Załącznik do Uchwały nr IV/22/15 Rady Gminy w Chlewiskach z dnia 17 marca 2015 roku

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Chlewiska 2014 Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

"Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" opracowana przez:

PPUH „BaSz” mgr inż. Bartosz Szymusik 26-200 Końskie ul. Polna 72 tel./fax: 41 372 49 75 e-mail: [email protected] przy współpracy:

Urzędu Gminy w Chlewiskach

2

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Spis treści

WSTĘP ...... 5

CZĘŚĆ I...... 7

DIAGNOZA STANU AKTUALNEGO GMINY CHLEWISKA ...... 7 1. Ogólna charakterystyka Gminy Chlewiska ...... 7 1.1. Położenie administracyjne ...... 7 1.2. Zarys historii ...... 8 1.3. Funkcjonowanie Gminy Chlewiska ...... 9 1.3.1. Organizacja i władze ...... 9 1.3.2. Jednostki organizacyjne ...... 10 1.3.3. Działalność budżetowa Samorządu Gminy Chlewiska w latach 2006-2013 ...... 10 1.3.4. Inwestycje Gminy Chlewiska w latach 2006-2013 ...... 14 2. Charakterystyka sfery społecznej ...... 18 2.1. Sytuacja demograficzna ...... 18 2.2. Gospodarstwa domowe i źródła ich utrzymania ...... 20 2.3. Zatrudnienie i rynek pracy ...... 21 2.4. Problemy społeczne ...... 22 2.5. Mieszkalnictwo ...... 23 2.6. Infrastruktura społeczna ...... 24 2.6.1. Oświata ...... 24 2.6.2. Ochrona zdrowia ...... 25 2.6.3. Pomoc społeczna ...... 26 2.6.4. Bezpieczeństwo publiczne ...... 28 2.6.5. Kultura i dziedzictwo kulturowe ...... 28 2.6.6. Sport, rekreacja i turystyka ...... 32 2.7. Aktywność społeczna ...... 34 3. Charakterystyka infrastruktury technicznej ...... 34 3.1. Infrastruktura transportowa i komunikacyjna ...... 34 3.2. Gospodarka wodno-kanalizacyjna ...... 35 3.3. Gospodarka odpadami ...... 37 3.4. Zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe ...... 38 4. Charakterystyka strefy gospodarczej ...... 39 4.1. Aktywność gospodarcza ...... 39 4.2. Rolnictwo ...... 41 4.2. Leśnictwo ...... 42 4.3. Przemysł i produkcja ...... 43 4.4. Handel i usługi ...... 43 5. Charakterystyka środowiska przyrodniczego ...... 44 5.1. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia i geologia ...... 44 5.2. Warunki klimatyczne ...... 45 5.3. Surowce mineralne ...... 45 5.3. Hydrologia ...... 46 5.3.1. Wody podziemne ...... 46 5.3.2. Wody powierzchniowe ...... 46 5.4. Przyroda ...... 47 5.4.1. Lasy i tereny leśne ...... 47 5.4.2. Ochrona przyrody ...... 48 6. Zagospodarowanie przestrzenne ...... 50 6.1. Uwarunkowania zagospodarowania ...... 50

3

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

CZĘŚĆ II ...... 52

PLANOWANIE STRATEGICZNE ROZWOJU GMINY CHLEWISKA...... 52 1. Identyfikacja problemów i szans rozwoju gminy Chlewiska ...... 52 1.1. Analiza SWOT ...... 52 1.2. Założenia do "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska" ...... 55 2. Misja gminy Chlewiska ...... 55 3. Plan strategiczny dla gminy Chlewiska na lata 2014-2022 ...... 56 3.1. Obszary priorytetowe i plan strategiczny rozwoju gminy Chlewiska ...... 56 3.2. Plan działań gminy Chlewiska ...... 59 3.2.1. Harmonogram realizacji zadań inwestycyjnych w latach 2014-2022 ...... 66 3.3. Powiązanie „Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022” z dokumentami wyższych szczebli ...... 71 4. Uwarunkowania realizacji „Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022” ...... 76 4.1. Wdrażanie „Strategii…” ...... 76 4.2. Finansowanie zadań „Strategii…” ...... 77 4.3. Monitowanie i ewaluacja "Strategii…"...... 78 4.4. Wskaźniki realizacji działań "Strategii…" ...... 78 Bibliografia ...... 80 Spis tabel ...... 81 Spis wykresów ...... 82 Spis rysunków ...... 83

4

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Wstęp

"Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" jest dokumentem strategicznym, który stanowi kluczowy element planowania rozwoju lokalnego. Jest ona podstawowym instrumentem długofalowego zarządzania gminą, który określa strategiczne kierunki rozwoju gminy poprzez sformułowanie misji w określonej perspektywie czasowej. Jest to również wybór długookresowych celów rozwojowych zapewniających urzeczywistnienie przyjętej misji . "Strategia..." jest odpowiedzią na nieustannie zmieniające się wewnętrzne i zewnętrzne warunki gospodarowania oraz wzrost konkurencyjności otoczenia. Umożliwia ona efektywne gospodarowanie własnymi, ograniczonymi, zasobami. Do zasobów gminy należą: zasoby ludzkie i ich kondycja, stan infrastruktury społecznej i technicznej, stopień rozwoju gospodarczego i zagospodarowania przestrzeni, ale też środki finansowe. Rysunek 1. Schemat diagnozowania w strategii rozwoju gminy

Diagnoza stanu obecnego gminy

Analiza zasobów Analiza SWOT

- Demografia; Mocne Słabe - Struktura przestrzenna; strony strony -Sytuacja społeczno- gospodarcza; Szanse Zagrożenia - Infrastruktura; -Środowisko przyrodnicze

Z jednej strony "Strategia…" stanowi diagnozę stanu obecnego, z drugiej strony jest zbiorem jasno sprecyzowanych potrzeb oraz wynikających z nich kierunków działań, które mogą przyspieszyć rozwój Gminy Chlewiska, co w rezultacie podniesie poziom życia jej mieszkańców. Stanowi ona też cenne źródło informacji dla potencjalnych inwestorów o gminie i przyjętych oraz planowanych ścieżkach rozwoju. "Strategia…" jest więc próbą spojrzenia na rozwój gminy poprzez cele oraz zadania, jakie społeczność lokalna wyznaczyła sobie na kolejne lata. Założono, że strategia będzie dokumentem długookresowym, a okres jej realizacji przypadnie na lata 2014-2022. Taki horyzont czasowy jest zgodny z zaleceniami planistycznymi oraz pozwala na dostosowanie strategii do wymogów wynikających z obowiązującej perspektywy finansowej Unii Europejskiej od roku 2014. Ponadto pozwala nakreślić założenia polityki gminy w dłuższej perspektywie.

5

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Rysunek 2. Schemat planowania strategicznego

Planowanie

Rozwój zasobów Tworzenie Modernizacja Poprawa ludzkich warunków dla i rozbudowa jakości życia (oświata, kultura) rozwoju infrastruktury mieszkańców gospodarczego gminy

Ponieważ okres obowiązywania "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska" jest dość długi - przewidziano okres lat 2014-2022 - założono, że musi to być dokument uniwersalny, koncentrujący się na rozwiązaniu najważniejszych problemów rozwojowych gminy oraz społeczności zamieszkującej na jej terenie. W czasie opracowywania niniejszej "Strategii…" w oparciu o posiadane strategiczne – dokumenty gminne, powiatowe i wojewódzkie oraz dane Urzędu Gminy i jednostek mu podległych, a także innych instytucji działających na terenie gminy – starano się w jak największym stopniu poznać otoczenie i zrozumieć zachodzące w niej procesy. Szczególny nacisk położony został na identyfikację problemów, potrzeb i oczekiwań mieszkańców. "Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska..." składa się z dwóch zasadniczych części: Część I – na podstawie dostępnych danych statystycznych, informacji pozyskanych z Urzędu Gminy oraz obowiązujących dokumentów strategicznych, przedstawiono stan aktualny gminy. Analiza ta wykonana została dla następujących sfer: społecznej z uwzględnieniem dziedzictwa kulturowego oraz infrastruktury społecznej, infrastruktury technicznej, gospodarczej, środowiska przyrodniczego i zasobów naturalnych. Część II – stanowi część planistyczną niniejszego dokumentu. W części tej zaprezentowano podsumowanie diagnozy stanu obecnego gminy w kontekście istniejącego potencjału oraz szans i barier rozwoju, przedstawione w formie analizy SWOT i wyznaczono obszary strategiczne dla gminy. W planie strategicznym określono misję gminy, wyznaczono obszary priorytetowe, cele strategiczne a w ich ramach cele operacyjne. Część ta zawiera określone kierunki działań przyszłościowych, które będą mieć zasadniczy wpływ na rozwój gminy. Tutaj określono również sposoby wdrażania, monitorowania oraz finansowania zadań przewidzianych do realizacji. Ten – swoistego rodzaju – scenariusz przyszłości został nakreślony po to, aby gmina korzystając ze swoich atutów mogła efektywnie wykorzystywać pojawiające się szanse i skutecznie niwelować zaistniałe zagrożenia. Zakłada się, że w wyniku realizacji zamierzeń niniejszego dokumentu obszar gminy Chlewiska zyska walor atrakcyjności inwestycyjnej, będzie przyjaźniejszym dla mieszkańców pod względem zaspokajania potrzeb społecznych, będzie miał szanse rozwijać się i wykorzystywać swój potencjał.

6

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

CZĘŚĆ I.

DIAGNOZA STANU AKTUALNEGO GMINY CHLEWISKA

1. Ogólna charakterystyka Gminy Chlewiska

1.1. Położenie administracyjne

Gmina Chlewiska administracyjnie położona jest w województwie mazowieckim, w południowo-zachodniej części powiatu szydłowieckiego. Graniczy: od wschodu z Miastem i Gminą Szydłowiec (woj. mazowieckie), od południa z Gminą Bliżyn (woj. świętokrzyskie), od zachodu z Miastem i Gminą Stąporków (woj. świętokrzyskie), Miastem i Gminą Przysucha oraz Gminą Borkowice (woj. mazowieckie) od północy z Gminą Wieniawa (woj. mazowieckie). Powierzchnia ogólna gminy wynosi 124 km2 i jest drugą pod względem obszaru gminą powiatu (zajmuje 27,4% jego powierzchni). Gmina podzielona jest na 23 sołectwa: Aleksandrów, Antoniów, Borki, Broniów, Budki, Chlewiska, Cukrówka, Huta, Krawara, Koszorów, Leszczyny, Majdanki, Nadolna, Ostałów, Ostałówek, Pawłów, Stanisławów, Stefanków, Skłoby, Sulistrowice, Wola Zagrodnia, Zaława, Zawonia. Liczba mieszkańców gminy wynosi 6 092 osoby (na koniec 2013 r.). Rysunek 3. Położenie gminy Chlewiska na tle powiatu szydłowieckiego (opracowanie własne)

7

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

1.2. Zarys historii

Rysunek 4. Herb i flaga gminy Chlewiska

Opis herbu: Herb Chlewisk i gminy Chlewiska to złożenie trzech herbów szlacheckich na półkolistej, trójpolowej tarczy. W polu pierwszym (prawym), czerwonym rogacina biała ułożona w słup – herb Odrowąż. W polu drugim (lewym górnym) orzeł czarny z koroną na szyi ze zbrojną ręką z mieczem na złotym tle – herb Sołtyk. W polu trzecim (lewym dolnym) łabędź biały zwrócony w prawo na niebieskim tle – herb Łabędź. Pierwsza część nawiązuje do założycieli wsi - Szydłowieckich, druga do właścicieli Chlewisk w XIX wieku, trzecia do bocznej linii tego rodu - Chlewickich - pieczętujących się tymże znakiem. Na bazie herbu zaprojektowana została flaga gminy.

Najstarsze wzmianki historyczne dotyczące miejscowości Chlewiska pochodzą z wieku XII. W tym czasie osada specjalizowała się w hodowli trzody chlewnej i stąd zapewne pochodzi jej nazwa. Pierwszym właścicielem tych dóbr był Piotr Dunin ze Skrzynna, starosta kraśnicki, wrocławski i kaliski, który w 1121 roku wybudował kościół, a w 1135 roku zachodnią część pałacu. Kolejnymi właścicielami byli Odrowążowie, którzy od nazwy rodowej posiadłości, przyjęli nazwisko Chlewickich. Oni to rozbudowali miejscowy kościół i dobudowali wschodnią część pałacu. Dzięki zasługom Jakuba, Mikołaja i Piotra Chlewickich w 1360 roku Kazimierz Wielki przeniósł ich dobra na prawa magdeburskie. Na wzmiankę zasługuje również inny (żyjący w XVII wieku) Mikołaj Chlewicki, który w okresie potopu szwedzkiego był dowódcą eskorty króla Jana Kazimierza podczas jego wyprawy na Śląsk. W drugiej połowie XVIII wieku Chlewiska przeszły w ręce rodziny Podkańskich – Józefa oraz Aleksandra. W latach 1801-1831 dobra Chlewisk stały się własnością hrabiego Stanisława Sołtyka (posła Sejmu Czteroletniego, jednego z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk, marszałka sejmu w 1811 roku) i jego syna Romana (generała, uczestnika kampanii napoleońskich oraz Powstania Listopadowego). Wówczas to liczące 14 400 ha dobra Chlewisk oraz okoliczne tereny przeżywały okres szczególnego rozwoju. W latach 1811-1825 w Chlewiskach powstała walcownia blach i fabryka gwoździ (surowiec do produkcji dostarczany był z wielkiego pieca z Aleksandrowa, powstałego w 1727 roku; drugi wielki piec w Aleksandrowie powstał w 1820 roku). Chlewiska wchodzące w skład Staropolskiego Okręgu Przemysłowego były wówczas jednym z największych ośrodków przemysłowych wschodniej Polski. Niestety w 1831 roku, w odwecie za działalność patriotyczną Stanisława i Romana Sołtyków ich dobra zostały skonfiskowane (Stanisław umiera, zaś Roman udaje się na emigrację do Francji).

8

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

W 1882 roku do Chlewisk przybyło Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne, które wybudowało wielki piec opalany węglem drzewnym funkcjonujący do 1940 roku i dający 5 tys. ton surówki rocznie. W latach 1895-1912 dobra Chlewisk były własnością hrabiego Ludwika Platera i jego synów Zygmunta i Konstantego. W tym okresie powstała odlewnia w Chlewiskach. Chlewiska w 1927 roku zajmowały powierzchnię 295 ha i 35 arów. Zabudowania wioski były drewniane. Murowane były jedynie: kościół parafialny, pałac (będący wówczas własnością Zakładu Górniczo-Hutniczego) oraz jego budynki. Ówczesnymi mieszkańcami Chlewisk byli głównie górnicy, hutnicy, robotnicy, chłopi, robotnicy leśni. Gmina Chlewiska posiada również bogatą tradycję niepodległościową. W okresie powstania styczniowego (22 kwietnia 1863 roku) pod Stefankowem doszło do potyczki wojsk gen. Langiewicza z wojskami carskimi – oddział powstańczy płk Dionizego Czachowskiego stoczył tu zwycięską bitwę z Moskalami dowodzonymi przez mjr Dońca Chmielnickiego. Siły rosyjskie zostały odwiedzione od Szydłowca, gdzie oddziały partyzanckie wybiły resztki rosyjskich żołnierzy. Mimo zwycięstwa Czachowski stracił w boju oficera i instruktora Grzmota- Dobrogojskiego. Po wykonaniu kilku wyroków śmierci na szpiegach, co było następstwem odwetu za gwałty, mordy i rabunki Rosjan, Czachowski wymknął się przed pościgiem i uszedł w lasy radoszyckie. W okresie II wojny światowej na terenie gminy działał oddział mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. 11 kwietnia 1940 roku w odwecie za pomoc udzieloną oddziałowi „Hubala” Niemcy spalili wieś Skłoby i rozstrzelali jej mieszkańców (246 mężczyzn) w lesie pod Stefankowem. Podobny los spotkał 4 kwietnia 1940 roku 77 mieszkańców Stefankowa, których stracono w miejscowości Firlej koło Radomia. 21 sierpnia 1944 roku pod Antoniowem żołnierze 4 Pułku Piechoty Legionów AK pod dowództwem mjr Józefa Włodarczyka stoczyli zwycięski bój z oddziałami niemieckimi. 4 Pułk Piechoty Legionów AK uczestniczył w koncentracji oddziałów AK, które miały nieść pomoc walczącej Warszawie. W latach 1975-1989 gmina położona była w województwie radomskim, po reformie administracyjnej należy do województwa mazowieckiego.

1.3. Funkcjonowanie Gminy Chlewiska

1.3.1. Organizacja i władze

Chlewiska - gmina wiejska stanowi lokalną wspólnotę samorządową tworzoną przez jej mieszkańców. Zarządza nią Rada Gminy składająca się z 15 radnych, pracujących w 4 komisjach. Wójt Gminy Chlewiska jest jednoosobowym organem wykonawczym Gminy. Jednostką administracyjną gminy jest Urząd Gminy w Chlewiskach. Adres: 26-510 Chlewiska, ul. Czachowskiego 49. Kontakt: tel. 48 62877053 tel./fax. 48 6287271, e-mail: [email protected], www.chlewiska.pl, www.chlewiska.bip.gmina.pl Urząd Gminy w Chlewiskach wykonuje zadania Gminy wynikające z ustawy, zadania zlecone z zakresu działań organów administracji rządowej, zadania wynikające z porozumień zawartych pomiędzy gminą a jednostkami samorządu terytorialnego oraz inne zadania określone statutem, uchwałami Rady Gminy oraz zarządzeniami Wójta Gminy. Zadania te realizowane są poprzez poszczególne referaty lub samodzielne stanowiska pracy utworzone w Urzędzie.

9

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Rysunek 5. Urząd Gminy w Chlewiskach (fotografia własna)

1.3.2. Jednostki organizacyjne

Gmina Chlewiska zarządza jednostkami podległymi, którymi są: jednostki pomocy społecznej: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, jednostki oświatowe: Samorządowe Przedszkole w Chlewiskach, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Kochanowskiego w Budkach, Publiczna Szkoła Podstawowa w Chlewiskach, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Cukrówce, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Pawłowie, Publiczna Szkoła Podstawowa im. kpt. GL J. Rogulskiego „Wilka” w Skłobach, Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II w Chlewiskach, instytucje kultury: Gminna Biblioteka Publiczna w Chlewiskach wraz z filią w Pawłowie, Gminny Ośrodek Kultury i świetlice w: Pawłowie, Hucie, Stefankowie, Skłobach, Załawie, Broniowie, Ostałówku, Woli Zagrodniej.

1.3.3. Działalność budżetowa Samorządu Gminy Chlewiska w latach 2006-2013

Budżet jest planem dochodów i wydatków gminy, prowadzącej gospodarkę finansową na podstawie ustaw o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2013, poz. 594. ze zmianami) oraz o finansach publicznych (t.j. Dz. U. z 2013, poz. 885). Budżet jest finansowym wyrazem i instrumentem polityki gospodarczej gminy.

10

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 1. Dochody budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) Źródła 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 dochodów dochody 12 399 840,04 14 117 278,56 15 341 957,45 16 575 184,74 16 335 184,74 16 335 423,53 17 223 474,41 17 501 374,74 ogółem w tym (wyszczególnienie niektórych grup dochodów): subwencja ogólna 6 455 671,00 6 933 883,00 7 718 186,00 8 818 688,00 9 046 026,00 9 016 721,00 9 296 046,00 9 007 092,00 z budżetu dotacja celowa na 3 241 801,69 324 2005,06 3 298 970,37 3 210 421,40 4 033 380,13 3 712 861,04 4 064 256,96 4 068 515,17 zadania zlecone dotacja na 484 708,12 572 383,23 644 456,31 591 294,17 946 922,65 735 932,08 734 152,70 1 111 600,28 zadania własne dochody - 1 552 931,45 1 644 731,66 1 143 950,00 1 054 036,02 458 291,96 205 281,56 657 728,81 z majątku gminy

Tabela 2. Wydatki budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) Rodzaj 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wydatków wydatki 12 219 210,13 14 957 245,10 16 650 560,10 15 675 863,66 17 167 515,11 16 951 624,31 17 583 795,99 15 667 388,46 ogółem w tym: wydatki brak danych brak danych 12 180 651,88 12 618 564,72 14 455 631,07 14 725 460,73 15 780 790,12 15 157 928,09 bieżące wydatki 1 343 064,66 3 944 169,33 4 469 908,22 3 057 298,94 2 711 884,04 2 226 163,58 1 803 005,87 509 460,37 inwestycyjne

11

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 3. Wydatki, według działów, budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 działów rolnictwo i łowiectwo 769 405,40 3 003 882,50 2 618 380,56 3 472 38,63 682 466,52 939 809,26 933 907,88 551 312,57 transport i łączność 260 259,90 598 329,25 79 064,80 1 198 225,16 1 567 929,30 700 218,81 590 776,75 207 291,36 gospodarka komunalna 413 568,52 375 815,50 675 123,06 726 657,89 397 722,66 314 966,88 49 726,05 351 142,10 i ochrona środowiska gospodarka 54 975,39 64 231,40 105 016,11 445 450,83 167 224,84 98 040,52 176 715,53 77 912,80 mieszkaniowa administracja publiczna 1 445 115,92 1 572 759,67 2 060 089,19 2 346 237,35 2 249 383,17 2 360 890,91 2 354 223,70 2 100 609,07 bezpieczeństwo publiczne i ochrona - 357 377,68 325 475,70 487 507,44 477 754,72 330 968,29 349 343,94 247 172,58 przeciwpożarowa oświata i wychowanie 5 254 384,47 5 043 905,37 6 056 949,26 5 902 758,84 6 395 557,45 7 040 521,58 717 524,24 6 957 807,04 ochrona zdrowia 49 571,24 57 915,85 50 797,26 48 528,47 59 978,09 61 910,64 56 380,08 61 749,59 pomoc społeczna 2 918 527,58 3 038 884,81 3 195 633,13 3 256 854,77 3 935 392,47 3 955 539,78 4 230 850,18 3 999 064,63 polityka społeczna ------141 033,36 178 332,26 kultura i ochrona dziedzictwa 296 583,82 373 070,00 285 000,00 319 882,00 603 229,61 495 273,89 499 257,97 415 604,11 narodowego kultura fizyczna 23 093,56 21 528,24 25 538,60 33 604,36 25 238,89 53 918,29 50 490,36 47 494,64 usuwanie klęsk - - - - 16 600,00 - - - żywiołowych

12

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Wykres 1. Dochody i wydatki ogólne budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013

20 000 000,00

15 000 000,00

10 000 000,00 dochody wydatki 5 000 000,00

0,00 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wykres 2. Struktura wydatków budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013

20000000

15000000

10000000 wydatki inwestycyjne wydatki bieżące 5000000

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Tabela 4. Dochody i wydatki budżetu gminy Chlewiska na 1 mieszkańca w latach 2006-2013 (GUS, 2007-2013) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 dochody na 2 001,27 2 301,48 2 513,84 2 620,63 2 648,22 2 627,54 2 799,20 2 848,07 1 mieszkańca wydatki na 1 972,11 2 438,42 2 728,26 2 588,06 2 742,85 2 726,66 2 857,76 2 549,62 1 mieszkańca Wykres 3. Dochody i wydatki budżetu gminy Chlewiska na 1 mieszkańca w latach 2006-2013

4000

3000

2000 dochody wydatki 1000

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Dodatkowe źródła finansowania inwestycji w gminie stanowią głównie: Urząd Marszałkowski, Urząd Wojewódzki, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, budżet państwa oraz budżety Ministerstw,

13

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

dofinansowanie ze środków unijnych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Bank Gospodarstwa Krajowego, preferencyjne kredyty i pożyczki z banków komercyjnych.

1.3.4. Inwestycje Gminy Chlewiska w latach 2006-2013

Inwestycje przeprowadzone w latach 2006-2013 na terenie gminy Chlewiska dotyczyły m.in.: realizacji zadań: drogowych i zaplecza drogowego, budowy sieci wodociągowej, przeprowadzenie remontów i dostosowania obiektów do nowych funkcji. Tabela 5. Inwestycje wykonane na terenie gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (Urząd Gminy w Chlewiskach) Rok Inwestycja Koszty w zł Dokończenie budowy sieci wodociągowej w m. Borki, Leszczyny 47 500 Budowa SUW Skłoby i sieci wodociągowej w m. Skłoby, Stefanków , Nadolna 420 000 Modernizacja dróg powiatowych 110 000 Wykonanie chodnika przy ul. Cmentarnej w Chlewiskach, 14 000 Przyłączenie sieci wodociągowej w Cukrówce do SUW w Chlewiskach 55.000 2006 Modernizacja budynku Urzędu Gminy 39 000 Budowa boisk przy szkołach podstawowych w Budkach, Pawłowie i Cukrówce 145 350 Remont sali gimnastycznej i sanitariatów przy Gimnazjum w Chlewiskach 121 000 Modernizacja drogi ul. Ogrodowa w Chlewiskach 12 700 Przebudowa zabytkowego zegara w Chlewiskach 44 000 Dokończenie budowy SUW i sieci wodociągowej w m. Skłoby, Stefanków, Nadolna 1 440 000 Budowa stacji uzdatniania wody w m. Ostałów Budowa sieci wodociągowej z przyłączami w m. Ostałów, Ostałówek, Zawonia, 1 370 000 Sulistrowice Instalowanie stolarki okiennej w budynku w Publicznym Gimnazjum w Chlewiskach 228 600 Wykonanie ciągu komunikacyjnego drogi gminnej w Chlewiskach składającego się 188 000 z ulic: Słonecznej, Kościelnej, Fabrycznej Wykonanie modernizacji ul. Cmentarnej w Chlewiskach 18 500 2007 Wykonanie modernizacji drogi gminnej na odcinku od drogi wojewódzkiej 727 do 60 480 mostu w miejscowości Stanisławów Wykonanie modernizacji drogi gminnej przez wieś Koszorów 79 900 Pomoc finansowa przy modernizacji dróg powiatowych 109 000 Wykonanie adaptacji pomieszczeń po byłym kinie na sale treningową w m. 98 500 Chlewiska Budowa zbiornika wodociągowego o pojemności 150 m³ w m. Chlewiska 28 000 Odwiert studni głębinowej 30 600 Modernizacja budynku Urzędu Gminy 39 900 Poszerzenie skrzyżowania ciągu komunikacyjnego drogi gminnej składającej się z ulic Słonecznej, Kościelnej, Fabrycznej oraz wykonanie kolektora na połączeniu 79 000 ul. Słonecznej i Kościelnej w Chlewiskach Remont drogi gminnej Broniów – Krawara dł. 744 mb 110 000 Remont drogi gminnej w m. Stefanków dł. 400 mb 65 400 2008 Remont drogi gminnej w m. Skłoby dł. 242 mb 33 800 Remont drogi gminnej Budki I - Budki II dł. 794 mb 196 300 Realizacja rekultywacji składowiska w m. Broniów, gm. Chlewiska, 393 400 Budowa sieci wodociągowej z przyłączami w miejscowości Budki I, II i III 1 827 400 Termomodernizacja budynku Gimnazjum w Chlewiskach i wymiana pieca 421 100 Budowa boiska wielofunkcyjnego przy PSP w Chlewiskach i dokumentacja 158 150

14

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Wymiana stolarki okiennej w Publicznej Szkole Podstawowej w Budkach 79 700 i Cukrówce Dokumentacja i wykonanie sieci wodociągowej w Koszorowie - Wymysłów 63.000 Remont drogi gminnej w Chlewiskach ul. Partyzantów 61 800 Dokończenie budowy sieci wodociągowej wraz z przyłączami w m. Ostałów, 396 400 Ostałówek, Zawonia, Sulistrowice i stacji uzdatniania wody w m. Ostałów Wykonanie sieci wodociągowej wraz z przyłączami w Chlewiskach ul. Nowiny 25 200 Wykonanie zbiornika na wodę przy stacji uzdatniania wody w Chlewiskach 166 700 Pomoc finansowa w ramach modernizacji dróg powiatowych -Pawłów-Smagów 100 000 w m. Cukrówka Modernizacja drogi gminnej w Leszczynach 31 600 Remont w budynku Urzędu Gminy 36 900 Wykonanie boiska wielofunkcyjnego o wymiarach 22mx42m o nawierzchni 258 600 poliuretanowej przy PSP w Chlewiskach Etap II Budowa budynku świetlicy wiejskiej, przyłącza wodociągowego , kanalizacyjnego 227 000 i elektrycznego oraz szczelnego zbiornika na ścieki na działce nr 168/2 w m. Huta. Wykonanie modernizacji drogi gminnej w m. Budki II od km 0+000 do km 0+460, 148 950 odgałęzienia nr 1 dł. 70 m i nr 2 dł 75 m Wykonanie modernizacji drogi gminnej Ostałów - Sulistrowice od km 0+000 271 500 do km 1+000 Wykonanie modernizacji drogi gminnej w m. Koszorów (zalew tereny 187 800 2009 zabudowane) od km 0+000 do km 0+645 Pomoc finansowa przy modernizacji dróg powiatowych 400 000 Wykonanie przebudowy systemu oświetlenia ulicznego na terenie gminy 416 200 Chlewiska oraz zapewnienie konserwacji systemu oświetlenia w okresie trzech lat Wymiana pokrycia dachowego z płyt azbestowych na blachodachówkę na budynku 110 400 Publicznej Szkoły Podstawowej w Budkach Wymiana stolarki okiennej w Publicznej Szkole Podstawowej w Skłobach 86 000 i Pawłowie Wykonanie dodatkowych przyłączy wodociągowych w Budkach 43 700 Uzbrojenie II studni głębinowej w Chlewiskach 21 500 Remont budynku świetlicy w Pawłowie 200 300 Urządzenie terenu boiska w Pawłowie 220 300 Remont budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Chlewiskach. 237 971 Przebudowa drogi gminnej Zaława-Smagów od km 0+000,00 do km 1+440,50 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Woli Zagrodniej (odgałęzienie) od km 0+000 do km 0+235 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Borkach (odgałęzienie) od km 0+000 do km 0+305 788 157 Wykonanie modernizacji drogi gminnej w Stefankowie (odgałęzienia) od km 0+000 do km 0+190 Wykonanie remontu drogi gminnej Broniów-Smagów od km 0+000 do km 0+343 2010 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Chlewiskach przy ul. Północnej od km 0+000 do km 0+575 Pomoc finansowa przy modernizacji dróg powiatowych 516 000 Budowa sieci wodociągowej w m Chlewiska ul. Staromłyńska, Lipowa z przyłączami, ul. Północna w m. Pawłów odcinek o długości. 320 m 418 700 Budowa sieci wodociągowej z przyłączami w miejscowości Krawara Budowa sieci wodociągowej z przyłączami w miejscowości Antoniów Dodatkowe prace przy boisku w Pawłowie 24 800 Dobudowa oświetlenia ulicznego i wymiana lamp w gminie 93 700 Zagospodarowanie terenu wokół świetlicy wiejskiej w Hucie 29 500 Remont w budynku Urzędu Gminy i budynku bazy 67 600 Parking i ogrodzenie przy PSP Budki 16 600

15

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Budowa boiska wielofunkcyjnego, bieżni 60m 4-torowej oraz skoczni w dal o 456 000 nawierzchni poliuretanowej wraz z oświetleniem przy Gimnazjum w Chlewiskach. Urządzenie terenu boiska sportowego w Pawłowie 115 700 Przebudowa drogi gminnej w Zawoni 175mb 34 000 Przebudowa drogi gminnej ul. Nowiny Chlewiska 200mb 68 600 Przebudowa drogi gminnej w Skłobach 175mb 35 200 2011 Pomoc finansowa przy modernizacji dróg wojewódzkich (727 dokumentacja) 88 980 Pomoc finansowa przy modernizacji dróg powiatowych 100 000 Zaprojektowanie i wykonanie małego placu zabaw przy Szkole Podstawowej 124 200 w Chlewiskach w ramach rządowego programu Radosna Szkoła Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Budkach I od km 0+000 do km 0+586,61 136 400 Wykonanie remontu drogi gminnej w Leszczynach odcinek prawy od km 0+000 do 80 400 km 0+404 Remont budynku Urzędu Gminy i bazy, wykonanie szamba 39 400 Remont i przebudowa budynku świetlicy wiejskiej- Pawłów 217 000 Budowa stacji uzdatniania wody w Pawłowie 521 000 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Skłobach (odgałęzienie nr 1) – L=265m 51 000 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Hucie – L=198,07m 70 000 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Załawie (odgałęzienie ) – L=197,66m 65 500 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Budkach – L=170m 50 600 Wykonanie przebudowy drogi gminnej w Chlewiskach ul. Ogrodowa – L=131m 38 000 (fundusz sołecki) Pomoc finansowa przy modernizacji dróg powiatowych 43 900 2012 Świetlica wiejska w Stefankowie 384 000 Przebudowa drogi gminnej w Ostałowie od km 0+000 do km 0+360 68 800 Remont budynku bazy – wymiana pokrycia dachu, ułożenie kostki wokół budynku 35 400 gminy Monitoring Urzędu Gminy 15 200 Plac zabaw przy PSP w Pawłowie – fundusz sołecki 22 800 Wykonanie ogrodzenia PSP w Chlewiskach 11 800 Wykonanie monitoringu przy boisku szkolnym w Chlewiskach 8 800 Wykonanie jazu na zbiorniku w Aleksandrowie 39 200 Remont w świetlicy w Skłobach – fundusz sołecki 30 000 Zagospodarowanie terenu przed świetlicą w Pawłowie 32 000 Pomoc finansowa przy modernizacji dróg powiatowych 15 000 2013 Remont budynku świetlicy w Skłobach 12 600 Remont świetlicy w Woli Zagrodniej 12 500 Zagospodarowanie terenu przy zbiorniku w Budkach 22 440 Tabela 6. Wykonane opracowania i dokumentacje na inwestycje w latach 2006-2013 w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) Rok Wyszczegółnienie Koszty w zł Wykonanie dokumentacji na budowę SUW i sieci wodociągowej w rejonie Skłobów 69 000 2006 Wykonanie dokumentacji na budowę SUW i sieci wodociągowej w rejonie 72 000 Ostałowa Wykonanie dokumentacji na sieć wodociągową ul. Nowiny Chlewiska 5 500 2007 Dokumentacja na budowę świetlicy w Hucie 7 000 Opracowanie projektów budowlanych sieci wodociągowych z przyłączami 1. Sieć wodociągowa w m. Antoniów dł. ok. 3,0 km. 82 000 2. Sieć wodociągowa w m. Krawara dł. ok. 2,5 km. 2009 Dokumentacja na wykonanie boiska wielofunkcyjnego przy Gimnazjum 18 300 w Chlewiskach Koncepcja kanalizacji gminy 18 500

16

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Wykonanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej na budowę sieci kanalizacji sanitarnej z przyłączami w miejscowości Chlewiska , Koszorów ,Pawłów , 118 950 Stanisławów , Wola Zagrodnia –gm. Chlewiska Wykonanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej na budowę oczyszczalni 2010 53 400 ścieków w m. Pawłów gm. Chlewiska Pomoc finansowa przy modernizacji drogi wojewódzkiej (727 dokumentacja) 111 000 Remont budynku po ośrodku zdrowia w Stefankowie - dokumentacja 30 500 Opracowanie kompletnej dokumentacji planistycznej w zakresie miejscowego 51 900 planu zagospodarowania przestrzennego w miejscowościach Chlewiska i Wola zakończenie Zagrodnia 2014 rok 2011 Opracowanie kompletnej dokumentacji planistycznej w zakresie miejscowego 44 900 planu zagospodarowania przestrzennego w miejscowościach Pawłów, Stanisławów zakończenie i Koszorów 2014 Dokumentacja na budowę Centrum Administracyjno-Rekreacyjnego w Chlewiskach przy ulicy Czachowskiego (Stare Ogrody) – (obecnie na etapie 100 000 2012 uzyskania pozwoleń). Dokumentacja na modernizację zbiornika p.poż Chlewiska św. Jan 43 500 Dokumentacja na budowę zatoki przystankowej przy ul. Szkolnej w Chlewiskach 2 829 2013 Przebudowa drogi gminnej w Krawarze – dokumentacja. 22 600 Tabela 7. Zakupy inwestycyjne i rzeczowe w latach 2006-2013 w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) Rok Wyszczegółnienie Koszty w zł Dofinansowanie karosacji samochodu dla OSP Broniów, 30 000 Zakup kotłów c.o szt 2 18 300 Zakup zestawu ratownictwa medycznego i specjalistycznego sprzętu do OSP 20 700 Chlewisk 2006 Zakup zestawu ratownictwa medycznego i sprzętu specjalistycznego do OSP 54 600 Broniów Zakup specjalistycznego sprzętu do OSP Ostałówek 11 000 Zakup kotła co do PSP Skłoby 12 700 Zakup fabrycznie nowego lekkiego samochodu ratowniczo-gaśniczego typu furgon 124 500 2007 dla OSP w Chlewiskach Dofinansowanie karosacji samochodu dla OSP Pawłów, 45 000 Zakup fabrycznie nowej koparko-ładowarki na warunkach sprzedaży ratalnej 274 500 Wymiana pieca w budynku domu kultury w Chlewiskach 18 800 Zakup kosiarki 23 000 2008 Wymiana beczki na wodę do samochodu OSP Skłoby 11 500 Zakup aparatów powietrznych nadciśnieniowych, zestawu PSP R-1, agregatu 23 100 prądotwórczego Zakup pojazdu - mikrobus 53 700 Zakup używanego średniego samochodu ratowniczo gaśniczego z napędem terenowym 6x6 z sygnalizacją ostrzegawczą i dokumentami do rejestracji dla 199 000 Ochotniczej Straży Pożarnej w Chlewiskach 2009 Zakup budynku hali warsztatowej od SUR w Chlewiskach 21 700 Zakup kotła CO do PSP w Budkach 14 500 Zakup ciągnika z pługiem do odśnieżania 158 900 Zabudowa podwozia samochodu specjalnego Star 266 na samochód \tzw. średni, specjalny, ratowniczo-gaśniczy o napędzie terenowym typu GBA dla OSP w 119 840 Skłobach , gmina Chlewiskach 2010 Zakup przyczepy ciągnikowej i maszyny rębaka 31 000 Zakup i montaż drzwi garażowych OSP w Chlewiskach 12 400 Zakup używanego samochodu pożarniczego 122 000

17

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Dofinansowanie 1 szt. nowego średniego samochodu ratowniczo-gaśniczego 80 000 z napędem 4x4 dla OSP w Chlewiskach 2011 Zakup samochodu ciężarowego MAN 62 600 Zakup kotłów do szkół w Pawłowie i Skłobach 45 700 Zakup kosiarki samojezdnej i przyczepki 8 600 2012 Zakup budynku od AMW - GOPS w Chlewiskach 58 800

2. Charakterystyka sfery społecznej

2.1. Sytuacja demograficzna

Gmina Chlewiska (wg stanu na 31.12.2013 r.) liczy ogółem 6 092 mieszkańców, w tym 3 021 mężczyzn i 3 071 kobiet. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 49 osób na 1 km2. Tabela 8. Liczba ludności w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) Liczba ludności 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 liczba ludności w gminie 6 165 6 120 6 083 6 042 6 226 6 188 6 183 6 092 ogółem liczba mężczyzn 2 995 2 970 2 965 2 947 3 055 3 055 3 064 3 021 liczba kobiet 3 170 3 150 3 118 3 095 3 171 3 133 3 119 3 071 Tabela 9. Liczba ludności w gminie Chlewiska w podziale na grupy wiekowe w latach 2006-2013 (GUS, 2006- 2013) Liczba ludności 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 w wieku 0-9 lat 576 546 529 528 560 558 563 544 10-19 lat 885 847 811 772 769 738 711 683 20-29 lat 892 941 945 965 972 964 955 916 30-39 lat 724 709 727 719 802 813 842 850 40-49 lat 870 847 801 782 822 792 768 745 50-59 lat 740 785 818 827 872 899 934 944 60-69 lat 400 472 468 497 508 521 329 563 70 lat i powyżej 978 969 984 952 921 900 871 847 Tabela 10. Ludność według ekonomicznych grup wiekowych w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) Liczba ludność 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 w wieku 978 937 913 888 916 897 879 835 przedprodukcyjnym w wieku 3 802 3 846 3 819 3 828 4 029 4 024 4 045 4 009 produkcyjnym w wieku 1 385 1 337 1 351 1 326 1 281 1 267 1 259 1 248 poprodukcyjnym

18

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Wykres 4. Liczba ludności w gminie Chlewiska w latach 2001-2013

7000 6000 5000 3291 3258 3237 3244 3205 3170 3150 3118 3095 3171 3133 3119 3071 4000 kobiety 3000 mężczyźni 2000 3161 3142 3111 3059 3010 2995 2970 2965 2947 3055 3055 3064 3021 1000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wykres 5. Liczba ludności w podziale na grupy wiekowe w gminie Chlewiska w roku 2013

1 000 916 850 944 847 745 800 683 544 563 600 400 200 0 0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70 i powyżej

Wykres 6. Struktura ekonomicznych grup wiekowych w gminie Chlewiska

5000

4000

3000 przedprodukcyjny

2000 produkcyjny poprodukcyjny 1000

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Wykres 7. Struktura przyrostu naturalnego i salda migracji w gminie Chlewiska

20 13 10 4 0 2006-6 2007 2008 2009 2010 2011 2012-7 2013 -10 -9 przyrost naturalny -19 -19 -19 saldo migracji -20 -22 -28 -27 -30 -32 -32 -40 -47 -45 -46 -50

19

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 11. Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) Wskaźnik w liczbach 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 naturalnych przyrost naturalny -32 -47 -22 -19 -45 -19 -27 -46 saldo migracji -6 -19 -28 4 13 -9 -7 -32

Wskaźniki demograficzne dla gminy Chlewiska wynoszą (wg GUS, 2013): wskaźnik obciążenia demograficznego: ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym – 60,7 osób, ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym – 118,4 osób, ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym – 32,9 osób, udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem: w wieku przedprodukcyjnym – 17,3 % osób, w wieku produkcyjnym – 62,2 % osób, w wieku poprodukcyjnym – 20,5 % osób, wskaźniki modułu gminnego: gęstość zaludnienia – 49 osób na 1 km2, kobiety na 100 mężczyzn – 102 przyrost naturalny: na 1000 ludności – -7,5, w liczbach naturalnych – -46 osób, saldo migracji: na 1000 ludności – -5,2, w liczbach naturalnych - 32 osoby. Ludność gminy Chlewiska stanowi 15% ludności powiatu szydłowieckiego oraz 0,11 % ludności województwa mazowieckiego. Dane demograficzne z lat 2006-2013 świadczą o stale zmniejszającej się liczbie ludności na terenie gminy Chlewiska, spowodowanej zarówno ujemnymi wskaźnikami przyrostu naturalnego jak i salda migracji. Do niekorzystnych zjawisk demograficznych należy ponadto zbyt mała różnica pomiędzy wskaźnikami liczby osób w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym, co świadczy o starzeniu się społeczeństwa oraz fakt, że wskaźniki nie wykazują zmiany tendencji.

2.2. Gospodarstwa domowe i źródła ich utrzymania

W gminie Chlewiska jest 2 219 gospodarstw domowych (według danych Narodowego Spisu Powszechnego). W przeważającej części są to gospodarstwa jednorodzinne. Struktura gospodarstw domowych w gminie kształtuje się następująco: gospodarstwa jednorodzinne stanowią 65,1 % liczby gospodarstw ogółem, gospodarstwa dwurodzinne stanowią 5,9 %, gospodarstwa jednoosobowe - 27,4%, nierodzinne - 1,1 %. Ocena poziomu życia mieszkańców gminy związana jest z oceną poziomu zaspokojenia ich potrzeb materialnych oraz z jakością życia. Źródłami utrzymania są: praca najemna w rolnictwie i poza nim oraz niezarobkowe źródła utrzymania (np. emerytura, renta). Procentowe wyliczenie źródeł utrzymania gospodarstw domowych w gminie Chlewiska (według danych Narodowego Spisu Powszechnego):

20

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

źródła zarobkowe - praca najemna poza rolnictwem -22,9 %, - praca najemna poza rolnictwem na rachunek własny i z najmu - 2,4 %, - w rolnictwie - 6,4 %, źródła niezarobkowe: - emerytura - 38,6 %, - renta - 16,0 %, - inne niezarobkowe - 13,4 %. Według danych GUS 68 % gospodarstw domowych w gminie utrzymuje się z tzw. źródeł niezarobkowych tj. renta, emerytura, zasiłek, itp. Dla pozostałych gospodarstw domowych głównym źródłem utrzymania jest praca najemna poza rolnictwem lub prowadzenie gospodarstwa rolnego.

2.3. Zatrudnienie i rynek pracy

Do wiodących funkcji w rozwoju gospodarczym gminy Chlewiska zalicza się głównie rolnictwo oraz prowadzenie różnego rodzaju działalności gospodarczej w sektorze prywatnym tj. handel, usługi, drobna wytwórczość. Tabela 12. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru Regon w latach 2006-2013 z terenu gminy Chlewiska (GUS, 2006-2013) Liczba podmiotów 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 gospodarczych ogółem 398 417 447 288 303 297 286 301 sektor publiczny 15 14 12 13 13 13 13 13 ogółem sektor prywatny 383 403 435 275 290 284 273 288 ogółem w sektorze prywatnym: osoby fizyczne 344 363 392 275 290 284 273 288 spółki handlowe 6 6 7 7 8 8 11 11 spółki handlowe z kapitałem 2 2 2 2 2 2 2 2 zagranicznym spółdzielnie 2 2 2 2 2 2 2 2 stowarzyszenia i organizacje 9 10 10 11 11 12 13 14 społeczne

Rynek pracy na terenie gminy kształtowany jest głównie przez sektor prywatny - 95,6%, w którym dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Rolnictwo stanowi również ważny sektor lokalnej gospodarki w gminie Chlewiska, dający zatrudnienie dla mieszkańców. Na obszarze gminy znajduje się 996 gospodarstw rolnych, w tym 780 prowadzących działalność rolniczą (Powszechny Spis Rolny z 2010 roku). W Powiatowym Urzędzie Pracy w Szydłowcu w roku 2013 z terenu gminy zarejestrowanych było 1090 osób. Wskaźnik bezrobocia wynosił 28,8% udziału bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym.

21

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Wykres 8. Podmioty gospodarcze w gminie Chlewiska w latach 2006-2013

500

400

300 sektor prywatny 403 435 200 383 sektor publiczny 275 290 284 273 288 100

0 15 14 12 13 13 13 13 13 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Tabela 13. Pracujący według innego podziału niż PKD w gminie Chlewiska w latach 2007-2013 (GUS, 2007- 2013) Liczba osób 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 pracujących ogółem 275 290 316 330 340 316 335 303 mężczyźni 110 117 131 137 148 127 138 120 kobiety 165 173 185 193 192 189 197 183

Ze względu na brak funkcji wiodącej w gospodarce gminy zaznacza się dywersyfikacja rodzajowa podmiotów gospodarczych. Ponieważ jednak większość podmiotów gospodarczych jest firmami niewielkimi, zatrudniającymi do kilku osób, nie gwarantuje to mnogości oraz atrakcyjności ofert pracy, zwłaszcza dla wykwalifikowanych osób.

2.4. Problemy społeczne

Gmina Chlewiska zabezpiecza podstawowe potrzeby społeczne. Na jej terenie działają placówki oświatowe do szczebla gimnazjalnego, podstawowa opieka medyczna, Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Ośrodek Kultury, Biblioteka Publiczna i inne. Chlewiska przeżywa problemy podobne do wielu gmin wiejskich. Szczególnie niekorzystny wpływ na funkcjonowanie i rozwój gminy ma niskie tempo rozwoju gospodarczego, który bezpośrednio odbija się na poziomie życia mieszkańców. Ważnymi wskaźnikami kondycji społeczeństwa gminy są: demografia, wykształcenie mieszkańców, aktywność zawodowa (w tym skala bezrobocia) oraz aktywność społeczna. W gminie obserwuje się niekorzystne wskaźniki demograficzne, dotyczące zwłaszcza ujemnego przyrostu naturalnego i salda migracji, obserwuje się też zbyt małą różnicę pomiędzy liczbą mieszkańców osób w wieku przedprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku poprodukcyjnym. Wskaźniki nie wykazują zmiany tendencji, w związku z czym poważnym zagrożeniem jest starzenie sie społeczeństwa. Gmina ma do zaoferowania mieszkańcom różnego rodzaju pomoc finansową poprzez działający Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej oraz pomoc instytucjonalną (opieka zdrowotna, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) oraz inne instytucje, organizacje i stowarzyszenia działające lub współpracujące z gminą. Bezrobocie jest jednym z poważniejszych problemów społeczno-ekonomicznych gminy. W skali gminy Chlewiska bezrobocie wynosi aż 28,8 % osób w wieku produkcyjnym. Bezrobotni gminy stanowią 17,6% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Szydłowcu (liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiecie w roku 22

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

2013 wynosiła 6 183). Zarówno w skali gminy jaki i powiatu liczba osób pozostających bez pracy jest rosnąca. Tabela 14. Poziom bezrobocia w latach 2006-2013 na terenie gminy Chlewiska (GUS, 2006-2013) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ogółem 1 044 963 836 965 938 1 056 1 016 1 090 mężczyźni 474 404 254 437 431 523 503 548 kobiety 570 559 482 528 507 533 513 542 stopa bezrobocia według 29,6 26,9 23,4 26,9 24,7 28,0 26,7 28,8 GUS w % Wykres 9. Poziom bezrobocia w gminie Chlewiska w latach 2006-2013

1200

1000

800 kobiety 600 mężczyźni 400

200

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

W tym regionie bezrobocie jest bardzo poważnym problemem, ponieważ od lat notowane są tu wskaźniki należące do najwyższych w Polsce. Powiat szydłowiecki posiada najwyższe wskaźniki bezrobocia - aż 38,8% w roku 2013 - w regionie radomskim. Wskaźniki bezrobocia w roku 2013 wynosiły: dla regionu radomskiego - 24,6 %, dla województwa mazowieckiego - 11 %, dla kraju - 13,4 % Wiele różnych przyczyn ekonomicznych i społecznych powoduje coraz większe rozwarstwienie społeczeństwa oraz wzrost liczby rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji. Aktywność mieszkańców gminy może przejawiać się nie tylko w sferze gospodarczej, ale innych działań społecznych, udziału w wyborach, aktywizowaniu środowiska lokalnego.

2.5. Mieszkalnictwo

W zagospodarowaniu przestrzennym gminy dominuje zabudowa ulicowa, prowadzona wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Ogółem na terenie gminy Chlewiska jest 2 472 budynków mieszkalnych (GUS, 2013), najczęściej są to budynki zabudowy zagrodowej oraz jednorodzinnej w formie wolno stojącej i szeregowej. Mieszkania na terenie gminy znajdują się w posiadaniu osób prywatnych. W gminie nie ma spółdzielni mieszkaniowych gospodarujących zasobami mieszkaniowymi. Mieszkania zaopatrzone są w podstawową infrastrukturę techniczną: wodę, energię elektryczną, łącza telefoniczne. Ogrzewanie budynków bazuje na indywidualnych kotłowniach opalanych paliwem stałym.

23

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Przeciętne wskaźniki mieszkaniowe dla ogółu mieszkań i budynków mieszkalnych na terenie gminy kształtują się na poziomie (GUS, 2012): powierzchnia użytkowa 1 mieszkania - 69,2 m2, powierzchnia użytkowa na 1 osobę - 27,4 m2, mieszkania na 1000 mieszkańców - 395,3. Wskaźniki procentowe wyposażenia mieszkań w gminie Chlewiska w roku 2012 wynoszą: wodociąg - 60,8%, łazienka - 46,3%, centralne ogrzewanie - 43,7%. Tabela 15. Mieszkania na terenie gminy Chlewiska według okresu budowy do roku 2002 (GUS, Narodowy Spis Powszechny - Mieszkania 2002) oraz mieszkania indywidualne oddane do użytkowania w latach 2003- 2013 (GUS, 2003-2013) Mieszkania Okres budowy powierzchnia użytkowa średnia powierzchnia ogółem (liczba) (w m2) użytkowa mieszkania (w m2) przed 1918 34 2 059 60,6 1918-1944 427 2 293 53,7 1945-1970 863 51 781 60,0 1971-1978 216 16 659 77,1 1979-1988 224 20 358 90,9 1989-2002 198 20 359 102,8 2003-2009 111 11 363 102,3 2010 11 1 342 2011 15 1 497 127,1 2012 12 1 470 2013 21 3 192

Ruch budowlany na terenie gminy, biorąc pod uwagę okres 2003-2013, kształtuje się na poziomie około 15 mieszkań na rok i dotyczy budynków nowych, jak również po rozbudowie. Nowe mieszkania realizowane są w ramach budownictwa indywidualnego i charakteryzują się wyższym standardem zamieszkania – średnia powierzchnia nowych mieszkań kształtuje się na powyżej 102 do 127 m2.

2.6. Infrastruktura społeczna

2.6.1. Oświata

Na terenie gminy Chlewiska znajdują się placówki oświatowe: Samorządowe Przedszkole w Chlewiskach, ul. Szkolna 15, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Kochanowskiego w Budkach, Budki II 1, Publiczna Szkoła Podstawowa w Chlewiskach, ul. Szkolna 6, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Cukrówce, Cukrówka 57A, Publiczna Szkoła Podstawowa w Pawłowie, Pawłów 230, Publiczna Szkoła Podstawowa im. kpt. GL J. Rogulskiego „Wilka” w Skłobach, Skłoby 1A, Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II w Chlewiskach, ul. Szkolna 15,

24

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 16. Informacje o placówkach oświatowych na terenie gminy Chlewiska - stan na rok 2013 (Urząd Gminy w Chlewiskach)

Powierzchnia Liczba Liczba Sale Zaplecze Placówka oświatowa Liczba sal użytkowa uczniów nauczycieli gimnastyczne dodatkowe w m2 Publiczna Szkoła zastępcza sala sala Podstawowa im. Jana gimnastyczna 85 11 7 900 komputerowa, Kochanowskiego o wymiarach stołówka w Budkach 9m x 6m stołówka, sala Publiczna Szkoła powierzchnia do zajęć Podstawowa 108 11 8 1 200 288 m2 gimnastyki w Chlewiskach korekcyjnej Publiczna Szkoła Podstawowa stołówka, powierzchnia im. Henryka 56 11 8 1 000 biblioteka 154 m2 Sienkiewicza z czytelnią w Cukrówce Publiczna Szkoła świetlica, zastępcza Podstawowa 37 13 7 870 kuchnia, sala 61 m² w Pawłowie komputerowa Szkoła Podstawowa im. kpt. GL J. 39 13 7 780 zastępcza kuchnia Rogulskiego „Wilka” w Skłobach kuchnia, stołówka Publiczne Gimnazjum powierzchnia biblioteka im. Jana Pawła II 180 22 11 2 520 120 m² z czytelnią w Chlewiskach świetlica, sala komputerowa

W placówkach oświatowych na terenie gminy organizowane są dla uczniów zajęcia dodatkowe, koła przedmiotowe, koła zainteresowań (plastyczne, muzyczne, przyrodnicze), szkolne koła sportowe, chór oraz zawody, rajdy, wycieczki itp. Placówki oświatowe w gminie realizują szkolne programy profilaktyczne z zakresu: dbałości o zdrowie i higienę, problematyki dojrzewania, bezpieczeństwa, a także szkodliwości wszelkich uzależnień. W szkołach prowadzone są także ogólnopolskie programy rządowe: "Owoce w szkole" i "Szklanka mleka". W realizacji swych zadań placówki oświatowe współpracują ściśle z instytucjami publicznymi, tj.: Urzędem Gminy, Policją, Ośrodkiem Zdrowia, GOPS, GOK, Biblioteką, a także ze stowarzyszeniami działającymi lokalnie i ponadlokalnie.

2.6.2. Ochrona zdrowia

Na terenie gminy zadania w zakresie podstawowej opieki medycznej zapewnia Gminny Ośrodek Zdrowia w Chlewiskach. Zapewnienie opieki medycznej dla mieszkańców gminy Chlewiska w zakresie podstawowym, realizowane jest poprzez poradnie ogólną i dla dzieci. Z usług lekarzy specjalistów mieszkańcy gminy mogą skorzystać w pobliskim Szydłowcu. Funkcjonuje tu: Ośrodek Lekarza Rodzinnego (ul. Wschodnia 23), Przychodnia Rejonowa (ul. Staszica 4), Przychodnia Specjalistyczna (ul. Wschodnia 23) oraz Stacja Pogotowia

25

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Ratunkowego (ul. Staszica 4). Dla osób starszych, niepełnosprawnych usługi świadczy Zakład Opiekuńczo-Wychowawczy (ul. Kolejowa 78) Specjalistyczną oraz szpitalną opiekę medyczną mieszkańcom gminy zapewnia Mazowiecki Szpital Specjalistyczny Sp. z.o.o w Radomiu (ul. Aleksandrowicza 5) oraz Samodzielny Wojewódzki Publiczny Zespół Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej im. dr Barbary Borzym w Radomiu (u. Krychnowicka 1). Szpital Specjalistyczny dysponuje oddziałami: anestezjologii i intensywnej terapii, chirurgicznym dziecięcym, chirurgii ogólnej i onkologicznej, chirurgii urazowo-ortopedycznej, ginekologiczno-położniczym, kardiochirurgicznym, kardiologicznym, neonatologicznym, neochirurgicznym, neurologicznym z pododdziałem udarowym, onkologicznym, otolaryngologicznym, okulistycznym, pediatrycznycm pulmonologicznym, rehabilitacyjnym, reumatologicznym, szpitalnym oddziałem ratunkowym, wewnętrznym I - endokrynologiczno- internistyczny, wewnętrznym II - nadciśnienie tętniczego oraz Szpitalnym Oddziałem ratunkowym. W szpitalu działają również poradnie specjalistyczne dla dzieci i dorosłych oraz pracownie. Funkcjonują też zakłady diagnostyczne: Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, Zakład Diagnostyki Obrazowej i Radiologii Interwencyjnej, Zakład Gastrologii, Pracownia Endoskopii, Zakład Fizjoterapii, Zakład Patomorfologii, Laboratorium Mikrobiologii. W Zespole Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej funkcjonuje 5 oddziałów psychiatrycznych oraz oddziały: zaburzeń nerwicowych, psychosomatyczny, rehabilitacji neurologicznej, leczenia alkoholowych zespołów abstynenckich, leczenia zespołów abstynenckich po środkach odurzających, terapii uzależnień od alkoholu z pododdziałem uzależnień od środków odurzających.

2.6.3. Pomoc społeczna

Na terenie gminy pomoc społeczną mieszkańcom świadczy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Chlewiskach, który realizuje zadania własne zgodnie z wymogami określanymi przez przepisy prawa stosownie do zaleceń Wójta Chlewiska zadania zlecone z zakresu pomocy społecznej na mocy przepisów prawnych i ustaleń Wojewody Mazowieckiego. GOPS realizuje swe zadania na podstawie m.in.: ustawy o pomocy społecznej, ustawy o świadczeniach rodzinnych, ustawy o dodatkach mieszkaniowych, ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, przepisów dotyczących samorządu gminnego, finansów publicznych, rehabilitacji zawodowej i społecznej, zatrudnienia osób niepełnosprawnych, zamówień publicznych i systemu ubezpieczeń społecznych. Ośrodek może udzielać pomocy w formie pieniężnej oraz rzeczowej. Przy realizacji zadań GOPS współdziała z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Chlewiskach prowadzi gospodarkę finansową na zasadach obowiązujących samorządowe jednostki budżetowe. Pomoc społeczna finansowana jest ze środków: budżetu gminy (realizacja zadań własnych), dotacji budżetu państwa (realizacja zadań zleconych), dotacji budżetu państwa przeznaczonych na dofinansowanie zadań własnych.

26

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 17. Liczba rodzin korzystających z pomocy GOPS w Chlewiskach w latach 2006-2013 (GOPS w Chlewiskach) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 liczba rodzin korzystających 515 487 573 456 355 486 479 387 z pomocy liczba osób 1 900 1 594 1 996 1 459 1 221 1 557 1 593 1 191 w rodzinach Tabela 18. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w Chlewiskach według powodów przyznania w latach 2006-2013 (GOPS w Chlewiskach) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ubóstwo 448 416 415 385 332 267 274 261 bezrobocie 436 420 351 370 270 209 285 256 niepełnosprawność 64 60 72 90 63 64 84 84 długotrwała choroba 18 20 33 36 35 62 78 68 przemoc w rodzinie 1 - - 4 - - - - ochrona macierzyństwa 79 80 70 60 10 3 65 53 bezradność opiekuńczo- 62 150 120 122 32 29 48 38 wychowawcza alkoholizm 70 80 78 60 4 30 20 8 trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu 2 2 - 2 2 3 - 3 zakładu karnego klęska żywiołowa lub 53 - - 2 1 1 2 - zdarzenie losowe Wykres 10. Główne powody przyznania świadczeń z pomocy społecznej dla mieszkańców gminy Chlewiska w roku 2013

8 ubóstwo 53 38 68 261 bezrobocie

84 niepełnosprawność choroba macierzyństwo 262 bezradność alkoholizm

Tabela 19. Realizacja zadań własnych GOPS w Chlewiskach w latach 2006-2013 (GOPS w Chlewiskach) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 sprawianie - 1 1 1 - - - - pogrzebu usługi opiekuńcze 22 31 34 28 28 26 26 22 zasiłki celowe 112 142 158 163 188 144 117 112 i pomoc w naturze

W gminie działa pomoc instytucjonalna dla osób z problemami społecznymi. Są to Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Gminny Zespół d/s przeciwdziałania przemocy. Mieszkańcy gminy mogą korzystać w rozwiązywaniu problemów społecznych

27

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022 z instytucji powiatowych w Szydłowcu, np.: Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej.

2.6.4. Bezpieczeństwo publiczne

Za bezpieczeństwo mieszkańców na terenie gminy odpowiada Wydział Prewencji Komendy Powiatowej Policji w Szydłowcu (ul. Kościuszki 194). Rejon gminy Chlewiska (rejon IV) obsługiwany jest przez dzielnicowego. W gminie działa 6 jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych. Za organizowanie na obszarze powiatu krajowego systemu ratowniczo - gaśniczego odpowiada Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Szydłowcu (ul. Strażacka 3). Tabela 20. Wyposażenie jednostek OSP w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) Jednostka Ochotniczej Straży Wyposażenie Pożarnej Dwa samochody średnie (2x4 i 6x6), 2 X motopompa szlamowa, 2x motopompa pływająca, 2x piła spalinowa do drewna, agregat Broniów prądotwórczy, zestaw ratownictwa drogowego ( nożyco – rozpierak hydrauliczny), motopompa M8/8, piła spalinowa do betonu i stali Samochód średni (6x6), motopompa pływająca, piła spalinowa do drewna, Budki agregat prądotwórczy, motopompa M8/8 Dwa samochody średnie (4x4 i 6x6), jeden samochód lekki, 2x motopompa szlamowa, 2x motopompa pływająca, 3x piła spalinowa do Chlewiska drewna, piła spalinowa do betonu i stali, 3x agregat prądotwórczy, wykaszarka spalinowa, agregat wysokociśnieniowy, zestaw ratownictwa drogowego ( nożyco – rozpierak hydrauliczny). Samochód ciężki (2x4), motopompa szlamowa, motopompa pływająca, Ostałówek piła spalinowa do drewna, agregat prądotwórczy, motopompa M8/8. Dwa samochody średnie (4x4 i 6x6), 2x motopompa szlamowa, 2x motopompa pływająca, 2x piła spalinowa do drewna, 2x agregat Pawłów prądotwórczy, wykaszarka spalinowa, zestaw ratownictwa drogowego (nożyco – rozpierak hydrauliczny), motopompa M8/8 Samochód średni (6x6), motopompa szlamowa, motopompa pływająca, Skłoby piła spalinowa do drewna, agregat prądotwórczy, motopompa M8/8.

Na terenie gminy Chlewiska silnie zaznacza się tradycja związana z pożarnictwem, mająca swój początek w roku 1927 wraz z powstaniem w Chlewiskach Ochotniczej Straży Pożarnej. W chwili obecnej działa 6 jednostek OSP. Strażacy - poza główna działalnością - aktywnie uczestniczą w jubileuszach i imprezach ogólno gminnych, sołeckich, biorą udział w uroczystościach patriotycznych i związanych z kalendarzem liturgicznym w parafiach rzymsko-katolickich, uczestniczą w pracach społecznych, itp.

2.6.5. Kultura i dziedzictwo kulturowe

Główną jednostka kulturotwórczą i chroniącą dziedzictwo gminy jest Gminny Ośrodek Kultury w Chlewiskach. W GOK prowadzone są zajęcia dla dzieci i młodzieży, spotkania integracyjne, wystawy, itp. Ponadto GOK wspiera i opiekuje się m.in. zespołami ludowymi, twórcami i artystami. Przy świetlicach, które znajdują sie w miejscowościach: Pawłów, Huta, Stefanków, Skłoby, Zaława, Broniów, Ostałówek, Wola Zagrodnia, funkcjonują Koła Gospodyń Wiejskich, zespoły ludowe. Wśród zespołów ludowych należy wymienić: Zespół Śpiewaczy "Broniowianki",

28

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Zespół Śpiewaczy "Pawłowianki", Zespół Śpiewaczy "Załawianki", Zespół Obrzędowy "Ostałki", Kapela Ludowa Józefa Tkaczyka z Ostałówka. Zespoły wykonują różnorodne pieśni i przyśpiewki z terenu Mazowsza Południowego oraz jego pogranicza z regionem świętokrzyskim. W repertuarze Kapeli Ludowej znajdują się mazury, mazurki, oberki, polki i walczyki z regionu radomskiego, opoczyńskiego i kieleckiego. Zespół obrzędowy ponadto odtwarza obrzędy ludowe, takie jak: wesele, pieczenia chleba, darcie pierza i kiszenie kapusty. Swoje programy zespoły prezentowały na przeglądach m.in. w Orońsku, Wieniawie, Przysusze, Szydłowcu, Kielcach, Kazimierzu nad Wisłą i Radomiu. W celu integracji zespołów oraz kultywowaniu rodzimej sztuki ludowej GOK, poza spotkaniami i festynami, jest organizatorem Wojewódzkiego Przeglądu Kapel Weselnych im. Antoniego i Adama Wyrwińskich w Pawłowie. Gminny Ośrodek Kultury w Chlewiskach organizuje także imprezy, festyny dla mieszkańców i gości. Są to m.in.: "Powitanie lata" - festyn z okazji nocy świętojańskiej i słowiańskiej tradycji sobótek, festyny lipcowe we wsiach Zaława, Wola Zagrodnia, Skłoby, Broniów, Festyn Ziemniaczany w Woli Zagrodniej oraz imprezy sportowe, np. "Bieg pamięci" w Skłobach - dla upamiętnienia ofiar pacyfikacji wsi Skłoby. Ponadto GOK organizuje coroczny Przegląd Dorobku Artystycznego Szkół i Świetlic Wiejskich. GOK w Chlewiskach współpracuje z Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu. Działalność kulturotwórczą na terenie gminy prowadzi również Gminna Biblioteka Publiczna w Chlewiskach oraz jej filia w Pawłowie. Biblioteka prowadzi działalność edukacyjną, kulturalną, organizowane są tu często: lekcje biblioteczne, wystawy tematyczne, konkursy, spotkania z autorami oraz inne imprezy kulturalno-edukacyjne i patriotyczne. Od roku 2002 r. na terenie zabytkowej huty w Chlewiskach, Wójt Gminy, Gminny Ośrodek Kultury oraz Dyrektor Muzeum Techniki w Warszawie, organizują w pierwszą niedzielę sierpnia imprezę "Święto Żelaza i Stali", podczas której można zwiedzać zakład hutniczy i ekspozycje muzealne, uczestniczyć w pokazach wytopu żelaza w dymarce świętokrzyskiej oraz w pokazach wymierających zawodów. Święto połączone jest z festynem rodzinnym z występami artystycznymi, konkursami, pokazami rękodzieła i kulinariów z możliwością ich zakupu. Na terenie gminy Chlewiska dziedzictwo niematerialne zostało zachowane i jest kultywowane poprzez: zachowanie obrzędowości i tradycji związanych z świętami kościelnymi, zachowanie obrzędowości ludowej oraz pamięci historycznej. Tradycje kościelne w gminie kultywowane są przez kościoły, koła przy nich utworzone oraz przez mieszkańców. Parafie rzymskokatolickie, należące do dekanatu szydłowieckiego, znajdują sie w miejscowościach: Chlewiska - parafia św. Stanisława Biskupa Męczennika (ok. 2400 wiernych), Huta - parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy (ok. 1380 wiernych), z kościołem filialnym w Budkach, Nadolna - parafia Najświętszego Serca Jezusowego (ok. 1 120 wiernych), Pawłów - parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła (ok. 750 wiernych). Obrzędowość kościelna to nie tylko uczestnictwo w świętach roku liturgicznego, ale i dbałość o miejsca kultu: kościoły, kapliczki i krzyże przydrożne oraz nagrobki na cmentarzach. Z obrządkami kościelnymi wiążą się również uroczystości patriotyczne, które zwykle posiadające oprawę religijno-patriotyczną.

29

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

W gminie obchodzone są corocznie rocznice wydarzeń historycznych: w kwietniu obchody dwóch rocznic pacyfikacji wsi Skłoby oraz Stefankowa, w sierpniu - rocznica bitwy oddziałów Armii Krajowej pod Antoniowem. Na terenie gminy Chlewiska znajdują się liczne zabytki kultury materialnej. Należą do nich m.in. cenne zabytki architektoniczne wpisane do Centralnego Rejestru Decyzji Konserwatora Zabytków (dane Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Łodzi, 2012): Zespół pałacowo-parkowy w Chlewiskach nr rej.: 276/A/56 z 16.10.1956 roku 397/A/1967 r. oraz 37/A/80 z 26.04.1980 r. pałac, park, budynek stajni wraz z otoczeniem – dec. nr 508/2010 z dnia 08.06.2010 roku, nr rej. A-915 Kościół parafialny pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Męczennika w Chlewiskach, XII-XVI, 1924, nr rej.; 275/A/56 z dnia 16.10.1956 roku, 396/A/67 z 21.06.1967 r., oraz 26.04.1980 r., wraz z dzwonnicą nr rej.: j.w. Zespół zakładu hutniczego Chlewiskach, nr rej.: 339/A/56 Z 4.12.1956, 399/A/67 z 21.06.1967 oraz 38/A/80 z 26.04.1980 roku w skład którego wchodzą: wielki piec, piece hutnicze, szopa na węgiel, waga, warsztat mechaniczny, budynek biurowy, komin. Rysunek 6. Zabytki na terenie gminy Chlewiska (fotografie własne)

Zespół pałacowo-parkowy w Chlewiskach

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Chlewiskach

30

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Zespół zakładu hutniczego w Chlewiskach

Zabytki gminy Chlewiska: Zespół pałacowo-parkowy w Chlewiskach - pałac wzniesiony został w późnym średniowieczu, na zrębach XII-wiecznego grodziska, tworzą go dwa podskarpowane budynki stykające się ze sobą pod kątem prostym. W 1605 roku Wawrzyniec Odrowąż Chlewicki dobudowuje wschodnią część obiektu i zmienia go w pałac o charakterze obronnym. W 1801 roku właścicielami pałacu w Chlewiskach zostają Sołtykowie, którzy rozbudowują tutejsze manufaktury, odlewnie i kuźnice. Kiedy nowym właścicielem Chlewisk zostaje hrabia Ludwik Plater – pasjonat postępu technicznego, buduje na terenie folwarku 100 metrową kamienną stajnie (stajnie nie należą do zespołu pałacowego). Konstrukcja pałacu: budowla jest podpiwniczona, w podziemiach znajdują się dwie sale z zachowanym sklepieniem krzyżowo- kolebkowym oraz późnorenesansowym portalem z początku XVII wieku. Pałac stoi na wzgórzu częściowo sztucznie usypanym i jest otoczony 10-hektarowym parkiem typu krajobrazowego z kilkoma pomnikami przyrody Obecny właściciel: Manor House Sp. z o.o. Radomsko - obiekt świadczy usługi hotelowo-rekreacyjne. Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Stanisława Biskupa Męczennika w Chlewiskach - obecny kościół wzniesiony został w latach 1511-1512 na zrębach poprzedniego przez Mikołaja Chlewickiego. Pierwszy kościół powstał w 1121 r. – prace rozpoczął Piotr Dunin ze Skrzynna starosta kraśnicki, wrocławski i kaliski. XVI wieczna bryła kościoła była kilkakrotnie przebudowywana. Kościół jest orientowany, utrzymywany w całości w stylu gotyckim (choć pierwotnie wybudowany był w stylu romańskim). Występują tu liczne fragmenty późnogotyckiej kamieniarki (portale, zworniki) ozdobione herbami Łabędź, Odrowąż, Habdank, Janina, Poraj oraz inne cenne detale architektoniczne. Godne uwagi są epitafia i nagrobki z XV-XVII w. Przy kościele stoją dzwonnica i dawna wikarówka z XVIII w Obecny właściciel: Parafia rzymsko-katolicka pod wezwaniem Św. Stanisława Biskupa Męczennika w Chlewiskach. Zespół zakładu hutniczego Chlewiskach - obiekt obejmuje zespół wielkopiecowy (wielki piec, trzy prażarki rudy, szopa na węgiel, waga, wieża wyciągowa, warsztat mechaniczny i budynki biurowe) wybudowany przez Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne dla obrabiania rud z szybów i kopalń rozrzuconych po okolicy, głównie w rejonie Skłobskiej Góry i produkowania surówki. Piec ten działał aż do 1940 r. Obecnie mieści się tutaj terenowy oddział Muzeum Techniki w Warszawie. Dawne wyposażenie huty składa się z wielkiego pieca na węgiel drzewny z urządzeniami zasypowymi typu Parry, wodnej wieży wyciągowej, dwóch dmuchaw leżących (w tym jednej produkcji polskiej - z wytwórni Andrzeja Zamojskiego), dwóch kompletów nagrzewnic rekuperatorowych, odpylacza i trzech prażaków rudy. Poza tymi XIX- 31

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

wiecznymi urządzeniami technicznymi prezentowana jest stała wystawa: „Wyposażenie mechanika huty” oraz nowa wystawa (przeniesiona z Muzeum Norblina w Warszawie): „Najbardziej popularne samochody i motocykle XX wieku”. Obecny właściciel: Muzeum Techniki Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. Poza obiektami i miejscami, objętymi ochroną na terenie gminy Chlewiska znajdują się miejsca posiadające walory historyczne, artystyczne i kulturowe. Są to, np.: wieża zegarowa i kapliczka św. Jana Nepomucena na stawie w Chlewiskach, młyny wodne w Pawłowie (dwa obiekty), Nadlonej i Skłobach Górce, kapliczki figuratywne i inne w Chlewiskach, Broniowie i Skłobach, stanowiska archeologiczne podlegające ochronie konserwatorskiej na terenie miejscowości: Broniów, Chlewiska, Cukrówka, Huta, Koszorów, Leszczyny, Ostałów, Ostałówek , Pawłów, Sulistrowice, Zaława. Cmentarze historyczne na terenie gminy znajdują się: cmentarze rzymsko-katolickie w Chlewiskach i Nadolnej, cmentarz choleryków w Pawłowie. Miejsca Pamięci Narodowej na terenie gminy Chlewiska znajdują się w: Stefankowie - pomnik-cmentarz pomordowanych (246 mężczyzn) mieszkańców wsi Skłoby w 11.IV.1940 roku, Stefankowie - pomnik ku czci 77 osób rozstrzelanych na Firleju k. Radomia w dniu 4.IV.1940 roku, Chlewiskach - pomnik ku czci partyzantów rozstrzelanych w 1943 roku, Antoniowie - pomnik w miejscu zwycięskiej bitwy oddziałów AK w 1944 roku, Stefanków - pomnik ku czci Dionizego Czachowskiego (1863 rok) z 1932 r. W Muzeum Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego w Chlewiskach, stanowiącym obecnie oddział Muzeum Techniki i Przemysłu NOT w Warszawie głównym eksponatem jest zespół wielkiego pieca w wieżą z XIX wieku. Ponadto w hucie eksponowane są inne urządzenia techniczne stanowiące wyposażenie huty oraz eksponaty w hali maszyn - stała wystawa „Wyposażenie mechanika huty" oraz "W pracowni szewskiej", stała wystawa maszyn do obróbki metalu (ok. 50 cennych eksponatów): frezarek, wiertarek, pras śrubowych. Szczególnie ciekawym eksponatem jest prostownica do luf karabinowych, z końca XIX. Na wystawie prezentowane są wyroby takich znakomitych firm polskich jak: Zakłady Przemysłu Metalowego H. Cegielski w Poznaniu, Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia - Fabryka Karabinów w Warszawie, Towarzystwo Akcyjne J. John w Łodzi, oraz firm angielskich, niemieckich, amerykańskich. W muzeum można zapoznać sie również z wystawą przeniesiona z Muzeum Norblina w Warszawie „Najbardziej popularne samochody i motocykle XX w.” (łącznie ok 50 eksponatów).

2.6.6. Sport, rekreacja i turystyka

Ważną dziedziną życia gminy jest sport i rekreacja - samorząd lokalny wspiera propagowanie wszelkiej działalności sportowej, zwłaszcza wśród młodzieży. Baza sportowa w gminie funkcjonuje w oparciu o placówki oświatowe i wykorzystywana jest głównie przez uczącą się tam młodzież. Większe boiska sportowe zlokalizowana są w Chlewiskach i Pawłowie. Na terenie Chlewisk działają następujące kluby sportowe: Uczniowski Klub Sportowy „HUBAL” założony z sekcją boksu. Zajęcia szkoleniowe rozpoczęto w styczniu 2005r. Czynnie uprawiających boks było 18 osób, licencje zawodnicze (tj. zgłoszone w Polskim Związku Bokserskim) posiadało 7 zawodników,

32

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

pozostali startowali w zawodach niższej rangi, w 2010 r. sekcja boksu ze względu na brak zainteresowania ta dziedzina sportu została zawieszona, a utworzono sekcję piłki nożnej, Uczniowski Klub Sportowy „Lider” przy Publicznym Gimnazjum w Chlewiskach. Gmina posiada dogodne warunki do rozwoju funkcji turystycznej, głównie w oparciu o istniejące zbiorniki wodne oraz obiekty zabytkowe. Tabela 21. Informacja o ośrodkach i bazie noclegowej na terenie gminy Chlewiska (opracowanie własne) Nazwa i adres Miejsca noclegowe Atrakcje miejsca noclegowe, apartamenty, park, Hotel Pałac Odrowąża i Stajnia Manor sale konferencyjne, SPA, basen., 151 w 3 obiektach House w Chlewiskach restauracje i kawiarnie, grillowisko, stadnina sala konferencyjna, restauracja, plac Pensjonat Hubalowy Dwór 30 zabaw, grill i miejsce na ognisko, w Chlewiskach zwierzyniec 3 i 5 osobowe domki campingowe, zalew Ośrodek Wczasowy Mexicana z plażą, kąpieliskiem strzeżonym w Chlewiskach 60 i wypożyczalnia sprzętu, boisko (sezonowy) sportowe, altana, grillowisko, w okolicy stawy rybne Zajazd "Małe Ciche" w Chlewiskach - restauracja Koszorów - domki letniskowe i pokoje 14 plac zabaw, boisko sportowe, grillowisko gościnne (sezonowe)

Na terenie gminy Chlewiska zaprojektowano szereg szlaków turystycznych, samodzielnych i łączących się w większe szlaki na terenach sąsiednich gmin, wiodących przez najciekawsze miejsca regionu. Tabela 22. Szlaki turystyczne na terenie gminy Chlewiska (opracowanie własne) Nazwa szlaku Trasa szlaku, ciekawe miejsca Szlak Partyzancki im. Hubala Szydłowiec - Chlewiska - Ruski Bród - Anielin - Inowłódz (pieszy, czerwony) Szlak pieszy im. Stefanków - Skłobska Góra - Wola Zagrodnia - rezerwat "Podlesie" - ks. J. Wiśniewskiego Huta - Leszczyny (zielony) pieszy Borki - Kuźniaki - Pogorzałe Rowerowy szlak Berlin - Lwów na terenie gminy: Antoniów - Huta - Leszczyny (niebieski) 20 km: Szydłowiec-Stara Wieś - Budki II - Hucisko - Leszczyny - Huta - II rowerowy szlak zielony Aleksandrów - Antoniów - Budki I - Szydłowiec-Zalew 24 km: Szydłowiec-Książek - Budki I - Aleksandrów - Chlewiska - III rowerowy szlak żółty Koszorów - Szydłowiec-Wymysłów 37 km: Szydłowiec-Podzamcze - Pawłów - Chlewiska - Stefanków - IV rowerowy szlak fioletowy Skłoby - Nadolna - Rzuców - Smagów - Jabłonica - Zawonia - Ostałów - Broniów - Krawara - Marywil - Szydłowiec-Praga 24 km: Szydłowiec-Centrum - Majdów - Ciechostowice - Hucisko - VIII rowerowy szlak różowy Budki II - Szydłowiec-Książek 57 km; Szydłowiec-Centrum - Hucisko - Leszczyny - Huta - Chlewiska - X rowerowy szlak czarny Stanisławów - Cukrówka - Smagów - Zawonia - Pogroszyn - Omięcin - Zaborowie - Zastronie - Wysocko - Długosz - Szydłowiec-Praga

33

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

2.7. Aktywność społeczna

Na terenie gminy aktywną działalność prowadzą Koła Gospodyń Wiejskich, działające w każdej świetlicy wiejskiej. KGW kultywują tradycje regionalne w zakresie obrzędowości świąt ludowych, promują regionalne potrawy i organizują warsztaty kulinarne, współtworzą zespołu ludowe , a także inicjują spotkanie integracyjne w miejscowościach. Gmina Chlewiska wraz z 5 okolicznymi gminami (z gminami powiatu szydłowieckiego: Szydłowiec, Jastrząb, Orońsko, Mirów oraz z gminą Borkowice w powiecie przysuskim) należy do Lokalnej Grupy Działania „Na piaskowcu”. LGD została utworzona na zasadzie partnerstwa trójsektorowego, w którego skład wchodzą: przedstawiciele gmin, biznesu, przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz osoby fizyczne. Stowarzyszenie działa w oparciu o Program Rozwoju Obszarów Wiejskich i inicjatywę LEADER. LGD aktywnie promuje dziedzictwo kulturowe regionu w celu rozwoju turystyki i rekreacji oraz prowadzi działania w kierunku podniesienie jakości zasobów ludzkich oraz rozwoju alternatywnych form aktywności gospodarczej i zarobkowania.

3. Charakterystyka infrastruktury technicznej

3.1. Infrastruktura transportowa i komunikacyjna

Głównym ciągiem komunikacyjnym gminy Chlewiska jest droga wojewódzka nr 727 relacji Szydłowiec – Chlewiska – Przysucha - Potworów. Droga zapewnia połączenia tranzytowe pomiędzy głównymi ośrodkami w gminie: Chlewiskami i Pawłowem oraz jest ważnym połączeniem regionalnym - łączy siedziby powiatów w Szydłowcu i Przysusze. Drogi powiatowe stanowią system łączący cały obszar z siecią dróg o randze wojewódzkiej i stanowią korytarze tranzytowe. Uzupełnieniem sieci są drogi gminne, stanowiące drogi w miejscowościach i poszczególne ulice w Chlewiskach. Tabela 23. Drogi powiatowe w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) Nr drogi Nazwa drogi 34301 Jabłonica – Smagów - Pawłów 34305 Smagów - Krzcięcin 34306 Długa Brzezina – Bryzgów - Stefanków 34310 Niska Jabłonica – Zawonia - Ostałów 34311 Korzyce – Broniów – Zaława - Chlewiska 34312 Ostałówek – Krawara - Pawłów 34313 Szydłowiec – Aleksandrów - granica wojew. (Niekłań) 34314 Chlewiska - Aleksandrów 34315 Huta – Borki – granica wojew. 34316 Stefanków – Skłoby – granica wojew. 34371 Hucisko – Budki II - Aleksandrów

34

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 24. Drogi gminne (Urząd Gminy w Chlewiskach) Nr drogi Nazwa drogi/ ulicy 3220001 Zawonia – Pogorszyn (od drogi powiatowej 34310 do granicy gminy) 3420002 Nadolna - Nowinki (od drogi powiatowej 34306 do granicy gminy) Chlewiska - Stefanków (od drogi wojewódzkiej 727 - Wola Zagrodnia do 3420005 drogi powiatowej 34316) Chlewiska - Zielonka (od drogi wojewódzkiej 727 - Wola Zagrodnia do 3420006 granicy gminy) Ostałów – Sulistrowice (od drogi powiatowej 34311 do drogi powiatowej 3420007 34310) Broniów – Krawara (od drogi powiatowej 34311do drogi powiatowej 3420008 34312) 3420009 Pawłów – Broniów (od drogi powiatowej 34301 do drogi gminnej 3420008) 3420010 Zaława (od drogi powiatowej 34301 do granicy gminy) Stanisławów (od drogi wojewódzkiej 727 - Stanisławów - Koszorów - do 3420011 drogi powiatowej 34314) Aleksandrów – Budki II (od drogi powiatowej 34313 - Budki III - Budki II do 3420012 drogi powiatowej 34371) Huta – Hucisko (od drogi powiatowej 34315 - Huta - Leszczyny - do granicy 3420013 gminy) 3420015 Pawłów - Pawłów Bieduszki (od drogi wojewódzkiej 727 do granicy gminy) - Koszorów (przez wieś , pętla od i do drogi gminnej 340011) - Leszczyny - Borki (od drogi gminnej 3420013 do granicy gminy) - Borki (przez wieś - pętla od i do drogi powiatowej 34315) - Stefanków (przez wieś od drogi gminnej 3420005) - Stefanków – Skłoby (od i do drogi powiatowej 34316) - Skłoby (przez wieś od drogi gminnej 3420005_ Budki do drogi powiatowej 34371 (od drogi powiatowej 34313 do drogi - powiatowej 34371) - Budki I (pętla od i do drogi powiatowej 34313) Brzozowa, Czterdziestolecia, Cmentarna, Czachowskiego, Dobrzańskiego, Dworska, Fabryczna, Klonowa, Kościelna, Krótka, Leśna, Lipowa, Nowa, ulice Nowiny, Ogrodowa, Partyzantów, Południowa, Północna, Sadowa, w Chlewiskach Słoneczna, Słowackiego, Spółdzielcza, Staromłyńska, Szeroka, Szkolna, Wiatraczna, Wspólna, Zielona, Źródlana Żwirowa

Podstawowa sieć dróg uzupełniona jest w poszczególnych miejscowościach poprzez ogólnodostępne drogi lokalne i wewnętrzne, które pełnią rolę dojazdową dla obsługi terenów przyległych. Stan techniczny dróg jest zróżnicowany.

3.2. Gospodarka wodno-kanalizacyjna

Wodociągi Długość sieci wodociągowej w gminie wynosi 120,5 km. do sieci przyłączonych jest 1 845 gospodarstw. Obecnie na terenie gminy z sieci wodociągowej korzysta 63,5 % ogółu ludności Sieć wodociągowa obejmuje miejscowości: Chlewiska, Pawłów, Cukrówka, Broniów, Huta, Wola Zagrodnia, Zaława, Stanisławów, Koszorów, Aleksandrów, Majdanki, Borki, Leszczyny, Skłoby, Stefanków, Nadolna, Ostałów, Ostałówek, Zawonia, Sulistrowice, Antoniów, Budki i Krawara.

35

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 25. Stan sieci wodociągowej w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) Wyszczególnienie Jednostka 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 długość sieci km 46,9 87,1 114,7 114,9 115 120,5 120,5 120,5 wodociągowej liczba gospodarstw przyłączonych do szt. 1 325 1 660 1 976 2 180 2 180 2 267 2 280 1 845 sieci wodociągowej Tabela 26. Wskaźniki dotyczące sieci wodociągowej na terenie gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2007-2013) Wyszczególnienie Jednostka 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 sieć rozdzielcza wodociągowa na km 37,8 70,2 92,5 92,6 92,8 97,2 97,2 97,2 100 km2 ogółem ludność korzystająca z sieci osoba 2 722 3 187 3 556 3 747 3 861 3 920 3 929 4 070 ogółem zużycie wody w gospodarstwach na m3 19,0 17,6 14,0 13,7 13,4 15,6 15,6 16,3 1 mieszkańca

W gminie Chlewiska, na potrzeby wodociągów gminnych, funkcjonują ujęcia wód podziemnych w miejscowościach: Chlewiska - wydajność 14,5 m3/h, ciśnienie na wyjściu ze stacji - 0,55 Mpa, Huta - wydajność 12 m3/h, ciśnienie na wyjściu ze stacji 0,6 Mpa, Ostałów - wydajność 11 m3/h, ciśnienie na wyjściu ze stacji 0,5 Mpa, Pawłów - wydajność 36 m3/h, ciśnienie na wyjściu ze stacji 0,5 Mpa, Skłoby - wydajność 11 m3/h, ciśnienie na wyjściu ze stacji 0,5 Mpa. Ponadto w Chlewiskach funkcjonują 3 dodatkowe ujęcia wody, zlokalizowane na terenie Publicznego Gimnazjum (wydajność – 41,7 m3/h), Piekarni (wydajność – 34 m3/h) i zabytkowej Huty Żelaza – Oddziału Muzeum Techniki w Warszawie (wydajność – 23,8 m3/h). Uzupełnieniem sieci wodociągowej są studnie kopane.

Kanalizacja W gminie Chlewiska nie ma sieci kanalizacji sanitarnej i komunalnej oczyszczalni ścieków. Ścieki gromadzone są w szambach i wywożone do Oczyszczalni Ścieków Komunalnych w Szydłowcu oraz do Oczyszczalni Ścieków Komunalnych w Skarżysku-Kamiennej. W roku 2012 na terenie gminy istniało 937 zbiorników bezodpływowowych, natomiast 8 gospodarstw posiadało oczyszczalnie przydomowe. Gmina sporządziła dokumentację koncepcji budowy kanalizacji części sołectw z terenu gminy z oczyszczalnią ścieków w Pawłowie. W chwili obecnej prowadzona jest inwestycja budowy oczyszczalni w Pawłowie o przepustowości 280 m3/h. Oczyszczalnia ma funkcjonować dla sieci kanalizacyjnej obejmującej miejscowości: Chlewiska, Pawłów, Stanisławów, Koszorów, Wola Zagrodnia. Budowę sieci rozpoczęto w Chlewiskach i Pawłowie. Przewidziany czas zakończenia budowy oczyszczalni i I etapu sieci to wiosna 2015 roku.

36

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

3.3. Gospodarka odpadami

Na obszarze gminy nie ma zlokalizowanych czynnych składowisk odpadów komunalnych, niebezpiecznych, przemysłowych i mogilnika jak również nie są zlokalizowane składowiska odpadów przemysłowych. Składowisko odpadów, które funkcjonowało w latach wcześniejszych w miejscowości Broniów, w roku 2008 zostało poddane rekultywacji. Od 1 lipca 2013 roku weszły w życie przepisy o przejęciu obowiązków gospodarowania odpadami przez gminy i ponoszenia opłat przez wytwórców. Nowy system odbioru odpadów został wprowadzony na terenie gminy Chlewiska w wymaganym terminie. Prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów komunalnych (segregacja „u źródła”), indywidualni wytwórcy odpadów (gospodarstwa domowe jednorodzinne) gromadzą je w workach lub pojemnikach (przeznaczonych do segregacji odpadów), z podziałem na następujące frakcje: odpady bytowe - w pojemnikach lub w workach koloru czarnego, tworzywa sztuczne: butelki typu PET, butelki po chemii gospodarczej, opakowania po produktach spożywczych, folia opakowaniowa, drobny złom: puszki- worki koloru żółtego, makulatura: gazety, książki, zeszyty, kartony, papier, pudła tekturowe, opakowania wielomateriałowe (kartoniki po sokach, napojach i produktach mlecznych) - worki koloru niebieskiego, szkło: opakowania szklane, białe i kolorowe butelki po napojach, sokach, alkoholach, żywności, słoiki po dżemach i przetworach - worek zielony, bioodpady: odpadki kuchenne (resztki owoców, warzyw, produktów mlecznych, skorupki jaj, łupiny orzechów, fusy po kawie, herbacie, ścięta trawę, chwasty, liście, drobne gałązki, spady owocowe, zwiędłe kwiaty cięte, doniczkowe - worek brązowy. Zarówno odpady zmieszane, jak i segregowane odbierane są raz w miesiącu. Odbiorem odpadów zajmuje się firma Tonsmeier Wschód sp. z.o.o ul. Wrocławska 3 26-600 Radom. Firma zajmująca się gospodarką odpadami na terenie gminy Chlewiska wyposaża mieszkańców w worki do segregacji. Odpady wywożone są według rodzaju: odpady bytowe do spalarni i na składowisko RADkom w Radomiu, odpady segregowane - Sortownia Tonsmeier Wschód w Skarżysku Kamiennej. Zorganizowaną zbiórką odpadów w gminie objętych jest 1 715 gospodarstw domowych. Tabela 27. Odpady zbierane w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 w Mg (GUS, 2006-2013)

Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ilość odpadów komunalnych 265,85 262,79 121,54 75,11 63,83 98,48 109,08 221,06 zmieszanych zebranych ogółem ilość odpadów komunalnych zmieszanych z gospodarstw 226,95 226,37 96,96 53,85 55,48 59,88 104,42 196,60 domowych

Obecnie gmina Chlewiska należy do Regionu 5 radomskiego według podziału zawartego w "Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2012-2017 z uwzględnieniem lat 2018-2023" w związku z czym odpady, wytworzone na jej terenie, mogą być przewożone do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. W gminie obowiązuje „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Chlewiska”. Wszystkie odpady zawierające azbest powinny zostać usunięte do roku 2032.

37

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Odbiorem odpadów gospodarczych od poszczególnych wytwórców z terenu gminy zajmują się specjalistyczne firmy, posiadające odpowiednie zezwolenia w tym zakresie.

3.4. Zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe

Ciepłownictwo Na terenie gminy Chlewiska nie ma zorganizowanej gospodarki w zakresie zaopatrzenia i pokrycia potrzeb cieplnych, działają jedynie indywidualne instalacje grzewcze instytucji użyteczności publicznej, podmiotów handlowych i usługowych oraz budynków mieszkalnych, wytwarzające ciepło na własne potrzeby. Instalacje na węgiel i miał posiadają: Publiczne Szkoły Podstawowe w: Budkach, Chlewiskach (wraz z Gimnazjum i dwoma budynkami wielorodzinnymi przy ul. Szkolnej), Cukrówce, Skłobach, Urząd Gminy w Chlewiskach, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Chlewiskach. Instalację na ekogroszek posiada Gminny Ośrodek Kultury w Chlewiskach.

Energia elektryczna Zaopatrzenie terenu gminy Chlewiska w energię elektryczną odbywa się z krajowego systemu elektroenergetycznego w zasięgu działania Spółki Polskie Sieci Elektroenergetyczne – Wschód S.A. Operatorem systemu dystrybucyjnego jest Spółka PGE ZEORK Dystrybucja Sp. z o.o., wchodzącą w skład Grupy energetycznej – PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. Sprzedażą detaliczną energii elektrycznej zajmuje się Spółka PGE Zakłady Energetyczne Okręgu Radomsko – Kieleckiego S.A. Przez południowo-wschodnią cześć terenu gminy przebiega linia elektroenergetyczna o napięciu znamionowym 220 kV relacji Kielce - Rożki. Stacja GPZ Szydłowiec zasilana jest liniami 110 kV relacji Rożki – Szydłowiec oraz Szydłowiec – Skarżysko. System dystrybucyjny gminy wynosi łącznie (długość linii średniego i niskiego napięcia) około 167 km sieci i pokrywa całość jej potrzeb jej elektroenergetycznych. Gminy Chlewiska, a wiele stacji transformatorowych posiada rezerwę mocy.

Gaz Gmina Chlewiska należy do obszarów niezgazyfikowanych województwa mazowieckiego, leży poza zasięgiem istniejącej sieci gazociągów wysokociśnieniowych. Obecnie do celów bytowych (głównie do przygotowywania posiłków) używa się gaz ciekły propan-butan. Sieć dystrybucji gazu, w postaci punktów wymiany butli, obejmuje wszystkie sołectwa.

Energia odnawialna Na terenie gminy wykorzystywana jest energia odnawialna przez inwestorów prywatnych na własne potrzeby w postaci: indywidualnych ogniw fotowoltaicznych, małej elektrowni wiatrowej zlokalizowanej w Koszorowie, małej elektrowni wodnej - na zaporze przy zalewie w Koszorowie. W gminie planowane jest również utworzenie farm fotowoltaicznych na terenie miejscowości Chlewiska przez inwestorów prywatnych - w roku 2014 przeprowadzano procedury środowiskowe i procedurę warunków zabudowy.

38

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

4. Charakterystyka strefy gospodarczej

4.1. Aktywność gospodarcza

Gmina Chlewiska pełni funkcję rolniczą, rekreacyjną, administracyjno-usługową. Gmina pełni w znacznej mierze funkcje rolnicze ok 45 % ogólnej jej powierzchni stanowią użytki rolne. Nie rozwija się tu specjalistyczna działalność produkcyjna rolnicza, przetwórcza czy inna. W miejscowości gminnej rozwijają się funkcje turystyczne na bazie zbiorników wodnych oraz zabytkowego obiektu pałacowego. W czasach stanisławowskich gmina leżała w zasięgu tzw. Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, w chwili obecnej w gminie produkcja na bazie surowców - rud wydobywanych w rejonach Skłobskiej Góry - nie odbywa się. W gminie, w roku 2013, w zarejestrowanych było ogółem 301 podmiotów gospodarczych, w sektorze prywatnym nowo zarejestrowano - 53 podmioty, a wyrejestrowano 36.

39

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 28. Zestawienie podmiotów gospodarki narodowej w gminie Chlewiska wg sekcji PKD w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013)

Sektor gospodarki: 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo 24 25 26 14 13 11 8 8 górnictwo 2 2 2 2 2 2 2 2 przetwórstwo 85 91 92 53 61 52 56 58 dostawa wody - - - 1 - - - 2 budownictwo 40 46 62 57 57 57 53 49 handel hurtowy i detaliczny, naprawa 159 161 170 86 91 89 79 84 pojazdów samochodowych i motocykli hotele i restauracje 11 11 13 - - - - - gastronomia i zakwaterowanie - - - 6 7 6 6 6 transport, gospodarka magazynowa 20 21 21 15 15 18 18 25 i łączność informacja i komunikacja - - - 3 3 2 1 3 pośrednictwo finansowe 4 5 5 - - - - - obsługa nieruchomości, prowadzenie 13 12 13 1 1 3 2 1 działalności gospodarczej działalność finansowa i ubezpieczeniowa - - - 2 2 3 3 1 działalność profesjonalna, naukowa - - - 4 6 5 6 5 i techniczna usługi administrowania i działalność - - - 1 2 2 3 6 wspierająca administracja publiczna 8 8 8 8 8 8 8 8 edukacja 10 11 9 9 8 10 9 9 ochrona zdrowia i opieka społeczna 5 5 5 4 6 7 7 7 działalność związana z kulturą, rozrywką i 17 19 21 7 7 7 8 8 rekreacją pozostała działalność usługowa - - - 15 14 15 17 17

razem 398 417 447 288 303 297 286 301 do roku 2008 podział sekcji według PKD 2004, od roku 2009 - podział sekcji według PKD 2007 (według danych GUS)

40

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 29. Nowo zarejestrowane oraz wyrejestrowane podmioty gospodarcze w gminie Chlewiska w latach 2009-2013 (GUS 2009-2013) Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 nowo zarejestrowane podmioty 43 gospodarki narodowej ogółem 50 39 43 53 (1) (w tym: w sektorze publicznym) wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej ogółem 178 31 44 58 36 - sektor prywatny Tabela 30. Zestawienie podmiotów gospodarczych działających w gminie Chlewiska w latach 2009-2013 według wielkości, tj. liczby zatrudnionych osób (GUS 2009-2013) Liczba zatrudnionych osób liczba podmiotów gospodarczych w latach 2009 2010 2011 2012 2013 0-9 269 285 279 271 287 10-49 17 16 16 14 13 50-249 2 2 2 1 1

Ponad 95 % podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy Chlewiska to małe przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób. Można przyjąć, że większa część z nich to pomioty jednoosobowe lub tzw. firmy rodzinne.

4.2. Rolnictwo

Rolnictwo stanowi ważny sektor lokalnej gospodarki w gminie Chlewiska, dający zatrudnienie dla mieszkańców. Na obszarze gminy jest 5 642 ha użytków rolnych, co stanowi ok 45 % powierzchni gminy. Na obszarze gminy znajduje się 996 gospodarstw rolnych, w tym 780 prowadzących działalność rolniczą (Powszechny Spis Rolny z 2010 roku). W gminie działają gospodarstwa indywidualne o łącznej powierzchni 2 715,23 ha gruntów. Najwięcej jest gospodarstw o powierzchni od 1 do 5 ha. Tabela 31. Powierzchnia użytków rolnych w gminie Chlewiska (GUS, Narodowy Spis Rolny 2010) Wyszczególnienie Powierzchnia w ha grunty ogółem 2 715,23 użytki rolne ogółem 2 130,38 użytki rolne pod zasiewami 808,96 grunty ugorowane 373,41 uprawy trwałe 71,12 sady ogółem 68,90 ogrody przydomowe 37,94 łąki trwałe 461,90 pastwiska trwałe 14,92 pozostałe użytki rolne 362,13 lasy i grunty leśne 369,59 pozostałe grunty 215,25

Północna część gminy charakteryzuje się najlepszymi warunkami glebowymi dla produkcji rolniczej.

41

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 32. Struktura gospodarstw rolnych w gminie Chlewiska (GUS, Narodowy Spis Rolny 2010) Gospodarstwa Rodzaj Jednostka ogółem do 1 ha włącznie powyżej 1 ha gospodarstwa ogółem szt. 996 371 625 gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą szt. 780 223 557 powierzchnia gospodarstw rolnych ha 2 715,23 332,95 2 382,28 powierzchnia gospodarstw prowadzących ha 2 472,37 266,66 2 205,71 działalność rolniczą

Głównym kierunkiem produkcji rolnej są uprawy zbóż (w tym: pszenica ozima, żyto owies), ziemniaków oraz warzyw gruntowych. W większości gospodarstwa produkują płody rolne na własne potrzeby. Podstawowymi gałęziami produkcji zwierzęcej jest chów bydła (głównie krów), koni, trzody chlewnej oraz drobiu. W rejestrze Regon według sektora gospodarczego: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo w gminie Chlewiska jest zarejestrowanych 8 podmiotów gospodarczych. Tabela 33. Średnia powierzchnia gospodarstw na terenie gminy Chlewiska (GUS, Powszechny Spis Rolny 2010) gospodarstwa rolne - średnia powierzchnia w ha wyszczególnienie prowadzące działalność indywidualne gospodarczą grunty ogółem 2,73 3,17 użytki rolne ogółem 2,14 2,51 użytki rolne w dobrej kulturze 1,78 2,27

Pod wpływem czynników naturalnych oraz antropogenicznych w gminie zachodzi pogorszenie właściwości użytkowych gleby. Głównymi przyczynami są: niewłaściwe użytkowanie rolnicze gleb, błędne stosowanie środków ochrony roślin i nawozów sztucznych oraz oddziaływanie przemysłu, transportu i gospodarki komunalnej. Zużycie nawozów (według: Powszechnego Spisu Rolnego, GUS 2010) w gminie Chlewiska nie jest znaczne. Najwięcej zużywa się nawozów mineralnych - 27,7 kg oraz nawozów azotowych – 20,5 kg na 1 ha.

4.2. Leśnictwo

Powierzchnia gruntów leśnych w gminie Chlewiska w roku 2013 wynosiła 6 423,09 ha, powierzchnia lasów 6 308,02 ha. Lesistość wynosiła 50,9 %. Grunty leśne państwowe stanowią ponad 55,4 % gruntów leśnych ogółem. Tabela 34. Powierzchnia gruntów leśnych (w ha) w gminie Chlewiska pod względem własności w latach 2006- 2013 (GUS, 2006-2013) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ogółem grunty 5 558,8 6 150,8 6 151,8 6 173,5 6 307,1 6 336,2 6 339,8 6 423,09 leśne lesistość w % 44,2 48,7 48,7 48,9 50,0 50,2 50,2 50,9 grunty leśne 3 465,8 3 525,8 3 525,8 3 547,5 3 555,1 3 573,2 3 576,8 3 559,09 publiczne grunty leśne 2 093,0 2 625,0 2 626,0 2 752,0 2 752,0 2 763,0 2 763,0 2 764,0 prywatne ogółem lasy 5 484,7 6 042,7 6 038,8 6 060,7 6 195,0 6 224,1 6 227,7 6 308,02

42

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Lasy administracyjnie należą do nadleśnictw: Przysucha obręb Rzuców, Stąporków obręb Niekłań i Skarżysko obręb Szydłowiec. Wykres 11. Grunty leśne publiczne i prywatne w gminie Chlewiska

8000

6000

4000 prywatne publiczne 2000

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Podstawą gospodarki leśnej w lasach prywatnych są uproszczone plany urządzenia lasów. Plany te warunkują prowadzenie racjonalnej gospodarki leśnej. W lasach na terenie gminy drewno pozyskuje się z lasów prywatnych, są to ilości do ok. 400 m3 grubizny rocznie. Gospodarka leśna polega m.in. na wykonywaniu trzebieży wczesnej i późnej oraz wycinki sanitarnej. Tabela 35. Pozyskiwanie drewna w lasach w gminie Chlewiska (GUS, 2006-2013) Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 pozyskiwanie drewna 247 715 531 316 301 464 387 317 (grubizny) w m3

Odnowienia i zalesienia odbywały się na terenie gminy na niewielką skale - w ostatnich latach nie przekraczały 0,5 ha terenów leśnych prywatnych.

4.3. Przemysł i produkcja

Na terenie gminy Chlewiska praktycznie nie istnieje sektor przemysłowy. Działają niewielkie firmy produkcyjne będące własnością podmiotów prywatnych. Największe przedsiębiorstwa funkcjonujące na terenie gminy to: Zakład Stolarski STOLPAW Eksport import w Pawłowie - Pawlak Cz., PPHU STOLPAW BIS Eksport- import w Pawłowie– Pawlak M., BIS - Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe w Nadolnej, 2 piekarnie pieczywa i ciasta w Chlewiskach.

4.4. Handel i usługi

W gminie Chlewiska wśród podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zdecydowanie przeważają małe podmioty (np. jednoosobowe lub rodzinne) zajmujące się głównie handlem i usługami. Są to najczęściej sklepy i hurtownie (spożywcze, materiałów budowlanych itp.), a także drobne zakłady produkcyjno-usługowe, jak warsztaty samochodowe, szwalnie, usługi remontowo-budowlane, itp. Według podziału na sekcja PKD w roku 2013 w tym najliczniej reprezentowane były: handel hurtowy i detaliczny, naprawy - 84 podmioty, przetwórstwo - 58 podmiotów,

43

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

budownictwo - 49 podmiotów, transport - 25 podmiotów, pozostała działalność usługowa - 17 podmiotów. Najwięcej miejsc pracy z zakresie usług publicznych w gminie generuje oświata oraz administracja publiczna. Ważnym elementem rozwoju gospodarczego gminy jest turystyka. Dla turystów indywidualnych funkcjonują obiekty całoroczne i sezonowe, które oferują noclegi, wyżywienie, atrakcje rekreacyjne. Bazę noclegową i gastronomiczną w gminie stanowią: w Chlewiskach - Manor Hause, Pensjonat "Hubalowy Dwór", Zajazd "Małe Ciche", , Ośrodek Wczasowy "Mexicana", Bar "Centrum", w Koszorowie - domki letniskowe i pokoje gościnne agroturystyczne. Manor Hause w Chlewiskach to ośrodek wypoczynkowo–konferencyjny wraz ze SPA o wysokim standardzie, będący jednym z większych pracodawców w gminie. Z usług profesjonalnego otoczenia biznesu mieszkańcy korzystają w większych, pobliskich, ośrodkach miejskich.

5. Charakterystyka środowiska przyrodniczego

5.1. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia i geologia

Pod względem fizyczno-geograficznym (wg regionalizacji Polski J. Kondrackiego) Gmina Chlewiska położona jest w obrębie dwóch mezoregionów: Garbu Gielniowskiego oraz Przedgórza Iłżeckiego, wchodzących w skład makroregionu Wyżyny Kielecko- Sandomierskiej. Południową i zachodnią część gminy obejmuje wyżyna zbudowana z utworów jury (Garb Gielniowski) porozcinana dolinami rzek: Czarnej, Kamiennej i Jabłonicy. Obszar charakteryzują wysokie spadki terenu osiągające wielkość ok. 10%. Tą część charakteryzuje urozmaicona rzeźba terenu: kopulaste grzbiety (garby) porośnięte głównie lasami oraz wypłaszczenia terenu. Na północ od krawędzi Garbu Gielniowskiego położone jest Przedgórze Iłżeckie zbudowane z utworów jurajskich pokrytych osadami czwartorzędowymi. Linie graniczną stanowią miejscowości: Borki III, Aleksandrów, Stefanków. Teren ten wyróżnia stosunkowo płaska powierzchnia o nachyleniach w granicach 2-5% oraz rzeźba urozmaicona pagórkami, wałami wydmowymi oraz dolinami rzek: Szabasówki, Korzeniówki, Jabłonicy i Smagowianki. Na ternie gminy Chlewiska dominują gleby pseudobielicowe i piaskowe powstałe na utworach piaszczystych, gliniastych i kamienistych. Duży zwarty kompleks w okolicy miejscowości Wola Zagrodna stanowią gleby murszowo-mineralne wykształcone na piaskach luźnych. Niewielki odsetek stanowią gleby brunatne i rędziny mieszane, a w zagłębieniach ternu i w dolinach rzecznych gleby pochodzenia organicznego. Obszary gminy położone w części południowej zbudowane są prawie wyłącznie z piaskowców mułowców i iłowców często z przewarstwieniami syderytów wieku dolnojurajskiego. Osady czwartorzędowe przeważają na obszarach w części północnej i środkowej gminy. Największą powierzchnie wśród nich pokrywają gliny zwałowe. Mniejsze powierzchnie pokrywają utwory wodnolodowcowe wykształcone głównie jako piaski i deluwia powstałe w wyniku procesów denudacyjnych. Przeważają w podłożu w okolicy miejscowości Skłoby, Nadolna i Stefanków. W dolinach i obszarach bezodpływowych występują namuły torfiaste i torfy.

44

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Na ternie gminy w obrębie Garbu Gielniowskiego występuje potencjalne zagrożenie gleb erozją. Narażone są na nią w szczególności gleby użytkowane rolniczo: w okolicy miejscowości Skłoby, Chlewiska, Antoniów, Borki i Huta. W pozostałej części gminy potencjalne tereny narażone na erozje gleby są chronione dzięki pozostawaniu w użytkowaniu leśnym.

5.2. Warunki klimatyczne

Według podziału Polski na dzielnice rolniczo-klimatyczne gmina Chlewiska położona jest w centrum przejściowego i zmiennego klimatu w tzw. łódzkiej dzielnicy klimatycznej, która charakteryzuje się dużą zmiennością pogody oraz zróżnicowanymi warunkami meteorologicznymi w poszczególnych latach. Warunki topoklimatyczne charakterystyczne dla subregionu łódzkiego: średnia roczną sumą opadów atmosferycznych – 600 mm, długość okresu wegetacyjnego – 200-210 dni, średnia roczną temperaturą ok. + 7,5 0C, roczna średnia suma opadów atmosferycznych - 500- 400 mm wody na m3, średnia roczną wilgotnością względną – 80%, dominacja wiatrów zachodnich.

5.3. Surowce mineralne

Gmina Chlewiska nie jest zasobna w surowce mineralne, co jest uwarunkowane budową geologiczną. Podstawowym złożem mineralnym eksploatowanym na terenie gminy jest kamień budowlany. Tabela 36. Udokumentowane zasoby złóż surowców naturalnych w gminie Chlewiska (źródło: Bilans zasobów kopalin w Polsce stan na 31.12.2013 r.) Stan Zasoby (tys. Mg) Wydobycie Złoże Rodzaj surowca zagospodarowania (tys. Mg) bilansowe przemysłowe złoża kamienie łamane złoże rozpoznane Broniów 6 158 158 - i bloczne szczegółowo kamienie łamane Broniów IV złoże eksploatowane 244 244 0 i bloczne kamienie łamane Broniów V złoże eksploatowane 425 425 11 i bloczne kamienie łamane złoże rozpoznane Góra Skłobska 68593 i bloczne wstępnie kamienie łamane złoże rozpoznane Krawara 731 - - i bloczne szczegółowo złoże rozpoznane Krawara piaski i żwiry 71 - - szczegółowo

Eksploatację stwierdzono w kilkunastu punktach, ale odbywa się ona wyłącznie na potrzeby lokalne mieszkańców gminy.

45

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

5.3. Hydrologia

5.3.1. Wody podziemne

Na terenie gminy wody podziemne związane są ze skałami wieku dolnojurajskiego i czwartorzędowego. Piętro jurajskie składa się z kilku poziomów wodonośnych zalegających na różnych głębokościach, ze swobodnym zwierciadłem w części spongowej piaskowców i rumoszu skalnego oraz napiętym w poziomach niżej położonych warstwach piaskowców. Piętro to zasilane jest głównie przez opadowe wody infiltrujące bezpośrednio na wychodniach skał lub poprzez utwory czwartorzędowe oraz przepływające wzdłuż szczelin dyslokacyjnych. Wody ujmowane z tego poziomu pod względem geochemicznym są dobrej jakości, niekiedy wymagają prostego uzdatniania ze względu na podwyższoną zawartość manganu i żelaza. Piętro dolno jurajskie ma zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia ludność w wodę. W części wyżynnej gminy występują naturalne wypływy wody jurajskiej w postaci źródeł. Północna, wschodnia i środkowa część gminy Chlewiska leży w zasięgu Głównego Zbiornik Wód Podziemnych Szydłowiec-Goszczewice, w części zbiornika Szydłowiec – porowo- szczelinowego (GZWP nr 412, 413). Zbiornik stanowią utwory porowo-szczelinowe o miąższości 900 - 1000 m, o zasobach dyspozycyjnych 215 m3/dobę/km2. Czwartorzędowe poziomy wód zawierają się w piaskach deluwialnych, aluwialnych oraz wodnolodowcowych. Ich zwierciadło zalega na głębokości od 0,8 m (Aleksandrów) do 1,5m (Skłoby). Strefą płytkiego występowania wód gruntowych charakteryzują się przede wszystkim doliny rzeczne, a także obszary zagłębień bezodpływowych. Wody te ujmowane są w studniach kopanych. Z uwagi na niewielkie zasoby oraz gorszą od wód jurajskich jakość, ich przydatność do celów zaopatrzenia ludności w wodę jest niewielka.

5.3.2. Wody powierzchniowe

Obszar gminy Chlewiska w całości leży w dorzeczu Wisły. Stanowi ważny obszar źródliskowy dopływów Radomki, rzek: Szabasówki Lewej, Kobyłki, Korzeniówki i Jabłonicy, a także rzeki Czarnej. Szabasówka Lewa jest najdłuższym ciekiem wodnym w obrębie gminy Chlewiska. Jej źródła znajdują się na południowy-zachód od miejscowości gminnej, na terenie porośniętym lasami. Rzeka płynie początkowo z południowego-zachodu na północny-wschód. Wpływając do miejscowości Chlewiska zasila niewielkie sztuczne zbiorniki wodne o różnym przeznaczeniu użytkowym (rekreacyjnym, hodowlanym, retencyjnym i przeciwpożarowym). Na północ od centrum miejscowości gminnej rzeka zmienia swój przebieg na niemalże równoleżnikowy i przyjmuje na wysokości Stanisławowa wody rzeki Kobyłki. Dolina tego cieku wraz z największym sztucznym zbiornikiem wodnym w Koszorowie. Szabasówka Lewa po przyjęciu prawobrzeżnego dopływu Kobyłki płynie tworząc niewielkie zakola. Rzeka Jabłonica płynie przez północne krańce gminy Chlewiska. W okolicy miejscowości Stefanków, Skłoby oraz Nadolna przyjmuje kierunek z południowego-zachodu na północny- wschód. Na wysokości miejscowości Stefanków dno doliny jest płaskie i szerokie z niewielkimi sadzawkami i z rozległą terasą akumulacyjną i spadkiem rzędu 16%. Odcinek rzeki stanowiący północną granicę gminy, na północ od miejscowości Sulistrowice i Zawonia wyraźnie meandrują tworząc malownicze zakola. W miejscowości Zawonia przyjmuje wody niewielkiej rzeki Smagowianki.

46

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

System naturalnych cieków wodnych uzupełniony jest przez system rowów melioracyjnych, drenujących głównie tereny zagłębień bezodpływowych występujących na ternach wysoczyzny (północna część gminy) w okolicach miejscowości: Broniów, Chlewiska, Cukrówka, Ostałów, Ostałówek, Zaława, Zawonia i Sulistrowice. Tabela 37. Zbiorniki wodne na terenie gminy Chlewiska (opracowanie własne) Miejscowość Lokalizacja Powierzchnia w m 2 Aleksandrów centrum miejscowości 17 445 Zalew Mexicana 55 657 Zbiornik "św. Jan" 9 592 Chlewiska 12 391 w parku Manor Hause 2 621 Koszorów centrum miejscowości 61 571

W gminie planuje się wybudować zbiorniki wodne w zlewni rzeki Kobyłki w miejscowości Huta oraz w zlewni rzeki Szabasówki Lewej w miejscowości Pawłów (powierzchnia 20,40 ha). Z uwagi na rozbudowaną sieć rzeczną na ternie gminy występuje obszary zagrożenia powodziowego w dolinie rzeki Kamiennej, która na odcinku stanowi południowo-zachodnią granicę gminy. Ponadto na groźbę podtopień występują w obrębie dolin rzecznych i ich bezpośredniego sąsiedztwa: dolina rzeczna rzeki Kobyłki na ternie miejscowości Koszorów i Stanisławów, aż do ujścia do Szabasówki Lewej, sąsiedztwo zbiornika wodnego w miejscowości Aleksandrów; dolina rzeczna rzeki Szabasówki Lewej na wysokości miejscowości Chlewiska (wraz z jego centrum), dolina rzeki Szabasówki Lewej w miejscowości Pawłów, aż do ujścia do Korzeniówki, dolna rzeki Jabłonicy, w okolicy mostu w miejscowości Zawonia. Tereny zagłębień bezodpływowych narażone na podtapiane występują: wzdłuż drogi pomiędzy miejscowościami Zaława i Cukrówka, północno-zachodniej części miejscowości Broniów i na zachód od centrum wsi Ostałówek. Wody powierzchniowe płynące i stojące mają duże znaczenie jako źródła zaopatrzenia rolnictwa w wodę użytkową. Są one również wykorzystywane do celów retencyjnych i rekreacyjnych.

5.4. Przyroda

5.4.1. Lasy i tereny leśne

Lasy i grunty leśne zajmują w gminie Chlewiska obszar 6 423,09 ha tj. 50,9 % ogólnej powierzchni gminy. Przeważają lasy i grunty leśne publiczne - stanowiące powierzchnię 3 559,09 ha (tj. 55 % ogółu gruntów leśnych). Lasy i grunty leśne prywatne zajmują 2 764 ha Same lasy zajmują powierzchnię 6 308,02 ha. Wskaźnik lesistości gminy jest dużo wyższy od wskaźnika dla kraju, który wynosi 29,3 %, przekracza również wskaźniki wojewódzkie i powiatowe - jest najbardziej zalesioną gminą powiatu szydłowieckiego. Lasy w gminie zajmują głównie północną i zachodnią jej część w sołectwach: Skłoby, Borki, Wola Zagrodnia. W południowej części znajdują sie tylko niewielkie kompleksy i zadrzewienia.

47

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

W lasach na terenie gminy Chlewiska dominują siedliska boru świeżego oraz mieszanego świeżego. W drzewostanach dominuje sosna i jodła w różnych klasach wieku. W lasach Przedgórza Iłżeckiego dominują ubogie siedliska borowe: boru świeżego, lokalnie boru mieszanego świeżego oraz boru wilgotnego, a panującym gatunkiem jest sosna z domieszką brzozy. Lasy w gminie pełnią wielorakie funkcje: ochronną - polegającą na dodatnim oddziaływaniu na środowisko przyrodnicze, chronią gleby przed zmywaniem i wyjałowieniem przez wody opadowe, regulują stosunki wodne w zakresie retencjonowania wód podziemnych i powierzchniowych a także zmniejszają ich spływ powierzchniowy produkcyjną - dostarczającą surowca drzewnego, owoców leśnych, ziół, społeczną - teren dla rekreacji i turystyki. Ze względu na znaczny odsetek lasów i różnorodność siedlisk na terenie gminy występuje bogata szata roślinna. W dolinach rzeki występują cenne zbiorowiska szuwarowo- torfowiskowe oraz zbiorowiska łąk i pastwisk. Terenom zabudowanym i użytkowanym rolniczo towarzyszy głównie roślinność segmentalna i ruderalna. W obrębie gminy spotyka się stanowiska roślin rzadki oraz chronionych. Elementem szaty roślinnej na terenach ubogich w lasy są zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne i przydrożne. Najpowszechniejszą formą zadrzewień są naturalne nieużytki porośnięte krzakami żarnowca, jałowcami, wrzosem itp. W dolinach Szabasówki i Korzeniówki występują w niewielkiej ilości zbiorowiska szuwarowo-torfowiskowe. Różnorodność siedlisk sprzyja bogactwu świata zwierzęcego. Na ternie gminy występuje fauna puszczańska (sarna, jeleń, daniel, dzik), łąkowo-zaroślowa (lis, zając szarak, kuna leśna). Bogata jest także awifauna gminy.

5.4.2. Ochrona przyrody

Na terenie gminy Chlewiska występują elementy środowiska przyrodniczego, które z uwagi na wysokie wartości, objęte zostały różnymi formami ochrony wprowadzonymi na podstawie przepisów ogólnych z zakresu ochrony środowiska oraz miejscowych aktów prawnych. Obszary podlegające ochronie na terenie gminy Chlewiska: Obszar Natura 2000 mający znaczenie dla Wspólnoty Dolina Czarnej (PLH260015), Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Przysusko-Szydłowieckie, rezerwat przyrody Podlesie, 15 pomników przyrody, sześć użytków ekologicznych, podworski zabytkowy park w Chlewiskach.

Charakterystyka obszarów chronionych na terenie gminy: Obszar Natura 2000 mający znaczenie dla Wspólnoty Dolina Czarnej (PLH260015) - specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa). Obszar obejmuje dolinę Czarnej Koneckiej (Malenieckiej) od źródeł do ujścia, z kilkoma dopływami i z przylegającymi do niej kompleksami łąk i stawów, oraz lasami. Jest to największy prawobrzeżny dopływ Pilicy (ok. 85 km). Całość terenu zajmuje obszar 5.802 ha i jest w ok. 72% położony w województwie świętokrzyskim. Tereny w wielu miejscach są podmokłe (zarastające śródleśne łąki, torfowiska). W środkowym odcinku dominują bory sosnowe. Łąki i mokradła zajmują niewielkie powierzchnie. Rzeka na

48

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022 przeważającej długości zachowała naturalny charakter koryta i doliny. Niezbyt długie i nieliczne uregulowane odcinki, mają związek z historią tych terenów, kiedy dolina Czarnej była jednym z najważniejszych obszarów „Staropolskiego Okręgu Przemysłowego", wzdłuż jej koryta i dopływów zlokalizowane były liczne kuźnice (fabryki żelaza), napędzane siłą wody. Pozostałością przemysłowego wykorzystania Czarnej są zbiorniki retencyjne oraz stawy hodowlane. Obszar charakteryzuje dużą różnorodnością (16 typów) siedlisk Natura 2000, jakie zachowały się w warunkach ekstensywnego użytkowania. W obszarze występują 3 podtypy lasów łęgowych. Stwierdzono występowanie: łęgów i zarośli wierzbowych, łęgów olszowo- jesionowych oraz olszyn źródliskowych. Odcinek źródłowy ma wyraźne cechy wyżynne (występuje m.in. siedlisko mieszanego boru jodłowego) natomiast dolna część doliny ma charakter nizinny (występowanie lasów i zarośli wierzbowych). W ostoi stwierdzono występowanie 15 gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Przysusko-Szydłowieckie obejmuje tereny w dolinach górnego biegu Radomki i Drzewiczki w południowej części województwa mazowieckiego i północnej województwa świętokrzyskiego. Łączna powierzchnia obszaru wynosi 41 709 ha. Znaczną część obszaru pokrywają lasy, które wspólnie ze Staropolskim Zagłębieniem Przemysłowym (rozciągającym się w rejonie Przysuchy, Rzucowa i Chlewisk) stanowią bardzo atrakcyjny teren turystyczno-wypoczynkowy, a także naukowo-badawczy. Do obszaru włączono strefy źródliskowe rzek Radomki, Drzewiczki oraz Iłżanki. Na terenie OCHK występują duże kompleksy leśne borów sosnowo-jodłowych z bukiem, dębem w wieku dochodzącym do 140 lat. Rezerwat przyrody „Podlesie” - rezerwat leśny w granicach gminy Chlewiska, na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasy Przysusko-Szydłowieckie. Rezerwat zajmuje powierzchnię 195 ha. Na jego terenie znajdują się typowe dla Gór Świętokrzyskich zbiorowiska jodłowe oraz wielogatunkowe drzewostany mieszane z przewagą jodły. Spotykane są również ślady wydobycia i przeróbki rud żelaza z czasów Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego. sześć użytków ekologicznych rolnych o łącznej powierzchni 6,8 ha - torfowiska przejściowe w zagłębieniach terenu, silnie wilgotne, nieużytkowane łąki nad ciekiem wodnym, nieużytkowane pastwisko, zabytkowy park w Chlewiskach - znajdujący sie w zespole pałacowo-parkowym, obejmujący obszar 10 ha. Park ma charakter parku krajobrazowego, obecnie dostosowany do pełnienia nowych funkcji. Na terenie parku znajduje się 5 drzew o charakterze pomników przyrody w wieku ok 160 lat: topola czarna, 2 cisy pospolite, dąb szypułkowy, lipa szerokolistna.

49

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

6. Zagospodarowanie przestrzenne

6.1. Uwarunkowania zagospodarowania

W strukturze administracyjnej województwa mazowieckiego gminę Chlewiska zalicza się do podregionu radomskiego, którego głównym ośrodkiem jest miasto - powiat grodzki - Radom. Gmina Chlewiska, należąca do powiatu szydłowieckiego, administracyjne składa się z 23 sołectw, z których największym powierzchniowo i najludniejszym jest sołectwo Chlewiska - miejscowość gminna. Tabela 38. Powierzchnia i liczba ludności sołectw gminy Chlewiska - stan na 31.12.2013 r. (Urząd Gminy Chlewiska) 292 187 220 Średnia gęstość Sołectwo Powierzchnia (w km2) Liczba ludności zaludnienia (os./km2) Aleksandrów 1,97 162 82,2 Antoniów 3,15 38 12,0 Borki 7,63 73 9,6 Broniów 5,04 241 47,8 Budki 6,04 699 115,7 Chlewiska 11,64 1 090 93,6 Cukrówka 2,74 264 96,3 Huta 2,65 146 55,1 Koszorów 5,72 126 22,0 Krawara 3,27 27 8,2 Leszczyny 1,77 38 21,5 Majdanki 2,68 111 41,4 Nadolna 2,71 139 51,3 Ostałów 3,84 320 83,3 Ostałówek 3,94 310 78,6 Pawłów 7,57 757 100 Skłoby 24,91 496 19,9 Stanisławów 1,13 92 81,4 Stefanków 3,63 134 36,9 Sulistrowice 2,17 120 55,3 Wola Zagrodnia 12,78 320 25,0 Zaława 4,36 304 69,7 Zawonia 2,41 83 34,4

Gmina ma nieregularny kształt granic, niemal centralnie położone są Chlewiska. Gmina nie wykazuje się symetrycznym zagospodarowaniem przestrzeni: jej południową część zajmują zwarte kompleksy leśne, a północną tereny rolnicze oraz główne tereny zabudowy mieszkaniowej. W zagospodarowaniu przestrzennym gminy dominuje zabudowa ulicowa, prowadzona wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Miejscowości (zwłaszcza te zlokalizowane przy ważniejszych szlakach komunikacyjnych w gminie) są rozciągnięte, nie zaznacza się widoczne centrum miejscowości. Główną osią miejscowości jest zazwyczaj droga, niektóre miejscowości we fragmentach posiadają sieć zmeandrowanych uliczek odchodzących od ulicy głównej, np. miejscowość Chlewiska, Budki Pierwsze, Budki Drugie. Osią miejscowości gminnej Chlewiska jest droga wojewódzka nr 727 Szydłowiec – Chlewiska – Przysucha – Potworów. Miejscowość ta nie ma centrum w formie rynku, ma podobny charakter i zabudowę jak inne miejscowości w gminie.

50

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Miejscowości w gminie mają charakter wiejski. W centrach miejscowości dominuje wielofunkcyjna skoncentrowana zabudowa, w której przeważają zabudowania mieszkaniowe – głównie zabudowa jednorodzinna (domy wolnostojące prywatne, mieszanka starej i nowej zabudowy) oraz zabudowa zagrodowa. W niektórych miejscowościach przeważają domy i zagrody ustawione frontem w stosunku do dróg. Widoczne jest coraz większe zaangażowanie mieszkańców w poprawę estetyki domu i posesji. W większości sołectw funkcją wiodącą jest rolnictwo, natomiast funkcjami uzupełniającymi są: produkcja i obsługa produkcji rolniczej, a także na terenach atrakcyjnych środowiskowo - indywidualna zabudowa rekreacyjna i funkcje turystyczno-wypoczynkowe. Mieszkania zaopatrzone są w podstawową infrastrukturę techniczną: wodę, energię elektryczną, łącza telefoniczne. Ogrzewanie budynków bazuje na paliwach stałych. Gmina Chlewiska posiada "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Chlewiska" uchwalone przez Radę Gminy Chlewiska uchwałą nr IX/67/99 z dnia 28 grudnia 1999 roku oraz częściową zmianę "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Chlewiska" uchwaloną przez Radę Gminy Chlewiska uchwałą nr XI/54/11 z dnia 21 czerwca 2011 roku. W 2008 na podstawie analizy ruchu budowlanego na terenie gminy wyszczególniono 5 obszarów planistycznych obejmujących miejscowości: I obszar - Chlewiska i Wola Zagrodnia, II obszar - Pawłów, Stanisławów, Koszorów, III obszar - Aleksandrów, Huta, Majdanki, Borki, Leszczyny, Budki i Antoniów, IV obszar - Skłoby, Stefanków i Nadolna, V obszar - Zaława, Cukrówka, Broniów, Ostałów, Ostałówek Zawonia, Sulistrowice, Krawara. 30 czerwca 2014 r. uchwałą nr VII/23/14 Rada Gminy w Chlewiskach uchwaliła "Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego dla obszarów kontynuacji i rozwoju zabudowy w granicach sołectw: Pawłów, Stanisławów i Koszorów - etap I". W dniu 8 października 2014 uchwałą nr XIII/58/14 Rada Gminy w Chlewiskach uchwaliła "Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego dla obszarów kontynuacji i rozwoju zabudowy w granicach sołectw: Chlewiska i Wola Zagrodnia - etap I". Dla pozostałych miejscowości gmina Chlewiska wydaje decyzje o ustaleniu warunków zabudowy oraz o lokalizacji inwestycji celu publicznego.

51

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Część II

PLANOWANIE STRATEGICZNE ROZWOJU GMINY CHLEWISKA

1. Identyfikacja problemów i szans rozwoju gminy Chlewiska

1.1. Analiza SWOT

Analiza SWOT jest narzędziem pomocniczym pozwalającym ocenić otoczenie planowanego przedsięwzięcia, a także jego powodzenie. Jest jedną z metod, którą można się posłużyć przy planowaniu strategicznym. Opiera się ona na zidentyfikowaniu haseł obrazujących wszelkie aspekty charakteryzowanego zjawiska. Są to: mocne i słabe strony (opisujących czynniki wewnętrzne), szanse i zagrożenia (opisujących czynniki zewnętrzne mające wpływ na dany obszar w perspektywie czasowej). Ocena potencjału w aspekcie słabych i mocnych stron pozwala na określenie siły i słabości gminy w zakresie analizowanych sfer. Silny potencjał to baza umożliwiająca budowanie strategii, słabości to problemy i ograniczenia do pokonania. Zagrożenia to ostrzeżenie przed niepożądanym rozwojem warunków zewnętrznych, szanse to wsparcie i inspiracje dla lokalnej polityki.

52

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 39.Analiza SWOT dla gminy Chlewiska w układzie zagadnień Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia Położenie i warunki naturalne Położenie administracyjne gminy na Braki w infrastrukturze technicznej Dostępność funduszy strukturalnych Konkurencja ze strony ościennych granicy województwa przyjaznej dla środowiska, np. sieci Unii Europejskiej na rozwój gmin mazowieckiego i świętokrzyskiego kanalizacyjnej oraz sieci gazowej rolnictwa, gospodarki, turystyki, Niedostateczna promocja walorów Walory przyrodniczo-krajobrazowe infrastruktury technicznej i gminy gminy, w tym bogactwo lasów, rzeki pobudzanie rynku pracy Niska świadomość ekologiczna i zbiorniki wodne, Możliwość przyciągnięcia mieszkańców Walory historyczno-kulturowe zewnętrznych inwestorów Zagrożenie powodziowe Brak uciążliwego przemysłu różnorodnych branży Wprowadzenie selektywnej zbiórki Wykorzystanie walorów odpadów środowiskowych dla rozwoju turystyki Ludność i uwarunkowania społeczne Dobrze funkcjonująca oświata Spadek liczby mieszkańców w Wykorzystanie zewnętrznych źródeł Zaostrzenie niekorzystnych trendów Zagwarantowana podstawowa wyniku ujemnego przyrostu finansowania na rozwój demograficznych ze względu na opieka medyczna oraz pomoc naturalnego i salda migracji infrastruktury społecznej oraz rozwój wzrost migracji zarobkowej i brak społeczna Starzenie się społeczeństwa zasobów ludzkich aktywności w tworzeniu miejsc pracy Prowadzenie działalności kulturalnej Wzrost stopy bezrobocia i brak Poprawa standardu życia Zbyt duże obciążenie gminy na bazie Gminnego Ośrodka Kultury miejsc pracy mieszkańców, wzrost poziomu usług obowiązkami społecznymi przy braku oraz Gminnej Biblioteki Publicznej społecznych, rozbudowa wsparcia ze strony państwa i świetlic w sołectwach infrastruktury, zagospodarowanie Choroby cywilizacyjne Cykliczne imprezy kulturalne, czasu wolnego Wzrost patologii społecznych sportowe, festyny, imprezy gminne Wykorzystanie potencjału ludzkiego, i ponadgminne aktywizacja mieszkańców, kreowanie Zabytkowe dziedzictwo kulturalne liderów lokalnych gminy Działalność stowarzyszeń i fundacji Istniejąca baza hotelowa, noclegowa dla rozwoju gminy oraz Lokalnej i rekreacyjna obsługi turystyki Grupy Działania - Stowarzyszenie "Na piaskowcu"

53

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Gospodarka, w tym rolnictwo Tradycje rolnicze, prywatna własność Mała liczba podmiotów Wykorzystanie środków Unii Duża konkurencja w aplikowaniu i dziedziczenie gospodarstw gospodarczych Europejskiej o środki zewnętrzne Dostępność siły roboczej Brak zakładów przemysłowych, Popyt na energię odnawialną Konkurencja ze strony gmin Korzystne warunki sprzyjające w tym zakładów przetwórczych, i możliwości wykorzystania słabszych ościennych rozwojowi turystyki, agroturystyki i alternatywnych miejsc pracy gleb dla uprawy roślin Opóźnienia w realizacji inwestycji i rekreacji Duża liczba małych gospodarstw energetycznych proekologicznych Utworzenie bazy konferencyjno- rolnych prowadzących nieopłacalną Wykorzystanie zabytkowych Wysokie koszty produkcji oraz szkoleniowej, hoteli, restauracji produkcję rolną obiektów i terenów do rozwoju bazy tworzenie i utrzymania miejsc pracy w atrakcyjnym kompleksie pałacowo Zbyt mały udział gospodarstw turystycznej, szkoleniowo- Niewystarczająca promocja gminy parkowym nowoczesnych, specjalistycznych konferencyjnej na konkurencyjnym Ograniczenie tempa rozwoju prowadzących intensywną produkcję poziomie gospodarczego rolną Rozwój techniki, innowacji i nowych Brak alternatywnych źródeł Brak promocji lokalnych produktów technologii możliwych do wdrożenia zarobkowych dla osób odchodzących i działających firm lub wykorzystania na wsi z rolnictwa Słabo rozwinięta infrastruktura Zalesienie słabszych gruntów rolnych techniczna Zagospodarowanie przestrzenne i infrastruktura techniczna Aktualizowane dokumenty dotyczące Nierównomierny rozwój Promocja terenów pod inwestycje Brak wyznaczonych terenów zagospodarowania przestrzennego przestrzenny miejscowości w gminie gospodarcze, usługowe, inwestycyjnych Korzystny układ komunikacyjny Niepełna infrastruktura drogowa, np. mieszkaniowe Brak środków na inwestycje wewnątrzgminny brak ścieżek rowerowych Uzupełnienie infrastruktury wodno- proekologiczne Dostęp do podstawowej Słabo rozwinięta infrastruktura kanalizacyjnej Skomplikowana procedura infrastruktury technicznej techniczna w zakresie kanalizacji Poprawa infrastruktury drogowej w aplikowaniu o środki unijne Wystarczające zaopatrzenie sanitarnej (współpraca z samorządem w energię elektryczną Brak sieci gazowej powiatowym, sukcesywna wymiana Powszechność usług Niewykorzystane zasoby nawierzchni dróg gminnych) telekomunikacyjnych, w tym przyrodnicze na tworzenie terenów Wykorzystanie terenów atrakcyjnych internetu rekreacyjno- sportowych dla przyrodniczo Korzystanie z energii pochodzącej mieszkańców i obsługi ruchu Rozwój budownictwa letniskowego z odnawialnych źródeł turystycznego

54

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

1.2. Założenia do "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska"

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy stanu obecnego gminy Chlewiska i jej podsumowania, w postaci przeprowadzonej analizy SWOT, dla "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" przyjmuje się następujące założenia: pożądanym jest doprowadzanie do zrównoważonego rozwoju wszystkich obszarów życia gminy Chlewiska tj. gospodarki, sfery społecznej i infrastruktury technicznej, społecznej, kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej i wypoczynkowej, należy stale wzmacniać potencjał tkwiący w społeczeństwie, należy uwzględniać w planach rozwojowych gminy zasady ochrony środowiska i właściwej gospodarki przestrzennej, należy odnieść się do zachodzących na terenie gminy trendów demograficznych i społecznych, gmina Chlewiska posiada predyspozycje i możliwości do rozwoju gospodarczego na bazie: produkcji rolnej, rozwoju różnych form małej i średniej przedsiębiorczości w tym w obszarze turystyki i rekreacji, wykorzystanie energii odnawialnej, wprowadzani innowacji, pożądany jest rozwój współpracy z partnerami zewnętrznymi: jednostkami samorządu terytorialnego wszystkich szczebli na terenie kraju, miastami partnerskimi, organizacjami pozarządowymi, inwestorami, itp. konieczna jest szeroka promocja gminy.

2. Misja gminy Chlewiska

Misja jest zwięzłym opisem docelowego, oczekiwanego stanu i zakresu funkcji spełnianych przez gminę wobec jej mieszkańców i otoczenia. Stan opisywany w misji ma charakter idealny, którego osiągnięcie powinno być zasadniczym celem wszystkich działań podejmowanych przez lokalną społeczność i władze. U podstaw misji rozwoju gminy Chlewiska leży przekonanie, iż gmina ma potencjalne szanse by stać się atrakcyjnym miejscem do zamieszkania, życia, prowadzenia działalności gospodarczej, lokowania kapitału a także wypoczynku i spędzania wolnego czasu. Zgodnie z powyższą definicją cele strategiczne i cele operacyjne odwołują się do zadeklarowanej misji, a zaproponowane w ich ramach działania prowadzić będą do postulowanego w misji stanu.

Misja rozwoju gminy Chlewiska:

Gmina Chlewiska to gmina przedsiębiorczych mieszkańców, to miejsce o dobrym klimacie i warunkach do rozwoju gospodarczego i społecznego

55

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

3. Plan strategiczny dla gminy Chlewiska na lata 2014-2022

3.1. Obszary priorytetowe i plan strategiczny rozwoju gminy Chlewiska

Obszary priorytetowe

U podstaw sformułowania obszarów priorytetowych rozwoju miasta i gminy Chlewiska leży diagnoza społeczno gospodarcza. Punktem wyjścia do szczegółowych rozwiązań przewidzianych w niniejszej "Strategii..." jest określenie zasadniczych obszarów priorytetowych rozwoju gminy. Rysunek 7. Obszary priorytetowe "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022"

obszar • Społeczeństwo i usługi priorytetowy

obszar • Gospodarka i rozwój priorytetowy

obszar • Infrastruktura i środowisko priorytetowy

Opis obszarów priorytetowych, stanowiących fundament do rozwoju gminy Chlewiska w latach 2014-2022:

Społeczeństwo i usługi

Cele realizowane w obszarze „Społeczeństwo i usługi” związane są ściśle z realizacją polityki zrównoważonego rozwoju w obszarze społecznym, który zakłada utrzymanie dostępności i wysokiego poziomu, m.in.: oświaty, opieki zdrowotnej, opieki społecznej, usług administracji gminy. Ponadto zakłada się: wzrost poczucia bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania, eliminację zjawisk patologicznych w rodzinach, dbałość o szeroki rozwój potencjału ludzkiego. Konkurencyjność gminy będzie przejawiać się w zapewnianiu lepszych warunków życia poprzez rozbudowę infrastruktury społecznej oraz infrastruktury rekreacyjno-sportowej, a także aktywizacji społeczności lokalnej. Działania podejmowane w ramach tego obszaru będą mieć na celu również zachowanie unikalnych wartości środowiska kulturowego składających się na tożsamość gminy oraz

56

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022 integrację lokalnej społeczności i dążenie do wzrostu poziomu zaufania społecznego, eliminację rozłamów społecznych. Ważnym elementem jest także współpraca gminy z mieszkańcami, inwestorami, innymi jednostkami samorządowymi, stowarzyszeniami, fundacjami oraz inicjowanie współpracy międzysektorowej.

Gospodarka i rozwój

W obecnej strukturze gospodarczej gminy dominują mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, a wskaźnik przedsiębiorczości nie jest wysoki. W rolnictwie natomiast brakuje dużych gospodarstw czy grup producenckich oraz specjalizacji produkcji. Głównymi barierami rozwoju gospodarczego gminy są: niski wskaźnik przedsiębiorczości ludności wiejskiej oraz niska opłacalność rolnej produkcji pierwotnej. Do najistotniejszych działań - szans - w obszarze „Gospodarka i rozwój” zaliczyć należy: rozwój rolnictwa oraz funkcji związanych z jego otoczeniem, rozwój pozarolniczych funkcji gospodarczych w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój turystyki i agroturystyki. Istotnymi kierunkami interwencji powinny być działania zmierzające do różnicowania działalności gospodarstw w kierunku branży okołorolniczych – np. uzyskiwanie energii (m.in. biomasa), agroturystyka, certyfikowane produkty ekologiczne, itp. Ponadto w gminie powinny być wspierane wszelkiego rodzaju inicjatywy gospodarcze, w tym: wspieranie mikro i małych przedsiębiorców, promowanie gminy w celu pozyskania zainteresowania inwestorów zewnętrznych, współpraca w organizowaniu przekwalifikowań dla osób bezrobotnych, osób zagrożonych wykluczeniem oraz szkoleń dla wzmocnienia kompetencji i mieszkańców. Wykorzystanie atutów środowiska naturalnego, stworzenie bogatej oferty turystycznej i agroturystycznej dla rozmaitych grup turystów, włączenie gminy w szlaki turystyczne, budowa zbiorników wodnych o funkcjach retencyjno-rekreacyjnych oraz szeroka promocja - jest kolejnym kierunkiem rozwoju gospodarczego gminy Chlewiska. Kierunki interwencji zaplanowane w niniejszym obszarze problemowym w większości są domeną kapitału prywatnego, zatem ich realizacja w dużej mierze zależy od ogólnej sytuacji ekonomicznej. Rolą gminy jest jednak tworzenie odpowiednich warunków dla ich realizacji, wspieranie przedsięwzięć i przedsiębiorczości. Ponadto gmina powinna popularyzować własne zasoby wśród potencjalnych inwestorów zewnętrznych.

Infrastruktura i środowisko

Priorytet infrastrukturalny stanowią działania, które będą tworzyć warunki do skutecznej realizacji inwestycji ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury technicznej, zgodnej z zasadami polityki przyjaznej środowisku oraz infrastruktury społecznej odpowiadającej współczesnym potrzebom. Wysoki standard infrastruktury, tak komunikacyjnej jak i komunalnej pozwala zapewnić wysoką jakość życia w gminie. Na terenie gminy, w zakresie infrastruktury technicznej najważniejszym jest: uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej oraz poprawa stanu technicznego dróg komunikacji wewnątrzgminnej. Ważnymi inwestycjami infrastrukturalnymi w gminie są działania związane z gospodarką wodno - kanalizacyjną. Gmina ma dostęp do dobrej jakości wody podziemnej oraz

57

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022 kompletną sieć wodociągową. W tym zakresie konieczne są tylko inwestycje modernizacyjne. Natomiast sieć kanalizacyjna w gminie jest niewystarczająca, nie gwarantuje wystarczającej ochrony dla środowiska i tu konieczne są poważne inwestycje budowlane. Zmodernizowane, bezpieczne drogi, chodniki, ścieżki rowerowe, bezkolizyjne skrzyżowania i zjazdy z dróg głównych oraz oświetlenie uliczne gwarantują bezpieczeństwo komunikacyjne. Istotnym elementy infrastruktury ochrony środowiska jest wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, które stopniowo zyskują coraz większą popularność ze względu na większą świadomość społeczną oraz konieczność dostosowania się do norm Unii Europejskiej w odsetku energii pozyskiwanej z OZE. Wskazuje się także na potrzebę gazyfikacji gminy. Poza działaniami na rzecz rozwoju społecznego i gospodarczego, polityka zrównoważonego rozwoju kładzie silny nacisk na kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego - właściwe wykorzystanie zasobów leśnych, obszarów pod ochroną, zbiorników wodnych, itp. Racjonalne rozplanowanie przestrzenne gwarantuje funkcjonalność oraz przekłada się na odczuwany przez mieszkańców komfort życia w gminie. Właściwe działania to dbanie o funkcjonalne lokowanie inwestycji, rozplanowanie przestrzeni poszczególnych miejscowości (szlaków komunikacyjnych, zabudowy mieszkaniowej, terenów zielonych) oraz poprawa ich estetyki.

Cele strategiczne i cele operacyjne gminy Chlewiska

Przyjęte obszary priorytetowe dla rozwoju gminy Chlewiska, zostały uszczegółowione poprzez sprecyzowanie hasłowych celów strategicznych i operacyjnych które dookreślają zakres planowania strategicznego.

58

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Rysunek 8. Plan strategiczny ”Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska" - obszary priorytetowe, cele strategiczne, cele operacyjne

Społeczeństwo Gospodarka Infrastruktura i usługi i rozwój i środowisko

Rozbudowa Zrównoważony Zrónoważony infrastruktury rozwój społeczny rozwój gospodarczy technicznej dla ochrony środowiska

cel operacyjny 1. cel operacyjny 1. Gmina zapewniajaca cel operacyjny 1. Gmina stymulująca wysoki standard Gmina rozbudowująca usług społecznych rozwój i przyjazna infrastrukturę przedsiebiorcom techniczną cel operacyjny 2 .

Gmina rozwiązująca cel operacyjny 2. problemy społeczne cel operacyjny 2. Gmina wykorzystująca i przeciwdziałajca Gmina wykorzystująca energię odwnawialną dysfunkcjom walory

cel operacyjny 3 . cel operacyjny 3. cel operacyjny 3. Gmina rozwijająca Gmina dbająca tożsamość i Gmina aplikująca ośrodowisko naturlane integrująca o środki zewnętrzne i funkcjonalność przestrzenną lokalne spoełczeństwo

3.2. Plan działań gminy Chlewiska

Plan działań "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" zaprezentowano w układzie tabelarycznym z podziałem na obszary priorytetowe, cele strategiczne, cele operacyjne. Działania i zadania inwestycyjne przewidziane są na cały okres funkcjonowania "Strategii...", czyli na lata 2014-2022. W stosunku do konkretnych zadań inwestycyjnych ich szczegółowy harmonogram wraz z szacunkowymi kosztami realizacji przedstawiono w rozdziale 3.2.1. Harmonogram realizacji zadań inwestycyjnych.

59

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Obszar priorytetowy: Społeczeństwo i usługi Cel strategiczny: Zrównoważony rozwój społeczny Tabela 40. Plan działań gminy Chlewiska w obszarze priorytetowym "Społeczeństwo i usługi" Cel operacyjny Działania Zadania 1. Świadczenie profesjonalnych usług na rzecz ludności w gminie przez wszystkie instytucje społeczne (instytucje gminne, opieki zdrowotnej, placówki oświatowe, kulturalne, itp.) 2. Doskonalenie pracy pracowników instytucji społecznych, w tym pracowników oświaty, poprzez szkolenia Wspieranie rozwoju 3. Stworzenie elektronicznego obiegu dokumentów, wprowadzenie podpisu elektronicznego, efektywnych usług wymiana sprzętu IT w Urzędzie Gminy społecznych poprzez 4. Dostosowanie pracy instytucji społecznych w gminie do potrzeb mieszkańców instytucje działające na 5. Poszerzenie oferty usług zdrowotnych oferowanych na terenie gminy (np. organizacja terenie gminy okazjonalnych badań i porad specjalistycznych). 1.1. Gmina 6. Współpraca pomiędzy jednostkami bezpieczeństwa w gminie i regionie oraz rozszerzenie zapewniająca wysoki działań prewencyjnych standard usług 7. Doposażenie jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej. społecznych 1. Modernizacja, termomodernizacja, remonty, dostosowanie obiektów oświatowych, opieki medycznej, obiektów kulturalnych i sportowych itp. do potrzeb mieszkańców 2. Budowa i modernizacja, oznakowanie miejsc rekreacji i wypoczynku (place zabaw, skwery, ścieżki rowerowe) Budowa i modernizacja 3. Zwiększenie dostępności do zaplecza kulturalnego i sportowego na terenach wiejskich - budowa infrastruktury społecznej i remonty świetlic wiejskich 4.Zagospodarownie miejsc przy obiektach infrastruktury społecznej 5. Likwidacja barier architektonicznych w budynkach użyteczności publicznej 6. Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu

60

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

1. Kontynuacja działań instytucji pomocy społecznej w gminie oraz zadań zapisanych w "Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych" 2. Budowanie zintegrowanego systemu wsparcia zapobiegającego kryzysom w rodzinie 3. Monitorowanie zjawisk patologicznych i likwidacja przyczyn dysfunkcji, przeciwdziałanie wystąpieniu zjawisk patologicznych Pomoc społeczna 4. Współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy w zakresie podejmowania działań aktywizujących i zapobieganie zjawiskom osoby bezrobotne (szkolenia, kursy przekwalifikowania, dotacje, itp.) 1.2. Gmina patologicznym 5. Kontynuacja działań pomocowych dla osób potrzebujących (ubogich i bezrobotnych) oraz osób rozwiązująca zagrożonych wykluczeniem społecznym (niepełnosprawnych, chorych) problemy społeczne 6. Realizacja programów profilaktycznych: przeciwdziałanie alkoholizmowi, narkomanii, przemocy i przeciwdziałająca w rodzinie wśród społeczeństwa. dysfunkcjom 7. Prowadzenie programów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży w zakresie przeciwdziałania zjawiskom patologicznym 1. Udoskonalenie oferty edukacyjnej placówek oświatowych poprzez jej uatrakcyjnienie Zapewnienie dogodnych i zwiększenie dostępności zajęć pozalekcyjnych warunków dla rozwoju 2. Aktywizowanie i pomoc dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą. potencjału ludzkiego 3. Wspieranie działalności instytucji kulturalnych, sportowych oraz kół zainteresowań, klubów itp. 4. Promowanie zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej 1. Promocja atrakcyjnych terenów i obiektów (np. zabytkowych) oraz dziedzictwa kulturowego dla rozwoju różnego rodzaju usług, np. turystycznych Wzmacnianie tożsamości 2. Wspieranie lokalnego folkloru i podtrzymywanie tradycji (propagowanie działalności kół i integralności gospodyń wiejskich, zespołów ludowych, itp.) społeczeństwa 3. Zahamowanie procesu degradacji zabytków znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków 1.3. Gmina 3. Umacnianie więzi, tożsamości mieszkańców z "małą ojczyzną" rozwijająca 1. Wspieranie lokalnych organizacji pozarządowych tożsamość 2. Aktywizacja mieszkańców gminy poprzez wyłonienie liderów lokalnych w celu poprawy i integrująca lokalne Współpraca z instytucjami standardu życia w poszczególnych sołectwach gminy poprzez realizację inicjatyw społecznych. społeczeństwo stowarzyszeniami, 3. Współpraca, przekazywanie zadań społecznych organizacjom pozarządowym mieszkańcami w gminie 4. Współpraca ze stowarzyszeniami działającymi na terenie gminy i regionu, oraz współpraca 5. Współpraca z instytucjami społeczeństwa obywatelskiego (np. współpraca z innymi ponadgminna samorządami, z podmiotami gospodarczymi, tworzenie partnerstwa publiczno-obywatelskiego) na szczeblu gminnym i ponadgminnym.

61

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Obszar priorytetowy: Gospodarka i rozwój Cel strategiczny: Zrównoważony rozwój gospodarczy Tabela 41. Plan działań gminy Chlewiska w obszarze priorytetowym "Gospodarka i rozwój Cel operacyjny Działania Zadania 1. Wspieranie tworzenia małych i średnich podmiotów gospodarczych oraz samozatrudnienia poprzez: preferencje podatkowe, pomoc w tworzeniu firmy, współdziałanie w organizacji szkoleń dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą, itp. Stworzenie optymalnych 2. Wspieranie przedsięwzięć opartych na racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska warunków naturalnego, przedsięwzięć innowacyjnych, stosujących technologie przyjazne środowisku. dla powstawania nowych i 3. Aktywna polityka gminy w obszarze pozyskania zewnętrznych, większych inwestorów, rozwoju funkcjonujących tworzących nowe miejsca pracy w różnych sektorach gospodarki. mikro i małych 2.1. Gmina 4. Stworzenie warunków i wspieranie aktywizacji zawodowej i przedsiębiorczości ze szczególnym przedsiębiorstw stymulująca rozwój uwzględnieniem młodzieży, osób długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych lub i przyjazna zagrożonych wykluczeniem społecznym. przedsiębiorcom 5. Kompleksowe przygotowanie terenów pod działalność gospodarczą 1. Wykorzystanie lokalnych preferencji w gospodarce rolnej gminy, zwiększenie efektywności, innowacyjności i specjalizacji produkcji rolnej, rolnictwa ekologicznego, współpraca w tworzeniu Stymulowanie rozwoju grup producenckich itp. wyspecjalizowanego 2. Współpraca z organizacji szkoleń dla rolników z zakresu nowoczesnych technologii, rolnictwa rolnictwa ekologicznego, agroturystyki, energetycznego wykorzystania biomasy i innych OZE, itp. 3. Upowszechnianie i wdrażanie zasad Kodeksu Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej oraz programów rolno - środowiskowych.

62

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

1. Inwentaryzacja walorów, atrakcji i usług turystycznych gminy. 2. Prowadzenie działań zwiększających atrakcyjność zabytków i ich wykorzystanie dla rozwoju społeczno-gospodarczego 3. Budowa, czyszczenie i remonty zbiorków wodnych w miejscowościach w gminie wraz z zagospodarowaniem rekreacyjno-wypoczynkowym terenów wokół nich. Wspieranie rozwoju 4. Wspieranie aktywności mieszkańców, rolników, inwestorów i stowarzyszeń w celu poszerzania turystyki lokalnej oferty turystycznej. 4. Promocja gospodarstw agroturystycznych jako ośrodków na pobyty wczasowe, a także turystykę 2.2. Gmina tzw. weekendową. Pomoc w uatrakcyjnianiu oferty poszczególnych gospodarstw, sprzedaży wykorzystująca produktów ekologicznych, rękodzieła itp. walory 5. Inwestycje w infrastrukturę sportową i rekreacyjną 1. Kształtowanie pozytywnego wizerunku gminy w środkach masowego przekazu o zasięgu lokalnym i ponadlokalnym 2. Promowanie terenów inwestycyjnych pod działalność gospodarczą oraz terenów pod Wszechstronna promocja budownictwo indywidualne (mieszkaniowe i letniskowe). gminy 3. Promowanie we współpracy z gminami sąsiednimi, powiatem, stowarzyszeniami, LGD itp. walorów turystycznych gminy 4. Promocja markowych produktów turystycznych, bazy noclegowej, atrakcji turystycznych, zabytkowych, itp. 1. Aktywność w poszukiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania (środków krajowych, europejskich) na potrzeby inwestycyjne gminy oraz działania organizacyjne, a także na potrzeby inwestorów, przedsiębiorców, stowarzyszeń. Absorpcja środków 2.3. Gmina aplikująca 2. Koordynacja informacji na temat możliwych źródeł dofinansowania działań i inwestycji finansowych ze źródeł o środki zewnętrzne różnorodnych beneficjentów. zewnętrznych 3. Realizacja długookresowego harmonogramu zadań inwestycyjnych i organizacyjnych gminy, zawartych w niniejszej "Strategii..." jako podstawa racjonalnego wykorzystania środków własnych i zewnętrznych w celu poprawy standardu życia.

63

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Obszar priorytetowy: Infrastruktura i środowisko Cel strategiczny: Rozbudowa infrastruktury technicznej dla ochrony środowiska Tabela 42. Plan działań gminy Chlewiska w obszarze priorytetowym "Gospodarka i rozwój" Cel operacyjny Działania Zadania 1. Poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym poprzez budowę, przebudowę i modernizację dróg gminnych Inwestycje z zakresu 2. Budowa i modernizacja oświetlenia ulicznego infrastruktury 3. Budowa infrastruktury okołodrogowej (chodniki, parkingi, zatoki autobusowe, itp.) komunikacyjnej 4. Współpraca z zarządcami dróg powiatowych i wojewódzkich w celu poprawy stanu technicznego dróg stanowiących oś komunikacyjną gminy oraz otoczenia drogowego. 3.1. Gmina 1. Modernizacja, budowa na nowych terenach oraz uzupełnianie sieci wodociągowej rozbudowująca Inwestycje wodno- 3. Kontynuacja budowy kanalizacji sanitarnej infrastrukturę kanalizacyjne 4. Promowanie budowy przydomowych, ekologicznych oczyszczalni ścieków na terenach gdzie sieć techniczną kanalizacyjna nie może być zrealizowana ze względów ekonomicznych 1. Rozwój na nowych terenach sieci elektroenergetycznych, modernizacja sieci i linii średniego i niskiego napięcia na terenie gminy Chlewiska Zaopatrzenie w energię 2. Gazyfikacja gminy Chlewiska - według potrzeb i paliwa 3. Termomodernizacja i wymian kotłowni w budynkach użyteczności publicznej na ekologiczne bądź sprawniejsze technologicznie 1. Promocja instalacji solarnych, wykorzystania biomasy rolniczej i innych źródeł czystej energii w gospodarce cieplnej instytucji publicznych oraz gospodarstw domowych. 3.2. Gmina Wykorzystanie 2. Propagowanie instalacji fotowoltaicznych, małych elektrowni wodnych oraz instalacji wykorzystującą odnawialnych źródeł wykorzystujących energię wiatrową energię odnawialną energii 3. Propagowanie wykorzystania gorszych klas ziemi rolniczej lub nieużytków do uprawy roślin energetycznych.

64

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

1. Kontynuacja selektywnej zbiórki odpadów na terenie gminy - usprawnienie odbioru odpadów z posesji. Właściwa gospodarka 2. Usunięcie i unieszkodliwienie materiałów zawierających azbest z terenu gminy Chlewiska do opadami roku 2032. 3. Inwentaryzacji i likwidacja dzikich wysypisk odpadów. 4. Monitoring zrekultywowanego składowiska w Broniowie. 1. Wspieranie działań mających na celu ochronę środowiska przyrodniczego i krajobrazu poprzez dbałość o tereny i obiekty objęte ochroną, racjonalne turystyczno-rekreacyjne wykorzystanie Ochrona dziedzictwa 3.3. Gmina dbająca zasobów przyrodniczych. przyrodniczego o środowisko 2. Dbałość o tereny leśne poprzez plany urządzenia lasów oraz właściwą gospodarkę zasobami. i racjonalna gospodarka naturalne 3. Wprowadzanie zalesień na terenach gorszych klas ziemi. zasobami i funkcjonalność 4. Ochrona powietrza poprzez propagowanie "czystych" źródeł ciepła, energii odnawialnej oraz przestrzenną termomodernizacji budynków. 1. Prowadzenie racjonalnej gospodarki przestrzennej uwzględniającej potrzeby gospodarcze i społeczne oraz konieczną ochronę środowiska i terenów będących pod ochroną. 2. Opracowanie miejscowych planów zagospodarowania sołectw Racjonalna gospodarka 3. Dbałość o centra miejscowości, zwiększenie ich estetyki i dostosowanie do potrzeb przestrzenna mieszkańców. 4. Wspomaganie urządzania i utrzymywania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień w poszczególnych miejscowościach. 5. Dbałość mieszkańców o własną posesję, obejście i gospodarstwo.

65

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

3.2.1. Harmonogram realizacji zadań inwestycyjnych w latach 2014-2022

Zadania inwestycyjne przewidziane do realizacji na terenie Gminy Chlewiska w latach 2014- 2022 przestawiono wraz z szacunkowymi kosztami ich realizacji oraz przewidzianymi źródłami współfinansowania. Realizacja zadań, przede wszystkim zadań inwestycyjnych, wymaga znacznych środków finansowych. Budżet gminy samodzielnie nie będzie w stanie sfinansować większości inwestycji, a zatem konieczne będzie podjęcie starań o pozyskanie środków zewnętrznych, pochodzących z funduszy UE, funduszy ochrony środowiska, budżetu państwa i innych. W planie działań zostały wpisane zadania nie tylko leżące w kompetencji gminy oraz jej jednostek organizacyjnych i podległych, ale także innych podmiotów, w tym osób fizycznych. Poprzez wpisanie takich zadań do "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska" różnorodni beneficjenci mogą ubiegać się o zewnętrzne źródła finansowania. Tabela 43. Harmonogram, szacunkowe koszty realizacji i źródła współfinansowania zadań inwestycyjnych na terenie gminy Chlewiska w latach 2014-2022 (Urząd Gminy Chlewiska) Szacunkowe Termin Źródła Nazwa zadania koszty realizacji współfinansowania (zł) Zadania wodno-kanalizacyjne Budowa oczyszczalni ścieków w Pawłowie - 2014 - 2015 3 300 000 WFOŚiGW zlewnia numer 1 Budowa kanalizacji sanitarnej wraz RPO WM, PO IS, z przyłączami 2014 - 2015 17 000 000 PROW, WFOŚiGW zlewnia numer 1 - Chlewiska, Pawłów Kontynuacja budowy kanalizacji sanitarnej RPO WM, PO IS, zlewnia numer 1 – Koszorów, Stanisławów, 2015 - 2016 3 000 000 PROW, WFOŚiGW Wola – Zgrodnia Budowa kanalizacji sanitarnej zlewnia numer 2 - RPO WM, PO IS, 2016 - 2018 4 000 000 Broniów, Cukrówka, Zaława PROW, WFOŚiGW Budowa kanalizacji sanitarnej zlewnia numer 3 – RPO WM, PO IS, 2017 - 2019 3 800 000 Huta, Aleksandrów, Borki, Majdanki PROW, WFOŚiGW Budowa kanalizacji sanitarnej- zlewnia numer 4 RPO WM, PO IS, 2018 - 2020 5 900 000 – Skłoby, Nadolna, Stefanków PROW, WFOŚiGW Budowa kanalizacji sanitarnej zlewnia numer 5 – RPO WM, PO IS, 2018 - 2020 4 600 000 Budki I, Budki II, Budki III PROW, WFOŚiGW Budowa kanalizacji sanitarnej zlewnia numer 6- RPO WM, PO IS, 2020 - 2022 3 500 000 Ostałów, Ostałówek PROW, WFOŚiGW Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków - RPO WM, PO IS, 2014 - 2022 120 000 zlewnia numer 7 – Antoniów PROW, WFOŚiGW Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków - RPO WM, PO IS, 2014 - 2022 90 000 zlewnia numer 8 – Krawara PROW, WFOŚiGW Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków - RPO WM, PO IS, 2014 - 2022 100 000 zlewnia numer 9 – Leszczyny PROW, WFOŚiGW Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków - RPO WM, PO IS, 2014 - 2022 290 000 zlewnia numer 10 – Sulistrowice PROW, WFOŚiGW Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków - RPO WM, PO IS, 2014 - 2022 220 000 zlewnia numer 11 – Zawonia PROW, WFOŚiGW RPO WM, PO IS, Modernizacja sieci wodociągowej w Pawłowie 2014 - 2016 1 800 000 PROW, WFOŚiGW Rozbudowa wodociągu w Chlewiskach 2015 - 2016 30 000 WFOŚiGW ul. Sadowa

66

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Rozbudowa wodociągu w Chlewiskach 2020 80 000 WFOŚiGW w kierunku działek w Woli Zagrodniej Rozbudowa wodociągu w Chlewiskach 2016 - 2020 60 000 WFOŚiGW ul. Ogrodowa i Dworska Renowacja studni na SUW w Pawłowie 2015 20 000 Podłączenie nowej studni na SUW 2015 15 000 w Chlewiskach Renowacja studni na SUW w Hucie 2015 20 000 Wykonanie połączenia sieci wodociągowej 2016 130 000 WFOŚiGW Broniów - Krawara Wykonanie połączenia sieci wodociągowej 2017 150 000 WFOŚiGW Chlewiska - Aleksandrów Wykonanie połączenia sieci wodociągowej 2018 85 000 WFOŚiGW Chlewiska-Pawłów Zadania z zakresu infrastruktury drogowej Przebudowa drogi wojewódzkiej 727 Chlewiska - RPO WM, PO IS, 2015 - 2020 20 000 000 Pawłów MZDW Modernizacja drogi powiatowej Szydłowiec - RPO WM, PO IS, Wg kosztorysu Antoniów 2014 - 2022 Starostwo SP Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Chlewiska- RPO WM, PO IS, Wg kosztorysu Aleksandrów 2014 - 2022 Starostwo SP Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Chlewiska – RPO WM, PO IS, Wg kosztorysu Korzyce 2014 - 2022 Starostwo SP Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej Nadolna- RPO WM, PO IS, Wg kosztorysu Stefanków- Skłoby od drogi woj. nr 727 2014 - 2022 Starostwo SP Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej na odcinku Huta RPO WM, PO IS, Wg kosztorysu - Borki – Rędocin 2014 -2022 Starostwo SP Powiatowe Modernizacja drogi powiatowej na odcinku RPO WM, PO IS, Wg kosztorysu Cukrówka – Pawłów 2014 - 2022 Starostwo SP Powiatowe Budowa drogi gminnej Pawłów – Rybianka RPO WM, PO IS, 2016 - 2017 1 000 000 (kierunek do oczyszczalni) PROW Budowa drogi gminnej Krawara – Ostałówek 2018 - 2019 900 000 FOGR Budowa drogi gminnej Ostałów – Sulistrowice 2017 - 2018 450 000 FOGR RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej Pawłów – Stanisławów 2018 - 2020 1 600 000 PROW Budowa drogi gminnej w Pawłowie w kierunku RPO WM, PO IS, 2020 - 2022 600 000 młyna (wraz z mostem ) PROW Budowa drogi gminnej w Pawłowie w kierunku RPO WM, PO IS, 2020 - 2022 600 000 boiska ( wraz z mostem ) PROW Budowa drogi gminnej Zawonia – Pogroszyn 2016 - 2018 150 000 FOGR RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Skłobach 2018 - 2020 100 000 PROW RPO WM, PO IS, Modernizacja drogi gminnej Stefanków – Skłoby 2018 - 2020 150 000 PROW Modernizacja drogi gminnej Stefanków RPO WM, PO IS, 2019 - 2020 100 000 w kierunku Górki- Lisiówki PROW Modernizacja drogi gminnej Stefanków 2018-2020 140 000 PROW Budowa drogi gminnej Stefanków w kierunku RPO WM, PO IS, 2020 - 2022 130 000 pomnika PROW Budowa drogi gminnej w Ostałowie 2016 - 2018 120 000 FOGR 67

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Budowa drogi - ciągu pieszego w Pawłowie 2015 - 2016 80 000 w stronę cmentarza Modernizacja drogi gminnej w Woli Zagrodniej 2018 - 2020 180 000 PROW RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Aleksandrowie 2016 – 2018 250 000 PROW Budowa drogi gminnej w Hucie w kierunku RPO WM, PO IS, 2018 - 2020 250 000 stoku PROW RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Hucie 2018 – 2020 200 000 PROW RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Hucie koło cmentarza 2020 - 2022 300 000 PROW Budowa drogi gminnej w Hucie koło starego RPO WM, PO IS, 2020 - 2022 200 000 sklepu PROW Budowa dróg gminnych w Hucie – działki RPO WM, PO IS, 2018 - 2022 300 000 rekreacyjne PROW Budowa drogi gminnej w Antoniowie w kierunku RPO WM, PO IS, 2018 - 2020 250 000 lasu PROW Budowa drogi gminnej w Borkach – pętla 2018 - 2020 150 000 RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Leszczynach 2016 - 2018 170 000 PROW Budowa drogi gminnej w Leszczynach RPO WM, PO IS, 2018 – 2020 200 000 w kierunku planowanego wyciągu narciarskiego PROW RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Budkach I 2020 - 2022 170 000 PROW RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Budkach I 2018 - 2020 150 000 PROW RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Budkach II 2018 - 2022 140 000 PROW RPO WM, PO IS, Budowa drogi gminnej w Budkach II 2018 - 2022 160 000 PROW Budowa drogi gminnej w Bukach III koło RPO WM, PO IS, 2018 - 2020 80 000 sadzawki w górę PROW Budowa drogi gminnej w Bukach III koło RPO WM, PO IS, 2020 - 2022 120 000 sadzawki w prawo PROW RPO WM, PO IS, Remont drogi gminnej Broniów – Krawara 2019 - 2020 250 000 PROW Budowa drogi gminnej Broniów – Pawłów 2020 - 2022 300 000 PROW Budowa drogi gminnej w Broniowie 2018 - 2020 150 000 FOGR Budowa drogi gminnej w Załawie 2019 - 2022 130 000 FOGR Budowa drogi gminnej w Koszorowie 2017 - 2020 150 000 PROW Budowa drogi gminnej Stanisławów – 2017 - 2020 350 000 PROW Wymysłów Budowa i modernizacja ulic w Chlewiskach 2016 - 2022 4 000 000 Budowa i przebudowa chodników przy ulicach MZDW, Starostwo 2016 - 2022 1 000 000 w miejscowości Chlewiska Powiatowe Budowa parkingu przed cmentarzem 2015 - 2016 180 000 w Chlewiskach Modernizacja drogi gminnej w Nadolnej przez 2018 - 2022 150 000 wieś Modernizacja drogi gminnej w Nadolnej 2018 - 2022 200 000 w kierunku Leśniczówki Modernizacja drogi gminnej w Pawłowie 2018 - 2022 250 000 w kierunku Bieduszek Budowa zatoki autobusowej przy Gimnazjum 2015 - 2016 90 000 w Chlewiskach

68

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Budowa oświetlenia ulicznego przy ul. Sadowej 2020 - 2022 200 000 w Chlewiskach i przy nowo powstałych ulicach Budowa mostu na rzece Szabasówce droga 2020 - 2022 250 000 UMiG Szydłowiec Pawłów – Marywil Zadania z zakresu infrastruktury społecznej Termomodernizacja budynku szkoły w Skłobach 2018 80 000 Fundusz BGK Termomodernizacja budynku szkoły w Pawłowie 2019 120 000 Fundusz BGK Termomodernizacja budynku szkoły 2016 120 000 Fundusz BGK w Cukrówce Termomodernizacja budynku szkoły w Budkach 2017 90 000 Fundusz BGK Remont dachu na szkole w Pawłowie 2019 95 000 Budowa budynku przy boisku gminnym 2017 - 2018 290 000 PROW w Pawłowie Rozbudowa budynku świetlicy wiejskiej 2015 - 2016 290 000 PROW w Woli Zagrodniej Budowa centrum administracyjno – biurowego 2018 - 2022 6 000 000 RPO WM w Chlewiskach Remonty budynków świetlic wiejskich z terenu 2014 - 2022 150 000 PROW gminy Chlewiskach Remont budynku komunalnego w Chlewiskach 2014 - 2020 50 000 Remont budynku z mieszkaniami socjalnymi 2016 - 2022 80 000 w Ostałowie Zagospodarowanie terenu przy świetlicy 2018 60 000 PROW wiejskiej w Pawłowie Zmiana zagospodarowania terenu wokół płyty boiska oraz wykonanie podmurówki przy 2016 - 2017 60 000 PROW ogrodzeniu boiska gminnego w Pawłowie Zagospodarowanie placu przy SP ZOZ Chlewiska 2014 - 2015 60 000 Remont dachu na budynku przy SP ZOZ 2015 - 2016 60 000 Chlewiska Wykonanie sieci szkieletowej do 2016 - 2018 4 000 000 PO PC szerokopasmowego Internetu Zadania z zakresu infrastruktury sportowej i rekreacyjnej Zagospodarowanie parku przy Gimnazjum 2015 - 2016 70 000 w Chlewiskach Budowa obiektów sportowych w Chlewiskach 2018 - 2022 20 000 000 PROW, WFOŚiGW Budowa wyciągu narciarskiego Budki – 2016 - 2022 15 000 000 Inwestor prywatny Leszczyny Budowa ośrodka rekreacyjno – szkoleniowego 2016 - 2022 12 000 000 Inwestor prywatny nad zalewem w Hucie Budowa i oznakowanie ścieżek rowerowych 2014 - 2022 200 000 PROW Wykonanie tablic informacyjnych i słupów 2014 - 2022 90 000 PROW reklamowych Wytyczenie i wybudowanie nowych szlaków 2014 - 2022 100 000 PROW turystycznych Rozbudowa infrastruktury przy zbiorniku Św. 2014 - 2016 90 000 PROW Jana w Chlewiskach WZMiUW, Urząd Budowa zbiornika wodnego w Pawłowie 2015 - 2022 20 000 000 Wojewódzki Oczyszczanie i remont zbiornika małej retencji 2016 - 2017 30 000 WFOŚiGW wodnej w Ostałówku Oczyszczanie i remont zbiornika małej retencji 2017 20 000 WFOŚiGW wodnej w Ostałowie Oczyszczanie i remont zbiornika małej retencji 2016 15 000 WFOŚiGW wodnej w Cukrówce

69

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Zadania z zakresu ochrony środowiska Budowa Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów 2014 - 2015 30 000 WFOŚiGW Komunalnych w Chlewiskach Inwentaryzacja pokryć dachowych na terenie 2014 - 2015 4 000 gminy Chlewiskach Likwidacja pokryć dachowych zawierających 2014 -2022 220 000 WFOŚiGW azbest na terenie gminy Monitoring składowiska odpadów w Broniowie 2014 - 2022 50 000 WFOŚiGW Likwidacja dzikich wysypisk śmieci 2014 - 2022 45 000 Utworzenie zakładu gospodarki komunalnej 2015 – 2016 150 000 Kontynuacja selektywnej zbiórki odpadów 2014 - 2022 30 000 Budowa kotłowni wielopaliwowej z możliwością spalania biomasy energetycznej w Chlewiskach z 2018 - 2022 580 000 WFOŚiGW możliwością zasilania wszystkich budynków gminnych Zadania z zakresu zagospodarowania przestrzennego gminy Odtworzenie trasy dawnej kolejki wąskotorowej z Szydłowca do Skłób przez teren zabytkowej 2020 – 2022 2 000 000 Ministerstwo Kultury Huty w Chlewiskach Renowacja pomników, miejsc pamięci oraz kapliczek przydrożnych ujętych w gminnej 2014 - 2022 100 000 Ministerstwo Kultury ewidencji zabytków wraz z zagospodarowaniem terenu wokół obiektu

Tabela 44. Planowane opracowania dotyczące zagospodarowania przestrzennego gminy Chlewiska (Urząd Gminy Chlewiska) Szacunkowe Termin Źródła Nazwa zadania koszty realizacji współfinansowania (zł) Opracowywanie planu zagospodarowania przestrzennego dla III obszaru 2015 – 2017 80 000 planistycznego Huta, Majdanki, Borki, Leszczyny, Budki, Aleksandrów i Antoniów Opracowanie planu zagospodarowania dla IV obszaru planistycznego Skłoby, Stefanków, 2018 - 2019 60 000 Nadolna Opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego dla V obszaru planistycznego 2020 - 2022 80 000 Zaława, Cukrówka, Broniów, Ostałów, Ostałówek, Zawonia, Sulistrowice i Krawara Opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego na część miejscowości w Hucie – 2014 - 2016 25 000 tereny pod usługi i sport - kontynuacja Opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego dla części miejscowości 2014 - 2016 35 000 Leszczyny i Budki – Wyciąg - kontynuacja UMiG Szydłowiec, Opracowanie koncepcji odwodnienia terenu 2015 30 000 Powiat Szydłowiec, gminy Chlewiska PROW

70

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 45. Przewidziane na lata 2015-2016 zakupy inwestycyjne w gminie Chlewiska (Urząd Gminy Chlewiska) Szacunkowe Termin Źródła Nazwa zadania koszty realizacji współfinansowania (zł) Zakup samochodu specjalistycznego do wywozu 2015 - 2016 250 000 WFOŚiGW śmieci Zakup samochodu specjalistycznego z beczką 2015 250 000 WFOŚiGW asenizacyjną Zakup samochodu specjalistycznego do obsługi 2015 50 000 WFOŚiGW przepompowni na sieci kanalizacyjnej Zakup i zamontowanie wagi samochodowej 2015 90 000 WFOŚiGW Zakup autobusu szkolnego 2015 60 000 Zakup rębaka do produkcji biomasy w celu 2016 60 000 WFOŚiGW zasilania kotłowni wielopaliwowej w Chlewiskach Zakup minikoparki wraz z lawetą transportową 2016 80 000 do prac melioracyjnych Zakup koparki na podwoziu gąsiennicowym wraz 2016 100 000 z lawetą transportową do prac melioracyjnych Zakup szalunków do wykonywania głębokich 2015 30 000 wykopów Zakup pogłębiarki do czyszczenia rowów przy 2016 150 000 drogach

Użyte w harmonogramach skróty: BGK - Bank Gospodarstwa Krajowego FOGR - Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych MZDW - Mazowiecki Zarząd Dróg Wojewódzkich PO IS - program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko PO PC - Program Operacyjny Polska Cyfrowa PROW - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RPO WM - Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie WZMiUW - Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie

3.3. Powiązanie „Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022” z dokumentami wyższych szczebli

Misja gminy oraz plan jej realizacji wyrażony w sformułowanych celach strategicznych i operacyjnych wymaga zgodności z dokumentami wyższego szczebla o charakterze strategicznym. Polityka rozwoju gminy musi więc uwzględniać i wpisywać się w koncepcję rozwoju określoną w obowiązujących dokumentach nadrzędnych.

Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Priorytety krajowe to: Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej, Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości,

71

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, Rozwój obszarów wiejskich, Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej.

Strategia Rozwoju Kraju 2020- Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo W Strategii Rozwoju Kraju 2020 wyróżniono następujące cele strategiczne: Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem, Zapewnienie środków na działania rozwojowe, Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela, Wzmocnienie stabilności makroekonomicznej, Wzrost wydajności gospodarki, Zwiększenie innowacyjności gospodarki, Rozwój kapitału ludzkiego, Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych, Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, Zwiększenie efektywności transportu, Integracja społeczna, Zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych, Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Celem strategicznym jest: efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie.

Strategia Rozwój Transportu do roku 2020 (z perspektywą do roku 2030) Cel główny: Zwiększenie dostępności transportowej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego, przez tworzenie spójnego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym CEL STRATEGICZNY 1: Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego CEL STRATEGICZNY 2: Stworzenie warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych Cele szczegółowe: Stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportowej Poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym Bezpieczeństwo i niezawodność Ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko Zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych. Cel główny: Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa, rybactwa, dla rozwoju kraju.

72

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Cele szczegółowe: Wzrost jakości kapitału ludzkiego, społecznego , zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Poprawa warunków życia na obszarach wiejskich oraz poprawa ich dostępności przestrzennej Bezpieczeństwo żywnościowe Wzrost produktywności i konkurencyjności sektora rolno-spożywczego Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030 - Innowacyjne Mazowsze Priorytetowy cel strategiczny: Przemysł i produkcja - Rozwój produkcji ukierunkowanej na eksport w przemyśle zaawansowanych i średniozaawansowanych technologii oraz w przemyśle i przetwórstwie rolno- spożywczym Cele strategiczne w obszarach działań oraz celach rozwojowych: Gospodarka - Wzrost konkurencyjności regionu poprzez rozwój działalności gospodarczej oraz transfer i wykorzystanie nowych technologii Przestrzeń i transport - Poprawa dostępności i spójności terytorialnej regionu oraz kształtowanie ładu przestrzennego Społeczeństwo - Poprawa jakości życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki Ramowe cele strategiczne w obszarach działań oraz celach rozwojowych: Środowisko i energetyka - Zapewnienie gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energię przy zrównoważonym gospodarowaniu zasobami środowiska Kultura i dziedzictwo - Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia.

Program Ochrony Środowiska dla Województwa Mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r. Cel nadrzędny brzmi: "Ochrona środowiska naturalnego na Mazowszu z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju, jako podstawa poprawy jakości życia mieszkańców regionu".

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Celem 1 Planu jest: "Stwarzanie warunków do osiągania spójności terytorialnej i zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego, poprawy warunków życia jego mieszkańców, stałego zwiększenia efektywności procesów gospodarczych i konkurencyjności regionu." Celem 2 jest: "Zapewnienie zrównoważonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego poprzez ochronę i racjonalne gospodarowanie zasobami

73

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022 naturalnymi, wzmacnianie wielofunkcyjności struktur przestrzennych, poprawę bezpieczeństwa ekologicznego."

Strategia Rozwoju Powiatu Szydłowieckiego (aktualizacja) W "Strategii..." przyjęto misje o charakterze celu generalnego, która brzmi: "Powiat Szydłowiecki przyjazny ludziom i środowisku, stwarzający warunki do harmonijnego rozwoju, rosnącej jakości życia i zamożności, sprzyjający realizacji dążeń i aspiracji mieszkańców". Cele strategiczne i pośrednie: Poprawa jakości życia mieszkańców Powiatu Szydłowieckiego oraz budowa społeczeństwa informacyjnego - Rozwój usług publicznych, - Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej - Promocja integracji społecznej - e-rozwój Powiatu Szydłowieckiego Zwiększenie konkurencyjności powiatu w układzie regionalnym - Rozwój kapitału ludzkiego - Stymulowanie rozwoju gospodarczego i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich - Gospodarka i rynek pracy otwarty dla wszystkich - Tworzenie warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości Wzrost spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej powiatu w warunkach zrównoważonego rozwoju - Rozwój społeczeństwa obywatelskiego - Środowisko, zapobieganie zagrożeniom i energetyka - Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Chlewiska Misja: Gmina Chlewiska to gmina turystyczna z rozwiniętym rolnictwem ekologicznym i agroturystyką, wykorzystującą w pełni swoje walory turystyczno – rekreacyjne. W gminie rozwija się również mała i średnia przedsiębiorczość zapewniająca miejsca pracy poza rolnictwem. Infrastruktura społeczna i techniczna w pełni zaspokaja potrzeby mieszkańców. I Cel główny - Wysoki standard życia w gminie 1. Podniesienie standardu usług społecznych 2. Edukacja i rozwój zasobów ludzkich 3. Organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży 4. Kompleksowa pomoc społeczna 5. Aktywizacja społeczeństwa II Cel główny - Prewencja, profilaktyka i profesjonalna pomoc społeczna w minimalizowaniu zjawisk patologicznych w gminie 1. Zapobieganie występowania zjawisk patologicznych wśród społeczności gminy 2. Profilaktyka uzależnień 3. Profesjonalna pomoc terapeutyczna 4. Współpraca międzygminna w zakresie rozwiązywania problemów społecznych

74

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Program Ochrony Przyrody i Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Chlewiska I. Czyste środowisko Wysoka świadomość ekologiczna mieszkańców: Program edukacji ekologicznej dla dzieci i młodzieży, Popularyzacja inwestycji proekologicznych i wspierania lokalnych inicjatyw społecznych Zmniejszenie zagrożeń dla czystości wód powierzchniowych: Budowa systemów kanalizacji i oczyszczania ścieków, Rozbudowa sieci wodociągowej, Modernizacja systemów melioracyjnych Zmniejszenie zagrożeń wpływających na czystość powietrza: Gazyfikacja gminy, Termomodernizacja budynków, Modernizacja systemów grzewczych w budynkach Zmniejszenie zagrożeń dla środowiska związanych z komunikacją drogową: Budowa i modernizacja dróg na terenie gminy Sprawny system zbierania i unieszkodliwiania odpadów: Kontynuacja selektywnej zbiórki odpadów, Monitoring składowiska w Broniowie, Współpraca międzygminna w zakresie gospodarki odpadami, Usuwanie azbestu Gospodarka zgodna z ekologią: Popularyzacja i wspieranie technologii przyjaznych środowisku, Kontrola działalności w zakresie pozyskania surowców naturalnych, Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych II. Rozwój rolnictwa i turystyki oparty na walorach przyrodniczych gminy Rozwój małej retencji: Budowa zbiorników retencyjnych Racjonalna gospodarka leśna – ochrona istniejących zasobów: Likwidacja „dzikich” wysypisk Rozwój ekologicznego rolnictwa: Popularyzacja rolnictwa ekologicznego, Popularyzacja rozwoju agroturystyki

Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Chlewiska na lata 2014-2018 Misja: Ochrona i wyeksponowanie obiektów zabytkowych i walorów krajobrazu kulturowego gminy oraz ich wykorzystanie w rozwoju społeczno-gospodarczym. Kierunki działań: Zahamowanie procesu degradacji zabytków znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków Prowadzenie działań zwiększających atrakcyjność zabytków i ich wykorzystania dla rozwoju społeczno-gospodarczego Dokumentacja i badanie oraz edukacja, popularyzacja i promocja dziedzictwa kulturowego gminy Kształtowanie struktur przestrzennych gminy z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju oraz zasad ochrony środowiska Współpraca instytucji, stowarzyszeń, sektora prywatnego na rzecz opieki nad zabytkami

Przyjęte w „Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022” cele strategiczne i wynikające z nich zadania są zgodne z założeniami polityki regionalnej województwa oraz priorytetami "Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007- 2015" i "Strategii Rozwoju Kraju 2020 Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo", a także z innymi strategiami sektorowymi. Oznacza to, iż przyjmując niniejszą "Strategię...", Gmina Chlewiska może liczyć na wsparcie finansowe zarówno w ramach programów krajowych, jak również poszczególnych programów finansowanych z funduszy Unii Europejskiej. 75

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

4. Uwarunkowania realizacji „Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022”

4.1. Wdrażanie „Strategii…”

Opracowanie "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" jest warunkiem koniecznym z uwagi na fakt, że gmina zamierza ubiegać się o pozabudżetowe środki pomocowe, w tym środki z funduszy Unii Europejskiej. Inną przesłanką opracowania niniejszego dokumentu jest potrzeba przyspieszenia rozwoju społeczno- gospodarczego wchodzących w skład gminy miejscowości, poprzez podejmowanie nowych wyzwań i konsekwentną realizację zaplanowanych działań. Realizacja zapisów "Strategii…" powinna przyczynić się do wzrostu atrakcyjności życia społeczno-gospodarczego i kulturalnego, aktywizować lokalną społeczność a także zwiększać poczucie tożsamości z miejscem, w którym ona zamieszkuje. Dla realizacji dokumentu niezbędny jest mechanizm rozdzielania zadań, ich oceny, monitoringu, korekty i aktualizacji. Zarządzanie "Strategią..." powierza się Wójtowi Chlewisk, przy wsparciu ze strony Rady Gminy. Poziom społeczny dotyczy upowszechniania zapisów "Strategii.." wśród społeczności lokalnej oraz pozyskiwania partnerów (lokalnych i zewnętrznych) dla realizacji zadań w niej zawartych. Głównym adresatem zapisów niniejszego dokumentu są mieszkańcy gminy, a w szczególności: Rada Gminy, pracownicy Urzędu Gminy i gminnych jednostek organizacyjnych, placówek oświatowych, itp. instytucje powiatowe (zarząd powiatu, Powiatowy Urząd Pracy, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, itp.) przedsiębiorcy, rolnicy, przedstawiciele sektora gospodarczego, instytucje otoczenia biznesu, instytucje szkoleniowe, sektor finansowy, organizacje pozarządowe z terenu gminy i działające dla rozwoju gminy (np. LGD), rządowe, samorządowe o ponadlokalnym zasięgu (regionalnym i krajowym). W celu monitorowania dokumentu Wójt Gminy będzie przygotowywał raz na dwa lata sprawozdanie z realizacji "Strategii...". Przygotowanie sprawozdania poprzedzone będzie stałym zbieraniem wniosków i propozycji mieszkańców gminy. Sprawozdanie powinno zawierać: opis realizacji poszczególnych celów, ocenę realizacji poszczególnych działań w zakresie terminowości wdrażania zadań oraz ich zgodności z przyjętymi celami strategicznymi, w przypadku wystąpienia zmiany uwarunkowań, propozycje działań korygujących przyjęte zadania lub propozycje zmian w zapisach "Strategii...". Wójt Gminy przygotowując sprawozdanie i ewentualne propozycje aktualizacji "Strategii..." może powołać zespół zadaniowy składający się między innymi z przedstawicieli radnych, pracowników Urzędu Gminy, sołectw oraz organizacji pozarządowych i innych środowisk. "Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" zostanie przyjęta w formie uchwały Rady Gminy. Proponowane zmiany w "Strategii..." będą również podlegały tej samej procedurze.

76

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

4.2. Finansowanie zadań „Strategii…”

Zakłada się finansowanie zadań zawartych w "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" z rozmaitych źródeł. Podstawowymi źródłami środków, z których mogą korzystać samorządy są: budżet państwa w realizacji zadań nałożonych na gminy ustawowo, środki własne - budżet gminy, środki zewnętrzne: fundusze pomocowe Unii Europejskiej (Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego, Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Polska Cyfrowa, Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, itp.), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Mechanizm Norweski i wiele innych, dostosowanych do konkretnych zadań, środki stowarzyszeń, fundacji i organizacji pozarządowych. Głównym źródłem finansowania części działań zaplanowanych w strategii będą środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej przy współudziale środków z budżetu gminy Chlewiska, które przy współfinansowaniu inwestycji ze środków unijnych będą stanowić tzw. wkład własny. Część zadań ze względu na znaczne koszty, może być realizowana tylko przy wsparciu środków zewnętrznych. Potencjalne źródła finansowania zadań to, m..in.: Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój, Program Operacyjny Polska Cyfrowa, Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Część zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy Chlewiska w latach 2014-2022 nie ma sprecyzowanych kosztów inwestycji. Koszty te będą wyliczane przed przystąpieniem do realizacji konkretnych zadań i po analizie potencjalnych źródeł środków (możliwości dofinansowania). Gmina będzie ubiegać się o dofinansowanie zadań z zakresu infrastruktury technicznej i społecznej, ochrony środowiska, ponadto będzie wspierać środowisko przedsiębiorców, sektor rolnictwa oraz rozwój kapitału ludzkiego. Ponadto, należy zaznaczyć, że w "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska..." zostały zawarte tylko ważniejsze zadania inwestycyjne, pozostałe zadania będą wpisywać sie w cele i założone działania w kierunku rozwoju gminy, będę zawarte w innych dokumentach np. strategiach branżowych, planie inwestycyjnym itp. Działania organizacyjne przewidziane do realizacji w ramach "Strategii..." będą w większości realizowane w ramach prac Urzędu Gminy w Chlewiskach oraz innych instytucji społecznych działających na terenie gminy. Konsekwentna realizacja założeń "Strategii...", umiejętne wykorzystanie lokalnych zasobów oraz wychwytywanie wszystkich pojawiających się w otoczeniu szans na pozyskanie środków

77

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022 finansowych na realizację zaplanowanych zadań z pewnością przyspieszy zarówno społeczny jak i gospodarczy rozwój gminy Chlewiska.

4.3. Monitowanie i ewaluacja "Strategii…"

Istotnym wymogiem, stawianym dokumentom szczebla strategicznego jest wewnętrzny system monitorowania oraz ewaluacji postępów we wdrażaniu oraz osiąganiu założonych celów, a w konsekwencji osiągnięcie stanu zakładanego w misji. Dla oceny "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska..." wyróżnia się następujące typy ocen: ex-ante – (ocena przed realizacją) powinna się odnosić do: spójności pomiędzy celami ogólnymi, szczegółowymi i konkretnymi działaniami zawartymi w "Strategii..." - taka ocena przedstawiona jest w części I niniejszego dokumentu mid-term – (ocena w połowie okresu realizacji) powinna badać stopień osiągniętej skuteczności na podstawie zebranych w trakcie monitoringu wskaźników, ex-post – (ocena na zakończenie) pozwala, na podstawie końcowych danych, na porównanie oczekiwanych celów z celami faktycznie osiągniętymi. Celem prowadzenia monitoringu jest zapewnienie maksymalnej efektywności realizacji "Strategii...", poprzez nadzór nad instytucjami odpowiedzialnymi za zarządzanie i wdrażanie poszczególnych zadań i projektów.

4.4. Wskaźniki realizacji działań "Strategii…"

Wskaźniki realizacji zadań "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" przedstawiono w podziale na cele strategiczne i operacyjne. Tabela 46. Wskaźniki realizacja zadań objętych "Strategią Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" Cel operacyjny Wskaźnik realizacji Obszar priorytetowy: Społeczeństwo i usługi Cel strategiczny: Zrównoważony rozwój społeczny - poziom (%) wydatków budżetu gminy na zadania społeczne - liczba szkoleń lub liczba pracowników biorących udział Gmina zapewniająca wysoki standard w szkoleniach usług społecznych - liczba nowych, zmodernizowanych obiektów infrastruktury społecznej i miejsc rekreacji i wypoczynku - stopa (%) bezrobocia - liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP - liczba osób korzystających z pomocy GOPS według rodzaju Gmina rozwiązująca problemy społeczne pomocy i przeciwdziałająca dysfunkcjom -liczba programów profilaktycznych realizowanych w gminie - liczba szkoleń dla osób bezrobotnych, przebranżawiających się, itp. - liczba działań aktywizujących mieszkańców i liderów lokalnych - liczba stowarzyszeń i fundacji działających w gminie - liczba zorganizowanych zajęć, imprez, głównie dla dzieci Gmina rozwijająca tożsamość i integrująca i młodzieży, mających na celu rozwój zainteresowań oraz lokalne społeczeństwo promocję zdrowego stylu życia - oferta kalendarza kulturalnego i sportowego gminy - środki na wspieranie lokalnego folkloru i podtrzymywania tradycji

78

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Obszar priorytetowy: Gospodarka i rozwój Cel strategiczny: Zrównoważony rozwój gospodarczy - liczba działań podejmowanych przez gminę w zakresie rozwoju małych przedsiębiorstw Gmina stymulująca rozwój i przyjazna - liczba nowych form działalności gospodarczej przedsiębiorcom - liczba działań podejmowanych dla rolników - liczba gospodarstw ekologicznych, agroturystycznych - liczba stworzonych miejsc rekreacji i wypoczynku Gmina wykorzystująca walory - liczba miejsc/ obiektów noclegowych na terenie gminy -- liczba zorganizowanych działań promocyjnych - liczba inwestycji i działań współfinansowanych ze źródeł Gmina aplikująca o środki zewnętrzne zewnętrznych Obszar priorytetowy: Infrastruktura i środowisko Cel strategiczny: Rozbudowa infrastruktury technicznej dla ochrony środowiska - długość zmodernizowanych dróg gminnych, powiatowych (km) - długość wybudowanych ścieżek rowerowych lub ciągów pieszo-rowerowych (km) Gmina rozbudowująca infrastrukturę - liczba nowych punktów oświetlenia drogowego techniczną" - długość wybudowanej sieci wodociągowej (km) - długość wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej (km) - liczba zmodernizowanych oczyszczalni ścieków - liczba powstałych oczyszczalni przydomowych - długość powstałej sieci gazowej (km) - liczba działań promocyjnych w zakresie OZE Gmina wykorzystująca energię odnawialną - liczba wybudowanych instalacji OZE - liczba działań zwiększających świadomość ekologiczną społeczeństwa lub wydatkowane środki na ten cel - ilość odpadów zbieranych z terenu gminy w sposób Gmina dbająca o środowisko naturalne selektywny (Mg) i funkcjonalna przestrzennie - ilość zebranego azbestu (Mg) - liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk - powierzchnia zalesień i zadrzewień (ha)

Dane dotyczące zaproponowanych powyżej wskaźników będą pozyskiwane ze sprawozdań gminnych oraz z poszczególnych wydziałów Urzędu Gminy - dostępnych w ramach bieżącej pracy - oraz m.in. z Banku Danych Regionalnych.

79

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Bibliografia

1. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 2. Strategia Rozwoju Kraju 2020- Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo 3. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 4. Strategia Rozwój Transportu do roku 2020 (z perspektywa do roku 2030) 5. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2030 - Innowacyjne Mazowsze 6. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Mazowieckiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r. 7. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego 8. Strategia Rozwoju Powiatu Szydłowieckiego - aktualizacja, Szydłowiec 2012 9. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Chlewiska oraz miejscowe plany zagospodarowania, Chlewiska 2011 10. Dokumenty strategiczne gminy Chlewiska: Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Chlewiska, Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Chlewiska, Program Ochrony Przyrody i Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Chlewiska, Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Chlewiska, Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Chlewiska, Plan Odnowy Miejscowości Budki, Plan Odnowy Miejscowości Chlewiska, Plan Odnowy Miejscowości Ostałów, Plan Odnowy Miejscowości Ostałówek, Plan Odnowy Miejscowości Pawłów, Plan Odnowy Miejscowości Stefanków, Plan Odnowy Miejscowości Wola Zagrodnia 11. Lokalna Strategia Rozwoju dla Lokalnej Grupy Działania "Na Piaskowcu" 12. Analiza Potencjału Turystycznego Obszaru Lokalnej Grupy Działania "Na Piaskowcu" 13. Bilans zasobów kopalin w Polsce stan na 31.12.2013 roku 14. Bank Danych Regionalnych, GUS 2006-2013

80

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Spis tabel

Tabela 1. Dochody budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 11 Tabela 2. Wydatki budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013)...... 11 Tabela 3. Wydatki, według działów, budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 12 Tabela 4. Dochody i wydatki budżetu gminy Chlewiska na 1 mieszkańca w latach 2006-2013 (GUS, 2007-2013) ...... 13 Tabela 5. Inwestycje wykonane na terenie gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (Urząd Gminy w Chlewiskach) ...... 14 Tabela 6. Wykonane opracowania i dokumentacje na inwestycje latach 2006-2013 w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) ...... 16 Tabela 7. Zakupy inwestycyjne i rzeczowe w latach 2006-2013 w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) ...... 17 Tabela 8. Liczba ludności w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 18 Tabela 9. Liczba ludności w gminie Chlewiska w podziale na grupy wiekowe w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 18 Tabela 10. Ludność według ekonomicznych grup wiekowych w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 18 Tabela 11. Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006- 2013) ...... 20 Tabela 12. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru Regon w latach 2006-2013 z terenu gminy Chlewiska (GUS, 2006-2013) ...... 21 Tabela 13. Pracujący według innego podziału niż PKD w gminie Chlewiska w latach 2007-2013 (GUS, 2007-2013) ...... 22 Tabela 14. Poziom bezrobocia w latach 2006-2013 na terenie gminy Chlewiska (GUS, 2006-2013) ... 23 Tabela 15. Mieszkania na terenie gminy Chlewiska według okresu budowy do roku 2002 (GUS, Narodowy Spis Powszechny - Mieszkania 2002) oraz mieszkania indywidualne oddane do użytkowania w latach 2003-2013 (GUS, 2003-2013) ...... 24 Tabela 16. Informacje o placówkach oświatowych na terenie gminy Chlewiska - stan na rok 2013 (Urząd Gminy w Chlewiskach) ...... 25 Tabela 17. Liczba rodzin korzystających z pomocy GOPS w Chlewiskach w latach 2006-2013 (GOPS w Chlewiskach) ...... 27 Tabela 18. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w Chlewiskach według powodów przyznania w latach 2006-2013 (GOPS w Chlewiskach) ...... 27 Tabela 19. Realizacja zadań własnych GOPS w Chlewiskach w latach 2006-2013 (GOPS w Chlewiskach) ...... 27 Tabela 20. Wyposażenie jednostek OSP w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) ...... 28 Tabela 21. Informacja o ośrodkach i bazie noclegowej na terenie gminy Chlewiska (opracowanie własne) ...... 33 Tabela 22. Szlaki turystyczne na terenie gminy Chlewiska (opracowanie własne) ...... 33 Tabela 23. Drogi powiatowe w gminie Chlewiska (Urząd Gminy w Chlewiskach) ...... 34 Tabela 24. Drogi gminne (Urząd Gminy w Chlewiskach) ...... 35 Tabela 25. Stan sieci wodociągowej w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 36 Tabela 26. Wskaźniki dotyczące sieci wodociągowej na terenie gminy Chlewiska w latach 2006-2013 (GUS, 2007-2013) ...... 36 Tabela 27. Odpady zbierane w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 w Mg (GUS, 2006-2013) ...... 37 Tabela 28. Zestawienie podmiotów gospodarki narodowej w gminie Chlewiska wg sekcji PKD w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 40 Tabela 29. Nowo zarejestrowane oraz wyrejestrowane podmioty gospodarcze w gminie Chlewiska w latach 2009-2013 (GUS 2009-2013) ...... 41

81

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Tabela 30. Zestawienie podmiotów gospodarczych działających w gminie Chlewiska w latach 2009- 2013 według wielkości, tj. liczby zatrudnionych osób (GUS 2009-2013) ...... 41 Tabela 31. Powierzchnia użytków rolnych w gminie Chlewiska (GUS, Narodowy Spis Rolny 2010) .... 41 Tabela 32. Struktura gospodarstw rolnych w gminie Chlewiska (GUS, Narodowy Spis Rolny 2010) ... 42 Tabela 33. Średnia powierzchnia gospodarstw na terenie gminy Chlewiska (GUS, Powszechny Spis Rolny 2010) ...... 42 Tabela 34. Powierzchnia gruntów leśnych (w ha) w gminie Chlewiska pod względem własności w latach 2006-2013 (GUS, 2006-2013) ...... 42 Tabela 35. Pozyskiwanie drewna w lasach w gminie Chlewiska (GUS, 2006-2013)...... 43 Tabela 36. Udokumentowane zasoby złóż surowców naturalnych w gminie Chlewiska (źródło: Bilans zasobów kopalin w Polsce stan na 31.12.2013 r.) ...... 45 Tabela 37. Zbiorniki wodne na terenie gminy Chlewiska (opracowanie własne) ...... 47 Tabela 38. Powierzchnia i liczba ludności sołectw gminy Chlewiska - stan na 31.12.2013 r. (Urząd Gminy Chlewiska) 292 187 220 ...... 50 Tabela 39.Analiza SWOT dla gminy Chlewiska w układzie zagadnień ...... 53 Tabela 40. Plan działań gminy Chlewiska w obszarze priorytetowym "Społeczeństwo i usługi"...... 60 Tabela 41. Plan działań gminy Chlewiska w obszarze priorytetowym "Gospodarka i rozwój ...... 62 Tabela 42. Plan działań gminy Chlewiska w obszarze priorytetowym "Gospodarka i rozwój" ...... 64 Tabela 43. Harmonogram, szacunkowe koszty realizacji i źródła współfinansowania zadań inwestycyjnych na terenie gminy Chlewiska w latach 2014-2022 (Urząd Gminy Chlewiska) .. 66 Tabela 44. Planowane opracowania dotyczące zagospodarowania przestrzennego gminy Chlewiska (Urząd Gminy Chlewiska) ...... 70 Tabela 45. Przewidziane na lata 2015-2016 zakupy inwestycyjne w gminie Chlewiska (Urząd Gminy Chlewiska) ...... 71 Tabela 46. Wskaźniki realizacja zadań objętych "Strategią Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014- 2022" ...... 78

Spis wykresów

Wykres 1. Dochody i wydatki ogólne budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 ...... 13 Wykres 2. Struktura wydatków budżetu gminy Chlewiska w latach 2006-2013 ...... 13 Wykres 3. Dochody i wydatki budżetu gminy Chlewiska na 1 mieszkańca w latach 2006-2013 ...... 13 Wykres 4. Liczba ludności w gminie Chlewiska w latach 2001-2013 ...... 19 Wykres 5. Liczba ludności w podziale na grupy wiekowe w gminie Chlewiska w roku 2013 ...... 19 Wykres 6. Struktura ekonomicznych grup wiekowych w gminie Chlewiska ...... 19 Wykres 7. Struktura przyrostu naturalnego i salda migracji w gminie Chlewiska ...... 19 Wykres 8. Podmioty gospodarcze w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 ...... 22 Wykres 9. Poziom bezrobocia w gminie Chlewiska w latach 2006-2013 ...... 23 Wykres 10. Główne powody przyznania świadczeń z pomocy społecznej dla mieszkańców gminy Chlewiska w roku 2013 ...... 27 Wykres 11. Gruntu leśne publiczne i prywatne w gminie Chlewiska ...... 43

82

Strategia Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022

Spis rysunków

Rysunek 1. Schemat diagnozowania w strategii rozwoju gminy ...... 5 Rysunek 2. Schemat planowania strategicznego ...... 6 Rysunek 3. Położenie gminy Chlewiska na tle powiatu szydłowieckiego (opracowanie własne) ...... 7 Rysunek 4. Herb i flaga gminy Chlewiska ...... 8 Rysunek 5. Urząd Gminy w Chlewiskach (fotografia własna) ...... 10 Rysunek 6. Zabytki na terenie gminy Chlewiska (fotografie własne) ...... 30 Rysunek 7. Obszary priorytetowe "Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska na lata 2014-2022" ...... 56 Rysunek 8. Plan strategiczny ”Strategii Rozwoju Gminy Chlewiska" - obszary priorytetowe, cele strategiczne, cel operacyjne ...... 59

83