Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział nauk Społecznych Instytut Historii ADAM KRAWCZYK Terroryzm ugrupowań fundamentalistycznych na obszarze Izraela w drugiej połowie XX wieku Praca doktorska napisana pod kierunkiem doc. dr hab. ANDRZEJA TOPOLA KATOWICE 2007 „…infrastruktura terroru” istnieje w duszy milionów Palestyńczyków i dziesiątków milionów Arabów, których serca płoną gniewem. Im więcej zabija się bojowników i zamachowców-samobójców, tym więcej bojowników i zamachowców-samobójców gotowych jest zająć ich miejsca. Widzieliśmy „laboratoria materiałów wybuchowych” – parę worków z materiałem, który można kupić w sklepach izraelskich. Armia izraelska jest dumna, że odkryła ich dziesiątki. Wkrótce będą setki…” [Uri Avneri] 2 Spis treści Wstęp…………………………………………………………………….………………5 I. Korzenie żydowskiego terroryzmu fundamentalistycznego 1. Żydowska historia Palestyny w XX wieku………………....………………………36 2. Erec Israel Haszlema – biblijne granice Królestwa Izraela………………………...44 3. Fundamentalistyczna podstawa ekstremizmu – „kookiści?………………….......... 52 3.1 Abraham Izaak Kook (1864-1935) – religizacja syjonizmu……………………52 3.2 Cwi Jehuda Kook (1891-1982) – nowe pokolenie mesjanistów………..………55 II. Korzenie palestyńskiego terroryzmu fundamentalistycznego 1. Arabska historia Palestyny w XX wieku………………………………...…………61 2. Fundamentalizm islamski i dżihad………………………………………….………72 3. Fundamentalistyczna podstawa ekstremizmu – Bractwo Muzułmańskie…………..81 3.1 Przesłanie Hasana al-Banny (1906-1949)………………………………………81 3.2 Bracia Muzułmanie w okresie kształtowania się ideologii - 1929-1966……….86 3.3 Ideologia Sajjida Kutba (1906-1966)…………………………………………...89 3.4 Bracia Muzułmanie w Palestynie – od Wielkiej Rewolty (1936-39) do wojny sześciodniowej (1967)………………………………………………………………96 4. Import wzorców - Hezbollah - wzorzec modus operandi…………………………100 III. Żydowskie organizacje terrorystyczne w Izraelu i Terytoriach Okupowanych 1. Gusz Emunim – osadnicy czy terroryści…………………………………………..111 1.1 Geneza - odkupienie wojny Jom Kippur (1973)……………………………111 1.2 Ideologia – Ziemia, Tora, Lud…………………………………………...…116 2. Kach, Kahanne Chaj – ekstremizm, rasizm, terroryzm…………………...………142 2.1 Meir Kahanne – „izraelski ajatollah”…………………………………..……142 2.2 Ideologia – „Oni muszą odejść”………………………………………..……145 2.3 Geneza i działalność Kach i Kahane Chaj– od JDL do TNT……………..…151 3. Akty przemocy żydowskiego podziemia terrorystycznego………………….……160 3 IV. Palestyńskie organizacje terrorystyczne w Izraelu i Terytoriach Okupowanych. 1. Hamas – od rewolucji kamieni do powstania al-Aksa………………………..……186 1.1 Geneza - od Mudżamy do I intifady……………………………………..….186 1.2 Ideologia - nacjonalizm palestyński z fundamentalizmem islamskim………195 1.3 Struktura - wewnętrzne i zewnętrzne przywództwo………………………...205 1.4 Terroryzm antyizraelski i selektywny kontratak…………………………….222 2. Palestyński Islamski Dżihad - palestyńska awangarda………………………...…239 2.1 Geneza - oddziaływanie islamskiej rewolucji w Iranie 1979/80…………....239 2.2 Ideologia - chomeinizm u sunnitów……………………………….……..….242 2.3 Struktura – enigmatyzm frakcji……………………………………….……..249 2.4 Działalność terrorystyczna…………………………………………………..259 3. Inne organizacje……………………………………………………………………268 Zakończenie…………………………………………………………………….…….276 Wykaz skrótów……………………………………………………………………….288 Aneksy……………………………………………………………………………..….290 Bibliografia………………………………………………………………………..….324 4 Wstęp Terroryzm i fundamentalizm religijny nie są zjawiskami współczesnymi. Ich genezy można doszukiwać się już w starożytności i średniowieczu (między innymi za sprawą żydowskiej sekty Sykariuszy czy muzułmańskiej Assasynów), dopiero jednak w XX wieku jak się wydaje osiągnęły owe zjawiska swoje apogeum. Terroryzm i fundamentalizm wielokrotnie przenikały się wzajemnie i występowały w prawie każdym zakątku kuli ziemskiej. Izrael nie stanowił tu wyjątku. Było to jedne z nielicznych miejsc na świecie, gdzie występowała największa ilość antagonizmów kulturowych, etnicznych i wyznaniowych. Rywalizacja Żydów i muzułmanów o święte miejsca trzech z czterech największych religii świata dodawała dodatkowej motywacji różnym fundamentalistom religijnym, do stosowania wielorakich form przemocy. Niniejsza dysertacja doktorska została poświęcona przedstawieniu zjawiska terroryzmu o motywacji religijnej występującego na obszarze Izraela w II połowie XX wieku. Celem tej pracy jest przedstawienie historii terroryzmu na obszarze Izraela, jego genezy, powiązań ideologicznych, metod i motywacji działań, konkretnych zamachów, struktury organizacji, oraz przybliżenie w skróconej formie sylwetek ich liderów. Wyżej wymienione składniki charakteryzujące niniejszą dysertację przedstawiłem w historycznej perspektywie, gdzie takie wydarzenia jak wojna sześciodniowa, wojna Jom Kippur czy rewolucja islamska w Iranie determinowały ekstremistyczne działania fundamentalistów na obszarze Izraela. Rok 1948 jest najważniejszą datą w XX wiecznej historii Bliskiego Wschodu. Powstanie państwa Izrael zmieniło całkowicie oblicze polityczne, społeczne i gospodarcze tego regionu. Data ta kończy okres terroryzmu świeckich żydowskich organizacji nacjonalistycznych (Irgun, Lehi), a rozpoczyna przemoc fundamentalistów żydowskich, którzy właśnie w państwie izraelskim opartym na nie-religijnej podstawie widzieli zagrożenie dla żydowskiej tożsamości. Przemoc ta w późniejszym czasie została rozciągnięta na arabskich mieszkańców. Dla terroryzmu palestyńskiego rok 1948 stanowi praprzyczynę wszelkiej działalności zbrojnej, zarówno nacjonalistów jak i fundamentalistów. Przegranie wojny palestyńsko-żydowskiej, a następnie arabsko- 5 izraelskiej, oraz ustanowienie państwa Izrael, połączone z masową ekspulsją było dla arabskich mieszkańców tych terytoriów „katastrofą” (al-Nakba). Wszystkie późniejsze zamachy terrorystów palestyńskich są skutkiem wydarzeń związanych z 1948 rokiem. Był to rok powstania pierwszych grup terrorystów arabskich na badanym terenie – tzw. ruchów fedainów. Datą kończącą tą dysertację jest rok 2000. Trzeba stwierdzić, iż był to rok przełomowy w najnowszej historii Bliskiego Wschodu. Była to najlepsza cezura dla zakończenia analizy badawczej i oceny przemocy fundamentalistów żydowskich i islamskich na obszarze Izraela. Oznaczała ona koniec okresu historycznego charakteryzującego się próbami dialogu izraelsko-palestyńskiego. Od 2000 roku mogliśmy zaobserwować całkowitą zmianę konstelacji politycznej zarówno w Izraelu, jak również w Autonomii Palestyńskiej. Był to rok przejęcia władzy przez izraelska prawicę (Likud) po upadku rządu Ehuda Baraka z Izraelskiej Partii Pracy. Premierem został Ariel Szaron, który zapoczątkował nową politykę względem Palestyńczyków i Terytoriów Okupowanych. W 2000 roku po raz pierwszy w historii Izrael wycofał się bez podpisania traktatu pokojowego, czy nawet gwarancji bezpieczeństwa z okupowanego terytorium (Południowy Liban) - na co miały wpływ akty terroryzmu fundamentalistycznej organizacji Hezbollah. Jedną z najważniejszych cezur dla historii terroryzmu na Bliskim Wschodzie jest wybuch II powstania palestyńskiego (tzw. intifady Al-Aksa), która rozpoczęła się właśnie w 2000 roku. Jest to największy oraz najbardziej krwawy zryw palestyński, którego skutki były i są widoczne do dnia dzisiejszego. Prezentowana dysertacja doktorska ukazuje historię przemocy pozapaństwowej, oraz ewolucję zjawiska terroryzmu od powstania państwa Izrael do intifady Al-Aksa, wybuch tego powstania stanowił koniec pewnego okresu historycznego i mógł stanowić również kres badania historycznego. Sama II intifada nie stanowi przedmiotu badania niniejszej dysertacji. Wytyczenie końcowej cezury czasowej na 2000 r., za zasadne gdyż umożliwia ona badanie historyczne, ukazanie przyczyn, przebiegu oraz skutków działalności organizacji terrorystycznych na badanym obszarze, co w przypadku rozszerzenia bądź ograniczenia cezury czasowej nie byłoby możliwe. Próby badania działalności islamskich organizacji terrorystycznych w okresie krótszym nie dawały wyobrażenia o skali ich działalności, oraz o sile oddziaływania na społeczeństwo palestyńskie. Za początek kampanii terrorystycznej (palestyńskich) 6 fanatyków religijnych można dopiero uznać rok 1993. Był to moment, w którym organizacja Hamas rozpoczęła zamachy na izraelskie cele, oddziaływując na toczący się bliskowschodni proces pokojowy. Nie można było badania działalności religijnych terrorystów palestyńskich rozciągnąć na okres po 2000 roku. Rozpoczęcie intifady Al- Aksa przez Palestyńczyków rozpoczęło wypieranie świeckiej organizacji al-Fatah z palestyńskiej sceny politycznej i zastąpienie jej przez organizacje fundamentalistyczne (które ostatecznie przejęły władzę w Autonomii Palestyńskiej w wyniku wyborów w 2006 r). Skutkiem II intifady jest obserwowany obecnie proces polityzacji fundamentalistycznych grup palestyńskich, który jest procesem ewolucyjnym i nadawałby się na badania naukowe prowadzone bardziej przez politologów niż historyków, dla których musi zostać jasno określona dolna i górna cezura czasowa. Rok 2000 dla terroryzmu judaistycznego na badanym terenie nie jest tak definitywną cezurą jak w przypadku terroryzmu islamskiego, jednak i tu owa data jest wymowna. W 2000 roku ginie w zamachu rabin Benjamin Kahane syn zastrzelonego wcześniej rabina Meira Kahane - twórcy najbardziej znanej żydowskiej organizacji terrorystycznej Kach. Rabin Benjamin Kahane po śmierci ojca stworzył na bazie organizacji Kach nową grupę terrorystyczną Kahane Żyje (Kahane Chai). Po jego śmierci obserwujemy mimo kontynuacji terroryzmu żydowskiego szczególnie na Terytoriach Okupowanych, brak