aarı ra 20211323 101taarra202133 Öz Kent mekanları ve barındırdıkları açık kamusal alanlar insan ilişkilerinin ve bu ilişkilerin gerektirdiği donatıları içeren Tarihsel Süreçlerde Taksim mekânlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Gündelik hayatın sürdürüldüğü bu mekanlar, yaşamın öznel ve psikolojik süreçlerinin geçtiği, algı ve deneyimlerin bilince, kişiliğe Meydanı ve Beyoğlu ve anılara dönüştüğü yerler olarak inşa edilirken, kişilerin mekâna yüklediği farklı anlamlarla şekillenmektedir. Kentsel mekânlar, bu yönüyle hem kentin kamusal Bölgesinin Morfolojik Evrimi benliğini ve kimliğini inşa etmekte hem de yaşanan medeniyetlerin birer tezahürü olarak 1 karşımıza çıkmaktadır. Tarihi kent meydanları ise ortak kullanım alanları ve Sentaktik Analizleri olmalarının yanısıra siyasi iktidarların toplumlara mesajlarını plan ve uygulama Müge Özkan Özbek kararları ile fizik mekan üzerinden ilettikleri Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü politik bir anlama da sahiptirler. Bu çalışmanın amacı, Beyoğlu ve merkezi Bavuru tarihi/Received: 19.08.2020, Kabul tarihi/Final Acceptance: 04.01.2021 tutarak güçlü bir odak noktası olan Taksim Meydanı’nı kentsel morfoloji analiz yöntemi olan Mekân Dizimi (Space Syntax) ile incelemek ve bölgenin sokak izlerinde yaşadığı yapısal değişimlerin, meydanı ve Beyoğlu’nu tarihsel süreçteki olgularla nasıl etkilediğine dair bir araştırma ortaya koymaktır. Ayrıca,imar revizyonlarıyla değişen ızgara sistemindeki kopukluk ve bütünleşmelerin sosyal yapıya ve kullanım şekilerine etkileri arasında ilişki kurmak bu Giriş danlar etraflarında onları besleyecek tıpkı araştırmanın diğer bir omurgasını birer organizma gibi işleyen bir sistemle oluşturmaktadır. Cumhuriyet öncesi ve Kent, insanın gereksinimlerine toplumsal sonrası Beyoğlu’na yapılan imar ve fiziksel anlamda karşılık veren mekan- çalışırlar.Zucker’a (1959) göre meydanlar revizyonları, yerleşimin bir tek fiziksel psikolojik dinlenme yerleridir. Madanipour strüktürünü değil, sosyal ve ekonomik lar topluluğu ise sosyal etkileşimin en üst değişimine de etki etmiştir. Araştırma düzeyde yaşandığı meydanlar da fiziksel (2007) ise meydanı kullanıcıların bireysel ya boyunca bu değişimleri anlamak adına bir da grup aktiviteleri için gittikleri,birbirleri tarihsel arka plan okuması yapılmıştır. 1923- kurguları, sosyal, kültürel, ve tarihsel özel- 1950 genç cumhuriyet yapılanmaları, 1950- likleri ile diyalektiği sağlayan bir etkileşim içine geçmiş işlevsel amaçlar için kullan- 1960 çok partili sistem,1960-1980, planlı dıkları yer olarak tanımlar. ’da ekonomik sisteme geçiş, 1980-2012-2016 noktasıdır. Morfolojik açıdan kent mekanı, siyasi yönetimlerdeki değişiklikler ve kendisini oluşturan tüm nesneler ile birlikte önemli bir merkez değeri taşıyan Taksim günümüze gelen eklemeler olarak seçilmiştir. Meydanı ve devamında İstiklal Caddesi ile Bu tarihsel okumalar ışığında dönemlerin ayrı ayrı veya bütünsel incelenebilir. Form planları kullanılarak fiziksel değişimlerin ve içinde bulunduğu bağlam ilişkisini kur- çevresi, toplumsal olaylardan etkilenen, zaman içindeki akışı araştırılmıştır. Özellikle kültürel değerlere sahip bir yer olma niteli- 1950 sonrasında Taksim Meydanı ve mada, yalnızca mekanın fiziksel örüntüleri çevresinde yapısal olarak yaşanan değil, bunları oluşturan sosyal verileri ve ta- ğini korumaktadır. Morfolojik açıdan temel değişimlerin sosyal kırılma noktalarını da sokak izlerini korumasına ragmen, imar beraberinde getirdiği analizlerde ortaya rihsel arka planı da incelenmelidir. Tarihsel koyulmaya çalışılmıştır. süreçte kent meydanlarında yaşanan mor- operasyonlarıyla eklemlenen/kopartılan Abstract folojik değişimlerde toplumsal, sosyo-e- ızgara değişimleri, yalnızca fizik mekanı Urban spaces with public spaces they have, değiştirmemiş kullanıcılar için de mekansal appear as spaces that contain human konomik, politik, işlevsel değişimler etkili relations and equipments required by these olmuştur. Bu etkenlerin yansımaları her ayrışma noktaları oluşturmuştur.Çalışmada relationships. Spaces with daily life, are bu ayrışan veya değişen alanların izleri constructed as where subjective and dönem kentsel dokunun değişen morfolojik psychological processes of life pass, where yapısından okunabilmektedir. Kent meka- morfolojik okumalarla aranacaktır. perceptions and experiences turn into nını anlamada kamusal mekan ve öznesi Uzun dönemler Osmanlı İstanbul’unda consciousness, where personality and memories shape by different meanings where olan meydanları morfolojik açıdan farklı Batı’nın simgesi olmuş Beyoğlu, 16 ve 19. people attach in. Spaces construct both disiplinlerden bir çok kuramcı ele almıştır. yüzyıllar arasında çevresinde mezarlıklar, public identity and identity of the city, and appear as reflections of civilizations. Rob Krier (1979), kentsel mekanı sokak ve kırlar, üzüm bağları ve çok az yerleşimle- Historical city squares, are not just common meydan olarak iki başlıkta açıklar.Meydan- rinolduğu bir bölge olmuştur. Beyoğlu’nun areas, but also have political meanings in which governments convey their messages to lar kentin varoluş nedeni olan iletişim ve bu profili 19. yüzyıldan itibaren büyük bir societies over plans. The aim of this study is birlikteliğin bir yere ait olmanın gerçekleş- değişim geçirir. Hâlihazırda Levantenlerin to examine Beyoğlu and , as a strong focal point by using an morphological tiği yerlerdir. Sokaklar bu meydanları bes- ikamet ettiği ’nın bir devamı olarak analysis method Space Syntax, and reveal a leyen,kentin gelişme koridorlarıdır. Lynch Beyoğlu, sıklıkla yabancıların kullandığı (1960) kent meydanlarını, kente anlamını ticaret, finans ve eğlence mekânı haline is rk is li ense n er re ti e yükleyen önemli bir düğüm noktası (node) gelir. Beyoğlu’nda yabancı elçiliklerin ku- mm ns ttri ti n n mmer i l ntern ti n l i ense olarak tarifler.Alexander(1977) için ise mey- rulmasıyla birlikte bu mekânların etrafında Sayı 32, Mart 2021 35 Müge Özkan Özbek

Batılı gruplar oluşur. Beyoğlu’nda yaşam, azınlıkların yoğun yaşadığı, 1950 Demok- research about how the structural changes affected street tracks in the square and elçiliklerin çevresinde biçimlenmeye rat Parti döneminde başlayan büyük imar Beyoğlu with the facts in the historical başlar. Böylece yabancı uyruklu önemli bir hareketlerinden önceki bir Beyoğlu’nun process. In this context, the relationship between the changes in Beyoğlu and Taksim topluluk Beyoğlu’nun hem nüfus hem de haritası Pervititich’te gözlemlenebilir. Çok Square are revealed with their historical şehircilik açısından gelişmesinde etkili olur partili dönemde hazırlanan1972 hâlihazırı, break points till today and tried to (URL 1) Bedrettin Dalan döneminde tarihi yarımada understand how the events affected these . Bugün Taksim olarak bildiğimiz spaces. In addition, establishing a bölge ise bu alanın da dışındaydı, şehrin ile beyoğlu arasındaki bağı sağlamlaş- relationship between changes in grid by plan dışıydı ve mezarlık olarak kullanılıyordu. tırmak ve sahil yolu trafiğini azaltmak revisions and the effects on the social structure and usage patterns with Gayrimüslüm ve müslüman mezarlık- amacıyla Tarlabaşı’nın yarısı istimlak edi- disconnections and integrations of streets, ları burada yan yanaydı. Bu mezarlık o lerek açılanTarlabaşı Bulvarı’ndan önceki constitutes another backbone of this research. Before and after the Republic, plan kadar büyüktü ki bölgenin halkı buraya dönemi göstermesi açısından mühimdir. revisions for Beyoğlu affected not only the ‘Grand-Champs de Mort’ yani ‘Büyük 1972 yılından sonra üretilen 80’li yıllara physical structure, but also caused social and economic changes Mezarlık’ demekteydi (Avan, 2004, 9). ait planlara erişilememiştir. 80’li ve 90’lı Anahtar Kelimeler: Kentsel morfoloji, mekan Taksim Meydanı Beyoğlu ile Beşik- yılların imar hareketerinden bahsedilmiş dizimi yöntemi, tarihsel arka plan, yaya taş Belediye sınırları arasında, İstanbul ancak sentaktik analizleri yapılamamıştır. hareketleri. Elde edilen 2008 ve 2016 yılları haritaları Keywords: Urban morphology, space syntax Boğazı’na, Tarihi Yarımada’ya ve Haliç’e method, historical background, pedestrian oldukça yakın bir noktada bulunmaktadır. üzerinden değişimleri okuyabileceğimiz movement. Bu konumu sayesinde hem karşı yaka- araştırmalarla devam edilmiştir. dan hem de Avrupa Yakası’ndaki birçok Metot yerden kolaylıkla ulaşım sağlanabilecek bir Araştırma iki açıdan ele alınmıştır. Metodo- noktadadır. Toplu ulaşım sistemleri Taksim lojik yöntemden önce Beyoğlu’nun değişi- Meydanı‘na ulaşım için iyi fakat yetersiz minde etki eden siyasi arka planın tanımla- bir ağ örmektedir (Öztürk, 2009, 39-40). Tak- dığı tarihsel kırılma noktaları araştırılmıştır. sim Meydanı önemli ulaşım bağlantılarının Bu dönemler; 1923-1950 genç cumhuriyet üzerinde bulunan, kentsel hizmet alanlarını yapılanmaları,1950-1960 çok partili sistem, ve diğer fonksiyonları etrafında barındıran, 1960-1980, darbe sonrası planlı ekono- yaya ve taşıt trafiğinin yoğun olduğu bir mik sisteme geçiş, 1980-2012-2016 siyasi transfer merkezidir. yönetimlerdeki değişiklikler ve günümüze Beyoğlu’nu tarihsel dönemler dâhilinde gelen eklemeler olarak seçilmiştir.Bu dö- inceleyebilmek için çalışmada bazı çıkış nemlerdeki imar hareketleri, bina ve çevre noktaları belirlenmiştir. Bu ele alışlar iki ölçeğindeki alanı etkileyen değişimler, şekilde araştırılmıştır. Beyoğlu’nun yerel dönemin politik süreç ve karar alma meka- yönetimlerin plan proje kararları üzerinden nizmaları araştırılarak arşivlerden,tezlerden değişimi ve tarihsel arka planı üzerinden ve konu ile ilgili kitap ve makalelerden anlaşılması ilk adım, ikinci adım ise bu dö- yararlanılarak ortaya koyulmaya çalışılmış- nemlerin metodolojik yöntem olan Mekan tır. Ayrıca araştırmanın ikinci bölümündeki Dizimi yöntemi ile incelenerek sonuçların çalışmalara altlık oluşturmaları için ve be- karşılaştırılması olmuştur. Beyoğlu bölge- lirlenen kırılma noktalarına hizmet etmeleri sinde geçmişten günümüze yerel veya mer- adına,Pervitich,Goad, Suat Nirven haritaları kezi hükümetin politikalarıyla uygulanan ile 1972, 2018, 2016 yıllarına ait haritalar yenileme hareketleri, Beyoğlu’nun tarihsel kullanılmıştır. Beyoğlu’nun ve devamın- süreçteki mekansal kullanım değişimini da Taksim Meydanı’nın taşıdığı bu izler izlemek adına önem teşkil etmektedir. dönemler boyunca barındırdığı farklı kültür Tüm bu analizlerle Beyoğlu çerçevesinde ve sosyal yapının fiziksel müdehalelerle yapılmış olan yenileme hareketlerinin et- paralel dönüştüğü araştırmalarda ortaya kileri vesokak yapılarının değişimleri yaya koyulmaya çalışılmıştır. hareketliliğinin fiziksel//sosyal ilişkileri Araştırmada kullanılan diğer izlek olan Me- üzerinden anlaşılmaya çalışılmıştır. kan Dizimi (Space Syntax) yöntemi 1970’lerde 1 aıa rr ayıı aıa ara atı y a Pervititich Haritaları bugün bildiğimiz Bill Hillier ve çalışma arkadaşları tarafın- r ar Srt anlamdaki Beyoğlu’ndan başka bir Be- dan kentsel ve mimari ölçekte çalışmaları Maa aııı Mr a Stat ıa r aratıra yoğlu’nu ifade etmektedir. Yabancıların ve araştırmak için geliştirilmiş bir yöntemdir. r r aıraıtır 36 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

Mekan Dizimi, kentsel mekan ağlarının ge- bütünleşme (integration) ve anlaşılırlıktır nel olarak kendilerini şekillendiren sosyal, (intelligibility) (Hillier 1984). Sosyokültürel ekonomik ve bilişsel faktörlerle nasıl ilişkili teoriden çok, mimari ve kentsel çalışmalar olduğunu ve bunlardan nasıl etkilendikleri için kullanılan mekan dizimi, analitik bir hakkında bir dizi teori geliştirmeyi müm- araç ve morfolojik bir yöntemdir. kün kılar (Akkelies ve Claudia 2018, 136). Yayalar Çalışmaların yapılması sürecinde temel sokakların mekansal yapılarına göre ne altlık haritalar oluşturulur. Aksiyel ve Kon- yöne gideceklerinin kararını verirler. Yaya- veks haritalar bu haritalardan biridir. Yer- ların hareketliliğini etkileyen bu mekansal leşme analizlerinin esasını aksiyel haritalar oluşum genel olarak Hareket Örüntüleri oluşturmaktadır. Bu haritalardan yerleşme (Movement Patterns) olarak tanımlanır. (Hillier içinde hareket etmekte olan bir kişinin, bir ve Hanson 1984, 219). Doğal hareket mekanın mesafeden çeşitli yönlere baktığında en ızgara konfigürasyonuyla belirlenen kentsel uzun görüş mesafesinin ne uzunlukta oldu- yaya hareketliliğinin bir parçasıdır (Hillier ğunu saptamamıza yarar. Bu haritalar bir vd. 1993, 32). Kentsel ızgaralar hemen hemen yerleşmenin, konuya ait tüm açık alanların her zaman farklı konfigürasyon önceliğinin içinden, hiç kesilmeksizin geçen en uzun farklı önem dereceleriyle ilişkili olduğu ve en kısa doğruları elde edecek şekilde varsayılan bir tür ‘mekansal hiyerarşi’ ola- çizilir (Şekil 1). rak kavramsallaştırılmaktadır (hillier vd. 1993, Konveks (dış bükey) mekanlar yerleşimin 30). Buradaki tartışmada, konfigürasyonun açık alan sisteminin kurgusunu belirlerler. birincil faktör olduğu ve onu anlamadan, Konveks mekanlar arasındaki ilişki, yerle- kentsel yaya hareketini, yaya hareketini şim sisteminde yaşayan insanların algılama etkileyen arazi kullanımları veya gerçekten ve kavrayabilme özelliklerini belirler. Kon- de kentsel sisteminkendisinin morfoloji- veks mekanlar algılanabilirliği kolay olan sini anlayamayacağımız öngörülmektedir. mekanlardır. Konveks mekan haritasından, Buradan yola çıkılarak Hillier vd. (1993, 31) içinde bulunduğumuz mekan hakkında bil- Doğal Hareket (Natural Movement) terimini gi elde ederiz. Her konveks mekandan en önermektedirler. Sistemdeki doğal hareket, az bir aksiyel doğru geçer. Konveks harita ızgaranın kendisinin oluşturduğu kentsel sistemi çevreleyen en dolgun mekanların yaya hareketliliğinin oranıdır. sayıca en az dizisidir (Hillier ve Hanson 1984) Mekan dizimi yöntemi, kentin strüktürünü (Şekil 2). ve dilini üç önemli değerle analiz eder ve Bu analizleri yaparken yeni bir harita oluş- tarif eder. Bunlar; bağlantı (connectivity), turularak en çok kullanılan sokaklardan Şekil: 1 y ayar Sa r ay artaı aa traıa aıtırıı a a 201 Şekil: 2 ıy arta y arta ar r Say, 201, 11

Sayı 32, Mart 2021 37 Müge Özkan Özbek

en azına bir renk kodlamasıyla hiyerarşik dönem haritaları üzerinden analiz ederken bir düzen ortaya çıkar. En çok kullanılan eş zamanlı olarak yapılan tarihsel arka pla- sokaklar ya da diğer adıyla entegrasyonu nının demogojik ve imar hareketleri üze- en yüksek olan sokaklar bu analizlere göre rinden araştırmalar, kullanıcıların sistem- yayaların en fazla geçmeyi tercih ettiği deki hareketlerinin nedenlerini, mekandaki veya başka bir yere giderken buradan geç- önemli yapılar ve kullanım şekilleriyle tikleri sokaklar olarak belirir. anlamlandırılarak okunmaya çalışılmıştır. Mekan Dizimi çalışmaları kentsel morfo- Böylece dönemler boyunca güçlenen veya lojiye birçok yardımcı katman eklemiştir. etkisini azaltan yolların günümüze kadar Hillier, iki fikir üzerine kurulmuş bir ne kadar ve neden değiştiği daha net açık- kentsel oluşum teorisini açıklamakta- lanabilecektir. dır. Bunlardan birincisi “entegrasyon ya Beyoğlu’nun Tarihsel Dönemlerdeki da bütünleşme” olarak adlandırılır; bu Fiziksel ve Sosyal Değişimleri sistemdeki sokakların global ölçüsüyle bir Bölge Bizans Dönemi’nden itibaren çok noktanın sistemin bütününe olan uzaklı- farklı sosyal yapıda yerel halk barındırmış- ğının ölçüsü (Hillier ve Hanson, 1984, 108-109) tır. Dönemler boyunca Pera bölgesindeki hesaplanmasıdır (Hillier ve Hanson 1984, Krüger Levantenler ve Avrupalılar, Fatih Sultan 1989, 3). Bu teori yaya hareketliliğini yoğun Mehmet’in fethinden sonra yabancılara ya da seyrek olduğunu gösteren lokal ve verdiği özerklikler dolayısıyla yüzyıllar- global entegrasyon değerlerine bağlı olarak ca yaşamaya devam etmişlerdir. Pera’nın belirlenir. İkincisi ise, kentlerdeki tüm ak- kozmopolit sosyal yapısı.16.yy’dan itibaren tivitelerin, arazi kullanım seçeneklerinin ve başlayan ulusal-devlet eğilimi ile 17. yy.’ yerel ızgarayı etkileyen bu doğal hareket da artan müslüman nüfusla değişmeye baş- kavramının avantajını kullandığı hareket lamıştır (Timisi, 2003, 132). 18. yüzyıla kadar ekonomisi (Movement economy) olgusudur bağlar ve meyve bahçeleri ile kaplı olan (Hillier, 1996, 2007, 125-127). Beyoğlu, “Pera Bağları” olarak bilinirdi. Kentsel alanların birbiriyle bütünleşme- 17. yüzyılda başta İngiliz, Fransız, Vene- siyle oluşan bu ilişki, tüm yaya hareket- dikli, Hollandalı ve Cenovalı Sefirler olmak lerin içinden geçtiği kamusal alanları üzere Avrupalı zenginler, ayrıca Osmanlı şekillendirerek kendi yerleşim biçiminin tebaası Hıristiyanlar, Beyoğlu’nda bahçeler geliştirilmesinde etkilidir. Bölgedeki tüm içinde geniş konaklar inşa ettiler. Ticari bir iç ve dış mekan hareketler, devamlı olarak, merkez olan Galata’nın tersine Beyoğlu, bir birlikte veya birbirlerine yakın bir şekilde, üst sınıfın ikametgah bölgesi olarak geliş- kentin farklı ölçeklerdeki bina sistemine miştir (Kardaş, 2004, 27) (Fotoğraf 1). yerleşmiştir. Hillier (1996, 2007, 125-127) bu 18.yy.’da Beyoğlu’nun nüfusu Avrupa’nın durumu hareket örüntülerinin çoğaltıcı ekonomi ve kültürel etkisinin ağır basması etkisi (multiplier effect) olarak tanımlar ve bu nedeniyle artmış ve Galatasaray’dan öteye etkiyle dükkanların açılması, sonra diğer- Taksim önünde yapılanmalar çoğalmıştır. lerinin gelmesi gibi arazi kullanım şekil- Taksim Topçu Kışlası, İstanbul’un Beyoğlu lerinin geldiğini belirtir. Kentsel ızgaranın ilçesinde bugün Taksim/İnönü Gezisi’nin kendisinin adım adım bu şekilde gelişmesi- ya da son dönemde meşhur olan adıy- ne Hillier (2001, 02.1, 2003, 01.1) kent yaratma Fotoğraf: 1 işlemi (city creating process) demektedir. 1 y at aıya ta a r 2 Mekan Dizimi metodu mekanlar arasındaki ilişkileri belirler. Tüm alandaki mekanlar arasındaki ilişkiler ve onların bağlantıları bu metodun temellerini oluşturur. Bu ça- lışmadaki temel amaç Beyoğlu bölgesinin tarihi süreçteki sokaklarının erişilebilir- liğinin, kullanımının ve bütünleşmelerini ilişkilerini ortaya çıkarmaktır. Bu yöntemi 38 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

la söylersek Gezi Parkı’nın bulunduğu 20.yy. Başlarında Taksim ve Çevresinde mevkide, XIX. yüzyılın hemen başında Oluşan Mekânsal Gelişmeler Osmanlı ordusunun topçu sınıfı için inşa 20. yy.’da, 19. yy.’daki gelişmeye paralel edilmiş büyük bir askeri kompleksti (Çelik, olarak yeni kârgir ve çağdaş apartmanların 2015, 443). yapılması, Beyoğlu’nu daha da önemli 1857’de Altıncı Daire-i Belediye’nin bir hale getirmiştir. Elektrikli tramvaya kurulmasıyla başlatılan imar hareketin- motorlu araç trafiği de yüklenince, trafik de Museviler hariç diğer gayri müslim ve yol düzeninin o dönemin koşullarına azınlıkların farklı alanlara gömüldüğü, göre yeniden ele alınmasını gerektirmiştir büyük mezarlığın 1859 yılında, şehir dışına (Dökmeci ve Çıracı,1990). taşınması gündeme gelmiştir. Takip eden yıl, Protestan ve Katolikler için Feriköy ci- 1904-1905 yıllarında hazırlanan Goad varında 43.000 metrekare genişliğinde bir haritalarında (Harita 1), Cumhuriyet öncesi mezarlık alanı tahsis edilmiştir. Altıncı Da- dönemine ait fiziksel değişimler gözlem- ire ise, Taksim’deki mezarlıkları Feriköy’e lenmektedir. Başat kütleler olarak Topçu taşıyarak, ilk adımları atmıştır. Taksim’de- Kışlası, Taksim Maksemi, Fransız Hastane- ki mezarlardan temizlenen alanın bahçe si ve günümüzde de varlığını sürdüren Aya olarak değerlendirilmesi kararını almıştır Triada Kilisesi Cadde-I Kebir’den gelen (Önver 2019, 54) (Fotoğraf 2). sistemi tutmaktadır. Fotoğraf: 2 Sa a a aı arı a ıa rtr r taraıa aıraa a artaı 11 3

Harita: 1 1010 a artaı r aıa aıraıtır

Sayı 32, Mart 2021 39 Müge Özkan Özbek

lerden göze çarpanları elde edilen haritalar Harita: 2 122 rtt artaı ıaı üzerinde tespit edilerek aşağıdaki tabloda işlenmiştir. Tablo1”cümlesi yok ve deva- mında yazan”Bu yapılanma süreçlerinin ürettiği yeni binalar ve tarif ettikleri me- kansal çevre düzeni analizlerde Pervititch haritaları kullanılarak yorumlanmıştır. 1923-1950 Dönemleri Beyoğlu Kentsel Gelişimi 1930’ların planlı ekonomisinin ilk yılları bazı bürokratik girişimlerin de başlangıcı oldu. Yeni belediye yasalarının çıkartılma- sıyla birlikte 1930’da şehremaneti kaldı- rılmış ve İstanbul’da belediye başkanı ve valinin görevleri birleştirilmiştir. Böylece kent merkezi hükümetin doğrudan deneti- 1920’lere geldiğimizde Lörcher ve Perviti- mi altına girmiş oldu (Kuban, 1996). ch haritalarında Talimhane’nin oluştuğunu 1930’lu yıllar Cumhuriyet’in Osmanlı’dan görürüz. 1/1000 ölçekli hazırlanan Topçu kalma tüm kent yönetimi imar yasalarının Kışlası’nı gösteren Pervititch haritasında değiştiği yıllar olmuştur. Bu dönemde (Harita 2) Topçu Kışlasının hemen arkasın- çıkarılan Belediye Kanunları ile yeni bir da Taksim Bahçesi ve Ermeni Mezarlığı kentsel yönetim çevresi oluşturulmuştur. görülmektedir. Cumhuriyet yönetimi için kentin imarı 1920’lerde meydanın doğu kısmındaki demek çağdaş bir görünüm kazanması mezarlıklar kaldırılmış, alanın çevresi olduğu kadar da, sağlıklı bir yaşam çevresi temizlenmiştir. Bu dönemde Topçu Kışla- oluşturması demektir. 1580 ve 1593 sayılı sı’nın karşısındaki boş talim alanı, 1920’li yasaya göre belli bir büyüklüğün üzerinde- yılların sonunda apartmanlarla dolarak bir ki belediyelerin plan yapması ve yaptırıl- semt halini almış ve Talimhane olarak ad- ması zorunluluğu getirilmiştir (Sezgin, 1996, landırılmıştır (Bağbaşı, 2010, 53). Talimhane 54). bölgesi Cumhuriyet’in gündelik hayatına Cumhuriyetle birlikte yeni bir çağdaş ülke katılmış ve meydanın kuzey-batı yönlerin- yapılanmasına girmek büyük imar hareket- de gelişen sınırı tanımlamıştır. 1930’larda lerinin başlaması demekti. Bu dönemlerde yapılan Kristal Gazinosu ile Cumhuriyet oluşturulan planlarda genç Cumhuriyet’in Anıtı ve onun dairesel planlı sınırı çevre- yepyeni bir başlangıç yapmasını sağlaya- sinde oluşan kavşak, meydanın geometrisi- cak olan her iktidarın başvurduğu sokak ni tanımlamaktadır (Yıldırım, Ergen, 2015,102) isimlerinin değişime ayak uydurmasıydı (Fotoğraf 3). (Tablo 1). 20.yy. başlarından itibaren başlayan hem Cumhuriyet’in kurulmasıyla beraber yeni yapı hem de üst ölçekte başlayan değişim- yaşam biçimlerinin kente katılması ve yönetimin geçit törenleri için kentsel açık Fotoğraf: 3 alan ve ardından bir meydan ihtiyacını rta a doğurmuştur. Bu meydanın oluşumunda ilk olarak Cumhuriyet’i simgeleyecek bir Cumhuriyet Anıtı yapımıyla başlanmıştır. Cumhuriyet devrinde insan figürlü anıt- ların dikilmesi dönemi başlamaktadır ve anıtlarda ana temayı Atatürk oluşturur. Cumhuriyet dönemi anıtlarının yerleşim planlamasından genellikle bunlarında 40 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

Tablo: 1 a Myaı r Sa Taksim’deki Sokak Cumhuriyet Öncesi Cumhuriyet Sonrası r aıa r tr İsimlerinin Değişimi Sokak İsimleri Grande Rue Pera (Goad Haritası) İstiklal Caddesi Cadde-i Kebir Kışla Caddesi Cumhuriyet Caddesi Pangaltı Caddesi Rue Syra Selvi (Goad Haritası) Sıra Selviler Caddesi Ayaz Paşa Bulvarı Tak-I Zafer Caddesi önlerinde insan kalabalıklarının toplanaca- pılacağı meydan, Prost tarafından önceleri ğı göz önüne alınarak buna göre bir çevre Sultanahmet Meydanı olarak öngörülmüş- düzenlemesine gidilmiştir. Taksim Cumhu- tür. Fakat bu bölgedeki istimlâk sorunları riyet Anıtı bunun ilk örneğini vermektedir nedeniyle, planlanan alanın Taksim olarak (Sezgin’den aktaran Aslan, 2006, 76) (Fotoğraf 4). seçilmesine sebep olmuştur. Prost bu böl- 1933 yılına gelindiğinde İstanbul’un Na- geyi düzenlerken 1928 yılında tamamlan- zım Planı’nın hazırlanması için dört uzman mış olan Cumhuriyet Anıtı’na ve meydanın şehirci, H. Elgötz, A. Agache, H. Lam- dairesel yapısına müdahale etmemiştir; bert ve H. Prost çağrılmıştır. Bu plancılar fakat Topçu Kışlası ve çevresindeki bina- arasında bulunan Paris Bölgesi Planlama ların yıkılmasını öngörmüştür. Kışlanın Kurulu Başkanı olan Henri Prost, işlerinin yıkımı Lütfi Kırdar’ın büyük bir meydan yoğunluğundan dolayı yarışmaya katılama- ve park isteğiyle gerçekleşmiştir. Uzun mıştır. 1936’da İstanbul Belediyesi yarış- yıllar “İnönü Gezisi” olarak adlandırılan maya katılamamış olan Henri Prost’a yeni park, Dolmabahçe stadının tamamlanması- bir plan hazırlatmıştır. Plan 1939 yılında nın ardından Topçu Kışlası’nın avlusunda Lütfi Kırdar’ın Belediye Başkanlığı döne- bulunan top sahasının atıl duruma düşmesi minde uygulamaya konmaya başlamıştır. sonucunda Topçu Kışlası yıkılarak buraya Bu dönemdeİstanbul’da belediye başkanı yapılmıştır. Bu park İstanbul’un Cumhu- ile valinin görevlerinin birleştirilmesiyle riyet döneminde yapılan ilk parkı olma kent doğrudan merkez yönetimin denetimi özelliğini taşımaktadır (Yıldırım, 2012). altına girmiştir (Kuban, 1996). Bundan sonra Taksim Meydanı daha çok Prost’un 1937’de İstanbul için hazırladığı önem kazanmış ve çevresindeki semtlerin Fotoğraf: 4 ve de tamamladığı 1/5000 ölçekli nazım tr aaı rtr a planı 1939’da onaylanmıştır. Bu Alana ryt ıtıı t 12 tar aıı tr göre Topkapı Sarayı ve Sarayburnu bölgesi 1 No’lu Park, Taksim-Dolmabahçe-Maçka bölgesi de 2 No’lu Park olarak belirtilmiş- tir. Taksim-Dolmabahçe-Maçka bölgesinin park alanı olarak düşünülmesinin başlıca nedeni, zaten burada bulunan bahçe ve gazinolar ile yer yer yoğun ağaç dokusuna sahip olan mezarlık alanıdır (Prost, 1995 ve Yenileşen İstanbul, 1947’den aktaran Özsavaşçı, 2005, 18). Beyoğlu açısından bir diğer önemli nokta ise Taksim Meydanı düzenlemesi (Harita 3) ve Taksim Gezisi’dir (Fotoğraf 5). Top- çu Kışlası’nın yıkılmasıyla ortaya çıkan 26.000 ’lik büyük alanda Taksim Mey- danı’na açılan bir teras ve bunun yanında bir gezi parkı düzenlenmiştir (Bilsel, 2010). İstanbul’da Cumhuriyet Bayramlarının ya- Sayı 32, Mart 2021 41 Müge Özkan Özbek

gelişmesine ve Taksim Meydanı’nın mer- kez durumuna gelmesine neden olmuştur (Dökmeci ve Çıracı, 1990). Bu bütünleştirici kentsel kurgu içinde yer alan bütün bu yapılar ve yapıtlar, dönemin siyasal iktida- rının gücünü simgeler. Meydanın iktidarın gücünü sergileme işlevi, ulusal kutlama- ların, kamusal gösterilerin İstanbul’da yapıldığı kamu alanı olarak kullanılmasıyla pekiştirilmiştir (Özaydın ve Yavuz 2003, 164). Henri Prost’un Taksim Cumhuriyet Mey- danı ve İnönü Gezisi düzenlemesi (Fotoğraf 6) çizimleri Kasım-Aralık 1939 tarihlerini taşımaktadır. Taksim Kışlası’nın yıkılma- sıyla ortaya çıkan büyük alanda, Taksim Meydanı’na açılan bir teras ve bunun devamında bir gezi parkı esplanade dü- zenlemiştir. Park, Taksim yönünde tribün özellikle Rum vatandaşlara karşı yapılan Harita: 3 a Myaı şeklinde basamaklarla yükseltilmiş bir giriş saldırılardır. Bu saldırılar sonrası gayri- terasının ardından, esplanad biçiminde ge- müslimler hızla ülkeyi terkederek Beyoğ- ometrik olarak düzenlenmiş gezi alanı ile lu’nun kozmopolit yapısının hızla değişimi devam etmekte ve sonunda Taksim bahçesi başlamıştır. ile son bulmaktadır. Park planlamasındaki 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ertesinde, bir bu aksiyel yaklaşımda yeşil koridora bağla- önceki dönemde olduğu gibi, Taksim Mey- nan açık bir perspektif yaratma düşüncesi danı siyasal iktidarın simgesi olma işlevini hâkimdir (Bilsel, 2010, 359). sürdürmüştür. 1970’li yıllara gelindiğinde ise meydan kitlesel mitinglere ev sahipliği 1950-1980 Dönemi Beyoğlu ve Taksim yapmıştır. 16 Şubat 1969 Pazar günü dü- Meydanı zenlenen kitlesel bir gösteride ilk kez kan Çok partili sistemin gelmesiyle Demokrat dökülmüştür. Amerika’nın 6. Filosu’nun Parti iktidarı ve politikaları Türkiye’nin İstanbul’a gelmesini protesto etmek üzere sosyal, mekansal ve ekonomik çevresini üniversiteli gençlerin düzenlediği gösteride değiştirecek olgulara imza atmıştır. Geniş elli bin kişilik grup dini sloganlar atan bir imar hareketlerine girişildiği bu dönemde grubun saldırısına uğramıştır. Bu olay Kan- ilk önce Prost ile olan sözleşme feshedile- lı Pazar olarak adlandırılmıştır (Kuruyazıcı, rek görevine son verilmiştir. Ancak prost 1998, 90). planlarında öngörülen büyük ve geniş bul- Fotoğraf: 5 varlar gibi tarihi dokunun yıkıma uğradığı ryt Myaıa ryt projeler uygulanmıştır. ayraı taaı 10ar Fotoğraf: 6 Eylül 1956’da Adnan Menderes, “dünya- aıta r, 10 Sa, nın incisi İstanbul böyle mi olmalıydı?” y a yrtr, y ya aırıı sorusuyla düzenlediği basın toplantısında a, 2013 “yapılacak ilk işin İstanbul’un Beyoğlu’na karşı” olması gerektiğinin altını çizer. Başbakanının “İstanbul Beyoğlu’na karşı” söylemi Türkleştirme politikalarının yükse- lişindeki basamaklar olarak işaret edilebi- lir. (Akpınar, 2015, 85). Demokrat Parti iktidarı sırasında Beyoğlu için en önemli kırılma noktasını teşkil eden olay 6-7 Eylül 1955 tarihinde gerçekleşen 42 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

Kristal Gazinosu’nun 1960’ların başların- sine nazaran çok daha canlı ve nitelikli bir da yıkılmasının ardından meydan kuzey çehreye kavuşmuştur (Özbek, 2020, 32). sınırlayıcısını yitirir (Yıldırım, Ergen, 2015, Bütün bu değişimler sonucunda 1994 102). Bu dönem içinde Taksim Meydanı ve yılından itibaren, yerel halk yok sayılarak, çevresinde yeni bir yapılanma sürecinden soylulaştırma çareleri aranmaya başlanmış bahsedilemez. Daha çok sosyo-politik ve bunun ilk örneği olarak 2003 yılında kırılmaların yaşandığı Beyoğlu’nda Taksim Fransız Sokağı Restorasyonu görülmüş- Meydanı kendisini siyasi erkin etkisini tür. 2004 yılında ise Kentsel Dönüşüm gördüğümüz bir miting alanı olarak tarifler. Politikaları ve özel projeleri başlamıştır. Bu dönemin analizleri ikinci bölümde 2008 yılında AKM’nin kapatılması ve görüleceği üzere 1972 haritası üzerinden Taksim Meydanı yayalaştırma projele- yapılarak aslında Pervititch haritalarından rinin gündeme gelmesiyle kentin kalbi çok fazla da ayrışmayan bir ızgara ile olan bölgeye daha fazla dikkat çekilmiştir. karşılaşılmıştır. Günümüzde Taksim Meydanı ve genel ola- 1980-2012 Dönemi Beyoğlu ve Taksim rak Beyoğlu’nu etkileyen en önemli süreç Meydanı 2011 yılında başlayan Taksim Meydanı 1980 yılında siyasi yönetimdeki deği- Yayalaştırma Projesidir. Ekim 2012 yılında şiklikler yüzünden ekonomik durgunluk Taksim Meydanı yayalaştırma çalışmaları- dönemine girilmiştir. 1980’ler neoliberal na başlanmıştır. politikaların oluştuğu ve küresel ölçekte Tarlabaşı yenileme projesi 2005’te günde- rekabetin başladığı yıllar olmuş ve bu me gelerek Mimarlar Odası’nın ve birçok süreçten İstiklâl Caddesi ve çevresindeki yerel yönetimin karşı davalarına ragmen yerleşimler etkilenmiştir. 2010’da yıkımlarla başlamıştır. 8 yıl süren Tarlabaşı Bulvarı’nın genişletilmesi için yıkım ve inşaat hali yargı kararlarıyla sık yapılan yıkımlar ve caddenin yayalaştırıl- sık durduruldu ancak fiiliyatta hep devam masından sonra kentsel bağlamdan koparak etmektedir (Fotoğraf 8). farklı bir çehreye bürünmüştür. Bulvarın İstiklal Caddesi ve çevresini 1980 ve açılmasından sonra Tarlabaşı ve hemen 2012’li yıllarda mekansal ve sosyal açıdan eteğinde yer alan Kasımpaşa, Dolapdere etkileyen faktörler 1972’den sonra 1980’li hatta Kurtuluş ve Feriköy gibi yakın semt- ve 1990’lı yıllarda üretilen halihazır lerle yaya ve ulaşım bağı kopan Beyoğlu ve bulunamadığı için 2008 yılına ait plandan İstiklal Caddesi, özellikle Tarlabaşı Bulvarı yararlanılmıştır. Tablo 2’de 2008 yılına ait kenarında kalan düzensiz boşlukları, artık arazi kullanım şekilleri gösterilmiştir. bir ön cephe haline gelmiş düzensiz yan 2012-Günümüze Dönemi Beyoğlu ve cepheleri ve atıl kalan kent parçaları ile Taksim Meydanı bir dönem büyük bir çöküntü alanı haline gelmiştir (Özbek, 2020, 2) (Fotoğraf 7). Günümüzde Taksim Meydanı ve genel olarak Beyoğlu’nu etkileyen en önem- 1980 sonrasında, özellikle de 1990 li süreç 2011 yılında başlayan Taksim senesinden itibaren semtte bir canlanma Meydanı Yayalaştırma Projesidir. Bu süreç ve nostaljik yenilenme hareketleri göze 2016 yılına yani günümüze kadar aşağıda- çarpmaktadır. Beyoğlu’nun 1950-1980 Fotoğraf: 7 araaı arı yaıa yııar yılları arası çökmüş ya da yoksullaşmış arka sokaklarında bile yenilenme başlamış ve süreçte eski apartman ve konutlar, me- raklıları, özellikle de sanatçılar ve aydınlar tarafından satın alınarak restore edilmeye başlanmıştır. Ayrıca trafiğe kapatılarak ya- yalaştırılan ve uzun bir alışveriş ve kültürel ve sanatsal bir aksa dönüştürülen İstiklal Caddesi, Tünel-Taksim arasında yeniden sefer yapmaya başlayan tramvayla da eski- Sayı 32, Mart 2021 43 Müge Özkan Özbek

ki aşamalardan geçmiştir. Haziran 2011, 2 Taksim Yayalaştırma Projesi 1. Etabı’nın Haziran genel seçimleri öncesi Başbakanın tamamlanmasının ardından Sıraselviler Taksim Projesini açıklaması ardından. Caddesi araç trafiğine çift yönlü açılaması Eylül 2011 tarihinde İstanbul Büyükşehir için Atatürk Kültür Merkezi (AKM) önünde Belediye Meclisi Taksim Yayalaştırma Pro- yol genişletme çalışmaları başlatılmış- jesini kabul etmiştir. Şubat 2012’de Taksim tır. Eylül 2013 tarihinde Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesine karşı sendikalar, yayalaştırma çalışmaları kapsamında Gezi odalar, siyasi partiler, çevre örgütleri ve Parkı’nın önünden geçen, otobüs durak- dernekler Taksim Dayanışması’nı kurma- larının bulunduğu yol tamamen trafiğe sının ardından. Haziran 2012’de TMMOB kapatılmıştır. Eylül 2014’de Beyoğlu’ndan Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası ve sorumlu koruma kurulu, İBB’nin hazırlattı- Peyzaj Mimarları Odası, projenin yürüt- ğı ‘Taksim Meydanı Düzenleme Projesi’ni mesinin durdurulması ve iptali istemiyle onayladı. Proje raporunda, Taksim’e bu dava açmışlardır ancak yayalaştırma proje sayesinde “bir kent meydanı olma çalışmaları Ekim 2012’de başlamıştır. özelliği” getirildiği öne sürüldü. Kasım Temmuz 2013’de, Gezi Parkı’nda ‘Topçu 2014’de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kışlası’ yapılmasına olanak tanıyan Kültür 2015-2019 yılı Stratejik Planında ve 2015 ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek performans yatırım planlarında “Taksim Kurulu kararı için verilen yürütmeyi Meydanı Kentsel Tasarım ve Taksim durdurma kararı Bölge İdare Mahkemesi Kışlası Restitüsyon Yeni Kullanım” projesi tarafından kaldırıldı. Ağustos 2013’de yer aldı. Eylül 2015 tarihinde, Danıştay

Fotoğraf: 8 araaı r aaı raı r r 1011

Tablo: 2 102012 yıarı araıa r aıa r rttr

44 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

Tablo: 3 6. Dairesince Beyoğlu Koruma Amaçlı İdare Mahkemesi’nin verdiği iptal kararını a r ty tar ırıa taarı aıa r rttr Uygulama İmar planı ile ilgili İstanbul 10. bozması üzerine Beyoğlu Belediyesi bozu- lan plana göre uygulama yapmaya başladı. 2 Numaralı Kültür Varlıkları Kurulu’nun onay vermesinin ardından Taksim Ca- mii’nin inşaatına Vakıflar Bölge Müdürlü- ğü’ne ait arazide 17 Şubat 2017’de başlan- mıştır. Günümüze kadar etap etap devam eden Taksim meydanı süreci Mayıs 2020 tarihinde İBB’nin kamusal alanlara ilişki düzenlediği kentsel tasarım yarışmalarına Taksim Meydanı’nı da eklemesiyle devam etmektedir. Daha yaşanabilir kamusal alan- lar yaratmak başlayan bu sürecin uygulama aşamaları beklenmektedir. Morfolojik analizlerde bu tarihsel dönem- lerin fizik yapıdaki değişimlerini görmek ve bunların sosyal dinamize etkilerini anlamlandırmak için toparlayıcı bir zaman çizelgesi hazırlanmıştır.Tablo 3 İmar hareketlerindeki değişikliklerin Taksim Meydanı ve çevresi üzerindeki etkisini gör- mek için yapılan analizler aslında alanın barındırdığı temel sokak omurgalarının zaman içerisinde yaya hareketlerini dolayı- sıyla bütünleşmeyi ve kopukları açıklamak adına etkili olacaktır. Belirlenmiş Dönemlerin Morfolojik Analizleri 1. Pervititch Haritaları Mekan Dizimi Analizleri İstanbul’un hemen hemen tamamını kap- sayan ikinci harita çalışması İstanbul Saint Joseph Fransız Lisesi mezunu Hırvat asıllı Jacques Pervititch tarafından Türkiye Si- gortacılar Daire-i Merkeziyesi adına 1922- 1945 yılları arasında yapılmıştır. Daha evvel, 1904-1906 yılları arasında İstanbul ve İzmir’in sigorta haritalarını hazırlattırmış olan Charles Edward Goad’un girişiminin bir devamı olarak yapılan haritalar ‘Pervi- titich Haritaları’ olarak adlandırılmaktadır. Semtlerin bu dönemdeki hallerini gözler önüne seren Pervititich haritaları, İstan- bul’un betonarme yapılaşmasından önceki durumuna olduğu gibi 1950’de girişilen yeni imar çalışmalarıyla açılan caddeler ve yıkılan binalardan önceki şehir dokusuna ve bugün isimleri değişen birçok sokağın eski adlarına da işaret etmektedir. 1945 yılına Sayı 32, Mart 2021 45 Müge Özkan Özbek

dek süren Pervititch çizimleri Beşiktaş, Be- tedir. Sakızağacı ve Tepebaşı Caddeleri’nin yazıt, Üsküdar, Kadıköy, Taksim, Beyoğlu global analizindeki entegrasyon değerinin Eminönü gibi alanları kapsamaktadır. lokal analizdeki entegrasyon değerine göre Pervitich haritaları üzerinden mekân dizimi düşük olduğu gözlenirken, Gümüşsuyu ve analizi gerçekleştirilirken Beyoğlu İlçesi, Boğazkesen Caddeleri’nde ise bu değerin İstiklâl Caddesi ve çevresi odak olarak daha düşük olduğu görülmektedir (Harita 5). alınmış ve analiz sonuçlarına göre belirle- 2. 1972 Haritası üzerinden Mekan Dizimi nen akslar erişilebilirlik açısından daha de- Analizleri taylı incelenmiştir. Beyoğlu bölgesi 1/1000 1972 yılına ait halihazır haritalar üzerinden ölçekli Pervitich haritaları tek tek birleştiri- bu fiziksel müdahaleleri, yüksek ve düşük lerek analiz altlığı oluşturulmuş ve aksiyel entegrasyonlu bölgeleri gösteren global haritalar çizilmiştir (Harita 4). Kullanımı en ve lokal analizleri yapılmıştır. Geleneksel güçlü ve zayıf aksları belirleyerek yaya morfolojik analizlerde kentsel sistemin hareketliliğini ve dolayısıyla yaya kotu strüktürünü okumak için yapılan dolu- ticaret kullanımını anlamak adına Global luk-boşluk (solid-void) analizinde üç boyutlu ve lokal analizler olarak iki farklı şekilde olan mekanlar koyu renk ifade edilerek incelenmiştir. kentin ızgarası hakkında fikir sahibi olunur. Mekan Dizimi analizlerinde yapılan global Bu analiz Mekan Dizimi yönteminde analizler, sistemin bütününde bulunan aks- doluluk-boşluk haritaların tam tersi olan lardan bütünleşmesi en yüksek ve düşük Açık Mekan Haritası (Open Space Map) olarak olanları göstermektedir. Lokal analizler ise adlandırılan tüm kamusal alanların koyu sistemdeki daha parçacıl ama güçlü olan, ifade edilerek kontrast bir haritanın çıka- kendi içinde potansiyel taşıyan aksların rıldığı bir analiz metodudur. Bu analizde, derecelerini belirtir. Bu bağlamda, Beyoğlu ızgaradaki Mekan Diziminde Hillier ve Pervititch haritalarında yapılan global ve Hanson’ın (1984, 97) tanımladığı, herhangi lokal analize bakıldığında İstiklâl Caddesi iki nokta arasına çizilen düz çizginin alanın ve Sakız Ağacı Caddesinin entegrasyonu dışına çıkmadığı boşluk olan konveks (dış en yüksek olan akslar olduğu ve dolayı- bükey) mekan’larla sistemdeki daralan veya sıyla yaya hareketlerinin en yoğun olduğu genişleyen noktalar daha net izlenebilmek- sokaklar olarak ortaya çıkmaktadır. Lokal tedir. Bu bağlamda 1972 haritasının açık analizlerde ise Tarlabaşı Caddesi’nin Harita: 4 gittikçe güçlenme potansiyeline sahip rt artaıı r a a olduğu saptanmıştır. 1922-1945 dönemin- rt artaar ayaı de hem kentsel ölçekte hem de bölgesel ölçekte İstiklâl Caddesi’nin bütünleşme değerinin yüksek olmasıyla cadde üzerin- de yoğunlaşmış olan ticaret işlevlerinin ilişkisi bulunmaktadır. Bu analiz sonuçları İstiklâl Caddesi için bütünleşme değeri ile sosyal yapı arasındaki ilişkiye de işaret etmekte ve bu dönemde İstiklâl Caddesinin karşılaşma ve biraraya gelme mekânı olma özelliğine sahip olduğu sonucu çıkarılmak- tadır. Aynı zamanda topografik açıdan bir sırt üzerine konumlanmış olması ve de- vamlı bir aks olması sebebiyle bütünleşme değeri ve erişilebilirliği yüksektir. Ancak Galatasaray Lisesi’nden Tünel Meydan’ına inilen aksın global analizindeki bütünleşme değerinin lokal analizdeki entegrasyon de- ğerine göre daha yüksek olduğu görülmek- 46 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

yaya yoğunluğunu arttıran ve doğrusal anlamda uzayan bir Tarlabaşı Cadde- si görüyoruz. O dönemlerde Tarlabaşı Caddesi’nde fazlaca otel, kültür mekanı, ticaret gibi işlevler bulunuyordu. Ayrıca İstiklal Caddesi ile Tarlabaşı’nı bağlayıcı bir aks olan Hamalbaşı Caddesi’nin yaya hareketliliği açısından derecesi de yüksek çıkmıştır (Tablo 4). 3. 2008 Haritası üzerinden Mekan Dizimi Analizleri Harita: 5 mekan haritası çizilmiş ve üzerilerinde bü- y t ar tünleşme haritaları çakıştırılarak binalarla İstiklâl Caddesi ve çevresinde 1980-2008 ilişkileri okunmaya çalışılmıştır (Harita 6). yılları arasındaki mekânın 2008 yılı haliha- zır paftası referans alınarak yapılan mekân Global bütünleşme analizlerinde Pervitich dizimi analizinde, aksiyel haritası oluş- haritalarında olduğu gibi İstiklal Caddesi turularak lokal ve global olarak iki farklı ve Sakızağa Caddelerinin yaya hareketlili- şekilde incelemesi yapılmıştır (Harita 7). ği en yoğun çıkmıştır. Bu analizde Sakı- Analizler sonucunda Tarlabaşı Bulvarı ge- zağa Caddesi’nin yüksek bütünleşmesinin nişletilmiş yeni haliyle taşıdığı yoğun araç sokak boyunca uzadığını görürüz. Bunun ve yaya trafiğinden dolayı bütünleşmesi en nedeninin Sakızağa Caddesi’ndeki otellerin yüksek cadde çıkmıştır. ’i Yeşilköy’ yoğunluğuna ve İstiklal Caddesi’nin ticari e bağlamak için düşünülen aks, 1988 yı- kullanım aksı olmasına bağlayabiliriz. Lo- lında büyük İstanbul operasyonuyla açılan Harita: 6 kal bütünleşme analizlerinde ise sistemin S tt a tray aa,a yol, çift yönlü ve çok şeritli olmasıyla tt a tray aa, a kendi içindeki yaya hareketliliğinin fazla 2008 yılında da aktifliğini sürdürmektedir atta trayarı aı a olduğu bölgeleri görmek adına, İstiklal ve artaarıya aıtırıı aar İstiklâl Caddesi, Tünel Meydanı ortasında rtr Sakızağa caddelerinin yanısıra, giderek bulunan Galatasaray Meydanı ile Taksim Meydanları arasında yüzyıllardır bölgenin en güçlü ana aks olan cadde, omurga ko- numundadır. 1990 yılında motorlu taşıt- lara kapatılarak yayalaştırılması, caddeyi çevreleyen tarihi doku, kimlikli yapılar, her dönem siyasi özellikleriyle farklı farklı kültür gruplarının yoğunlukla kullandığı mekân olmaktadır. Meşrutiyet Caddesi 2000 yılına kadar İn- giliz ve ABD konsolosluklarının, Beyoğlu Adalet Sarayı, SGK Beyoğlu ve kamusal ve turizm fonksiyonu ile kullanılan tarihi kimlikli yapılardaki yapıların (Pera Palas, Bü- yük Londra Oteli, Etap Marmara, Frans Union, vb.) olduğu caddedir. 2003 yılındaki bombalı saldırı, yapıların zarar görmesi nedeniyle bir çok fonksiyon başka alanlara kayarken, İngiliz Konsolosluğu ve bir çok kimlik- li yapı restorasyon sonrasında varlığını sürdürmektedir. Motorlu taşıt trafiğine açık olması yoğunlukla tercih edilme nede- nidir. Tek yönlü, iki şerit olarak hizmet vermektedir. Hamalbaşı Caddesi yaya ve Sayı 32, Mart 2021 47 Müge Özkan Özbek

Tablo: 4 a tray rr y ıa aarı aıı ta

Harita: 7 ta a r a a aa a 3 aa

48 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

pasajlar, sinemalar, iş merkezleri, kita- pevleri, bankalar, büfeler, seyyar satıcılar, eğlence mekânları, alışveriş merkezleri bulunmaktadır. Bu aks sahip olduğu çeşitli mekânlarla yerli yabancı birçok turisti çekmektedir. Bu sebeple İstiklâl Caddesi,- Mekan Dizimi yöntemiyle yapılan global analize göre bütünleşme değeri en yüksek akstır. Tarlabaşı Bulvarı 1988 yılında dönemin belediye başkanı Bedrettin Dalan dönemin- de (1984-1989), 350 tarihi yapının yıkılma- sıyla açılmıştır. Güneyinde kalan İstiklâl Caddesi’nden soyutlanmış bir mekân hali- ne gelmiştir. Günümüzde otobüslerin ana güzergâhlarından biridir ve dolmuşların Tablo: 5 motorlu taşıtların çift yönlü, birer şeritli 102012 ıarıa t y Ma da kalkış noktası da yine bu aksta bulun- a t y a rt olarak kullanabildikleri, Tarlabaşı Semti, maktadır. Aks üzerinde farklı türde ticari a Tarlabaşı Caddesi ve Yeni Çarşı Caddesi’ni işletmeler bulunmaktadır. Bu nedenlerle birleştiren akstır (Tablo 5). yaya akışı bu aksta yoğunlaşmıştır. Mekan 4. 2016 Haritası üzerinden Mekan Dizimi Dizimi yöntemiyle yapılan global analize Analizleri göre de bütünleşme değeri en yüksek yani yaya yoğunluğunun en fazla olduğu akslar- Beyoğlu’ nun 2016 hava fotoğrafı üzerin- dan biridir. Aks üzerinde iki farklı bütün- den yapılan mekân dizimi analizinde lokal leşme değeri tespit edilmiştir. Bütünleşme ve global bütünleşme değerleri olarak iki değerinin düşük olduğu alan Tarlabaşı-Har- farklı şekilde inceleme yapılmıştır (Harita 8). biye Tüneli’dir. Değerin düşük çıkmasının Mekan Dizimi Analizlerine Göre Beyoğlu nedeni 2012 yılında yapımına başlanan ve bütününde yapılan analizler sonucu bütün- günümüzde kullanılan Tarlabaşı-Harbiye leşme değerlerine göre hareketin en yoğun Tüneli’nin trafiği yer altına taşıması ile ve en düşük olduğu sokaklar aşağıdaki Tarlabaşı Bulvarı aksındaki yaya hareket- tabloda global analiz değerlerine göre ilgili liliği de bundan etkilenmiştir. Bu sebeple açıklamalarıyla gösterilmiştir (Tablo 6). aksın tünel kısmındaki bölümü daha az İstiklâl caddesi İstanbul’un en kozmopolit yoğun çıkmıştır. akslarından biridir. Aks üzerinde yoğun Atıf Yılmaz Caddesi İstiklâl Caddesi’ni

Harita: 8 olarak giyim mağazaları ve yeme-içme Tarlabaşı Bulvarı’na bağlayan aks araç 201 artaı a a ar mekânları bulunmaktadır. Bunun yanı sıra geçişine açıktır. Aks üzerinde cami, otel,

Sayı 32, Mart 2021 49 Müge Özkan Özbek

Tablo: 6 Saarı t rr r rrr

bar, iş merkezi, giyim dükkânları bulun- dır. Yeri değiştirilen tarihi İnci Pastanesi de maktadır. Ayrıca Arap turistlere yönelik yine bu aks üzerindedir. Var olan bu mekân- mekânlarıyla öne çıkan aksta restoran ve lar akstaki yaya yoğunluğunu artırmaktadır. dönerciler mevcuttur. Özellikle mekânların Zambak üzerinde yoğun olarak Arap turist- tabelalarının tamamen Arapça olduğu göze lere yönelik nargile-kafeler bulunmaktadır. çarpmaktadır. Mekan Dizimi yöntemiyle Bu mekânların tabelalarının tamamen yapılan global analize göre bu aks da enteg- Arapça olduğu dikkat çekmektedir. Aks rasyon değeri en yüksek akslardan biridir. üzerinde ayrıca otel ve tekel bayii mev- Mis Sokak İstiklâl Caddesi’ni Tarlaba- cuttur. Var olan bu mekânlarla aksta yaya şı Bulvarı’na bağlayan bu aks daha çok yoğunluğu oluşmaktadır. orta-üst gelir grubuna hitap eden mekânları barındırmaktadır. Aks üzerinde yoğun ola- Sentez ve Değerlendirme rak kafe-restoranlar ve barlar bulunmakta- Kentlerdeki zaman içinde oluşmuş, farklı 50 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

yapısal formların sürdürülebilmesi sağlıklı rımı yapılacak olan binanın yol gösterici bir kentsel ve sosyal çevrenin devamlılığı konfigürasyonlarını belirler ve tasarımcıya için gereklidir. Mekân dizimi yöntemi bir rehber niteliğinde davranır. Kent- tartışmalarında bu yapılanmış alanların sel tasarım ölçeğinde ise mekân dizimi kullanım şekilleri ve yaşayanların mekân- yöntemi, kentsel sisteme morfolojik bir lardaki davranış şekilleri tartışılır. Bu yaklaşımı sağlar. Yöntem, sosyal yapı ile yüzden mekân dizimi yöntemi mimari ve olan ilişkileri analiz ederken bir yandan kentsel araştırmaların yapılanmış alanın da toplulukların yaşadığı fiziki çevre ile oluşumunu sürdürebilen ve onu zenginleş- olan ilişkiyi de kurar. Bu çok yönlü bakış, tiren temel bilgiyi sunan modeli oluşturur. birçok farklı disiplinin bu yönteme ilgi Mekân dizimi (Space Syntax) yöntemi bu sor- duymasını ve ortak analiz veya tasarım- gulamalar üzerine geliştirilmiş ve her gün larda birlikte düşünme şansını verir. Ortak de derinleşerek ilerleyen bir yöntemdir. Bu düşünce, mekânın bir ilişkiler sistemi yöntemde yerleşme alanlarının veya bina- olduğu ve bunun için konfigürasyonlara ların analizleri yapılır. Günümüz modern ihtiyaç duyulduğudur. Mekânsal örüntüler, yerleşmelerinde karşımıza çıkan problem- davranış ve sosyal ilişkilerin bir gösterge- lerin tanımlanmasında önemli rol oynar. sidir ve bu metot ilişkileri daha görünür Kültür, mekân, coğrafya gibi yerleşimleri hale getirmektedir. özgün kılan olguların belirleyici etken Hesaplanan bütünleşme çekirdeği yerel olduğu bu yöntemde, geleneksel çevreler- kontrolün en fazla hissedildiği bölgeyi deki davranış şekilleri örnek olarak alınır. verir. Bazı yerleşmelerde tüm alanlar Yeni tasarlanmış çevrelerin oluşturulma- birbirleriyle bütünleşmez. Bu tür alanlar- sında mekân dizimi yöntemi önemli bir yol da en fazla birbiriyle bütünleşmiş alanlar gösterici niteliğindedir, çünkü analizlerin çekirdek içinde kalır ve birbirlerinden başarısı hangi katmanlarda nelerin doğru ayrılmış alanlarsa bu çekirdeğin dışında veya yanlış olduğuna işaret eder. yer alırlar. Bu bölgelerde binalar yoğun bir Mekân dizimi çalışmalarının başarıları gü- şekilde yer alırlar. Bu tür sessiz bölgeler nümüzde birçok teorisyen ve tasarımcının yerleşmenin ana omurgasından koparılma- ilgisini çekmektedir. Bu yüzden mekânın dığında oluşur. Karşılıklı olarak birbirlerini toplumsal ve kültürel yönü ile ilgili yeni etkileyen ve hatta bazen yabancılarla bile Harita: 9 teorilerin gelişmesine altlık oluşturur. bir bağlantı kuran sistemdeki bu sakin y r r yerler; yaşayanların şekil verdiği yapıyı arıatıraı a aa artaarı Mimari tasarım açısından bu yöntem tasa- oluşturur. Genelde semt sakinleri yabancı- ların algıladığı biçimden farklı bir şekilde mekânı algılarlar. Bunun yanında birbir- leriyle az bütünleşen yerlerde görülen bir başka özellik de, bu tür bölgelerde güçlü bir geçirgenliğin olduğudur. Düşük bütün- leşme zonları, yabancıların daha az dolaş- mak istediği yerlerdir. Bu zonlar ayrıca binaların daha yoğun toplandığı yerlerdir. Bu sessiz alanlar yerleşimin ana yapısın- dan ayrılmazlar. Sistem bir bütün olmasına rağmen erişim mantığına ve yabancıların kontrolüne göre ayarlanmıştır. Böylece yaşayan bir yabancının göreceğinden daha farklı bir yerleşim görür. Düşük entegras- yonlu yüksek geçirgenliğe sahip yerler, yabancıları içeri almaktansa, yerleşimcile- rin daha çok yabancıları dışlamayı tercih ettiği yerler olmaktadır. Sayı 32, Mart 2021 51 Müge Özkan Özbek

Taksim ve çevresinin dönemsel sentaktik çalışmalarında edinilen sonuçta, bir kentsel kurgunun sahip olduğu ızgaranın, kendini tüm üzerindeki nesnelerin dönüşmesine ve yer değiştirmesine rağmen korumaya eğilimli olduğudur. Çalışılan dönemlerdeki açık alan haritalarını karşılaştırdığımızda, Beyoğlu çeperlerinin doğal olarak dolmaya başladığını ama kurucu akslar olan İstiklâl Caddesi ve çevresinin her dönemde ken- dini aynı güçte sürdürdüğünü görüyoruz. Bu sürdürülebilme eğilimi tabi ki Beyoğ- lu’nun kendi özelindeki tarihsel, mimari ve kültürel zenginliğinden kaynaklanmaktadır. Her dönemde belli bir kesimin ikametgâhı olduğu gibi önemli kamu binalarının, siya- si ve askeri erklerin varlıklarını da burada göstermeleri, mekânın yalnızca kültürel veya ticari bir beklentiden çok, kendini var etme mekânı olduğunu anlarız. Sentaktik analizlerde İstiklâl Caddesi ve Tarlabaşı’nın 1988’deki Tarlabaşı Bulvarı yıkımlarına kadar birbirleriyle ilişkide ve neredeyse aynı ölçüde yoğun yaya hareket- liliğine sahip iki cadde olduğunu görürüz. Bu iki caddeyi kesen Mis Sokak hem genişliği hem de bağlayıcılı ile aynı şekilde bütünleşmiştir. Her ne kadar Tarlabaşı, yaya hareketliliği ile sonrasında İstiklâl Caddesi gibi kullanılmasa da caddeyi sınırlayan ticaret ve alışveriş mekânlarının varlığı ve yoğun araç akışı aksı kuvvetlen- dirmektedir (Harita 9). niteliğindedir (Yıldız, 2007). Taksim Mey- Tablo: 7 a Myaıa a aa Beyoğlu merkezi konumu, fiziksel altyapı- danı dönemler boyunca İstanbul kentinin r r tr aıa sı, tarihi birikimi, sosyal ve ticari aktivi- sosyo-mekansal yansıması olarak sahne r rttr telerinin çeşitliliği ile büyük bir gelişme almıştır. Siyasi erklerin kendilerini imar potansiyeline sahiptir. Tarlabaşı bulvarı- hareketleri üzerinden gösterdikleri bir nın genişletilmesi ve Taksim-4. Levent simge alan olmuştur (Tablo 7). arasındaki metro hattı, İstanbul genelinde 2012-2018 yıllarında Taksim Meydanı Beyoğlu’na ulaşılabilirliği arttırarak bu Yayalaştırma Projesi, nedeniyle meydan gelişme potansiyelini güçlendirmektedir. ve çevresi büyük değişimlere uğramıştır. Ancak bölgede yer alan nitelikli tarihi Örneğin İstiklâl Caddesi’nde AVM’ler bina stoğunun değerlendirilebilmesi için; nedeniyle alışveriş eğilimlerinin değiş- yapıların geniş çapta restore edilip, ticari, mesi, bölgedeki oteller ve turistik işlet- kültürel ve turizm amaçlı işlevlerin bu melerle yerli ziyaretçilerin uğrak noktası yapılara taşınması gerekmektedir. olma özelliğini kaybetmesi, sair sebepler Taksim Meydanı, birçok ulaşım bağlantı- nedeniyle kapanan kültür-sanat kurum- sının kesişim noktasında yer alması, yaya ları sonrası “entellektüel merkez” özel- sirkülâsyonunun yollarla engellenmesi ve liğini yitirmesi, caddedeki karakteristik taşıt trafiğinin etrafında kalması sebebiyle işletmelerin Afet Yasası ya da Borçlar daha çok bir kavşak ve düğüm noktası Kanunu’nda yapılan değişiklik nedeniyle 52 Sayı 32, Mart 2021 a Myaı y Mr

kiracısı oldukları binalardan tahliyeleri ile Kaynakça gündemde olmuştur. Caddenin yaşadığı Akkelies, N. ve Claudia, Y. (2018), Space Syntax: a method to measure urban space related to social, bu itibar kaybının yanı sıra işletmeler, 20 economic and cognitive factors. The Virtual Temmuz 2015’te Suruç, 10 Ekim 2015 ile And The Real in Planning and Urban Design: 17 Şubat ve 13 Mart 2016’da Ankara, 19 Perspectives, practices and applications, Routhlegde: Oxon, UK / Newyork, USA, 136-150. Mart 2016’da İstanbul İstiklâl Caddesi, 8 Akpınar İ., (2015), “Menderes imar hareketleri Haziran ve 28 Haziran 2016 Vezneciler ve Türkleştirme politikalarının bir parçasımıydı? Atatürk Havalimanı canlı bomba saldırıla- Arrademento Mimarlık, İstanbul/TÜRKİYE, No. 290, Mayıs 2015, s.s. 85-90, ISSN: 1300-3801 rından ve 15 Temmuz 2016 darbe girişimi Al Sayed, K. (2018), Space Syntax Methodology, Bartlett nedeniyle oluşan ortamdan büyük ölçüde School of Architecture, UCL. etkilenmiştir. İrili ufaklı birçok kurum ve Aslan, S. (2006) Anıt ve Meydanlarda Oran ve Ölçek kuruluş, cadde üzerindeki şubelerini kapat- Kavramları Taksim Cumhuriyet Anıtının İncelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans mış veya taşınma yoluna gitmiştir. Doğru- Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri dan İstiklâl Caddesi’ndeki yaya trafiğinin Enstitüsü düşmesine bağlı olmasa da, bu kapanma da Bağbaşı, G., (2010), İstanbul Kent Meydanlarının Peyzaj Mimarlığı İlkeleri Açısından İrdelenmesi: İstiklâl Caddesi’nin hem ziyaretçi sayısı- Sultanahmet, Beyazıt, Taksim, Beşiktaş, Ortaköy nın hem de ziyaretçi profilinin değişimine Meydanı Örneği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, bir örnek teşkil etmektedir. Beyoğlu’nun Bartın tarihsel bellekteki kültür, sanat ve mimari Bilsel, C., (2010), ‘‘Henri Prost’un İstanbul Planlaması nitelikleri gitgide değer kaybetmiştir. Bu (1936-1950): Nazım Planlar ve Kentsel Operasyonlarla Kentin Yapısal Dönüşümü’’, bağlamda düşünülmesi gereken kentsel İmparatorluk Başkentinden Cumhuriyet’in tasarım çerçevesinde bütüncül tasarım ka- Modern Kentine: Henri Prost’un İstanbul Planlaması (1936-1951), s.s. 101-165, İstanbul: rarları alınarak, bu kadar önemli bir hafıza İstanbul Araştırmaları Enstitüsü. mekânının canlandırılması olacaktır. Halen Çelik, Y. (2015), Mitve Gerçek Arasında, Uluslararası devam etmekte olan Taksim Meydanı proje Osmanlı İstanbulu Sempozyumu-III, 25-26 Mayıs yarışması sürecinde anladığımız kadarıyla 2015, sf.443-476. Dökmeci, V., Çıracı H., (1990), Tarihsel Gelişim Süreci yakın yıllarda meydan tekrar ele alınarak İçinde Beyoğlu, Türkiye Turing ve Otomobil önemli bir değişim geçirecektir. Bir ulaşım Kurumu Yayınları, İstanbul bağlantı noktası, tarihi çekirdek, mimari Hillier, B. ve Hanson, J. (1984), The Social Logic of Space, kimlik açısından güçlü bir meydan ve Cambridge University Press: Cambridge. Hillier, B., Penn, A., Hanson, J., Grajewski, T., Wu, J. uzantılarının Taksim’in geçmişten gelen (1993), Natural Movement: or, Configuration güçlü akslarının parlatılacağı ve her türlü and Attraction in Urban Pedestian Movement. sosyal kesime hitap eden arazi kullanım Environment and Planning B, sayı (20), 29-66. sf. 30-32. değerleriyle ele alınması gerekmektedir • Hillier, B., (1996), Space is the Machine, Cambridge UniversityPress, Cambridge, 125-127. Hillier, B., (2001), A theory of the city as object, Urban Design International, Proceedings of the 3. International Symposium in Space Syntax, Atlanta, 2001. Hillier, B., (2003), The knowledge that shapes the city: The human city beneath the social city, Proceedings of the 4th International Space Syntax Symposium London 2003 Kardar, Y., (2004), Tarihi Kent Merkezlerindeki Konut Değerleri Dinamizminin Analizi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul TeknikÜniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Köksal, A., (2013), Ya Taksim Ya Ölüm, XXI Dergisi / Kentsel Dönüşüm hakkındaki yazısı, https://www. arkitera.com/haber/ya-taksim-ya-olum/ Kruger M J T (1989), On Node and Axial Maps: Distance Measures and Related Topics. European Conference on the Representation and Management of Urban Change, sempoyumunda sunulmuş yayınlanmamış bildiri. Cambridge, United Kingdom,3. Kuban, D., (1996), İstanbul Bir Kent Tarihi, Yapı Endüstri Sayı 32, Mart 2021 53 Müge Özkan Özbek

Merkezi Yayınları, İstanbul. dUp6OG5B (Erişim tarihi:1Ağustos 2020) Kubilay A.Y., (2009), İstanbul Haritaları 1422-1922/Maps URL6 https://sozleranlatir.wordpress.com/2016/04/22/ of İstanbul 1422-1922, Denizler Kitabevi, İstanbul 1928-taksim-cumhuriyet-aniti-acilis-torenin- Kuruyazıcı, H., (1998), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık: den-bir-kare/ (Erişim tarihi:2Ağustos 2020) ‘‘Cumhuriyet’in İstanbul’daki Simgesi Taksim URL7 http://kiricioglue.blogspot.com/2012/02/henri-pros- Cumhuriyet Meydanı’’, Tarih Vakfı, Bilanço 98 tun-istanbulu-1937-1951.html(Erişim tarihi:2A- Yayın Dizisi, İstanbul, s. 89-98. ğustos 2020) Avan N., (2004) İstanbul Gezginleri, Beyoğlu İstanbul’un URL-8 http://www.arkitera.com/gorus/259/bir-uzlasa- Karşı Yakası, Aksiyon 33, s.9. mama-alani-olarak-taksim-meydani(Erişim Önver, B.Ş., (2019), Altıncı Daire-i Belediye ve Günümüz tarihi:2Ağustos 2020) Belediye Hizmetleriyle Karşılaştırılması, URL9 https://twitter.com/emrahthepolitic/status/ Takvim-i Vekayi, ISSN: 2148-0087, Cilt: 7 No: 1 1251464459698274306/photo/1 (Erişim tarihi:8 Sayfa: 37-72 Ağustos 2020) Özaydın, G., Yavuz,N., (2003), Bir Kentsel Dönüşüm URL10 https://bianet.org/system/uploads/1/files/attach- Sürecinin Hikâyesi, Siyasal İktidarın Sanat ments/000/002/007/original/tarlabasi_har_2. Yapıtları Aracılığı ile Kamusal Alana jpg?1512070384 (Erişim tarihi:8 Ağustos 2020) Müdahalesi, Taksim Meydanı Nasıl Çözüldü?, URL 11 http://htemlak.haberturk.com/kentsel-donusum-ha- Uluslararası 14. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar berleri/haber/1695840-tarlabasi-yenileme-proje- Sempozyumu Bildiriler Kitabı, MSÜ Yayınları, si-iptal (Erişim tarihi:8 Ağustos 2020) İstanbul, ss.164-165. Özbek B., (2020) Beyoğlu İstiklal Caddesi’nin 1970 sonrası Dönüşümü Üzerine Mimari Değerlendirmeler, (Yayınlanmamıi Yiksek Lisans Tezi), FSMÜV, Lisanüstü Eğitim Enstitüsü, İst. Özkan Özbek, M., (2019), Mekan Dizimi Yönteminin Kentsel Tasarım Ölçeğinde Kavramsal ve Metodolojik Açılımları, Tasarımda Süreklilik: Makrodan Mikroya: Kentsel Mimari ve İç Mekan Tasarımı Üzerine Tartışmalar, 139-181, Kriter Yayınevi, İstanbul. Özsavaşçı, A., (2005), Kentsel Değişim v eDönüşüm Sürecinde Taksim-MaçkaYeşil Alanı, Mimarist Dergisi, sayı 16, 16-23. Öztürk A., A., (2009) Kentsel Kamusal Alan Olarak Meydanlar: Mekan ve Yaşamla Kurduğu İlişki, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Sezgin, B., (1996), Taksim Maçka Büyük Yeşil Alanının Evrimi ve Kullanım Açısından Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Timis, N. (2003), Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İletişim: Araştırmalar . Yıldırım B.,Erdem A., (2015) Taksim Meydanı’nın Cumhuriyetin Kamusal Alanı Olarak İnşası, Tasarım+Kuram Dergisi, sayı:19, s.102. Yıldız, A., 2007, Tarihsel Birikime Sahip Kentsel Açık Alanların Dinamizmi- İstanbul Kent Örneği; Beyazıt Meydanı, Sultanahmet Meydanı ve Taksim Meydanı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. URL1 http://www.karcin.com/content/beyoglu-ve-suricin- de-hayat (Erişimtarihi :19.12.2020) URL 2 https://www.martidergisi.com/oteki-istanbul/ (Erişimtarihi :25.4.2020) URL 3 http://www.agos.com.tr/tr/yazi/5461/gezi-parki-tak- sim-bahcesiyken-beyoglunda-ermeniler(Erişimi tarihi:26.4.2020 URL4 https://www.turanakinci.com/portfolio-view/tak- sim-kristal-gazinosu-4/ (Erişim tarihi:1Ağustos 2020) URL5 https://photos.google.com/share/AF1QipOSS o9R6AK5F38UyuwotM199ewvWyrc2kB8Dcl- zWyYgOGvW4VhiYzJVXJwrtHapWg?key=NkZ- KWmNRTml6MkdrQ2VqT1JwTGI4eXZP- 54 Sayı 32, Mart 2021