Stropy Strunobetonowe I Kablobetonowe

nr 1/2019 styczeń–marzec

ISSN 2543-9146

Stropy strunobetonowe i kablobetonowe

Najważniejsze zmiany BIM 5D – usprawnione Analiza doboru w prawie 2019 r. zarządzanie kosztami źródła ciepła

Iniekcja Krystaliczna® – 30 lat doświadczenia

Trwałe osuszanie budynków poprzez wytworzenie blokady przeciwwilgociowej

Iniekcja Krystaliczna®, opracowana przez dr. inż. Wojciecha NAWROTA, jest technologią iniekcyjną, która służy do osuszania budynków poprzez wytwarzanie poziomej i pionowej izolacji przeciwwilgociowej w murach zawilgoconych na skutek kapilarnego podciągania wody z gruntu. Przy czym izolację można wykonać od wnętrza budynku bez potrzeby odkopywania murów zewnętrznych.

• Technologia Iniekcji Krystalicznej® jako pierwsza w świecie wykorzystuje do wytwarzania blokady przeciwwilgociowej unikalne zjawisko samoorganizacji kryształów (nagroda Nobla w 1977 r.). • Technologia Iniekcji Krystalicznej® daje tym lepsze efekty, im bardziej mur jest zawilgocony, ponieważ wykorzystuje w odróżnieniu od innych znanych technologii osuszeniowych tzw. „mokrą ścieżkę”. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® nie wymaga wstępnego osuszania muru w strefie planowanej iniekcji. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® ma wielopokoleniową trwałość, ponieważ krystalizujące w kapilarach składniki mieszaniny iniekcyjnej nie ulegają starzeniu. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® nie powoduje osłabienia muru w strefie iniekcji. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® jest absolutnie ekologiczna. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® dzięki swej innowacyjności i skuteczności znalazła szerokie zastosowanie do osuszania zawilgoconych budynków. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® została opracowana od podstaw w Polsce i stosowane w niej materiały iniekcyjne są wytwarzane wyłącznie w Polsce przez jej autorów. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® stosowana jest nieprzerwanie w Polsce i Europie od 1987 r. • Technologia Iniekcji Krystalicznej® posiada liczne polskie i światowe wyróżnienia.

INIEKCJA KRYSTALICZNA® Autorski Park Technologiczny mgr inż. Maciej NAWROT, Jarosław NAWROT ul. Warszawska 26, 28 05-082 Blizne Łaszczyńskiego tel. 601 328 233, 601 335 756 www.i-k.pl, [email protected] 2 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) odsp redakcjiis treści

WYDAWCA

WYDAWNICTWO POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA Sp. z o.o. Szanowni Państwo, 00-924 Warszawa ul. Kopernika 36/40, lok. 110 Z przyjemnością przekazuję Państwu pierwszy numer tegorocznego wydania tel. 22 551 56 00, faks 22 551 56 01 www.wpiib.pl Przewodnika Projektanta, w którym zamieszczamy artykuły przydatne w pracy www.inzynierbudownictwa.pl każdego projektanta. www.izbudujemy.pl Ten rok będzie kluczowy m.in. pod względem zmian prawnych, które już www.kreatorbudownictwaroku.pl [email protected] weszły w życie lub są w trakcie opracowywania, np. dotyczących Prawa budowlanego, o czym mogą Państwo przeczytać w tym wydaniu publikacji. Prezes zarządu: Temat termomodernizacji jest aktualnie bardzo istotny dla budownictwa, Jaromir Kuśmider dlatego my również zwracamy uwagę na innowacyjne materiały stosowane REDAKCJA przy projektowaniu i modernizowaniu obiektów. Mając na względzie wyma- Redaktor naczelna: gania dotyczące zużycia energii poruszony został również temat analizy Anna Dębińska Redaktor prowadzący: doboru źródeł ciepła w budynku. Ponadto polecam Państwa uwadze inne Piotr Bień artykuły w Przewodniku Projektanta, m.in. dotyczące konstrukcji stropów czy też projektowania BIM 5D. Projekt graficzny: Jolanta Bigus-Kończak Przewodnik Projektanta dostępny jest także w postaci elektronicznej. Na naszej stronie www.izbudujemy.pl w zakładce Oferta zamieszczamy Skład i łamanie: e-wydanie publikacji, które można pobrać bezpłatnie. Informujemy, Jolanta Bigus-Kończak Grzegorz Zazulak że już teraz można zamówić kolejne wydanie w wersji drukowanej – szczegóły na naszej stronie internetowej. BIURO REKLAMY Gorąco zachęcam do zapoznania się z naszą publikacją, w której zamieszcza- Zespół: Łukasz Berko-Haas – tel. 882 512 794 my informacje o nowych technologiach i metodach projektowania. [email protected] Barbara Czarnecka – tel. 660 016 060 Anna Dębińska [email protected] Natalia Gołek – tel. 662 026 523 Redaktor naczelna [email protected] – redakcja katalogów Magdalena Nowakowska – tel. 606 548 976 [email protected] Grzegorz Tarnowski – tel. 662 026 522 [email protected]

zdjęcie na okładce © Tran-Photography – stock.adobe.com

druk Materiałów niezamówionych Redakcja nie zwraca. Wszystkie materiały objęte są prawem autorskim. ArtDruk Zakład Poligraficzny Przedruk i wykorzystywanie opublikowanych materiałów w całości lub we fragmencie może Print Management: printCARE odbywać się wyłącznie po wcześniejszym uzyskaniu pisemnej zgody od Wydawcy. Artykuły zamieszczone w „Przewodniku Projektanta” prezentują stanowiska, opinie i poglądy ich Autorów. nakład Wszystkie reklamy oraz informacje zawarte w artykułach i materiałach sponsorowanych zamieszczone 5000 egz. w „Przewodniku Projektanta” pochodzą od firm i Wydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Sp. z o.o. nie ponosi za nie odpowiedzialności.

4 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) spis treści

Aktualności 6 Konstrukcje stropów strunobetonowych Wyposażenie biur projektowych 8 i kablobetonowych Stropy z wykorzystaniem technologii sprężania stały się już od wielu lat alternatywną do stosowanych powszechnie Konstrukcje stropów strunobetonowych i kablobetonowych 10 stropów gęstrożebrowych czy monolitycznych żelbetowych. Kamila Owczarska Coraz popularniejsze stają się rozwiązania powierzchni użytkowej obiektów, w których ważne są większe odległości pomiędzy podporami czy mniejsze grubości stropów. Nie bez Badanie płyty żelbetowej w stanie awaryjnym wywołanym 14 znaczenia jest również czas wznoszenia konstrukcji obiektu, przebiciem. Połączenia zbrojone według Model Code 2010 który może zostać zoptymalizowany przy użyciu prefabry kowanych elementów stropowych. W pracy przedstawiono Artykuł sponsorowany przegląd podstawowych typów stropów sprężonych. Opisano najczęściej stosowane rodzaje, przytoczono wady i zalety. Podano również podstawowe zalecenia dotyczące konstruowa BIM 5D, czyli usprawnione zarządzanie nia elementów sprężonych według Eurokod 2. kosztami przedsięwzięcia budowlanego str. 10 str. 20

16 VECTOR – nowa generacja stropów gęstożebrowych W artykule „Korzyści z projektowania w BIM” została po krótce Artykuł sponsorowany omówiona istota technologii Modelowania Informacji o Budyn ku. W dużym skrócie, bryły tworzące trójwymiarowy model obiektu budowlanego zostały uzupełnione o parametry tech niczne. Dzięki takiemu zabiegowi program klasy BIM rozpo znaje z jakimi elementami budowlanymi ma do czynienia, Najważniejsze zmiany w prawie w 2019 r. a to z kolei pozwala usprawnić szereg procesów wykony wanych w codziennej pracy przez inżynierów budownictwa. O czym powinien wiedzieć projektant Wśród nich można wymienić harmonogramowanie (tzw. system BIM 4D), analizę energetyczną budynku (BIM 6D), zarządzanie eksploatacją obiektu (BIM 7D) czy zarządzanie str. bezpieczeństwem podczas wznoszenia i użytkowania inwes 26 tycji (BIM 8D). W przedmiotowym artykule skupimy się na usprawnieniu procesu kosztorysowania (BIM 5D).

Stropy gęstożebrowe sprężone RECTOR 18 Artykuł sponsorowany

BIM 5D, czyli usprawnione zarządzanie kosztami 20 przedsięwzięcia budowlanego Krzysztof Kaczorek, Hubert Anysz Rok 2019 jak dotąd nie przyniósł tak istotnych zmian w prawie Szybkie, precyzyjne i… tanie 23 ak niektóre inne lata. Kluczowe nowelizacje i nowe ustawy zdają się być dopiero przed nami. Władza ustawodawcza i wykonawcza – drukarki Epson dla projektantów pracuje chociażby nad nowymi przepisami takimi jak: ustawa Artykuł sponsorowany prawo zamówień publicznych, kodeks pracy, ordynacja podat kowa. Istotnie zmienić ma się kodeks postępowania cywilnego, a kodeks spółek handlowych może się poszerzyć o nowy pod Przegląd produktów 24 miot: prostą spółkę akcyjną. Wszystko to jednak kwestia najbliż Nadproża szych miesięcy, bądź lat. Tymczasem dla wielu przedsiębiorców, w tym projektantów, niektóre z przepisów, które weszły w życie 1 stycznia 2019 r. mogą okazać się istotne. Najważniejsze zmiany w prawie w 2019 r. 26 O czym powinien wiedzieć projektant Kamil Stolarski spis treści Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 5

Analiza doboru źródła ciepła dla budynku jednorodzinnego 30 Aleksandra Specjał Analiza doboru źródła ciepła dla budynku Wydajność instalacji grzewczych w budynkach 35 jednorodzinnego wielorodzinnych po termomodernizacji Artykuł sponsorowany str. Porównanie zasad projektowania połączeń śrubowych 36 30 konstrukcji stalowych wg Eurokodu 1993 i normy krajowej PN-90/B-03200 Łukasz Supeł

Wypowiedzi ekspertów i przegląd produktów 42 Zbrojenie żelbetowych ustrojów płytowo-słupowych ® NOXER – pogromca zanieczyszczeń Celem artykułu jest przedstawienie metody analizy kilku System grzewczo-chłodniczy wraz z wentylacją wariantów źródła ciepła i instalacji ogrzewania w modernizo Izolacje do dachów płaskich PAROC ROS wanym budynku jednorodzinnym, w celu wyboru optymal nego rozwiązania. W analizie uwzględniono opłacalność – ciepłe, ciche, stabilne ekonomiczną inwestycji oraz wymagania odnośnie do zuży Materiał sponsorowany cia energii w świetle aktualnie obowiązujących przepisów.

Innowacyjne materiały termoizolacyjne 45 Innowacyjne materiały termoizolacyjne w aspekcie w aspekcie wymagań wymagań cieplno-wilgotnościowych cieplno-wilgotnościowych Krzysztof Pawłowski

str. 51 Renowacja dachu z papy w systemie płynnych 45 membran poliuretanowych HYPERDESMO Artykuł sponsorowany

52 Izolacje dachów płaskich z wełny mineralnej Artykuł sponsorowany

Granice kompetencji biegłego w postępowaniu sądowym w sporze o roboty budowlane

W artykule przedstawiono charakterystykę materiałów termo izolacyjnych stosowanych przy projektowaniu i modernizacji str. budynków w świetle wymagań cieplno-wilgotnościowych. 61 Określono wpływ ich zastosowania na parametry fizykalne przegród zewnętrznych i ich złączy. Na podstawie przeprowadzo nych analiz i obliczeń sformułowano cenne wnioski praktyczne.

Przegląd produktów 54 Deskowania ścienne

Produkty firmy Colt dla budownictwa 56 Artykuł sponsorowany Opinia biegłego jest szczególnym dowodem przedstawienie informacji w odniesieniu do spornych pomiędzy stronami Zastosowanie urządzeń mikroretencyjnych 57 istotnych okoliczności faktycznych przy wykorzystaniu w systemach odwodnienia miast przez biegłego wiadomości specjalnych. Dane te przeka zane są sądowi w celu umożliwienia mu wypracowania Maciej Mrowiec własnej oceny stanu faktycznego, z uwzględnieniem wiedzy specjalistycznej. Biegły w żaden jednak sposób nie jest przy tym uprawniony do zastępowania sądu w ocenie dowodów, Granice kompetencji biegłego w postępowaniu 61 a tym bardziej do dokonywania własnej oceny prawnej stanu sądowym w sporze o roboty budowlane faktycznego występującego w danej sprawie. Mariusz Filipek 6 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Aktualności

Większe środki na budowę S11 Koszalin-Bobolice wyposażona w klimatyzację. W IDS-ach typu B znajdą się także pomieszczenia kas biletowych oraz wydzielo- Minister infrastruktury Andrzej Adamczyk podpisał aneks ne przestrzenie komercyjne przeznaczone dla punktów do programu inwestycji dla budowy drogi ekspresowej handlowo-usługowych. Wszystkie obiekty będą dosto- S11 Koszalin-Szczecinek na odcinku od węzła Koszalin sowane do potrzeb osób o ograniczonej możliwości Zachód do węzła Bobolice. Szacunkowy łączny koszt poruszania się, w tym także dla podróżnych z niepeł- inwestycji wynosi obecnie 1 487 mln zł. Dzięki podpi- nosprawnościami. sanemu aneksowi zabezpieczone zostały środki na re- Mniejsze dworce typu IDS-A zostaną wybudowane na alizację zadania w wysokości umożliwiającej GDDKiA stacjach: Biadoliny (woj. małopolskie), Żelistrzewo (woj. wszczęcie postępowania przetargowego. pomorskie), Gorzkowice, Wilkoszewice (woj. łódzkie), W ramach zadania zostanie wybudowany odcinek Barchów, Przetycz (woj. mazowieckie). Dworce typu drogi ekspresowej S11 o długości 47,7 km wraz z in- IDS-B mają powstać na stacjach: Chałupy (woj. pomor- frastrukturą towarzyszącą. Rozbudowany zostanie skie), Biskupice Wielkopolskie, Pobiedziska Letnisko węzeł Koszalin Zachód oraz wybudowane zostaną (woj. wielkopolskie), Janikowo (woj. kujawsko-pomor- 4 nowe węzły drogowe: „Zegrze Pomorskie”, „Koszalin skie), Rogów (woj. łódzkie), Chrzęsne, Dobczyn, Ząbki Południe”, „Głodowa”, „Bobolice”. Inwestycja będzie (woj. mazowieckie), Czarna Tarnowska (woj. podkar- realizowana w trybie „projektuj i buduj”. Wykonawca packie), Sterkowiec (woj. małopolskie), Kanie, Kraśnik, będzie wybrany w tym roku, natomiast inwestycja ma Sadurki, Świdnik Miasto (woj. lubelskie). zostać zrealizowana w latach 2019–2023 r. Koszt budowy nowych dworców ma wynieść prawie 90 mln zł i ich realizacja zostanie dofinansowana ze Źródło: Ministerstwo Infrastruktury środków unijnych, w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Innowacyjne Dworce Systemowe to autorski projekt PKP SA obejmujący budowę nowych, parterowych Umowa na koncepcję programową dla S12 Piaski budynków z zastosowaniem proekologicznych roz- – Dorohusk podpisana wiązań, takich jak panele fotowoltaiczne, odzysk wody deszczowej do spłukiwania toalet, oświetlenie LED W marcu 2019 r. w Chełmie zostały podpisane dwie oraz pompy ciepła. Ich realizacja jest częścią realizo- umowy na wykonanie koncepcji programowej od Piask wanego przez PKP SA Programu Inwestycji Dworco- do węzła Chełm Zachód (34,6 km) oraz od węzła Chełm wych na lata 2016-2023. Wschód do Dorohuska (23 km). Oznacza to, że opra- cowywana jest dokumentacja dla całego odcinka drogi Źródło: Ministerstwo Infrastruktury ekspresowej S12 od Piask k. Lublina do granicy z Ukra- iną w Dorohusku o długości 75 km. Łączny koszt opracowania dokumentacji to blisko 9,7 mln zł. Projektanci przygotują analizy i prognozy ruchu, opracowania geo- Wchodzi w życie nowelizacja ustawy o wspieraniu dezyjne i kartograficzne dla celów projektowania dróg, termomodernizacji i remontów a także opracowania geologiczno-inżynierskich, hydrogeologicznych, geotechnicznych i hydrologiczno- Od 11 lutego 2019 r. obowiązują przepisy, które pozwolą -hydraulicznych. Wyniki ich pracy posłużą również do uruchomić pilotażowy program termomodernizacji jed- opracowania dokumentacji przetargowej na wyłonienie norodzinnych budynków mieszkalnych i wymiany wyso- wykonawcy inwestycji w trybie „projektuj i buduj”. koemisyjnych źródeł ciepła. Jego budżet do 2024 roku a lności Przebieg przyszłej drogi ekspresowej S12 od Piask wyniesie ok. 1,2 mld złotych. W ramach tego programu do Dorohuska jest już ustalony decyzją środowiskową w pierwszej kolejności wsparcie zostanie skierowane i nie ulegnie zmianie. do miejscowości poniżej 100 tys. mieszkańców, wśród których są m.in. te umieszczone liście europejskich Źródło: GDDKiA miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem (wg Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 i w 2018 roku). Wnioski o dofinansowanie składają gminy, w których jest problemem ze smogiem, spowodowanym emisją zanie- 20 nowych dworców w 8 województwach czyszczeń z przestarzałych urządzeń grzewczych w budynkach jednorodzinnych. W przypadku miast powyżej Polskie Koleje Państwowe SA podpisały umowy na 100 tys. mieszkańców, szczegóły planów naprawczych realizację kolejnych inwestycji dworcowych – budowę zostaną ustalone wspólnie z władzami miasta przy współ- nowych obiektów w formule Innowacyjnych Dworców pracy z lokalnymi organizacjami pozarządowymi zajmu- Systemowych. jącymi się kwestią jakości powietrza. Dofinansowanie Do zadań wykonawcy będzie należało wykonanie można otrzymać na tzw. przedsięwzięcia niskoemisyjne, dokumentacji projektowej i prac budowlanych na 20 czyli wymianę wysokoemisyjnych źródeł ogrzewania na dworcach. Nowe dworce zostaną wybudowane w try- urządzenia spełniające standardy emisji zanieczyszczeń bie „projektuj i buduj”, w formule Innowacyjnych Dwor- lub podłączenie do sieci ciepłowniczej lub gazowej przy ców Systemowych dwóch różnych typów, różniących jednoczesnej termomodernizacji budynku. Inwestycje te się wielkością oraz funkcjonalnością. W mniejszym bu- będą mogły być sfinansowane nawet w 100%. dynku (IDS-A) przewidziana została wydzielona poczekalnia w formie półotwartej, ogrzewanej promiennikami Źródło: Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii osłony, natomiast w większym dworcu (IDS-B) zapro- jektowana została zamknięta (wydzielona) poczekalnia Aktu Aktualności Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 7

Decyzje środowiskowe dla budowy nowej linii cji powykonawczej oraz ekspertyzy technicznej. Zgod- „Podłęże-Piekiełko” nie z tą procedurą legalizacja samowoli budowlanej byłaby możliwa bez konieczności wniesienia opłaty PKP Polskie Linie Kolejowe SA uzyskały prawomocne legalizacyjnej. decyzje środowiskowe dla budowy nowej linii „Podłęże - W przypadku tej procedury rola organu nadzoru bu- -Piekiełko” i modernizacji istniejącej linii nr 104 Cha- dowlanego będzie się ograniczać jedynie do spraw- bówka-Nowy Sącz. To pierwsze decyzje administracyj- dzenia warunku dotyczącego braku wszczęcia po- ne dla inwestycji, zapewniającej lepszą komunikację stępowania w sprawie budowy takiego obiektu oraz w Małopolsce, z północy na południe Polski i Europy kompletności dołączonych dokumentów, w tym eks- na osi Bałtyk – Bałkany – Morze Czarne. pertyzy technicznej, z której ma wprost wynikać czy Decyzje środowiskowe, wydane zostały po przeprowa- obiekt ten nadaje się do użytkowania – w szczególno- dzeniu oceny oddziaływania na środowisko. Zawierają ści czy nie stwarza zagrożenia życia lub zdrowia ludzi. warunki środowiskowe, które muszą być uwzględnione Organ będzie dodatkowo badał spełnienie warunku na etapie projektu budowlanego i realizacji inwestycji. odnoszącego się do terminu zakończenia budowy – W styczniu 2019 r. PLK podpisały umowę za 180 mln zł czy upłynęło przynajmniej 20 lat od jej ukończenia – i rozpoczął się I etap inwestycji. Prace przygotowaw- w przypadku powzięcia uzasadnionych wątpliwości cze obejmują opracowanie dokumentacji projektowej w tej kwestii. i wykup gruntów, niezbędnych pod nowe tory. I etap zadania jest już w trakcie realizacji – od 2018 do 2021r. Źródło: Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju Etapy II i III będą realizowane odpowiednio w latach 2020–2024 i 2020–2027 i obejmują modernizację linii kolejowej nr 104 pomiędzy Chabówką a Nowym Sączem oraz budowy nowej trasy, łączącej Podłęże Więcej pieniędzy na inwestycje w linie kolejowe z Tymbarkiem i Mszaną Dolną. Koszt całej inwestycji „Podłęże-Piekiełko” wraz z mo- W lutym 2019 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę dernizacją linii Chabówka-Nowy Sącz może wynieść zmieniającą uchwałę w sprawie ustanowienia Kra- ponad 7 miliardów złotych. jowego Programu Kolejowego do 2023 roku, przed- łożoną przez ministra infrastruktury. Zmiana ta doty- Źródło: Ministerstwo Infrastruktury czy zwiększenia o 3,2 mld zł środków na realizację przedsięwzięć konkursowych współfinansowanych w ramach instrumentu finansowego „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility – CEF), który wspiera roz- wój trzech obszarów: transportu, energetyki i teleko- Projekt zmian warunków legalizacji „starych” munikacji. samowoli budowlanych Na realizację KPK do 2023 r. przeznaczonych jest 66,4 mld zł. Po zmianach wydatki na program zostaną W Ministerstwie Inwestycji i Rozwoju trwają prace nad zwiększone o 3,2 mld zł, w tym: nowelizacją ustawy, w zakresie przepisów dotyczących • 1,8 mld zł będzie pochodzić z budżetu państwa na samowoli powstałych wcześniej niż 20 lat temu, w tym dokapitalizowanie spółki PKP Polskie Linie Kolejowe samowoli powstałych przed 1995 r. SA, co zapewni prawidłową realizację KPK do 2023 r. Funkcjonowanie nielegalnych obiektów budowlanych Środki zostaną przeznaczone na projekty poprawiają- wiąże się z pominięciem przez ich właścicieli stosowa- ce infrastrukturę kolejową wiodącą do portów morskich a lności nia przepisów rozdziału 6 Prawa budowlanego zapew- o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. niających utrzymanie budynków w prawidłowym sta- Będą to następujące projekty: nie technicznym i ich bezpieczne użytkowanie. Takie – Poprawa dostępu kolejowego do portu morskiego postępowanie może nieść za sobą negatywne skutki w Gdyni związane z powstaniem zagrożenia w obiektach, które – Poprawa dostępu kolejowego do portów morskich nie są poddawane okresowym kontrolom. w Szczecinie i Świnoujściu Nowa procedura powinna zachęcić właścicieli do le- – Poprawa infrastruktury kolejowego dostępu do portu galizacji starych samowoli budowlanych, co pozwoli Gdańsk. uregulować ich stan prawny oraz zwiększyć ich bez- Konieczność zwiększenia środków na te projekty wyni- pieczeństwo. Zalegalizowane obiekty budowlane pod- ka z przekroczenia wartości kosztorysowych inwestycji legają okresowym kontrolom wynikającym z Prawa portowych. budowlanego. Będą mogły być legalnie przebudowy- • 1,4 mld zł ma pochodzić z kredytu, który zaciągną wane lub remontowane. Rozwiązanie będzie dotyczyć PKP Polskie Linie Kolejowe SA w Europejskim Banku tylko takich obiektów, co do których do chwili obecnej Inwestycyjnym. nie zostało wszczęte postępowanie administracyjne Środki zostaną przeznaczone na współfinansowanie w sprawie samowoli budowlanej, a z ekspertyzy tech- ww. projektów portowych oraz inwestycji na linii ko- nicznej będzie wynikać, że obiekt można bezpiecznie lejowej E59 między Poznaniem a Szczecinem, w tym użytkować. odcinka Wronki-Słonice, który został przesunięty z listy Głównym wymogiem legalizacji byłoby dołączenie do rezerwowej na podstawową w związku z uzyskaniem zawiadomienia o zakończeniu budowy: oświadczenia dofinansowania unijnego. o posiadanym prawie od dysponowania nieruchomo- ścią na cele budowlane, oświadczenia, że od zakoń- Źródło: Ministerstwo Infrastruktury czenia budowy upłynęło co najmniej 20 lat (składane pod rygorem odpowiedzialności karnej), inwentaryza- Aktu 8 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Wyposażenie biur projektowych

Samsung Flip

Cyfrowy flipchart, który dzięki swoim rozbudowanym funkcjom odpowiada na potrzeby współczesnego biznesu. Oprócz funkcji pisania i ry- sowania pozwala na wyświetlanie rozmaitych treści multimedialnych takich jak zdjęcia, wideo czy prezentacje. Równocześnie może z niego korzystać do czterech osób. Duży, dotykowy, 55-calowy wyświetlacz jest idealnie dopasowany do potrzeb małych i średniej wielkości grup omawiających pomysły. W zależności od potrzeb użytkowników wy- świetlacz może pracować w orientacji pionowej lub poziomej. Dzięki wy- jątkowej czułości matrycy na ekranie pisze się w tak naturalny sposób, jak na klasycznym flipcharcie lub dobrej jakości tablicy sucho ścieralnej. Samsung Flip bezpiecznie przechowuje wszystkie pliki w pamięci we- wnętrznej o pojemności 8 GB lub na wcześniej skonfigurowanym dysku sieciowym. Dane mogą być zabezpieczone czterocyfrowym hasłem. Eliminuje to potrzebę uciążliwych podsumowań lub odręcznego spisy- wania notatek. Producent: Samsung

Océ ColorWave 3000

Nowa seria wielkoformatowych drukarek do produkcji dokumentacji technicznej i grafiki dla biur projektowych oraz firm z branży CAD/GIS. Tworzą ją elastyczne, wydajne i proste w obsłudze plotery obsługujące szeroki zakres aplikacji, od czarno-białych do- kumentów technicznych i rysunków CAD/GIS po kolorowe mapy, grafiki zewnętrzne, plakaty czy bannery. Urządzenia z tej serii wyposażone są w technologię Océ Crystal- Point, która łączy największe zalety druku tonerowego i atramentowego w unikatowej formule Océ TonerPearls. Zapewnia ona wydruki niewymagające schnięcia, wodood- porne i wysokiej trwałości, a wyjątkowa powtarzalność kolorystyczna oraz możliwość druku na tanich mediach stanowią dodatkową korzyść. W urządzeniach zastosowano także system automatycznego monitorowania dysz Océ PAINT, co gwarantuje stałą, najwyższą jakość druku bez efektów tzw. pasowania. Nowe plotery są także mniejsze od swoich poprzedników. Seria Océ ColorWave 3000 z Folder Express 3011 zajmuje o 25% mniej miejsca niż Océ ColorWave 500 i ColorWave 700. Producent: Canon

HP ZBook 15u G5

Mobilna stacja robocza, która podobnie jak standardowe notebooki umoż- liwia pracę w dowolnym miejscu. Niska waga (zaledwie 1,9 kg) oraz smu- kła, metalowa konstrukcja (18,9 mm grubości), pozwalają zabrać ten model gdziekolwiek chcemy. Szerokie możliwości podkreśla dotykowy ekran o roz- dzielczości do 4K z powłoką antyrefleksyjną, która poprawia komfort użyt- kowania na zewnątrz oraz przy bezpośrednim oświetleniu. W zależności od wersji urządzenie wyposażono w procesory Intel® Core™ 8 generacji (i5 lub i7), do 32 GB pamięci RAM DDR4, karty graficzne AMD Radeon™ Pro, szyb- ką pamięć masową HP® Z Turbo Drive oraz port Thunderbolt™ 3. HP ZBook 15u G5 to najlepsze w branży funkcje zabezpieczeń, pomagające chronić pliki i prywatność podczas podróży. Opcjonalna funkcja HP Sure View chroni ekran przed wzrokiem nieupoważnionych osób, a HP Sure Click zapewnia ochronę sprzętową podczas przeglądania internetu. Urządzenie wypo- sażono w akumulator zapewniający nawet 10 godzin nieprzerwanej pracy, z funkcją szybkiego ładowania (do 50% pojemności w ciągu 30 minut). Ceny HP ZBook 15u G5 zaczynają się od 6333 zł brutto. Producent: HP Wyposażenie biur projektowych Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 9

Epson SC-T5400 – drukarka LFP klasy podstawowej dla profesjonalistów

36-calowa techniczna drukarka wielkoformatowa klasy podstawowej, która przy zachowaniu kompaktowych rozmiarów oferuje możliwości dużo większych i droższych urządzeń. Nowy model powstał z myślą głównie o wydrukach rysunków CAD, projektów technicznych, architek- tonicznych czy inżynieryjnych lub GIS i przeznaczona jest dla użytkowni- ków szukających rozwiązania o niskim koszcie posiadania. Dodatkowo sprawdzi się także przy standardowych wydrukach biurowych formatu A4 czy A3, co pozwala na oszczędności na wyposażeniu biura. Dzięki technologii weryfikacji dyszy (Nozzle Verification Technology, NVT) zapewnia niezawodność oraz świetne rezultaty nawet przy sporadycznym drukowaniu. Za wydruki odpowiada głowica drukująca PrecisionCore, z kolei odporny na rozmazywanie i działanie wody atrament UltraChro- me XD2 zwiększa produktywność. Drukarka jest intuicyjna w obsłudze, pozwala m.in. na szybkie drukowanie bezpośrednio z nośników USB czy bezprzewodowo z tabletów i smartfonów. Na rynku dostępny jest też nieco mniejszy 24-calowy model SC-T3400, który oferuje zbliżoną funkcjonalność. Producent: Epson

Microsoft Surface Studio 2 – deska kreślarska w nowym wydaniu

Flagowy sprzęt Microsoft typu all-in-one. Przekątna dotykowe- go ekranu 28” oferuje użytkownikowi nieskończone możliwości tworzenia nawet najbardziej skomplikowanych szkiców oraz projektów rysunkowych. Ekran został wykonany w technologii PixelSense i wyświetla aż 13,5 mln pikseli – w każdym egzem- plarzu jest on ręcznie i indywidualnie kalibrowany przed opusz- czeniem fabryki. Na wyposażeniu jest pióro Surface Pen oraz klawiatura Surface Keyboard. Odrębnie dokupowanym akceso- rium jest Surface Dial, czyli specjalne pokrętło, które w zetknię- ciu z ekranem dopasowuje się do używanej aplikacji, pozwa- lając m.in. na zmianę kolorów bądź poszczególnych narzędzi. Microsoft Surface Studio 2 został wyposażony w procesor Intel® Core™ i7 siódmej generacji, który jest aż o 35% bardziej wydaj- ny od swojego poprzednika, odrębną kartę graficzną NVIDIA® GeForce®. Głośniki komputera zostały zaprojektowane tak, by po złożeniu ekranu utworzyć tubę rezonansową. Komputer można używać w dwóch trybach – biurkowym oraz studio. Producent: Microsoft

Urządzenia wielofunkcyjne Sharp serii MX – bezpieczna praca w chmurze

Sharp poszerzył ofertę zaawansowanych, monochromatycznych urzą- dzeń wielofunkcyjnych A3 o modele MX-M7570 i MX-M6570. Te urzą- dzenia sprawdzają się tam, gdzie duża ilość wytwarzanych dokumen- tów wymaga wysokiej prędkości drukowania (do 75 str. na minutę). Nie trzeba przerywać drukowania nawet wtedy, kiedy konieczna jest wymiana tonera. Poszerzają one możliwości związane z przepływem za- dań, co jest istotne z puntu widzenia pracowników mobilnych. Funkcja OCR umożliwia szybką i prostą digitalizację skanowanych dokumen- tów. Można je łatwo zintegrować z istniejącymi aplikacjami działają- cymi w sieci, usługami mobilnymi i publicznymi usługami w chmurze. Pracę w chmurze zapewnia dostęp do usług takich jak Microsoft One- Drive® dla firm, SharePoint® Online, Box, Google Drive™ i Sharp Cloud Portal Office. Urządzenia wyposażono w wielopoziomowe narzędzia bezpieczeństwa, które umożliwiają firmom ochronę danych podczas ich przechowywania, skanowania i drukowania. Standardowo wypo- sażone są w funkcję druku podążającego. Producent: Sharp 10 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Konstrukcje stropów strunobetonowych i kablobetonowych

Stropy z wykorzystaniem technologii sprężania stały się już od wielu lat alternatywną do stosowanych powszechnie stropów gęstrożebrowych czy monolitycznych żelbetowych. Coraz popularniejsze stają się rozwiązania powierzchni użytkowej obiektów, w których ważne są większe odległości pomiędzy podporami czy mniejsze grubości stropów. Nie bez znaczenia jest również czas wznoszenia konstrukcji obiektu, który może zostać zoptymalizowany przy użyciu prefabrykowanych elementów stropowych. W pracy przedstawiono przegląd podstawowych typów stropów sprężonych. Opisano najczęściej stosowane rodzaje, przytoczono wady i zalety. mgr inż. Kamila Owczarska Podano również podstawowe zalecenia dotyczące konstruowania elementów Politechnika Warszawska sprężonych według Eurokod 2. Wydział Inżynierii Lądowej

Charakterystyka sowanie prefabrykatów lub Wyróżnia się dwa podstawo- mają przebieg prostoliniowy. stropów sprężonych poprzez szybsze rozszalo- we rodzaje konstrukcji sprężo- Stropy strunobetonowe wy- Idea zjawiska sprężania polega wanie stropu nych – strunobetonowe oraz konywane są monolitycznie, na wprowadzeniu, głównie za ■ możliwość wykonania do- kablobetonowe. z użyciem prefabrykowanych pomocą cięgien sprężających, wolnej geometrii – zarówno płyt stropowych lub prefabry- trwale działającego układu sił, w stropie monolitycznym jak Konstrukcje kowanych dźwigarów struno- zmniejszającego lub redukują- i prefabrykowanym (dostęp- strunobetonowe betonowych. Obecnie dostęp- cego efekty działania (innych) ność różnych modułów). W konstrukcjach strunobe- ne są różne rodzaje i systemy obciążeń. Wykorzystanie zja- Wadą stropów sprężonych jest tonowych cięgna spręża się prefabrykowanych elementów wiska sprężania jest również natomiast konieczność wspar- przed ułożeniem betonu w for- strunobetonowych. W budow- korzystne z uwagi na fakt, że cia technologicznego ze stro- mie i kotwi w kozłach oporo- nictwie mieszkaniowym i biu- sprężenie zwiększa momenty ny specjalistycznej firmy (przy wych. Naciąg zostaje zwolnio- rowym najczęściej wykorzysty- rysujące przy pracy zginanej stopach monolitycznych), ny po osiągnięciu przez beton wane są strunobetonowe płyty elementu i siły rysujące przy a w przypadku stropów pre- wymaganej wytrzymałości. stropowe (fot. 1). Dźwigary rozciąganiu. Do podstawo- fabrykowanych – konieczność Siła sprężająca przekazywana strunobetonowe mają zasto- wych zalet stosowania elemen- stosowania ciężkiego sprzętu jest na beton poprzez przy- sowanie głównie w budownic- tów stropowych sprężanych ze względu na ciężar i wymiary czepność cięgien do betonu. twie przemysłowym, takim jak można zaliczyć (w odniesieniu płyt, dźwigarów. W strunobetonie trasy cięgien hale, magazyny (fot. 2). do stropów żelbetowych): ■ zmniejszenie ciężaru stropu ■ większe rozpiętości oraz zmniejszenie grubości stro- pów, a co za tym idzie zmniejszenie wysokości międzypię- trowej ■ zwiększenie wytrzymałości konstrukcji na zarysowanie, a także zwiększenie szczel- ności konstrukcji ■ możliwość ograniczenia liczby belek lub ich eliminacji ■ skrócenie czasu wznoszenia Fot. 1. Prefabrykowane płyty konstrukcji poprzez zasto- strunobetonowe [3] Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 11

Konstrukcje kablobetonowe W elemencie kablobetonowym cięgna zostają sprężone po osiągnieciu przez beton wymaganej wytrzymałości. Cięgna (jednożyłowe lub wielożyło- we) umieszcza się w specjalnych kanałach, a siła spręża- jąca przekazuje się na beton przede wszystkim za pomocą Fot. 2. Prefabrykowane dźwigary zakotwienia. Na wzrost ilości strunobetonowe w konstrukcji hali przemysłowej [4] konstrukcji wykonywanych z użyciem kablobetonu miało znaczny wpływ wdrożenie do produkcji prefabrykatów metody tzw. długich torów. Na torach o długości do 120,0 m betonowana jest jedna pły- ta sprężona splotami, która następnie zostaje pocięta na płyty o wymaganych wymia- rach. Stropy w tej technologii mogą być wykonywane monolitycznie (fot. 4), z użyciem Fot. 3. Produkcja kablobetonowego elementu prefabrykowanych płyt (fot. 3) prefabrykowanego [5] i dźwigarów lub metodą łączo- ną – częściowo monolitycznie i częściowo z użyciem prefa- brykatów. W konstrukcjach monolitycznych, sprężenie konstrukcji można wykonać po osiągnięciu przez beton wytrzy- małości 25 N/mm2, a rozszalo- wanie konstrukcji jest możliwe zaraz po jej sprężeniu [2]. Ze względu na rodzaj współpracy cięgien z betonem można wy- Fot. 4. Układ tras kablowych różnić trzy systemy sprężania w monolitycznym stropie elementów kablobetonowych: kablobetonowym [6] ■ system z przyczepnością – charakteryzuje się tym, że zapewnia przyczepność cię- się na beton przez przyczep- zniszczenia zakotwienia, cię- Strunobeton gien sprężających do betonu ność splotów do betonu gno traci nośność na całej a kablobeton na całej ich długości; przed ■ system bezprzyczepnościo- swojej długości, co należy Porównując obie technologie zabetonowaniem stropu wy – w elemencie prowadzi mieć na uwadze na etapie dostrzec można, iż w porów- cięgna układa się w cienko- się pojedyncze cięgna, które projektowania stropu naniu do strunobetonu, kablo- ściennych osłonkach z me- są pokryte smarem i spe- ■ system z opóźnioną przy- beton jest technologią bardziej talu lub tworzyw sztucznych, cjalną osłonką, aby zmini- czepnością – cięgno ułożone uniwersalną, która umożliwia a po sprężeniu kanały są inie- malizować przyczepność do jest w kanale wypełnionym realizację konstrukcji o skom- ktowane; przecięcie cięgna betonu; o bezpieczeństwie materiałem żywicznym, dzia- pilowanych kształtach. Cięgna lub awaria zakotwienia nie konstrukcji i nośności ka- łającym jak smar w momen- mogą być prowadzone we- są w tym systemie tak nie- bla decyduje zakotwienie; cie sprężania, a po stward- wnątrz betonu, również w ukła- bezpieczne jak w systemie system ten ma taką wadę, nieniu materiał ten bierze dzie zakrzywionym, a także bez przyczepności, gdyż siła że w razie awarii skutkują- udział w przekazywaniu siły na zewnątrz konstrukcji (np. sprężająca z cięgna przenosi cej przecięciem cięgna lub sprężającej na element. zbiorniki). Ponadto technologia 12 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

kablobetonu pozwala na wybór ■ wysoka wytrzymałość sta- γP,unfav = 1,3 – w przypadku wania (określenie minimal- poziomu sprężania (częściowe li sprężającej – z uwagi na weryfikacji stanu granicznego nego zbrojenia w przekro- sprężenie, ograniczone spręże- konieczność wywołania stateczności przekroju sprężo- jach sprężanych, weryfikacja nie, pełne sprężenie, superpeł- podczas sprężania takich nego cięgnami zewnętrznymi; możliwości powstania rys, ne sprężenie). Na polskim rynku naprężeń, aby po stratach zwiększenie wartości spręża- obliczeniowa weryfikacja budowlanym można dostrzec doraźnych i reologicznych nia może być niekorzystne szerokości rys lub kontrola

pewne tendencje, tj. podział powstały w cięgnach duże Pm,t – średnia wartość siły sprę- zarysowania bez konieczno- na elementy strunobetonowe, siły sprężające żającej. ści obliczeń) które wykonuje się głównie ■ odpowiednia ochrona stali ■ stanu granicznego ugięć. w zakładach prefabrykacji oraz sprężającej przed korozją – W obliczeniach konstrukcji Charakterystyczna siła sprę- konstrukcje kablobetonowe wy- z uwagi na trwałość konstrukcji sprężanych należy uwzględ- żająca w stanach granicznych konywane częściej bezpośred- ■ odpowiednie zakotwienie cię- nić doraźne oraz opóźnione użytkowalności wynosi: nio na placu budowy. gien sprężających – z uwagi (reologiczne) straty siły sprę-

na prawidłowe przeniesienie żającej. Straty doraźne siły Pk,sup = rsup ∙ Pm,t (x) Podstawowe wyma- siły sprężającej. sprężającej są wywołane: gania i złożenia przy W stanach granicznych no- ■ odkształceniem sprężystym oraz projektowaniu elemen- śności wartość siły sprężającej betonu

tów sprężonych wynosi: ■ częściową relaksacją stali Pk,inf = rinf ∙ Pm,t (x) W tej części pracy podano zbrojeniowej (strunobeton)

podstawowe wymagania, któ- Pd = γP,fav ∙ Pm,t ■ tarciem cięgien sprężających gdzie:

re należy spełnić przy projek- ■ poślizgiem cięgna w zako- rsup oraz rinf wynoszą odpo- towaniu i realizacji konstrukcji lub twieniu (strunobeton). wiednio (mogą przyjmować sprężonych. Według [1] wy- różne wartości w Załącznikach

magania podstawowe to: Pd = γP,unfav ∙ Pm,t Straty opóźnione (reologiczne) Krajowych): ■ wysoka wytrzymałość stoso- siły sprężających obliczamy ■ dla strunobetonu i cięgien

wanego betonu na ściskanie – gdzie: przy założeniu równoczesnego bez przyczepności rsup =

z uwagi na minimalizację strat γP,fav = 1,0 – przy weryfikacji występowania relaksacji stali 1,05 oraz rinf = 0,95 siły sprężającej i odkształcal- stanu granicznego nośności sprężającej oraz skurczu i pełza- ■ dla kablobetonu i cięgien ność konstrukcji, według [N1] przekroju sprężonego cięgna- nia betonu w przedziale czaso- związanych z przekrojem

dla kablobetonów minimalna mi zsolidaryzowanymi w sy- wym od rozpoczęcia sprężania przez iniekcję rsup = 1,10 oraz

klasa wytrzymałości betonu tuacjach trwałej i przejściowej do żądanej wielkości czasu t. rinf = 0,90

na ściskanie wynosi C 25/30, oraz przy weryfikacji nośno- Obliczenia stanu graniczne- ■ rsup = 1,0 oraz rinf = 1,0 a dla strunobetonu C 30/37, ści zmęczeniowej przekrojów go użytkowalności konstrukcji w przypadku gdy wykonuje choć powszechnie dla stru- sprężonych sprężonych obejmuje spraw- się odpowiednie pomiary

nobetonów właściwie nie sto- γP,unfav = 1,2 – przy weryfikacji dzenie: (np. bezpośredni pomiar siły suje się innej klasy betonu jak lokalnych efektów pod zako- ■ naprężeń w betonie i stali sprężającej w warunkach C 50/60 twieniami ■ stanu granicznego zaryso- użytkowalności)

Rys. 1. Minimalny odstęp cięgien w elemencie strunobetonowym [N1] Rys. 2. Minimalny odstęp pomiędzy kanałami w elemencie kablobetonowym [N1] Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 13

Rys. 3. Dyspersja sprężania w strefie zakotwienia [N1]

Pm,t (x) – średnia wartość siły lub kanału; wartość otuliny zakotwień, a stosują najczę- tów oraz wykonawców wiedzy sprężającej w punkcie x. wynosi tyle, co dla danej kla- ściej rozwiązania systemo- oraz doświadczenia. W pracy sy środowiska w konstrukcji we, gwarantujące spełnie- przedstawiono wiele zalet kon- W normie Eurokod 2 [N1], żelbetowej, zawsze powięk- nie wymagań określonych strukcji sprężonych. Dają one w rozdziale 8, podano ogólne szona o wartość 10 mm w normie duże możliwość kształtowania zasady konstruowania zbroje- ■ poziome i pionowe odstę- ■ konstruowanie strefy zako- konstrukcji, zarówno poprzez nia i cięgien sprężających. Na- py cięgien sprężających – twienia elementów kablo- redukcję wymiarów elementu, leży podkreślić fakt, że zasady ogólne zalecenia dotyczące betonowych – dopuszcza czy zwiększenie dopuszczal- dotyczą elementów podda- rozmieszczenia cięgien są się analizę uwzględniającą nych obciążeń. Konstrukcje te nych przede wszystkim obcią- podobne jak dla elementu zasadę rozchodzenia się sił charakteryzują się jednak wyso- żeniu statycznemu, w odnie- żelbetowego, tj. zapewnie- zgodnie z rysunkiem nr 3; kim kosztem wykonania. Należy sieniu do budynków zwykłych nie odpowiednich warunków ponadto należy sprawdzić pamiętać, iż każdy przypadek i mostów. Zgodnie z normą układania i zagęszczania strefę z uwagi na docisk siłą konstrukcji należy rozpatrywać EC2 konstruując elementy mieszanki betonowej; na skupioną indywidualnie, analizując każ- sprężone należy przestrzegać rysunku 1 przedstawiono ■ zbrojenie dodatkowe kon- dorazowo zarówno korzyści jak następujących zasad: wymagania dotyczące stru- strukcji sprężonych – zbro- i wady danej metody.  ■ odpowiednie rozmieszcze- nobetonu, a na rysunku nr 2 jenie powierzchniowe jest nie cięgien sprężających – kablobetonu [N1]; średnica zalecane w tożsamych przy- – w strunobetonie zaleca jest tu rozumiana jako obrys padkach, jak w konstruk-

się umieszczanie poszcze- zewnętrzny cięgien, a dg jest cjach żelbetowych, tj. gdy za- gólnych cięgien oddzielnie; to nominalny wymiar naj- chodzi obawa odłupania się w kablobetonie jest podob- mniejszych ziaren kruszywa otuliny (np. warunki pożaro- nie, poza sytuacjami wyjąt- ■ zakotwienie, łączniki, de- we) lub w celu ograniczenia Normy kowymi, w których celowe wiatory – warunki podane zarysowania przy stosowaniu N1. Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji z be jest połączenie cięgien para- w normie [N1] ograniczają dużych średnic, umieszczo- tonu - Część 1-1: Reguły ogólne i reguły dla mi w kierunku pionowym się do podania ogólnych nych głęboko w przekroju. budynków. ■ otulenie cięgien – w struno- wytycznych, tj.: wytrzyma- Literatura betonie otulenie cięgien be- łość urządzeń kotwiących Podsumowanie 1. Podstawy projektowania konstrukcji żelbeto tonem rozumiane jest ana- i stref zakotwień powinna Konstrukcje sprężone, zarówno wych i sprężonych, Sekcja Konstrukcji Beto logicznie, jak w elementach być odpowiednia do przeka- monolityczne jak i z wykorzy- nowych KILiW PAN, Dolnośląskie Wydawnic żelbetowych – od krawędzi zania sił z cięgien na beton, staniem prefabrykowanych ele- two Edukacyjne, Wrocław, 2006. elementu do powierzchni a ewentualne zarysowania mentów, są coraz powszechniej 2. Pawłowski A., Cała I., Monolityczne stropy ka cięgna; w kablobetonie war- w strefie zakotwień nie mogą stosowane w procesach bu- blobetonowe, Materiały Budowlane, 11/2008. 3. www.betard.pl tość otulenia betonem jest to pogarszać funkcji zakotwie- dowlanych. Często są to skom- 4. www.s-p-b.pl odległość krawędzi elemen- nia; w praktyce projektanci plikowane i trudne realizacje, 5. www.tce-building.com tu do powierzchni osłony konstrukcji nie projektują które wymagają od projektan- 6. www.freyssinet.pl 14 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Artykuł sponsorowany Badanie płyty żelbetowej w stanie awaryjnym wywoła- nym przebiciem. Połączenia zbrojone według Model Code 2010

Centrum Promocji Jakości Stali Sp. z o.o. ul. rtm. Witolda Pileckiego 67 W przypadku połączeń płytowo-słupowych, w których nie zastosowano 02-626 Warszawa zbrojenia na ścinanie, występuje zwiększone ryzyko wystąpienia przebicia, tel. 22 252 67 03 które może doprowadzić do katastrofy postępującej. W celu zabezpiecze [email protected], www.epstal.pl nia konstrukcji przed skutkami takiej awarii należy zastosować zbrojenie integrujące w postaci prętów zbrojenia dolnego płyty krzyżujących się nad śladem słupa.

Zadaniem zbrojenia integru- składało się z co najmniej go brak jest szczegółowych może być wykonane z prę- jącego jest przeniesienie cię- czterech krzyżujących się wytycznych, należy jednak tów nieuciąglonych, a jedynie żaru płyty i tym samym zapo- prętów lub ośmiu prętów domniemywać, że liczba od- zakotwionych w betonie na

bieżenie upadkowi stropu na niepołączonych ze sobą, powiednio zakotwionych prę- długość lbd. Dopuszcza się też niższe kondygnacje. W takim ale odpowiednio zakotwio- tów powinna wynosić sześć. stosowanie prętów odgiętych, przypadku dochodzi do prze- nych w słupie. W przypadku Ponadto wg Model Code w celu zwiększenie nośności kształcenia ustroju płytowo- połączenia krawędziowe- 2010 zbrojenie integrujące na przebicie. -słupowego w ustrój cięgno- wy. Aby spełnić to zadanie zbrojenie integrujące musi być wykonane ze stali o wysokiej ciągliwości oraz zo- stać odpowiednio zakotwione i uciąglone w całej płaszczyź- nie płyty.

Badanie przeprowadzone przy udziale Centrum Promo- cji Jakości Stali na Politech- nice Śląskiej w Katedrze Kon- strukcji Budowlanych miało na celu zweryfikowanie wytycznych Model Code 2010, związanych z zastosowaniem zbrojenia integrującego za- bezpieczającego połączenia płyta-słup po przebiciu. We- dług tych wytycznych wymaga się, aby w przypadku połączenia płyty ze słupem wewnętrznym zbrojenie to Rys. 1. Schemat przebiegu obciążeń Artykuł sponsorowany Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 15

W celu doświadczalnej weryfikacji wytycznych Model Code 2010 przeprowadzono badania laboratoryjne, które objęły trzy modele stanowiące frag- menty stropów płytowo-słu- powych. Modele badawcze wykonano jako monolityczne elementy w postaci prostokąt- nej, żelbetowej płyty o stałej wysokości z usytuowanym od dołu słupem o kwadrato- wym przekroju poprzecznym. W modelach tych zastosowano zbrojenie integrujące składające się z prętów krzy- żujących się nad słupem. Zbro- jenie to wykonane było ze stali EPSTAL o wysokiej ciągliwo- ści (klasa C). Pręty zaprojektowano jako proste (Model 1) lub odgięte (Model 2 i 3). Po- nadto w Modelu 1 i 2 zbrojenie integracyjne zakotwiono w betonie na długość lbd, podczas gdy w Modelu 3 zastosowano uciąglenie tych prętów poprzez ich przyspawanie do stanowiska badawczego poza obrysem płyty.

Modele zaprojektowano tak, aby w pierwszej kolejności na- Rys. 3. Widok Modelu 2 z boku stąpiło ich przebicie, a płyta nie uległa zniszczeniu giętne- jak dla rzeczywistej konstrukcji 5 kN/m2. W badaniach założo- razu po przebiciu doznawało mu. Ilość zbrojenia na zgina- płytowo-słupowej o siatce słu- no, że obciążenie modeli bę- poślizgu w betonie, co wiązało nie wyznaczono zgodnie pów 6,0×6,0 m z obciążeniem dzie realizowane poprzez siłę się z całkowitą utratą nośności. z przepisami EC2 oraz EC1, eksploatacyjnym równym skupioną przykładaną do pod- Jedynie odpowiednie zakotwie- stawy słupa. Badania prowa- nie prętów w Modelu 3, polega- dzone były w dwóch fazach jące na mechanicznym uciągle- obciążenia: „FAZA I” do przebi- niu, pozwoliło na ich zerwanie cia oraz „FAZA II” od przebicia w fazie po przebiciu. Fakt ten do całkowitego zniszczenia po- pozwolił na wysunięcie postu- łączenia poprzez zerwanie lub latu, aby zbrojenie integrujące poślizg wkładek zbrojenia dol- zawsze było wykonywane jako nego przebiegających bezpo- ciągłe na całej długości płyty, średnio nad słupem (zbrojenia gdyż jedynie w takim przypad- integrującego). ku konstrukcja zachowa pełną nośność w fazie awaryjnej wy- Analiza wyników uzyskanych wołanej przebiciem. w trakcie badania pozwoliła przede wszystkim na stwierdze- Więcej szczegółów na temat nie, że zbrojenie integrujące, tego oraz innych badań po- wykonane z prętów nieuciąglo- łączeń płytowo-słupowych nych, a jedynie zakotwionych można znaleźć na stronie

Rys. 2. Widok Modelu 2 z góry na długość lbd, praktycznie od www.epstal.pl.  16 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Artykuł sponsorowany VECTOR – nowa generacja stropów gęstożebrowych

KONBET POZNAŃ Sp. z o.o., Sp.k. ul. św. Wincentego 11, 61-003 Poznań tel. 61 877 25 81 faks 61 855 24 91 Jak pokazały wyniki badania polskiego rynku stropowego przeprowadzone [email protected] go przez Wyższą Szkołę Społeczno-Ekonomiczną w Środzie Wielkopolskiej www.konbet.pl z inicjatywy dr. inż. Artura Kisiołka, najważniejszym kryterium wyboru stro pów są ich parametry konstrukcyjne. Zaliczają się do nich przede wszyst kim nośność, rozpiętość, sztywność i wysokość konstrukcyjna.

Wady stropów belkowo-pu- Strop VECTOR wyróżnia od- Tabela. Zestawienie parametrów technicznych stropów VECTOR stakowych typu Teriva oraz porność ogniowa – w przy- Strop VECTOR płytowych typu Filigran są po- padku szerokości 60 cm, Wysokość płyta 4 cm, kratownica 14,5 cm wszechnie znane. Strop VEC- parametr ten wynosi REI 60 Szerokość 60 cm TOR powstał w odpowiedzi (1 godz.). Zwiększenie ognio- Przenoszone obciążenia od 4 do 10 kN/m2 na nie – jego konstrukcja eli- odporności można osiągnąć Rozpiętość/grubość 590/18 cm, 640/20 cm, 580/22 cm, 780/24 cm minuje większość problemów, poprzez nałożenie na dolną Odporność ogniowa REI 60 lub większa z którymi borykają się tradycyj- powierzchnię stropu tynku ne rozwiązania. gipsowego lub cementowego Wszelkie instalacje – grzew- Można także dowolnie pro- Strop zespolony typu VEC- o odpowiedniej grubości. czą czy wentylacyjną, a tak- jektować przewody komino- TOR stanowi cienka, żelbe- że kable elektryczne, można we i wentylacyjne dzięki bez- towa prefabrykowana płyta Dźwiękoizolacyjność stropu w prosty i estetyczny sposób problemowemu wycinaniu o szerokości 60 cm i grubości została potwierdzona badania- ukryć w przestrzeniach stro- otworów. 4 cm. Zabetonowano w niej mi i wynosi w decybelach (dB): pu. Zastosowanie tego syste-

częściowo stalowe kratownice ■ R W = 57,4 (VECTOR 60/18) mu pozwala na projektowanie Strop VECTOR wyróżnia tak-

przestrzenne i zbrojenie głów- ■ R W = 58,8 (VECTOR 60/20) nietypowych i nieregularnych że szybkość montażu, dzięki

ne, w układzie równoległym ■ R W = 61,2 (VECTOR 60/24). kształtów konstrukcji. Dzięki użyciu lekkiego dźwigu HDS. do kierunku kratownicy. Taka modułowości i uniwersalności Strop ten może mieć także do- konstrukcja ułatwia montaż Strop typu VECTOR można nie ma potrzeby wykonywania datkowe zastosowanie w inne- paneli. Strop ma także war- zastosować w budownictwie skomplikowanych obliczeń go typu konstrukcjach jak pod- stwę sczepną – element gór- ogólnym, wiejskim, przemy- osobno dla każdego projektu. waliny czy mury oporowe.  nej powierzchni panelu, który słowym i komunikacyjnym. wzmacnia połączenia pomię- Projektowanie stropów odby- dzy warstwami. Dostępne są wa się indywidualnie. także płyty uzupełniające, produkowane w szerokościach: Z punktu widzenia projektowa- 40, 20 i 12 cm. nia stropów istotna jest duża wytrzymałość VECTORA, Ważną zaletą tego stro- która pozwala na późniejsze pu jest niska masa własna zamontowanie ciężkich ele- – 1 m2 prefabrykatu waży ok. mentów w dowolnym miejscu 100 kg. Dzięki temu montaż stropu. Konstrukcja stropu nie wymaga zastosowania wyróżnia się odpornością ciężkiego sprzętu, a także na duże obciążenia. Dzięki możliwe jest przewiezienie dużej nośności strop pozwala nawet do 200 m2 stropu w jedna swobodę decyzji w umiej- nym transporcie. scowieniu ścianek działowych. Rys. Strop VECTOR typu „s”

18 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Artykuł sponsorowany Stropy gęstożebrowe sprężone RECTOR RECTOR Polska Sp. z o.o. ul. Śląska 64E, 32-500 Chrzanów Systemy stropowe RECTOR mogą być stosowane zarówno w domach tel. 32 626 02 60, faks 32 626 02 61 [email protected], www.rector.pl jednorodzinnych, jak i budynkach mieszkalnych wielorodzinnych, budynkach handlowych, biurowych oraz podczas wymiany stropów w budynkach istnie jących. Innowacyjny sposób produkcji metodą formowania belek gwarantuje doskonałe ich wykończenie oraz umożliwia łatwe układanie stropów.

Systemy stropowe RECTOR się równą powierzchnię sufitu. czych. Dozbrojenie systemu cia w gniazdach montażowych oparte na sprężonych belkach Prefabrykowane podciągi sprę- stanowi stalowa siatka w nadbe- sprawiają, że system sprawdza (beton C 50/60) pozwalają na żone PPR (długość do 5,0 m) tonie (od 4 do 10 cm) oraz pręty się podczas wymiany stropów dużą swobodę w projektowa- stanowią uzupełnienie systemu przypodporowe. Brak spękań w budynkach istniejących. niu. Można dobierać układy stropowego przyspieszając i „klawiszowania” stropu w trak- RECTOLIGHT umożliwia ukry- o wysokości 16–33 cm, rozpię- i ułatwiając montaż stropu. cie użytkowania sprawia, że cie instalacji w grubości stro- tości do 10 m oraz wypełnieniu Zróżnicowanie wysokości pu- rozwiązania z powodzeniem pu. Przy najwyższym panelu z pustaków betonowych (REC- staków/paneli pozwala na wy- stosowane są w budownictwie jest aż 14 cm wolnej przestrze- TOBETON) lub paneli drewno- konanie np. stref obniżonych wielorodzinnym i użyteczności ni instalacyjnej wykorzysty- pochodnych (RECTOLIGHT). wykorzystywanych przy bal- publicznej. wanej np. do poprowadzenia Odpowiednio zaprojektowany konach w celu prawidłowego Stropy RECTOR można projek- przewodów instalacji wentyla- strop jest w stanie przenieść montażu łączników termoizo- tować na szkodach górniczych, cji mechanicznej. obciążenia od słupków więźby lacyjnych lub przy połączeniu układać pod kątem nawet 45° Nowoczesne oprogramowanie dachowej oraz ciężkich ścian żelbetowych schodów ze stro- lub montować bezpodporowo pozwala na szybki i ekonomicz- działowych. Wystające sploty pem. nawet do ok. 5,0–5,5 (odpo- ny dobór stropów, również pod z czoła belki stropowej umoż- Stropy wyróżniają się dużą wiednio dobrane belki). kątem odpowiednich wymagań liwiają jej montaż np. w nad- sztywnością (ugięcia L/500) Niewielka waga belki (15–20 akustycznych oraz ognioodpor- ciągu, dzięki czemu uzyskuje oraz brakiem żeber rozdziel- kg/mb) oraz możliwość opar- ności (do REI 240). 

Siatka stalowa Ø5, Dystatns min. 1 cm Nadbeton min. 4 cm Siatka stalowa Ø5, oczko 20x20 cm Nadbeton min. 4 cm Panel Rectolight 7 ÷ 14

Pustak betonowy RP Przestrzeż instalacyjna 59/60 cm C50/60 59/60 cm C50/60

Fot. 2. RECTOLIGHT – wypełnienie z paneli drewnopochodnych nawet 18 razy lżej Fot. 1. RECTOBETON – wypełnienie z pustaków betonowych, 1,35 r-g/m2, REI 30–240 szych od pustaków betonowych, 0,65 r-g/m2, do REI 60

20 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) BIM 5D, czyli usprawnione zarządzanie kosztami przedsięwzięcia budowlanego

W artykule „Korzyści z projektowania w BIM” [1] została po krótce omówio na istota technologii Modelowania Informacji o Budynku. W dużym skrócie, bryły tworzące trójwymiarowy model obiektu budowlanego zostały uzupeł nione o parametry techniczne. Dzięki takiemu zabiegowi program klasy BIM rozpoznaje z jakimi elementami budowlanymi ma do czynienia, a to z kolei pozwala usprawnić szereg procesów wykonywanych w codziennej pracy przez inżynierów budownictwa. Wśród nich można wymienić harmonogra mowanie (tzw. system BIM 4D), analizę energetyczną budynku (BIM 6D), zarządzanie eksploatacją obiektu (BIM 7D) czy zarządzanie bezpieczeństwem mgr inż. Krzysztof Kaczorek dr inż. Hubert Anysz podczas wznoszenia i użytkowania inwestycji (BIM 8D). W przedmiotowym Politechnika Warszawska artykule skupimy się na usprawnieniu procesu kosztorysowania (BIM 5D). Wydział Inżynierii Lądowej

Dzisiejszy kosztorysant bu- ■ opracowywanie kosztory- kosztorysowania na podstawie niekoniecznie muszą prezen- dowlany odpowiada za szereg sów budowlanych przy wy- modelu BIM. tować równie wysoki poziom zadań, takich jak: korzystaniu odpowiedniego wiedzy i doświadczenia w po- ■ analizowanie dokumentacji oprogramowania kompute- Lepsza komunikacja zostałych obszarach. Uniemoż- projektowej rowego W realizowanych procesach liwia to wyłapanie pewnych ■ ustalanie danych technicz- ■ zapewnianie wsparcia mery- inwestycyjno-budowlanych „smaczków” oraz zagwozdek, nych, technologicznych oraz torycznego w obszarze usta- bierze udział wiele podmiotów: które nie wynikają wprost organizacyjnych, które nie zo- lania wynagrodzeń podczas ■ inwestor z przepisów czy zaleceń tech- stały określone w dokumenta- sporządzania umów na ro- ■ architekt nicznych, a powstają z pozna- cji projektowej, a mają wpływ boty budowlane ■ konstruktor nych na przestrzeni lat dobrych na wielkość ponoszonych ■ zaangażowanie podczas ■ branżyści (sanitarni, elek- praktyk. Do tego dochodzi per- kosztów związanych z realiza- przeprowadzania rozliczeń tryczni oraz teletechniczni) sonel wykonawczy na budowie cją robót budowlanych za wykonane roboty budow- ■ managerowie (kierownik budowy, kierownicy ■ dokonywanie uzgodnień lane [2]. ■ technolodzy robót, inżynierowie, majstro- podstawy ustalania jed- ■ personel realizujący obiekt wie, brygadziści), którzy dys- nostkowych nakładów rze- Mając na uwadze bardzo sze- na placu budowy. ponują wiedzą na temat wzno- czowych i podstaw ceno- roki zakres pracy kosztorysan- Część z wymienionych (in- szenia obiektów. Tutaj również wo-kosztowych, które są ta, ważne jest, aby zapewnić westor, managerowie) często pojawiają się bardzo istotne uwzględniane w kalkulacji mu możliwie duże wsparcie nie posiadają odpowiedniego kwestie (jak chociażby zapew- kosztorysowej pozwalające na sprawne wy- przygotowania merytoryczne- nienie odpowiednich prze- ■ opracowanie przedmiarów konywanie pracy. Można to go w kwestiach budowlanych. strzeni roboczych oraz ciągów oraz obmiarów robót osiągnąć poprzez zatrudnienie Wobec tego, odczytywanie komunikacyjnych), które prze- ■ określanie nakładów rzeczo- odpowiednich asystentów lub informacji rysunków budowla- kładają się na kształt projek- wych zużycia środków pro- wykorzystanie odpowiedniej nych może im sprawiać trud- tu, a co za tym idzie, również dukcji technologii. O ile pierwsze roz- ność lub, co gorsza, prowadzić kosztorysu. Wreszcie, problem ■ ustalanie kosztów środków wiązanie nie wymaga specjal- do niewłaściwych interpretacji który dotyczy wszystkich wyżej produkcji nego komentarza, o tyle warto zapisów. Co więcej, architekci, wymienionych uczestników ■ szacowanie poziomu kosz- przyjrzeć się korzyściom pły- konstruktorzy, branżyści oraz procesu inwestycyjno-budow- tów pośrednich nącym z wyposażenia koszto- technolodzy są specjalista- lanego, to własne, indywidu- ■ kalkulacja ryzyka rysanta w oprogramowanie do mi w swoich dziedzinach, ale alne doświadczenia, utarte Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 21

na przedstawionej niżej grafice nie będzie problemów orga- środków przeznaczonych na można dopatrzeć się zarówno nizacyjnych podczas prowa- zabezpieczenie przed ewentu- starszego, uśmiechniętego dzenia robót budowlanych. alnym zmaterializowaniem się mężczyzny w kapeluszu, jak Możliwe jest także przegląda- czynników ryzyka w postaci również mężczyzny koło pięć- nie opracowanego modelu zmian w projekcie. Co więcej, dziesiątki, z wąsami i chustce w czasie rzeczywistym przez oszczędzony jest kosztorysan- pod szyją (rys. 1). różnych interesariuszy. Dzięki towi czas potrzebny na podró- takiemu zabiegowi kosztory- że oraz ograniczony do mini- Obydwie interpretacje są pra- sant nie musi poświęcać cza- mum czas przeznaczony na widłowe, a ich podstawą są su na rzecz podróży i spotkań konsultacje z interesariuszami własne doświadczenia ob- z osobami zaangażowanymi projektu. Pozyskane zasoby serwatora. Podobne sytuacje w przedsięwzięcie. Wystarczy, czasu mogą być przeznaczone i wynikające z nich nieporo- aby każdy zainteresowany uru- na analizę różnych wariantów zumienia mogą mieć miejsce chomił projekt na swoim kom- kosztowych, co zazwyczaj pro-

Rys. 1. „Mąż czy teść” [3] podczas odczytywania doku- puterze, następnie nawiązał wadzi do obniżenia kosztów mentacji projektowej poprzez połączenie z pozostałymi oso- inwestycji. schematy oraz pewne odru- różnych uczestników procesu bami np. w formie konferencji chowo lub intuicyjnie podej- inwestycyjno-budowlanego. i już jest możliwe prowadzenie Automatyzacja mowane działania. Działania Najbardziej problematyczne są szeroko zakrojonej dyskusji na Sporządzenie wiarygodnego nacechowane automatyzmem okoliczności, kiedy te różnice temat uwag do dokumentacji. kosztorysu jest możliwe do- są ulokowane głęboko w per- w interpretacjach objawiają się piero po opracowaniu rzetel- cepcji poszczególnych osób dopiero na etapie budowy. Podsumowując, dzięki zasto- nego przedmiaru. Sam proces i mogą prowadzić do tego, że sowaniu BIM kosztorysant przedmiarowania jest zajęciem te same informacje wejściowe Projekty wykonane w formie może pracować na projekcie, bardzo żmudnym i czaso- będą skutkowały bardzo róż- modelu BIM nie pozostawia- który z całą pewnością odpo- chłonnym. Ponadto, aby pra- niącymi się ocenami tej samej ją miejsca na różne interpre- wiada oczekiwaniom wszyst- ca była wykonana z należytą sytuacji. Przykładem takiej tacje. Każdy element można kim interesariuszy. Dzięki starannością, niezbędne jest okoliczności niech będzie zna- odszukać i dokładnie obej- temu możliwe jest znaczące posiadanie nie tylko projek- ny z psychologii przypadek, rzeć. Ponadto, możliwe jest zmniejszenie ryzyka wzajem- tu budowlanego, ale również kiedy na rysunku można zoba- wprowadzanie do projektu nego niezrozumienia, zaś informacji na temat plano- czyć dwie, najczęściej skrajnie modeli maszyn czy pracowni- osoba sporządzająca kosz- wanej technologii wykonania różne, wizje. W ten oto sposób ków, dzięki czemu widać, czy torys może zmniejszyć pulę poszczególnych elementów.

Rys. 2. Pomiar długości zaznaczonego elementu – słupa [4] 22 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

logach z nakładami środków obiektu. Wtedy te kilka procent produkcji (np. w Katalogach redukcji ceny może mieć decy- Nakładów Rzeczowych oraz dujące znaczenie. Kosztorysowych Normach Na- kładów Rzeczowych). Należy Ponadto, dzięki możliwości jednak pamiętać, że mając na oprogramowania swoistego celu ułatwienie pracy koszto- „rozumienia”, co projektant rysantów, wspomniane zasa- tworzy, możliwe jest sygna- dy przedmiarowania wprowa- lizowanie błędów w prowa- dzają dość dużo uproszczeń. dzonych pracach. Ponieważ Mowa tu na przykład o igno- wszyscy pracują na jednym rowaniu otworów do objętości i tym samym modelu, unika się 0,1 m3 w elementach żelbeto- sytuacji, kiedy różne rysunki wych czy nieuwzględnianiu pól są wzajemnie sprzeczne, gdyż nietynkowanych o powierzchni nie skoordynowano dostatecz- do 1,0 m2 przy szacowaniu ilo- nie dobrze projektów branżo- ści robót tynkarskich. Dylema- wych. Praktyka pokazuje, że ty się namnażają, jeśli mamy te sprzeczności najczęściej są do czynienia z ciekawą kon- odkrywane dopiero na etapie Fot. 1. Część ekspozycji galerii sztuki w Sydney, którą z całą odpowiedzialnością można nazwać „koszmarem kosztorysanta” [5] strukcją o nietuzinkowym po- realizacji, czyli w momencie, dejściu projektanta. Na fot. 1 kiedy ewentualne poprawki są przedstawiono tylko instalację najbardziej kosztowne. Jeśli chodzi o informacje ilo- do programu wprowadzone artystyczną, którą wykona- ściowe, które należy uzyskać są odpowiednie biblioteki, to no na potrzeby galerii sztuki. Podsumowanie z projektu, to oprogramowanie możliwe jest natychmiastowe Kreatywność oraz rozmach BIM 5D daje możliwość po- klasy BIM zdecydowanie przy- uzyskanie informacji na temat dzisiejszych architektów spra- ważnego usprawnienia pracy spiesza pracę kosztorysanta. chociażby liczby bloczków wiają, że pojawienie się takich kosztorysanta. Dzięki nowej Wynika to z faktu, że cały mo- potrzebnych do wymurowania niezgodności w faktycznie re- technologii eliminowane są del obiektu budowlanego skła- konkretnej ściany. Ponieważ alizowanych obiektach z pew- błędy w komunikacji, niedo- da się z elementów, dla których wciąż brak jest ogólnokrajo- nością nie można wykluczyć. mówienia i niezrozumienia. program podaje informacje wej klasyfikacji robót budow- Co więcej, praca jest dalece ilościowe: powierzchnie, obję- lanych, która mogłaby znaleźć Modele BIM nie stosują wyżej zautomatyzowana, zaś obli- tości, długości, masy itp. Warto swoją implementację w BIM wymienionych uproszczeń, czenia wykonywane bardzo tutaj dodać, iż zestawienie jest 5D, to część uzyskanych pa- wobec czego podawana jest dokładnie. Niemniej, temat tym dokładniejsze, im wyższy rametrów ilościowych trzeba dokładna ilość prac do wyko- kosztorysowania w BIM jest jest Level od Detail (LoD), czyli samodzielnie przyporządko- nania. Szacuje się, że redukcja wciąż otwarty. Krajowi kosz- przyjęty poziom uszczegóło- wywać do tradycyjnych zesta- zakresu prac przy zastosowa- torysanci czekają przede wienia. W tym miejscu warto wień w formie wierszy z kolej- niu przedmiarowania w opar- wszystkim na opracowanie wspomnieć, iż w tradycyjnym nymi robotami budowlanymi. ciu o programy BIM to 2–3% nowej klasyfikacji robót, która przedmiarowaniu częściej gu- Na szczęście autorzy oprogra- w stosunku do przedmiarów umożliwi zdecydowanie lep- bione są duże elementy bu- mowania, a także osoby zain- wykonywanych bez użycia sze wykorzystanie możliwości dowlane (co wynika najczęściej teresowane w Polsce tematyką BIM. Naturalnie, w niewielkich oferowanych przez istniejące z roztargnienia kosztorysan- oraz rozwojem technologii BIM przedsięwzięciach, jak np. już oprogramowanie. Pozo- ta), natomiast w kosztorysach nie składają broni i prędzej czy dom jednorodzinny, te kilka staje mieć nadzieję, że nastą- wykonywanych na podstawie później należy się takiej klasy- procent nie stanowi poważnej pi to jak najszybciej.  modelu BIM łatwiej pominąć fikacji spodziewać. Wtedy two- różnicy, ale w dużych realiza- mniejsze elementy (co wynika rzenie przedmiaru, w pełnym cjach takich jak osiedla miesz- Literatura z przyjęcia zbyt niskiego LoD). tego słowa znaczeniu, będzie kalne czy duże obiekty uży- 1. Kaczorek K., Janczura S., Korzyści z projekto wania w BIM, Inżynier Budownictwa, 10/2017, Na rys. 2 przedstawiono przy- możliwe po wydaniu jednej ko- teczności publicznej mogą to str. 54–57. kładowy pomiar długości za- mendy w systemie BIM 5D. być kwoty odgrywające znacz- 2. Plebankiewicz E., Podstawy kosztorysowania znaczonego elementu. ną rolę. Sprawa jest szczegól- robót budowlanych, Wydawnictwo Politechni Dokładność nie warta uwagi, jeśli mowa ki Krakowskiej, Kraków, 2007. Co więcej, możliwe jest wybie- Jako ogólnokrajowy standard o inwestycjach realizowanych 3. Botwinick J., Husband and Father, in law: a Reversible Figure, American Journal of Psy ranie całych grup elementów przedmiarowania przejęto za- w ramach zamówień publicz- chology, 74/1961, page 312–113. lub tylko wyselekcjonowanych sady przedstawione w założe- nych, gdzie wciąż kluczową 4. www.datacomp.com.pl składowych. Ponadto, jeśli niach szczegółowych w kata- rolę odgrywa cena wykonania 5. www.designamid.com Artykuł sponsorowany Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 23 Szybkie, precyzyjne i… tanie – drukarki Epson dla projektantów

Trudno pominąć rolę, jaką w pracy projektowej odgrywa możliwość wielkoformatowego druku wysokiej jakości. Pozwala on lepiej niż na monitorze ocenić stan prac, uzmysłowić konieczne poprawki, stanowi bazę do pracy grupowej i pozwala na prezentację pracy odbiorcy. Epson Polska Niestety zdarza się, że ze względu na koszt urządzeń wielkoformatowych EPSON EUROPE B.V. Oddział w Polsce ul. Bokserska 66, 02-690 Warszawa oraz samego wydruku, jest on stosowany sporadycznie – jako uzupełnienie, www.epson.pl/gwarancjanadrukarki a nie narzędzie codziennej pracy. Taki stan rzeczy zmienia firma Epson, www.epson.pl/technical-design wprowadzając do portfolio drukarek atramentowych serię SureColor-T. Te stosunkowo niewielkie urządzenia oferując wysokiej jakości druk LFP do 36” kosztują znacznie mniej niż tradycyjne modele, a dodatkowo mogą na co dzień pełnić rolę standardowych drukarek biurowych.

Dlaczego atrament? Szybkość Funkcjonalność – a SC-T3400 i SC-T5400 do- Epson od lat znany jest jako oraz wydajność i wszechstronność datkowo pozwalają też na bez- dostawca urządzeń atramen- SureColor-T spełniają wymogi zamknięte w niewielkiej pośrednie drukowanie z dysku towych opartych na autor- fachowców z wielu dziedzin, obudowie USB lub innego nośnika pa- skiej technologii Micro Piezo. w tym architektury, inżynierii, Wspólnymi cechami wszyst- mięci masowej. Pozwoliła ona wyeliminować projektowania CAD, syste- kich drukarek serii T są ich z druku podgrzewanie atra- mów GIS, edukacji, biznesu, kompaktowe rozmiary oraz Uniwersalne mentu co sprawiło, że usu- a także użytkowników pra- ergonomia, dzięki czemu urzą- urządzenia dla nięto całkowicie mankament cujących w małych i domo- dzenia wpasują się niemal profesjonalistów starszych drukarek w postaci wych biurach. Poza jakością, w każdą, nawet niewielką prze- Seria T adresowana jest do in- zasychania tuszów i zatykania ich atutem jest też szybkość strzeń. Drukarki mogą funkcjo- żynierów i architektów, którzy się dysz głowicy. Jest to roz- – w przypadku flagowego 36- nować zarówno umieszczone poszukują urządzenia zapew- wiązanie bardziej ekonomicz- -calowego modelu SC-T5400 na stojaku, jako wolnostojące niającego precyzję i nieza- ne i zdrowsze niż „laserówki”, pierwszy wydruk otrzymamy oraz po postawieniu na biurku, wodność przy niskim koszcie bo w przeciwieństwie do nich już po 22 sekundach. Dodat- jako standardowe wyposaże- wejścia oraz codziennej eks- urządzenia Epson pobierają kowo wkłady atramentowe nie biura. Co ważne, każdy ploatacji. SureColor trafia w te minimalne ilości prądu i nie o dużej pojemności (350 ml) z modeli może „od ręki”, bez potrzeby – bez względu na emitują szkodliwego ozonu. znacznie zwiększają wydaj- kłopotliwego przełączania to, czy drukowane są rysun- Drukarki z serii SC-T wyko- ność – tusz jest tańszy i star- obsługiwać zarówno zadania ki CAD, projekty techniczne, rzystują najnowszą generację cza na dłuższy czas. Modele wydruku wielkoformatowego, architektoniczne, czy inży- atramentu UltraChrome XD2, SC-T5400 oraz jego mniejszy jak i drukować standardowe nieryjne lub GIS, gwarantuje który w porównaniu z „lase- brat SC-T3400 oferują także dokumenty A4 czy A3 (np. w przystępnej cenie jakość za- rem” zapewnia najwyższą drukowanie bez marginesów umowy czy faktury). Dodat- rezerwowaną dotąd dla więk- jakość, w niższej cenie, a do- (tylko w przypadku druku kowo – bez względu na to, szych urządzeń. Wyposażone datkowo zapewnia odporność z rolki). Dodatkowo wyposa- które urządzenie wybierzemy w intuicyjny interfejs świetnie na rozmazywanie i działanie żono je w technologię we- – za sprawą wbudowanego się nadają również do codzien- wody. Pod względem kosztów ryfikacji dyszy (NVT), która ekranu LCD o przekątnej 4,3” nej pracy biurowej. Dodatko- eksploatacji, dzięki elimina- na bieżąco monitorując stan pozwalają na intuicyjną pra- wym atutem jest aż trzyletnia cji elementów podlegających głowicy zapobiega jej mikro- cę. Z kolei wbudowany moduł gwarancja producenta, jakiej okresowej wymianie, korzysta- uszkodzeniom – co przekłada Wi-Fi umożliwia bezprzewodo- udziela na wszystkie modele nie z modeli serii T ogranicza się na powtarzalność wydru- we wysyłanie dokumentów do z tej serii. się wyłącznie do uzupełniania ków oraz niezawodność na drukarki z pomocą komputera, Tomasz Kuciński tuszu oraz nośników. poziomie klasy komercyjnej. ale także urządzeń mobilnych Epson Polska  24 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Przegląd produktów Nadproża Produkty budowlane Producenci Usługodawcy www.izbudujemy.pl » Produkty budowlane » Materiały budowlane » Materiały konstrukcyjne i komponenty » Nadproża

Nadproża

20 cm 12 cm 10 cm

Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń 

Belka nadprożowa TERMALICA Belka nadprożowa TERMALICA Belka nadprożowa TERMALICA H+H Gold+ Nadproże TEMPO N, Nadproże strunobetonowe Nadproże strunobetonowe Kształtka Leca® BLOK nadprożowa Nazwa: 2000/200/249 mm 2600/120/124 mm 1400/100/249 mm szer. 115 mm SBN 72/180 SBN 100/120 U 24

KONBET POZNAŃ KONBET POZNAŃ Producent: BRUK-BET sp. z o.o. BRUK-BET sp. z o.o. BRUK-BET sp. z o.o. H+H Polska Sp. z o.o. Leca Polska sp. z o.o. Sp. z o.o., Sp.k. Sp. z o.o., Sp.k.

Materiał:  beton komórkowy beton komórkowy beton komórkowy beton komórkowy beton beton keramzytobetonowe

Kształt:  belka belka belka belka belka belka typ U

Długość [mm]:  2000 2600 1400 1500 maks. 3300 maks. 4200 250

Szerokość [mm]:  200 120 100 115 180 120 240

Wysokość [mm]:  249 124 249 250 72 100 240

Masa elementu [kg]:  83 32,5 30 23,7 31,5 kg/mb 34,5 kg/mb 6,0–7,0

Wytrzymałość na ściskanie [N/mm²]:  4,0 4,0 4,0 5,0 – – –

Klasa gęstości:  600 600 600 550 – – LC 1,2

Gęstość [kg/m³]:  550–600 550–600 550–600 525 ±25 – – 1090

Współczynnik przenikania ciepła  0,70 1,16 1,40 1,22 – – – [W/m²K]:

Współczynnik przewodzenia ciepła  0,14 0,14 0,14 0,14 1,37 1,37 – [W/mK]:

Reakcja na ogień:  klasa A1 klasa A1 klasa A1 klasa A1 R 30 (klasa odporności ogniowej) R 30 (klasa odporności ogniowej) klasa A1 (materiał niepalny)

Kolor:  biały biały biały biały szary szary wrzosowy lub szary

Liczba elementów na palecie [szt.]:  9 30 – – – – 75 (masa palety ok. 525 kg)

zaprawa klejowa zaprawa klejowa zaprawa klejowa Łączenie elementów:  do cienkich spoin (1–3 mm) do cienkich spoin (1–3 mm) do cienkich spoin (1–3 mm) – – – zaprawa cementowa lub tradycyjna zaprawa murarska lub tradycyjna zaprawa murarska lub tradycyjna zaprawa murarska

PN-EN 771-4:2011, PN-EN 771-4:2011, PN-EN 771-4:2011, Normy, certyfikaty, aprobaty:  PN-EN 771-4 – – PN-EN 771-3:2011 EN 12602:2008+A1:2013 EN 12602:2008+A1:2013 EN 12602:2008+A1:2013 Przegląd produktów Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 25 Nadproża Usługodawcy Artykuły Oferta Kontakt www.izbudujemy.pl » Produkty budowlane » Materiały budowlane » Materiały konstrukcyjne i komponenty » Nadproża

Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń   www.izbudujemy.pl na więcej

Belka nadprożowa TERMALICA Belka nadprożowa TERMALICA Belka nadprożowa TERMALICA H+H Gold+ Nadproże TEMPO N, Nadproże strunobetonowe Nadproże strunobetonowe Kształtka Leca® BLOK nadprożowa 2000/200/249 mm 2600/120/124 mm 1400/100/249 mm szer. 115 mm SBN 72/180 SBN 100/120 U 24

KONBET POZNAŃ KONBET POZNAŃ BRUK-BET sp. z o.o. BRUK-BET sp. z o.o. BRUK-BET sp. z o.o. H+H Polska Sp. z o.o. Leca Polska sp. z o.o. Sp. z o.o., Sp.k. Sp. z o.o., Sp.k. beton komórkowy beton komórkowy beton komórkowy beton komórkowy beton beton keramzytobetonowe belka belka belka belka belka belka typ U

2000 2600 1400 1500 maks. 3300 maks. 4200 250

200 120 100 115 180 120 240

249 124 249 250 72 100 240

83 32,5 30 23,7 31,5 kg/mb 34,5 kg/mb 6,0–7,0

4,0 4,0 4,0 5,0 – – –

600 600 600 550 – – LC 1,2

550–600 550–600 550–600 525 ±25 – – 1090

0,70 1,16 1,40 1,22 – – –

0,14 0,14 0,14 0,14 1,37 1,37 – klasa A1 klasa A1 klasa A1 klasa A1 R 30 (klasa odporności ogniowej) R 30 (klasa odporności ogniowej) klasa A1 (materiał niepalny) biały biały biały biały szary szary wrzosowy lub szary

9 30 – – – – 75 (masa palety ok. 525 kg) zaprawa klejowa zaprawa klejowa zaprawa klejowa do cienkich spoin (1–3 mm) do cienkich spoin (1–3 mm) do cienkich spoin (1–3 mm) – – – zaprawa cementowa lub tradycyjna zaprawa murarska lub tradycyjna zaprawa murarska lub tradycyjna zaprawa murarska

PN-EN 771-4:2011, PN-EN 771-4:2011, PN-EN 771-4:2011, PN-EN 771-4 – – PN-EN 771-3:2011 EN 12602:2008+A1:2013 EN 12602:2008+A1:2013 EN 12602:2008+A1:2013 więcej na www.izbudujemy.pl  26 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Najważniejsze zmiany w prawie w 2019 r. O czym powinien wiedzieć projektant

Rok 2019 jak dotąd nie przyniósł tak istotnych zmian w prawie jak niektóre inne lata. Kluczowe nowelizacje i nowe ustawy zdają się być dopiero przed nami. Władza ustawodawcza i wykonawcza pracuje chociażby nad nowymi przepisami takimi jak: ustawa prawo zamówień publicznych, kodeks pracy, ordynacja podatkowa. Istotnie zmienić ma się kodeks postępowania cywilnego, a kodeks spółek handlowych może się poszerzyć o nowy podmiot: prostą spółkę akcyjną. Wszyst ko to jednak kwestia najbliższych miesięcy, bądź lat. Tymczasem dla radca prawny Kamil Stolarski wielu przedsiębiorców, w tym projektantów, niektóre z przepisów, które doktorant na Wydziale Prawa i Administracji weszły w życie 1 stycznia 2019 r. mogą okazać się istotne. Uniwersytetu Jagiellońskiego

Prawo pracy na rachunek bankowych, na- W zakresie podatku CIT naj- nowartości 1 200 000 euro Zacznijmy od zmian w pra- tomiast zapłata „do rąk” pra- istotniejszą zmianą jest jej ob- przeliczonej według średniego wie pracy. Skrócono do 10 cownika wymagać będzie jego niżenie do 9% dla podmiotów, kursu euro ogłoszonego przez lat okres przechowywania wniosku. których przychody osiągnięte Narodowy Bank Polski na dokumentacji pracowniczej, w roku podatkowym nie prze- pierwszy dzień roboczy roku co jest istotnym ułatwieniem Opodatkowanie kroczyły wyrażonej w złotych podatkowego, w zaokrągleniu dla przedsiębiorców – biorąc przychodu kwoty odpowiadającej rów- do 1 000 złotych. pod uwagę, że dotychczas Od 1 stycznia 2020 r. zmia- obowiązywał 50-letni okres. nie ulegnie definicja małego Dopuszczono jednoznacznie podatnika. Dotychczas obej- elektroniczną formę tworzenia mowała podatnika, którego i przechowywania akt osobo- wartość przychodu ze sprze- wych, które należy dzielić na daży nie przekroczyła w po- 4 części, odpowiednio zawie- przednim roku podatkowym rające: wyrażonej w złotych kwoty od- ■ A – dokumenty z etapu ubie- powiadającej równowartości gania się o zatrudnienie 1 200 000 euro. Tymczasem ■ B – dokumenty z etapu na- wyżej wskazanej daty wartość wiązania stosunku pracy tego przychodu będzie mogła (w tym umowę o pracę) wynosić 2 000 000 euro. Co i przebiegu samego zatrud- ciekawe, nowe przepisy we- nienia szły w życie w dniu 1 stycznia ■ C – dokumenty z etapu usta- 2019 r. niemniej z podwyż- nia stosunku pracy szonego limitu będą mogły ■ D – dokumenty dotyczące kar skorzystać dopiero wówczas, nałożonych na pracownika. jeśli kwoty 2 000 000 euro nie Od 1 stycznia 2019 r. zasadą przekroczą przychody wypra- jest wypłata wynagrodzenia cowane za 2019 r. © freshidea - fotolia.com Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 27

IP BOX W zakresie opodatkowania przychodu z działalności istot- ną zmianą jest wprowadzenie tzw. IP BOX. Mowa tutaj o pre- ferencyjnej 5% stawce podatku od dochodów uzyskiwanych z powstałych w wyniku prowa- dzenia prac badawczo-rozwo- jowych (B+R) kwalifikowanych praw własności intelektualnej. Pod pojęciem tym mieszczą się następujące prawa: ■ patenty ■ prawo ochronne na wzór użytkowy ■ prawo ochronne z rejestracji wzoru przemysłowego lub topografii układu scalonego ■ dodatkowe prawo ochronne © Itan1409 - fotolia.com dla patentu na produkt lecz- niczy lub produkt ochrony zabudowanych na cele miesz- decyzja przed dniem wejścia nych na rzecz najmniej zamoż- roślin kaniowe w prawo własności w życie art. 29 ust. 1 pkt 19a nych gospodarstw domowych, ■ prawo z rejestracji produktu tych gruntów. Nie odbywa się lit. f ustawy zmienianej w art. 2, finansowanych ze środków leczniczego i produktu lecz- to jednak bezpłatnie, ale za w brzmieniu nadanym niniej- Funduszu Termomodernizacji niczego weterynaryjnego obowiązkiem wnoszenia rocz- sza ustawa, stosuje się przepi- i Remontów. dopuszczonych do obrotu nej opłaty przekształceniowej sy dotychczasowe. ■ prawo z rejestracji nowych – o której obowiązku zapłaty Kolejna zmiana w zakresie odmian roślin i ras zwierząt i zasadach jej wnoszenia in- Wyżej wskazaną ustawą wpro- prawa budowlanego wynika ■ autorskie prawa do progra- formować ma stosowne za- wadzono także definicję przed- z wyroku Trybunału Konsty- mu komputerowego. świadczenie potwierdzające sięwzięcia niskoemisyjnego tucyjnego wydanego w dniu przekształcenie. i standardów niskoemisyjnych. 7 lutego 2018 r., sygn. akt: Szczególnie to ostatnie może Rada gminy może podjąć K 39/15. W orzeczeniu tym Try- mieć znaczenie na rynku pro- Prawo budowlane uchwałę o przyjęciu programu bunał Konstytucyjny orzekł, że jektowania budowlanego, W dniu 11 lutego 2019 r. we- niskoemisyjnego, w celu ogra- art. 16 pkt 3 Prawa budowla- wobec zwiększającej się roli szła w życie ustawa z dnia niczenia emisji zanieczyszczeń nego w zakresie w jakim upo- narzędzi IT w projektowa- 6 grudnia 2018 r. o zmianie i poprawy jakości powietrza ważnia właściwego ministra niu (w tym wobec coraz po- ustawy o wspieraniu termo- w gminie, w szczególności do określenia „ograniczenia wszechniejszego zastosowa- modernizacji i remontów oraz przez realizację przez gminę zakresu uprawnień budowla- nia w Polsce technologii BIM). niektórych innych ustaw. przedsięwzięć niskoemisyjnych” oraz nie zawiera w tym Mowa tutaj głównie o docho- W zakresie prawa budowlane- dach czerpanych z autorskich go zmieniła ona art. 29 ust. 1 praw do programów kompute- pkt 19a ustawy, dodając lit. 7. rowych, w tym ich zbycia albo W wyniku tej nowelizacji sieci udzielenia licencji. gazowe do 0,5 MPa można bu- dować po zgłoszeniu do wła- Użytkowanie wieczyste ściwego organu administracji Z dniem 1 stycznia 2019 r. architektoniczno-budowlanej. przekształceniu w prawo wła- Zgodnie z art. 6, stanowiącym sności uległo prawo użytko- przepis przejściowy, do poste- wania wieczystego gruntów powań w sprawach o uzyska- zabudowanych na cele miesz- nie pozwolenia na budowę kaniowe. Nastąpiło to na mocy sieci gazowych o ciśnieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. roboczym nie wyższym niż o przekształceniu prawa użyt- 0,5 MPa, wszczętych i nie- kowania wieczystego gruntów zakończonych prawomocna © eccolo - fotolia.com 28 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

otrzymać brzmienie: „upraw- wejścia w życie ustawy uzy- nienia budowlane mogą być skały uprawnienia budowlane udzielane do projektowania lub stwierdzenie posiadania lub kierowania robotami bu- przygotowania zawodowego dowlanymi, w ograniczonym do pełnienia samodzielnych zakresie lub bez ograniczeń. funkcji technicznych w bu- W art. 14 ust. 1 proponuje downictwie, zachowują swoje się przewidzenie w miejsce uprawnienia do pełnienia tych specjalności kolejowej dwóch funkcji w dotychczasowym specjalności: zakresie. Zachować mają tak- ■ kolejowej w zakresie kole- że moc dotychczasowe prze- jowych obiektów budowla- pisy wydane na podstawie nych i art. 16 Prawa budowlanego, ■ kolejowej w zakresie stero- z wyjątkiem tych, które okre- wania ruchem kolejowym. ślają zakres uprawnień bu- Senat RP proponuje także dowlanych. Niemniej przepisy dodanie art. 15a, regulujący wykonawcze obowiązywać bardziej szczegółowo kwestię będą nie dłużej niż 6 miesię- uprawnień budowlanych. Przy- cy od dnia wejścia w życie kładowo zgodnie z art. 15a nowelizacji, o ile właściwe or- ust. 3 projektowanej noweli- gany nie wydadzą wcześniej zacji: „Uprawnienia budow- nowych rozporządzeń. lane w specjalności architek- tonicznej w ograniczonym Co nas czeka? zakresie uprawniają do Tak jak napisałem na wstępie, projektowania lub kierowa- trwają prace nad zmianą wienia robotami budowlanymi, lu istotnych z punktu widzenia w odniesieniu do architektury projektanta ustaw, w tym pra- obiektu o kubaturze do 1 000 m3 wa zamówień publicznych, w zabudowie zagrodowej lub kodeksu pracy i ordynacji po- na terenie zabudowy zagrodo- datkowej. Na dzień dzisiejszy, wej”. Według zaś ust. 4 tego co także ważne, wstrzymano przepisu: „Uprawnienia bu- prace nad projektem kodek- dowlane w specjalności kon- su urbanistyczno-budowla- strukcyjno-budowlanej bez nego. Niemniej Ministerstwo ograniczeń uprawniają do pro- Inwestycji i Rozwoju od czasu jektowania konstrukcji obiektu do czasu wskazuje na to, że © Roman Motizov - fotolia.com lub kierowania robotami bu- pracuje nad przepisami, które dowlanymi w odniesieniu do mają Prawo budowlane istot- konstrukcji oraz architektury nie zmienić. Ostatnia informa- zakresie wytycznych do treści Według przedmiotowego wy- obiektu”. Przepis ten ma prze- cja pojawiła się na początku rozporządzenia, jest niezgod- roku przepisy te utraciły moc nieść szczegółową regulację 2019 r. Wiceminister inwestycji ny z art. 65 ust. 1 w związku z upływem 12 miesięcy od dnia dotyczącą uprawnień budow- i rozwoju Artur Soboń wska- z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rze- ogłoszenia wyroku w Dzienni- lanych na poziom ustawy i za- zał, że ministerstwo kończy czypospolitej Polskiej. Nad- ku Ustaw Rzeczypospolitej Pol- sadniczo regulować uprawnie- pracę nad projektem nowe- to Trybunał uznał, że 22 pkt skiej – zatem 13 lutego 2019 r. nia w każdej specjalizacji. lizacji Prawa budowlanego. 1 rozporządzenia Ministra In- W celu usunięcia powstałej Zmiany mają wejść w życie od frastruktury i Rozwoju z dnia w ten sposób luki w prawie Według przepisów przejścio- 1 stycznia 2020 r., a w zakresie 11 września 2014 r. w sprawie Senat RP przyjął w dniu 23 wych do projektu nowelizacji przepisów regulujących bez- samodzielnych funkcji tech- stycznia 2019 r. projekt ustawy przyjętego przez Senat RP, pieczeństwo przeciwpożarowe nicznych w budownictwie oraz o zmianie ustawy – Prawo budo spraw wszczętych i nie- nawet szybciej.  Lp. 7 i 8 załącznika nr 2, a tak- dowalne, który skierował jed- zakończonych przed dniem że Lp. 5 i 6 załącznika nr 3 do nocześnie do Sejmu RP. wejścia w życie ustawy de- tego rozporządzenia są nie- cyzją ostateczną stosuje się zgodne z art. 14 ust. 1 pkt 3 lit. Według projektu art. 13 ust. 1 przepisy dotychczasowe. Zaś c i art. 16 Prawa budowlanego. Prawa budowlanego ma osoby, które przed dniem

30 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Analiza doboru źródła ciepła dla budynku jednorodzinnego

Celem artykułu jest przedstawienie metody analizy kilku wariantów źródła ciepła i instalacji ogrzewania w modernizowanym budynku jednorodzinnym, w celu wyboru optymalnego rozwiązania. W analizie uwzględniono opłacalność dr inż. Aleksandra Specjał Politechnika Śląska ekonomiczną inwestycji oraz wymagania odnośnie do zużycia energii w świetle Wydział Inżynierii Środowiska aktualnie obowiązujących przepisów. i Energetyki

W przypadku termomoder- kondensacyjne o klasie efek- ny zewnętrzne mają współ- i zasobnikiem c.w.u. Kocioł nizacji starego budynku jed- tywności energetycznej mini- czynnik przenikania ciepła dostarcza ciepło do instala- norodzinnego działania mo- mum A, kotły na paliwo stałe U równy 0,23 W/(m2K), strop cji centralnego ogrzewania dernizacyjne wykonywane – węgiel, biomasa, spełniające pod nieogrzewanym podda- (z grzejnikami) oraz dogrzewa przez inwestorów indywidu- wymagania tzw. ekoprojektu szem i dach 0,18 W/(m2K), wodę w momencie szczyto- alnych często obejmują jedy- [N1, N2]). Dodatkowo inwe- podłoga nad piwnicą 0,25 wego poboru lub w okresach nie ocieplenie budynku wraz stor decyduje czy w ramach W/(m2K), okna 1,1 W/(m2K), zmniejszonej wydajności ko- z wymianą źródła ciepła na przedsięwzięcia będą realizo- a okna połaciowe 1,3 W/(m2K) lektora (w okresach małego cele centralnego ogrzewania wane: (pozostawiono wentylację natu- nasłonecznienia). i przygotowania ciepłej wody ■ modernizacja instalacji ralną). W układzie ciepłej wody użytkowej oraz montaż nowej ogrzewania i ciepłej wody użytkowej przewidziano wyko- Wariant 2 instalacji centralnego ogrze- użytkowej oraz rzystanie energii pochodzącej Źródło ciepła stanowi olejowy wania, z pozostawieniem ■ montaż wentylacji mecha- z odnawialnych źródeł ener- kocioł kondensacyjny, a pozo- układu wentylacji naturalnej. nicznej z odzyskiem ciepła. gii: z kolektorów słonecznych stałe elementy jak w wariancie Inwestor wraz z projektan- Maksymalny możliwy koszt, lub powietrznej pompy ciepła. nr 1 (instalacja ogrzewania tem stają przed problemem od którego liczona jest dotacja Roczne zapotrzebowanie na z grzejnikami i układ solarny). wyboru układu ogrzewania wynosi 53 tys. zł, a dodatkowe ciepło do ogrzewania i wenty- i przygotowania ciepłej wody. koszty mogą być dofinanso- lacji (energia użytkowa) wynosi Wariant 3

Dla inwestora najważniejsze wane w formie pożyczki. Przy QH,nd = 12 802 kWh/rok, a rocz- Zastosowano połączenie pom- jest, aby nakłady inwestycyj- czym kolektory słoneczne ne zapotrzebowanie na ciepło py ciepła powietrze/woda oraz ne i koszty eksploatacji pono- mogą być finansowane jedy- do podgrzania ciepłej wody układu solarnego z kolektorem szone podczas użytkowania nie w formie pożyczki. użytkowej (energia użytkowa) słonecznym i buforem ciepła.

obiektu były jak najniższe. wynosi QW,nd = 5088 kWh/rok. Układ solarny pokrywa część Jeżeli dla uzyskania dofinan- Opis analizowanego Wartości zostały obliczone zapotrzebowania na ciepłą sowania inwestor musi za- obiektu i wariantów roz- zgodnie z rozporządzeniem wodę, a resztę dogrzewa pom- stosować odnawialne źródła wiązań instalacyjnych dotyczącym metodologii wyko- pa ciepła. Rozpatrywane są energii, to najczęściej inwestu- Analiza została przeprowa- nywania świadectw charaktery- dwa warianty naliczania opłat je w układ z kolektorami sło- dzona dla budynku miesz- styki energetycznej [N4]. za energię elektryczną: rozli- necznymi do przygotowania kalnego jednorodzinnego W przedmiotowym budynku czenie w systemie taryfy cało- ciepłej wody użytkowej. Naj- z wentylacją naturalną. Budy- jednorodzinnym rozpatrzono 7 dobowej oraz taryfy z podzia- nowszą możliwością finanso- nek usytuowany jest w okoli- wariantów rozwiązania źródła łem na dzienną (20%) i nocną wania termomodernizacji bu- cy Katowic, ma powierzchnię ciepła oraz instalacji ogrzewa- (80%). Przewidziano instalację dynków jednorodzinnych jest 210 m2, zamieszkują w nim nia i ciepłej wody użytkowej, ogrzewania niskotemperaturo- realizowany program „Czyste cztery osoby. W ramach ter- które opisano poniżej. wego podłogowego. Powietrze” [1], w ramach któ- momodernizacji przegrody rego dofinansowywana jest ocieplono tak, aby spełniały Wariant 1 Wariant 4 głównie wymiana starego wymagania odnośnie do izo- Źródło ciepła stanowi kocioł Zastosowano kocioł gazowy nieefektywnego źródła ciepła lacyjności cieplnej przegród gazowy kondensacyjny współ- kondensacyjny wspomagany na nowe, spełniające wyma- zawarte w aktualnych warun- pracujący z układem solarnym ciepłem z kominka z płasz- gania programu (np. kotły kach technicznych [N3]. Ścia- z kolektorem słonecznym czem wodnym. Układ ten Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 31

współpracuje z układem so- Dla każdego z wyżej wymie- wania budynku. W analizie ■ kocioł węglowy na ekogro- larnym z kolektorem słonecz- nionych wariantów przepro- przyjęto, że kominek pokrywa szek i kocioł na pelety w try- nym i zasobnikiem c.w.u., do- wadzono analizę opłacalności 50% zapotrzebowania na cie- bie pracy na cele c.o. 85% grzewając wodę w okresach inwestycji: oszacowano koszty pło do ogrzewania i wentylacji. ■ powietrzna pompa ciepła na zmniejszonej wydajności ko- inwestycyjne oraz roczne kosz- cele c.o. i c.w.u. COP = 2,6 lektora słonecznego. Przewi- ty eksploatacyjne, a następnie Wartości energii końcowej na ■ powietrzna pompa ciepła pra- dziano instalację ogrzewania obliczono wskaźnik zdyskon- potrzeby ogrzewania QK,H oraz cująca na cele c.w.u. poza se- z grzejnikami. towanych kosztów energii. na potrzeby przygotowania zonem grzewczym COP = 3,2

W kosztach eksploatacyjnych ciepłej wody QK,W, (czyli zuży- ■ zasobnik: 85% Wariant 5 uwzględniono koszty zużytego cie energii) będące podstawą ■ przesył: c.o. 90%/c.w.u. 80% Zastosowano kocioł olejowy paliwa wraz z transportem oraz do obliczenia kosztów zuży- ■ wykorzystanie i regulacja: kondensacyjny, wspomagany koszty konserwacji i przeglą- tego ciepła zostały obliczone c.o. 89%/c.w.u.100%. ciepłem z kominka z dystrybu- dów źródeł ciepła. W kosztach według równań z rozporzą- Przyjęte do obliczeń wartości cją ciepłego powietrza (ciepłe inwestycyjnych uwzględniono dzenia [N4]: opałowe i ceny paliw przed- powietrze rozprowadzane jest koszty urządzeń wraz z monta- stawiono w tabeli 1. W przy- Q = Q /η kanałami do pomieszczeń na żem, a w przypadku kotła ga- K ,H H ,nd H ,tot padku cen gazu ziemnego piętrze). Kocioł współpracuje zowego również koszty wyko- i i energii elektrycznej uwzględ- z układem solarnym z kolek- nania krótkiego przyłącza gazu QK ,W = QW ,nd /ηW ,tot niono wszystkie składniki stałe torem słonecznym i zasob- i instalacji doprowadzającej i zmienne wynikające z taryf. nikiem c.w.u., dogrzewając gaz do kotła. Koszty oszaco- η =η ⋅η ⋅η ⋅η ciepłą wodę użytkową w okre- wano jako przeciętne, na pod- H ,tot H ,g H ,s H ,d H ,e Wskaźnik zdyskontowa- sach, gdy podgrzewanie wody stawie analizy cen na stronach i nych kosztów energii w układzie solarnym jest niewy- internetowych. W celu porównania kosztu η =η ⋅η ⋅η ⋅η starczające. Przewidziano insta- W ,tot W ,g \W ,s W ,d W ,e wytworzenia jednej kilowato- lację ogrzewania z grzejnikami. Założenia przyjęte do godziny energii, czyli wartości analizy oraz metody ob- Średnioroczne sprawności wyrażonej w zł/kWh, w każdym Wariant 6 liczenia zużycia energii w instalacji ogrzewania (η z in- wariancie należy uwzględnić Źródło ciepła stanowi kocioł i kosztów ciepła deksem H) oraz ciepłej wody roczne koszty inwestycyjne na biomasę (pelety) z podaj- Założono, że pokrycie za- użytkowej (η z indeksem i eksploatacyjne. Nakłady in- nikiem pracujący w sezonie potrzebowania na ciepło na W) oznaczają odpowiednio westycyjne ponoszone są na grzewczym oraz powietrzna podgrzanie ciepłej wody przez średnioroczne sprawności: początku okresu kilkunastolet- pompa ciepła zapewniająca kolektory słoneczne wynosi ■ wytwarzania (η H,g i η W,g) niego użytkowania instalacji, podgrzewanie ciepłej wody 60% w ciągu roku. Podejście ■ akumulacji (η H,s i η W,s) a koszty eksploatacji przez użytkowej poza sezonem takie jest uzasadnione przy ■ przesyłu (η H,d i η W,d) cały ten okres. W ciągu kilku- grzewczym. W układzie zasto- prawidłowo zaprojektowanej ■ wykorzystania i regulacji (η H,e nastu lat występuje wzrost cen sowano zasobnik ciepła oraz i działającej instalacji kolek- i η W,e). nośników energii oraz inflacja. ogrzewanie grzejnikami. torów słonecznych. W przy- Do obliczeń przyjęto nastę- Konieczne jest ustalenie okre- padku kominka określenie pujące sprawności zgodnie su użytkowania („czasu życia”) Wariant 7 udziału pokrycia potrzeb ciepl- z rozporządzeniem [N4]: inwestycji oraz rozdzielenie Źródło ciepła stanowi nisko- nych przez to źródło powinno ■ kotły kondensacyjne gazo- nakładów inwestycyjnych na emisyjny kocioł węglowy (re- opierać się na założeniach wy i olejowy: w trybie pracy wszystkie lata „życia” inwe- tortowy) z podajnikiem na eko- użytkowania podanych przez na ogrzewanie 94%/w trybie stycji. Gdyby nie było inflacji groszek, a pozostałe elementy użytkowników obiektu, w za- pracy na ciepłą wodę użyt- i wzrostu cen materiałów nakła- jak w wariancie nr 6. leżności od sposobu użytko- kową 85% dy inwestycyjne można byłoby

Rodzaj paliwa Wartość opałowa Cena

Węgiel kamienny ekogroszek 28 MJ/kg 800 zł/t

Olej opałowy 43,2 MJ/kg 3300 zł/m3

Gaz ziemny 39 MJ/m3 wg taryfy PGNiG

Drewno opałowe 18 MJ/kg 200 zł/m3

Pelety 18 MJ/kg 1000 zł/kg

Tabl. 1. Energia elektryczna – wg taryfy Tauron Wartości opałowe i ceny paliw 32 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

podzielić przez liczbę lat użyt- kowania, jednak ze względu na zmianę wartości pieniądza w czasie należy uwzględnić czynnik dyskontujący uwzględ- niający stopę dyskonta. Wskaźnik zdyskontowanych

kosztów energii KZE [zł/kWh] można obliczyć z równania:

⋅ + (I k A K E ) K ZE = QK ,H + QK ,W

Rys. 1. Nakłady inwestycyjne i koszty gdzie: eksploatacyjne dla wariantów 1–7

Ik – nakłady inwestycyjne po- niesione na źródło ciepła i instalacje [zł]

KE – roczny koszt eksploatacji systemu zaopatrzenia w cie- pło, obejmujący koszt nośnika energii lub paliwa oraz opłaty związane z eksploatacją (prze- glądy, konserwacja) [zł]

QK,H +QK,W – roczne zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania i wentylacji oraz przygotowania c.w.u. [kWh] Rys. 2. Wskaźniki zdyskontowanych

A – czynnik dyskontujący (an- kosztów KZE dla poszczególnych wariantów nuity factor), wyrażony równa- niem:

r poszczególnych wariantów ciepła. Najwyższe koszty współpracującym z pompą A = −t 1− (1+ r) przedstawiono na rysunku 1. eksploatacji ponoszone są ciepła dla c.w.u. (wariant 3). w przypadku zastosowania W następnej kolejności pla- gdzie: Najniższe nakłady inwesty- kotła olejowego z układem sują się rozwiązania z ko- t – okres użytkowania układu cyjne uzyskano w przypadku solarnym (wariant 2). Przy tłem gazowym kondensacyj- (przyjęto jako średni czas ży- rozwiązania z kotłem węglo- wspomaganiu kotła olejo- nym z układem solarnym, cia źródła ciepła równy 15 lat) wym z powietrzną pompą cie- wego z układem solarnym bez kominka (wariant 1) lub r – stopa dyskonta (do obli- pła na cele c.w.u. (wariant 7), przez kominek z dystrybucją wspomaganym przez komi- czeń przyjęto 4%). a najwyższe w przypadku in- powietrza (wariant 5) koszty nek z płaszczem wodnym stalacji z pompą ciepła z ukła- eksploatacyjne są niższe, ale (wariant 4) – wskaźniki są W przypadku korzystania z kre- dem solarnym (wariant 3). nakłady inwestycyjne wyż- prawie identyczne. Kocioł na dytu stopę dyskontową można Wysokie koszty wynikają sze niż w wariancie 2. pelety (wariant 6) ma porów- przyjąć jako równą rynkowej przede wszystkim z ceny nywalny wskaźnik z pompą stopie oprocentowania kredy- pompy ciepła. Z punktu wi- Wskaźniki zdyskontowa- ciepła z układem solarnym tów, a przy realizacji ze środków dzenia kosztów eksploata- nych kosztów (wariant 3) oraz kotłem ole- własnych inwestor powinien cyjnych, najkorzystniejszym Wskaźniki zdyskontowanych jowym z układem solarnym sam określić stopę procentową, rozwiązaniem jest pompa kosztów inwestycyjnych i eks- i z kominkiem (wariant 5). Naj- kierując się np. oprocentowa- ciepła, a w następnej kolej- ploatacyjnych przedstawiono wyższym wskaźnikiem zdys- niem lokat i pożyczek. ności warianty: kocioł gazo- na rysunku 2. kontowanych kosztów ener- wy z kominkiem i układem gii okazuje się rozwiązanie Zestawienie nakładów solarnym oraz kocioł wę- Z przeprowadzonej analizy z kotłem olejowym z układem inwestycyjnych oraz glowy z pompą ciepła, przy wynika, że najbardziej opła- solarnym bez wspomagania eksploatacyjnych opłatach za energię elek- calną inwestycją dla anali- kominkiem (wariant 2), co wy- Koszty inwestycyjne oraz rocz- tryczną ponoszonych w tary- zowanego budynku jest roz- nika głównie z wysokiej ceny ne koszty eksploatacyjne dla fie dwuczłonowej dla pomp wiązanie z kotłem węglowym oleju opałowego. Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 33

Tabl. 2. Wskaźniki nieodnawialnej energii pierwotnej EPH+W na potrzeby ogrzewania i wentylacji dla budynku w poszczególnych wariantach Nr wariantu 1 2 3 4 5 6 7

EP H+W 111 111 108 63 63 44 147 [kWh/m2.rok]

Wskaźniki nieodnawial- pomocniczej w układach c.o. na to wytłumaczyć faktem, że jest rozwiązaniem wygodnym nej energii pierwotnej i c.w.u. Wyniki przedstawiono w modernizowanym budynku, dla użytkownika (w przypad- Nowo projektowany budy- w tabeli 2. do ogrzewania zastosowano ku np. wyjazdów). W drugiej nek musi spełniać warunki pompę ciepła powietrze/woda kolejności pod względem dotyczące izolacyjności prze- Jak wynika z tabeli 2, wyliczo- o niskim średniorocznym kosztów (prawie jednakowe) gród i oszczędności energii ne wskaźniki są mniejsze od współczynniku COP = 2,6 plasują się warianty z kotłem zawarte w warunkach tech- maksymalnego w przypadku (wg tabeli rozporządzenia). gazowym i kolektorami sło- nicznych – w załączniku nr 2 układu kotła zasilanego bio- W przypadku zastosowa- necznymi (0,54 zł/kWh, EP = do rozporządzenia w sprawie masą (peletami) współpracu- nia pompy o współczynniku 111 kWh/m2.rok) oraz ewen- warunków technicznych, ja- jącego z pompą ciepła oraz COP > 3,0 (np. pompa ciepła tualnie dodatkowo z komin- kim powinny odpowiadać dla wariantów, gdzie zastoso- woda/woda) wskaźnik EP był- kiem z płaszczem wodnym budynki i ich usytuowanie wano kotły: gazowy i olejowy by niższy od dopuszczalnego, (0,55 zł/kWh, EP = 63 kWh/ [N3], a budynek podlegający wspomagane kominkiem opa- ale wiązałoby się to kosztem m2.rok), przy czym rozwiązane przebudowie musi spełniać lanym drewnem (z układami prac modernizacyjnych oraz z kominkiem pozwala na uzy- przynajmniej wymagania do- solarnymi dla wspomagania z większym zakresem (nie za- skanie niższego wskaźnika EP tyczące izolacyjności. Prze- c.w.u.). W przypadku kotłów wsze możliwe jest zastosowa- (przy pogorszonym komfor- grody muszą charakteryzo- opalanych gazem i olejem nie pompy ciepła woda/woda). cie użytkowania instalacji dla wać się współczynnikami z kolektorami słonecznymi użytkownika – konieczność przenikania ciepła mniejszy- oraz układu kotła węglowego Podsumowanie palenia w kominku). mi lub równymi wartościom i pompy ciepła wskaźniki są W artykule przedstawiono podanym w rozporządzeniu większe od dopuszczalnego. jeden z możliwych sposo- W istniejących, modernizowa- [N3], a w przypadku budyn- Można zauważyć, że w przy- bów przeprowadzenia analizy nych budynkach ogrzewanie ku mieszkalnego jednoro- padku budynku, który ma w celu wyboru optymalnego podłogowe elektryczne stoso- dzinnego wskaźnik nieod- układ wentylacji naturalnej, rozwiązania zasilania moderni- wane jest jedynie uzupełnia- nawialnej energii pierwotnej grawitacyjnej, spełniającego zowanego budynku w ciepło. jąco, np. w łazienkach dla po-

EP = EPH+W na potrzeby wymagania odnośnie do izo- Wybór taki może być podjęty prawy komfortu użytkowania ogrzewania, wentylacji oraz lacyjności przegród uzyskanie przez inwestora na podstawie (ciepła podłoga przy ogrze- przygotowania ciepłej wody wymaganego wskaźnika EP obliczonego wskaźnika zdys- waniu grzejnikami). Ogrze- użytkowej obliczony zgodnie jest możliwe przy zasto- kontowanych kosztów energii, wanie elektryczne zasilane nie z metodyką wykonywania sowaniu wspomagania ukła- jeżeli nie korzysta z dofinanso- z sieci elektroenergetycznej świadectw charakterystyki du c.w.u. odnawialną energią wania w ramach programów, charakteryzuje się wysokimi energetycznej budynku [N4] słoneczną, bez wykorzysta- w których wymagane jest speł- wartościami wskaźnika EP. musi być mniejszy lub równy nia dla instalacji c.o. źródeł nienie innych kryteriów. Nale- W nowych niskoenergetycz- EP = 95 kWh/m2.rok [N3]. ciepła zasilanych paliwem ży zwrócić uwagę, że często nych budynkach można nato- odnawialnym. Zastosowa- najtańsze rozwiązanie jest roz- miast rozpatrywać elektryczne Analizowany budynek został nie wentylacji mechanicznej wiązaniem charakteryzującym ogrzewanie podłogowe wspo- ocieplony i przegrody speł- z odzyskiem ciepła pozwoli- się wysokim wskaźnikiem nie- magane zasilaniem z paneli fo- niają wymagania zawarte łoby zmniejszyć wskaźniki EP odnawialnej energii pierwotnej, towoltaicznych. Należy jednak w warunkach technicznych. (w wariantach 1–3 wskaźniki co świadczy o większej emisji zwrócić uwagę, że w okresie Nie musi on spełniać warun- byłyby niższe od maksymal- dwutlenku węgla. W anali- największego zapotrzebowa- ku dotyczącego wskaźnika nej dopuszczalnej wartości). zowanym przypadku najniż- nia na ciepło do ogrzewania nieodnawialnej energii pier- Ciekawe jest również, że dla szym wskaźnikiem kosztów (grudzień-luty), występuje naj- wotnej. W analizie, w każdym analizowanego budynku roz- (0,47 zł/kWh) charakteryzuje mniejsze promieniowanie sło- wariancie obliczono jednak wiązanie z wykorzystaniem się wariant z kotłem węglo- neczne w roku i dlatego przy wskaźnik nieodnawialnej odnawialnych źródeł energii wym na ekogroszek z po- planowaniu takiej inwestycji energii pierwotnej EPH+W dla – z pompą ciepła na cele c.o. wietrzną pompą ciepła na cele konieczne jest przeprowa- budynku zgodnie z rozporzą- oraz z układem solarnym rów- c.w.u. Z drugiej strony rozwią- dzenie szczegółowej analizy dzeniem [N4], uwzględniając nież nie spełnia wymagań od- zanie to ma najwyższy wskaź- dotyczącej możliwości tech- zużycie energii elektrycznej nośnie do wskaźnika EP. Moż- nik EP = 147 kWh/m2.rok i nie nicznych montażu układu oraz 34 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

opłacalności ekonomicznej. materiały i robocizna), cen Normy i rozporządzenia Rozwiązanie takie charaktery- energii i paliw oraz sprawno- N1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zuje się wysokimi kosztami in- ści urządzeń i układów. Koszty 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wy westycyjnymi, ale możliwe jest różnią się w znaczny sposób mogów dotyczących ekoprojektu dla pro uzyskanie dotacji na ogniwa nie tylko na obszarze kraju, ale duktów związanych z energią. fotowoltaiczne, których zasto- również w zależności od wy- N2. Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1189 sowanie jest działaniem pro- boru firmy dostarczającej urzą- z dnia 28 kwietnia 2015 r. w sprawie wyko ekologicznym. dzenia i wykonującej prace. nania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wy W przypadku konkretnych roz- mogów dotyczących ekoprojektu dla kotłów Celem artykułu było przedsta- wiązań zastosowanych w buna paliwo stałe. wienie metodyki wykonania dynkach mogą zostać przyjęte N3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia analizy wyboru źródła cie- inne sprawności podawane 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków tech pła oraz zwrócenie uwagi na przez producentów. W przed- nicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1422 aspekty energooszczędności stawionej analizie przyjęto z późn. zm., Dz.U. z 2017 r., poz. 2285). rozwiązań. Należy zauważyć, średnioroczne sprawności N4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Roz że wniosków wynikających urządzeń, które są przeciętny- woju w sprawie metodologii wyznaczania z zaprezentowanej analizy mi wartościami z rozporządze- charakterystyki energetycznej budynku lub nie można przenosić bezpo- nia dotyczącego sporządzania części budynku oraz świadectw charakterysty ki energetycznej z dnia 27 lutego 2015 r. (Dz.U. średnio na wszystkie budynki charakterystyki energetycznej z 2015 r., poz. 376). jednorodzinne, gdyż wyniki budynku [N4].  zależą od przyjętych kosztów Literatura inwestycyjnych (urządzenia, 1. www.wfosigw.katowice.pl

REKLAMA Artykuł sponsorowany Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 35 Wydajność instalacji grzewczych ESBE Hydronic Systems Sp. z o.o. w budynkach wielorodzinnych ul. Garbary 56, 61-758 Poznań tel. 61 851 07 28 po termomodernizacji [email protected], www.esbe.pl

Zastosowanie 3-drogowego zaworu mieszającego w modernizacji instalacji c.o.

Redukcja cieplna budynku wanie w instalacji centralnego sprawia, iż ulegają zmianie wa- ogrzewania zaworów miesza- runki pracy istniejącego syste- jących, których zadaniem jest mu ogrzewania w obiekcie, obniżanie i regulowanie tem- gdyż moc cieplna znacząco peratury zasilania grzejników. przewyższa zapotrzebowanie. Dzięki regulacji temperatury Pozostawienie instalacji cen- zasilania znacząco ulegają tralnego ogrzewania w nie- zmniejszeniu straty ciepła do zmienionym stanie skutkuje otoczenia powstające przy obniżeniem komfortu cieplne- przepływach w przewodach go w budynku i mniejszymi niż zasilających. Im mniejsza bę- zakładane oszczędnościami dzie różnica między tempe- wynikającymi z termomoderni- raturą przewodów i otoczenia zacji. W skrajnych wypadkach tym wymiana ciepła będzie duktów ESBE przeznaczonych Wszystkie wymienione za- może nastąpić rozregulowanie zachodziła mniej intensywnie. do instalacji grzewczych jest wory mieszające mają możli- hydrauliczne instalacji. Dla- Dodatkowo istnieje możliwość wiele rozwiązań przygotowa- wość wyposażenia w siłowniki tego pozostawienie instalacji uzależnienia temperatury zasi- nych również dla większych zapewniające automatyczną centralnego ogrzewania w nie- lania od warunków zewnętrz- instalacji w budynkach wielo- oraz bezobsługową pracę. zmienionym stanie w budynku nych (regulacja pogodowa) rodzinnych. Przykładem mogą Do każdego typu zaworu dedy- objętym termomodernizacją i poprawienia w ten sposób być uniwersalne obrotowe za- kowane są odpowiednie pod jest błędem. Istnieje jednak komfortu cieplnego użytkow- wory mieszające serii VRG130. względem łatwości montażu kilka sposobów na zwiększe- ników. Niższa temperatura Są bardzo często montowane i odpowiedniej siły siłowniki. nie wydajności instalacji sto- czynnika grzewczego to także w instalacjach domowych, Dla zaworów serii VRG dedyko- sunkowo niewielkim kosztem, mniejsze zagrożenie poparze- ale zakres ich stosowania jest wane są siłowniki serii ARA600, przy założeniu, że ogólny stan niami w kontakcie z grzejnika- znacznie większy. Do instalacji zawory 3F wyposażane są w si- techniczny instalacji i głów- mi oraz mniejsze wysuszanie domowych najczęściej pra- łowniki serii 90 lub ARC/ARD. nych jej elementów jest dobry. powietrza w pomieszczeniach cujących ze źródłem ciepła Dla zaworów grzybkowych Jednym z nich jest zastoso- mieszkalnych. Spośród pro- o mocy rzędu 15–25 kW znaj- przeznaczone są siłowniki serii dują zastosowanie małe roz- ALF i ALH. miary od DN20 do DN25. Wyposażeniem dodatkowym Zawory VRG są produkowane dla węzłów cieplnych lub ko- w rozmiarach do DN50 i moż- tłowni budynków wielorodzin- na je stosować w instalacjach nych mogą być sterowniki zin- o mocy grzewczej nawet do tegrowane z siłownikami serii 260 kW. W przypadku instalacji CRx. Sterowniki te są łatwe o większej mocy możliwe jest w montażu i eksploatacji, dają wykorzystanie zaworów o śred- jednocześnie możliwość nie- nicy do DN150 – tj. obrotowych zależnego sterowania wieloma 3F lub grzybkowych dających obiegami. Do wyboru jest wie- doskonałą precyzję działania. le wariantów sterowania – od Zawory tego typu pozwalają sterowników stałotemperatu- na swobodne ich stosowanie rowych poprzez pogodowe w przypadku obiektów o obcią- do sterowania temperaturą Rys. Przykładowy schemat instalacji budynku wielorodzinnego z zastosowanym zaworem VRG żeniu cieplnym rzędu 2500 kW. wewnętrzną budynku.  36 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Porównanie zasad projektowania połączeń śrubowych konstrukcji stalowych wg Eurokodu 1993 i normy krajowej PN-90/B-03200 dr inż. Łukasz Supeł Katedra Mechaniki Konstrukcji Normy europejskie pozwalają na większą precyzję obliczeń. Politechniki Łódzkiej

Połączenia śrubowe są najwy- strukcji. W mniejszym stopniu zmianie, ale jedynie opis kategorie, które pod wzglę- godniejszym rodzajem połą- norma [N1] wprowadza nowe analityczny poszczególnych dem statyczno-wytrzymało- czeń montażowych stalowych ujęcie wcześniej znanych pro- zjawisk. Połączenia śrubowe ściowym różnią się sposobem elementów prefabrykowanych blemów, a w większym opi- konstrukcji stalowych dzieli się równoważenia sił oraz, pod na placu budowy. Główną ich suje te, które wcześniej nie na dwa rodzaje: zakładkowe względem wykonawczym, na- zaletą jest prostota wykona- były analizowane. Obecnie na i doczołowe. Klasyfikacja po- ciągiem łączników i stopniem nia przy użyciu zaledwie kilku rynku dostępne są monografie łączenia zależna jest od kie- sprężenia złącza. Kategorie łączników o dużej nośności. i podręczniki, w których można runku działania sił względem połączeń śrubowych zakład- W przypadku złączy śrubo- znaleźć omówienie teoretyczne płaszczyzny styku łączonych kowych i doczołowych oraz wych konstrukcji stalowych modeli obliczeniowych normy części. Względem płaszczy- najważniejsze kryteria weryfi- stosunkowo łatwo jest zapro- [N1] oraz przykłady obliczenio- zny styku złącza doczołowe są kacji stanów granicznych we- jektować złącze o nośności we [1–5]. obciążone prostopadle, a za- dług [N1] podano w tabeli. większej od nośności łączo- Sposób kształtowania po- kładkowe stycznie. W każdym Często klasyfikacja rodzaju nych elementów, co jest pożą- łączeń zasadniczo nie uległ z rodzajów złączy wydziela się złącza jako zakładkowego daną cechą bezpiecznej konstrukcji, a co jednocześnie jest Tab. Kategorie połączeń śrubowych trudne do uzyskania w przy- Kryteria SGN Kat. Opis padku połączeń elementów łącznika i złącza prefabrykowanych z innych Złącze zakładkowe dociskowe. Sprężenie nie jest wymagane. materiałów. A Złącze weryfikowane jest na ścięcie łączników oraz na uplastycznienie Wprowadzenie w 2009 r. w Pol- krawędzi otworu przy docisku. sce projektowania na podstawie Złącze zakładkowe cierne sprężone o sile naciągu łączników Eurokodów spowodowało duży . Złącze jest odporne na poślizg od obciążenia B problem głównie z powodu ob- w stanie granicznym użytkowalności. Zaleca się stosowanie łączników szerności zapisów nowych norm klas 8.8 i wyższych. [N1] i wskutek tego niechęci ze Złącze zakładkowe cierne sprężone o sile naciągu łączników strony środowiska projektantów. . Złącze jest odporne na poślizg od obciążenia w stanie C W przypadku projektowania po- granicznym nośności. Zaleca się stosowanie łączników klas 8.8 i wyższych. łączeń konstrukcji stalowych, Obciążenie łączników jest stałe niezależnie od obciążenia złącza. w tym głównie śrubowych, Złącze doczołowe. Sprężenie nie jest wymagane. Łącznik weryfikowany zmian względem normy krajo- D jest na rozciąganie oraz na przeciągnięcie łba przez blachę. wej [N2] jest szczególnie dużo. Przy czym są to zmiany skiero- Złącze doczołowe sprężane. Zaleca się stosowanie łączników klas 8.8 wane w stronę większej precy- E i wyższych. W przypadku złącza o pełnym sprężeniu obciążenie łączników jest stałe niezależnie od obciążenia złącza. zji opisu zachowania się kon- Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 37

lub doczołowego mylnie fub – wytrzymałość na rozcią- być stosowane w konstruk- stosowane przy obciążeniu dy- uzależniana jest od kierunku ganie śruby; γM2 – współczyn- cjach obciążonych dynamicz- namicznym konstrukcji. obciążenia łączników śru- nik częściowy, równy 1,25. nie, w których konieczne jest Kategoria złączy B jest pośred- bowych, a nie samego złą- sprawdzenie problemu wytrzy- nia i łączy cechy kategorii A i C. cza. Tymczasem w złączach małości zmęczeniowej. Obciążenie złącza o małej war- zakładkowych sprężanych (2) Złącza kategorii C mają więk- tości jest równoważone wy-

śruby obciążone są głównie gdzie: k1, ab – współczynniki szą sztywność niż złącza doci- łącznie przez tarcie powierzch- lub wyłącznie siłami naciągu, uwzględniające geometrię złą- skowe, ponieważ przy pełnym ni styku, tak jak w kategorii C, podczas gdy złącze obcią- cza odpowiednio: poprzecznie sprężeniu są odporne na po- a w przypadku przekroczenia żone jest prostopadle do osi i wzdłuż do kierunku obciąże- ślizg w całym zakresie obcią- charakterystycznej części ob-

łączników. nia; fu – wytrzymałość na roz- żenia złącza. Dlatego dla pro- ciążenia granicznego – gdy siła Zaproponowany w normie ciąganie stali elementu. jektantów dość zaskakujące tarcia nie jest wystarczająca [N1] podział połączeń na ka- może być wskazanie w normie – to siła niezbędna do zrów- tegorie jest niemal w całości [N1] konieczności weryfikacji noważenia statycznego złącza tożsamy z podziałem znanym (3) w złączach kategorii C docisku jest uzupełniana tak jak w złą- z wycofanej z użycia normy gdzie: ks – współczynnik łącznika do krawędzi otworu, czu dociskowym. W normie krajowej [N2]. Niewielka zmia- uwzględniający kształt otwo- tak jak to pokazano w tabeli. [N1] nie uwzględniono jednak na dotyczy opisu połączeń rów; m – współczynnik tarcia W kategoriach B i C zaznaczo- wpływu siły tarcia przy wyzna- doczołowych sprężanych. Po- powierzchni styku; Fp,C – siła no gwiazdką przypadki nor- czaniu siły docisku oraz nie przednie dwie kategorie: E i F, naciągu łączników, równa mowe, w których obciążenie opisano problemu wystąpienia obecnie zostały ujęte w jednej 0,7 Asfub; γM3 – współczynnik dociskowe i ścinające łącznik w łączniku złożonego stanu na- wspólnej kategorii E (tab.), częściowy, równy 1,25. powinno się przyjmować na prężenia po przekroczeniu siły przy czym, w przeciwieństwie podstawie obciążenia złącza, tarcia. Może być to o tyle istot- do normy krajowej [N2], nor- Złącza zakładkowe kategorii ale zredukowanego o siłę tar- ne, że charakterystyczną siłę ma [N1] nie precyzuje stopnia A są złączami niesprężany- cia, choć norma tego nie pre- sprężenia przyjmuje się równą sprężenia złącza doczołowe- mi typu dociskowego. W od- cyzuje. W przypadku złączy 97% obliczeniowej nośności na go rozciąganego lub zgina- niesieniu do złączy ciernych kategorii C docisk łącznika do rozciąganie. Nie jest jasne, czy nego i nie wskazuje kryteriów kategorii B i C wykazują się krawędzi otworu możliwy jest w tej sytuacji można stosować granicznych rozwarcia styku względnie dużą nośnością, jedynie w stanie awaryjnym, tj. wzór na nośność interakcyjną sprężonego. Spójność opisów przy czym mają mniejszą wtedy gdy obciążenie przekro- łącznika ścinanego i rozciąga- kategorii połączeń norm [N2] sztywność. Pod wpływem ob- czy opór siły tarcia, równoważ- nego (4). i [N1] pozwala na łatwiejsze, bo ciążenia elementy schodzące ny z obciążeniem granicznym intuicyjne przejście między sto- się w złączu wzajemnie się złącza; do chwili przekroczenia sowaniem zapisów obu norm. przesuwają o luz wynikający siły tarcia, siła ścinająca w śru- Podobnie między normami z różnicy wymiarów łącznika bie i docisk do otworu w ogó- [N2] i [N1] nie ma istotnych i otworu, a elementy blokują le nie wystąpią (rys. 1a, c). (4) zmian zasad weryfikacji stanu się mechanicznie o łącznik W kategorii C łącznik jest O ile w przypadku połączeń granicznego nośności połą- (rys. 1a, b). Obciążenie łącz- poddany stałemu naprężeniu zakładkowych występuje czeń zakładkowych. Niewiel- nika jest proporcjonalne do rozciągającemu, niezależnie wiele podobieństw ujęcia kie zmiany dotyczą wyłącznie obciążenia złącza, dlatego od obciążenia złącza, dlatego problemu w obu normach, wzorów na wartości granicz- złącza kategorii A nie powinny złącza kategorii C mogą być o tyle w przypadku złączy ne zniszczenia łącznika wskutek ścięcia (1), uplastycznienia krawędzi otworu (2) lub po- ślizgu styku (3). Budowa od- powiadających sobie wzorów w obu normach jest dość po- dobna, więc zmiany są raczej ilościowe niż jakościowe.

(1) gdzie: aυ – współczynnik za- leżny od klasy śruby, płaszczy- zny cięcia, równy 0,5 lub 0,6; Rys. 1. Złącze zakładkowe: a) sposób obciążenia, b) równowaga statyczna złącza dociskowego kat. A, c) równowaga statyczna n – liczba płaszczyzn styku; złącza ciernego kat. C 38 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

doczołowych przepisy eu- i prosto opisywała wszystko to W normie [N1] najbardziej w pierwszej kolejności bar- ropejskie [N1] są istotnie samo, co obecnie norma euro- rozbudowany jest opis po- dziej prawdopodobne było różne i rozbudowane wzglę- pejska na kilkudziesięciu stro- tencjalnych mechanizmów zniszczenie plastyczne innej dem przepisów krajowych nach. Jest to błędna opinia. zniszczenia strefy rozciąganej. części złącza. Nawet w stanie [N2]. Zapisy normy krajowej Norma krajowa ignorowała Nośność strefy rozciąganej awaryjnym złącze nie będzie w zasadzie się ograniczały do kilka potencjalnych mecha- analizowana jest przy użyciu wówczas niszczyć się gwał- weryfikacji nośności łącznika nizmów zniszczenia złącza, modelu zastępczego króćca townie, a problem przekro- śrubowego, zredukowanej niestety również te najbardziej teowego. Przy czym w przy- czenia SGN będzie wcześniej współczynnikami rozdziału prawdopodobne. padku ogólnym, gdy wzglę- sygnalizowany. Na rys. 4 po- obciążenia, zależnymi od geo- W odróżnieniu od normy krajo- dem płaszczyzny połączenia kazano trzy modele normowe metrii złącza doczołowego. wej [N2] przepisy europejskie nie ma symetrii elementów zniszczenia blachy czołowej. Dodatkowo w normie krajo- [N1] szczegółowo analizują schodzących się w złączu, Dokładna analiza zniszczenia wej opisano dwoma prostymi wszystkie potencjalne sposo- konieczne jest analizowanie blach czołowych ma szcze- wzorami wymogi dotyczące by zniszczenia złączy doczo- nośności poszczególnych gólne znaczenie w złączach grubości blach czołowych łowych. Skutkiem tego jest szeregów śrub przy użyciu doczołowych kątowych, gdy złączy zwykłych i sprężanych. znaczna rozbudowa przepisów modelu dwóch połączonych funkcję jednej z blach czoło- W zapisach normy krajowej normowych w tym zakresie. zastępczych króćców teowych wych pełni pas słupa. Często jedynym rozpatrywanym, co Na rys. 2 pokazane zostały (rys. 3a). W modelu dwóch za- pas tego słupa ma względnie niestety można rozumieć jako analizowane obszary podsta- stępczych króćców teowych małą grubość w porównaniu najbardziej prawdopodob- wowych złączy doczołowych. wyznacza się siedem sił od- z grubością blachy czołowej. nym, sposobem zniszczenia W zależności od siły przekazy- powiadających różnym spo- W praktyce projektowej w złą- złącza doczołowego zwykłego wanej między elementami oraz sobom zniszczenia poszcze- czach doczołowych najczę- jest zerwanie łączników. Tym- od wzajemnego usytuowania gólnych szeregów: środników, ściej grubość blachy czołowej czasem w przypadku typo- elementów konieczne jest blachy czołowej, pasa słupa przyjmuje się porównywalną wego złącza doczołowego sprawdzenie nośności części jako blachy czołowej lub śrub ze średnicą zastosowanej śru- najbardziej prawdopodob- złącza w poszczególnych stre- (rys. 3b–h). Decyduje przypa- by. W obliczeniach wg normy nym sposobem zniszczenia fach. Ogólnie można wyróżnić dek zniszczenia, który wystąpi krajowej [N2] projektanci czę- mogą być mechanizmy, któ- trzy strefy: rozciąganą „t”, ści- przy najniższej sile. sto stawali przed problemem, rych norma krajowa w ogóle naną „s” i ściskaną „c”. Dodat- Najbardziej niepożądanym co zrobić w sytuacji, gdy pas nie analizuje, np. zniszczenie kowo w złączach kątowych zgi- mechanizmem zniszczenia słupa jako blacha czołowa nie środników czy pasa słupa jako nanych można wyróżnić strefy złącza jest zerwanie śrub. spełniał wymogu odpowied- blachy czołowej. Często wśród interakcji ścinania i ściskania Dlatego dobrze jest dobrać niej grubości. Wówczas nie- projektantów spotyka się opi- poprzecznego oraz ścinania grubości blach czołowych jednokrotnie ignorowano fakt, nię, że norma krajowa krótko i rozciągania poprzecznego. i nośności śrub tak, aby że przy cienkim pasie nośność poszczególnych szeregów śrub jest znacznie niższa, niż podawała norma [N2]. W modelu 1 i 2 zniszczenia blachy czołowej (rys. 4b, c) zniszczenie jest dwufazowe. W pierwszej fazie następuje załom plastyczny blachy w pobliżu środnika. W fazie drugiej poja- wiają się siły efektu dźwigni (Q), a złącze osiąga stan graniczny na jeden z dwóch sposobów. Model 3 zniszczenia jest gwał- towny, ponieważ polega na zerwaniu łączników, zanim nastąpi zniszczenie plastyczne blachy czołowej. W dużym uproszczeniu model 3 odpowiada sytuacji, gdy względnie grubą blachę czołową łączy się ze śrubami o względnie małej Rys. 2. Złącza doczołowe: a) kątowe zginane, b) czołowe zginane, c) czołowe rozciągane nośności. Dla odmiany model 1 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 39

Rys. 3. Modele normowe zniszczenia strefy rozciąganej: a) dwa połą czone zastępcze króćce teowe, b) zerwanie śrub, c) rozciąganie poprzeczne środnika słupa, d) załom plastyczny pasa słupa i zerwanie śrub, e) podwójny załom plastyczny pasa słupa, f) załom plastyczny blachy czoło wej i zerwanie śrub, g) podwójny załom plastyczny blachy czo łowej, h) rozciąganie podłużne środnika belki

Rys. 4. Modele zniszczenia blachy czoło wej lub pasa słupa jako blachy czołowej: a) zastępczy króciec teowy, b) model 1 – załom plastyczny blachy w czterech liniach, c) model 2 – załom plastyczny blachy w dwóch liniach i zerwanie śrub, d) model 3 – zerwanie śrub 40 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

Rys. 5. Przykładowe kształty linii załomu blachy czołowej: a) kołowy, b) kołowy grupy szeregów, c) niekołowy, d) niekołowy grupy szeregów

jest decydujący, gdy zbyt cien- w przypadku trzech szeregów ką blachę czołową łączy się śrub M24 kl. 8.8 nośności ze śrubami o względnie dużej strefy ściskanej lub ścinanej nośności. Wydaje się, że wska- niezbędne do wykorzystania zany jest taki dobór blachy czo- możliwości strefy rozciąga- łowej i śrub, aby zniszczenie nej powinny sięgać wartości następowało wg modelu 2. około 1200 kN. O ile nośność Szerokość zastępczego króćca strefy ściskanej łatwo jest uzu-

teowego leff (rys. 4a) przyjmo- pełnić żebrem poprzecznym, wana jest na podstawie dłu- o tyle konieczność wzmoc- gości linii załomu plastyczne- nienia strefy ścinanej jest pro- go blachy czołowej w pobliżu blemem mało rozpoznanym jednego łącznika lub ich grupy. przez projektantów. Problem W normie [N1] wyróżnia się dotyczy szczególnie złączy mechanizmy kołowe (rys. 5a, kątowych, w których słup jest b) i niekołowe (rys. 5c, d). Pa- wykonany z dwuteownika rametrem optymalnego dobo- szerokostopowego lub jest ru geometrii złącza jest rozstaw spawany. W obu wskazanych śrub w szeregach. Rozstaw przypadkach łączna nośność przyjmuje się tak, aby długości śrub najczęściej niemal dwu- mechanizmów kołowych i nie- krotnie przekracza nośność kołowych były porównywalne. środnika słupa na ścinanie, W normie krajowej [N2] roz- a środnik wymaga poważnego staw śrub w szeregu nie miał wzmocnienia. żadnego znaczenia. Na rys. 7 pokazano przykła- Normowe [N1] modele znisz- dowe wzmocnienia stref ści- czenia strefy ściskanej (rys. 6a, skanych i ścinanych słupa. b) i ścinanej (rys. 6c) są opisa- Najprostszym wzmocnieniem ne prościej niż model strefy są żebra poprzeczne (rys. 7a, rozciąganej. Nie oznacza to, poz. 2) i przekątniowe (rys. że problem zniszczenia tych 7a, poz. 1), w układzie litery stref jest mniej ważny lub mniej N lub K. W przypadku słupa prawdopodobny. Warto zwró- z kształtownika walcowanego cić uwagę na to, że opisane można zastosować przykład- strefy powinny mieć nośność ki wzmacniające środnik (rys.

Rys. 6. Mechanizmy zniszczenia złączy doczołowych zginanych kątowych: a) upla odpowiadającą nośności naj- 7b, poz. 3), a w przypadku stycznienie środnika słupa przy poprzecznym ściskaniu, b) uplastycznienie częściej trzech lub czterech konstrukcji spawanej, w więk- pasa belki przy ściskaniu podłużnym, c) uplastycznienie środnika słupa przy ścinaniu szeregów śrub. Na przykład szości przypadków, należy Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 41

Rys. 7. Wzmocnienia stref ściskanych i ścinanych złączy kątowych (opis w tekście)

Rys. 8. Model obliczania sztywności obrotowej złącza kątowego: a) model prętowy, b) model normowy

zastosować środnik o więk- nie niewyznaczalnych. Przy szej grubości (rys. 7c, poz. czym świadomy dobór sztyw- Normy 4). Podobnie często należy ności obrotowej złącza może N1. Polska Norma PN-EN 1993-1-8. Eu- rokod 3: Projektowanie konstrukcji wzmacniać strefę ściskaną prowadzić do zamierzonego stalowych. Część 1-8 Projektowanie belki poprzez dodatkową na- zmniejszenia różnicy wytęże- węzłów. kładkę na pasie. nia różnych przekrojów dane- N2. PN-90/B-03200 Konstrukcje stalowe. W normie [N1] interesują- go elementu i redukcji masy Obliczenia statyczne i projektowanie. cą nowością jest analiza konstrukcji. Literatura sztywności obrotowej złącza W normie krajowej bez do- 1. J. Goczek, M. Gajdzicki, Ł. Supeł, Przy- (rys. 8a). Zachowano tu pew- datkowych obliczeń przyjmo- kłady obliczeń konstrukcji stalowych, ną analogię do obliczania wało się najczęściej niepo- Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej. nośności złącza, ponieważ prawne założenie, że złącze 2. A. Kozłowski, J. Bródka, Projektowa- kolejno analizuje się sztyw- o odpowiedniej nośności jest nie i obliczanie połączeń i węzłów konstrukcji stalowych, tom 1, Polskie ności poszczególnych czę- jednocześnie złączem sztyw- Wydawnictwo Techniczne. ści (rys. 8b). Porównanie nym. Tymczasem większość 3. A. Kozłowski, J. Bródka, Projektowa- sztywności obrotowej złącza typowo kształtowanych złączy nie i obliczanie połączeń i węzłów ze sztywnościami giętnymi doczołowych jest półsztywna konstrukcji stalowych, tom 2, Polskie prętów pozwala zaklasyfiko- na obrót i powoduje redystry- Wydawnictwo Techniczne. 4. A. Kozłowski, Konstrukcje stalowe. wać złącze doczołowe jako bucję momentu zginającego. Przykłady obliczeń wg PN-EN 1993-1, quasi-sztywne, półsztywne lub Normy europejskie są zatem Część 1: Wybrane elementy i połącze- quasi-przegubowe. W przy- w większym stopniu prak- nia, Oficyna Wydawnicza Politechniki padku klasyfikacji złącza tycznym zbiorem wytycznych, Rzeszowskiej. jako półsztywnego sztyw- pozwalającym na większą pre- 5. Opracowanie zbiorowe, „Budownic- two ogólne”, tom 5, Stalowe kon- ność obrotową złącza trzeba cyzję obliczeń, niż opracowa- strukcje budynków projektowanie wg uwzględnić w obliczeniach niem naukowym.  eurokodów z przykładami obliczeń, statycznych układów statycz- Wydawnictwo Arkady. 42 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Materiał sponsorowany

Zbrojenie żelbetowych NOXER® – pogromca zanie- System grzewczo-chłodniczy ustrojów płytowo-słupowych czyszczeń wraz z wentylacją

Żelbetowe ustroje płytowo-słupowe są Reakcje spalania paliw powodują po- Gazuno posiada szeroką ofertę produk- dużo bardziej narażone na skutki wystą- wstawanie związków azotu takich jak tów, pozwalających zbudować komplet- pienia obciążeń wyjątkowych niż innego tlenki oraz dwutlenki azotu. Związki te są ny system HVAC. Na system składa się typu konstrukcje np. ściany, co stwarza między innymi przyczyną kwaśnych desz- szereg urządzeń, które współpracują w konieczność zastosowania przez projek- czy oraz smogu. Znaczna ich część po- ramach jednego środowiska: tanta odpowiednich zabezpieczeń. Skut- chodzi z układu spalinowego pojazdów ■ GAHP-A, AR, GS, WS gazowe absorpcyj- kiem wystąpienia obciążeń wyjątkowych, silnikowych. ne pompy ciepła – pozwalają w efektyw- np. wywołanych zderzeniem z pojazdem, ny sposób wytworzyć ciepło i chłód, obni- czy błędami ludzkimi, może być nawet Eurovia nie ustaje w wysiłkach nad roz- żając wartość EP w budynku; urządzenia katastrofa postępująca. Aby zabezpie- wijaniem bezpiecznych, estetycznych mają naturalny czynnik chłodniczy, przez czyć ustrój przed tego typu zniszczenia- i przyjaznych dla środowiska naturalnego co nie podlegają ustawie F-gazowej mi konieczne jest wykonanie zbrojenia technologii. Prowadząc proaktywną polity- ■ zewnętrzne kotły gazowe AY – mogą ze stali o jak najwyższej ciągliwości, np. kę środowiskową, Eurovia wprowadziła na współpracować z pompami ciepła EPSTAL. Zapewni ona redystrybucję rynek innowacyjną technologię NOXER®, (kotłownia nie jest wymagana) momentów zginających, uplastycznienie aby efektywnie zwalczać zanieczyszczenia ■ schładzacze ewaporacyjne AD14 i AD20 konstrukcji oraz przewyższenie nośności powietrza tlenkami azotu oraz zapewnić – zapewniają schłodzenie powietrza po- w stanie awaryjnym. Do takich wniosków maksymalny komfort użytkowników dróg przez jego nawilżenie doszli naukowcy z Politechniki Śląskiej po oraz lokalnych mieszkańców. ■ sprężarkowe pompy ciepła Stone – cała wykonaniu badania ustroju płytowo-słu- gama jednostek w wersji split lub mono- powego w stanie awaryjnym wywołanym Badania przeprowadzone przez Eurovia blok, wolnostojące lub wbudowywane usunięciem słupa krawędziowego. pozwoliły rozwinąć efektywną i niezawod- w ścianę W tym samym laboratorium przeprowa- ną technologię, która może być wykorzy- ■ urządzenia 2.0. – urządzenia klimatyza- dzono też badanie strefy przysłupowej stywana jako nawierzchnie drogowe. Po- cyjne z funkcją pompy ciepła bez jedno- w sytuacji przebicia, które potwierdziło przez zaadoptowanie różnych materiałów stek zewnętrznych dużą skuteczność stali EPSTAL w zapo- NOXER® może być zastosowany również ■ AirLeaf – klimakonwektory w wersji biegniu katastrofie postępującej. Szcze- w zamkniętych przestrzeniach (np. tunele, naściennej, podsufitowej oraz podło- gółowe relacje oraz wyniki badań znaleźć parkingi), gdzie przy użyciu odpowied- gowej, cechujące się wysoką estetyką można na stronie www.epstal.pl/badania niego oświetlenia zachodzi chemiczna wykonania, niskim poziomem hałasu oraz w publikacjach CPJS. reakcja w wyniku której pochłaniane są i kompaktowymi wymiarami zanieczyszczenia powietrza. Reakcja ta ■ system odzysku ciepła z wody szarej Bee mgr inż. Magdalena Piotrowska, nie wymaga wkładu energetycznego in- – urządzenie pozwalające zredukować Dyrektor Zarządzający nego niż światło. Technologia pozostaje ilość energii do przygotowania c.w.u. Centrum Promocji skuteczna w czasie, ponieważ aktywny ■ wytwornica wody lodowej bez jednostki Jakości Stali Sp. z o.o. składnik działa jak katalizator – nie jest zu- zewnętrznej IN.CH. – do zastosowania żywany, ani postarzany w reakcji. Dwutle- w budynkach o małej mocy nek tytanu jest składnikiem stabilnym obo- ■ HRV – wentylacja mechaniczna i decen- jętnym chemicznie i biologicznie. Może tralna. być przetwarzany, co oznacza że materiał, Wymienione wyżej produkty stanowią na który został nałożony dwutlenek tytanu, kompletny system HVAC zarządzany lo- może być przetworzony po upływie okresu kalnie oraz z poziomu aplikacji, kompute- jego trwałości. ra lub telefonu. Eurovia Polska SA Gazuno Materiał sponsorowany Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 43

Nowa siedziba Muzeum Sztuki Nowoczesnej

Izolacje do dachów płaskich PAROC ROS – ciepłe, ciche, stabilne

Płyty PAROC ROS powstały z myślą o po- trzebach architektów i inżynierów odpo- Wizualizacja projektu Muzeum Sztuki Nowoczesnej i teatru TR Warszawa, pracownia Thomas Phifer and Partners wiadających za realizację dużych obiek- tów przemysłowych, magazynowych, W samym centrum Warszawy, przed Pałacem Kultury i Nauki zostanie biurowych czy handlowych. Niepalne płyty z wełny kamiennej można stosować wybudowana nowa siedziba Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. w charakterze izolacji termicznej, ognio- Lokalizacja nowego obiektu była wyzwaniem dla projektantów, którzy wej, akustycznej i przeciwkondensacyjnej dachów płaskich w systemach jedno- musieli zaprojektować budynek nad skrzyżowaniem dwóch linii metra i dwuwarstwowych. Produkty znajdują za- M1 i M2 oraz nad transformatorem zasilającym większą część Śród- stosowanie w konstrukcjach betonowych mieścia. Takie umiejscowienie inwestycji wymaga zapewnienia maksy- i z blachy trapezowej. Dzięki wysokiej wytrzymałości na obciąże- malnego bezpieczeństwa dla otoczenia nad, jak również pod placem nia ściskające i punktowe, produkty dosko- budowy. nale znoszą ruch pieszy i kołowy w obrębie konstrukcji. Płyty zapewniają trwałe, twarde Nowy budynek MSN składa się z czterech kondygnacji nadziemnych i ognioodporne podłoże dla sztywnych, oraz dwóch podziemnych, znajdą się w nim m.in. sale wystawowe, górnych warstw izolacji, a także izolacji warstwy nośnej w miejscach remontów. edukacyjne, biblioteka, audytorium, kino kawiarnia oraz rekonstrukcja W przypadku podwyższonych obciążeń Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia z końca lat 50. Za projekt eksploatacyjnych, zaleca się stosowanie Muzeum Sztuki Nowoczesnej odpowiada nowojorska firma architekto- w warstwie wierzchniej płyt PAROC ROS 60 lub 70, które wytrzymują nacisk do 6000 niczna Thomas Phifer and Partners we współpracy z partnerem w Pol- i 7000 kg/m2. Z ciężarami standardowymi sce – pracownią APA Wojciechowski Sp. z o.o., konstrukcję i instalację dobrze radzą sobie układy dwuwarstwo- we z wierzchnią płytą PAROC ROS 50 oraz zaprojektowało biuro BuroHappold Engineering. Generalnym wyko- spodnią płytą PAROC ROS 30. nawcą obiektu jest firma Warbud SA. Inwestycja ma być zrealizowana Płyty PAROC ROS są niepalne i mają w ciągu 42 miesięcy, planowany termin zakończenia budowy Muzeum najwyższą klasę reakcji na ogień A1. Za- bezpieczone nimi dachy płaskie na pod- przewidziany jest na grudzień 2022 r. łożu blaszanym uzyskały klasyfikację w zakresie odporności ogniowej dachów Dodatkowe informacje: warstwowych od REI 15 do REI 45/RE 60. Powierzchnia galeryjna: 4574 m2 Ponadto, w zakresie odporności dachu na Powierzchnia całkowita: 19 788 m2 ogień zewnętrzny z izolacją cieplną z weł- Wysokość zabudowy: 24,95 m ny kamiennej Paroc, uzyskano klasyfikację Wymiary budynku w rzucie około: 104x40 m B (t1), czyli nierozprzestrzeniającą ROOF Wartość robót budowlanych: 416 970 000,00 zł brutto ognia NRO.

Paroc Polska Sp. z o.o. Źródło: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 45 Innowacyjne materiały termoizolacyjne w aspekcie wymagań cieplno-wilgotnościowych

W artykule przedstawiono charakterystykę materiałów termoizolacyjnych stosowanych przy projektowaniu i modernizacji budynków w świetle dr inż. Krzysztof Pawłowski wymagań cieplno-wilgotnościowych. Określono wpływ ich zastosowania Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J. i J. Śniadeckich w Bydgoszczy na parametry fizykalne przegród zewnętrznych i ich złączy. Na podstawie Wydział Budownictwa, Architektury przeprowadzonych analiz i obliczeń sformułowano cenne wnioski praktyczne. i Inżynierii Środowiska

Wprowadzenie 2017–2020 r.; 0,90 W/(m2K) złączy minimalizując doty izolacyjne ze styropianu W rozporządzeniu [N1] okre- po 31.12.2020 r. datkowe straty ciepła oraz grafitowego (szarego) mogą ślono m.in. niższe wartości ryzyko występowania kon- być stosowane do ocieplania maksymalne współczynni- W związku z wprowadzonymi densacji międzywarstwowej całej elewacji, jak i w przy- ka przenikania ciepła Uc(max) zmianami przepisów prawnych i na wewnętrznej powierzchni padku wybranych elementów [W/(m2K)] dotyczące prze- w zakresie ochrony cieplno- przegrody przy zastosowa- (loggii i balkonów). W asor- gród zewnętrznych budynków -wilgotnościowej oraz potrze- niu procedur, tzw. „szkoły tymencie producentów płyt oraz niższe wartości graniczne by projektowania budynków projektowania złączy budow- styropianowych można także wskaźnika rocznego zapo- o niskim zużyciu energii ist- lanych”; projektowanie to spotkać złożone z różnych trzebowania na nieodnawial- nieje konieczność zastosowa- opiera się na szczegółowych warstw styropianu (zewnętrz- ną energię pierwotną EP(max) nia innowacyjnych rozwiązań obliczeniach i analizach nej wykonanej ze styropianu [kWh/(m2rok)], zmieniające materiałowych (szczególnie w aspekcie cieplno-wilgot- białego i wewnętrznej ze sty- się w okresie 2014–2016, termoizolacyjnych) przegród nościowym i wytypowaniu ropianu grafitowego). Ponadto 2017–2020 i po 31.12.2020 r. zewnętrznych i ich złączy, poprawnych rozwiązań kon- produkowane są płyty styro- Wartości maksymalne współ- w zakresie: strukcyjno-materiałowych. pianowe perforowane w celu czynników przenikania ciepła ■ zastosowania materiałów zwiększenia przepuszczalno- ścian, podłóg na gruncie, stro- termoizolacyjnych o niskiej Charakterystyka wy- ści pary wodnej. Krawędzie pów, dachów i stropodachów, wartości współczynnika prze- branych materiałów płyt styropianowych mogą zgodnie z załącznikiem 2 do wodzenia ciepła λ [W/(mK)] termoizolacyjnych być: rozporządzenia [N1] kształtują osiągając mniejsze ich gru- Podstawową funkcją mate- ■ proste się następująco: bości oraz o odpowiedniej riałów termoizolacyjnych jest ■ do łączenia na zakład ■ ściany zewnętrzne (przy wartości oporu dyfuzyjnego zapewnienie odpowiednich ■ do łączenia na pióro-wpust. o 2 ti ≥ 16 C) – 0,23 W/(m K) μ [-] eliminując ryzyko kon- parametrów fizykalnych prze- Na fot. 1 przedstawiono przy- w okresie 2017–2020 r.; 0,20 densacji międzywarstwowej, gród zewnętrznych i złączy kładowe płyty styropianowe. W/(m2K) po 31.12.2020 r. z uwzględnieniem także wy- budowlanych. W tabeli 1 ze- ■ dachy, stropodachy i stropy magań akustycznych i prze- stawiono przykładowe roz- Płyty z polistyrenu ekstrudo- pod nieogrzewanymi pod- ciwpożarowych; dodatkowo wiązania materiałów termo- wanego XPS są rodzajem płyt daszami lub nad przejaz- należy uwzględnić parametry izolacyjnych w powiązaniu do z ekstrudowanej pianki poli- o dami (przy ti ≥ 16 C) – 0,18 dotyczące izolacyjności aku- przegród zewnętrznych. styrenowej. Produkowane są W/(m2K) w okresie 2017- stycznej, przepuszczalności w ciągłym procesie wyciska- -2020 r.; 0,15 W/(m2K) po pary wodnej, wrażliwości na Innowacyjnym rozwiązaniem nia i swobodnego rozprężania 31.12.2020 r. czynniki biologiczne i che- są płyty styropianowe mody- pianki. Ostatecznie otrzymuje ■ okna (z wyjątkiem okien po- miczne oraz ochronę prze- fikowane grafitem nazywane się materiał izolacyjny o jedno- łaciowych), drzwi balkonowe ciwpożarową [1] „szarym styropianem”, cha- rodnej budowie (bez widocz- i powierzchnie przezroczyste ■ poprawnego ukształtowa- rakteryzującym się lepszą nych granulek polistyrenu), o nieotwieralne (przy ti ≥ 16 C) nia układów materiałowych izolacyjnością cieplną o sza- charakteryzujący się małą na- – 1,10 W/(m2K) w okresie przegród zewnętrznych i ich rosrebrzystym kolorze. Pły- siąkliwością wody i dobrymi 46 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

Tabela 1. Przykładowe zastosowanie materiałów termoizolacyjnych Rodzaj przegrody Stosowane materiały Styropian (EPS), styropian szary (grafitowy), styropian warstwowy, płyty z pianki poliuretanowej, Ściana zewnętrzna płyty z piany fenolowej i wełna mineralna Stropodachy dwudzielne i stropy nad Wełna celulozowa, wełna mineralna poddaszami nieużytkowanymi Płyty drzewne, płyty z wełny owczej, płyty z wełny mineralnej, pianka poliuretanowa (PUR/PIR), Dachy drewniane płyty korkowe Przegrody stykające się z gruntem (izolacja Polistyren ekstrudowany (XPS), styropian grafitowy (szary), szkło piankowe, obwodowa), cokoły i podłogi płyty z pianki poliuretanowej

Ocieplenie od wewnątrz Bloczki z betonu komórkowego (multipor), płyty klimatyczne oraz tynki ciepłochronne (renowacyjne)

Materiały termoizolacyjne „nowej generacji” Aeorożel, porogel, izolacje refleksyjne, izolacje próżniowe VIP, izolacje transparentne, pianosilikaty

a) b) c)

Fot. 1. Przykładowe płyty styropianowe do ocieplania ścian zewnętrznych: a) płyty styropianowe różnej grubości [5], b) płyta styropianowa szara (grafitowa) [6], c) płyty styropianowe mieszane [7]

właściwościami mechanicznymi. Stosowany do ocieplania ścian zewnętrznych, ale także miejsc szczególnych: cokoły i podziemia ścian budynku.

Wełna mineralna występuje jako wełna szklana i wełna skalna. Wełna szklana produ- kowana jest m.in. ze stłuczki szklanej i z piasku kwarcowe- go. Charakteryzuje się kolo- rem od jasnokremowego do żółtego, gęstością objętościo- a) b) wą ρ = 40–80 kg/m3 oraz ob. Rys. 1. Przykładowe zastosowanie wełny mineralnej w dachach skośnych drewnianych [2]: a) izolacja cieplna między krokwiami, współczynnikiem przewodze- b) izolacja cieplna między i pod krokwiami

nia ciepła λD = 0,032 W/(mK)

dla płyt i mat oraz λD = 0,038 micznie i niepalne, o niższych sowane są jako izolacja ścian, Włókna owczej wełny dosko- W/(mK) dla granulatu. Przy- wartościach współczynnika dachów drewnianych (system nale oddychają, magazynują, kładowe zastosowanie wełny przewodzenia ciepła niż np. podkrokwiowy i nadkrokwio- izolują i regulują temperaturę. mineralnej przedstawiono na wełna mineralna i styropian. wy), stropodachów i cokołów Testy wykazują, że izolacja rysunku 1. Występują w postaci pianki budynków o współczynniku z owczej wełny oprócz powyż-

o porach otwartych (spieniona λD = 0,020–0,023 W/(mK). szych właściwości neutralizuje Płyty z poliuretanu (PUR) i po- na budowie) i o porowatości szkodliwe substancje i poliizocyjanuratu (PIR) to twarde zamkniętej (płyty z osłoną lub Płyty z wełny owczej są natural- chłania dźwięk (fot. 2). Pły- płyty piankowe, odporne ter- bez osłony). Sztywne płyty sto- nym materiałem organicznym. ty z wełny owczej występują Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 47

Fot. 2. Przykładowe zastosowanie płyt z wełny owczej: a) dach drewniany [8], b) sufit a) b) podwieszany [9]

Fot. 3. Przykładowy asortyment szkła piankowe go: a) szkło piankowe białe [10], a) b) b) szkło piankowe czarne [11]

w asortymencie o gęstości ob- strukturze i podatności na ■ tynki ciepłochronne. let. Otrzymujemy w ten sposób 3 jętościowej ρob. = 14–100 kg/m nasiąkliwość Multipor to mineralne płyty izo- wyrób o wysokiej kapilarności i współczynniku przewodzenia ■ szkło piankowe czarne (ρob. lacyjne wykonane z bardzo (gęstość objętościowa ρob. = 3 3 ciepła λD = 0,0385 W/(mK). = 100 kg/m , λD = 0,038 lekkiej odmiany betonu ko- 200–400 kg/m , współczyn- 3 W/(mK)) – o porowatości mórkowego (ρob. = 115 kg/m ) nik przewodzenia ciepła λD = Szkło piankowe otrzymywa- zamkniętej, co skutkuje wy- o stosunkowo niskiej wartości 0,059 W/(mK)). Jest to materiał ne jest z roztopionego szkła sokim oporem dyfuzyjnym współczynnika przewodzenia paroprzepuszczalny o współ- przez dodanie domieszek i brakiem nasiąkliwości tej ciepła λD = 0,042 W/(mK). Po- czynniku oporu dyfuzyjnego pianotwórczych (np. węgiel, odmiany szkła piankowego. nadto charakteryzują się współ- μ = 3–6, posiadający otwarte węglan wapnia). Jest nieprze- Stosowane jest także do termo- czynnikiem oporu dyfuzyjnego pory, kapilarnie aktywny, przy- zroczyste, odporne na korozję izolacji stropodachów (fot. 3). μ = 3, co powoduje, że stano- jazny dla środowiska natural- biologiczną i chemiczną oraz wią właściwą termoizolację od nego, niepalny oraz zapobie- niepalne (w obecności pło- W przypadku ocieplenia prze- wewnątrz (fot. 4). gający tworzeniu się pleśni mieni nie wydziela gazów tok- gród zewnętrznych od strony i zagrzybienia. Wyroby można sycznych). Produkowane jest wewnętrznej stosuje się na- Płyty klimatyczne produkowa- stosować w pełnym systemie, w dwóch odmianach: stępujące materiały termoizo- ne są z silikatu wapiennego, obejmującym klej, szpachlę

■ szkło piankowe białe (ρob. = lacyjne: materiału na bazie mineralnej. i farby. Systemu nie powinno 3 240–300 kg/m , λD = 0,038- ■ multipor Kryształki silikatu wapiennego się łączyć z wyrobami na bazie -0,042 W/(mK)) – o otwartej ■ płyty klimatyczne tworzą mikroporowaty szkie- gipsu (fot. 4).

Fot. 4. Przykładowy asortyment materiałów do ocieplania od wewnątrz: a) płyta multipor a) b) [12], b) płyta klimatyczna [13] 48 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

Tabela 2. Wyniki obliczeń współczynnika przenikania U [W/(m2K)] w zależności od zastosowanego materiału termoizolacyjnego – opracowanie własne c Współczynnik przenikania ciepła U [W/(m2K)] Grubość materiału c termoizolacyjnego Rodzaj materiału termoizolacyjnego – λ [W/(mK)] x [m] wariant I 0,040 wariant II 0,038 wariant III 0,036 wariant IV 0,031 wariant V 0,022

0,10 0,315 0,304 0,292 0,260 0,198

0,12 0,275 0,264 0,253 0,225 0,171

0,15 0,231 0,222 0,212 0,188 0,142

0,20 0,183 0,176 0,168 0,148 0,111

wariant I – płyty styropianowe EPS, wariant II – płyty z wełny mineralnej, wariant III – płyty celulozowe, wariant IV – płyty celulozowe, wariant V – płyty z poliizocyjanuratu (PIR)

Poniżej przedstawiono charak- terystykę materiałów termoizolacyjnych tzw. nowej generacji. Aerożel to materiał o budowie komórkowej i przypomi- na sztywną pianę, składającą się w 90,0–99,8% z powietrza oraz z żelu tworzącego jego strukturę (fot. 5). Specyficz- ny rozmiar większości porów zdecydowanie spowalnia przenoszenie ciepła przez powietrze zawarte w materia- a) b) le, co obniża wartość współ- Fot. 5. Przykładowy asortyment i zastosowanie aerożelu: a) przykładowe produkty z aerożelu [11], b) maty z aerożelu użyte przy ociepleniu ościeży okiennych [9] czynnika do λD = 0,012- -0,018 W/(mK). Bardzo dobre właściwości termoizolacyjne cieplnej uzyskuje się poprzez membranę (trójwarstwowa W grupie materiałów termoizo- oraz elastyczność mat aero- podciśnienie, ograniczające powłoka z folii) – fot. 7. Szczel- lacyjnych tzw. nowej generacji żelowych kwalifikuje je nie przenoszenie ciepła przez na osłona pokrywająca rdzeń należy także wymienić nano- tylko do ocieplenia elemen- powietrze. Natomiast reduk- zapewnia możliwość utrzyma- materiały, które dają nowe tów płaskich, ale również do cję udziału promieniowania nia wewnątrz panelu znaczne- możliwości nowych lub ulep- ocieplenia mostków termicz- uzyskuje się wprowadzając go podciśnienia i uzyskania szonych właściwości fizycz- nych (złączy budowlanych dodatki obniżające jego prze- niskiej wartości współczyn- nych, chemicznych i biologicz- takich jak ościeża okienne puszczalność, np. grafit. Zmo- nika przewodzenia ciepła na nych znanych już materiałów.

i drzwiowe, wnęki podokien- dyfikowany rdzeń zapakowa- poziomie λD = 0,006–0,007 Szczegółową charakterystykę ne, płyty balkonowe). ny jest próżniowo w szczelną W/(mK). materiałów termoizolacyjnych

Porogel jest materiałem izola- cyjnym wytwarzanym na bazie krzemionki o zawartości powietrza na poziomie 90%, cha- rakteryzujący się współczynni-

kiem przewodzenia ciepła λD = 0,014 W/(mK). Wytwarzany w postaci mat i stosowany głównie w pasach podrynno- wych lub przy minimalizacji mostków termicznych (fot. 6).

Izolacje próżniowe (VIP) są a) b) modyfikacją izolacji żelowych. Fot. 6. Przykładowy asortyment i zastosowanie porogelu: a) pojedyncza mata porogelu [11], b) mata z porogelu podczas monto Obniżenie przewodności wania [14] Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 49

a) b) Fot. 7. Przykładowy asortyment płyt próżniowych VIP: a) pojedyncza mata VIP [15], b) asortyment płyt VIP[11]

przedstawiono także w pra- ■ bloczek wapienno-piaskowy Podsumowanie Normy i rozporządzenia cach [3, 4]. gr. 24 cm o λ = 0,56 W/(mK) i wnioski N1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Bu ■ izolacja cieplna w postaci: Zastosowanie innowacyjnych downictwa z dnia 14 listopada 2017 r. zmie niające rozporządzenie w sprawie warunków Wpływ zastosowanego – płyt styropianowych EPS materiałów termoizolacyjnych technicznych, jakim powinny odpowiadać o λ = 0,040 W/(mK) daje możliwość obniżenia materiału termoizo- budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2017 r., lacyjnego na wartość – płyt z wełny mineralnej o λ strat ciepła przez przegrodę poz. 2285). współczynnika przeni- = 0,038 W/(mK) budowlaną oraz dodatkowych N2. PN-EN ISO 6946:2008 Komponenty bu – płyt celulozowych o λ = strat wynikających z wystę- dowlane i elementy budynku – Opór cieplny kania ciepła Uc ściany zewnętrznej – studium 0,036 W/(mK) powania mostków cieplnych. i współczynnik przenikania ciepła – Metoda obliczania. przypadku – płyt ze styropianu grafito- Należy także podkreślić, że Budynek stanowi strukturę wego λ = 0,031 W/(mK) minimalizuje się ryzyko wy- Literatura przegród budowlanych i ich – płyt z poliizocyjanuratu stępowania kondensacji na 1. Pawłowski K., Podhorecki A., Innowacyjne złączy o indywidualnym cha- (PIR) λ = 0,022 W/(mK) wewnętrznej powierzchni rozwiązania materiałowe przegród zewnętrz rakterze fizykalnym i poddany o grubości w czterech przy- przegrody oraz kondensacji nych i złączy budynków niskoenergetycznych, jest oddziaływaniu środowiska padkach: 10 cm, 12 cm, międzywarstwowej. [w:] Innowacyjne wyzwania techniki budow lanej, Instytut Techniki Budowlanej w Warsza zewnętrznego i wewnętrznego. 15 cm, 20 cm Przy kształtowaniu układu wie, Warszawa, 2017, str. 411–430. W wielu przypadkach analiza ■ bloczki wapienno-piaskowe warstw materiałowych prze- 2. Maciaszek M., Studium projektowe przegród przegród i złączy budowlanych gr. 12 cm o λ = 0,80 W/(mK). gród zewnętrznych i ich złączy zewnętrznych i ich złączy z zastosowaniem w aspekcie konstrukcyjno-ma- trzeba uwzględniać kryteria nowoczesnych materiałów izolacyjnych, teriałowym oraz technologii Wyniki obliczeń wg PN-EN ISO w zakresie: Praca dyplomowa inżynierska napisana pod kierunkiem dr. inż. K. Pawłowskiego, UTP wykonania nie budzi zwykle za- 6946:2008 [N2] zestawiono izolacyjności cieplnej ■ w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 2016. strzeżeń na etapie projektowa- w tabeli 2. ■ kondensacji powierzchnio- 3. Wesołowska M., Pawłowski K., Aspekty zwią nia. Natomiast znajomość para- wej i międzywarstwowej zane z dostosowaniem obiektów istniejących metrów fizykalnych, związanych Istotny wpływ na wartość ■ izolacyjności akustycznej do standardów budownictwa energooszczęd nego, Agencja Reklamowa TOP, Włocławek, z wymianą ciepła i wilgoci po- współczynnika przenikania ■ ochrony przeciwpożarowej 2016. zwala na uniknięcie wielu wad. ciepła przegrody budowla- nośności i trwałości kon- ■ 4. Pawłowski K., Innowacyjne rozwiązania mate 2 nej Uc [W/(m K)] ma wartość strukcji. riałów termoizolacyjnych w aspekcie moder Zmieniające się wymagania współczynnika przewodzenia Niektóre układy warstw mate- nizacji budynków w Polsce, Izolacje, 3/2018, prawne powodują, że na etapie ciepła λ [W/(mK)] materiału riałowych spełniają wymaga- str. 48–64. projektowania i wykonywania izolacyjnego. W odniesieniu nia dotyczące izolacyjności 5. www.biale-blota.all.biz 6. www.m-stylleglass.ru pojawiają się nowe rozwiąza- do jednego rodzaju izolacji cieplnej (U ≤ U ), jednak c c(max) 7. www.castorama.pl nia konstrukcyjno-materiałowe może się ona wahać w znacz- po przeprowadzeniu analizy 8. www.e-termoizolacje.pl ścian zewnętrznych. nym przedziale w zależno- odnoszącej się do wymagań 9. www.inzynierbudownictwa.pl Do analizy wybrano ścianę ze- ści od produktu, co wynika wilgotnościowych, akustycz- 10. www.imged.pl wnętrzną trójwarstwową o na- z szybkiego rozwoju rynku nych lub przeciwpożarowych 11. www.inn-therm.pl 12. www.superpasywne.pl stępującym układzie warstw materiałów termoizolacyjnych usytuowanie warstwy izolacji 13. www.ecovario.pl materiałowych: oraz coraz bardziej zaawan- cieplnej wewnątrz przegrody 14. www.dtdk.pl ■ tynk gipsowy gr. 1,5 cm o λ sowanych technologii pro- jest niedopuszczalne.  15. www.izolacje.com.pl = 0,40 W/(mK) dukcyjnych. Wydarzenia  Biznes Technika  Inwestycje Kariera  Języki Artykuł sponsorowany Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 51 Renowacja dachu z papy w systemie płynnych membran poliuretanowych HYPERDESMO

Alchimica S.A. to trzeci co do wielkości producent jednoskładnikowych żywic poliuretanowych na świecie. Każdego roku w oparciu o naszą tech Alchimica Polska ul. Chorzowska 6, 40-004 Katowice nologię płynnych membran poliuretanowych HYPERDESMO przeprowadza tel. 32 746 07 46 się renowację ponad 10 mln m2 wyeksploatowanych pokryć dachowych. [email protected] Około 60% tej powierzchni stanowią papy bitumiczne, na pozostałą część www.alchimica.com.pl składają się pokrycia dachowe z membran EPDM, PCV, TPO/FPO oraz podłoża betonowe.

Jedną z typowych inwesty- ■ poliuretanowy podkład grun- To w znacznej mierze te właści- wspomniana ilość podpór kli- cji zrealizowanych w 2018 r. tujący UNIVERSAL PRIMER wości sprawiły, że membrana matyzacji wymagała dużego w oparciu o system płynnych 2K 4060 HYPERDESMO objęta została nakładu pracy. Ostatecznie membran poliuretanowych ■ systemowa geowłóknina najwyższą klasą trwałości – jakość wykonanych robót zwe- HYPERDESMO jest renowa- GEOTEXTILE-50 PRESSED W3, przy grubości membrany ryfikowano z wykorzystaniem cja dachu z papy biurowca ■ membrana poliuretanowa zaledwie 1,2 mm – wskazującą próby wodnej. Arkada Business Park w Byd- HYPERDESMO na żywotność systemu prze- goszczy. Ta największa na ■ membrana poliuretanowa kraczającą 25 lat eksploatacji. Dziś bydgoski biurowiec Arka- przestrzeni ostatnich lat inwe- HYPERDESMO PARTICU- da Business Park na 11 000 m2 stycja w biura klasy A w wo- LAR (odmiana zbrojona Prace renowacyjne dachu powierzchni biurowej mieści jewództwie kujawsko-pomor- włóknem szklanym) zrealizowane przez firmę firmy branży IT, ubezpiecze- skim od początku borykała ■ powłoka ochronna HYPER- Hydrobyd.pl Karolina Kuliber- niowej, medycznej i bankowej. się z problemem szczelności DESMO ADY-E zastosowana da rozpoczęły się z końcem Jesteśmy dumni, że system dachu. Pierwotnie zastosowa- w celu wytyczenia ścieżek lipca 2018 r. i trwały przez trzy żywic poliuretanowych HY- no papę jednego z renomowa- serwisowych (kolor RAL tygodnie. Stosunkowo długi PERDESMO jest gwarantem nych producentów krajowych. 3020). okres realizacji projektu spo- bezpieczeństwa w zakresie Jednakże w wyniku olbrzy- wodowany był jego wysokim szczelności dachu tego presti- miej ilości detali – na dachu Generalnego wykonawcę do stopniem skomplikowania – żowego obiektu.  zlokalizowano infrastrukturę zastosowania systemu opra- klimatyzacyjną zainstalowaną cowanego przez Alchimica na 408 podporach i stopach S.A. skłoniła reputacja mar- – jeszcze przed oficjalnym ki poparta ponad 35-letnim oddaniem biurowca do eks- doświadczeniem w branży ploatacji wystąpiły trudne do hydroizolacji oraz znakomite zlokalizowania nieszczelności. parametry płynnej membrany Ostatecznie w czerwcu 2018 r. poliuretanowej HYPERDESMO podjęto decyzję o aplikacji potwierdzone w Europejskiej płynnej membrany poliureta- Aprobacie Technicznej ETA nr nowej HYPERDESMO na całej 04/0082, w tym w szczególno- połaci dachowej. ści odporność na promieniowa- Do wykonania hydroizolacji danie UV, elastyczność (zdolność chu zastosowano standardowy do rozciągnięcia przekraczają- dobór produktów dedykowa- ca 600%, w temperaturze -25oC nych do renowacji/uszczelnie- to ponad 450%) oraz śladowa nia pokryć papowych: absorbcja wody poniżej 1%. Fot. Arkada Business Park, Bydgoszcz 52 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Artykuł sponsorowany

Fot. 1. Montaż systemu PAROC PROOF jest łatwy i szybki – wykonywać go może jedna osoba Izolacje dachów płaskich

z wełny mineralnej Paroc Polska Sp. z o.o. ul. Gnieźnieńska 4, 62-240 Trzemeszno tel. 61 468 21 90, faks 61 468 23 04 [email protected] Dachy płaskie chronią budynki przed opadami atmosferycznymi, nadmier www.paroc.pl nym nagrzaniem, utratą ciepła oraz uszkodzeniami mechanicznymi wyni kającymi z całorocznej eksploatacji. Z powyższych względów konstrukcje te powinny być dostatecznie wytrzymałe i odpowiednio zabezpieczone. Pod tym względem bardzo dobrze sprawdzają się systemy izolacji z wełny kamiennej Paroc dedykowane budownictwu magazynowemu i wielkopo wierzchniowemu.

Wilgoć, która może przenikać pozwala jednak wydatnie obni- się wilgoci. Rozwiązanie wy- ratury wewnętrznej i zewnętrz- do wnętrz przegród nawet żyć poziom wilgoci w konstruk- korzystuje w tym celu naturalnej, stopień wilgotności oraz podczas niewielkich opadów cji, również na etapie budowy, ny przepływ powietrza, które ciśnienie powietrza. deszczu i śniegu, jest jednym co znacząco przyspiesza mo- poprzez fabrycznie wykonany Wełna kamienna charakteryzu- z największych wrogów stabil- ment oddania obiektu do użyt- układ rowków wentylacyjnych je się jednocześnie doskonałą ności i wytrzymałości konstruk- ku. Właśnie w taki sposób dzia- odprowadza nadmiar wilgoci przepuszczalnością pary wod- cji dachowych. Nagromadzo- ła system izolacji PAROC Air. do kominków znajdujących nej, która z łatwością pozwala nej wilgoci potrafi być nawet do się nad kanałami zbiorczymi. na odprowadzenie wilgoci na 10–20 mm/m2 (tzn. 10–20% ob- PAROC Air – dach, Ochronę przed działaniem zewnątrz powierzchni izola- jętości), w zależności od gru- który oddycha wilgoci budowlanej lub pocho- cji. Unikalna budowa systemu bości izolacji. Stąd już niewiel- Głównym zadaniem syste- dzącej z wewnętrznej filtracji pozwala na osuszanie poła- ki krok do uszkodzeń połaci, mu PAROC Air jest osuszanie powietrza z obiektu stanowi fo- ci dachu na poziomie 0,5 kg izolacji i elementów stalowych struktur górnej warstwy podło- lia paroizolacyjna. Szczelność wody/m2 na dobę, co skutecz- oraz kosztownych napraw. ża i zapobieganie szkodliwym struktury dachowej utrzymuje nie eliminuje zagrożenie gro- Wentylowanie dachu płaskiego następstwom gromadzenia w równowadze poziom tempe- madzenia się wilgoci, także Artykuł sponsorowany Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 53

lecz również wydatnie ułatwia SYSTEM PAROC PROOF i przyspiesza prace wykonaw- – PEWNE POŁĄCZENIE DLA cze w tym obszarze. MAKSYMALNEJ OCHRONY Sekret skuteczności systemu Dzięki zastosowaniu dwuwar- PAROC PROOF tkwi w połącze- stwowego systemu niepalnych niu dwóch produktów izolacyj- płyt z wełny kamiennej o włók- nych o zróżnicowanej budowie nach zorientowanych pionowo, i wytrzymałości na ściskanie konstrukcja dachowa zyskuje mechaniczne: PAROC ROL 30 – niepalna, solidne podłoże do realizacji ■ lamellowa płyta pełniąca Fot. 2. System wentylowanej izolacji dachów płaskich PAROC Air prac oraz późniejszej eksplo- funkcję spodniej oraz środ- atacji dachu. Warstwa spodnia kowej warstwy termoizola- z lekkich i wytrzymałych płyt cyjnej; dzięki zorientowanym lamellowych powstała z myślą pionowo włóknom oraz optymalnej wytrzymałości na ści- o minimalizacji obciążeń me- skanie, rozwiązanie tworzy chanicznych działających na solidne podłoże dla kolejnych konstrukcję. W systemie wszyst- warstw materiału, realizacji kie warstwy izolacji układa się dalszych prac oraz później- jednocześnie, co minimalizuje szej eksploatacji; wszystko to przy niedużej wadze, która ryzyko błędów wykonawczych nie stanowi zbytniego obcią- Fot. 3. PAROC PROOF i ogranicza możliwość przedo- żenia dla dachów blaszanych stawania się wilgoci w głąb kon- i pozwala na wykonywanie strukcji. W trakcie prac, wszyst- montażu przez jednego pra- SYSTEM PAROC Air – SPOKOJNY ODDECH DLA DACHU PŁASKIEGO kie wchodzące w skład systemu cownika Idea systemu PAROC Air oparta jest na technologii dwuwarstwowej, PAROC ROB 80 – niepalna produkty może nosić jedna ■ gdzie pierwsza, spodnia warstwa pełni funkcję izolacji termicznej, płyta izolacyjna wykorzysty- zaś górna odpowiada za właściwości mechaniczne gotowego dachu osoba, co zwalnia więcej rąk do wana w charakterze war- płaskiego. W skład systemu PAROC Air wchodzą: wykonania samej izolacji. stwy wierzchniej, na której ■ PAROC ROS 30g – spodnia płyta z systemem rowków o głębokości Dzięki naturalnej sprężystości wykonuje się zgrzewalne 20 mm i szerokości 30 mm, które umożliwiają szybki transport wełny kamiennej, wszystkie oraz mocowane mechanicz- pary wodnej w kierunku wylotów. Produkt zapewnia trwałe, twarde nie pokrycie dachowe; pro- płyty systemu PAROC PROOF i ognioodporne podłoże dla sztywnych, górnych warstw izolacji. dukt z powodzeniem utrzy- Naprężenia ściskające przy 10% deformacji płyty PAROC ROS można układać jedna przy muje występujące w obrębie 30g wynoszą 30 kPa, dzięki czemu płyta może wytrzymać nawet drugiej, bez konieczności do- dachów płaskich obciążenia 2 3000 kg/m ciężaru podczas montażu i użytkowania. Aby zapobiec datkowego uszczelniania na mechaniczne oraz zapewnia wydeptywaniu powierzchni płyty, na czas montażu w miejscach stykach. Ze względu na wyso- trwałe, twarde i ognioodpor- intensywnego ruchu pieszego zaleca się utworzenie ścieżek trans- ne podłoże dla większości ką stabilność wymiarową, płyty portowych z drewnianych desek typów płaskich pokryć da- ■ PAROC ROB 60 – wierzchni arkusz z wełny mineralnej, który nie ulegają deformacji oraz za- chowych. utrzymuje temperaturę powietrza w rowkach na poziomie o 5oC chowują swój kształt przez cały większym od temperatury panującej na zewnątrz. Produkt został okres użytkowania. W systemie opracowany w taki sposób, aby zapewniał trwałe, twarde i ognio- nie dochodzi do zmian napię- zmian pogodowych, co zapo- odporne podłoże dla większości typów płaskich pokryć dachowych, a także dla izolacji warstwy nośnej w miejscach remontów. cia pokrycia dachowego, na- biega tworzeniu się mostków wet w przypadku gwałtownych termicznych.  w trakcie budowy. PAROC Air czy wielorodzinnym. W kon- można z powodzeniem mon- tekście ich izolacji lub termo- tować nawet podczas miesię- modernizacji nie mniejszą rolę cy deszczowych, co nie tylko od właściwości stricte termicz- przyspiesza przebieg prac, ale nych odgrywa więc sprawność daje też pewność, że w przy- i szybkość samego monta- szłości nie wystąpią problemy żu. W obliczu rozwoju rynku związane z nadmiarem wilgoci. budowlanego w Polsce przy ograniczonym dostępie do siły PAROC PROOF roboczej, odpowiedzią na po- – sprawdzony wybór trzeby projektantów, wykonaw- Dachy płaskie to konstrukcje ców i deweloperów jest system powszechnie wykorzystywane PAROC PROOF, który nie tylko dziś w budownictwie handlo- zapewnia optymalną ochronę wo-usługowym, publicznym przed ogniem i ucieczką ciepła, Fot. 4. Układ rowków wentylacyjnych w systemie PAROC Air 54 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Przegląd produktów Deskowania ścienne Produkty budowlane Producenci Usługodawcy www.izbudujemy.pl » Produkty budowlane » Materiały budowlane » Sprzęt budowlany i transport » Deskowania i wieże » Deskowania ścienne

Deskowania ścienne

Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń 

Nazwa: Deskowanie ramowe ścienne FRAMI XLIFE Deskowanie ramowe ścienne FRAMAX XLIFE Deskowanie ścienne dźwigarkowe TOP 50 Deskowanie ramowe ORMA Lekkie deskowanie ścienne COMAIN

Producent: DOKA POLSKA Sp. z o.o. DOKA POLSKA Sp. z o.o. DOKA POLSKA Sp. z o.o. ULMA Construccion Polska S.A. ULMA Construccion Polska S.A.

Materiał kształtownika ramy:  stal stal stal stal stal

(135, 270, 300, 330)/(30, 45, 60, 90, 135); 180–590 (H20); Wymiary płyty (wys./szer.) [cm]:  (120, 150, 270, 300)/(30, 45, 60, 75, 90) 270/330; 50–600 (WS10); (60–330)/(30–240) (120–240)/(20–90) 330/240 100–350 (WU12)

Maks. wysokość deskowania [cm]:  600 1485 1500 330 240

przekroje do 65/65 cm, przekroje do 105/105 cm, przekroje do 120/120 cm, Deskowanie słupów:  tak tak wysokość maks. 12 m wysokość maks. 12 m wysokość maks. 14,8 m

19,5–79,2 (płyty); 31,8–484,9 (płyty); 9,2–30,5 (dźwigar H20); Masa [kg]:  25,3–51,6 (narożniki wewnętrzne); 51,2–117,9 (narożniki wewnętrzne); 10,4–122,2 (dźwigar WS10); 19,0–451,0 12,8–44,0 11,0–23,8 (narożniki zewnętrzne) 23,5–58,0 (narożniki zewnętrzne) 25,3–88,4 (dźwigar WU12)

profile ze stali ocynkowanej profile ze stali ocynkowanej Materiał ramy:  – stal stal lakierowane proszkowo lakierowane proszkowo

drewno (dźwigary H20), Materiał dźwigara:  – – stal ocynkowana malowana proszkowo – – (dźwigary WS10 i WU12)

Wypełnienie płyty:  sklejka XLIFE gr. 21 mm sklejka XLIFE gr. 21 mm różne typy sklejek sklejka wielowarstwowa sklejka wielowarstwowa

Maks. parcie betonu [kN/m²]:  67,5 80,0 90,0 60,0 (maksymalne 80,0) 40,0

Sposób łączenia elementów:  zamki, ściągi, łączniki uniwersalne zamki, ściągi, łączniki uniwersalne ściągi zamek, ściągi DW15/20 zamek, ściągi DW15/20

Montaż:  ręczny lub dźwigiem dźwigiem dźwigiem dźwigiem ręczny

Czas montażu i demontażu [h/m²]:  0,35–0,60 0,25–0,35 0,25–0,50 0,50–0,60 0,50–0,60

narożniki rozszalowujące; pomosty narożniki rozszalowujące; pomosty narożniki rozszalowujące; pomosty do szachtu windowego; zastrzały; do szachtu windowego; zastrzały; do szachtu windowego; zastrzały; Elementy dodatkowe:  narożniki, blachy kompensacyjne narożniki, wstawki metalowe, kątowniki elementy BHP: barierki ochronne, elementy BHP: barierki ochronne, elementy BHP: barierki ochronne, pomosty robocze, drabiny pomosty robocze, drabiny pomosty robocze, drabiny Przegląd produktów Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 55 Deskowania ścienne Usługodawcy Artykuły Oferta Kontakt www.izbudujemy.pl » Produkty budowlane » Materiały budowlane » Sprzęt budowlany i transport » Deskowania i wieże » Deskowania ścienne

Usuń  Usuń  Usuń  Usuń  Usuń   www.izbudujemy.pl na więcej

Deskowanie ramowe ścienne FRAMI XLIFE Deskowanie ramowe ścienne FRAMAX XLIFE Deskowanie ścienne dźwigarkowe TOP 50 Deskowanie ramowe ORMA Lekkie deskowanie ścienne COMAIN

DOKA POLSKA Sp. z o.o. DOKA POLSKA Sp. z o.o. DOKA POLSKA Sp. z o.o. ULMA Construccion Polska S.A. ULMA Construccion Polska S.A. stal stal stal stal stal

(135, 270, 300, 330)/(30, 45, 60, 90, 135); 180–590 (H20); (120, 150, 270, 300)/(30, 45, 60, 75, 90) 270/330; 50–600 (WS10); (60–330)/(30–240) (120–240)/(20–90) 330/240 100–350 (WU12)

600 1485 1500 330 240 przekroje do 65/65 cm, przekroje do 105/105 cm, przekroje do 120/120 cm, tak tak wysokość maks. 12 m wysokość maks. 12 m wysokość maks. 14,8 m

19,5–79,2 (płyty); 31,8–484,9 (płyty); 9,2–30,5 (dźwigar H20); 25,3–51,6 (narożniki wewnętrzne); 51,2–117,9 (narożniki wewnętrzne); 10,4–122,2 (dźwigar WS10); 19,0–451,0 12,8–44,0 11,0–23,8 (narożniki zewnętrzne) 23,5–58,0 (narożniki zewnętrzne) 25,3–88,4 (dźwigar WU12) profile ze stali ocynkowanej profile ze stali ocynkowanej – stal stal lakierowane proszkowo lakierowane proszkowo

drewno (dźwigary H20), – – stal ocynkowana malowana proszkowo – – (dźwigary WS10 i WU12) sklejka XLIFE gr. 21 mm sklejka XLIFE gr. 21 mm różne typy sklejek sklejka wielowarstwowa sklejka wielowarstwowa

67,5 80,0 90,0 60,0 (maksymalne 80,0) 40,0 zamki, ściągi, łączniki uniwersalne zamki, ściągi, łączniki uniwersalne ściągi zamek, ściągi DW15/20 zamek, ściągi DW15/20 ręczny lub dźwigiem dźwigiem dźwigiem dźwigiem ręczny

0,35–0,60 0,25–0,35 0,25–0,50 0,50–0,60 0,50–0,60 narożniki rozszalowujące; pomosty narożniki rozszalowujące; pomosty narożniki rozszalowujące; pomosty do szachtu windowego; zastrzały; do szachtu windowego; zastrzały; do szachtu windowego; zastrzały; narożniki, blachy kompensacyjne narożniki, wstawki metalowe, kątowniki elementy BHP: barierki ochronne, elementy BHP: barierki ochronne, elementy BHP: barierki ochronne, pomosty robocze, drabiny pomosty robocze, drabiny pomosty robocze, drabiny więcej na www.izbudujemy.pl  56 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) Artykuł sponsorowany

Produkty firmy Colt Colt International Sp. z o.o. ul. Przasnyska 6A, 01-756 Warszawa tel. 22 350 50 16, 600 217 115 dla budownictwa [email protected] www.coltinfo.pl Produkty i systemy firmy Colt International pozwalają tworzyć przyjazne oraz bezpieczne warunki pracy i życia we wszelkiego rodzaju obiektach przemysłowych i komercyjnych.

Firma Colt International obec- ■ klapy wentylacyjne (skrzy- ■ CoolStream A – wentylacja, ■ kurtyny dymowe (stałe i au- na na polskim rynku od 2005 r., dłowe i żaluzjowe) chłodzenie oraz recyrkulacja tomatyczne) jest częścią międzynarodowej ■ wywietrzaki liniowe powietrza ■ okna oddymiające grupy Colt założonej w 1931 r., ■ żaluzje napowietrzające ■ CoolStream T – wentylacja, ■ wentylatory oddymiające. działającej obecnie w ponad (czerpnie) chłodzenie oraz recyrkulacja 50 krajach. Dzięki długiej trady- ■ wentylatory. powietrza Doświetlanie cji i wieloletniemu doświadcze- ■ CoolStream R – całoroczna Produkty do doświetlania ofe- niu dostarczamy urządzenia, Chłodzenie jednostka umożliwiająca wen- rowane przez nas to świetliki a także usługi na najwyższym Alternatywą dla tradycyjnej tylację, chłodzenie, recyrkula- punktowe oraz pasma świetl- poziomie, spełniające wymogi klimatyzacji jest CoolStream cję i ogrzewanie powietrza. ne, które są dostępne w szero- prawa budowlanego oraz do- – system wentylacji z chłodze- Zaletą tego systemu jest łatwe kiej gamie rozmiarów. stosowane do indywidualnych niem adiabatycznym. W urzą- sterowanie za pomocą progra- potrzeb naszych klientów. dzeniach CoolStream czynni- mu Cortiva. Dzięki przyjaznej Serwis i wsparcie kiem chłodzącym jest woda, dla użytkowników aplikacji techniczne Wyróżnikiem naszych urządzeń a wysokowydajne wentylatory wszystkie parametry systemu Zapewniamy naszym klien- jest to, że mogą spełniać wiele spełniają wymagania ekopro- można kontrolować za pomo- tom kompleksową obsługę, funkcji, np. wypełnione prze- jektu ErP. Urządzenia są certy- cą smartfona. począwszy od etapu pro- ziernym poliwęglanem klapy fikowane zgodnie z normą VDI jektowania, przez produk- skrzydłowe lub żaluzjowe (cer- 6022. Ochrona przeciwpoża- cję i montaż, aż po serwis tyfikowane zgodnie z normą Systemy te można instalować rowa i konserwację urządzeń. PN-EN 12101-2) mogą być czę- w nowo budowanych zakła- Rozwiązania z zakresu ochro- Wykorzystując nowoczesne ścią systemu wentylacji bytowej dach lub implementować do ny przeciwpożarowej to głów- narzędzia, jak np. modelowa- i/lub oddymiającej, a także do- już istniejących systemów nie systemy usuwania i kontroli nie CFD w programie ORCA datkowo doświetlać wnętrze w budynkach. Takie rozwią- rozprzestrzeniania się dymu oraz szeroką wiedzę i wielo- budynku. zania umożliwiają znaczną i ciepła. Wszystkie produkty letnie doświadczenie oferuje- poprawę warunków wewnętrz- przeznaczone do oddymia- my rozwiązania dopasowane Wentylacja nych, bez konieczności pono- nia certyfikowane są zgod- do indywidualnych potrzeb Zapewniamy sprawdzone roz- szenia wysokich kosztów. nie z normą PN-EN 12101-2. każdego projektu. Zespół in- wiązania w zakresie wentylacji Gama produktów CoolStream W naszej ofercie mamy m.in. żynierów pomaga w poszu- przemysłowej (naturalnej oraz obejmuje urządzenia: następujące urządzenia: kiwaniu najbardziej efektyw- mechanicznej). W palecie pro- ■ CoolStream S – wentylacja ■ klapy dymowe (skrzydłowe nych rozwiązań.  duktów znajdują się m.in.: i chłodzenie i żaluzjowe) Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 57 Zastosowanie urządzeń mikroretencyjnych w systemach odwodnienia miast dr hab. inż. Maciej Mrowiec prof. Politechniki Częstochowskiej

Użytkowanie urządzeń mikroretencyjnych w systemach kanalizacyjnych wpisuje się w koncepcję zrównoważonego rozwoju gospodarki wodno-ściekowej w obszarach zurbanizowanych.

Odprowadzanie wód opado- kanalizację do rzek wzrasta opadowych do odbiornika. zarówno możliwości retencyj- wych z obszarów zurbani- do 30%. W centrach miast, Skutkuje to dzisiaj wieloma nych zlewni, jak i samego sys- zowanych stanowi aktualny gdzie 55–85% powierzchni negatywnymi zjawiskami, do temu kanalizacyjnego problem, związany między in- cechuje szczelna zabudowa, których należy zaliczyć: ■ założenie a priori niewielkie- nymi z dynamicznym i często średnio aż ponad 50% wody ■ bezpośrednie odprowadza- go zanieczyszczenia spły- niekontrolowanym rozwojem rocznie odpływa bezpowrot- nie spływów opadowych wów opadowych obszarów miejskich, a także nie. W czasie intensywnych ze wszystkich powierzchni ■ brak analizy ilościowej i ja- z brakiem urządzeń retencyj- opadów wartości te sięgają nieprzepuszczalnych (brak kościowej wpływu zrzutów nych, współdziałających z sie- ponad 90% [2]. kontroli nad uszczelnieniem ścieków opadowych na od- cią kanalizacyjną. Skutkuje Przez dziesięciolecia tradycyj- zlewni) biornik (zazwyczaj się zakła- to coraz częstszym występo- ne podejście do projektowania ■ kierowanie odpływów opado- da, że odbiornik może przy- waniem zjawisk podtapiania opierało się na koncepcji jak wych najkrótszą drogą do od- jąć bez szkody każdą ilość obszarów zurbanizowanych najszybszego transportu wód biornika, bez wykorzystania wód opadowych) w czasie intensywnych opa- dów. Przeciążenie hydrauliczne sieci kanalizacyjnych to niejedyny problem, równie ważne jest oddziaływanie na środowisko wodne ładunków zanieczyszczeń zawartych w zrzutach systemów kanalizacyjnych. W warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych większość opadu wsiąka lub paruje, podtrzymując naturalną wil- gotność środowiska przez takie procesy, jak: infiltracja, intercepcja, ewapotranspi- racja oraz retencja glebowa. Tylko średnio 10% odpływa po powierzchni gruntu do rzek i jezior. W miastach wielkości te ulegają odwróceniu. Przy 35–50% uszczelnieniu terenu (budynki, infrastruktura dro- gowa) ilość opadu odpływa- jącego powierzchniowo przez © Goodpics - Fotolia.com 58 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

■ niewłaściwe i niekonsekwent- ne planowanie przestrzenne obszarów miejskich ■ niewłaściwą konserwacją urządzeń podczyszczają- cych ścieki opadowe ■ występowanie nielegalnych podłączeń ścieków bytowo- -gospodarczych ■ brak świadomości ekolo- gicznej wśród użytkowników systemu. Należy jeszcze dodać kwestię obserwowanych zmian klima- tycznych, które w zakresie gospodarki wodnej w miastach mają skutkować zwiększeniem liczby i intensywności zdarzeń opadowych. Przy tradycyjnym sposobie projektowania syste- mów odwodnienia oznaczało- by to konieczność zwiększenia zdolności przepustowej (śred- Rys. 1. Nomogram do wyznaczania wymaganej pojemności retencyjnej niecki infiltracyjnej dla opadu według formuły IMGW nic) istniejących kanałów. Ma- (Bogdanowicz i Stachy, dla c = 5 lat) jąc na względzie duży zakres potrzeb związanych z infra- strukturą kanalizacyjną, istotne odejście od koncepcji kon- ■ duża zdolność przejmo- zrównoważonego rozwoju, na- jest, by już obecnie jej moder- troli stężeń zanieczyszczeń wania spływu opadowego, leży zauważyć, że mimo róż- nizację i rozbudowę prowadzić na poszczególnych wylotach a tym samym zmniejszenie nego nazewnictwa mają one zgodnie z obecnie preferowa- na rzecz kontroli globalnego ilości ścieków kierowanych wspólny mianownik – dążenie nymi tendencjami światowy- wpływu zrzutów ze wszyst- do systemu kanalizacyjnego do odtworzenia naturalnego mi obejmującymi przede kich wylotów z kanalizacji na (zwiększenie jego niezawod- obiegu wody w otoczeniu sil- wszystkim: jakość wód odbiornika. ności działania) nie zniekształconym przez ■ ograniczanie dopływu wód Spośród wymienionych dzia- ■ ograniczanie przelewów bu- działalność człowieka. W każ- opadowych do systemów łań najbardziej efektywne rzowych kanalizacji ogólno- dej z wymienionych koncepcji podziemnych poprzez ich jest ograniczenie odpływu do spławnej, a przez to popra- jedna z kluczowych ról przy- infiltracje do gruntu, wykorzy- sieci kanalizacyjnych przede wa jakości wód odbiorników pada małym urządzeniom stanie gospodarcze czy też wszystkim dlatego, że można i bioróżnorodności środowi- retencyjnym, wykonanym za- retencje w zbiornikach otwar- je zrealizować przy stosun- ska wodnego zwyczaj jako niecki/zbiorniki tych – rozwiązania te można kowo niewielkich kosztach, ■ zachowanie naturalnego opróżniające się przez pa- ogólnie nazwać działaniami stosując proste w działaniu obiegu wody w przyrodzie rowanie oraz infiltrację wód u źródła powstawania spływu urządzenia. W pozostałych na obszarach zurbanizowa- do gruntu. Ze względu na powierzchniowego przypadkach konieczne są nych i zapobieganie stepo- wymiary tego typu urządzeń ■ efektywne sterowanie prze- zdecydowanie większe nakła- wieniu gleb (objętość rzędu kilku metrów pływem ścieków opadowych dy inwestycyjne na budowę ■ możliwość wzbogacania za- sześciennych) zasadne jest oraz ładunkiem zanieczysz- sieciowych zbiorników reten- sobów wód podziemnych zastosowanie terminu „urzą- czeń w nich zawartych, które cyjnych, zdecydowanie droż- ■ poprawa walorów krajobra- dzenia mikroretencyjne” zasilają systemy kanalizacyj- szych w utrzymaniu. zowych bądź po prostu „mikroreten- ne w czasie opadów nawal- ■ korzystny wpływ na mikrokli- cja”. Termin ten obejmuje także nych – głównie przez budo- Nowoczesne sposoby mat, a przez to poprawa wa- zbiorniki do magazynowania wę sieciowych zbiorników odprowadzania ście- runków życia mieszkańców wód opadowych dla celów go- retencyjnych ków opadowych ■ ograniczenie erozji w odbior- spodarczych, gdyż indywidu- ■ traktowanie odbiornika ście- Zastosowanie zrównoważo- nikach. alne instalacje nierzadko mają ków deszczowych jako inte- nych systemów zagospodaro- Analizując przykłady stoso- zbiorniki magazynowe o obję- gralnego elementu systemu wania wód opadowych przy- wania koncepcji odwodnienia tości jedynie 2–3 m3. Niewła- kanalizacyjnego, co oznacza nosi liczne korzyści: zlewni, zgodne z koncepcją ściwe wydaje się stosowanie Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 59

100 Względna pojemność retencyjna

15 3 2 90 [dm /m ] 20 3 2 [dm /m ] 25 3 2 [dm /m ] 35 3 2 Efrktywność [%] 80 45 [dm /m ] 3 2 [dm /m ] 60 3 2 70 [dm /m ] 14-dniowa

40 Rys. 2 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 Możliwe procentowe pokrycie zapotrzebowania na wodę użytkową dla Częstochowy

terminu „mała retencja”, który ju systemów odprowadzania na powierzchnie biologicznie nieczność usunięcia zakolma- w hydrologii określa zbiorniki ścieków opadowych. Jednym czynne bez zapewnienia po- towanej wierzchniej warstwy. Wzgllędne zużycie wody użytkowej Z W [dm/m] lub spiętrzanie wody w ko- z takich kryteriów podziału jemności retencyjnej. Ważne Mając na względzie koszty rytach małych rzek i dotyczy może być wielkość obsługi- jest, by na takich obszarach inwestycyjne, otwarte niecki obiektów o znacznie więk- wanej zlewni. Przyjmując za nie było dozwolone odprowa- infiltracyjne są niewątpliwie szych objętościach (nawet najmniejszą jednostkę zago- dzanie wód opadowych z po- najtańszym rozwiązaniem, rzędu kilku tysięcy metrów spodarowania przestrzennego wierzchni czystych (dachy) do jakie można zastosować dla sześciennych). pojedynczą nieruchomość, systemów kanalizacyjnych. zagospodarowania wody Cechą wspólną wszystkich możliwości techniczne ograni- W większości przypadków opadowej spływającej z da- koncepcji zrównoważonej go- czają się do dwóch rozwiązań: zapewnienie właściwej nieza- chów. Podstawowe zasady spodarki wodami opadowymi urządzenia retencyjno-infiltra- wodności instalacji odwod- wymiarowania niecek infiltra- jest duża liczba różnego typu cyjne (tzw. niecki infiltracyjne) nienia wymagać będzie pew- cyjnych przedstawiono m.in. urządzeń oraz ich kombinacji, i urządzenia do gospodarcze- nej objętości retencyjnej, tym w publikacji [1], a dla warun- umożliwiających dostosowa- go wykorzystania wód opado- większej, im gorsze są warunki ków krajowych zostały opisa- nie ich do zadanych warunków wych. gruntowe (wodoprzepuszczal- ne przez [3] na podstawie mo- lokalnych. Należy jednak brać Do wymienionych rozwiązań ność). Instalacje te wymagają delu opadów opracowanego pod uwagę ograniczenia, ta- zagospodarowania wód opa- przeznaczenia odpowiedniej wg Bogdanowicz i Stachego kie jak: koszty wdrożenia, do- dowych można jeszcze dodać powierzchni terenu, stano- (model IMGW). Dla zadanej stępność terenu, zachowanie zielone dachy, jednak istot- wiącej przeciętnie 5–15% po- wartości współczynnika wo- wymaganych odległości od nym ograniczeniem są w tym wierzchni odwadnianej. Muszą doprzepuszczalności k (m/s) budynków i infrastruktury, wy- przypadku relatywnie wysokie także zostać spełnione okre- i względnej powierzchni infil- stępowanie korzystnych wa- koszty realizacji i ograniczenia ślone warunki lokalizacyjne tracyjnej (definiowanej jako runków hydrogeologicznych, związane z wytrzymałością ist- (zachowanie odległości od bu- stosunek powierzchni infil- zapewnienie odpowiedniej niejących konstrukcji przy do- dynków podpiwniczonych oraz tracyjnej do powierzchni od- eksploatacji urządzeń, trudno- datkowym obciążeniu. od innej infrastruktury), wyma- wadnianej) można odczytać ści w projektowaniu (brak wy- gane są również odpowiednie jednostkową pojemność re- tycznych projektowych, brak Przykłady wymiarowa- warunki gruntowe (wodoprze- tencyjną (podaną w litrach na doświadczenia, niechęć do nia urządzeń mikrore- puszczalność na poziomie metr kwadratowy powierzchni stosowania rozwiązań nowa- tencyjnych minimum 10-6 m/s, odległość nieprzepuszczalnej) – rys. 1. torskich). Istnieje wiele moż- W skrajnie korzystnych wa- od zwierciadła wód pod- Wśród zalet niecek infiltracyj- liwych klasyfikacji urządzeń, runkach gruntowych możliwe ziemnych przynajmniej 1 m). nych można wymienić również które wpisują się w koncep- jest odprowadzenie wód z po- W dłuższej perspektywie dobre warunki dla wkompo- cję zrównoważonego rozwo- wierzchni dachu bezpośrednio czasu należy uwzględnić ko- nowania w tereny zielone. 60 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

W wariancie infiltracji pod- datkowo stosuje się ją do na- danych o opadach (np. sum urządzeń infiltracyjnych sta- ziemnej wykorzystuje się pre- wadniania terenów zielonych, dobowych) możliwe jest bar- nowi najtańsze rozwiązanie, fabrykowane elementy z two- boisk sportowych, na cele rol- dziej precyzyjne określenie chociaż problematyczne jest rzyw sztucznych (skrzynki, nicze lub do mycia pojazdów. wymaganej pojemności zbior- lokalizowanie tych urządzeń komory, tunele), które zwięk- Jak wykazały badania krajowe nika. Ze względu na zróżni- w gęstej zabudowie miejskiej. szają koszty inwestycyjne w zakresie struktury zużycia cowane zapotrzebowanie na Zastosowanie zbiorników do oraz utrudniają eksploatację wody przez gospodarstwa jed- wodę użytkową oraz różne po- gospodarczego wykorzysta- i przy niewłaściwej konserwa- norodzinne, od 40% do nawet wierzchnie dachów konieczne nia wód opadowych umożli- cji następuje kolmatacja dna 70% dziennego zapotrzebo- jest określenie dwóch parame- wia znaczące ograniczenie ich urządzenia. Z drugiej strony wania na wodę nie wymaga trów względnych: odpływu do systemów kanali- taka forma infiltracji zmniejsza jakości wody pitnej i może być ■ względna pojemność reten- zacyjnych przy jednoczesnej uciążliwości związane z eks- zastąpione np. wodą pocho- cyjna definiowana jako: oszczędności zużycia wody ploatacją otwartego zbiornika dzącą z opadów. Zalety wy- z sieci wodociągowej. Osiąg wody, zapewnia dobre wa- korzystania takiego systemu V dm3  nięcie wymiernych korzyści VW =  2  runki gromadzenia wód i ma to niewątpliwie korzyści finan- F  m  możliwe jest nawet dla objęto- niskie wymagania jakościowe sowe wynikające z redukcji ści retencyjnych na poziomie w stosunku do wody. zużycia wody z systemu wo- gdzie: V – całkowita objętość 2 m3 na 100 m2 powierzchni W przypadku braku możli- dociągowego. Niemniej jed- retencyjna [dm3], F – efektyw- dachu.  wości wykonania urządzeń nak występują ograniczenia, na powierzchnia dachu [m2]; opartych na infiltracji wód a jednym z nich jest efektyw- ■ względne dobowe zużycie do gruntu alternatywą jest ność finansowa systemu wy- (zapotrzebowanie) wody zastosowanie urządzeń do korzystania wód opadowych. użytkowej definiowane jako: gospodarczego wykorzysta- Zależy ona od takich czynni- nia wód opadowych. Wyko- ków, jak: rynkowa cena wody, Z dm3  ZW =  2  rzystanie wód deszczowych wymagana przepustowość F  m  jest szczególnie popularne instalacji oraz ciśnienie (kosz- w krajach, gdzie wprowadzo- ty pomp, zestawu hydroforo- gdzie: Z – dobowe zużycie no opłaty za odprowadzanie wego), rodzaj zastosowanych wody użytkowej [dm3], F – wód opadowych do kanaliza- materiałów instalacyjnych, typ efektywna powierzchnia da- cji bądź cena metra sześcien- zbiornika (podziemny, w piw- chu [m2]. nego wody pitnej jest stosun- nicy, naziemny) oraz rodzaj fil- Na rys. 2 przedstawiono wy- kowo wysoka. Najbliższym tra. Jednak zasadniczy wpływ kres pokazujący, w ilu pro- przykładem są Niemcy, gdzie na efektywność oraz ogólne centach możliwe jest pokrycie powszechność opłat za od- koszty wykonania instalacji zapotrzebowania na wodę prowadzanie wód opadowych ma wielkość zastosowanego użytkową w zależności od była czynnikiem decydującym zbiornika do magazynowania jej względnego zużycia oraz o popularności systemów za- wód opadowych. Wyznacze- względnej pojemności reten- gospodarowania deszczówki nie optymalnej objętości nie cyjnej. Powyższa analiza zo- przez właścicieli prywatnych jest zagadnieniem łatwym, stała wykonana na podstawie posesji. Dostępność wód ponieważ zbyt mały zbiornik 8-letnich danych dobowych opadowych jest kluczowym, nie przyniesie spodziewanych dla miasta Częstochowy. Moż- ale niejedynym czynnikiem, korzyści, a zbyt duży zbiornik na zauważyć, że zwiększanie decydującym o opłacalności poza wysokimi kosztami bę- pojemności zbiornika nie prze- Literatura zastosowania systemu wyko- dzie sprawiał problemy z jako- kłada się na znaczący wzrost 1. W. Geiger, H. Dreiseitl, Nowe sposo- rzystania wód deszczowych. ścią magazynowanych wód. pokrycia zapotrzebowania na by odprowadzania wód deszczowych. Istotny jest także popyt na Dlatego proponowane są me- wodę – decydujące jest jej Poradnik retencjonowania i infiltracji wodę o parametrach niespeł- tody uproszczone, najczęściej przeciętne zużycie (Zw). wód deszczowych do gruntu na te- niających standardów wody polegające na założeniu, że renach zabudowanych, Bydgoszcz 1999. pitnej (tzw. woda użytkowa). objętość zbiornika ma wystar- Podsumowanie 2. A. Kotowski, Podstawy bezpiecznego W budynkach mieszkalnych czyć do zmagazynowania 5% Zastosowanie urządzeń mi- wymiarowania odwodnień terenów, wodę opadową wykorzystuje średniego rocznego opadu kroretencyjnych w systemach Wydawnictwo Seidel-Przywecki, Wro- się najczęściej do spłukiwania dla danej miejscowości lub na kanalizacyjnych wpisuje się cław 2011. toalet i podlewania zieleni, ale pokrycie dniowego zapotrze- w koncepcję zrównoważone- 3. M. Mrowiec, Rozwój systemów kanalizacyjnych w aspekcie zapobiegania może być używana również bowania na wodę użytkową go rozwoju gospodarki wod- zjawiskom powodzi miejskich, Wy- do prania. W obiektach komu- na 14–30 dni. W przypadku no-ściekowej w obszarach dawnictwo Seidel-Przywecki, Wrocław nalnych i przemysłowych do- dostępu do szczegółowych zurbanizowanych. Używanie 2011. Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 61

Opinia biegłego jest szczególnym dowodem przedstawienie informacji w odniesieniu do spornych pomiędzy stronami istotnych okoliczności faktycznych przy wykorzystaniu przez biegłego wiadomości specjalnych. Dane te przekazane są sądowi w celu umożliwienia mu wypracowania własnej oceny stanu faktycznego, z uwzględ nieniem wiedzy specjalistycznej. Biegły w żaden jednak sposób nie jest przy tym uprawniony do zastępowania sądu w ocenie dowodów, a tym bardziej do dokonywania własnej oceny prawnej stanu faktycznego występują cego w danej sprawie.

Uregulowany przepisem art. sąd w istocie tylko w zakresie nych, dowód z opinii biegłego Odwołanie się przez sąd do 278 § 1 Kodeksu postępowa- zgodności z zasadami logicz- jest koniecznością. Potrzeba tych kryteriów oceny stano- nia cywilnego dowód z opi- nego myślenia, doświadczenia powołania biegłych powinna wi wystarczające i należyte nii biegłego jest dowodem życiowego i wiedzy powszech- wynikać z okoliczności kon- uzasadnienie przyczyn uzna- szczególnym1) w tym sensie, nej. Z istoty i celu dowodu kretnej sprawy. Chodzi jednak nia opinii za rzetelną. Ozna- że jego specyfika wyraża się z opinii biegłego wynika, że o okoliczności faktyczne sta- cza to również i to, że sąd tym, iż sfera merytoryczna jeżeli rozstrzygnięcie sprawy nowiące podstawę roszczenia, nie ma kompetencji do czy- opinii kontrolowana jest przez wymaga wiadomości specjal- a nie zdarzenia procesowe. nienia ustaleń sprzecznych

1) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2017 r. I CSK 532/16 cyt. „Dowód z opinii biegłego służy wyjaśnieniu kwestii wymagających wiadomości specjalnych, a nie poszuki waniu materiału przydatnego dla potrzeb rozstrzygnięcia”. 62 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

sowaniu art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, na podstawie właściwych dla jej przedmiotu kryteriów zgodno- ści z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycz- nych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Dowód z opinii biegłego pozostaje przedmiotem oceny sądu, w szcze- gólności z punktu widzenia zakresu wypowiedzi biegłego przez pryzmat granic rzeczowych zleconego w postano- wieniu dowodowym, a także poprawności konstrukcyjnej opracowania z punktu widzenia wymogów opisanych przez przepisy prawa formalnego. © Vladimir Mucibabic - fotolia.com W świetle brzmienia art. 278 § 1 Kodeksu postępowania ze stanowiskiem biegłego, Zadaniem biegłego zasadni- zawodowego, sformułowany cywilnego potrzeba powołania zwłaszcza w sytuacji, gdy czo jest więc dokonanie oce- i wyrażony w toku postępowa- biegłego zachodzi tylko w tych opinia jest jednoznaczna, ny przedstawionego materiału nia przez osobę wyznaczoną przypadkach, które wymagają przekonująca i odpowiednio z punktu widzenia posiadanej w tym celu przez sąd. fachowego zaopiniowania ze- umotywowana. Sąd nie ma też wiedzy technicznej danej spe- branego w sprawie materiału obowiązku dopuszczenia do- cjalności i przedstawienie Zadaniem biegłego zasad- dowodowego. Rolą biegłego wodu z opinii innych biegłych sądowi danych i wniosków niczo nie jest poszukiwanie nie jest więc w żadnym razie w każdym wypadku, gdy stro- umożliwiających poczynienie dowodów i okoliczności mają- poszukiwanie dowodów. Ce- na jest niezadowolona z nie- właściwych ustaleń faktycz- cych uzasadniać argumenta- lem opinii biegłego jest uła- korzystnej dla jej interesów nych i właściwą ocenę praw- cję stron procesu, lecz doko- twienie sądowi należytej oceny treści opinii już sporządzonej ną znaczenia okoliczności nanie oceny przedstawionego zebranego w sprawie materia- w sprawie. Celem powołania wskazanych w podstawie materiału z perspektywy posia- łu wtedy, gdy potrzebne są do dowodu z opinii biegłego nie faktycznej. Opinią biegłego danej wiedzy naukowej, tech- tego wiadomości specjalne3). jest ustalenie faktów istotnych jest osąd o okolicznościach nicznej lub branżowej i przed- Natomiast nie może opinia dla rozstrzygnięcia, lecz udzie- faktycznych, stanach lub zda- stawienie sądowi wniosków być sama w sobie źródłem lenie sądowi wiadomości spe- rzeniach, dla których poznania umożliwiających poczynienie materiału faktycznego sprawy cjalnych w takich kwestiach, i wyjaśnienia wymagany jest właściwych ustaleń faktycz- ani tym bardziej stanowić pod- których wyjaśnienie przekra- określony zasób wiadomości nych i właściwą ocenę prawną stawy ustalenia okoliczności cza zakres wiedzy wynikający specjalnych z różnych dzie- znaczenia zdarzeń, z których będących przedmiotem oce- z doświadczenia życiowego dzin nauki, techniki, sztuki, strony wywodzą swoje racje. ny biegłego. Ustalenie stanu osób posiadających wykształ- rzemiosła czy obrotu gospo- Dowód z opinii biegłego pod- faktycznego zawsze należy do cenie ogólne2). darczego oraz doświadczenia lega ocenie sądu przy zasto- sądu orzekającego, a biegły

2) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 lipca 2018 r. I ACa 638/17 cyt. „Opinia biegłego jest szczególnym dowodem. Stanowi ona przedstawienie wiadomości i in formacji w odniesieniu do spornych pomiędzy stronami istotnych okoliczności faktycznych – sporne fakty są przez biegłego „przetwarzane” przy wykorzystaniu przez niego wiadomości specjalnych i następnie podane sądowi w celu umożliwienia mu wypracowania własnej oceny stanu faktycznego, z uwzględnieniem wiadomości przekazanych przez „pomocnika sądu”. Biegły w żaden sposób nie jest przy tym uprawniony do dokonywania własnych ustaleń faktycznych w ramach przedmiotowej podstawy powództwa, w dro dze „pozasądowego” przeprowadzenia dowodów, bowiem prowadzenie postępowania dowodowego zastrzeżone jest wyłącznie do kompetencji sądu (vide: art. 235 Kodeksu postępowania cywilnego). Zakres czynności, dotyczących kontaktu biegłego z materiałem procesowym wyczerpuje treść art. 284 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym Sąd może zarządzić okazanie biegłemu akt sprawy i przedmiotu oględzin oraz zarządzić, aby brał udział w postępowaniu dowodowym”. 3) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r. III CSK 84/16 cyt. „Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego nie może ograniczać się do złożenia przez biegłego pisemnej opinii do akt sprawy, a biegły powinien zostać wezwany na rozprawę, aby strony mogły mu zadawać pytania. W przypadku rozpoznawania sprawy w kolejnej instancji ma to znaczenie wtedy, gdy strona podnosi nowe zarzuty do treści opinii. Zażądanie ustnego wyjaśnienia opinii stanowi uprawnienie, a nie obowiązek sądu (art. 286 i 290 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego), to jednak staje się jego obowiązkiem nie tylko wtedy, kiedy wyjaśnień takich wyraźnie domagają się strony, ale także wtedy, kiedy strony podnoszą zastrzeżenia wymagające wyjaśnień, bądź kiedy sąd zauważa braki, bądź nielogiczności w opinii pisemnej”. Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec) 63

powinien udzielić odpowiedzi na konkretne pytania dostoso- wane do stanu faktycznego4). Wnioski opinii biegłego mają być jasne, kategoryczne i prze- konujące dla sądu jako bez- stronnego arbitra5). Ważnym jest, iż granicę obowiązku pro- wadzenia przez sąd postępo- wania dowodowego wyznacza, podlegająca kontroli instancyj- nej, ocena czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczno- ści sprawy, okoliczność zaś, że opinia biegłych nie ma tre- ści odpowiadającej stronie, zwłaszcza gdy w sprawie wy- powiadał się kompetentny pod względem fachowości biegły, nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla przeprowadzenia dowodu z kolejnych opinii. Potrzeba powołania innego biegłego powinna zawsze wynikać jedynie z oko- © goir - fotolia.com liczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony. zdarza się nader często, tzn. swoich kompetencji – obok wy- przedmiotu kryteriów zgodno- Kluczową kwestią przy spo- biegli skupiają się na interpre- powiedzi w kwestiach wymaga- ści z zasadami logiki i wiedzy rządzaniu opinii przez bie- tacji przepisów i ich ocenie, jących wiadomości specjalnych powszechnej, poziomu wiedzy głych jest rozstrzygniecie co jest zbędne. Trzeba bowiem – zamieści w opinii także suge- biegłego, podstaw teoretycz- dotyczące użytego w art. 278 pamiętać, iż Sąd nie jest zwią- stie co do sposobu rozstrzy- nych opinii, a także sposobu § 1 Kodeksu postępowania zany opinią biegłego w zakresie gnięcia kwestii prawnych, sąd motywowania oraz stopnia sta- cywilnego pojęcie „wiadomo- jego wypowiedzi odnośnie za- powinien je pominąć. nowczości wyrażonych w niej ści specjalnych”, które w żad- strzeżonych do wyłącznej kom- Dowód z opinii biegłego pod- wniosków8). Specyfika oceny nym razie nie obejmuje reguł petencji sądu kwestii ustalenia lega ocenie sądu przy zasto- dowodu z opinii biegłego wyra- wykładni obowiązującego i oceny faktów oraz sposobu sowaniu art. 233 § 1 Kodeksu ża się w tym, że sfera meryto- prawa6), w tym wykładnia po- rozstrzygnięcia sprawy. Jeżeli postępowania cywilnego, na ryczna opinii kontrolowana jest jęć użytych w przepisie7) – co biegły, z przekroczeniem granic podstawie właściwych dla jej przez sąd, który nie posiada

4) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2017 r. I CSK 447/15 cyt. „Celem powołania dowodu z opinii biegłego nie jest ustalenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, lecz udzielenie sądowi wiadomości specjalnych w takich kwestiach, których wyjaśnienie przekracza zakres wiedzy wynikający z doświadczenia życiowego osób posiadających wykształcenie ogólne. Nie jest natomiast takim celem rozstrzygnięcie zagadnień prawnych, ustalenie obowiązującego stanu prawnego lub zasad stosowania i wykładni prawa”. 5) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17 stycznia 2017 r. III AUa 353/16 cyt. „Opinia biegłego powinna zawierać trzy części: sprawozdanie z dokonanych czynności i spostrzeżeń, wnioski biegłego i odpowiedź na postawione biegłemu pytania oraz uzasadnienie. Obowiązek ten wskazuje także na relacje między sądem, stronami i biegłym. Wynik tego dowodu, jak i każdego, podlega również „roztrząsaniu” przez strony (art. 210 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego), a sam dowód ocenie sądu (art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Swoboda tej oceny jest ograniczona, gdyż obejmuje analizę logiczności i poprawności wniosków, bez wkraczania jednak w sferę wiedzy specjalistycznej. Dlatego opinia nie może się sprowadzać tylko do zdania biegłego, ale musi przekonywać jako logiczna całość. Równie ważne jest więc wskazanie i wyjaśnienie w uzasadnieniu przesłanek, które doprowadziły biegłego do przedstawionych konkluzji. Opinia winna być wyczerpująca, a zatem odnosić się do wszystkich kwestii zawartych w tezie dowodowej postanowienia sądu”. 6) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 grudnia 2016 r. I ACa 591/16 cyt. „Zamieszczenie w opinii biegłego sugestii co do sposobu rozstrzygnięcia kwestii prawnej, z przekroczeniem granic swoich kompetencji – obok wypowiedzi w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych – obliguje sąd do jej pominięcia, aczkolwiek nie dyskwa lifikuje całości opinii biegłego, która podlega, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego”. 7) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 grudnia 2016r. I ACa 591/16 cyt. „Zamieszczenie w opinii biegłego sugestii co do sposobu rozstrzygnięcia kwestii prawnej, z przekroczeniem granic swoich kompetencji – obok wypowiedzi w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych – obliguje sąd do jej pominięcia, aczkolwiek nie dyskwa lifikuje całości opinii biegłego, która podlega, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego”. 8) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 września 2018 r. I ACa 218/18 cyt. „Opinia biegłego podlega, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 Kodeksu po stępowania cywilnego, lecz co odróżnia ją pod tym względem, to szczególne dla tego dowodu kryteria oceny, które stanowią poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Zadaniem biegłego jest udzielenie sądowi, na podstawie posiadanych wiadomości fachowych i doświadczenia zawodowego, informacji i wiadomości niezbędnych do ustalenia i oceny okoliczności sprawy. Jakkolwiek opinia biegłego jest oparta na wiadomościach specjalnych, to podlega ona ocenie sądu w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał, a zatem na tle tego materiału dowodowego koniecznym jest stwierdzenie, czy ustosunkowała się ona do wynikających z innych dowodów faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych oraz czy opierając się na tym materiale w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowania prowadzący do sformułowanych w niej wniosków”. 64 Przewodnik Projektanta NR 1/2019 (styczeń–marzec)

stron, przed lub w toku postępo- wania, należy traktować, w razie ich przyjęcia przez sąd orzeka- jący, jako wyjaśnienie stanowią- ce poparcie, z uwzględnieniem wiadomości specjalnych, stanowiska stron10).

Podsumowanie Należy zatem wskazać, iż swo- bodna ocena dowodów do- konywana jest przez pryzmat własnych przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego za- sobu doświadczeń życiowych, uwzględnia wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według któ- rych sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodo- wych i odnosi je do pozosta- © endostock - fotolia.com łego materiału dowodowego. Zadaniem natomiast biegłego wiadomości specjalnych, tylko oceny tego dowodu stanowią wiska oraz stopień stanowczo- jest udzielenie sądowi, na pod- w zakresie zgodności z zasa- również: poziom wiedzy bie- ści wyrażonych w niej ocen. stawie posiadanych wiadomo- dami logicznego myślenia, do- głego, podstawy teoretyczne Bardzo ważną kwestią jest rów- ści fachowych i doświadczenia świadczenia życiowego i wie- opinii, sposób motywowania nież to, że prywatne eksperty- zawodowego, informacji nie- dzy powszechnej9). Kryteria sformułowanego w niej stano- zy opracowywane na zlecenie zbędnych do ustalenia i oceny okoliczności sprawy. W żad- nym razie nie mogą być uzna- ne za dowód w sprawie wypowiedzi biegłego wykraczające zarówno poza zakres udzielo- nego mu przez sąd zlecenia, jak i poza ustawowo określo- ne jego zadania. Oznacza to tym samym, że Sąd nie jest więc związany opinią biegłego w zakresie jego wypowiedzi odnośnie zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji sądu, kwestii ustalenia i oceny faktów, kwestii prawnych czy sposobu © nahariyani100 - fotolia.com rozstrzygnięcia sprawy. 

9) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 2 marca 2017 r. III AUa 416/16 cyt. „Wprawdzie opinia biegłych jako dowód oparta na wiadomościach specjalnych, to podlega ona jednakże ocenie sądu w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał, a zatem, na tle tego materiału, koniecznym jest stwierdzenie, czy ustosunkowała się ona do wynikających z innych dowodów faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych oraz czy opierając się na tym materiale w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowa nia prowadzący do sformułowanych w niej wniosków”. 10) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2017 r. I ACa 413/17 cyt. „Jeśli strona dołącza do pisma procesowego ekspertyzę pozasądową i powołuje się na zawarte w niej twierdzenia i wnioski, opinię tę należy traktować, jako część argumentacji faktycznej i prawnej przytaczanej przez stronę. Jeżeli strona składa taką ekspertyzę z intencją uznania jej przez sąd za dowód w sprawie, istnieją podstawy do przypisania jej znaczenia dowodu z dokumentu prywatnego w rozumieniu art. 245 k.p.c. Ekspertyza nie jest więc dowodem z opinii biegłego w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ale stanowi element materiału procesowego. Ekspertyza opracowana na zlecenie strony przed wszczęciem procesu czy w jego toku jest wyjaśnieniem jej stanowiska z uwzględnieniem wiadomości specjalnych. Może natomiast przemawiać za koniecznością dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii biegłego”. Pobierz bezpłatne e-wydanie

numer 1/2019 dostępne na stronie: www.izbudujemy.pl/oferta

Przewodnik Projektanta skierowany jest do osób, które chcą poszerzyć swoją wiedzę o procesie projektowania z uwzględnieniem specyfiki materiałów i technologii budowlanych, a także zapoznać się z zagadnieniami prawnymi.

Wybrane zagadnienia: • Konstrukcje stropów strunobetonowych i kablobetonowych • Innowacyjne materiały termoizolacyjne w aspekcie wymagań cieplno-wilgotnościowych • Analiza doboru źródła ciepła dla budynku jednorodzinnego • BIM 5D, czyli usprawnione zarządzanie kosztami przedsięwzię- cia budowlanego • Granice kompetencji biegłego w postępowaniu sądowym w sporze o roboty budowlane • Najważniejsze zmiany w prawie w 2019 r. O czym powinien wiedzieć projektant