COVERSTORY

RECENSIE Women Make Film

Veertien uur flm kijken, daar tekent niet iedereen voor. referenties, de sluimerende pedanterie nog net kan vermiden. De hypnotiserende, onderdom- Maar een roadtrip met of pelende woordenstroom gidst je door een wereld is een heel andere zaak. In Mark Cousins’ nieuwste waar actieflms, flmessays, documentaires, documentaire women make film: a new road movie animatieflms en tv-series op gelike voet staan. Het impressionisme van Germaine Dulac wordt er through cinema nemen zeven vrouwen je op sleep- afgewisseld met beelden van de zussen Lana en touw door dertien decennia flmgeschiedenis. Is het Lilly Wachowski. en Alice Guy-Blaché vertegenwoordigen de vroege cinema, terwil een inhaalbeweging, een nieuwe canon of een les in de Amerikaanse studioflm voor zich (beter) kijken? En bestaat er zoiets als een female gaze? neemt. Er is verrassend veel Belgische cinema met flms van , Marion Hänsel en Fien – INGE COOLSAET Troch. Cousins heef ook duidelik een boontje voor het werk van de Oekraïense cineast Kira Muratova, In zin manifest over flmessays schreef de Ierse van wie de flms in de Sovjet-Unie gecensureerd cineast Mark Cousins: “A fction flm is a bubble. An werden. De fascinerende openingsscène van haar essay flm bursts it.” Liet hi met zin vorige epische Brief Encounters (1967) zet de toon voor Cousins’ essay The Story of Film: An Odyssey uit 2011 de bub- veertien uur lange ontdekkingstocht. Hi bewon- bel van de Hollywoodonderonsjes barsten door dert onder meer de subtiele complexiteit waarmee alle flmregisters open te trekken, dan sloopt hi nu ze in The Asthenic Syndrome (1989) de sociale malai- het mannenbastion. In women make film komen se van de Russische samenleving in beeld brengt. alleen flms van vrouwelike regisseurs aan bod. Naast grote thema’s zoals seks, dood en In dat afgebakende flmuniversum rigt Cousins arbeid graait hi in de klassieke gereedschapskist honderden zorgvuldig uitgekozen clips aaneen, van de flmmaker. Hoe worden tracking shots met fragmenten uit de vroege cinema over Holly- uitgevoerd? Hoe introduceer je een personage? woodkrakers tot obscure Oost-Europese flms. Hi Wat is een close-up? Tidens deze hoofdstukken is stelt zin lens op scherp en schaaf, met zin zeven- de pedagogische ondertoon van zin werk het voel- koppige vrouwelike vertellersteam, opnieuw onze baarst. Het resultaat is dan een doe-het-zelfpakket flmkennis bi. voor flmstudenten. Maar Cousins is een cinefel De veertig thematische hoofdstukken zin pur sang, en zin andere hoofdstukken graven die- gestofeerd met ontelbare flmparels. Dat maakt per. Zo staat hi ook graag stil bi wat een regisseur van women make film een indrukwekkend staaltje liever niet toont en pluist hi het precieze moment research, een geslaagd huwelik tussen knap cata- uit waarop een flm in stroomversnelling raakt. logiseringswerk en Cousins’ grenzeloze liefde voor De schatten die hi daarvoor bovenhaalt, verraden flm. Dat Leni Riefenstahls sequentie met lange- het enorme plezier dat Cousins zelf bi het kiken afstandlopers uit Olympia (1939) aan bod komt in ervaart. Het zin snapshots van puur cinefel genot een hoofdstuk over kadrering, is bina vanzelfspre- die hi met zin collega-flmliefebbers wil delen. kend. Maar dat hi een shot van een paar tellen van Zin roadmoviestructuur is dan ook een excuus een kat die een drukke baan oversteekt (uit The om veertien uur lang honderduit over cinema te Hurt Locker, , 2008) toevoegt aan mogen babbelen. Zo doen sommige overgangen een hoofdstuk over geloofwaardigheid, getuigt denken aan het ratelende relaas van een achtjarige van Cousins’ olifantengeheugen. die koste wat het kost zin boeiende schooldag wil Met een achtergrond in de Britse televisie- vertellen. In zin geestdrifige enthousiasme weet wereld weet hi zin geweldige flmkennis in te hi niet meer waar te beginnen. En dan dit! En toen delen in hapklare episodes van zestig minuten. Zo dat! En! En! Een stortvloed aan korte, krachtige treedt zin nieuwe documentaire in de voetsporen momenten komt op je af. Diezelfde onstuimige van The Story of Film: An Odyssey. In women make flmpassie leidt ook tot een selectie flmclips film wisselt Cousins bestaande fragmenten af met waarvan de kwaliteit soms te wensen overlaat. Dat door hem geflmde beelden van lange autoritten. is het geval bi zeldzame flms of versleten stille Aan het stuur of in de passagiersstoel zitten Tilda cinema die Cousins uit diverse archieven opvist, Swinton, Adjoa Andoh, Thandie Newton, Kerry Fox, waarvan de waarde nog steeds onderschat wordt Sharmila Tagore, Debra Winger en Jane Fonda, voor en die bigevolg (nog) niet gerestaureerd werden. wie Cousins een lyrische voice-over schreef. De ra- Kiker en cineast bedekken zulke manke- dicaal vrie, punkachtige persona van de flmmaker menten graag met de mantel der flmliefde. schemert door, waardoor zin tekst, doorspekt met Ondergewaardeerde auteurs hun plek onder alliteraties, fraaie metaforen en flmhistorische de zon gunnen is tenslotte de opzet van de

12 filmmagie juli-augustus 2020 documentaire. Die likt de raad van Robert Bresson is sereen, maar soms moet er versneld worden. Omdat je als toeschouwer eigenlik te volgen: “Maak zichtbaar wat, zonder jou, wellicht weleens langer bi een bepaald flmfragment wil bliven, moet de vrouw in de wagen de nooit gezien zou worden.” women make film wil roadtrip gaande houden. Dat past bi Cousins' rol van onverbeterlike nomade. Reizen, niet exhaustief zin, geen vrouwelike flmvademe- of verplaatsing, vormt de overduidelike rode draad in zin werk. Met I Am Belfast (2015) cum opstellen of niet de female gaze analyseren. en Stockholm, My Love (2016) zoomt hi in op steden. Voor What Is This Film Called Love? Cousins belicht alleen de rikdom aan flms die (2012), Here Be Dragons (2013) en 6 Desires: DH Lawrence and Sardinia (2014) bezoekt hi vrouwen te bieden hebben. Er is geen uniformiteit. respectievelik Mexico, Albanië en Sardinië. Hi dwaalt en verdwaalt, maar Cousins heef Er is geen universele methode. Te midden van steeds twee missies: kritische vragen stellen en schoonheid appreciëren. Als een faneur zoveel diversiteit wordt het gender van de auteur verkent hi het scherm zoals hi zich door de wereld beweegt. In 2009, en later opnieuw haast irrelevant. in 2011, organiseert hi met partner in crime Tilda Swinton een rondreizend flmfestival. Elke episode sluit op dezelfde manier af. Door de Schotse Highlands trekt hi samen met een handvol cinefele pelgrims en een Na de conclusie geef Cousins nog een flmclip of paar touwen een tientonner vooruit. De bioscoop op wielen, The Screen Machine, is een twee mee. One for the road, hi kan het niet laten. metafoor zoals hi ze graag gebruikt die zegt: hou je van flm, zet je schouders eronder! Zin benadering is aanstekelik en de afeveringen Tidens de internationale lockdowns knutselde de cineast, zonder script, 40 Days zin verslavend. Daar zitten de vertelstemmen to Learn Film in elkaar. Daarin keert hetzelfde recept, even simpel als didactisch, terug: ook voor iets tussen. Na een paar afeveringen een overdaad aan flmclips, een zachte voice-over en een thematische onderverdeling. liken Tilda Swinton en Thandie Newton ook jouw Wie na de veertien uur van women make film nog steeds niet verzadigd is, kan op Vimeo eigen leven fuisterend te becommentariëren. In terecht voor het geïmproviseerde flmessay en een zwoel Iers accent. zin manifest zegt Cousins: “Commentary is to the essay flm, what dance is to the musical.” Het spel women make film is beschikbaar voor thuiskiken op blu-ray. Volgend jaar organiseert het tussen beeld en tekst wordt inderdaad minutieus Amsterdamse flmmuseum Eye bioscoopvertoningen van de reeks. Naar aanleiding van women gechoreografeerd. De sfeer vergelikt hi zelf met make film programmeert Eye nu alvast een zomer vol flms van vrouwelike cineasten. een nachtelike radiosessie. Iedereen slaapt, het is donker en je luistert in je bed naar de radio. De dj REGIE Mark Cousins; GB 2018; 14 uur; met Tilda Swinton, Adjoa Andoh, Jane Fonda; EXTRA’S: making-of, fuistert en het is alsof de tid stil staat. Het tempo Q&A met Mark Cousins en Barbara Kopple, Lorenza Mazzetti’s flm Together, trailer, boekje; dis. BFI

juli-augustus 2020 filmmagie 13 COVERSTORY

INTERVIEW MARK COUSINS Onwetendheid als raadgever

Er is geen flm die niet door een vrouw zou kunnen worden gemaakt. Daarvan getuigt Zelfs een ambitieus project als women make women make film. De zomerblockbuster Wonder Woman 1984 van is dan film vergelijkt het werk van vrouwelijke wel uitgesteld naar september, vanaf eind juli verschinen op het grote scherm gerestau- cineasten met dat van mannelijke collega’s. reerde versies van Agnès Varda’s Le bonheur en Jane Campions . Hoe dan ook is Kira Miratova's enscenering is wellesiaans. er naast die flms nog zoveel meer te ontdekken. Mark Cousins en zin zeven vertelsters Bij Kinuyo Tanaka is die hitchcockiaans. gidsen ons in women make film vol passie langs de kronkelende wegen van de cineflie. Wat later gebruik je een quote van Jean-Luc Godard om een scène uit Céline Sciamma’s Je flms hebben door de opdeling in hoofdstukken wat weg van een cursus Bande de flles te beschrijven. Is er dan geen flmanalyse. Leg je eerst de grote lijnen vast en ga je dan per blok voorbeel- ontsnappen aan? den toekennen? Of is het omgekeerd en probeer je orde te scheppen in een m. cousins Waarom zou je willen ontsnappen aan chaotische collectie van favoriete flmmomenten? de cinema van Welles, Hitchcock of Godard? Film- mark cousins Voor mi komt structuur altid eerst. Ik schets de grote linen, de thema- taal is een gedeelde taal, gebruikt door iedereen tische hoofdstukken, en die vul ik vervolgens aan met voorbeelden. Meestal maak ik een die flms maakt of van flm houdt. Het is een soort listje met de conventionele manieren waarop het onderwerp aangepakt kan worden en samizdat (clandestiene Sovjetliteratuur, nvdr), een dan schrap ik die een voor een weg. Bi women make film verwacht je een chronologi- codetaal, een tweede ik, een bevridingstheologie. sche aanpak, een gesprek over genderongelikheid in de flmindustrie, iets over het Tracking shots van Agnès Varda, Chantal Akerman, persoonlike leven van de flmmakers of over Harvey Weinstein. Niets van dat bi mi. Kenji Mizoguchi en Alexander Sokurov delen eigen- Ik wou het vooral hebben over de visuele verbeelding van de flmmakers. schappen op vlak van ruimte, vorm en overgangen. Ze hebben elk hun eigen accenten natuurlik, maar Elk hoofdstuk leid je in met dezelfde vraag: “What can we learn about cinema de verschillen zin secundair. Een tracking shot is from them?” Wat heb je geleerd? androgyn, geslachtloos. Kira Muratova van Orson m. cousins Als flmmaker stel ik me altid de vraag wat ik kan leren. En van wie ik kan Welles onderscheiden zou beide flmmakers leren. In min carrière leerde ik het meest van Chantal Akerman, van haar zelfvertrouwen onderminen. om shots lang te houden, zichzelf vast te leggen en haar persoonlike leven bloot te ge- ven. Net als twee andere heldinnen van mi, Virginia Woolf en Marie Curie, heef ze een In de beginjaren van de cinema waren enorme invloed gehad op min werk. vrouwen prominent aanwezig en actief in Tidens het maken van women make film werden vooral min vermoedens beves- verschillende rollen. Alice Guy-Blaché vond tigd. Ik heb nooit veel geloof gehecht aan genderstereotypen en ik was sceptisch over vrouwen toen al betere regisseurs dan man- het idee dat vrouwen meer flms zouden maken over huiselike kwesties of ouder-kind- nen. Maar toen het auteurschap ten tonele relaties. In de flmgeschiedenis, en overal ter wereld, maken vrouwen de beste oorlogs- kwam, en de flmgeschiedenis neergeschre- flms, de sterkste sciencefctionflms, de strafste documentaires en actieflms. De ven werd, verdwenen ze grotendeels uit veralgemeningen houden geen steek. beeld. Is de focus op flmmakers als auteurs specifek toegesneden op mannen? m. cousins Ik denk dat vrouwen door geld, niet door auteurscredits, uit de regiestoel verdreven JEANNE DIELMAN, 23, QUAI DU COMMERCE, 1080 BRUXELLES (1975) zin. Filmhistoricus Cari Beauchamp heef aange- toond dat dat zeker het geval was voor de Verenigde Staten, waar Wall Street roet in het eten gooide. Er is niets manneliks aan het begrip ‘auteur’. Als een auteur iemand is die stilistische en thematische samenhang creëert, zin er dan grotere auteurs dan

“Van Chantal Akerman leerde ik het meest. Van haar zelfertrouwen om shots lang te houden, zichzelf vast te leggen en haar persoonlijke leven bloot te geven”

14 filmmagie juli-augustus 2020 COVERSTORY

Frida Kahlo, Kira Muratova, Mai Zetterling, Eileen Gray, Georgia O’Keefe, Nina Simone, Barbra Strei- sand, Mary Pickford, Josephine Baker, Alice Rohr- wacher, Lady Gaga of Artemisia Gentileschi? Sommige mensen vinden dat je als auteur per defnitie een pestkop moet zin, dat je visie radicaal uniek moet zin. vertelde me ooit dat ze tidens haar opnames graag een veilige, inclusieve, niet-agressieve sfeer creëert. Toch is zi een van de grote flmauteurs. Kik maar naar Top of the Lake. Ik THE PIANO (1993) denk dat voor veel links-liberalen, tot wie ik mezelf reken, het auteurschap te dicht aanleunt bi een geschiedschriving die enkel bestaat uit een handvol heroïsche mannen. Zo wordt het begrip doorgaans “ Een tracking shot is androgyn, geslachtloos. gebruikt, maar niets verplicht ons daartoe. Kira Muratova van Orson Welles onderscheiden

Overwoog je ook monteurs, DoP’s en andere zou beide flmmakers ondermijnen” beroepen op te nemen in women make film? m. cousins Als regisseur blif ik liever bi min leest. Omdat ik zelf ook flm, kan ik over cinematografe wel een aardig mondje meespreken. Andere onderwerpen Copernicus, astronoom Ibn al-Haytham – leken allen dezelfde vragen te stellen: wat als laat ik liever over aan wie er meer van afweet. women ik niet het centrum van de wereld ben? Wat als ik het fout heb? Wat weet ik niet? Zonder make film is trouwens geen reportage. Het is geen die vragen had ik women make film nooit kunnen maken. geschiedenis van de flm. Proza is het ook niet. Ik Ik hou van de kunstwereld, maar ik stel me vragen bi fundamentele kwesties. In zoek altid ritme, sfeer en verbanden op. Ik ga voor vele westerse flm- en kunstscholen leer je zelfexpressie. Daarbi komt creativiteit van een zekere poëtica. Als je dat voor ogen hebt, dan binnenuit: het gaat om een innerlike wereld die naar buiten wil. Zo zien we flm als een verlies je de drang om je overzicht zo juist, zo volle- uitdrukking van die innerlike wereld. Daar ga ik niet mee akkoord. In zin dagboeken dig mogelik te maken. schreef Vincent van Gogh dat hi zelf niets uitvond en dat hi een schilderkunst bevridde die er altid al was. Hetzelfde geldt voor die geweldige geschiedenis van vrouwelike Schreef je de voice-overs met verschillende flmmakers. Het westerse idee van innerlike creativiteit is baatzuchtig en gevaarlik. stemmen in gedachten? Koppelde je ze aan Met alleen een inwaartse blik los je de problemen niet op. Dat is wat ik bedoel met: “Ik specifeke hoofdstukken? ben wat ik niet ben.” Onwetendheid is min beste raadgever. De leiders en bestuurders m. cousins Ik schreef de voice-overs in de hoop dat van deze wereld – de heteroseksuele witte mannen, de Europese middenklasse – heb- ze zouden toestemmen! Isabelle Huppert kon ik ben nog het meeste baat bi zulke levenslessen. Veel van de mensen die ik ken, behoren ook bina over de streep trekken, maar Jane Fonda, tot die groep en ik hou van hen. Maar als groep zin ze historisch slecht in het stellen Thandie Newton, Tilda Swinton, Kerry Fox, Adjoa van de juiste vragen: zi vragen zich nooit af wie zi niet zin. De obsceniteit van België Andoh, Debra Winger en Sharmila Tagore zin een in Congo is daar een rechtstreeks gevolg van. echt dreamteam. Elk van hen heef artistieke ge- loofwaardigheid. Allemaal bestreden ze, op hun John Bergers bbc-reeks Ways of Seeing (1972) en jouw flms delen een didac- manier, genderstereotypen. Ze vertegenwoordigen tisch engagement rond de vraag hoe we kijken. Zijn er parallellen tussen ook uiteenlopende flmculturen en hebben alle jouw en zijn werk? zeven een geweldige stem. Het werd snel duidelik m. cousins Ik denk dat we tot verschillende flmtradities behoren. Ways of Seeing heef dat bepaalde stemmen zich het best leenden voor een waarschuwende boodschap: je wordt gemanipuleerd door visuele cultuur, en macht- bepaalde thema’s. Voor Arbeid koos ik Jane Fonda hebbers hebben de touwtjes in handen. Dat is helemaal juist. Berger was beïnvloed door en Kerry Fox was ideaal voor Religie. Tilda Swinton de Frankfurter Schule, die populaire cultuur zag als een broeinest vol manipulatoren die “Van Chantal Akerman wou ik voor de visuele hoofdstukken: haar eigen je op je plaats willen houden. leerde ik het meest. flmwerk begint ook altid bi het visuele. Min recentste boek, The Story of Looking, likt een reactie op Berger. Dat was het niet. Ik kom uit de ongeschoolde, Ierse arbeidersklasse. Wi werden vooral enthousiast Van haar zelfertrouwen In een gesprek met Litle White Lies vertel je van de muziek van Elvis Presley, Tammy Wynette en populaire televisiekomedies. De om shots lang te houden, dat je women make film maakte met een intellectuele kritiek op populaire cultuur vind ik daarom vaak wat snobistisch. Ik zeg niet gevoel van ontdekking. Je zegt: “Ik heb altijd dat Ways of Seeing elitair is, maar ikzelf ben liever een gehechte dan een onthechte mens. zichzelf vast te leggen veel interesse gehad in mijn eigen onwe- Ik hou van de passie van de Ierse wereld, waar ik vandaan kom, en van de gelikaardige en haar persoonlijke leven tendheid. Anders gezegd: ik ben wat ik niet Schotse wereld, waar ik vandaag in vertoef. In die Keltische wereld wordt iemand als ben.” Wat bedoel je daarmee? Berger wel aanvaard, maar wi doen het anders. We zin minder intellectueel. We zin bloot te geven” m. cousins Dat idee staat centraal in alles wat ik niet graag koud en afstandelik. ● INGE COOLSAET & BJORN GABRIELS doe. Het is min grootste motivatie. Ik studeerde wetenschappen en min helden – Marie Curie, Edinburgh-Antwerpen-Limoges, 12 juni 2020

juli-augustus 2020 filmmagie 15