lubuskiego przez Stacje Chemiczno-Rolnicz ą Oddział w Gorzowie Wielkopolskim. Odczyn gleb w zawiesinie KCl na badanym terenie w 2010 roku wzrósł w porównaniu z poprzednimi latami i wynosił pH 5,86. Porównanie warto ści środkowych nie potwierdziło jednak trendu wzrostu pH gleby.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 83

Jako przedział optymalny dla procesów biologicznych, zwi ązanych z metabolizmem wi ększo ści gatunków ro ślin i mikroorganizmów glebowych przyjmuje si ę warto ści pH od 5,5 do 7,2, mierzone w 1M KCl.

Tabela 39. Odczyn gleb ornych w punkcie pomiarowym w Wojcieszycach

Rok Odczyn Jednostka 1995 2000 2005 2010 2015

Odczyn pH w zawiesinie H 2O pH 6,60 6,30 5,90 6,75 6,40

Odczyn pH w zawiesinie KCl pH 5,30 5,10 4,80 5,86 5,80

Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

Porównanie warto ści substancji organicznej w poszczególnych latach pozwala zauwa żyć, że zawarto ść próchnicy oraz w ęgla organicznego raz spada raz ro śnie. Spadek zawarto ści tych substancji jest niekorzystn ą tendencj ą, poniewa ż ubytek próchnicy powoduje utrat ę produkcyjnych funkcji gleb. Na szcz ęś cie podczas ostatniego pomiaru, zawarto ść próchnicy była na najwy ższym poziomie i wynosiła 1,24%. Spo śród czynników antropogenicznych na zawarto ść materii organicznej, w tym próchnicy, w glebie w najwi ększym stopniu wpływaj ą: sposób u żytkowania ziemi (tzn. rolniczy, ł ąkowy, le śny), intensyfikacja rolnictwa, dobór ro ślin uprawnych oraz poziom nawo żenia organicznego.

Tabela 40. Zawarto ść substancji organicznej w glebach ornych w punkcie pomiarowym Wojcieszyce

Jednostka Rok Substancja organiczna

gleby 1995 2000 2005 2010 2015

Próchnica % 1,03 1,13 1,03 1,24 1,23 Węgiel organiczny % 0,60 0,65 0,60 0,72 0,71 Azot ogólny %N 0,044 0,040 0,052 0,068 0,09 Iloraz C/N C/N 13,6 16,2 11,5 10,6 7,90 Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski W przedziale czasowym obj ętym programem monitoringu poziom kwasowo ści hydrolitycznej zmalała, bior ąc pod uwag ę rok 1995, w którym wynosiła 2,25 cmol(+)*kg -1 oraz rok 2010, w którym była na poziomie 1,65 cmol(+)*kg -1. Praktyczne zastosowanie parametru kwasowo ści hydrolitycznej polega na okre śleniu na jej podstawie dawki wapna, równowa żnej dawce czystego CaO w t/ha, niezb ędnej do neutralizacji kwasowo ści zwi ązanej z obecno ści ą jonów wodoru obecnych w roztworze glebowym jak i w kompleksie sorpcyjnym. Przyjmuje si ę, że powstaje konieczno ść wapnowania gleb, w przypadku których dawka wapna CaO wyliczona na podstawie kwasowo ści hydrolitycznej przekracza 1 t ha -1, z czego wynika potrzeba wapnowania gleb na badanym terenie. Wielko ść pojemno ści sorpcyjnej gleby jest w zasadzie cech ą stał ą i nie ulega zasadniczym zmianom o ile nie dochodzi do znacznego nagromadzenia materii organicznej (np. nawo żenie organiczne) lub wyra źnej zmiany odczynu. Pewnym zmianom podlega ć mo że proporcja pomi ędzy udziałem jonów kwasowych i zasadowych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 84

Tabela 41.Wła ściwo ści sorpcyjne gleb ornych w punkcie pomiarowym Wojcieszyce

Rok Wła ściwo ści sorpcyjne gleby Jednostka 1995 2000 2005 2010 2015 -1 1,58 Kwasowo ść hydrolityczna (Hh) cmol(+)*kg 2,25 2,43 2,48 1,65 -1 2,24 2,12 1,93 2,64 2,59 Wap ń wymienny (Ca 2+ ) cmol(+)*kg -1 0,29 0,23 0,11 0,21 0,35 Magnez wymienny (Mg 2+ ) cmol(+)*kg Sód wymienny (Na+) cmol(+)*kg -1 0,03 0,06 0,01 0,08 0,03 -1 0,23 Potas wymienny (K+) cmol(+)*kg 0,25 0,30 0,48 0,44 -1 3,20 Suma kationów wymiennych (S) cmol(+)*kg 2,81 2,71 2,53 3,37 -1 4,78 Pojemno ść sorpcyjna gleby (T) cmol(+)*kg 5,06 5,14 5,01 5,02 Wysycenie kompleksu sorpcyjnego % 66,94 55,53 52,72 50,50 67,16 kationami zasadowymi (V) Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

Gleby w punkcie pomiarowym w Wojcieszycach w przedziale czasowym obj ętym programem monitoringu charakteryzowały si ę zawarto ści ą fosforu przyswajalnego na poziomie 9,8-14,20, w roku 2015 nast ąpił jednak jego wzrost w porównaniu z latami poprzednimi. Niedobór fosforu jest niekorzystny, poniewa ż ogranicza wzrost ro ślin, obni ża wysoko ść plonu i jego jako ść . Zaledwie cz ęść fosforu glebowego, obecna w roztworze glebowym w postaci jonowej jest dost ępna dla ro ślin. Wzrosła natomiast zawarto ść potasu przyswajalnego oraz magnezu przyswajalnego.

Tabela 42. Zawarto ść pierwiastków przyswajalnych dla ro ślin w glebach ornych w punkcie pomiarowym Wojcieszyce

Zawarto ść pierwiastków przyswajalnych dla Rok Jednostka ro ślin 1995 2000 2005 2010 2015 -1 12,90 9,80 11,30 14,20 12,1 Fosfor przyswajalny mg P 2O5* 100g -1 7,90 10,10 11,90 18,10 16,0 Potas przyswajalny mg K 2O*100g Magnez przyswajalny mg Mg*100g -1 3,40 2,40 2,70 2,50 2,8 -1 0,13 0,20 0,30 0,82 0,84 Siarka przyswajalna mg S-SO 4*100g Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski

Zawarto ści metali śladowych zostały ocenione w oparciu o Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. (Dz.U. Nr 165, poz. 1359) w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi, który wprowadza liczby graniczne zawarto ści metali, oraz wytycznych IUNG (1993), opartych na całkowitych zawarto ściach metali i wła ściwo ściach gleby (odczyn, zawarto ść cz ęś ci spławialnych, zawarto ść próchnicy). Rozporz ądzenie okre śla zawarto ści progowe dla gleb u żytkowanych rolniczo w mg kg- 1. Wynosz ą one: cynk - 300, kadm - 4, mied ź - 150, nikiel - 100, ołów - 100, chrom – 150. W punkcie pomiarowym w Wojcieszycach nie odnotowano przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych pierwiastków śladowych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 85

Tabela 43. Całkowita zawarto ść pierwiastków śladowych w glebach ornych w punkcie pomiarowym w Wojcieszycach Całkowita zawarto ść pierwiastków Jednostka Rok śladowych 1995 2000 2005 2010 2015 -1 Kadm mg*kg 0,19 0,18 0,15 0,19 0,16 -1 Mied ź mg*kg 9,2 8,7 7,7 6,4 14,0 -1 Chrom mg*kg 8,8 7,8 8,9 6,8 5,5 -1 Nikiel mg*kg 4,0 3,7 5,0 4,3 3,9 -1 Ołów mg*kg 9,9 8,8 7,6 12,4 12,8 -1 Cynk mg*kg 20,8 17,2 21,4 32,1 28,8 Źródło: www.gios.gov.pl, Monitoring chemizmu gleb ornych Polski Zanieczyszczenia gleb Gleba umo żliwia produkcj ę żywno ści, a tak że wi ększo ści materiałów u żywanych do produkcji papieru, odzie ży czy materiałów wykorzystywanych w budownictwie, jej stan ma wi ęc ogromny wpływ na życie ludzi oraz sytuacj ę gospodarcz ą. Przez żyzno ść gleb, a ści ślej przez jej warto ść produkcyjn ą determinowany jest rozwój rolniczy powiatu gorzowskiego. Wyniki monitoringu chemizmu gleb ornych prowadzonego od 1995 roku pozwalaj ą przewidywa ć brak wi ększych zmian stanu gleby. Istnieje jednak potrzeba wprowadzenia programów wapnowania oraz systemów produkcji i agrotechniki sprzyjaj ących gromadzeniu materii organicznej w glebie.

4.8.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 - 2015 w zakresie gleb

Zaplanowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska zadania, do których nale żał współudział w rekultywacji terenów, czy propagowaniu szeroko poj ętej ochrony powierzchni ziemi realizowane s ą w sposób ci ągły. Realizacja tych działa ń nale ży do zada ń statutowych pracowników administracji publicznej. Mimo dobrej kondycji gleby na terenie powiatu gorzowskiego wa żne jest kontynuowanie działa ń, wyznaczonych do realizacji w poprzednim PO Ś, które umo żliwi ą utrzymanie obecnego stanu, zwłaszcza zada ń polegaj ących na zalesieniach terenów niele śnych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 86

Tabela 44. Efekty realizacji zada ń zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie powierzchni gleb Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych, le śnych, zgodnych 2012 – 1. Zadanie realizowane na bie żą co z zasadami rozwoju 2015 zrównowa żonego

Rekultywacja terenów uznanych za 2012 – 2. Zadanie realizowane na bie żą co zdegradowane 2015 Inwentaryzacja rekultywacja i gleb Ochrona powierzchni ziemi przed

Rozwój systemu identyfikacji i 2012 - 3. monitoringu terenów Zadanie realizowane na bie żą co 2019 zdegradowanych Cel strategiczny: Cel negatywnymoddziaływaniem oraz rekultywacja terenów zdegradowanych operacyjny Cel 1: zdewastowanychzdegradowanych i

ci Promocja rolnictwa ekologicznego i ś o integrowanego poprzez szkolenia 2012 – 4. Zadanie realizowane na bie żą co rolników (zgodnych z wymogami 2015 ochrony środowiska i przyrody)

ej Ochrona gleb przed erozj ą i zakwaszeniem, ograniczenie 2012 – 5. zjawisk nadmiernej eksploatacji i Zadanie realizowane na bie żą co 2015 zanieczyszczania gleb równie ż w

Ochronagleb przed negatywnym innych sektorach gospodarki gospodarcz

Ochrona gleb przed zakwaszeniem 2012 - 6. oraz działania zmierzaj ące do Zadanie realizowane na bie żą co 2015 odkwaszenia gleb Cel strategiczny Cel 2: oddziaływaniemrolnictwa i innychrodzajów działaln

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 87

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Oczyszczenie terenów po 2013 – 7. poligonowych i terenów przy ul. Zadanie realizowane na bie żą co 2019 Wyszy ńskiego w Kostrzynie nad Odr ą z materiałów wybuchowych

Przywrócenie warto ści przyrodniczych terenów przy ul. 2013 - 8. Zadanie realizowane na bie żą co Wyszy ńskiego w Kostrzynie nad 2019 Odr ą

Źródło zada ń: „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku”

4.8.3 Analiza SWOT

Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń w powiecie gorzowskim w zakresie gleb. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 -2020.

Tabela 45. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gleby

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Erozja wietrzna gleb, • Dobra zasobno ść gleb. • Punktowe miejsca zanieczyszczenia gleb. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Wprowadzenie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, • Wypalanie ł ąk i ściernisk, • Ograniczenie zjawiska zmiany przeznaczenia • Wprowadzanie ścieków do gruntów, gruntów rolnych na grunty budowlane, • Brak monitoringu chemizmu gleb, • Zalesianie gruntów o niskiej przydatno ści • rolniczej, Niedostosowanie produkcji rolnej do warunków glebowych i zasobno ści gleb. • Racjonalne u żytkowanie środków ochrony ro ślin i nawozów.

Najwi ększym problemem w zakresie gleb na terenie powiatu gorzowskiego jest obecno ść zakładów, które mog ą stanowi ć potencjalne źródła zanieczyszcze ń gleb. Problem mo że stanowi ć równie ż przywi ązanie do tradycji w prowadzeniu gospodarki rolnej, prowadzenie nadmiernego lub niedostosowanego do potrzeb nawo żenia gleb oraz cz ęstej, gł ębokiej orki prowadz ącej do wyst ąpienia zjawiska podeszwy płu żnej. Problemem jest równie ż zaprzestanie monitoringu chemizmu gleb ornych przez GIO Ś, w zwi ązku z czym brak cyklicznych wyników bada ń zasobno ści gleb.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 88

4.9 Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

4.9.1 Analiza stanu wyj ściowego

Uchwał ą Nr XXIX/448/17 Sejmiku Województwa Lubuskiego z 10 kwietnia 2017 r. przyj ęta została „Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami wraz z Planem Inwestycyjnym w zakresie odpadów komunalnych”.

W dokumencie zgodnie z wymogami ustawy o odpadach, wyznaczono cztery regiony gospodarki odpadami w województwie. W ka żdym z wyznaczonych regionów, preferowan ą metod ą przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych jest metoda mechaniczno-biologiczna. Ponadto region gospodarki odpadami komunalnymi mo że obejmowa ć s ąsiaduj ące ze sob ą gminy z ró żnych województw, je żeli przewiduj ą to wojewódzkie plany gospodarki odpadami. W my śl obowi ązuj ących przepisów ustawy o odpadach, zakazuje si ę zbierania oraz przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych i pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, poza regionem gospodarki odpadami, na którym zostały wytworzone. Regiony musz ą by ć tak wyznaczone, aby w pełni zapewniały samowystarczalno ść w zagospodarowaniu odpadów. Mapa poni żej przedstawia podział województwa lubuskiego na regiony gospodarki odpadami.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 89

Rysunek 18 Mapa województwa lubuskiego z podziałem na regiony gospodarki odpadami komunalnymi Źródło: Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami wraz z planem inwestycyjnym w zakresie gospodarowania odpadami

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 90

Powiat gorzowski wchodzi w skład dwóch regionów gospodarki odpadami komunalnymi – centralnego i północnego. Gmina Witnica i Kostrzyn nad Odr ą, jako jedyne w powiecie wchodz ą w skład regionu centralnego, pozostałe gminy powiatu zaliczane s ą do regionu północnego.

Liczba mieszka ńców regionu centralnego, w 2010 roku wynosiła 167 804 osób, natomiast w region północny zamieszkiwało 212 463 osób. Ponadto na terenie regionu północnego istnieje Zwi ązek Celowy Gmin MG-6 z siedzib ą w Gorzowie Wielkopolskim, nale żą do niego takie gminy jak: Bogdaniec, Deszczno, Gorzów Wielkopolski, Kłodawa, Lubiszyn, Santok. Natomiast na terenie regionu centralnego istnieje zwi ązek mi ędzygminny - Celowy Zwi ązek Gmin CZG-12 z siedzib ą w Długoszynie, obsługuj ący m.in. miejscowo ści z terenu powiatu gorzowskiego tj. Miasto Kostrzyn nad Odr ą i Witnica. Poni ższa tabela przedstawia charakterystyk ę obu regionów.

Tabela 46. Charakterystyka regionów centralnego i północnego Wyszczególnienie Jednostka 2013 2017 2020

Region centralny Prognoza wytwarzania odpadów Mg/rok 53 470,5 56 199,6 58 024,9 komunalnych Prognoza ilo ści wytwarzanych komunalnych odpadów ulegaj ących Mg/rok 29 262,9 30 620,4 31 647,0 biodegradacji Ilo ści komunalnych odpadów ulegaj ących biodegradacji Mg 9 353,8 - 6 547,7 dopuszczonych do składowania Ilo ści komunalnych odpadów ulegaj ących biodegradacji do Mg 19 909,1 - 25 099,3 przetworzenia Region północny Prognoza wytwarzania odpadów Mg/rok 75 494,4 78 924,8 81 537,6 komunalnych Prognoza ilo ści wytwarzanych komunalnych odpadów ulegaj ących Mg/rok 41 653,2 43 528,7 44 960,5 biodegradacji Ilo ści komunalnych odpadów ulegaj ących biodegradacji Mg 12 924,91 - 9 047,43 dopuszczonych do składowania Ilo ści komunalnych odpadów ulegaj ących biodegradacji do Mg 28 728,3 - 35 913,1 przetworzenia Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą do 2020 roku

Zapotrzebowanie na moce przerobowe instalacji MBP (mechaniczno-biologiczny przerób), dla regionu centralnego b ędzie male ć. Oszacowana wymagana moc przerobowa instalacji MBP w 2012 r. wyniosła ok. 47 559 Mg, natomiast w 2020 r. – ok. 34 579 Mg, oczywi ście przy zało żeniu, że selektywne zbieranie odpadów wzro śnie do ok. 39% masy wytworzonych odpadów komunalnych ogółem. Dlatego instalacje MBP będą musiały przebran żowi ć si ę, w celu przyjmowania odpadów zebranych selektywnie. Natomiast zapotrzebowanie na zdolno ść przerobow ą kompostowni b ędzie z roku na rok wzrastało, co jest zwi ązane z zało żonym wzrostem selektywnego zbierania odpadów zielonych i innych odpadów ulegaj ących biodegradacji. W pocz ątkowych latach istniały instalacje zast ępcze do mechaniczno-biologicznego

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 91

przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, które przyjmowały odpady do czasu uruchomienia instalacji regionalnych w Słubicach i Długoszynie. Instalacja w Słubicach została oficjalnie otworzona 6 pa ździernika 2016 roku. Natomiast instalacja do biologicznego przetwarzania odpadów w Długoszynie została otwarta rok wcze śniej, a dokładnie 30 wrze śnia 2015 roku. Zapotrzebowanie na moce przerobowe instalacji MBP, dla regionu północnego, maleje od 2017 roku. Oszacowana wymagana moc przerobowa w 2012 roku wyniosła około 67 179 Mg, natomiast w 2020 roku powinna wynie ść około 48 225 Mg, przy zało żeniu, że selektywne zbieranie odpadów wzro śnie do ok. 39% masy wytworzonych odpadów komunalnych ogółem. W związku z tym, instalacje MBP w tym regionie, powinny równie ż si ę przebran żowi ć, w celu przyjmowania odpadów zbieranych selektywnie. Je żeli chodzi o zapotrzebowanie na zdolno ść przerobow ą kompostowni to b ędzie ona z roku na rok wzrastała, co jest oczywi ście zwi ązane z zało żonym wzrostem selektywnego zbierania odpadów zielonych i innych odpadów ulegaj ących biodegradacji. Według „ Planu Gospodarki Odpadami dla województwa lubuskiego na lata 2012 – 2017 z perspektyw ą do 2020 roku” , na terenie regionu istnieje tylko jedna instalacja mechaniczno- biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych oraz składowisko odpadów komunalnych, które spełniaj ą warunki definicji dla regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. Według danych z GUS na terenie powiatu gorzowskiego zebrano w 2015 roku 21 165,85 ton zmieszanych odpadów komunalnych, natomiast w 2013 roku zebrano 17 299,72 Mg odpadów zmieszanych. W gminach powiatu gorzowskiego funkcjonuj ą Punkty Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Zgodnie z danymi zamieszczonymi w Bazie Azbestowej (www.bazaazbestowa.gov.pl) w 2016 r. w powiecie gorzowskim było 6 811 330 kg, z czego 6 157 854 kg nale ży do osób fizycznych, a 653 476 kg, do osób prawnych. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032 zakłada usuni ęcie azbestu oraz wyrobów zawieraj ących azbest do 2032 roku, dlatego planowane jest kontynuowanie utylizacji tego odpadu w powiecie gorzowskim. Odpowiednia gospodarka odpadami ma pozytywny wpływ zarówno na życie społeczne jak i gospodark ę. Mniejszy udział odpadów kierowanych na składowiska powoduje zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, a co za tym idzie popraw ę jako ści życia mieszka ńców. Wtórne wykorzystanie odpadów zmniejsza równie ż straty gospodarcze, gdy ż niewykorzystane oznaczaj ą marnowanie nakładów pracy i energii potrzebnych do wydobycia surowców, produkcji i dystrybucji.

Przewiduje si ę, i ż nowe przepisy zwi ązane z gospodark ą odpadami spowoduj ą dalszy wzrost udziału selektywnie zebranych odpadów, ze wzgl ędu na wy ższe opłaty za odbieranie odpadów niesegregowanych. Kontynuowane b ędą tak że działania maj ące na celu utylizacj ę azbestu.

4.9.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie gospodarki odpadami

Wi ększo ść zada ń z zakresu gospodarki odpadami realizowane s ą na poziomie gminnym, dlatego bezpo średnia rola powiatu, w tym zakresie b ędzie ograniczona. Gminy we własnym zakresie realizuj ą zadania zwi ązane z wypełnieniem obowi ązków wynikaj ących z ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminie, wspieraj ą równie ż osoby fizyczne w utylizacji odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Starostwo Powiatowe i Urz ąd Marszałkowski wydaj ą pozwolenia dla podmiotów gospodarczych na gospodarowanie odpadami.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 92

Tabela 47 Efekty realizacji zada ń zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku w zakresie gospodarki odpadami Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Intensyfikacja edukacji ekologicznej

ą promuj ącej wła ściwe postepowanie 2012- 1. z odpadami oraz prowadzenie Zadanie realizowane na bie żą co 2019 skutecznej kampanii informacyjno – edukacyjnej w tym zakresie Wspieranie wdra żania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym 2012 – 2. technologii pozwalaj ących na Zadanie realizowane na bie żą co 2019 recykling oraz odzysk energii zawartej w odpadach, w procesach onegorozwoju oraz hierarchi

ż termicznego i biochemicznego ich przekształcania

Wzmocnienie kontroli podmiotów

zrównowa prowadz ących działalno ść w ą zakresie zbierania, transportu, 2012 – 3. Zadanie realizowane na bie żą co odzysku i unieszkodliwiania 2019

zasad odpadów dla zapewnienia skutecznej egzekucji prawa

Wyeliminowanie praktyk 2012 – 4. niewła ściwej eksploatacji i Zadanie realizowane na bie żą co 2019 rekultywacji składowisk odpadów

Zapewnienie dost ępno ści odpowiedniej przepustowo ści 5. 2014 Zadanie realizowane na bie żą co instalacji do przetwarzania odpadów

Stymulowanie rozwoju rynku Kształtowaniesystemu gospodarki odpadami Stworzenie systemu gospodarki zgodnego Stworzenie odpadami, z surowców wtórnych i produktów zawieraj ących surowce wtórne poprzez wspieranie współpracy 6. organizacji odzysku, przemysłu i 2014 Zadanie realizowane na bie żą co samorz ądu terytorialnego oraz konsekwentne egzekwowanie obowi ązków w zakresie odzysku i sposobów postepowaniaz odpadami Cel strategiczny: Cel operacyjny Cel 1: recyklingu

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 93

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Wydawanie decyzji zwi ązanych z realizacj ą celów spełniaj ących 2012 – 7. Zadanie realizowane na bie żą co zało żenia wojewódzkiego planu 2019 gospodarki odpadami

Rozbudowa i budowa zakładów zagospodarowania odpadów 8. obejmuj ące regionalne instalacje do 2018 b.d. przetwarzania odpadów komunalnych

2013 – 9. Likwidacja dzikich wysypisk śmieci Zadanie realizowane na bie żą co 2019

Budowa instalacji biologicznej do 2012 - 10. MBP (mechaniczna biologiczna 2013 Zadanie zrealizowane przepustowo ść )

Obj ęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów 11. 2015 komunalnych wszystkich Zadanie zrealizowane

mieszka ńców najpó źniej do 2015 r. Gospodarka odpadami komunalnymi Obj ęcie wszystkich mieszka ńców

12. systemem selektywnego zbierania 2015 Zadanie zrealizowane odpadów najpó źniej do 2015 r. Cel operacyjny Cel 2:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 94

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było 2013 i 13. składowanych 2020 Zadanie zrealizowane W 2013 r. wi ęcej ni ż 50% W 2020 r. wi ęcej ni ż 35% Masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.

Zmniejsznie masy składowych odpadów komunalnych do max. 14. 2014 60% wytworzonych odpadów do Zadanie zrealizowane ko ńca 2014 r.

Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z 15. 2020 gospodarstw domowych i , w miar ę Zadanie zrealizowane mo żliwo ści, odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 roku

Rozwój istniej ącego systemu zbierania olejów odpadowych, w 16. 2014 tym ze źródeł rozproszonych oraz Zadanie zrealizowane standaryzacji urz ądze ń

Gospodarka odpadami Monitoring prawidłowego postepowania z olejami odpadowymi (w pierwszej niebezpiecznymi kolejno ści odzysk poprzez 2012 – 17. regeneracje, a je śli jest mo żliwo ść Zadanie realizowane na bie żą co 2019 ze wzgl ędu na stopie ń zanieczyszczenia poddanie odpadowych innym procesom Cel operacyjny Cel 3: odzysku)

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 95

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Ukształtowanie systemu unieszkodliwiania zaka źnych odpadów medycznych i weterynaryjnych, obejmuj ącego docelowo alternatywnie spalanie tych odpadów w spalarniach przystosowanych do przyjmowanie tego typu odpadów lub spalanie 2012 – 18. odpadów w spalarniach odpadów Zadanie realizowane na bie żą co 2019 po autoklawowaniu, dezynfekcji termicznej, działaniu mikrofalami (docelowo nale ży odej ść o budowy i eksploatacji małych spalarni odpadów przeznaczonych wył ącznie do przetwarzania zaka źnych odpadów medycznych i weterynaryjnych)

Opracowanie i wdra żanie innowacyjnych technologii 19. przetwarzania zu żytych baterii, 2014 Zadanie zrealizowane akumulatorów, w szczególno ści alkaicznych

Rozbudowa lub modernizacja infrastruktury technicznej w 20. zakresie zbierania i przetwarzania 2014 Zadanie realizowane na bie żą co zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego

Prowadzenie cyklicznych kontroli poszczególnych podmiotów wprowadzaj ących pojazdy, punktów zbierania pojazdów, stacji 2012 – 21. demonta żu prowadz ących Zadanie realizowane na bie żą co 2019 strzepiarki, w zakresie przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji

Realizacja działa ń zawartych w 22. „Programie Oczyszczania Kraju z 2032 Zadanie realizowane na bie żą co Azbestu na lata 2009 – 2032”

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 96

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Rozbudowa infrastruktury technicznej zbierania zu żytych

23. opon, szczególnie w zakresie 2014 Zadanie zrealizowane odbierania od małych i średnich przedsi ębiorstw

Rozbudowa infrastruktury technicznej selektywnego zbierania, przetwarzania oraz ponownego wykorzystani odzysku, 24. 2014 w tym recyklingu odpadów z Zadanie zrealizowane budowy, remontów i demonta żu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej

Zwiększenie wykorzystania osadów 2012 – 25. Zadanie realizowane na bie żą co ściekowych 2019

4.9.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w zakresie gospodarki odpadami. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 - 2020.

Tabela 48. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gospodarka odpadami

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Budowa Punktów Selektywnych Zbiórki • Główn ą metod ą unieszkodliwiania odpadów Odpadów Komunalnych – PSZOK, komunalnych jest ich składowanie, • Zmniejszenie ilo ści zmieszanych odpadów • Nieostateczny poziom świadomo ści zebranych. mieszka ńców nt. piramidy post ępowania z odpadami. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Zwi ększenie ponownego wykorzystania i • Powstawanie nowych, dzikich wysypisk, recyklingu odpadów komunalnych. • Nielegalne pozbywanie si ę odpadów cz ęsto poprzez ich spalanie.

Główn ą metod ą unieszkodliwiania odpadów komunalnych w powiecie gorzowskim jest ich składowanie, co stanowi najwi ększy problem w zakresie gospodarki odpadami. W regionie gorzowskim gospodarki odpadami nie planuje si ę budowy spalarni odpadów. Nale ży wi ęc przeprowadzi ć jak najwi ęcej działa ń maj ących na celu ograniczenie ilo ści odpadów kierowanych do składowania.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 97

Problemem w dalszym ci ągu jest niedostateczny poziom świadomo ści mieszka ńców o konieczno ści prowadzenia segregacji odpadów „u źródła” oraz nielegalne pozbywanie si ę odpadów.

4.10 Zasoby przyrodnicze

4.10.1 Analiza stanu wyj ściowego Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz.U.2018 poz.142) elementami środowiska obj ętymi ochron ą na podstawie w/w ustawy s ą nast ępuj ące formy ochrony przyrody: • parki narodowe, • rezerwaty przyrody, • parki krajobrazowe, • obszary chronionego krajobrazu, • obszary Natura 2000, • pomniki przyrody, • stanowiska dokumentacyjne, • użytki ekologiczne, • zespoły przyrodniczo – krajobrazowe, • ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów.

Parki narodowe

Park narodowy jest najwy ższ ą form ą ochrony przyrody w Polsce. Na terenie powiatu gorzowskiego znajduje si ę jeden taki obszar, jest to Park Narodowy „Uj ście Warty”. Park Narodowy „Uj ście Warty” - jego całkowita powierzchnia wynosi 8 074 ha. Zajmuje on obszar trzech powiatów: gorzowskiego, słubickiego i sul ęci ńskiego. Na terenie powiatu gorzowskiego obejmuje tereny miasta Kostrzyn nad Odr ą oraz gminy Witnica. Chronione s ą tu siedliska ł ąkowe, które zapewniaj ą ptakom miejsca l ęgowe oraz odpoczynek w czasie migracji i zimowania. Przepływaj ą tutaj dwie rzeki: Postomia i Warta, która dzieli obszar na dwie cz ęś ci: północn ą i południow ą. Cz ęść północna le ży w granicach powiatu gorzowskiego, charakteryzuje się stabilnymi warunkami hydrologicznymi. Na obszarze Parku Narodowego znajduj ą si ę ł ąki, turzycowiska i trzcinowiska. Na tym terenie stwierdzono wyst ępowanie ok. 60 zbiorowisk ro ślinnych oraz ok. 500 gatunków ro ślin naczyniowych. Na terenie Parku zaobserwowano ponad 250 gatunków ptaków, z czego ponad 170 to gatunki l ęgowe. Teren wymaga ochrony czynnej - zapobieganie zarastaniu przez drzewa i krzewy.

Parki krajobrazowe

Parki krajobrazowe obejmuj ą obszar chroniony ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe. Na terenie powiatu gorzowskiego poło żone s ą dwa parki krajobrazowe. Barliniecko-Gorzowski Park Krajobrazowy jest jednym z dwóch parków krajobrazowych znajduj ących si ę w granicach powiatu gorzowskiego. Jego powierzchnia wynosi 23 982,91 ha, z czego 8 625,0 ha le ży w powiecie gorzowskim, w gminie Kłodawa. Jest to prawie 36% ogólnej powierzchni Parku. Na

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 98

terenie parku, znajduj ącego si ę w granicach gminy Kłodawa poło żone s ą dwa rezerwaty przyrody: „D ębina” i „Rzeka Przył ęż ek”. Park Krajobrazowy Barliniecko-Gorzowski stanowi w 40% cz ęść kompleksu o charakterze puszcza ńskim – Puszczy Barlinieckiej (inaczej Gorzowskiej). Prawie 90% powierzchni parku pokrywaj ą lasy. Kolejnym wa żnym elementem krajobrazu s ą liczne jeziora. Wyst ępuje tutaj ok. 700 gatunków ro ślin naczyniowych, 140 gatunków porostów i ponad 100 gatunków ptaków l ęgowych. Park Krajobrazowy „Ujście Warty” zajmuje powierzchni ę 20 532,46 ha, z czego 5 430,46 ha znajduje si ę na terenie powiatu gorzowskiego, w gminie Witnica i na terenie miasta Kostrzyn nad Odr ą. W jego centrum znajduje si ę fragment Kostrzy ńskiego Zbiornika Retencyjnego, którego większa cz ęść weszła w skład Parku Narodowego „Uj ście Warty”. W jego krajobrazie dominuj ą rozległe pola, podmokłe ł ąki, stoki i kraw ędzie Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej. Obszar Parku Krajobrazowego „Ujście Warty” został wł ączony do Europejskiej Sieci Obszarów Przyrodniczo Cennych – „Natura 2000”, która ma na celu ochron ę cennych gatunków i siedlisk ptaków. Wyst ępuje tu 30 gatunków ssaków, ponad 390 gatunków ro ślin naczyniowych. Park krajobrazowy to jeden z najcenniejszych pod wzgl ędem ornitologicznym obszarów kraju. Powołano go równie ż dla ochrony rezerwatu przyrody „Sło ńsk”.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Jezioro Wielkie” został utworzony w celu ochrony zró żnicowanych gatunkowo kompleksów le śnych (głównie buczyny, d ębiny i borów) i doliny rzeki Witna, wraz z kilkoma atrakcyjnymi jeziorami wyst ępuj ącymi na tym terenie. Jedno z tych jezior, a mianowicie „Jezioro Wielkie” posiada wod ę o wła ściwo ściach sprzyjaj ących wyst ępowaniu siei, czyli ryby spokrewnionej z łososiem. W planach jest stworzenie rezerwatu „Jezioro Dzikie” obejmuj ące silnie zakwaszone zbiorniki dystroficzne, w których wyst ępuje specyficzna fauna i flora. Rezerwaty przyrody Rezerwaty przyrody obejmuj ą obszar, który zachował si ę w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, siedliska przyrodnicze, ro ślin i zwierz ąt oraz siedliska grzybów. Chroni tak że twory i składniki przyrody nieo żywionej, wyró żniaj ące si ę szczególnymi warto ściami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Na terenie powiatu gorzowskiego aktualnie znajduje si ę 10 rezerwatów przyrody. Rezerwat „Morenowy Las” (wcze śniej Bogdaniec I) obejmuje obszar o powierzchni 21,05 ha. Został utworzony w celu zachowania zespołów le śnych, takich jak: zachodniopomorskiego gr ądu grabowego z przytuli ą le śną w runie, buczyny pomorskiej oraz lasu bukowo-dębowego. Grady rosn ące na terenie rezerwatu mog ą osi ąga ć wymiary d ębów. Rezerwat „Bogdaniec Gr ądy” (dawniej Bogdaniec II) zajmuje powierzchni ę 39,94 ha. Wyst ępuj ą tu okazałe drzewa, o rzadko spotykanym gonnym pokroju. Rezerwat „Bogdaniec III” zajmuje powierzchni ę 11,23 ha, został utworzony w celu ochrony lasu gr ądowego z domieszk ą buków, które porastaj ą liczne jary i w ąwozy o stromych zboczach. Rezerwat „Cisy Bogdanieckie” jest rezerwatem krajobrazowo-le śnym, który chroni du żą populacj ę cisów (2 056 sztuk), które rosn ą w lesie bukowo-sosnowym w wieku do 130 lat. Zajmuje obszar 21,24 ha. Rezerwat „Santockie Zakole” o powierzchni 455,84 ha poło żony jest w Dolnie Warty w okolicach wczesno średniowiecznego grodziska w Santoku. Jest to rezerwat krajobrazowo-ornitologiczny, w którym

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 99

zaobserwowano 121 gatunków ptaków l ęgowych. Wyst ępuj ą tutaj równie ż liczne d ęby szypułkowe, które s ą uznane za pomniki przyrody. Rezerwat „Rzeka Przył ęż ek” jest rezerwatem faunistycznym, zajmuj ącym powierzchni ę 35,0 ha. Chroni odcinek rzeki Przył ęż ek, która jest miejscem tarła i dorastania głowaczy białopłetwych oraz pstr ągów potokowych. Woda rzeki ma I klas ę czysto ści (wg bada ń WIO Ś w Gorzowie Wielkopolskim). Poza tym chroniony jest równie ż ponad 130 letni las bukowo-sosnowy. Rezerwat „Wilanów” jest rezerwatem krajobrazowo-le śnym, zajmuj ącym obszar 67,16 ha. Chroni naturalny fragment gr ądu zachodniopomorskiego (z dominuj ącymi d ębami i bukami) z domieszk ą sosen i modrzewi. Pojedyncze d ęby osi ągaj ą nawet ponad 300 lat, a buki i sosny 170 lat, spełniaj ąc wymogi stawiane pomnikom przyrody. Rezerwat „D ębina” poło żony jest na terenie gminy Kłodawa i zajmuje powierzchni ę 12,18 ha. Został utworzony w celu ochrony gr ądu środkowoeuropejskiego (z grabami, d ębami, sosnami, bukami i lipami). Stwierdzono wyst ępowanie 68 gatunków ro ślin naczyniowych oraz ponad 50 gatunków porostów nadrzewnych. Cenne s ą równie ż stanowiska rzadkich, chronionych owadów (jelonka rogacza, koziroga dębosza) wyst ępuj ących na terenie tego rezerwatu. Rezerwat „Bagno Chłopiny” jest rezerwatem torfowiskowym, o powierzchni 118,99 ha. Nale ży do Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”. Został powołany w celu ochrony torfowiska mszarnego, które porasta rozległ ą mis ę pojeziern ą. Wyst ępuje tutaj 10 gatunków storczyków oraz wiele innych rzadkich kwasolubnych ro ślin. W zwi ązku z obni żaniem si ę poziomu wód gruntowych, ekosystemowi na tym obszarze grozi zagłada. Rezerwat „Zdroiskie Buki” zajmuje obszar 46,34 ha i jest rezerwatem o charakterze le śnym. Został utworzony w celu ochrony naturalnego lasu mieszanego, z przewag ą buków oraz domieszk ą d ębów i grabów. Las ten osi ąga wiek do 200 lat. Drzewostan porasta zbocza rzeczki Santocznej, która tworzy liczne zakola.

Park wiejski

Park wiejski w Sosnach, został zało żony w XIX wieku w stylu angielskim. Zajmuje powierzchni ę 31 ha. Porasta go okazały drzewostan bukowy, z drzewami o obwodzie si ęgaj ącym do 410 cm i d ębowy oraz wiele gatunków drzew iglastych, które pochodz ą z Azji i Ameryki Północnej.

Obszary „Natura 2000”

Celem programu „Natura 2000” jest zachowanie okre ślonych typów siedlisk przyrodniczych i gatunków, które s ą uwa żane za cenne i zagro żone w skali całej Europy. Podstaw ą funkcjonowania programu s ą dwie dyrektywy unijne: Dyrektywa Ptasia oraz Dyrektywa Siedliskowa. Torfowisko Chłopiny jest to obszar ochrony siedlisk, poło żony na terenie gmin Kłodawa i Lubiszyn. Obejmuje kompleks zbiorowisk bagiennych i torfowiskowych. W jego centrum znajduje si ę torfowisko przejściowe z cenn ą ro ślinno ści ą glacjaln ą (turzyc ą bagienn ą, rosiczk ą długolistn ą i okr ągłolistn ą itp.). Otaczaj ą je bory, lasy ł ęgowe oraz ł ąki, w tym 5 rodzajów siedlisk, omówionych w Dyrektywie Siedliskowej. Wyst ępuje tutaj 10 gatunków storczykowatych m.in. storczyk plamisty, storczyk krwisty, storczyk Fuchsa, listera jajowata, kruszczyk błotny, w ątlik błotny oraz gatunek o europejskim znaczeniu - lipiennik Loesela - z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar ten podlega intensywnej degradacji, spowodowane jest to

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 100

obni żaniem si ę poziomu wód gruntowych i uruchomionej sukcesji ro ślinno ści. Uj ście Noteci jest obszarem ochrony siedlisk. Na terenie powiatu gorzowskiego zajmuje obszar w obr ębie gmin Deszczno i Santok. Obejmuje uj ście Noteci i Warty, z obszarami zalewowymi. Teren ten jest w 30% wykorzystywany rolniczo, wody śródl ądowe zajmuj ą 5% obszaru, ł ąki 63%, a lasy około 1%. Cenne fragmenty lasów ł ęgowych zachowały si ę na lewym brzegu Warty, natomiast na stromym zboczu doliny Warty, powy żej zabudowy wsi Santok interesuj ące płaty muraw kserotermicznych. Wyst ępuj ą tutaj wilgotne ekosystemy, lasy ł ęgowe oraz 6 gatunków z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Mo żna spotka ć tutaj równie ż 20 gatunków ptaków z listy znajduj ącej si ę w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej. Zagro żeniem dla tego obszaru s ą urbanizacja oraz zarastanie muraw kserotermicznych. Bory Chrobotkowe Puszczy Noteckiej są specjalnym obszarem ochrony siedlisk. Obejmuje obszar gminy Santok i składa si ę z 5 kompleksów le śnych, znajduj ących si ę na terenie Nadle śnictw Karwin i Mi ędzychód. W zachodniej cz ęś ci Mi ędzyrzecza Warcia ńsko-Noteckiego Bory Puszczy Noteckiej rosn ą na lu źnych piaskach. Poziom wód gruntowych jest bardzo niski, nie wyst ępuj ą tutaj cieki wodne. Ł ąka i torfowisko wyst ępuj ą jedynie w kompleksie pi ątym. Na zdecydowanej cz ęś ci terenu wyst ępuje mozaika boru chrobotkowego Cladonio-Pinetum i suboceanicznego boru świe żego Leucobryo-Pinetum. Wyst ępuje tu tylko jeden gatunek ssaka, wilk szary, z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Zagro żeniem dla tego obszaru jest nadmierne nawo żenie mineralne stosowane w gospodarce le śnej, które mo że spowodowa ć u żyźnienie podło ża, a co za tym idzie nadmierny rozwój mszaków i ro ślin zielonych, co w dłu ższej perspektywie mo że doprowadzi ć do zatracenia cech Cladonio-Pinetum. Specyfika środowiska, czyli przede wszystkim mała wilgotno ść sprawia, że obszar ten jest podatny na wybuchy i łatwe rozprzestrzenianie si ę po żarów. Jezioro Kozie – obszar ochrony siedlisk, w powiecie gorzowskim zajmuje teren gminy Lubiszyn. Obejmuje eutroficzny zbiornik wodny, przybrze żne zespoły ro ślinne i płaty torfowisk. Jezioro Kozie nale ży do rzadkich akwenów typu karasiowego. Tereny nad wod ą cechuj ą si ę ró żnorodno ści ą gatunkow ą. Do najcenniejszych nale żą brzozy niskie oraz szuwary z rzadk ą kłoci ą wiechowat ą. Na pozostałej cz ęś ci terenu znajduj ą si ę ł ąki i pastwiska. Najwa żniejsze s ą torfowiska nakredowe i alkaliczne oraz ł ąki trz ęś licowe. Wyst ępuj ą tu takie zwierz ęta jak: wodno-błotne ptaki ( żurawie, b ąki, błotniaki stawowe) i płazy (kumak nizinny). Dla utrzymania odpowiedniej struktury ro ślinno ści wymagana jest ci ągła regulacja stosunków wodnych). Ostoja Witnicko-Dębia ńska jest obszarem specjalnej ochrony ptaków. W powiecie gorzowskim obejmuje tereny gmin Witnica, Bogdaniec i Lubiszyn. Obszar obejmuje kompleks lasów, które le żą w strefie kraw ędziowej doliny Warty, kompleks le śny od D ębna po dolin ę My śli i jej dopływu Kosy. Spor ą cz ęść kompleksu stanowi ą lasy gospodarcze wraz z licznymi torfowiskami mszarnymi. W zachodniej cz ęś ci znajduj ą si ę rzeki o silnie meandruj ących korytach, z niewielkimi starorzeczami oraz rozległe zbiorowiska wodno-bagienne i szuwarowe. Wyst ępuj ą tutaj ró żnej wielko ści jeziora, zarówno dystroficzne i eutroficzne. Na terenie Ostoi wyst ępuje co najmniej 32 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. W północnej cz ęś ci wyst ępuj ą ró żne, chronione, rzadkie lub zagro żone gatunki ro ślin. Na tym terenie żyje rzadki w Polsce żółw błotny. Uj ście Warty jest specjalnym obszarem ochrony siedlisk i ochrony ptaków. Na terenie powiatu gorzowskiego obejmuje miasto Kostrzyn nad Odr ą, gminy Witnica, Bogdaniec i Deszczno. Obejmuje tereny zalewowe Warty w rejonie jej uj ścia do Odry, niewielki odcinek doliny Odry i zalew w rejonie Kostrzyna.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 101

Mo żna spotka ć tu licznie naturalne odnogi rzeki oraz kanały i sztucznie stworzone zbiorniki wody. Wiele ł ąk na tym obszarze jest corocznie zalewanych. Mo żna spotka ć tu zaro śla wierzbowe i lasy ł ęgowe. W rejonie miejscowo ści Owczary i Pami ęcin wykształciły si ę murawy kserotermiczne. Przy południowo-zachodniej granicy obszaru, w dawnych umocnieniach obronnych, znajduje si ę du że zimowisko nietoperzy. W skład ostoi wchodzi rezerwat Sło ńsk, który uznawany jest za jedn ą z najwa żniejszych ostoi ptaków w środkowej Europie i podlega zapisom Konwencji Ramsar. Na tym terenie stwierdzono wyst ępowanie przynajmniej 27 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, a w śród nich znajduje si ę 11 gatunków wpisanych do Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt. Znajduje si ę tutaj równie ż 11 typów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej, ok. 28 gatunków ptaków migruj ących, niewymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki ssaków z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej, 2 gatunki płazów, 1 gatunek ryby i jeden gatunek ro śliny naczyniowej z tego zał ącznika. Ponadto spotka ć mo żna tutaj wiele rzadkich gatunków ro ślin, z których 8 znajduje si ę pod ochron ą. Uj ście Noteci jest specjalnym obszarem ochrony siedlisk, który na terenie powiatu gorzowskiego zajmuje tereny gmin Deszczno i Santok. Jest wa żnym obszarem wyst ępowania wilgotnych ekosystemów, typowych dla dolin du żych rzek (8 rodzajów siedlisk z zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej), wraz z dobrze zachowanymi lasami ł ęgowymi. Ponadto wyst ępuje tutaj 6 gatunków z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar ma równie ż du że znaczenie dla ochrony ptaków. Wyst ępuje tu 20 gatunków ptaków z listy w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej. Do najpowa żniejszych zagro żeń ostoi zalicza si ę zanieczyszczenie wód, urbanizacj ę oraz zarastanie muraw kserotermicznych. Puszcza Barlinecka jest specjalnym obszarem ochrony ptaków, który na terenie powiatu gorzowskiego obejmuje tereny gminy Kłodawa i Santok. Obejmuje równie ż fragment Puszczy Gorzowskiej, na równinie Gorzowskiej. Posiada bogat ą sie ć hydrograficzn ą, płyn ą tutaj dopływy Noteci: Polka i Santoczna oraz Warty – Kłodawka. Znajduje si ę tutaj kilkadziesi ąt typów jezior, w głównej mierze poło żnych w śród lasów. Najwi ększymi s ą Jezioro Barlineckie, o powierzchni 268 ha oraz Jezioro Dankowskie Wielkie (107 ha). Lasy zajmuj ą ponad 80% terenu. Dominuj ą tutaj sosny, ale mo żna znale źć równie ż buczyny i d ęby. Mo żna spotka ć tutaj co najmniej 20 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasie i 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. Dolina Noteci jest obszarem specjalnej ochrony ptaków, obejmuj ącym fragment doliny Dolnej Noteci bezpo średnio przed jej uj ściem do Warty, poło żony w Kotlinie Gorzowskiej. Dolina Noteci to, w tym miejscu do ść szeroka dolina rzeczna, która jest poprzecinana licznymi kanałami z pozostało ściami starorzeczy i kompleksami torfianek. Na wi ększo ści obszaru jest prowadzona średnio intensywna i ekstensywna gospodarka ł ąkowo-pastwiskowa. Mo żna spotka ć tutaj co najmniej 16 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 3 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. Użytki ekologiczne Użytkami ekologicznymi nazywane s ą pozostało ści ekosystemów, które maj ą znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródle śne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieu żytkowanej ro ślinno ści, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamie ńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmna żania lub miejsca sezonowego przebywania.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 102

Na terenie powiatu gorzowskiego wyró żnia si ę 32 użytki ekologiczne. Zostały one scharakteryzowane w tabeli poni żej.

Tabela 49. Wykaz u żytków ekologicznych na terenie powiatu gorzowskiego Nazwa u żytku Powierzchnia Gmina / Lp. Opis lokalizacji Opis ekologicznego [ha] Miejscowo ść Obszar w dolinie Warty, na Ochrona ekosystemów, Deszczno / skraju miasta Borek, od które maj ą znaczenie dla 1. NAD WART Ą 4,21 Borek południa mi ędzy wałem, a zachowania ró żnorodnych Wart ą typów siedlisk Południowa cz ęść jeziora Ochrona ekosystemów, Deszczno / Glinik, na zachód od le śnej które maj ą znaczenie dla 2. NAD GLINIKIEM 1,74 Glinik drogi p-po ż. nr 10, biegn ącej zachowania ró żnorodnych wzdłu ż jeziora typów siedlisk Jest to obszar w środkowej cz ęś ci jeziora Glinik, na Ochrona ekosystemów, południowy-wschód od Deszczno / które maj ą znaczenie dla 3. PRZY JEZIORZE 1,44 półwyspu. Natomiast od Glinik zachowania ró żnorodnych północy graniczy bezpo średnio typów siedlisk z jeziorem. Cz ęść południowa znajduje si ę w dolinie Ochrano ekosystemów, Obszar ten znajduje si ę ok. Deszczno / które maj ą znaczenie dla 4. OCZKO 2,25 900 m na północ od drogi Bolemin zachowania ró żnorodnych krajowej nr 24 typów siedlisk Obszar poło żony w północnej Ochrona ekosystemów, cz ęś ci jeziora Glinik, na MAŁY Deszczno / które maj ą znaczenie dla 5. 0,46 wschód od punktu czerpania PÓŁWYSEP Glinik zachowania ró żnorodnych wody, przy wje ździe na mały typów siedlisk półwysep Obszar pomi ędzy dwoma Ochrona ekosystemów, Kłodawa / jeziorami (Jezierzyce i które maj ą znaczenie dla 6. BAGNA 6,36 Ró żanki Mrowinko) – Nadle śnictwo zachowania ró żnorodnych Kłodawa oddz. 418c typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Nadle śnictwo Strzelce Kraj. Kłodawa / które maj ą znaczenie dla 7. RÓ ŻANKI 2,91 Le śnictwo Wilanów oddz. 238 Zdroisk zachowania ró żnorodnych a,c typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Kłodawa / Nadle śnictwo Strzelce Kraj. które maj ą znaczenie dla 8. WILANÓW 0,60 Santoczno Le śnictwo Wilanów oddz. 197 f zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Ochrona oraz zachowanie unikalnego siedliska Obszar ten le ży ok. 300-400 m przyrodniczego ( 35 na zachód od zachodniego gatunków rzadkich, TORFOWISKO Kłodawa / 9. 3,37 brzegu jeziora Sulemi ńskiego. gin ących ro ślin GÓRNE Santocko Nadle śnictwo Kłodawa oddz. naczyniowych, mszaków i 283 g, 284 f porostów, 14 gatunków torfowca, 37 gatunków zwierz ąt chronionych) Ochrona oraz zachowanie unikalnego siedliska Obszar le ży 200-250 m na przyrodniczego (35 południe od południowej strony TORFOWISKO Kłodawa / gatunków rzadkich, 10. 3,62 brzegu jeziora Sulemi ńskiego. DOLNE Santocko gin ących ro ślin Nadle śnictwo Kłodawa oddz. naczyniowych, mszaków i 283 k, 319 c porostów, 14 gatunków torfowca, 37 gatunków

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 103

Nazwa u żytku Powierzchnia Gmina / Lp. Opis lokalizacji Opis ekologicznego [ha] Miejscowo ść zwierz ąt chronionych) Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Nadle śnictwo Barlinek, które maj ą znaczenie dla 11. MOKRY BÓR 3,41 Chłopiny Le śnictwo szable oddz. 448 a zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Nadle śnictwo Ró żańsko, Lubiszyn / które maj ą znaczenie dla 12. CHŁOPINY I 3,20 Le śnictwo Chłopiny oddz. 618 Chłopiny zachowania ró żnorodnych c typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko, które maj ą znaczenie dla 13. ŚCIECH 0,51 Ściechów Le śnictwo Chłopiny oddz. 620 f zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko, które maj ą znaczenie dla 14. CHŁOPINY II 2,64 Chłopiny Le śnictwo Chłopiny oddz. 644 f zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Nadle śnictwo Ró żańsko, Lubiszyn / które maj ą znaczenie dla 15. MYSTKI I 2,00 Le śnictwo Smoliny oddz. 517 Mystki zachowania ró żnorodnych d, 516 j, d, f typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko, które maj ą znaczenie dla 16. GAJEWO 5,95 Gajewo Le śnictwo Smoliny oddz. 612 j zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko, które maj ą znaczenie dla 17. MYSTKI II 1,47 Mystki Le śnictwo Smoliny oddz. 537 a zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Nadle śnictwo Ró żańsko, Lubiszyn / które maj ą znaczenie dla 18. ŁĄKI 16,11 Le śnictwo Smoliny oddz. 635, Kozin zachowania ró żnorodnych 636 typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Nadle śnictwo Ró żańsko, Lubiszyn / które maj ą znaczenie dla 19. ŁOZOWISKO 5,93 Le śnictwo Smoliny oddz. 635, Gajewo zachowania ró żnorodnych 636 typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Nadle śnictwo Ró żańsko, Lubiszyn / które maj ą znaczenie dla 20. MOKRADŁA 26,68 Le śnictwo Smoliny oddz. 663 Gajewo zachowania ró żnorodnych k, i, j, 661 i, j, k, m, l, 660 r typów siedlisk Nadle śnictwo Ró żańsko, Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Le śnictwo Chłopiny oddz. 607 które maj ą znaczenie dla 21. DŁUGIE Ł ĄKI 65,08 Ściechówek d, 606 i, 605 m, k, j, 626 h, 627 zachowania ró żnorodnych l, 628 h, 629 h, 630 m typów siedlisk Nadle śnictwo Ró żańsko, Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Le śnictwo Chłopiny oddz. 626 które maj ą znaczenie dla 22. ŚCIECHÓWEK 40,02 Ściechówek i, c, 625 n, d, 624 j, 649 a, 650 zachowania ró żnorodnych n, b, c, 651 d, c, k typów siedlisk Ochrona ekosystemów, Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko, które maj ą znaczenie dla 23. PRZY DRODZE 7,98 Gajewo Le śnictwo Smoliny zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Obszar chroniony przed Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko oddz. 24. SZUWAR 0,09 uszkodzeniem i Mystki 386 n zniszczeniem

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 104

Nazwa u żytku Powierzchnia Gmina / Lp. Opis lokalizacji Opis ekologicznego [ha] Miejscowo ść Obszar chroniony przed Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko oddz. 25. CHŁOPINY 0,92 uszkodzeniem i Chłopiny 5481 x zniszczeniem Obszar chroniony przed Nadle śnictwo Ró żańsko oddz. 26. KOZIE Ł ĄKI 2,87 Lubiszyn / Staw uszkodzeniem i 243 b zniszczeniem CHŁOPI ŃSKA Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko oddz. 27. 1,95 Ochrona wilgotnej ł ąki ŁĄKA Chłopiny 518 l Lubiszyn / Nadle śnictwo Ró żańsko oddz. 28. SMOLINY 0,91 Ochrona wilgotnej ł ąki Smoliny 459 i Ochrona ekosystemów, Santok / Nadle śnictwo Kłodawa, które maj ą znaczenie dla 29. GRALEWO 1,82 Gralewo Le śnictwo Górki oddz. 697 c, d zachowania ró żnorodnych typów siedlisk Ochrona dolnego odcinka DOLNY Uj ście do rzeki Warty wraz z Noteci, uj ście do rzeki 30. ODCINEK 143,2174 Santok / Santok przyległymi terenami Warty wraz z przyległymi NOTECI terenami Nadle śnictwo Kłodawa, Ochrona stanowiska kłoci Santok / 31. KŁOCIOWISKO 9,75 Le śnictwo Janczewo oddz. wiechowatej (Cladium Janczewo Le śny 569 d mariscus) Ochrona ekosystemów, Nadle śnictwo Bogdaniec, TORFOWISKO Witnica / które maj ą znaczenie dla 32. 16,11 Le śnictwo Mosina oddz. 187 k, MOSINA Mosina zachowania ró żnorodnych 207 c typów siedlisk Źródło: RDO Ś w Gorzowie Wielkopolskim

Pomniki przyrody Pomnikami przyrody s ą pojedyncze twory przyrody żywej, jak i nieo żywionej lub ich skupiska o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej. Na terenie powiatu gorzowskiego wyst ępuj ą 283 drzewa zaliczane do pomników przyrody. Wykaz najwa żniejszych pomników przyrody przedstawia poni ższa tabela.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 105

Rysunek 19 Formy ochrony przyrody na terenie powiatu gorzowskiego – obszary Natura 2000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDO Ś

Rysunek 20 Formy ochrony przyrody na terenie powiatu gorzowskiego – użytki ekologiczne, rezerwaty, parki krajobrazowe, parki narodowe, pomniki przyrody i korytarze ekologiczne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDO Ś

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 106

Tabela 50. Wykaz pomników przyrody na terenie powiatu gorzowskiego

Rodzaj Nazwa Pier śnica Lp. Nazwa polska Wysoko ść [m] Gmina Opis lokalizacji Nazwa aktu pomnika łaci ńska [cm] Nadle śnictwo Bogdaniec, obr. Dąb R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 1. Drzewo Quercus robur 330 ok. 30 Bogdaniec le śny Bogdaniec, Le śnictwo szypułkowy dn. 5.06.2006 r./ Motylewo, oddz. 237 h Uchwała Nr XX/181/09 Rady Gminy Bogdaniec z dn. 15.09.2009 Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb r. (Dz.U.Woj.Lub. Nr 111 poz. 1501 z dn. 15.09.2009r.); Uchwała Dąb 2. Drzewo Quercus robur 527 25 Bogdaniec le śny Bogdaniec, Le śnictwo nr XXXII.226.2014 Rady Gminy Bogdaniec z dnia 7.11.2014r. szypułkowy Motylewo oddz. 667 d zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia pomników przyrody (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 14.11.2014r., poz. 2128) Uchwała Nr XX/181/09 Rady Gminy Bogdaniec z dn. 15.09.2009 Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb r. (Dz.U.Woj.Lub. Nr 111 poz. 1501 z dn. 15.09.2009 r.); Uchwała 3. Drzewo Buk zwyczajny Fagus sylvatica 353 31 Bogdaniec le śny Bogdaniec, Le śnictwo nr XXXII.226.2014 Rady Gminy Bogdaniec z dnia 7.11.2014r. Łupowo oddz. 583 f Zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia pomników przyrody (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 14.11.2014r., poz. 2128) Uchwała Nr XX/181/09 Rady Gminy Bogdaniec z dn. 15.09.2009 Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb r. (Dz.U.Woj.Lub. Nr 111 poz. 1501 z dn. 15.09.2009 r.); Uchwała Dąb Quercus 4. Drzewo 360 30 Bogdaniec le śny Bogdaniec, Le śnictwo nr XXXII.226.2014 Rady Gminy Bogdaniec z dnia 7.11.2014r. bezszypułkowy petraea Motylewo oddz. 759 h zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia pomników przyrody (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 14.11.2014r., poz. 2128) Uchwała Nr XX/181/09 Rady Gminy Bogdaniec z dn. 15.09.2009 Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb r. (Dz.U.Woj.Lub. Nr 111 poz. 1501 z dn. 15.09.2009 r.); Uchwała Drzewa (2 310 29 5. Buk zwyczajny Fagus sylvatica Bogdaniec le śny Bogdaniec, Le śnictwo nr XXXII.226.2014 Rady Gminy Bogdaniec z dnia 7.11.2014r. szt.) 390 32 Łupowo oddz. 660 d zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia pomników przyrody (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 14.11.2014r., poz. 2128) Nadle śnictwo Bogdaniec, Le śnictwo Łupowo, obr ęb Dąb Uchwała nr XXXII.227.2014 Rady Gminy Bogdaniec z dnia 6. Drzewo Quercus robur 360 24 Bogdaniec Bogdaniec oddz. 687 f. Drzewo szypułkowy 7.11.2014r. (Dz. U. Woj. Lub. z dnia 14.11.2014r., poz. 2129) jest zlokalizowane przy polu uprawnym kukurydzy Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała nr XXXII.227.2014 Rady Gminy Bogdaniec z dnia 7. Drzewo Buk zwyczajny Fagus sylvatica 423 38 Bogdaniec Le śnictwo Nowiny, obr ęb 7.11.2014r. (Dz. U. Woj. Lub. z dnia 14.11.2014r., poz. 2129) Bogdaniec oddz. 733 c Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb Dąb Quercus Bogdaniec, Le śnictwo Uchwała nr XIV.99.2016 Rady Gminy Bogdaniec z dnia 8. Drzewo 556 30 Bogdaniec bezszypułkowy petraea Motylewo, obr ęb Bogdaniec, 29.09.2016 r. (Dz. Urz. Woj.. Lub. z dnia 05.10.2016 r., poz. 1979) oddz. 667 f

Dąb Uchwała nr XXVII/216/2016 Rady Gminy Deszczno z dnia 9. Drzewo Quercus robur 832 20 Deszczno Obr ęb Kiełpin szypułkowy 21.11.2016 r. Dz. Urz. Woj. Lub. z dnia 28.11.2016 r., poz. 2363)

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 107

Rodzaj Nazwa Pier śnica Lp. Nazwa polska Wysoko ść [m] Gmina Opis lokalizacji Nazwa aktu pomnika łaci ńska [cm]

Dąb Uchwała nr XXVII/216/2016 Rady Gminy Deszczno z dnia 10. Drzewo Quercus robur 629 25 Deszczno Obr ęb Kiełpin szypułkowy 21.11.2016 r. Dz. Urz. Woj. Lub. z dnia 28.11.2016 r., poz. 2363)

Dąb Uchwała nr XXVII/216/2016 Rady Gminy Deszczno z dnia 11. Drzewo Quercus robur 514 20 Deszczno Obr ęb Kiełpin szypułkowy 21.11.2016 r. Dz. Urz. Woj. Lub. z dnia 28.11.2016 r., poz. 2363)

305 25 Drzewa (3 Dąb Nadle śnictwo Skwierzyna oddz. Uchwała Nr V/24/10 rady Gminy Deszczno z dnia 29.12.2010 r. 12. Quercus robur 315 28 Deszczno szt.) szypułkowy 51 r /Dz.U.Woj.Lub. Nr 17 poz. 365 z dn. 10.02.2011 r./ 400 29

Nadle śnictwo D ębno, obr ęb Dąb Kostrzyn R.W.L Nr 14 z 28 lutego 2006. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 14 poz. 338 z 13. Drzewo Quercus robur 394 ok. 21 le śny Namy ślin, Le śnictwo szypułkowy nad Odr ą dn. 7.03.2006 r./ Kostrzyn, oddz. 274 n

Lipa Tilia Kostrzyn Przy ul. Kopernika (naprzeciwko Uchwała nr XXXIV/231/93 Rady Miejskiej w Kostrzynie n/Odr ą z 14. Drzewo 290 20 szerokolistna platyphyllos nad Odr ą posterunku policji) dnia 29.10.1993 r. /niepublikowana/

Dąb Kostrzyn Uchwała nr XXXIV/231/93 Rady Miejskiej w Kostrzynie n/Odr ą z 15. Drzewo Quercus robur 320 30 Park Miejski, przy ul. Kopernika szypułkowy nad Odr ą dnia 29.10.1993 r. /niepublikowana/

Znajduje si ę na terenie Starego Dąb Kostrzyna Kostrzyna, przy ul. Gorzy ńskiej Uchwała nr XXXIV/231/93 Rady Miejskiej w Kostrzynie n/Odr ą z 16. Drzewo Quercus robur 400 19 szypułkowy nad Odr ą (niedaleko przej ścia dnia 29.10.1993 r. /niepublikowana/ granicznego) Ro śnie na terenie Starego Kostrzyn Kostrzyna, przy drodze Uchwała nr XXXIV/231/93 Rady Miejskiej w Kostrzynie n/Odr ą z 17. Drzewo Topola Czarna Populus nigra 397 34 nad Odr ą nieopodal ul. Granicznej 2, dnia 29.10.1993 r. /niepublikowana/ jad ąc od ul. Gorzy ńskiej Ro śnie na terenie Starego Dąb Kostrzyn Kostrzyna, przy ul. Gorzy ńskiej Uchwała nr XXXIV/231/93 Rady Miejskiej w Kostrzynie n/Odr ą z 18. Drzewo Quercus robur 345 26 szypułkowy nad Odr ą (niedaleko przej ścia dnia 29.10.1993 r. /niepublikowana/ granicznego) Nadle śnictwo D ębno, Le śnictwo Drzewice oddz. 265 i. Drzewo Dąb Kostrzyn Uchwała nr XXVIII/266/97 Rady Miejskie w Kostrzynie n.O z dnia 19. Drzewo Quercus robur 491 35 ro śnie na zachód od Domku szypułkowy nad Odr ą 25.03.1997 r. /niepublikowana/ My śliwskiego w kierunku torów kolejowych Drzewo ro śnie na nasypie Wi ąz Kostrzyn Uchwała nr XXVIII/266/97 Rady Miejskie w Kostrzynie n.O z dnia 20. Drzewo Ulmus laevis 333 27 kolejowym ok. portu nad Wart ą, szypułkowy nad Odr ą 25.03.1997 r. /niepublikowana/ 100 m od prawego brzegu rzeki

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 108

Rodzaj Nazwa Pier śnica Lp. Nazwa polska Wysoko ść [m] Gmina Opis lokalizacji Nazwa aktu pomnika łaci ńska [cm] Głaz narzutowy Na głazie napis Nadle śnictwo Kłodawa, obr ęb Głaz R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z dn. 21. gotykiem - 365 cm 67 cm Kłodawa le śny Kłodawa, Le śnictwo narzutowy 5.06.2006 r./ „Wanschen- Wojcieszyce oddz. 368 j 1932”. Głaz narzutowy "Obelisk – pomnik le śnika Nadle śnictwo Kłodawa, obr ęb Głaz R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 z dn. 22. niemieckiego - 250 cm 135 cm Kłodawa le śny Kłodawa, Le śnictwo narzutowy 05.06.2006 r./ zamordowaneg Mszaniec, oddz. 128 b o 18 lutego 1923 r." Nadle śnictwo Kłodawa, obr ęb Dąb R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z dn. 23. Drzewo Quercus robur 420 ok. 26 Kłodawa le śny Kłodawa, Le śnictwo szypułkowy 5.06.2006 r./ Ło śno oddz. 217 f Nadle śnictwo Kłodawa, Drzewa (5 R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z dn. 24. Buk zwyczajny Fagus silvatica od 380 do 430 od 23 do 26 Kłodawa Le śnictwo Santocko oddz. 282 szt.) 5.06.2006 r./ m Nadle śnictwo Kłodawa, Drzewa (2 Dąb R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z dn. 25. Quercus robur - - Kłodawa Le śnictwo Mszaniec, oddz. 120 szt.) szypułkowy 5.06.2006 r./ k, przy szosie Gorzów - Barlinek 70 m od drogi krajowej nr 22, w Kasztanowiec Aesulus odległo ści 1 km od Ró żanek Uchwała Nr XIV/75/07 Rady Gminy w Kłodawie z dnia 29.08.2007 26. Drzewo zwyczajny 410 25 Kłodawa hippocastanum Szklarni (w kierunku na r. - niepublikowana (biały) Gda ńsk)

Dąb W pasie drogi gminnej przy ul. Uchwała Nr XIV/76/07 Rady Gminy w Kłodawie z dnia 29.08.2007 27. Drzewo Quercus robur 425 21 Kłodawa szypułkowy Dębowej w Ró żankach r. - niepublikowana

Dąb Uchwała nr XXXII/289/2002 Rady Gminy w Kłodawie z dnia 28. Drzewo Quercus robur 432 28 Kłodawa Cmentarz w Wojcieszycach szypułkowy 1.02.2002 r. - niepublikowana

Znajduje si ę na skwerze w Dąb R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 29. Drzewo Quercus robur 620 ok. 28 Lubiszyn centrum Lubna, niedaleko szypułkowy dn. 5.06.2006 r./ ko ścioła

Dąb Quercus Nadle śnictwo Ró żanki, 30. Drzewo 475 - Lubiszyn Uchwała nr XX/172/05 Rady Gminy Lubiszyn z dnia 4.03.2005 r. bezszypułkowy petraea Le śnictwo Smoliny oddz. 516 k

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 109

Rodzaj Nazwa Pier śnica Lp. Nazwa polska Wysoko ść [m] Gmina Opis lokalizacji Nazwa aktu pomnika łaci ńska [cm]

Jesion Fraxinus Nadle śnictwo Ró żanki, 31. Drzewo 380 - Lubiszyn Uchwała nr XX/172/05 Rady Gminy Lubiszyn z dnia 4.03.2005 r. wyniosły excelsior Le śnictwo Chłopiny oddz. 652 b

Drzewa (9 Dąb Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała nr V/23/2015 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 16.01.2015r, 32. Quercus robur 290-340 29 Lubiszyn szt.) szypułkowy Le śnictwo Marwice oddz. 121 g (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 25.02.2015r., poz. 369)

Drzewa Dąb Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała nr V/23/2015 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 16.01.2015r, 33. Quercus robur 260-420 26-28 Lubiszyn (12 szt.) szypułkowy Le śnictwo Lubiszyn oddz. 8 n (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 25.02.2015r., poz. 369)

Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała nr V/23/2015 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 16.01.2015r, 34. Drzewo Buk zwyczajny Fagus sylvatica 400 30 Lubiszyn Le śnictwo Tarnów oddz. 180 f (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 25.02.2015r., poz. 369)

Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała nr V/23/2015 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 16.01.2015r, 35. Drzewo Buk zwyczajny Fagus sylvatica 340 25 Lubiszyn Le śnictwo Tarnów oddz. 229 h (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 25.02.2015r., poz. 369)

Dąb Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała nr V/23/2015 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 16.01.2015r, 36. Drzewo Quercus robur 530 28 Lubiszyn szypułkowy Le śnictwo Tarnów oddz. 271 j (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 25.02.2015r., poz. 369

Dąb Quercus Nadle śnictwo Ró żańsko, Uchwała Nr XIII/84/2015 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 30.11.2015r 37. Drzewo 475 - Lubiszyn bezszypułkowy petraea Le śnictwo Dolsk oddz. 389 j (Dz. U. Woj. Lub. z dn. 16.12.2015 r., poz. 2587)

Jesion Fraxinus Nadle śnictwo Ró żańsko, Uchwała Nr XIII/84/2015 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 30.11.2015 r 38. Drzewo 380 - Lubiszyn wyniosły excelsior Le śnictwo Chłopiny oddz. 521 b (Dz. Urz. Woj. Lub. z dn. 16.12.2015 r., poz. 2587)

Dąb Nadle śnictwo Bogdaniec, w Uchwała Nr XXI/149/2016 Rady Gminy Lubiszyn z dn. 04.11.2016 39. Drzewo Quercus robur 430 23 Lubiszyn szypułkowy obr ębie miejscowo ści Wysoka r. (Dz. Urz. Woj. Lub. z dn. 15.11.2016 r., poz. 2278)

Dąb Ro śnie przy posesji Nowe R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 40. Drzewo Quercus robur 590 ok. 31 Santok szypułkowy Polichno 8 dn. 5.06.2006 r./

Dąb Drzewo znajduje si ę przy R.W.L Nr 29 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz.829 z 41. Drzewo Quercus robur 730 20 Santok szypułkowy posesji Lipki Małe dz. nr 81/1 dn. 5.06.2006 r./

Nadle śnictwo Kłodawa, Ulmus minor Uchwała Nr VIII/57/11 Rady Gminy w Santoku z dnia 28.04.2011 42. Drzewo Wi ąz pospolity 243 27 Santok Le śnictwo Płomykowa oddz. Mill r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 69 poz. 1327 z dn. 20.06.2011 r./ 641 p

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 110

Rodzaj Nazwa Pier śnica Lp. Nazwa polska Wysoko ść [m] Gmina Opis lokalizacji Nazwa aktu pomnika łaci ńska [cm]

Nadle śnictwo Kłodawa, Uchwała Nr VIII/57/11 Rady Gminy w Santoku z dnia 28.04.2011 43. Drzewo Buk zwyczajny Fagus sylvatica 535 32 Santok Le śnictwo Janczewo oddz. 622 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 69 poz. 1327 z dn. 20.06.2011 r./ l

Nadle śnictwo Kłodawa, Uchwała Nr VIII/57/11 Rady Gminy w Santoku z dnia 28.04.2011 44. Drzewo Buk zwyczajny Fagus sylvatica 377 29 Santok Le śnictwo Płomykowo oddz. r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 69 poz. 1327 z dn. 20.06.2011 r./ 640 k

Nadle śnictwo D ębno Lub., Głazy Skupienie 480 220 obr ęb le śny Namy ślin, R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 45. narzutowe dwóch głazów - Witnica 370 175 Le śnictwo Kostrzyn, oddz. 309 dn. 5.06.2006 r./ (2 szt.) narzutowych c Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb Wi ąz le śny Mosina, Le śnictwo R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 46. Drzewo Ulmus laevis 485 ok. 24 Witnica szypułkowy Łąkomin oddz. 162 o. Ro śnie w dn. 5.06.2006 r./ parku miejskim Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb Drzewa (2 Dąb 630 R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 47. Quercus robur ok. 32 Witnica le śny Mosina, Le śnictwo szt.) szypułkowy 370 dn. 5.06.2006 r./ Ustronie oddz. 192 b

Dąb Drzewo ro śnie w miejscowo ści R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 48. Drzewo Quercus robur 550 ok. 24 Witnica szypułkowy Mosina, przy ko ściele dn. 5.06.2006 r./

Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb Dąb R.W.L Nr 46 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 846 z 49. Drzewo Quercus robur 640 ok. 25 Witnica le śny Bogdaniec, Le śnictwo szypułkowy dn. 5.06.2006 r./ Nowiny oddz. 263 ax Dąb Quercus robur 420 Drzewa (2 szypułkowy Drzewa rosn ą przy ul. R.W.L Nr 41 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 841 z 50. ok. 30 Witnica szt.) Wi ąz Kolejowej, naprzeciwko dworca dn. 5.06.2006 r./ Ulmus laevis 395 szypułkowy Drzewa rosn ą przy ul. Drzewa (2 Dąb 530 R.W.L Nr 41 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 841 z 51. Quercus robur ok. 25 Witnica Zachodniej, po prawej stronie szt.) szypułkowy 531 dn. 5.06.2006 r./ jad ąc w kierunku Kostrzyna

Drzewa (2 Jesion Fraxinus 310 Drzewa rosn ą przy starym R.W.L Nr 41 z 19 maja 2006 r. /Dz.U.Woj.Lub. Nr 38 poz. 841 z 52. ok. 21 Witnica szt.) wyniosły excelsior 290 cmentarzu w Kamieniu Małym dn. 5.06.2006 r./

Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Dąb Drzewo ro śnie przy pasie drogi 53. Drzewo Quercus robur 390 ok. 25 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 szypułkowy powiatowej r./

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 111

Rodzaj Nazwa Pier śnica Lp. Nazwa polska Wysoko ść [m] Gmina Opis lokalizacji Nazwa aktu pomnika łaci ńska [cm] Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Dąb Drzewo ro śnie przy gruncie 54. Drzewo Quercus robur 440 ok. 25 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 szypułkowy własno ści osoby fizycznej r./ Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Platan Platanus Ro śnie na gruncie osoby 55. Drzewo 560 ok. 26 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 klonolistny acerifolia fizycznej r./ Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Lipa Ro śnie na gruncie osoby 56. Drzewo Tilia cordata 390 ok. 22 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 drobnolistna fizycznej r./ Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Lipa Drzewo ro śnie w pasie drogi 57. Drzewo Tilia cordata 340 ok. 20 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 drobnolistna powiatowej r./ Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Dąb Drzewo ro śnie w pasie drogi 58. Drzewo Quercus robur 360 ok. 18 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 szypułkowy powiatowej r./

Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Dąb Drzewo ro śnie w pasie drogi 59. Drzewo Quercus robur 480 ok. 25 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 szypułkowy gminnej r./

Uchwała nr XIII/92/2007 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia Platanus Ro śnie na gruncie osoby 60. Drzewo Cis pospolity 154 ok. 10 Witnica 27.09.2007 r. /Dz.U.Woj.Lub Nr 123 poz. 1622 z dn. 15.11.2007 baccata fizycznej r./

425 Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Drzewa (3 Dęby Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb 61. Quercus robur 495 Wiek ok. 250 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szt.) szypułkowe le śny Mosina oddz. 276 a 400 27.05.2010 r.) 350 170 Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Drzewa (6 Daglezja Pseudotsuga 235 Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb 62. Wiek ok. 200 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szt.) zielona manziesii 190 le śny Mosina oddz. 103 f 27.05.2010 r.) 280 277 Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Drzewa (2 Dęby 490 Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb 63. Quercus robur Wiek ok. 280 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szt.) szypułkowe 53 le śny Bogdaniec oddz. 28 b 27.05.2010 r.) Drzewo ro śnie na działce, która Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Wi ąz 64. Drzewo Ulmus laevis 430 Wiek ok. 220 lat Witnica jest w u żytkowaniu osoby marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy fizycznej 27.05.2010 r.)

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 112

Rodzaj Nazwa Pier śnica Lp. Nazwa polska Wysoko ść [m] Gmina Opis lokalizacji Nazwa aktu pomnika łaci ńska [cm] Drzewo ro śnie na terenie Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Dąb 65. Drzewo Quercus robur 410 Wiek ok. 240 lat Witnica Szkoły Podstawowej w marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy Nowinach Wielkich 27.05.2010 r.) Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Dąb Drzewo ro śnie na działce 66. Drzewo Quercus robur 420 Wiek ok. 240 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy prywatnej 27.05.2010 r.) Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Dąb Drzewo ro śnie na terenie 67. Drzewo Quercus robur 410 Wiek ok. 240 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy gminnym 27.05.2010 r.) Drzewo ro śnie na działce przy Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Dąb 68. Drzewo Quercus robur 520 Wiek ok. 260 lat Witnica skrzy żowaniu z drog ą marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy wojewódzk ą nr 132 27.05.2010 r.) Drzewo ro śnie na działce Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Dąb 69. Drzewo Quercus robur 550 Wiek ok. 280 lat Witnica drogowej, drogi wojewódzkiej nr marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy 132 27.05.2010 r.) Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Wi ąz Drzewo ro śnie na cmentarzu 70. Drzewo Ulmus laevis 310 Wiek ok. 200 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy komunalnym 27.05.2010 r.) Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Wi ąz Drzewo ro śnie na terenie 71. Drzewo Ulmus laevis 410 Wiek ok. 220 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szypułkowy byłego cmentarza 27.05.2010 r.) Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Acer Drzewo ro śnie na działce drogi 72. Drzewo Klon jawor 392 Wiek ok. 180 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. pseudoplatanus gminnej 27.05.2010 r.) Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Głaz 73. Głaz narzutowy - 690 1,5 Witnica Le śnictwo Nowiny Wielkie oddz. marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. narzutowy 121 c 27.05.2010 r.) Uchwała Nr XLIX/312/2010 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 25 Drzewa (2 Dąb 470 Nadle śnictwo Bogdaniec, obr ęb 74. Qurecus robur Wiek ok. 280 lat Witnica marca 2010 r. (Dz. Urz ęd.Woj. Lub. Nr 45 poz. 651 z dn. szt.) szypułkowy 560 le śny Mosina oddz. 267 27.05.2010 r.) Nadle śnictwo Bogdaniec, Uchwała nr LI/262/2013 Rady Miejskiej w Witnicy z dnia 26 Dąb Le śnictwo Ustronie oddz. 281 m 75. Drzewo Quercus robu 423 24 Witnica wrze śnia 2013r. W sprawie ustanowienia pomnika przyrody na szypułkowy (przy drodze z Witnicy do terenie Miasta i Gminy Witnica (Dz. U. z 7.10.2013r., poz. 2122) Mosiny) Źródło: RDO Ś w Gorzowie Wielkopolskim

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 113

Ziele ń miejska

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (tj. Dz. U. z 2018 poz.142) definiuje tereny zieleni jako tereny wraz z infrastruktur ą techniczn ą i budynkami funkcjonalnie z nimi zwi ązanymi, pokryte ro ślinno ści ą, znajduj ące si ę w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełni ące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególno ści parki, ziele ńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a tak że ziele ń towarzysz ącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym. Definicja ta nie ma jednak charakteru operacyjnego i w zwi ązku z tym jest mało przydatna z punktu widzenia zarz ądzania tymi terenami. Ziele ń urz ądzona odgrywa istotne znaczenie szczególnie dla terenów zurbanizowanych. Ziele ń urz ądzona to przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych. Tereny zieleni powiatu gorzowskiego stanowi ą 0,38% całkowitej powierzchni powiatu. Tak mała powierzchnia spowodowana jest le śnym oraz rolniczym charakterem powiatu. Poni ższe tabele ukazuj ą dane dotycz ące zieleni miejskiej w roku 2015. Wynika z nich, że najwi ększy obszar zieleni miejskiej zajmuj ą parki, ziele ńce i tereny zieleni osiedlowej. W 2015 roku zostało nasadzonych 1 083 krzewów, a wyci ęto 674, co daje 409 krzewów wi ęcej, które zostały posadzone na terenie gminy. Niestety je żeli chodzi o drzewa, to zostało ich wi ęcej wyci ętych (1 203 sztuk).

Tabela 51. Obszary zieleni miejskiej na terenie powiatu gorzowskiego w 2015 roku Tereny Parki, ziele ńce i Parki spacerowo - Ziele ń Lasy Ziele ńce zieleni tereny zieleni Cmentarze wypoczynkowe uliczna gminne osiedlowej osiedlowej szt. ha szt. ha ha ha ha szt. ha ha 10 72,00 26 27,50 79,91 20,73 120,23 50 55,80 89,30 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny

Tabela 52. Nasadzenia i ubytki drzew na terenie powiatu gorzowskiego Nasadzenia Nasadzenia Ubytki Ubytki krzewów drzew krzewów drzew szt. szt. szt. szt. 412 1 083 1 203 674 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny Według danych GUS w 2013 roku lasy stanowiły 44,33% powierzchni całkowitej powiatu gorzowskiego, natomiast w 2014 roku udział lasów wynosił 44,47% powierzchni powiatu. Natomiast w 2015 roku powierzchnia lasów wzrosła do 44,5% całkowitej powierzchni powiatu i wynosiła 54 031,79 ha, z czego lasów publicznych w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych było 53 092,34 ha, czyli 43,7% powierzchni powiatu. Rozmieszczenie lasów na terenie powiatu gorzowskiego wynika z zró żnicowania glebowego. W kierunku północnym od doliny Warty, obszar powiatu gorzowskiego wypełnia krajobraz le śny (z siedliskami borowymi) oraz las. W południowo-wschodnim obszarze, a dokładniej na granicy powiatu znajduje si ę fragment Puszczy Noteckiej, która stanowi ogromny masyw drzewny, z drzewostanami sosny. Puszcza Notecka jest obszarem mi ędzyrzecza warcia ńsko-noteckiego, ci ągn ącego si ę od Santoka i Skwierzyny, a ż po Oborniki i Rogo źno. Na zachód od niej znajduje si ę k ępa lasu ł ęgowego, która wchodzi w skład rezerwatu „Santockie Zakole”. Ponadto, na terenie powiatu znajduje si ę wiele form ochrony przyrody.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 114

Poni ższa tabela przedstawia powierzchni ę obszarów le śnych na terenie powiatu gorzowskiego, z podziałem na gminy. Najwi ęcej obszarów le śnych znajduje si ę w gminie Kłodawa (15 851,16 ha), co daje 29,34% ogólnej powierzchni obszarów le śnych. Najmniejszy obszar zajmuj ą obszary le śne w gminie Kostrzyn nad Odr ą (1 780,87 ha), czyli 3,29% ogólnej powierzchni obszarów le śnych.

Tabela 53. Obszary le śne na terenie powiatu gorzowskiego w 2015 roku wg gmin

Grunty le śne publiczne

własno ść Skarbu w zarz ądzie Lasów Grunty le śne Ogółem [ha] Razem [ha] Pa ństwa [ha] Pa ństwowych [ha] prywatne [ha] Kostrzyn nad 1 780,87 1 778,22 1 762,22 1 762,22 2,65 Odr ą Bogdaniec 2 263,93 2 239,32 2 227,32 2 227,28 24,61

Deszczno 6 643,45 6 511,40 6 507,60 6 501,64 132,05 Kłodawa 15 851,16 15 788,63 15 779,43 15 772,81 62,53 Lubiszyn 9 456,55 9 221,94 9 218,34 9 216,81 234,61 Santok 5 857,68 5 810,29 5 806,29 5 806,29 47,39

Witnica 12 178,15 11 947,48 11 906,78 11 805,29 230,67 Powiat 54 031,79 53 297,28 53 207,98 53 092,34 734,51 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny W celu ochrony zasobów przyrodniczych i zachowania obecnej ich powierzchni w kolejnych latach nale ży egzekwowa ć wymogi ochrony lasów w dokumentach strategicznych. Brak realizacji tego zadania stwarza ć mo że niebezpiecze ństwo utraty walorów obszarów chronionych.

4.10.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów przyrodniczych

Wi ększo ść zada ń zaplanowanych w poprzednim Programie Ochrony Środowiska jest realizowanych w sposób ci ągły, w zale żno ści od potrzeb. Wykonywane były zadania polegaj ące na ewidencji obszarów chronionych, ich wła ściwym utrzymaniu, wła ściwej gospodarce le śnej. W zwi ązku z czym, w ostatnich latach nie odnotowano pogorszenia stanu fauny i flory czy obszarów chronionych na terenie powiatu gorzowskiego. Niemniej jednak wa żne jest wyznaczenie zadania dla gmin polegaj ącego na zamieszczeniu w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego prawnych form ochrony przyrody oraz egzekwowanie tych zapisów. Ustalenia planów ochrony zasobów przyrodniczych powinny by ć przenoszone do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a brak realizacji tego zadania stwarza niebezpiecze ństwo utraty obszarów chronionych. Jest to zadanie, które powinno by ć wyznaczone w PO Ś dla powiatu, a nast ępnie implementowane do PO Ś gminnych.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 115

Tabela 54. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów przyrodniczych Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Kontynuowanie inwentaryzacji i 2015 –

1. Zadanie realizowane na bie żą co waloryzacji przyrodniczej gmin 2019 ci ś

norodno Utworzenie nowych obszarów form ż ochrony przyrody – je śli taka potrzeba wynika z przeprowadzonej 2015 – 2. Zadanie realizowane na bie żą co waloryzacji przyrodniczej oraz 2019 objecie ochron ą prawna drzew – pomników przyrody

cibiologicznej i georó ś Prace pielegnacyjno – konserwatorskie w stosunku do 2012 – 3. Zadanie realizowane na bie żą co proponowanych i istniej ących 2019 norodno

ż pomników przyrody zocennych powiatu ytkowanieró ż 2013 – 4. Instalowanie budek dla ptaków Zadanie realizowane na bie żą co oneu

ż 2019

Prace zwi ązane z ochron ą przyrody 2012 – 5. Zadanie realizowane na bie żą co w Rezerwacie Zakole Santockie 2019 Realizacja ochrony czynnej na obszarach przyrodnic Ochrona, odtwarzanie zrównowa i

Ustanowienie nowych form ochrony 2012 - 6. Zadanie realizowane na bie żą co przyrody i ich utrzymanie 2019 Cel strategiczny: Cel operacyjny Cel 1:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 116

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Rewaloryzacja zabytkowego parku wchodz ącego w skład 2012 - 7. nieruchomo ści Domu Pomocy Zadanie niezrealizowane 2019 Społecznej dla dorosłych w Kamieniu Wielkim

Realizacja „Krajowego programu 2012 - 8. Zadanie realizowane na bie żą co zwi ększenia lesisto ści” 2015

Zalesienie nowych terenów, w tym gruntów zb ędnych dla rolnictwa 2012 – 9. oraz nieu żytków z uwzgl ędnieniem Zadanie realizowane na bie żą co 2015 uwarunkowa ć przyrodniczo – krajobrazowych

Prowadzenie waloryzacji 2012 – 10. Zadanie realizowane na bie żą co ciwejstruktury stanuekosystemów siedlisk i przyrodniczej obszarów le śnych 2019 ś

Zwi ększenie ilo ści i powierzchni zadrzewie ń na terenach rolniczych oraz rozszerzenie zakresu le śnej rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym odtwarzanie potencjału produkcji le śnej zniszczonego przez 2012 – 11. Zadanie realizowane na bie żą co katastrofy oraz wprowadzenie 2015 instrumentów zapobiegawczych – Zachowanielub odtworzenie wła budowa, przebudowa i modernizacja dróg le śnych, wyznaczonych w planach urz ądzenia lasu jako drogi po żarowe Cel operacyjny Cel 2: Realizacja planów urz ądzania 2012 – 12. Zadanie realizowane na bie żą co lasów 2019

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 117

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Walka z chorobami i szkodnikami 2013 - 13. Zadanie realizowane na bie żą co drzew 2019

Podnoszenie świadomo ści przyrodniczej społecze ństwa, udost ępnianie lasów poprzez utrzymanie i rozwój posiadanej infrastruktury, rozszerzaniu bazy do 2012 – 14. Zadanie realizowane na bie żą co edukacji ekologicznej, partycypacji 2015 w inwestycjach wspólnych z samorz ądami w zakresie rozwoju

stwa,dostosowanie turystyki na obszarach le śnych i ń przyle śnych

Prowadzenie doradztwa dla naspołecze

ś wła ścicieli gruntów korzystaj ących 2012 – 15. Zadanie realizowane na bie żą co ze wsparcia UE dla działa ń 2015 nicowanychfunkcji przyrodniczych i społecznych zwi ązanych z le śnictwem ż Edukacjale

Promocja turystyki zwi ązanej z 2012 – 16. gospodarka le śną i łowieck ą oraz Zadanie realizowane na bie żą co 2015 turystyki ekologicznej i rowerowej lasów lasów pełnienia do zró Cel operacyjny Cel 3:

ń e ż

Monitorowanie oraz ograniczenie 2012 – 17. wyst ępowania szkodników Zadanie realizowane na bie żą co 2015 owadzich w lasach Identyfikacjazagro

Monitorowanie oraz ograniczanie 2012 – 18. Zadanie realizowane na bie żą co zagro żenia po żarowego w lasach 2015 lasów lasów zapobiegania i ich skutkom Cel operacyjny Cel 4:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 118

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Budowa lub przebudowa dróg 2012 – 19. le śnych uznanych za drogi Zadanie realizowane na bie żą co 2015 po żarowe

Wzmacnianie techniczne słu żb le śnych dla potrzeb ujawniania i zwalczania zagro żeń niszczenia 2012 – 20. Zadanie realizowane na bie żą co przyrody przez człowieka (walka z 2015 kłusownictwem, za śmiecaniem i dewastacja terenów le śnych)

Działania maj ące na celu ochron ę 2012 – 21. lasu przed szkodami wyrz ądzonymi Zadanie realizowane na bie żą co 2015 przez zwierzyn ę le śną

Budowa pomostu na u żytku 2012 – 22. b.d. ekologicznym „Torfowisko Dolne” 2013

Budowa magazynu środków chemicznych na potrzeby ochrony 2013 - 23. b.d. lasu przed szkodnikami owadzimi w 2014 Lipkach Wielkich

Źródło zada ń: „Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012-2015”

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 119

4.10.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w zakresie zasobów przyrodniczych. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 -2020.

Tabela 55. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Zasoby przyrodnicze

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Istniej ące bazy turystyczne, trasy rowerowe i • Intensywne rolnictwo charakteryzuj ące si ę piesze, daj ą warun ki do rozwoju funkcji wysokim stopniem chemizacji, turystyczno-wypoczynkowej, • Podatno ść zasobów przyrody o żywionej na • Dobre warunki naturaln e, bogate zanieczyszczenia środowiska. ukształtowanie terenu, • Powierzchnia obszarów prawnie chronionych na terenie powiatu gorzowskiego stanowi ok. 56,6% całkowitej powierzchni powiatu. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Promocja rolnictwa ekologicznego, • Post ępuj ąca suburbanizacja i wysoce • Wprowadzenie Kodeksu Dobrej Praktyki wyspecjalizowane rolnictwo, • Rolniczej, Obecno ść zakładów przemysłowych, • Blisko ść du żego miasta, • Efektywna edukacja ekologiczna. • Niewystarczaj ąca świadomo ść warto ści szaty ro ślinnej oraz walorów krajobrazowych powiatu gorzowskiego wśród mieszka ńców.

Głównym zagro żeniem w zakresie zasobów przyrodniczych na terenie powiatu gorzowskiego jest obecno ść zakładów przemysłowych, jak równie ż intensywne rolnictwo charakteryzuj ące si ę wysokim stopniem chemizacji oraz niewystarczaj ąca świadomo ść ekologiczna wśród mieszka ńców powiatu. Zagro żenia te mog ą powodowa ć zubo żenie naturalnych zbiorowisk ro ślinnych, o mniejszej zdolno ści adaptacyjnej na zmieniaj ące si ę warunki środowiskowe. Zagro żone mog ą by ć równie ż obszary prawnie chronione, które zajmuj ą bardzo mał ą cz ęść powierzchni powiatu – poni żej 20%. Szans ą na popraw ę obecnej sytuacji jest edukacja ekologiczna mieszka ńców oraz promocja rolnictwa ekologicznego.

4.11 Zagro żenia powa żnymi awariami

4.11.1 Analiza stanu wyj ściowego Zgodnie z ustaw ą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2017 poz. 519 ze zm.) za powa żną awari ę uwa ża si ę zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po żar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro żenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro żenia z opó źnieniem. Natomiast przez powa żną awari ę przemysłow ą rozumie si ę powa żną awari ę powstał ą w zakładzie. Podstawowym aktem prawnym w zakresie powa żnych awarii jest ustawa Prawo Ochrony Środowiska , w której zawarte s ą przepisy ogólne, instrumenty prawne słu żą ce przeciwdziałaniu powa żnej awarii przemysłowej, obowi ązki prowadz ącego zakład stwarzaj ący zagro żenie wyst ąpienia powa żnej awarii

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 120

przemysłowej, obowi ązki organów administracji zwi ązane z awari ą przemysłow ą oraz zagadnienie współpracy mi ędzynarodowej w przypadku wyst ąpienia awarii przemysłowej o charakterze transgranicznym. Wyst ąpienie powa żnej awarii przemysłowej wi ąż e si ę z bezpo średnim zagro żeniem środowiska naturalnego i zdrowia ludzi. Zgodnie z art. 246 ustawy Prawo Ochrony Środowiska , w przypadku wyst ąpienia powa żnej awarii Wojewoda, poprzez Komendanta Wojewódzkiego Pa ństwowej Stra ży Po żarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, podejmuje działania niezb ędne do usuni ęcia awarii i jej skutków. O podj ętych działaniach informuje si ę Marszałka Województwa. W celu przeciwdziałania powa żnym awariom organy Inspekcji Ochrony Środowiska: • prowadz ą kontrole podmiotów, których działalno ść mo że stanowi ć przyczyn ę powstania powa żnej awarii, • prowadz ą szkolenia dla organów administracji oraz podmiotów, o których mowa w pkt. 1, • badaj ą przyczyny powstawania oraz sposoby likwidacji skutków powa żnych awarii dla środowiska, • prowadz ą rejestr zakładów o zwi ększonym i du żym ryzyku, w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska, • prowadz ą rejestr powa żnych awarii.

Ponadto organy Inspekcji Ochrony Środowiska współdziałaj ą w akcji zwalczania powa żnej awarii z Pa ństwow ą Stra żą Po żarn ą oraz sprawuj ą nadzór nad usuwaniem skutków tej awarii. Najbardziej nara żona na powstanie powa żnych awarii, jest działalno ść człowieka w sektorze przemysłowym. Wg danych Głównego Urz ędu Statystycznego, na dzie ń 31.12.2015 r., w województwie lubuskim jest 16 potencjalnych sprawców powa żnych awarii. W 2015 roku, w województwie lubuskim wyst ąpiły 3 awarie, które zostały zakwalifikowane do powa żnych. Na terenie powiatu gorzowskiego nie funkcjonuj ą zakłady zaklasyfikowane do grupy zakładów o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii. Jednak istnieje jeden zakład, który mo że potencjalnie spowodowa ć powa żną awari ę. Jest nim zakład PERN „Przyja źń ” S.A., Warszawa – Stacja Pomp nr 6 w Łupowie. W 2015 r. nie wyst ąpiły powa żne awarie wymagaj ące zgłoszenia do GIO Ś w trycie rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 30 grudnia 2002 r. Na terenie powiatu gorzowskiego w 2015 roku doszło do zdarzenia o znamionach powa żnej awarii. Według danych WIO Ś w Zielonej Górze, dnia 2.06.2015 r, na terenie działki nr 690, w obr ębie Nowiny Wielkie, przy ul. Le śnej, były prowadzone roboty rozbiórkowe budynków gospodarczych i zasieków na pasze, które znajdowały si ę na tej działce. W trakcie robót rozbiórkowych doszło do zniszczenia ściany cz ęś ciowo wyniesionego ponad teren zbiornika magazynowego, po byłej instalacji do produkcji asfaltów, wewn ątrz którego znajdował si ę bitum pozostawiony przez zlikwidowane Przedsi ębiorstwo Budowy i Utrzymania Dróg w Gorzowie Wlkp. W wyniki zniszczenia ściany tego zbiornika, cz ęść znajduj ącej si ę w nim substancji wyciekła na otaczaj ący go teren, a co za tym idzie doszło do zanieczyszczenia ziemi w otoczeniu zbiornika, w rowie i niecce. Jak wynika z oszacowa ń, na otaczaj ący zbiornik teren mogło si ę wyla ć około 60 Mg bitumu, z czego do rowu i zagł ębienia przenikn ęło szacunkowo około 6 m3 substancji ropopochodnej.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 121

W powiecie gorzowskim istniej ą zagro żenia awariami zwi ązanymi z transportem. Nale ży do nich zaliczy ć: • awarie ruroci ągów przemysłowych ropy naftowej oraz gazu ziemnego uło żonych pod dnem rzek – naftoci ąg Przyja źń (pod rzek ą Wart ą) oraz gazoci ąg Jamał-Europa Zach. (pod rzek ą Odr ą), • szlaki komunikacji samochodowej (głównie przeprawy mostowe) – najwi ększe zagro żenie dla wód powierzchniowych (w przypadku wycieku substancji niebezpiecznych), s ą mi ędzy innym trasy: Gorzów Wlkp.-Słubice-Frankfurt oraz droga krajowa nr 2 na odcinku Kostrzyn nad Odr ą – Słubice, • szlaki kolejowe (przeprawy mostowe) – zagro żenie wycieku substancji niebezpiecznych w wyniku transportu materiałów niebezpiecznych i szczególnie niebezpiecznych, głównie na trasach: Krzy ż – Gorzów Wlkp. – Kostrzyn nad Odr ą, Zielona Góra – Kostrzyn nad Odr ą – Szczecin, Mi ędzyrzecz – Gorzów Wlkp., • szlaki wodne – awarie środków pływaj ących i urz ądze ń technicznych w portach stanowi ą zagro żenie wyciekiem substancji do wód (wody z ęzowe, mycie urz ądze ń, wycieki z pomp i zbiorników, załadunek i przeładunek paliw). Główne szlaki żeglowne to Odra, Warta i Note ć. Transport samochodowy, ze wzgl ędu na przewóz substancji niebezpiecznych oraz wyciek substancji ropopochodnych (na skutek wypadków drogowych) jest jednym z najcz ęstszych źródeł zagro żeń. W celu zwi ększenia bezpiecze ństwa przewozu substancji niebezpiecznych Komenda Miejska Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Gorzowie otrzymuje od Wojewódzkiego Centrum Zarz ądzania Kryzysowego informacje dotyczące przewozu substancji niebezpiecznych, np. tras ę przejazdu, rodzaj i ilo ść substancji przewo żonej, dane dotycz ące samochodu oraz kierowcy. Dla zwi ększenia nadzoru przestrzegania przepisów w zakresie drogowego przewozu materiałów niebezpiecznych prowadzone s ą akcje kontroli tych przewozów koordynowane przez policj ę, przy udziale Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, Transportowego Dozoru Technicznego, Inspekcji Transportu Drogowego i Inspekcji Ochrony Środowiska. Na terenie powiatu prowadzone były czynno ści kontrolno-rozpoznawcze oraz ćwiczenia z udziałem jednostek ochrony przeciwpo żarowej w celu przeciwdziałania powa żnym awariom, a tak że w celu monitoringu zagro żeń środowiska. Na terenie powiatu funkcjonuje system zarz ądzania kryzysowego w aspekcie ochrony środowiska. Opracowany jest Powiatowy Plan Zarz ądzania Kryzysowego. Jest on realizowany mi ędzy innymi przez Starost ę Powiatu Gorzowskiego oraz Zespół Zarz ądzania Kryzysowego według procedur zawartych w planie ratowniczym dla obszaru powiatu. Ponadto opracowany jest równie ż Wojewódzki Plan Zarz ądzania Kryzysowego.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 122

4.11.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia powa żnymi awariami

W poprzednim Programie Ochrony Środowiska zaplanowano kilka zada ń na lata 2014-2015, zadania te nale żały do zada ń statutowych jednostek publicznych. Na terenie powiatu wyst ępuje jeden zakład o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii, istnieje zagro żenie zwi ązane z transportem substancji niebezpiecznych i nale ży kontynuować zadania: Rozwijanie aktualizacja informacji o zakładach o zwi ększonym i du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii oraz Kontrola przestrzegania europejskiej umowy „ADR” o przewozie substancji i materiałów niebezpiecznych. Na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2012 – 2015 nie wyst ąpiły powa żne awarie przemysłowe. Nie wyst ępuj ą te ż zakłady o du żym, jak te ż zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii. W zwi ązku z czym, realizacja zada ń poprzedniego PO Ś w zakresie zagro żenia powa żnymi awariami przyniosła oczekiwane efekty – brak zagro żenia powa żnymi awariami na terenie powiatu gorzowskiego. Zaleca si ę kontynuowanie tych zada ń celem zapobie żenia wyst ąpienia takiego ryzyka w przyszło ści.

Tabela 56. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia powa żnymi awariami Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Usuwanie skutków powa żnych 2012- 1. Zadanie realizowane na bie żą co awarii w środowisku 2019 pienia ą pieniaawarii ą oraz ń e ż Zapobieganie i usuwanie skutków zanieczyszczenia środowiska w 2012 – 2. Zadanie realizowane na bie żą co przypadku nieustalenia podmiotu 2019 za nie odpowiedzialnego Ograniczenie ryzyka wyst Zmniejszenie zagro

Systematyczne kontrole 2012 - 3. transportów odpadów Zadanie realizowane na bie żą co 2019

nychawarii przemysłowych oraz minimalizacja ich niebezpiecznych ż Cel strategiczny: Cel operacyjny: Cel minimalizacjaskutków wprzypadku wyst skutków powa Źródło zada ń: „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku.”

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 123

4.11.3 Analiza SWOT Analiz ę SWOT przeprowadzono w celu wyodr ębnienia najwa żniejszych problemów i zagro żeń powiatu gorzowskiego w zakresie zagro żenia powa żnymi awariami. Na jej podstawie zaplanowano zadania dla powiatu gorzowskiego na lata 2017 - 2020.

Tabela 57. Analiza SWOT- Obszar interwencji: Zagro żenie powa żnymi awariami

MOCNE STRONY SŁABE STRONY • Brak ZDR na terenie powiatu gorzowskiego, • Transport drogowy ładunków • Brak powa żnych awarii przemysłowych w niebezpiecznych. ostatnich latach. SZANSE ZAGRO ŻENIA • Informowanie społecze ństwa o sposobach • Powstanie zakładu o zwi ększonym ryzyku post ępowania w przypadku wyst ąpienia wyst ąpienia awarii na terenie powiatu zagro żenia, gorzowskiego. • Planowanie transportu z udziałem substancji niebezpiecznych z dala od skupisk ludzkich.

Głównym problemem powiatu gorzowskiego jest transport drogowy ładunków niebezpiecznych. W celu dalszej poprawy obecnego stanu zalecane jest tak że planowanie transportu z udziałem substancji niebezpiecznych z dala od skupisk ludzkich.

4.12 Działania edukacyjne

4.12.1 Analiza stanu wyj ściowego Edukacja ekologiczna jest zagadnieniem horyzontalnym, dotycz ącym wszystkich obszarów ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Według Strategii Edukacji Ekologicznej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2013 – 2016 z perspektyw ą do 2020 roku, dla zrównowa żonego rozwoju kraju niezb ędne s ą nie tylko inwestycje w nowoczesne, proekologiczne technologie i racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi, ale równie ż wysoka świadomo ść ekologiczna społecze ństwa. Działania edukacyjne prowadzone w sposób uporz ądkowany i systematyczny mog ą w istotny, pozytywny sposób wpłyn ąć na rozwój gospodarczy z poszanowaniem konstytucyjnej zasady zrównowa żonego rozwoju. Głównym celem edukacji ekologicznej jest podnoszenie poziomu świadomo ści ekologicznej i kształtowanie postaw ekologicznych społecze ństwa poprzez promowanie zasad zrównowa żonego rozwoju, upowszechnianie wiedzy z zakresu ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju, kształtowanie zachowa ń pro środowiskowych ogółu społecze ństwa, w tym dzieci i młodzie ży. Kształtowanie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców jest wa żnym zadaniem realizowanym zarówno w formalnym systemie kształcenia obejmuj ącym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe, ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wy ższe jak równie ż poprzez organizowanie imprez, konkursów, wycieczek, czyli edukacj ę nieformaln ą. Zagadnienie edukacji ekologicznej poruszone zostało przede wszystkim podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych „ Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro z 1992 roku. Podczas tej konferencji opracowana została m.in. Agenda 21, w której wiele miejsca po świ ęcono edukacji ekologicznej. Realizuj ąc zalecenia Agendy 21 Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 124

i Le śnictwa podpisały w kwietniu 1995 roku porozumienie o współpracy w zakresie edukacji ekologicznej. Głównym punktem tego porozumienia był zapis dotycz ący rozpocz ęcia prac nad wspólnym przygotowaniem Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, której jednym z celów jest wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej. W strategii tej podj ęto równie ż temat planowania i realizowania działa ń w zakresie edukacji ekologicznej na szczeblu lokalnym, w szczególno ści gminnym, maj ących na celu ukształtowanie świadomo ści mieszka ńców przejawiaj ącej si ę w ich konkretnych działaniach zwi ązanych z trosk ą o otaczaj ące ich najbli ższe środowisko. Równie ż głównym celem Strategii Edukacji Ekologicznej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2013 – 2016 jest podnoszenie świadomo ści ekologicznej, zmiana postaw i zachowa ń społecze ństwa, w tym dzieci i młodzie ży. Opracowano tak że działania priorytetowe, które obejmuj ą: • zapewnienie źródeł finansowania i popraw ę efektywno ści procesu dofinansowania przedsi ęwzi ęć z zakresu edukacji ekologicznej, • współprac ę z WFO ŚiGW i realizacj ę Wspólnej Strategii działania, • inicjowanie i prowadzenie szerokich konsultacji dla uzyskania nowoczesnych rozwi ąza ń w zakresie edukacji ekologicznej. Konieczno ść prowadzenia działa ń z zakresu edukacji ekologicznej wynika z polskich i europejskich aktów prawnych oraz dokumentów strategicznych, w tym z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. 2017 poz. 519 ze zm.). W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, edukacji ekologicznej po świ ęcony jest dział VIII. Artykuł 77 pkt. 1 ustanawia obowi ązek uwzgl ędniania problematyki ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju w programach kształcenia ogólnego we wszystkich typach szkół. Gminy powinny corocznie prowadzić tematyczne akcje edukacyjne dotycz ące ochrony środowiska w placówkach edukacyjnych. Działania edukacyjne powinny tak że obejmowa ć dorosłych mieszka ńców, poniewa ż to oni maj ą najwi ększy wpływ na obecny stan środowiska w powiecie. Prowadzone działania edukacyjne powinny dotyczy ć przede wszystkim prawidłowego post ępowania z odpadami, ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami pochodz ącymi z domowych kotłowni oraz podnosi ć ogóln ą świadomo ść ekologiczn ą lokalnej społeczno ści. Gminy powiatu gorzowskiego regularnie prowadz ą edukacj ę ekologiczn ą, zarówno w śród dzieci, jak i dorosłych mieszka ńców. Edukacja odbywa si ę w placówkach o światowych, w ramach toku nauczania – na lekcjach przyrody, a tak że w formie konkursów, wycieczek na obiekty komunalne, rajdów rowerowych o tematyce przyrodniczej, zbiórki baterii i nakr ętek, akcji tematycznych (np. sprz ątanie świata). Gminy organizuj ą warsztaty ekologiczne, szkolenia dla pracowników, kampanie edukacyjno – informacyjne (np. dotycz ące segregowania odpadów czy unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest). Gminy w celu propagowania akcji, wydaj ą równie ż foldery i ulotki o tematyce ekologicznej. Gminy mog ą starać si ę o dofinansowanie zada ń dotycz ących edukacji ekologicznej, mi ędzy innymi z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Oprócz organizowania własnych działa ń, powinny tak że wł ącza ć si ę w akcje edukacyjne prowadzone na wy ższym poziomie administracyjnym czy organizowane przez fundacje i stowarzyszenia pozarz ądowe. Udział w kampaniach organizowanych na przykład przez Ministerstwo Środowiska, które udost ępnia niezb ędne materiały takie jak infografiki, ulotki, poradniki itp. obni ża koszty realizacji edukacji ekologicznej.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 125

Edukacja ekologiczna jest wa żnym składnikiem edukacji obywatelskiej zmierzaj ącej do kształtowania społecze ństwa odpowiedzialnego za swoje czyny, akceptuj ącego zasady zrównowa żonego rozwoju, potrafi ącego oceni ć stan środowiska przyrodniczego oraz podejmuj ącego świadome decyzje. Przeprowadzanie akcji edukacyjnych ma na celu podniesienie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Przekłada si ę ona na poprawno ść zachowa ń mieszka ńców i zwi ększenie poczucia odpowiedzialno ści za otoczenie.

4.12.2 Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie edukacji Tabela 58. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie edukacji Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji Prowadzenie kampanii edukacyjnej przez zwi ązki mi ędzygminne i gmin ę zwi ązan ą Prowadzenie działa ń podnosz ących z zapoznaniem si ę wiedz ę z zakresu wła ściwej 2012- 1. mieszka ńców z nowym rodowiska, gospodarki odpadami (np. 2019 ś systemem, sposobem

cych szkolenia, konferencje, kampanie)

ą gromadzenia odpadów komunalnych, zasadami segregacji itp.

Organizowanie szkole ń dla rolników Zadania realizowane przez i i postaw dotycz z zakresu wła ściwego nawo żenia, 2012 – ń 2. wzakresie ochrony LODR w Kalsku praz gminy ń promocji rolnictwa ekologicznego, 2019 Santok i Lubiszyn stosowania dobrych praktyk ciwychzachowa ś ciwychzachowa Promowanie działa ń z zakresu Zadanie wykonywane poprzez ś edukacji ekologicznej i ochrony artykuły prasowe, broszury, 2012 – 3. środowiska poprzez lokalne media akcje publiczne. Realizowane 2019 (np. radio, prasa, telewizja, portale przez gminy, starostwo Gorzów

wody i wody i gospodarkioraz odpadami ochrony powietrza internetowe) Wlkp., LODR w Kalsku ń

Promowaniewła Propagowaniewła Wyjazdy dzieci i młodzie ży do Realizowane przez miejsc zwi ązanych z ochron ą 2012 – Nadle śnictwo Skwierzyna, 4. środowiska (np. oczyszczalnie 2019 Dębno, Pn „Uj ście Warty”, ścieków, instalacji do odzysku, RDO Ś sortowni) rodowiskanaturalnego ś Cel strategiczny: Cel operacyjny Cel 1: zwłaszczazanieczyszcze

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 126

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Kształcenie kadr samorz ądowych w Przeprowadzenie szkole ń w śród zakresie przepisów prawa ochrony kadr samorz ądowych z zakresu środowiska, obowi ązuj ących 2012 – prawa ochrony środowiska oraz 5. procedur oraz podnoszenie wiedzy 2019 post ępowania z porzuconymi z wybranych komponentów odpadami realizowane przez środowiska gminy i WIO Ś

Edukacja punktu edukacji le śnej w 6. 2013 Zadanie zrealizowane Le śnictwie Nierzym

Wyjazdy dzieci i młodzie ży do ośrodków edukacji ekologicznej, Realizowane przez przyrodniczej itp., w celu 2012 – Nadle śnictwo Skwierzyna, 7. poznawania przyrody, w tym 2019 Dębno, Pn „Uj ście Warty”, prowadzenie zaj ęć w oparciu o RDO Ś ście żki edukacyjne cychochrony przyrody ą Działania promuj ące i podnosz ące poziomu wiedzy nt. walorów 2012 – 8. Zadanie realizowane na bie żą co środowiska przyrodniczego na 2019 terenie powiatu gorzowskiego edukacyjnych dotycz ń

Działania zwi ązane z 2012 – 9. podnoszeniem wiedzy na temat Realizowane przez RDO Ś 2019 ochrony przyrody Rozwijanie działa

Prowadzenie szkole ń, warsztatów i spotka ń maj ących na celu Organizacja szkole ń przez Gm. podniesienie wiedzy na temat 2012 – Lubiszyn oraz wykorzystanie 10. mo żliwo ści prowadzenia działa ń na 2019 pakietów edukacyjnych przez obszarach Natura 2000 oraz Nadle śnictwo Ró żańsko obowi ązuj ących w tym zakresie

Cel operacyjny Cel 2:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 127

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Współorganizowanie konkursów w 2013 - 11. Zadanie realizowane na bie żą co szkołach i przedszkolach 2019

Prowadzenie przedstawie ń 2013 – 12. teatralnych o tematyce zwi ązanej z Zadanie realizowane na bie żą co 2019 ochron ą środowiska

Rozwój o środków edukacji Utrzymanie sali edukacyjnej w ekologicznej i przyrodniczo – le śnej Nadle śnictwie D ębno oraz oraz innych obiektów, w których 2012- modernizacja obiektów 13. gicznej prowadzone s ą zaj ęcia z edukacji 2019 słu żą cych edukacji przyrodniczo ekologicznej (np. poprzez ich le śnej w Nadle śnictwie modernizacj ę, doposa żanie itp.) Skwierzyna

Opracowywanie lokalnych 2012 – 14. Zadanie realizowane na bie żą co programów edukacji ekologicznej 2019

Zakup materiałów niezb ędnych do Zakup materiałów z zakresu 2012 – 15. prowadzenia działa ń z zakresu edukacji ekologicznej przed 2019 edukacji ekologicznej nadle śnictwa. Stworzenie warunkówdla rozwoju Stworzenie bazyedukacji ekolo

Pozostałe działania zwi ązane z Zakup nowych tablic rozwojem bazy EE, np. stawianie 2012 – informacyjnych i edukacyjnych 16. tablic informacyjnych, oznakowani, 2019 oraz konserwacja i utrzymanie tworzenie wystaw itp. ju ż istniej ących. Cel operacyjny Cel 3:

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 128

Lp. Cele Zadania Lata Efekt realizacji realizacji

Budowa ście żek edukacyjnych w 2014 – 17. Le śnictwie Lubociesz i przy Zadanie zrealizowane 2015 Nadle śnictwie Kłodawa

Utrzymanie ście żki edukacyjnej 2012 - 18. Glinki oraz edukacja dzieci z Zadanie realizowane na bie żą co 2019 powiatu gorzowskiego

Źródło zada ń: „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku”

4.13 Monitoring Środowiska Źródłem informacji o środowisku jest w szczególno ści pa ństwowy monitoring środowiska. Został on utworzony ustaw ą z dnia 10 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335 z pó źn. zm.) w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska. Jest on realizowany na podstawie: • wieloletnich programów pa ństwowego monitoringu środowiska opracowanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzonych przez ministra wła ściwego do spraw środowiska, • wojewódzkich programów monitoringu środowiska opracowanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska i zatwierdzonych przez GIO Ś. Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska na lata 2016-2020 opracowany przez GIO Ś został zatwierdzony w dniu 1 pa ździernika 2015 roku i zawiera opis zada ń realizowanych na poziomie centralnym oraz wskazuje zadania, które b ędą wykonywane na poziomie województwa przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. W oparciu o ten dokument opracowano Program Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa Lubuskiego na lata 2016-2020. Głównym zało żeniem tego dokumentu jest realizowanie bada ń stanu środowiska w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Zielonej Górze w czterech podsystemach:

• podsystemu monitoringu jako ści powietrza,

• podsystemu monitoringu jako ści wód,

• podsystemu monitoringu hałasu,

• podsystemu monitoringu pól elektromagnetycznych.

System PM Ś b ędzie zasilany danymi o presjach wytwarzanych w ramach innych systemów lub obowi ązków wykonywanych z mocy prawa przez inne organy administracji lub podmioty gospodarcze, jak i danymi wytwarzanymi przez Inspekcj ę Ochrony Środowiska. Istotnym źródłem danych o emisjach b ędzie

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 129

system statystyki publicznej, oraz, w przypadku wód, prowadzony przez krajowy i regionalne zarz ądy gospodarki wodnej kataster wodny. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska – odpowiedzialny za pomiary i ocen ę poziomu substancji w powietrzu – w latach 2016-2020 b ędzie kontynuował monitoring st ęż eń pyłu PM10 i PM2,5, SO 2, NO 2, NO,

No x, O 3, benzenu, CO, oraz Pb, As, Cd, Ni i benzo(a)pirenu w pyle PM10, stosuj ąc pomiary i modelowanie matematyczne wybranych zanieczyszcze ń zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 wrze śnia 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032). Co roku wykonywana b ędzie ocena stanu jednolitych cz ęś ci wód rzecznych i zbiorników zaporowych, obj ętych monitoringiem w roku poprzednim w układzie zlewni. W roku 2016 sporz ądzone zostanie zbiorcze zestawienie oceny stanu ekologicznego (lub potencjału ekologicznego) oraz stanu chemicznego jednolitych cz ęś ci wód rzecznych obj ętych monitoringiem w latach 2010-2015. W celu zdobycia informacji dotycz ących warunków hydrologicznych i morfologicznych wspieraj ących ocen ę stanu jednolitych cz ęś ci wód, wojewódzki inspektorat ochrony środowiska b ędzie prowadził podczas poboru prób biologicznych obserwacje elementów hydrologicznych i morfologicznych. Wyniki tych obserwacji będą zapisywane w protokołach terenowych. W latach 2016-2020 b ędzie kontynuowany pobór i oznaczanie 27 substancji priorytetowych. W krajowej sieci monitoringu jako ści wód podziemnych zaplanowano przeprowadzenie badań. Ilo ść zaplanowanych punktów pomiarowych sieci krajowej na lata 2016-2020 w województwie lubuskim przedstawia si ę nast ępuj ąco: • 2016 rok - monitoring diagnostyczny w ok. 63 punktów pomiarowych (1 x rok), • 2017 rok - monitoring operacyjny w ok. 9 wybranych punktach pomiarowych (2 x rok), • 2018 rok - monitoring operacyjny w ok. 10 punktach pomiarowych (2x rok), • 2019 rok - monitoring diagnostyczny w ok. 63 punktach pomiarowych (1 x rok), • 2020 rok - monitoring operacyjny w ok. 9 punktach pomiarowych (2 x rok). Na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska mapy akustyczne sporz ądza starosta dla aglomeracji o liczbie mieszka ńców wi ększej ni ż 100 tysi ęcy oraz zarz ądzaj ący drog ą, lini ą kolejow ą lub lotniskiem. Mapy akustyczne s ą przekazywane do wła ściwego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, który z kolei uwzgl ędnia informacje zawarte w nich podczas dokonywania oceny klimatu akustycznego na terenie województwa. Na pozostałych obszarach nie obj ętych procesem opracowania map akustycznych, oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje wojewódzki inspektor ochrony środowiska, tworz ąc w zale żno ści od potrzeb mapy akustyczne miast o liczbie mieszka ńców poni żej 100 tys. oraz w otoczeniu dróg, które s ą uci ąż liwe dla okolicznych mieszka ńców. W okresie 5-letnim 2016-2020 planowane jest wykonanie w województwie dwóch map akustycznych dla miast o liczbie ludno ści mniejszej ni ż 100 tysi ęcy – pierwsza ma by ć wykonana do ko ńca 2017 r., druga za ś do ko ńca 2020 r. Na terenie powiatu gorzowskiego pomiar hałasu drogowego przeprowadzony zostanie w miejscowo ści Kłodawa, w 2016 roku, w okresach: wiosennym, letnim oraz jesienno-zimowym. Pomiar ten nie jest obj ęty obowi ązkiem mapowania.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 130

Pomiar hałasu odb ędzie si ę równie ż mi ędzy innymi: na trasie linii kolejowej Kostrzyn – Gorzów Wlkp. (linia nr 203), w okresie letnim w 2018 roku oraz w 2020 roku na trasie linii kolejowej Kostrzyn- Rzepin (nr 273), w okresie letnim i na trasie drogowej Witnica – Kostrzyn (DW 132), w okresach: wiosennym, letnim oraz jesienno-zimowym. W ramach monitoringu pól elektromagnetycznych w latach 2016-2020 dla potrzeb Pa ństwowego Monitoringu Środowiska zaplanowano wykonanie pomiarów przez WIO Ś w miastach oraz na terenach wiejskich. W zwi ązku z 3 letnim cyklem pomiarowym punkty w latach 2016-2017 zostały odpowiednio powielone w latach 2019-2020. Na terenie powiatu gorzowskiego monitoring pól elektromagnetycznych prowadzony b ędzie w 2016, 2017, 2018 oraz w 2019 i 2020 roku. Wyniki ocen, analiz i prognoz b ędą udost ępniane w formie drukowanej lub/i na stronach internetowych WIO Ś w Zielonej Górze.

4.14 Nadzwyczajne zagro żenia środowiska i adaptacja do zmian klimatu

Zauwa żalne bezsprzecznie skutki zmian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, cz ęstotliwo ści i nasilenia zjawisk ekstremalnych, wyst ępuj ące w ostatnim stuleciu pogł ębiaj ą si ę i z tego powodu stały si ę przedmiotem zainteresowania rz ądów i społeczno ści mi ędzynarodowej. Skutki zmian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, cz ęstotliwo ści i nasilenia zjawisk ekstremalnych, wyst ępuj ące w ostatnich kilku dekadach pogł ębiaj ą i powoduj ą coraz cz ęstsze wyst ępowanie nadzwyczajnych zagro żeń środowiska, które są coraz mocniej odczuwalne przez ludzi oraz wiele sektorów gospodarki. Zjawiska wywoływane przez zmiany klimatu stanowi ą zagro żenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju wielu krajów na świecie, w tym tak że dla Polski. W tym kontek ście istotne jest prowadzenie adaptacji do zmian klimatu i nadzwyczajnych zagro żeń środowiska na poziomie powiatów i gmin. Adaptacja to proces lub zestaw inicjatyw i działa ń na rzecz zmniejszenia podatno ści systemów przyrodniczych i ludzkich na faktyczne oraz spodziewane skutki zmian klimatu. Wła ściwie dobrane działania adaptacyjne zmniejszaj ą wra żliwo ść kraju na zmiany klimatyczne i b ędą stanowi ć istotny czynnik stymuluj ący wzrost efektywno ści i innowacyjno ści polskiej gospodarki. Działania adaptacyjne, poprzez realizacj ę polityk, inwestycje w infrastruktur ę i technologie, a tak że zmiany zachowa ń umo żliwi ą unikni ęcie ryzyk i wykorzystanie szans. Zgodnie z „Strategicznym Planem Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020” zmiany klimatu należy postrzega ć jako potencjalne ryzyko, które powinno by ć brane pod uwag ę przy tworzeniu np. mechanizmów regulacyjnych i planów inwestycyjnych, podobnie jak brane pod uwag ę s ą ryzyka o charakterze makroekonomicznym, czy geopolitycznym. Zagrożeniami środowiska mog ącymi wyst ąpi ć na terenie powiatu gorzowskiego s ą przede wszystkim zjawiska spowodowane ekstremalnymi temperaturami i opadami takie jak powodzie, po żary, susze i silne wiatry. W ostatnich latach z powodu globalnego ocieplenia klimatu coraz cz ęstsze i intensywniejsze staj ą si ę fale upałów. Podobnie jak w przypadku fali mrozów, fale upałów stanowi ą zagro żenie dla zdrowia, zwłaszcza dla dzieci i osób w podeszłym wieku, oraz osób cierpi ących na przewlekłe schorzenia. Wysokie temperatury prowadz ą do zaburze ń układu kr ąż enia, pracy nerek, układu oddechowego i metabolizmu. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej wydaje ostrze żenia przed upałami i mrozami. Podczas okresów upałów zaleca si ę pozostawanie w budynkach zwłaszcza w godzinach szacowanych skrajnych temperatur. W celu adaptacji nale ży rozbudowywa ć systemy klimatyzacyjne w budynkach u żyteczno ści publicznej oraz

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 131

mieszkaniach. Susze powoduj ą tak że zagro żenia w lasach. Przesuszona ściółka le śna jest wtedy bardziej podatna na zapalenie. W przypadku podwy ższonego ryzyka zagro żenia po żarowego Lasy Pa ństwowe wprowadzaj ą okresowy zakaz wst ępu do lasu. Dla przykładu w 2015 roku odnotowano 6568 po żarów lasów na terenie województwa lubuskiego, w tym 447 w powiecie gorzowskim. Wysokie temperatury i zwi ązane z nimi susze wpływaj ą równie ż negatywnie na ró żnorodno ść biologiczn ą na terenie gminy. Gatunki o mniejszej zdolno ści adaptacyjnej do zmian warunków środowiska mog ą wygin ąć lub wyemigrowa ć z danego terenu. Miejsce ust ępuj ących gatunków b ędą mogły jednak zaj ąć gatunki do tej pory nie wyst ępuj ące na obszarze gminy b ądź b ędące na jej terenie rzadko. Upały i skrajne mrozy mog ą równie ż powodowa ć zagro żenie dla upraw i hodowli zwierz ąt – pó źne przymrozki, fale upałów powoduj ą straty w uprawach, jak równie ż zmniejszenie ilo ści po żywienia dla zwierz ąt hodowlanych. Podczas upałów mo że równie ż dochodzi ć do nadmiernych upadków w stadzie. Wysokie temperatury niszcz ą tak że nawierzchnie dróg, tory kolejowe oraz linie energetyczne. Powoduj ą one zwi ększone ryzyko po żarów i susz. Skrajnie wysokie i niskie temperatury mog ą negatywnie wpływa ć równie ż na rolnictwo, gospodark ę wodn ą oraz zwierz ęta i ro śliny. Wpływ zmian klimatu mo że ujawni ć si ę tak że poprzez zmiany bilansu wodnego: szczególnie wzmo żonego odpływu, zwi ększonego parowania, pogorszenia jako ściowego wód śródl ądowych oraz wzrostu cz ęstotliwo ści wyst ępowania ekstremalnych sytuacji hydrologicznych (susz i powodzi). Susza jest skutkiem długotrwałych okresów bez odpadów atmosferycznych i upałów, kiedy maksymalna temperatura dobowa osi ąga warto ści wy ższe ni ż 30 oC. Wyst ępowanie susz mo że prowadzi ć z kolei do zmian w stosunkach wodnych na terenie gminy, a w skrajnym przypadku nawet prowadzi ć do problemów z zaopatrzeniem gminy w wod ę. Na terenie powiatu gorzowskiego najwi ększe zagro żenie powodziowe mo że wyst ąpi ć w zwi ązku z nagłym przyborem wód, mog ącym zaistnie ć w przypadku odwil ży i długotrwałych opadów wyst ępuj ących w okresie wiosennym. Wysoka temperatura sprzyja te ż powstawaniu silnego wiatru i tr ąb powietrznych. Poza oczywistymi stratami gospodarczymi i środowiskowymi, jak powalone drzewa, zniszczone budynki, zwi ększona pr ędko ść wiatru przyspiesza erozj ę wierzchniej warstwy gleb. Prowadzone prognozy wskazuj ą, że w nadchodz ących latach proces ocieplania si ę klimatu b ędzie si ę nasilał. Co za tym idzie, b ędzie si ę tak że zwi ększa ć cz ęstotliwo ść wyst ępowania gwałtownych zjawisk pogodowych takich jak powodzie, susze i huragany. Istotne jest wi ęc jak najszybsze podj ęcie działa ń przystosowuj ących do zmian klimatu. W zwi ązku z powy ższymi uwarunkowaniami, rz ąd polski w celu ograniczenia gospodarczych i społecznych ryzyk zwi ązanych ze zmianami klimatycznymi, opracował Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do 2020 (SPA2020). SPA 2020 wskazuje cele i kierunki działa ń adaptacyjnych, które nale ży podj ąć w najbardziej wra żliwych sektorach i obszarach w okresie do roku 2020: − gospodarce wodnej, − rolnictwie, − le śnictwie, − ró żnorodno ści biologicznej i obszarach prawnie chronionych, − zdrowiu, − energetyce,

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 132

− budownictwie, − transporcie, − obszarach górskich, − strefie wybrze ża, − gospodarce przestrzennej, − obszarach zurbanizowanych. Zasadniczym celem działa ń adaptacyjnych do zmian klimatu w dziedzinie gospodarki wodnej na terenie powiatu gorzowskiego jest zapewnienie pełnego zaopatrzenia w wod ę ludno ści, przemysłu i rolnictwa. Zadanie to jest realizowane w powiecie poprzez rozbudow ę sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej przez gminy powiatu gorzowskiego. W ramach ochrony społecze ństwa przed konsekwencjami powodzi i suszy w inwestycjach budowlanych, transportowych i energetycznych uwzgl ędniane s ą problemy gwałtownych zmian temperatury, ulewnych opadów, oblodzenia i silnych wiatrów. Na terenie powiatu prowadzone s ą równie ż kampanie oszcz ędzania wody zach ęcaj ące do jej racjonalnego wykorzystania. W celu zniwelowania niekorzystnego wpływu zmian klimatu na rolnictwo na terenie powiatu prowadzone s ą akcje, które maj ą na celu zwi ększenie wiedzy i świadomo ści rolników w zakresie zmian klimatu tak, aby mogli dostosowa ć produkcj ę rolnicz ą oraz terminy zabiegów agrotechnicznych do nowych warunków klimatycznych. Do najwa żniejszych działa ń adaptacyjnych realizowanych na terenie powiatu gorzowskiego nale ży równie ż zapobieganie zabudowy terenów zalewowych, terenów poło żonych nad kopalniami i terenów nara żonych na osuwiska gruntu poprzez odpowiednie planowanie przestrzenne.

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 133

5. Cele programu ochrony środowiska, zadania i ich finansowanie W wyniku przeprowadzonej analizy SWOT dla ka żdego z przyj ętych obszarów interwencji zidentyfikowano główne problemy środowiskowe na terenie powiatu gorzowskiego. Przeprowadzona analiza SWOT ukazała potencjalne zagro żenia w dziedzinie ochrony środowiska i kierunki działa ń jakie powinny by ć podejmowane w celu poprawy stanu środowiska przyrodniczego i towarzysz ącej mu infrastruktury technicznej. Do realizacji na terenie powiatu gorzowskiego wyznaczono 13 celów ochrony środowiska w 10 obszarach interwencji. Cele te zostały scharakteryzowane w poni ższych tabelach.

Tabela 59. Główne problemy i wyznaczone cele ochrony środowiska w powiecie gorzowskim Obszar interwencji Stan obecny - problem Cel Du ża emisja zanieczyszcze ń z indywidualnych systemów grzewczych Ochrona klimatu i Du ża emisja pochodz ąca z ruchu I. Poprawa jako ści powietrza jako ści powietrza drogowego

Mały udział odnawialnych źródeł energii Przebieg dróg o wysokim nat ęż eniu II. Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu Zagro żenia hałasem hałasu dla mieszka ńców powiatu Wzrost liczby środków transportu III. Ograniczenie oddziaływania pól Pola Wzrost poziomów pól elektromagnetycznych na człowieka i elektromagnetyczne elektromagnetycznych środowisko Zagro żenie powodzi ą cz ęś ci regionu Poło żenie powiatu gorzowskiego w IV. Ochrona przed powodzi ą i susz ą Gospodarowanie obszarze cienia opadowego i suszy wodami hydrologicznej

Zagro żenie nieosi ągni ęciem celów V. D ąż enie do osi ągni ęcia dobrego środowiskowych JCWP stanu wód

Du ży pobór wód na potrzeby VI. Optymalizacja zu życia wody rolnictwa

Gospodarka wodno- Niewystarczaj ący poziom ściekowa świadomo ści społecznej o skutkach nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych, rolniczych i VII. Racjonalna gospodarka ściekowa przemysłowych Stosunkowo niski wska źnik skanalizowania Ryzyko nieprzestrzegania VIII. Racjonalne i efektywne Zasoby geologiczne warunków koncesji na wydobycie gospodarowanie zasobami kopalin ze złó ż złó ż

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 134

Obszar interwencji Stan obecny - problem Cel IX. Ochrona gleb i zapewnienie Gleby Nadmierne lub niedostosowane do wła ściwego sposobu u żytkowania potrzeb nawo żenie gleb powierzchni ziemi

Niedostateczny poziom świadomo ści mieszka ńców o konieczno ści prowadzenia segregacji odpadów Gospodarka odpadami i zapobieganie X. Racjonalna gospodarka odpadami powstawaniu Nielegalne pozbywanie si ę odpadów odpadów

Wyst ępowanie wyrobów zawieraj ących azbest na terenie powiatu Niewystarczaj ąca świadomo ść warto ści szaty ro ślinnej oraz XI. Zachowanie ró żnorodno ści walorów krajobrazowych powiatu biologicznej i jej racjonalne gorzowskiego wśród mieszka ńców użytkowanie oraz zachowanie funkcji Intensywne rolnictwo ekosystemów i walorów Zasoby przyrodnicze Wpływ zanieczyszczenia powietrza przyrodniczych gminy i wód na flor ę i faun ę Niewykorzystanie cz ęś ci gruntów o niskiej przydatno ści rolniczej na XII. Zwi ększenie lesisto ści zalesienia Transport drogowy ładunków niebezpiecznych XIII. Zapobieganie ryzyku wyst ąpienia Zagro żenia Obecno ść zakładów powa żnych awarii przemysłowych oraz powa żnymi awariami przemysłowych i blisko ść miasta minimalizacja ich skutków Gorzowa Wielkopolskiego

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 135

Tabela 60. Strategia polityki ochrony środowiska powiatu gorzowskiego - cele, kierunki oraz zadania

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa Termomodernizacja budynków u żyteczno ści Niewła ściwie Powiat 1. publicznej będących we władaniu Powiatu przeprowadzone Gorzowski Gorzowskiego prace Brak środków 2. Modernizacja systemów ogrzewania w obiektach Powiat będących we władaniu Starostwa Powiatowego Gorzowski finansowych Niewła ściwie Termomodernizacja budynków u żyteczno ści przeprowadzone 3. Gminy publicznej w gminach prace, brak

funduszy I.1. Zmniejszenie

Termomodernizacja budynków mieszkalnych emisji Brak środków 4. będących w zarz ądzie jednostek administracji Gminy finansowych pochodz ącej ze publicznej spalania paliw Powiat ci powietrza ci

ś Liczba Ograniczenie niskiej emisji z sektora komunalnego Gorzowski, Niewła ściwie

5. ci powietrza substancji z poprzez działania termomodernizacyjne budynków mieszka ńcy, przeprowadzone ś 3 0 przekrocze użyteczno ści publicznej i budynków mieszkalnych zarz ądcy prace niami w nieruchomo ści strefie Gminy, PGNiG, Rozbudowa sieci gazowej w gminach i przył ączenie Brak środków 6. mieszka ńcy do sieci gazowej gospodarstwa domowych finansowych gminy

I. Poprawa jako Zmiana systemu ogrzewania na bardziej efektywny Brak środków 7. ekologicznie i energetycznie, w tym wymiana Gminy

Ochrona jako klimatu i finansowych ogrzewania na bardziej ekologiczne Nieefektywny Ograniczanie emisji do powietrza poprzez system 8. I.2. Propagowanie odpowiednie zapisy w miejscowych planach Gminy planowania gospodarki zagospodarowania przestrzennego przestrzennego niskoemisyjnej w gminie Brak Promowanie budownictwa z materiałów 9. Gminy, zainteresowania energooszcz ędnych mieszka ńców

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 136

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa Zach ęcanie mieszka ńców do termomodernizacji Brak 10. budynków mieszkalnych (docieplanie, wymiana Gminy, zainteresowania stolarki) – szkolenia z pozyskiwanie funduszy, stowarzyszenia dotacje mieszka ńców Brak 11. Zwi ększenie świadomo ści mieszka ńców co do Gminy, zainteresowania konieczno ści ochrony powietrza stowarzyszenia mieszka ńców Opracowanie i aktualizacja Planów Gospodarki Brak środków 12. Gminy Niskoemisyjnej finansowych Emisja zanieczysz Powiat cze ń I.3. Ograniczenie Gorzowski, gazowych z 325351t/r 100000 t/r Inwentaryzacja i aktualizacja źródeł emisji substancji Urz ąd 13. emisji Niedokładno ść zakładów do powietrza i stworzenie bazy danych na ten temat Marszałkowski przemysłowej przemysłow Województwa ych do Lubuskiego powietrza Nieefektywny Uwzgl ędnienie w miejscowych planach system 14. zagospodarowania przestrzennego lokalizacji Gminy planowania odnawialnych źródeł energii przestrzennego w gminie Monta ż instalacji bazuj ących na odnawialnych Brak środków 15. Łączna 15,1 MW źródłach energii na budynkach u żyteczno ści Gminy I.4. Rozwój finansowych moc (stan na wzrost publicznej i w domach prywatnych odnawialnych instalacji 2017r.) Niezb ędne prace sieciowe wynikaj ące z planów źródeł energii oraz zamierze ń inwestycyjnych w obszarze sieci 16. OZE Przedsi ębiorstw Brak środków przesyłowych, w tym kontynowanie modernizacji a energetyczne finansowych istniej ącej sieci dystrybucyjnej dla potrzeb nowych odbiorców oraz OZE Promocja OZE oraz stworzenie warunków Gminy, 17. organizacyjno – finansowych dla stosowania OZE w Brak środków organizacje indywidualnych systemach grzewczych – szkolenia, finansowych pozarz ądowe dotacje

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 137

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa 18. Dokonanie analizy nat ęż enia ruchu i wypadkowo ści Wydział Dróg Brak środków oraz zanieczyszcze ń atmosfery zwi ązanej z ruchem Powiatowych finansowych tranzytowym (DR) 19. Budowa, przebudowa i utrzymanie dróg Opó źnienia w ZDW wojewódzkich rejonu Gorzów Wielkopolski realizacji, 20. Powiat Brak środków Modernizacja i budowa dróg Gorzowski, finansowych Gminy 21. Brak środków Długo ść Budowa ście żek rowerowych Gminy finansowych wybudowan I.5. Ograniczenie Wydział Dróg 22. ych i - - presji transportu Opracowanie inwentaryzacji stanu dróg Powiatowych Niedokładno ść zmodernizo drogowego powiatowych wanych na środowisko (DR) 23. Brak środków dróg Modernizacja o świetlenia drogowego Gminy finansowych 24. Prowadzenie kampanii promocyjnej wymiany aut na Gminy, dealerzy Nieatrakcyjna auta niskoemsiyjne samochodów tre ść kampanii Gminy, stowarzyszenia, 25. Organizacja rajdów rowerowych i pieszych jako Niech ęć władz i lokalne promocja ekologicznych środków transportu społecze ństwa organizacja ekologiczne Kontrola dotrzymania przez podmioty korzystaj ące I.6. Monitoring ze środowiska standardów emisyjnych oraz 26. - - - stanu jako ści WIO Ś Niedokładno ść wzmocnienie i prowadzenie systemu monitoringu powietrza powietrza I.7. D ąż enie do Powiat 27. Liczba Inwentaryzacja i aktualizacja źródeł emisji substancji osi ągni ęcia Gorzowski, Niedokładno ść substancji z do powietrza i stworzenie bazy danych na ten temat 3 0 poziomu Urz ąd przekrocze dopuszczalnego Działania naprawcze w miejscach, gdzie Marszałkowski 28. niami w Brak środków dla pyłu PM10, odnotowano przekroczenia pyłu PM10, PM2,5, Województwa strefie finansowych PM2,5, bezno(a)pirenu i poziomu docelowego dla ozonu Lubuskiego,

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 138

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa benzo(a)pirenu gminy, podmioty Brak 29. oraz poziomu Współpraca w realizacji Programu Ochrony gospodarcze odpowiednich docelowego dla Powietrza narz ędzi ozonu Wydział Dróg 30. Powiatowych Brak środków Modernizacja dróg (DR), ZDW, finansowych Gminy 31. II.1. Brak środków Przeciwdziałanie Budowa ście żek rowerowych Gminy finansowych powstawaniu

ców powiatu hałasu Ocena stanu akustycznego środowiska i wykonanie ń komunikacyjnego map akustycznych dla obiektów, których 32. eksploatacja mo że powodowa ć negatywne GDDKiA, ZDW, Niedokładno ść oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach WIO Ś Wska źnik (drogi, linie kolejowe) i przekroczenie naruszeni dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Tworzenie obszarów ograniczonego u żytkowania w a komfortu 7,7-9,7 przypadkach okre ślonych w ustawie Prawo Ochrony Nieefektywny 33. 0 WIO Ś, Powiat akustyczn dB Środowiska, egzekwowanie zapisów dotycz ących system Gorzowski enia hałasem enia obszarów ograniczonego u żytkowania dotycz ących zarz ądzania

ż ego w ci hałasumieszka dlaci ś porze źródeł hałasu i pól elektromagnetycznych Nieefektywny liwo

Zagro dziennej II.2. system 34. ąż Wprowadzanie do mpzp zapisów sprzyjaj ących Przeciwdziałanie ograniczeniu zagro żenia hałasem i egzekwowanie Gminy planowania powstawaniu tych zapisów przestrzennego hałasu w gminach instalacyjnego 35. Inwentaryzacja źródeł uci ąż liwo ści akustycznej Gminy Niedokładno ść 36. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu w WIO Ś Zielona Niedokładno ść środowisku Góra II. uci Zmniejszenie 37. Bie żą ca kontrola zakładów pracy w zakresie emisji WIO Ś Zielona Niedokładno ść hałasu Góra

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 139

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa

Niedokładno ść 38. Systematyczny monitoring nat ęż enia pól WIO Ś Zielona Ilo ść elektromagnetycznych Góra punktów, w rodowisko

ś których

nast ąpiło III.1. Stała przekrocze Nieefektywny kontrola Wprowadzanie do mpzp zapisów w zakresie system 39. nie potencjalnych mo żliwo ści lokalizacji urz ądze ń emituj ących Gminy planowania dopuszczal źródeł pól 0 0 promieniowanie elektromagnetyczne nych elektroenergetycz przestrzennego poziomów nych oraz w gminach pól minimalizacja ich elektromag oddziaływania na zdrowie człowieka netycznych Pola elektromagnetyczne i środowisko Prowadzenie przez organy administracji publicznej 40. (WIO Ś Powiat ewidencji źródeł wytwarzaj ących pola Niedokładno ść III. Ograniczenie oddziaływania pólIII. oddziaływania Ograniczenie Zielona Gorzowski Góra) elektromagnetyczne (zgłoszenia instalacji). elektromagnetycznych na człowieka i elektromagnetycznychna i człowieka

Nieefektywny ą

system 41. Liczba Wprowadzanie do mpzp ogranicze ń wynikaj ących z Gminy planowania inwestycji wyst ępowania na terenie gmin terenów zalewowych przestrzennego

słu żą cych ą IV.1. Minimalizacja w gminach poprawie 0 7 zagro żenia Wydawania pozwole ń wodnoprawnych na pi ętrzenie Nieefektywny 42. bezpiecze ń Powiat

i susz kl ęskami powodzi oraz retencjonowanie śródl ądowych wód system stwa Gorzowski powierzchniowych zarzadzania powodziow Współpraca z o ściennymi powiatami w celu Nieefektywny 43. ego Powiat ustalenia wspólnej polityki ochrony wód system Gospodarowanie wodami Gorzowski IV. Ochrona przed powodzi IV. powierzchniowych, w tym przede wszystkim Warty zarzadzania

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 140

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa

Nieefektywny 44. Opracowanie i aktualizacja Powiatowego Programu Powiat system Zarzadzania Kryzysowego Gorzowski zarzadzania

Urz ąd Marszałkowski 45. Ochrona przed wodami powodziowymi odcinka Woj. Brak środków Warty Lubuskiego., finansowych Gminy, partnerzy prywatni 46. Ochrona przed wodami powodziowymi odcinka RZGW w Brak środków Warty Poznaniu finansowych 47. Wła ściciele Bie żą ce utrzymanie melioracji szczegółowych Niedokładno ść gruntów IV.2. Ograniczenie Opracowanie Planów przeciwdziałania skutkom Nieefektywny 48. ryzyka suszy RZGW w suszy w regionie wodnym Warty wraz z system prowadzeniem konsultacji społecznych i Poznaniu strategicznej oceny zarzadzania Rozwój współpracy ze wszystkimi instytucjami Nieefektywny Powiat 49. wpływaj ącymi na jako ść wód, wspieranie edukacji system Gorzowski, V.1. Ograniczenie ekologicznej w zakresie racjonalnej gospodarki i jej zarzadzania cia cia Liczba Gminy ę emisji ochrony przed zanieczyszczeniami. jednolitych

gni zanieczyszcze ń Prowadzenie monitoringu jako ści wód 50. ą cz ęś ci wód, zawartych WIO Ś Zielona Niedokładno ść powierzchniowych w ramach Pa ństwowego których w ściekach Góra - - Monitoringu Środowiska stan komunalnych i przemysłowych Niedokładno ść i 51. oceniono Wydawanie pozwole ń wodnoprawnych i kontrola PGW Wody

enie do osi doenie nieterminowo ść jako zły wydanych pozwole ń Polskie ąż dobrego stanu wód dobrego stanu (KZGW) Brak 52. D V. V.2. Ograniczenie Propagowanie Kodeksu Dobrych Praktyk odpływu biogenów Gminy zainteresowania Rolniczych z terenów mieszka ńców

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 141

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa rolniczych Obj ęcie obszaru szczególnie nara żonego na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu ze źródeł 53. rolniczych ustanowionego rozporz ądzeniem RZGW Pozna ń Niedokładno ść Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Poznaniu programem działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu Przeprowadzenie pogł ębionej analizy presji w celu 54. Odpowiedni zaplanowania działa ń ukierunkowanych na redukcj ę Niedokładno ść RZGW fosforu 55. Prowadzenie monitoringu wód podziemnych WIO Ś, PIG Niedokładno ść PGW Wody Prowadzenie działa ń kontrolnych m.in. w zakresie Polskie WIO Ś 56. weryfikacji pozwole ń wodnoprawnych, dokumentacji Klasa Zielona Góra, Niedokładno ść V.3. Utrzymanie stwierdzaj ących korzystanie ze środowiska zgodne jako ści wód II I Urz ąd dobrego stanu z pozwoleniem podziemny Marszałkowski wód podziemnych ch Wspieranie działa ń maj ących na celu popraw ę 57. jako ści wody przeznaczonej do spo życia, w tym Brak środków Gminy budowa lub modernizacja stacji uzdatniania wody i finansowych sieci wodoci ągowej

Propagowanie zachowa ń sprzyjaj ących Gminy,

58. oszcz ędzaniu wody przez działania edukacyjno – Brak środków organizacje promocyjne (akcje, kampanie skierowane do finansowych ekologiczne wszystkich grup społecznych) Zu życie

ciekowa wody na

59. ycia wody ś PGW Wody

ż Prowadzenie rejestru uj ęć wód podziemnych Niedokładno ść potrzeby Polskie 2011,3 VI.1. Ograniczenie gospodarki 3 - wykorzystywania dam Wła ściciele uj ęć , 60. narodowej i zasobów wód Ustanawianie stref ochronnych uj ęć wód odpowiedni Niedokładno ść ludno ści w podziemnych podziemnych RZGW ci ągu roku (GUS) Wspieranie działa ń maj ących na celu popraw ę 61. jako ści wody przeznaczonej do spo życia, w tym Brak środków

Gospodarka wodno- Gminy VI. Optymalizacja zu VI. Optymalizacja budowa lub modernizacja stacji uzdatniania wody i finansowych sieci wodoci ągowej

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 142

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa

Odsetek Brak środków mieszka ńcó finansowych 62. w Modernizacja oczyszczalni ścieków Gminy 64,5 % -

korzystaj ąc ych z sieci VII.1.Stworzenie kanalizacyj kompleksowego 63. systemu ciekowa nej (GUS) Budowa kanalizacji sanitarnej Brak środków ś Gminy gospodarki finansowych Liczba ściekami socjalno - bytowymi przydomow 64. ych 634 - Wła ściciele Brak mo żliwo ści Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków oczyszczali nieruchomo ści dofinansowania ścieków (GUS) 65. Inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych i Gminy Niedokładno ść przydomowych oczyszczalni ścieków Liczba PGW Wody zbiorników VII.2. VII. Racjonalna gospodarka VII. gospodarka Racjonalna 4731 Polskie, WIO Ś bezodpływo - Ograniczenie 66. nielegalnego Kontrola podmiotów gospodarczych w zakresie Zielona Góra, Niedokładno ść , wych wypełniania zapisów posiadanych przez nich Urz ąd zrzutu ścieków opieszało ść (GUS) pozwole ń wodnoprawnych Marszałkowski Woj. Lubuskiego.

Liczba

ż Powiat wydanych Gorzowski, koncesji na VIII.1. Nadzór nad 67. 3 - Wydawanie koncesji na wydobycie surowców i Urz ąd Nieefektywny wydobycie zasobami kopalin kontrola ich przestrzegania Marszałkowski system kontroli kopalin Województwa (Starostwo kopalin ze złó ze kopalin Lubuskiego Powiatowe) Zasoby geologiczne gospodarowanie zasobami gospodarowanie VIII. Racjonalne i efektywne VIII. i Racjonalne efektywne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 143

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa Gminy, Inwentaryzacja miejsc nielegalnego wydobycia 68. Okr ęgowy Urz ąd Niedokładno ść kopalin Górniczy Nieefektywny Wprowadzenie zapisów do miejscowych planów system zagospodarowania przestrzennego gmin o 69. Gminy planowania niezagospodarowywaniu terenów przestrzennego nieeksploatowanych złó ż w gminie Okr ęgowa Stacja Chemiczno - Brak 70. Propagowanie racjonalizacji wapniowania i Rolnicza, zainteresowania nawo żenia gleb ytkowania

ż Ośrodek mieszka ńców Doradztwa Rolniczego Liczba Ośrodek Brak 71. bada ń gleb IX.1.Ochrona gleb Wdra żanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Doradztwa

zainteresowania wykorzysty 0 n.d. użytkowanych Rolniczych Rolniczego, mieszka ńców wanych rolniczo rolnicy ciwego sposobu u sposobu ciwego

ś rolniczo Ochrona przed erozj ą wietrzn ą m.in. poprzez Brak 72. prowadzenie odpowiednich zabiegów Rolnicy, zainteresowania agrotechnicznych i wprowadzanie zalesie ń na Nadle śnictwa mieszka ńców glebach o najni ższych klasach bonitacyjnych

powierzchni ziemi Nieefektywny Wprowadzanie do mpzp konieczno ści ochrony gleb system 73. klasy I – III i racjonalnego gospodarowania ich Gminy planowania zasobami przestrzennego w gminie Powierzchn IX.2. Tworzenie i aktualizacja rejestru gruntów Okr ęgowy Urz ąd 74. ia gruntów Zapobieganie zdegradowanych oraz opracowanie programu ich Górniczy, Powiat Niedokładno ść 0 0

wymagaj ąc degradacji rekultywacji Gorzowski 75. ych powierzchni ziemi Inwentaryzacja terenów zdegradowanych i Okr ęgowy Urz ąd IX. Ochrona gleb i IX. zapewnienie wła Ochrona i gleb Niedokładno ść Gleby rekultywacji wymagaj ących rekultywacji Górniczy „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 144

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa 76. Powiat Wydawanie decyzji o warunkach rekultywacji Niedokładno ść Gorzowski Rekultywacja gleb zdewastowanych i 77. Gminy, Brak środków zdegradowanych, przywracaj ąca im funkcje wła ściciele finansowych przyrodnicze, rekreacyjne lub rolne 78. Prowadzenie rejestru historycznych zanieczyszcze ń GDO Ś Niedokładno ść powierzchni ziemi

79. Powiat Inwentaryzacja terenów osuwiskowych w powiecie Niedokładno ść Gorzowski

Powiat Niedokładno ść Gorzowski, Kontrola podmiotów prowadz ących działalno ść w 80. Urz ąd zakresie odbierania, zbierania, transportu, odzysku i Marszałkowski unieszkodliwiania

Województwa Lubuskiego 81. Ilo ść X.1. Opracowywanie analiz stanu gospodarki odpadami Gminy Nieterminowo ść zebranych Uporz ądkowanie gospodarki komunalnymi 21165,85 82. odpadów - gospodarki Budowa i modernizacja Punktów Selektywnej Brak środków Mg Gminy zmieszanyc odpadami na Zbiórki Odpadów Komunalnych finansowych h terenie powiatu Zakup niezb ędnego wyposa żenia do prowadzenia 83. Brak środków selektywnej zbiórki odpadów (kosze do segregacji Gminy finansowych odpadów) powstawaniu odpadów odpadów powstawaniu 84. Realizacja zapisów Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy, Powiat Brak realizacji Województwa Lubuskiego X. Racjonalna gospodarka odpadami X. Racjonalna gospodarka Gospodarka odpadami i zapobieganie Gospodarka odpadami Edukacja ekologiczna i promocja wła ściwego 85. Brak środków post ępowania z odpadami oraz prowadzenie Gminy finansowych skutecznej kampanii informacyjno – edukacyjnej

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 145

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa 86. Prowadzenie selektywnego zbierania odpadów Gminy Niedokładno ść komunalnych 87. Inwentaryzacja miejsc nielegalnego składowania Gminy Niedokładno ść odpadów 88. Bie żą ca likwidacja miejsc nielegalnego składowania Brak środków Gminy odpadów finansowych Zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na 89. składowiska odpadów, tak aby w 2020 roku nie było Gminy Niedokładno ść składowanych wi ęcej ni ż 35% w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z 90. gospodarstw domowych i w miar ę mo żliwo ści, Gminy Niedokładno ść odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 roku

Ilo ść 91. Realizacja Programów usuwania azbest i wyrobów Brak środków azbestu Gminy pozostała zawieraj ących azbest finansowych X.2. Usuni ęcie do 5672,839 wyrobów unieszkodli 0 Mg azbestowych z wienia terenu powiatu Akcja informacyjna dotycz ąca mo żliwo ści 92. (http://www. finansowania i usuwania wyrobów zawieraj ących Gminy Brak środków gorzowskiego finansowych bazaazbest azbest owa.gov.pl) 93. Wła ściciele Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest Brak środków nieruchomo ści finansowych

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 146

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa Wsparcie finansowe dla osób fizycznych 94. likwiduj ących azbest lub wyroby zawieraj ące azbest Gminy Brak środków finansowych z terenu nieruchomo ści Powiat Współpraca z instytucjami zarz ądzaj ącymi Gorzowski, Rozbie żne cele obszarami Natura 2000 i innymi obszarami Gminy, jednostki

w zakresie 95. chronionymi na mocy ustawy o ochronie przyrody zarz ądzaj ące ochrony poło żonych na terenie powiatu, w zakresie obszarami środowiska XI.1. Zachowanie utrzymania walorów tych obszarów ochrony przyrody ytkowanie oraz oraz ytkowanie systemu ż zych gminy obszarów Nieefektywny Zmniejszanie ekspansji terenów zurbanizowanych Udział cennych system na obszarach cennych przyrodniczo poprzez 96. obszarów przyrodniczo na Gminy planowania odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania prawnie terenie powiatu przestrzennego przestrzennego

chronionyc gorzowskiego w gminie 56,4% - 97. h w ogólnej Brak środków Bie żą ca piel ęgnacja pomników przyrody Gminy powierzchni finansowych powiatu Promocja walorów przyrodniczych gmin i powiatu na Powiat Brak 98. (GUS) stronach internetowych oraz wydawanie materiałów Gorzowski, zainteresowania edukacyjnych oraz ulotek informacyjnych Gminy mieszka ńców Brak 99. Popularyzacja informacji o lokalnych walorach Gminy, ci biologicznej i jej racjonalne u cii jej biologicznej racjonalne XI.2. Poszerzanie Zasoby przyrodnicze

ś zainteresowania przyrodniczych nadle śnictwa wiedzy o mieszka ńców środowisku 100. Prowadzenie O środka Edukacji Przyrodniczej i Gminy, Brak środków przyrodniczym Le śnej Nadle śnictwa finansowych norodno

ż powiatu 101. Tworzenie ście żek przyrodniczo – edukacyjnych Gminy, Brak środków oraz tablic informacyjnych Nadle śnictwa finansowych 102. XI.3. Ochrona i Prowadzenie nasadze ń drzew i krzewów na Powiat Brak środków Nasadzenia utrzymanie gruntach nale żą cych do Powiatu Gorzowski finansowych drzew i

zachowanie ekosystemów i przyrodnic walorów funkcji 412 - terenów zielonych Prowadzenie prac piel ęgnacyjno – utrzymaniowych Gminy, Wydział krzewów 103. na terenach pasów zieleni, skwerów i parków oraz zakładanie Dróg Brak środków (GUS) XI. Zachowanie ró zurbanizowanych i nowych terenów, w tym zadrzewie ń i zakrzewie ń Powiatowych finansowych atrakcyjnych śródpolnych i przydro żnych (DR), ZDW „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 147

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa turystycznie Wydanie zezwole ń na usuni ęcie drzew i krzewów z Brak kontroli 104. terenów nieb ędących własno ści ą gmin (zgodnie z Gminy przed wydaniem ustaw ą o ochronie przyrody) zezwolenia Przeprowadzenie kontroli z zakresu nasadze ń 105. wynikaj ących z wydawanych decyzji na usuni ęcie Gminy niedokładno ść drzew i krzewów 106. Nadle śnictwa, Brak środków Ochrona, piel ęgnacja i utrzymanie terenów le śnych Gminy, finansowych Monitoring zagro żeń antropogenicznych lasu i Nadle śnictwa, 107. zapobieganie ich skutkom (zagro żenia po żarowe, niedokładno ść , ci Gminy, Stra ż ś nielegalne składowiska odpadów, nielegalna opieszało ść Po żarna wycinka) XII.1. Ochrona i 108. Wska źnik Zwi ększenie lesisto ści, szczególnie przez zalesianie Gminy, osoby Brak środków prowadzenie lesisto ści 44,5 % - nieu żytków i słabych gruntów rolnych prywatne finansowych wła ściwej (GUS) 109. gospodarki le śnej Wzmocnienie kontroli gospodarki le śnej na niedokładno ść , kszenie kszenie lesisto Nadle śnictwa ę obszarach nowych nasadze ń opieszało ść

niewyci ągni ęcie

XII. Zwi Nadle śnictwa, wniosków z 110. Aktualizacja uproszczonych planów urz ądzenia Powiat realizacji lasów Gorzowski poprzedniego planu Liczba XIII.1. Nieefektywny system zdarze ń Zminimalizowanie Uwzgl ędnianie lokalizacji ZDR i ZZR w miejscowych

111. nymi

ż ryzyka Gminy planowania mog ących planach zagospodarowania przestrzennego pienia przestrzennego ą powodowa ć wyst ąpienia 0 0 powa żną zdarze ń w gminach nych awariinych

ż awari ę mog ących Współdziałanie i współpraca z jednostkami skutków awariami enia powa enia Gminy, Powiat Nieefektywny 112. ż (WIO Ś powodowa ć ratowniczymi, specjalistami i ratowniczymi w Gorzowski, OSP, system minimalizacjaich powa Lubuskie) powa żną awari ę zakresie wyst ąpienia na terenie powiatu kl ęsk ryzyku wyst przemysłowych oraz Policja zarz ądzania Zagro oraz ograniczenie żywiołowych

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 148

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa jej skutków dla Utrzymywanie w gotowo ści sprawnego systemu ludzi i środowiska Gminy, Powiat Nieefektywny 113. zapobiegawczo – interwencyjno – ratunkowym na Gorzowski, OSP, system wypadek wyst ąpienia powa żnej awarii lub kl ęski Policja zarz ądzania żywiołowej

Prowadzenie działa ń edukacyjno – informacyjnych dla mieszka ńców powiatu o mo żliwo ściach Gminy, Powiat Nieefektywny 114. zapobiegania i zasadach post ępowania w Gorzowski, OSP, system przypadku wyst ąpienia powa żnej awarii lub kl ęski Policja zarz ądzania żywiołowej

Wykonywanie corocznego przegl ądu dotycz ącego 115. spełnienia wymogów bezpiecze ństwa w zakładzie Niedokładno ść i Stra ż Po żarna stanowi ącym zagro żenie wyst ąpienia awarii nieterminowo ść przemysłowej

Wykonywanie programów zapobiegania powa żnym 116. Niedokładno ść i awariom oraz zewn ętrznych i wewn ętrznych planów Stra ż Po żarna nieterminowo ść operacyjnych dla zakładów o du żym ryzyku

Sporz ądzenie planów operacyjno – ratowniczych dla 117. Niedokładno ść i gmin powiatu nara żonych na skutki powa żnych Stra ż Po żarna nieterminowo ść awarii przemysłowych Prowadzenie i aktualizacja przez WIO Ś elektronicznej bazy danych o zakładach mog ących 118. powodowa ć powa żne awarie oraz o wyst ępuj ących WIO Ś Zielona Niedokładno ść powa żnych awariach, inwentaryzacja instalacji Góra stanowi ących potencjalne zagro żenia środowiska i zdrowia ludzi

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 149

Obszar Wska źnik Kierunek Podmiot Lp. interwe Cel Zadania Ryzyka Nazwa Warto ść Warto ść interwencji odpowiedzialny ncji (źródło) bazowa docelowa Ograniczenie budownictwa obiektów u żyteczno ści Nieefektywny XIII.2. publicznej i zbiorowego zamieszkania wzdłu ż Gminy, Urz ąd system 119. Ograniczenie szlaków, którymi prowadzony jest transport Marszałkowski planowania ryzyka Woj. materiałów niebezpiecznych poprzez odpowiednie przestrzennego wyst ąpienia Lubuskiego. zapisy mpzp w gminach zagro żeń zwi ązanych z Inspekcja Kontrola przewozów substancji niebezpiecznych. 120. transportem Transportu Niedokładno ść i Kontrola stanu technicznego pojazdów i dróg materiałów Drogowego, nieterminowo ść kolejowych niebezpiecznych Policja

121. Monitoring i kontrola podmiotów korzystaj ących ze WIO Ś Zielona Niedokładno ść i XIII.3. środowiska Góra nieterminowo ść Liczba Odpowiedzialno ść odnotowan za szkody w ych szkód środowisku WIO Ś Zielona w zgodnie z zasad ą Góra, Powiat środowisku „zanieczyszczaj ąc Gorzowski, 122. Egzekwowanie odpowiedzialno ści za szkody y płaci” Urz ąd Niedokładno ść wyrz ądzone w środowisku Marszałkowski Województwa Lubuskiego

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 150

Tabela 61. Harmonogram realizacji zada ń monitorowanych wraz z ich finansowaniem Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Termomodernizacja obiektu RPO Lubuskie 1. użyteczno ści publicznej: Szkoły Gmina Deszczno - 2 900 - - - - - 2020 podstawowej w Ulimiu Termomodernizacja budynku 2. OSP i świetlicy wiejskiej w Gmina Deszczno - - b.d - - - - - Deszcznie Termomodernizacja obiektu RPO Lubuskie 3. użyteczno ści publicznej: Szkoły Gmina Deszczno - 2 214 - - - - - 2020 Podstawowej w Ciecierzycach Termomodernizacja świetlicy 4. Gmina Deszczno - - b.d - - - - - wiejskiej w Osiedlu Pozna ńskim Infrastruktura transportu niskoemisyjnego- przebudowa RPO Lubuskie 5. Gmina Deszczno - - 830 - - - - układu drogowego przy ZS w 2020 Ochrona Deszcznie klimatu i Publiczna infrastruktura 6. jako ści niskoemisyjna- budowa Gmina Deszczno - - 5 781 - - - RPO Lubuskie - powietrza przedszkola i klubu malucha Budowa elektrowni fotowoltaicznej o mocy max do AGROL Sp. z 7. Gmina Deszczno b.d. - 2,5 MW na działkach 138-12 i o.o. 138-13 w Karminie Budowa farmy fotowoltaicznej Grupa Energia 8. wolnostoj ącej o mocy max 2MW Gmina Deszczno b.d. - Słoneczna w Boleminie Budowa instalacji wolnostoj ących paneli fotowoltaicznych o mocy Grupa Eko 9. do 1,25 MW o powierzchni Gmina Deszczno b.d. - Park Sp. z o.o. zabudowy do 2,5 ha w Ciecierzycach Budowa elektrowni West Wind 10. fotowoltaicznej o mocy do 2 MW Gmina Deszczno b.d. Energy Polska - w Kosz ęcinie Sp. z o.o

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 151

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu PowerSun Instalacja paneli fotowoltaicznych 11. Gmina Deszczno b.d. Martyna - o mocy do 1 MW w Brzozowcu Spółka z o.o. Budowa elektrowni słonecznej o 12. Gmina Deszczno b.d. b.d. - mocy do 1 MW w Boleminie Usuwanie wyrobów WFO Ś 13. Gmina Deszczno 124 zawieraj ących azbest NFO Ś Budowa elektrowni fotowoltaicznej o mocy max do AGROL Sp. z 14. Gmina Deszczno b.d. - 2,5 MW na działkach 138-12 i o.o. 138-13 w Karminie Monta ż instalacji bazuj ących na Bud żet gminy, odnawialnych źródłach energii na RPO Woj. 15. budynkach u żyteczno ści Gminy b.d. Lubuskiego., - publicznej i w domach wkład własny prywatnych mieszka ńców Niezb ędne prace sieciowe wynikaj ące z planów oraz zamierze ń inwestycyjnych w 16. obszarze sieci przesyłowych, w Przedsi ębiorstwa b.d. Środki własne - tym kontynowanie modernizacji energetyczne istniej ącej sieci dystrybucyjnej dla potrzeb nowych odbiorców oraz OZE Promocja OZE oraz stworzenie warunków organizacyjno – Gminy, Bud żet gminy, 17. finansowych dla stosowania OZE organizacje b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - WFO ŚiGW w indywidualnych systemach pozarz ądowe grzewczych – szkolenia, dotacje Termomodernizacja Bud żet miasta/ 18. budynków u żyteczno ści Miasto Kostrzyn 80 2650 - - - - - publicznej w Kostrzynie nad nad Odr ą środki UE Odr ą Termomodernizacja Środki własne 19. Nadle śnictwo 26 113,2 191,6 269,8 12 le śniczówek Bogdaniec i pozyskane Bud żet gmin, 20. Modernizacja i budowa dróg Gminy b.d. PROW „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 152

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Bud żet gmin, 21. Budowa ście żek rowerowych Gminy b.d. EFRR Wydział Dróg Opracowanie inwentaryzacji Bud żet 22. Powiatowych Koszty w ramach zada ń statutowych jednostki - stanu dróg powiatowych powiatu (DR) Prowadzenie kampanii Gminy, dealerzy Środki 23. promocyjnej wymiany aut na auta b.d. - samochodów prywatne niskoemisyje Gminy, Organizacja rajdów rowerowych i stowarzyszenia Gminy pieszych jako promocja 24. lokalne, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. stowarzyszeni - ekologicznych środków organizacje a lokalne transportu ekologiczne Kontrola dotrzymania przed podmioty korzystaj ące ze środowiska standardów WIO Ś Zielona 25. W ramach działa ń statutowych Środki własne - emisyjnych oraz wzmocnienie i Góra prowadzenie systemu monitoringu powietrza Powiat Gorzowski, Inwentaryzacja i aktualizacja Urz ąd Bud żet Marszałkowski powiatu, 26. źródeł emisji substancji do Koszty w ramach działa ń statutowych - powietrza i stworzenie bazy Województwa bud żet danych na ten temat Lubuskiego, województwa gminy, podmioty gospodarcze

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 153

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Powiat Gorzowski, Bud żet Działania naprawcze w Urz ąd powiatu, miejscach, gdzie odnotowano Marszałkowski Bud żet 27. przekroczenia pyłu PM10, b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - Województwa województwa, PM2,5, benzo(a)pirenu oraz Lubuskiego, bud żet gmin, poziomu docelowego ozonu gminy, podmioty środki własne gospodarcze Powiat Gorzowski, Bud żet Urz ąd powiatu, Współpraca w realizacji Marszałkowski Bud żet 28. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - Programu Ochrony Powietrza Województwa województwa, Lubuskiego, bud żet gmin, gminy, podmioty środki własne gospodarcze Bud żet gminy, 29. Modernizacja dróg Gminy Koszty podane przy ochronie powietrza - dotacje Bud żet gminy, 30. Budowa ście żek rowerowych Gminy Koszty podane przy ochronie powietrza - dotacje Ocena stanu akustycznego środowiska i wykonanie map Zagro żenie akustycznych dla obiektów, hałasem których eksploatacja mo że powodowa ć negatywne GDDKiA, ZDW, 31. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne - oddziaływanie akustyczne na WIO Ś znacznych obszarach (drogi, linie klejowe) i przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 154

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Tworzenie obszarów ograniczonego u żytkowania w przypadkach okre ślonych w ustawie Prawo Ochrony WIO Ś, Powiat 32. Środowiska, egzekwowanie b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Środki własne - Gorzowski zapisów dotycz ących obszarów ograniczonego u żytkowania dotycz ących źródeł hałasu i pól elektromagnetycznych Wprowadzanie do mpzp zapisów sprzyjaj ących ograniczeniu 33. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy, - zagro żenia hałasem i egzekwowanie tych zapisów

Inwentaryzacja źródeł 34. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy, - uci ąż liwo ści akustycznej

Prowadzenie monitoringu WIO Ś Zielona 35. W ramach działa ń statutowych Środki własne - poziomu hałasu w środowisku Góra

Bie żą ca kontrola zakładów pracy WIO Ś Zielona 36. W ramach działa ń statutowych Środki własne - w zakresie emisji hałasu Góra

Systematyczny monitoring WIO Ś Zielona Bud żet 37. nat ęż enia pól W ramach działa ń statutowych - Góra pa ństwa elektromagnetycznych Pola elektromagnety Wprowadzanie do mpzp zapisów czne w zakresie mo żliwo ści lokalizacji 38. urz ądze ń emituj ących Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy, - promieniowanie elektromagnetyczne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 155

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Przebudowa istniej ącej linii napowietrznej 110 kV relacji Enea Operator 39. Gorzów- Witnica- Witnica b.d. Sp. z o.o. odgał ęzienie D ębno- Kostrzyn jako linie dwutorowe Budowa nowej stacji Enea Operator 40. transformatorowej 110/15 kV b.d. Sp. z o.o. Kostrzyn II Dokonanie powi ąza ń 110 kV z Enea Operator 41. planowanej do wybudowania SE b.d. Sp. z o.o. Baczyna 400/110 kV Wprowadzanie do mpzp ogranicze ń wynikaj ących z 42. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy, - wyst ępowania na terenie gminy terenów zalewowych Warniki- Witnica II- rozbudowa PGW Wody 43. prawostronnego wału rz. Warty w 15 000 20 000 23 218 58 218 b.d - Polskie km wału 16+900 do 11+900 Rozbudowa wału przeciwpowodziowego rzeki PGW Wody 44. Warty Obiekt III Odcinek III c 22 000 17 000 19 830 58 830 b.d. Polskie Gospodarowan Gorzów Wlkp. - Borek w km rz. ie wodami Warty 62+50- 76-500 Jasieniec- Roszkowice- 45. rozbudowa prawostronnego wału PGW Wody 15 000 35 000 50 000 b.d. rzeki Warty od km 32+700 do km Polskie 39+700

PGW Wody 46. Odbudowa Kanału Oksza 2 290 2 000 4 900 b.d. Polskie

47. Odbudowa Kanału Opaskowego PGW Wody 1 250 1 250 2 500 b.d. w km 4+610 do 11+360 Polskie

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 156

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Remont ścianki nadbrze ża przeładunkowego w Kostrzynie RZGW w Bud żet 48. n.Odr ą w km 3+880 – 4+000 200 - Poznaniu Pa ństwa oraz remont ścianki nadbrze ża w Kostrzynie n. Odr ą w km 2+300 Remont budowli regulacyjnych Bud żet 49. rzeki Warty w km 3+300 – RZGW w 4 200 - 28+250 (powiat gorzowski i Poznaniu Pa ństwa sul ęci ński) Bud żet Regulacja rzeki Warty w km Pa ństwa, 30+000 – 212+000- budowle rezerwa regulacyjne (gorzowski, RZGW w celowa na 50. M.Gorzów Wielkopolski, 30 800 Poznaniu przeciwdziałan sul ęci ński, mi ędzyrzecki, mi ędzychodzki, szamotulski, ie i usuwanie obornicki) skutków kl ęsk żywiołowych Udro żnienie i regulacja rzeki Warty na odcinku od km 68+200 (m.Sanok) do km 252+000 (m.Lubo ń) w celu poprawy RZGW w 51. parametrów drogi wodnej 20 000 Środki UE Poznaniu (pozna ński, M. Pozna ń, obornicki, Szamotuły, mi ędzychodzki, gorzowski, mi ędzyrzecki) Odbudowa budowli regulacyjnych i roboty regulacyjne na Warcie od km 0,0 (m. Kostrzyn n/Odr ą) do km 68,2 (m.Sanok) i na Noteci dolnej 52. swobodnie płyn ącej (od km 176,2 RZGW w 120 000 Środki UE do km 226,1) dla przywrócenia Poznaniu parametrów II klasy drogi wodnej (gorzowski, strzelecko- drezdenecki, czarnkowsko- trzcianecki, M. Gorzów Wielkopolski, sul ęci ński) „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 157

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu

53. Plan przeciwdziałania skutkom RZGW w 65,65 NFO ŚiGW suszy w regionie wodnym Warty Poznaniu

KZGW we Przegl ąd i aktualizacja wst ępnej POIi Ś 2014- 54. współpracy z b.d. b.d b.d b.d b.d oceny ryzyka powodziowego 2020 RZGW Prezes KZGW Przegl ąd i aktualizacja map we współpracy z POIi Ś 2014- 55. zagro żenia powodziowego i map Dyrektorem 2020 ryzyka powodziowego RZGW Aktualizacja planu zarz ądzania RZGW w 56. ryzykiem powodziowym dla b.d. b.d b.d b.d b.d b.d. Poznaniu regionu wodnego Warty

Weryfikacja nast ępuj ących 57. wykazów wód dla regionu wodnego Warty: W W - wykaz wód powierzchniowych i ramach ramach zada ń zada ń 58. podziemnych wykorzystywanych Odpowiedni - - - Bud żet RZGW do zaopatrzenia ludno ści w wod ę RZGW statutow statutowy przeznaczon ą do spo życia ych ch RZGW RZGW W W - wykaz wód powierzchniowych ramach ramach zada ń zada ń 59. wykorzystywanych do celów Odpowiedni - - - Bud żet RZGW rekreacyjnych, w tym RZGW statutow statutowy kąpieliskowych ych ch RZGW RZGW

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 158

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu - wykaz obszarów W przeznaczonych do ochrony siedlisk i gatunków, ramach zada ń 60. ustanowionych w ustawie o Odpowiedni - - - - Bud żet RZGW ochronie przyrody, dla których RZGW statutowy utrzymanie lub poprawa stanu ch wód jest wa żnymk czynnikiem w RZGW ich ochronie W W - wykaz wielko ści emisji i st ęż eń ramach ramach zada ń zada ń 61. priorytetowych dla których Odpowiedni - - - Bud żet RZGW zostały okre ślone środowiskowe RZGW statutow statutowy normy jako ści ych ch RZGW RZGW W Prowadzenie prac dotycz ących ramach ustanowienia obszaru Odpowiedni zada ń NFO ŚiGW, 62. ochronnego dla Głównego RZGW statutow bud żet RZGW Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 134 Zbiornik D ębno ych RZGW Zmiana rozporz ądzenia Dyrektora RZGW w Poznaniu w 63. sprawie ustanowienia strefy Odpowiedni ------ochronnej uj ęć wód podziemnych RZGW przy ul. Prostej w Kostrzynie nad Odr ą

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 159

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu 65,65 (całkowit y koszt II etapu zadania realizow anego Przeprowadzenie konsultacji na obszarz 64. społecznych projektu Planu RZGW w NFO ŚiGW przeciwdziałania skutkom suszy Poznaniu e reginu w regionie wodnym Warty wodneg o Warty w tym m.in. na terenie powiatu gorzows kiego)

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 160

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu 105,30 (całkowit y koszt I etapu zadania realizow anego Działania informacyjne w na zakresie wdra żania aktualizacji obszarz RZGW w 65. Programu wodno- e NFO ŚiGW Poznaniu środowiskowego kraju na regionu obszarze regionu wodnego Warty wodneg o Warty w tym m.in. na terenie powiatu gorzowki ego) W Prowadzenie prac dotycz ących ustanowienia obszaru ramach zada ń NFO ŚiGW, 66. ochronnego dla Głównego RZGW w - - - - Zbiornika Wód Podziemnych Poznaniu statutow bud żet RZGW (GZWP) nr 138 Pradolina Toru ń- ych Eberswalde RZGW Przeprowadzenie konsultacji społecznych projektu aktualizacji RZGW w 67. Planu zarz ądzania ryzykiem ------Poznaniu powodziowym dla regionu wodnego Warty

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 161

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Wydanie Rozporz ądzenia Dyrektora RZGW w Poznaniu z dnia 28.02.2017 r. w sprawioe W okre ślenia w regionie wodnym ramach Warty wód powierzchniowych i zada ń podziemnych wra żliwych na statutow Bud żet RZGW 68. zanieczyszczenia zwi ązkami RZGW w ych azotu ze źródeł rolniczych oraz Poznaniu w Poznaniu obszaru szczególnie RZGW nara żonego, z którego odpływ w azotu ze źródeł rolniczych do Poznani tych wód nale ży ograniczy ć (Dz. u Urz. Woj. Lubuskiego z 2017 r. poz. 471) Przygotowanie projektu W Rozporz ądzenia Dyrektora ramach Regionalnego Zarz ądu zada ń Gospodarki Wodnej w Poznaniu statutow Bud żet RZGW 69. w sprawie wprowadzenia RZGW w ych programu działa ń maj ących na Poznaniu w Poznaniu celu ograniczenie odpływu azotu RZGW ze źródeł rolniczych, zgodnie z w art. 47 ust. 7 ustawy z dnia Poznani 18.07.2001 r. Prawo wodne u

Nadle śnictwo Środki własne, 70. Mała retencja nizinna 120 195 165 Bogdaniec POI Ś

Nadle śnictwo PO Ii Ś+ środki 71. Mała retencja 8 40 Karwin własne

Gospodarka Miasto Budowa kanalizacji Bud żet 72. wodno - Kostrzyn nad 1000 1000 1000 3000 deszczowej na Os. Warniki Miasta ściekowa Odr ą

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 162

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Miasto Budowa kanalizacji Bud żet 73. Kostrzyn nad 300 200 300 300 500 1600 deszczowej na Os. Drzewice Miasta Odr ą Budowa kanalizacji Miasto Bud żet 74. deszczowej na Os. Kostrzyn Kostrzyn nad 150 300 300 300 1050 Miasta Południe Odr ą Bud żet Kanalizacja sanitarna w Gmina 75. 1500 1500 3000 Gminy miejscowo ści Wysoka Lubiszyn Lubiszyn

Budowa kanalizacji sanitarnej Środki 76. Gmina Santok 5008,11 2811,2 7819,3 w Lipkach Wielkich własne

Prowadzenie monitoringu wód 77. WIO Ś, PIG W ramach działa ń statutowych Środki własne - podziemnych Propagowanie zachowa ń Gminy, placówki sprzyjaj ących oszcz ędzaniu oświatowe, wody przez działania edukacyjno Centrum Bud żet gmin, 78. - - – promocyjne (akcje, kampanie Edukacji środki własne skierowane do wszystkich grup Ekologicznej społecznych) Powiat Bud żet Prowadzenie rejestru uj ęć wód 79. Gorzowski, W ramach działa ń statutowych powiatu, - podziemnych gminy bud żet gminy Wła ściciele uj ęć , Ustanawianie stref ochronnych 80. Odpowiedni W ramach działa ń statutowych Środki własne - uj ęć wód podziemnych RZGW Wspieranie działa ń maj ących na WFO ŚiGW, celu popraw ę jako ści wody Urz ąd przeznaczonej do spo życia, w 81. Gminy - Marszałkowski Koszty gminy tym budowa lub modernizacja stacji uzdatniania wody i sieci w Zielonej wodoci ągowej Górze, PROW „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 163

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu EFPROW, WFO ŚiGW, Modernizacja i budowa Urz ąd 82. Gminy - Koszty gminy oczyszczalni ścieków Marszałkowski w Zielonej Górze, EFRR Inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych i 83. Gminy Bud żet gmin - przydomowych oczyszczalni ścieków WIO Ś Gorzów Kontrola podmiotów Wielkopolski, gospodarczych w zakresie Powiat 84. wypełniania zapisów Gorzowski, W ramach działa ń statutowych Środki własne - posiadanych przez nich Urz ąd pozwole ń wodnoprawnych Marszałkowski Woj. Lubuskiego Powiat Gorzowski, Wydawanie koncesji na Urz ąd Bud żet 85. wydobycie surowców i kontrola W ramach działa ń statutowych - Marszałkowski województwa ich przestrzegania Województwa Lubuskiego Gminy, Bud żet gminy, Zasoby Inwentaryzacja miejsc 86. Okr ęgowy Urz ąd W ramach działa ń statutowych środki własne - geologiczne nielegalnego wydobycia kopalin Górniczy OUG Wprowadzanie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania 87. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy, - przestrzennego gmin o niezagospodarowywaniu terenów nieeksploatowanych złó ż

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 164

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Okr ęgowa Stacja Chemiczno - Propagowanie racjonalizacji Rolnicza, 88. W ramach działa ń statutowych Środki własne - wapniowania i nawo żenia gleb Ośrodek Doradztwa Rolniczego Ośrodek Wdra żanie zasad Kodeksu Doradztwa 89. W ramach działa ń statutowych Środki własne - Dobrych Praktyk Rolniczych Rolniczego, rolnicy Ochrona przed erozj ą wietrzn ą m.in. poprzez prowadzenie odpowiednich zabiegów Rolnicy, Powiat 90. agrotechnicznych i Gorzowski, W ramach działa ń statutowych Środki własne - wprowadzanie zalesie ń na Nadle śnictwa glebach o najni ższych klasach Gleby bonitacyjnych Wprowadzanie do mpzp konieczno ści ochrony gleb klasy 91. Gminy W ramach działa ń statutowych Środki własne - I-III i racjonalnego gospodarowania ich zasobami Inwentaryzacja terenów Okr ęgowy Urz ąd 92. zdegradowanych i W ramach działa ń statutowych Środki własne - Górniczy wymagaj ących rekultywacji Rekultywacja gleb zdewastowanych i Gminy, 93. zdegradowanych, przywracaj ąca wła ściciele W ramach działa ń statutowych Środki własne - im funkcje przyrodnicze, gruntów rekreacyjne lub rolne Prowadzenie rejestru 94. historycznych zanieczyszcze ń GDO Ś W ramach działa ń statutowych Środki własne - powierzchni ziemi

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 165

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Kontrola podmiotów Powiat prowadz ących działalno ść w Gorzowski, Bud żet 95. zakresie odbierania, zbierania, Urz ąd W ramach działa ń statutowych - województwa transportu, odzysku i Marszałkowski unieszkodliwiania Woj. Lubuskiego Opracowanie analiz stanu 96. gospodarki odpadami Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Bud żet gmin - komunalnymi Budowa i modernizacja Punktów Bud żet gminy, 97. Selektywnej Zbiórki Odpadów Gminy RPO Woj. Komunalnych Lubuskiego. Zakup niezb ędnego wyposa żenia do prowadzenia selektywnej Bud żet gminy, 98. Gminy - zbiórki odpadów (kosze do WFO ŚiGW Gospodarka segregacji odpadów) odpadami i Realizacja zapisów Planu 99. zapobieganie Gospodarki Odpadami dla Gminy, Powiat Bez kosztowo Bud żet gmin - powstawaniu Województwa Lubuskiego odpadów Edukacja ekologiczna i promocja wła ściwego post ępowania z Bud żet gmin, 100. odpadami oraz prowadzenie Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - dotacje skutecznej kampanii informacyjno – edukacyjnej Prowadzenie selektywnego 101. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Bud żet gmin, - zbierania odpadów komunalnych Inwentaryzacja miejsc 102. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - składowania odpadów Bie żą ca likwidacja miejsc 103. nielegalnego składowania Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - odpadów Sprz ątanie śmieci i likwidacja 104. Gmina Santok 7,00 Środki własne dzikich wysypisk

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 166

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, tak aby w 105. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - 2020 r. nie było składowanych wi ęcej ni ż 35% w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło 106. z gospodarstw domowych i w Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - miar ę mo żliwo ści, odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych min. 50% masy do 2020 r. Bud żet gmin, Realizacja Programów usuwania dotacja z 107. azbest i wyrobów zawieraj ących Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - Ministerstwa azbest Rozwoju Akcja informacyjna dotycz ąca Bud żet gmin, mo żliwo ści finansowania dotacja z 108. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - usuwania wyrobów Ministerstwa zawieraj ących azbest Rozwoju

Usuwanie wyrobów Wła ściciele Bud żet gmin, 109. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - zawieraj ących azbest nieruchomo ści środki własne

WFO ŚiGW; 110. Rozbiórka i utylizacja azbestu Gmina Santok W zale żno ści od ilo ści corocznego zgłaszanego przez mieszka ńców NFO ŚiGW; - zapotrzebowania na ten cel środki własne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 167

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Edukacja ekologiczna oraz propagowanie działa ń 111. proekologicznych, w tym Gmina Santok 3,00 Środki własne - dofinansowanie akcji ekologicznej „Sprz ątanie świata”

Usuwanie wyrobów azbestowych Gmina NFO ŚiGW; 112. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - z terenu gminy Bogdaniec Bogdaniec WFO ŚiGW

Wsparcie finansowe dla osób fizycznych likwiduj ących azbest Bud żet gmin, 113. Gminy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - lub wyroby zawieraj ące azbest z WFO ŚiGW terenu nieruchomo ści Współpraca z instytucjami Powiat zarz ądzaj ącymi obszarami Gorzowski, Natura 2000 i innymi obszarami Bud żet gmin, Gminy, jednostki chronionymi na mocy ustawy o bud żet 114. zarz ądzaj ące W ramach działa ń statutowych - ochronie przyrody poło żonych na powiatu, obszarami terenie powiatu, w zakresie środki własne ochrony utrzymania walorów tych przyrody obszarów Zmniejszenie ekspansji terenów zurbanizowanych na obszarach 115. Zasoby Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - cennych przyrodniczo poprzez przyrodnicze odpowiednie zapisy w mpzp Bie żą ca piel ęgnacja pomników 116. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - przyrody Urz ądzanie i utrzymanie terenów 117. zieleni, zadrzewie ń, zakrzewie ń 30 - 35 oraz parków na terenie gminy Inwentaryzacja Heracleum Gmina Santok Środki własne - 118. 30 (Barszcz Sosnowskiego) Likwidacja Heracleum (Barszcz 119. 30 Sosnowskiego)

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 168

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Promocja walorów przyrodniczych gmin i powiatu na Powiat stronach internetowych oraz 120. Gorzowski, W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - wydawanie materiałów Gminy edukacyjnych oraz ulotek informacyjnych Popularyzacja informacji o Gminy, 121. lokalnych walorach W ramach działa ń statutowych Bud żet gmin, - nadle śnictwa przyrodniczych

Prowadzenie O środka Edukacji Gminy, 122. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Bud żet gmin, - Przyrodniczej i Le śnej nadle śnictwa

Tworzenie ście żek przyrodniczo Gminy, 123. – edukacyjnych oraz tablic b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Bud żet gmin, - nadle śnictwa informacyjnych Prowadzenie prac piel ęgnacyjno – utrzymaniowych pasów zieleni, Gminy, Wydział skwerów i parków oraz Dróg Bud żety 124. W ramach działa ń statutowych - zakładanie nowych terenów, w Powiatowych, jednostek tym zadrzewie ń i zakrzewie ń ZDW śródpolnych i przydro żnych Wydanie zezwole ń na usuni ęcie drzew i krzewów z terenów 125. nieb ędących własno ści ą gmin Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy - (zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody) Przeprowadzanie kontroli z zakresu nasadze ń wynikaj ących 126. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy - z wydawanych decyzji na usuni ęcie drzew i krzewów

Ochrona, piel ęgnacja i Nadle śnictwa, 127. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Bud żet gminy - utrzymanie terenów le śnych Gminy

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 169

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Monitoring zagro żeń antropogenicznych lasu i Nadle śnictwa, zapobieganie ich skutkom 128. Gminy, Stra ż W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy - (zagro żenia po żarowe, Po żarna nielegalne składowiska odpadów, nielegalna wycinka) Zwi ększenie lesisto ści, szczególnie przez zalesianie Gminy, osoby Bud żet gminy, 129. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - nieu żytków i słabych gruntów prywatne środki własne rolnych Wzmocnienie kontroli gospodarki 130. le śnej na obszarach nowych Nadle śnictwa W ramach działa ń statutowych Środki własne - nasadze ń Uwzgl ędnianie lokalizacji ZDR i ZZR w miejscowych planach 131. Gminy W ramach działa ń statutowych Bud żet gminy - zagospodarowania przestrzennego Bud żet gmin, Współdziałanie i współpraca z bud żet jednostkami ratowniczymi, Gminy, Powiat powiatu, 132. specjalistami i ratowniczymi w Gorzowski, OSP, W ramach działa ń statutowych środki własne - Zagro żenia zakresie wyst ąpienia na terenie Policja Stra ży powa żnymi Miasta kl ęsk żywiołowych Po żarnej, awariami Policji Bud żet gmin, Utrzymywanie w gotowo ści bud żet sprawnego systemu Gminy, Powiat powiatu, zapobiegawczo – interwencyjno 133. Gorzowski, OSP, W ramach działa ń statutowych środki własne - – taunkowym na wypadek Policja Stra ży wyst ąpienia powa żnej awarii lub Po żarnej, kl ęski żywiołowej Policji

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 170

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Prowadzenie działa ń edukacyjno Bud żet gmin, – informacyjnych dla bud żet mieszka ńców powiatu o Gminy, Powiat powiatu, 134. mo żliwo ściach zapobiegania i Gorzowski, OSP, W ramach działa ń statutowych środki własne - zasadach post ępowania w Policja Stra ży przypadku wyst ąpienia powa żnej Po żarnej, awarii lub kl ęski żywiołowej Policji Wykonywanie corocznego przegl ądu dotycz ącego Środki własne spełnienia wymogów 135. Stra ż Po żarna W ramach działa ń statutowych Stra ży - bezpiecze ństwa w zakładzie Po żarnej, stanowi ącym zagro żenie wyst ąpienia awarii Wykonywanie programów zapobiegania powa żnym Środki własne awariom oraz zewn ętrznych i 136. Stra ż Po żarna W ramach działa ń statutowych Stra ży - wewn ętrznych planów Po żarnej, operacyjnych dla zakładów o du żym ryzyku Sporz ądzanie planów operacyjno Środki własne – ratowniczych dla gmin powiatu 137. Stra ż Po żarna W ramach działa ń statutowych Stra ży - nara żonych na skutki powa żnych Po żarnej, awarii przemysłowych Prowadzenie i aktualizacja przez WIO Ś elektronicznej bazy danych o zakładach mog ących powodowa ć powa żne awarie WIO Ś Zielona 138. oraz wyst ępuj ących powa żnych W ramach działa ń statutowych Środki własne - Góra awariach, inwentaryzacja instalacji stanowi ących potencjalne zagro żenie środowiska i zdrowia ludzi

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 171

Szacunkowe koszty realizacji zadania [w tys. zł] Dodatkowe Obszar Podmiot Źródło Lp Zadanie 2020 - informacje o interwencji odpowiedzialny 2016 2017 2018 2019 Razem finansowania 2024 zadaniu Ograniczenie budownictwa obiektów u żyteczno ści publicznej i zbiorowego zamieszkania Gminy, Urz ąd Bud żet gmin, wzdłu ż szlaków, którymi 139. Marszałkowski W ramach działa ń statutowych bud żet - prowadzony jest transport Woj. Lubuskiego województwa materiałów niebezpiecznych poprzez odpowiednie zapisy mpzp Kontrola przewozów substancji Inspekcja niebezpiecznych. Kontrola stanu Transportu 140. W ramach działa ń statutowych Środki własne - technicznego pojazdów i dróg Drogowego, kolejowych Policja

Monitoring i kontrola podmiotów WIO Ś Zielona 141. W ramach działa ń statutowych Środki własne - korzystaj ących ze środowiska Góra

WIO Ś Zielona Góra, Powiat Egzekwowanie Gorzowski, 142. odpowiedzialno ści za szkody W ramach działa ń statutowych Środki własne - Urz ąd wyrz ądzone w środowisku Marszałkowski Woj. Lubuskiego Budowa drogi le śnej dla potrzeb Nadle śnictwo przeciwpo żarowych i wywozu 143. Strzelce b.d. b.d. drewna w le śnictwie Wełmin, ok. Kraje ńskie 3,2 km

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 172

6 System realizacji programu ochrony środowiska Obowi ązek sporz ądzania Programu Ochrony Środowiska przez Starost ę Powiatu Gorzowskiego wynika z zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2017 poz. 519 ze zm.). Obowi ązuj ącym do tej pory dokumentem był Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2012 - 2015 . Dostosowanie polityki ochrony środowiska realizowanej na poziomie powiatu do zmieniaj ących si ę uwarunkowa ń społecznych i gospodarczych spowodowało konieczno ść opracowania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017-2020 z perspektyw ą do 2024. Niniejszy Program Ochrony Środowiska został wykonany przez firm ę zewn ętrzn ą, wybran ą przez Starost ę Powiatu Gorzowskiego do wykonania tego zadania. W celu rzetelnego opracowania PO Ś firma Ekolog rozesłała informacj ę do instytucji zewn ętrznych o przygotowywaniu PO Ś wraz z pro śbą o udost ępnienie niezb ędnych informacji o stanie środowiska oraz o planowanych do realizacji zadaniach na terenie powiatu gorzowskiego. Wydział Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego we współpracy z Wykonawc ą koordynował prace odpowiednich pracowników Starostwa i jednostek podległych nad opracowywaniem harmonogramu zada ń z zakresu ochrony środowiska planowanych do realizacji na terenie powiatu. Aktualizacja dokumentu prowadzona była w kilku etapach. W pierwszym etapie pracy zgromadzono materiały źródłowe oraz dane dotycz ące aktualnego stanu środowiska powiatu gorzowskiego. Pozyskano je głównie z materiałów przekazanych przez gminy powiatu gorzowskiego oraz opracowa ń statystycznych Głównego Urz ędu Statystycznego, a tak że z raportów instytucji zajmuj ących si ę problematyk ą ochrony środowiska, m.in.: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim, Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Posiłkowano si ę równie ż danymi uzyskanymi ze Starostwa Powiatowego we Gorzowie Wielkopolskim, Nadle śnictw. Podczas opracowywania dokumentu korzystano równie ż z dokumentów strategicznych opracowywanych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Na podstawie uzyskanych danych zdiagnozowano stan poszczególnych obszarów interwencji, w skład których wchodz ą; ochrona klimatu i jako ści powietrza, zagro żenie hałasem, pola elektromagnetyczne, gospodarowanie wodami, gospodarka wodno-ściekowa, zasoby geologiczne, gleby, gospodarka odpadami, zasoby przyrodnicze, zagro żenie powa żnymi awariami. Diagnoza stanu poszczególnych obszarów interwencji została przeprowadzona zgodnie z modelem D-P-S-I-R, opracowanym przez OECD i rozwini ętym przez Europejsk ą Agencj ę Środowiska. Zgodnie z tym modelem, zjawiska społeczne i gospodarcze (D – siły sprawcze, np. warunki społeczno – gospodarcze, meteorologiczne, hydrologiczne, napływy transgraniczne) prowadz ą do wywierania presji na środowisko (P – presje, np. emisje zanieczyszcze ń). W konsekwencji, zmianie ulega stan środowiska (S – zastana jako ść środowiska). Środowisko ma bezpo średni wpływ (I – wpływ stanu środowiska np. na życie społeczno – gospodarcze) na zdrowie ludzi, na ekosystemy oraz na gospodark ę. Wpływ ten wyzwala z kolei społeczn ą i polityczn ą reakcj ę (R), która kształtuje po średnio lub bezpo średnio poszczególne elementy modelu. W analizie obszarów interwencji, poza diagnoz ą stanu, uwzgl ędniono tak że zagadnienia horyzontalne, do których nale ży: adaptacja do zmian klimatu, nadzwyczajne zagro żenia środowiska, działania edukacyjne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 173

oraz monitoring środowiska. W ramach ka żdego obszaru interwencji przeprowadzono analiz ę SWOT, opisuj ącą mocne i słabe strony oraz szanse i zagro żenia wynikaj ące z obecnego stanu środowiska powiatu gorzowskiego. Nast ępnie wyznaczono cele oraz kierunki interwencji wynikaj ące ze zdefiniowanych zagro żeń i problemów dla poszczególnych obszarów interwencji wyznaczonych na podstawie analizy SWOT. Ostatnim etapem było okre ślenie zada ń maj ących na celu popraw ę, napraw ę lub przeciwdziałanie pogarszaniu si ę stanu środowiska naturalnego powiatu gorzowskiego. Cele i zadania zostały wyznaczone zgodnie z programem ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim. Ponadto do ka żdego celu przypisane zostały wska źniki umo żliwiaj ące monitoring realizacji PO Ś. Wybrano takie wska źniki, aby mo żliwe było liczbowe przedstawienie stanu lub tendencji, które okre śla w sposób mierzalny wpływ podejmowanych działa ń na środowisko, aby umo żliwiły okre ślenie post ępu realizacji zada ń. Poniewa ż wska źniki te maj ą by ć narz ędziem oceny realizacji PO Ś w momencie przygotowywania raportów z jego wykonania. Projekt aktualizacji Programu zostanie skierowany do zaopiniowania przez Zarz ąd Województwa. Ko ńcowym etapem zamykaj ącym prace nad Programem jest przyj ęcie go przez Rad ę Powiatu w formie uchwały. Podczas wdra żania programu ochrony środowiska, wa żna jest kontrola przebiegu realizacji przyj ętych w nim zada ń oraz osi ągni ęcia postawionych celów. W tym celu opracowany został system monitoringu i wyznaczono komórki monitoruj ącą prace nad przygotowaniem programu ochrony środowiska, a nast ępnie koordynuj ącą jego wykonanie i prowadzenie monitoringu na etapie wdra żania programu. Komórk ą tak ą będzie Wydział Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Gorzowie Wielkopolskim. Monitoring b ędzie wykonywany w dwóch zakresach: monitoring środowiskowy, oraz monitoring programowy. Narz ędziem umo żliwiaj ącym ilo ściow ą i jako ściow ą ocen ę realizacji Programu Ochrony Środowiska s ą wska źniki monitorowania. W niniejszym Programie Ochrony Środowiska wyznaczono wska źniki, które b ędą wykorzystywane do oceny stopnia realizacji celów ochotny środowiska wyznaczonych na lata 2017 – 2020. Po zako ńczeniu tego okresu Powiat Gorzowski podsumuje stopie ń realizacji PO Ś oraz jego ł ączny efekt ekologiczny, wyra żony warto ści ą wska źników ekologicznych. Monitoring środowiskowy dostarcza informacji o efektach działa ń w zakresie wszystkich komponentów środowiska na terenie gminy i powinien by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska realizowanej na terenie powiatu. B ędzie on jednym z najwa żniejszych kryteriów, na podstawie, których zostanie utworzona kolejna aktualizacja programu. Prowadzony on b ędzie w głównej mierze w ramach Programu Pa ństwowego Monitoringu Środowiska Województwa opracowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze. Na podstawie wyników tego monitoringu WIO Ś publikuje co roku Raport o stanie środowiska oraz roczn ą ocen ę jako ści powietrza. Dane z tych dokumentów pozwol ą okre śli ć zmiany stanu środowiska na terenie powiatu. Monitoring programowy opiera ć si ę będzie na monitorowaniu realizacji poszczególnych zada ń i poziomie osi ągni ęcia wyznaczonych celów. Zgodnie z artykułem art. 18 ustawy Prawo Ochrony Środowiska po dwóch latach obowi ązywania programu zostanie sporz ądzony raport stanu realizacji programu, który nast ępnie zostanie przedstawiony radzie gminy. W przypadku nie wykonania zaplanowanych zada ń zostanie dokonana analiza sytuacji umo żliwiaj ąca poznanie przyczyny takiej sytuacji i dokonanie ewaluacji celów

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 174

i zada ń. Kolejny raport zostanie wykonany na koniec obowi ązywania dokumentu. Po okresie obowi ązywania programu wymagane jest opracowanie kolejnej aktualizacji. Starosta Gorzowski jest zobowi ązany do sporz ądzania co dwa lata raportów z wykonania programów ochrony środowiska, które przedstawia Radzie Powiatu. Nast ępnie raporty s ą przekazywane przez Starost ę do Zarz ądu Województwa Lubuskiego. W raporcie zostanie dokonana ewaluacja realizowanych zada ń i poziomu osi ągni ęcia przyj ętych wska źników. Raporty te stanowi ą syntetyczne zestawienie zada ń, które w analizowanym dwuleciu powinny by ć zrealizowane oraz przedstawienie, które z nich zostały zrealizowane, jakie były koszty. Ewaluacja PO Ś wykonana zostanie na podstawie wska źników wyznaczonych w niniejszym Programie Ochrony Środowiska w rozdziale „Cele programu ochrony środowiska”. Wska źniki te zostały przypisane do poszczególnych celów wyznaczonych w dokumencie, tak aby mo żliwa była jako ściowa i ilo ściowa ocena stopnia wykonania celów. W proces ewaluacji tym samym zostan ą wł ączeni wszyscy interesariusze, w tym słu żby i inspekcje działaj ące na terenie powiatu i odpowiedzialne za realizację zada ń zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska. W tabeli poni żej przedstawiono harmonogram monitoringu realizacji programu.

Tabela 62. Harmonogram monitoringu realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017-2020 z perspektyw ą do roku 2024

Podejmowane działania 2017 2018 2019 2020 Monitoring stanu środowiska + + + + Monitoring programowy – raport z realizacji programu + + Aktualizacja programu + Źródło: Opracowanie własne

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 175

7 Spis tabel Tabela 1 Liczba ludno ści w gminach powiatu gorzowskiego...... 19 Tabela 2 G ęsto ść zaludnienia w gminach powiatu gorzowskiego ...... 19 Tabela 3 Ruch naturalny ludno ści w powiecie gorzowskim w latach 2013-2015 ...... 19 Tabela 4 Struktura ludno ści powiatu gorzowskiego, według ekonomicznej grupy wieku udział procentowy w latach 2013-2015 ...... 20 Tabela 5 Liczba podmiotów gospodarczych w gminach powiatu gorzowskiego ...... 21 Tabela 6 Liczba osób bezrobotnych w powiecie gorzowski w latach 2013-2016 ...... 21 Tabela 7 Wielko ść emisji do powietrza zanieczyszcze ń gazowych przez podmioty gospodarcze w latach 2013 - 2015 ...... 27 Tabela 8 Wielko ść emisji do powietrza zanieczyszcze ń pyłowych przez podmioty gospodarcze w latach 2013 – 2015 ...... 27 Tabela 9 Sie ć gazowa na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2013-2015 ...... 30 Tabela 10. Klasy stref i wymagane działania w zale żno ści od poziomów st ęż eń zanieczyszczenia ...... 33 Tabela 11. Ocena jako ści powietrza w strefie lubuskiej według kryteriów dotycz ących ochrony zdrowia w roku 2016 ...... 34 Tabela 12. Ocena jako ści powietrza w strefie lubuskiej według kryteriów dotycz ących ochrony ro ślin w roku 2016 ...... 36 Tabela 13. Efekty realizacji zada ń z lat 2012 - 2015 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego ...... 40 Tabela 14. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Ochrona klimatu i jako ści powietrza ...... 42 Tabela 15. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra żone wska źnikami L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby ...... 44 Tabela 16. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra żone wska źnikami L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby ...... 45 Tabela 17. Zmiany liczby pojazdów w powiecie gorzowskim w latach 2013 - 2015 ...... 46 Tabela 18. Efekty realizacji zada ń z lat 2012-20115 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia hałasem ...... 49 Tabela 19. Analiza SWOT – obszar interwencji: Zagrożenie hałasem ...... 50 Tabela 20. Efekty realizacji zada ń z lat 2012 - 2015 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 - 2015 w zakresie pól elektromagnetycznych ...... 55 Tabela 21. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Pola elektromagnetyczne ...... 55 Tabela 22. Wyniki monitoringu najwa żniejszych JCWP na terenie powiatu gorzowskiego w roku 2010-2015 ...... 58 Tabela 23. Główne zbiorniki wód podziemnych ...... 59 Tabela 24. Wykaz wałów przeciwpowodziowych w powiecie gorzowskim ...... 63 Tabela 25. Efekty realizacji zada ń z lat 2012-2015 zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie gospodarowania wodami ...... 64 Tabela 26. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gospodarowanie wodami ...... 71 Tabela 27. Charakterystyka sieci wodoci ągowej na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2013-2015 ...... 72 Tabela 28. Charakterystyka sieci wodoci ągowej w gminach powiatu gorzowskiego w 2015 roku ...... 73 Tabela 29. Sie ć kanalizacyjna na terenie powiatu gorzowskiego w latach 2013-2015 ...... 74 Tabela 30. Sie ć kanalizacyjna w gminach powiatu gorzowskiego w 2015 roku ...... 75 Tabela 31. Oczyszczanie ścieków komunalnych w powiecie gorzowskim w 2015 r...... 76 Tabela 32. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu dla roku 2013, 2014, 2015 76 Tabela 33. Liczba zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków w gminach powiatu

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 176

gorzowskiego w 2015 roku ...... 77 Tabela 34. Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach przemysłowych po oczyszczeniu dla roku 2013, 2014 i 2015 ...... 77 Tabela 35. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gospodarka wodno-ściekowa ...... 79 Tabela 36. Wykaz złó ż kopalin na terenie powiatu gorzowskiego ...... 79 Tabela 37. Efekty realizacji zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów geologicznych ...... 81 Tabela 38. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Zasoby geologiczne...... 82 Tabela 39. Odczyn gleb ornych w punkcie pomiarowym w Wojcieszycach ...... 84 Tabela 40. Zawarto ść substancji organicznej w glebach ornych w punkcie pomiarowym Wojcieszyce ...... 84 Tabela 41.Wła ściwo ści sorpcyjne gleb ornych w punkcie pomiarowym Wojcieszyce ...... 85 Tabela 42. Zawarto ść pierwiastków przyswajalnych dla ro ślin w glebach ornych w punkcie pomiarowym Wojcieszyce ...... 85 Tabela 43. Całkowita zawarto ść pierwiastków śladowych w glebach ornych w punkcie pomiarowym w Wojcieszycach ...... 86 Tabela 44. Efekty realizacji zada ń zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie powierzchni gleb ...... 87 Tabela 45. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gleby ...... 88 Tabela 46. Charakterystyka regionów centralnego i północnego ...... 91 Tabela 47. Efekty realizacji zada ń zaplanowanych w Programie Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą do 2019 roku w zakresie gospodarki odpadami ...... 93 Tabela 48. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Gospodarka odpadami ...... 97 Tabela 49. Wykaz u żytków ekologicznych na terenie powiatu gorzowskiego ...... 103 Tabela 50. Wykaz pomników przyrody na terenie powiatu gorzowskiego ...... 107 Tabela 51. Obszary zieleni miejskiej na terenie powiatu gorzowskiego w 2015 roku ...... 114 Tabela 52. Nasadzenia i ubytki drzew na terenie powiatu gorzowskiego ...... 114 Tabela 53. Obszary le śne na terenie powiatu gorzowskiego w 2015 roku wg gmin ...... 115 Tabela 54. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zasobów przyrodniczych ...... 116 Tabela 55. Analiza SWOT - Obszar interwencji: Zasoby przyrodnicze ...... 120 Tabela 56. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie zagro żenia powa żnymi awariami ...... 123 Tabela 57. Analiza SWOT- Obszar interwencji: Zagro żenie powa żnymi awariami ...... 124 Tabela 58. Efekty realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorzowskiego na lata 2012 – 2015 w zakresie edukacji ...... 126 Tabela 59. Główne problemy i wyznaczone cele ochrony środowiska w powiecie gorzowskim ...... 134 Tabela 60. Strategia polityki ochrony środowiska powiatu gorzowskiego - cele, kierunki oraz zadania ...... 136 Tabela 61. Harmonogram realizacji zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem ...... 151 Tabela 62. Harmonogram monitoringu realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017-2020 z perspektyw ą do roku 2024 ...... 175

8 Spis rysunków Rysunek 1 Poło żenie powiatu gorzowskiego na tle województwa lubuskiego ...... 15 Rysunek 2 Gminy powiatu gorzowskiego ...... 16 Rysunek 3 Wykres zmiany w liczbie ludno ści w powiecie gorzowskim w latach 2010-2015 ...... 18 Rysunek 4 Zmiana liczby podmiotów gospodarczych w latach 2013 - 2015 na terenie powiatu gorzowskiego ...... 20 Rysunek 5 Ró ża wiatrów dla stacji w Gorzowie Wielkopolskim ...... 23 Rysunek 6 Średnia roczna warto ść temperatury powietrza w 2016 roku ...... 24 Rysunek 7 Suma opadów w ci ągu roku 2016 ...... 24 Rysunek 8 Średnia roczna usłonecznienia w roku 2016 ...... 25 Rysunek 9 Temperatury minimalne w roku 2016...... 25

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 177

Rysunek 10 Temperatury maksymalne w roku 2016 ...... 26 Rysunek 11 Mapa linii kolejowych na terenie powiatu Gorzowskiego ...... 31 Rysunek 12 Stan jako ści powietrza w Polsce w 2015 roku - pył PM2,5 (ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia) ... 36 Rysunek 13 Prognoza stanu jako ści powietrza na rok 2020 - pył PM2,5 ...... 37 Rysunek 14 Stan jako ści powietrza w 2015 roku - pył PM10 (ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia) ...... 37 Rysunek 15 Prognoza stanu jako ści powietrza w 2020 roku - pył PM10 ...... 38 Rysunek 16 Lokalizacja stacji bazowych sieci komórkowych na terenie powiatu gorzowskiego ...... 53 Rysunek 17 Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w powiecie gorzowskim ...... 61 Rysunek 18 Mapa województwa lubuskiego z podziałem na regiony gospodarki odpadami komunalnymi .. 90 Rysunek 19 Formy ochrony przyrody na terenie powiatu gorzowskiego – obszary Natura 2000 ...... 106 Rysunek 20 Formy ochrony przyrody na terenie powiatu gorzowskiego – użytki ekologiczne, rezerwaty, parki krajobrazowe, parki narodowe, pomniki przyrody i korytarze ekologiczne...... 106

9 Zał ączniki do programu ochrony środowiska 1. Cele środowiskowe dokumentów strategicznych

„Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorzowskiego na lata 2017 – 2020 z perspektyw ą do roku 2024” opracowany przez Ekolog Sp. z o.o., ul. Świ ętowidzka 6/4; 61-058 Pozna ń 178