Zbornik 1:Knjiga B5.Qxd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 677 Univerzitet u Sarajevu Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava GENOCID U BOSNI I HERCEGOVINI - POSLJEDICE PRESUDE MEĐUNARODNOG SUDA PRAVDE - Zbornik radova Međunarodne naučne konferencije održane 10. i 11. jula 2009. godine u Potočarima (Srebrenica) Sarajevo, 2011. Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 678 IZDAVAČ: Univerzitet u Sarajevu, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava ZA IZDAVAČA: Prof. dr. Smail Čekić UREDNIK: Prof. mr Muharem Kreso LEKTOR I KOREKTOR: Azra Fišer CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 341.485 (497.6 Srebrenica) “1995” (063) (082) 341.645.2:343.151) (497.6 Srebrenica) “2009” (063) (082) 94 (497.6) “1992/1995” (063) (082) MEĐUNARODNA naučna konferencija Genocid u Bosni i Hercegovini (2009 ; Potočari (Srebrenica) Genocid u Bosni i Hercegovini : posljedice presude Međunarodnog suda pravde : zbornik radova Međunarodne naučne konferencije održane 10. i 11. jula 2009. godine u Potočarima (Srebrenica) / Međunarodna naučna konferencija. - Sarajevo : Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta, 2011. - 1420 str. : ilustr. ; 25 cm Bibliografija i bilješke svaki rad. ISBN 978-9958-740-67-1 I. ICTY vidi International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (Hague) COBISS.BH-ID 18825222 Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 679 KNJIGA DRUGA DRUGA TEMATSKA CJELINA PLANIRANJE, PRIPREMANJE, ORGANIZOVANJE I IZVRŠENJE GENOCIDA U REPUBLICI BOSNI I HERCEGOVINI Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 680 Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 681 Prof. mr. Muharem Kreso, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu “AKTIVNA BORBENA DEJSTVA OKO ENKLAVA” PODRINJA Do jeseni 1992. godine u Bosni i Hercegovini znatno je pojačan otpor branitelja velikosrpskom agresoru i Armija Republike Bosne i Herce- govine je sve više konsolidovala svoje slobodne teritorije – u Cazinskoj krajini, Posavini, Hercegovini i Podrinju, te opsjednutom Sarajevu. U slivu Bosne i gornjeg Vrbasa konsolidovana je najveća, centralna slobodna teritorija, dok se Vrhovna komanda zadržala u opkoljenom Sarajevu. Istovremeno su pod pritiskom svjetskog javnog mnijenja i prisustva UNPRO- FOR-a i drugih organa Ujedinjenih nacija, na okupiranim teritorijama ublažene genocidne radnje, koje su uzbuđivale Svijet. Posebno su pro- rijeđena masovna ubistva pripadnika bošnjačkog naroda i prešlo se na suptilnije metode “etničkog čišćenja”. Pošto je učvrstila koridor u Bosanskoj posavini Vojska Republike Srpske istovremeno je završavala formiranje novog, Drinskog korpusa, sa zadatkom da likvidira nekoliko bošnjačkih enklava u Podrinju, koje je, u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu, bilo “prvi strateški cilj srpskog naroda”. Rezolucijom UN od 18. decembra 1992. Generalna skupština UN potvrdila je “podršku Vladi i narodu Republike Bosne i Hercegovine u njihovoj pravednoj borbi da očuva svoj suverenitet, političku samostalnost, teritorijalni integritet i jedinstvo”, i osudila intenziviranje agresije srpskih i crnogorskih snaga u cilju nasilnog sticanja šire teritorije (čitaj životnog prostora – odnosno lebensrauma), ... masovno protjerivanje civilnog stano- vništva ... postojanje koncentracionih logora ... i primjenu gnusne politike ‘etničkog čišćenja’, koja je oblik genocida”.1 1 Rezolucija Generalne skupštine UN od 18. decembra 1992. 681 Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 682 Kad je ovaj napor najvišeg organa Ujedinjenih nacija ostao bez rezultata i svi osuđeni postupci nastavljeni, Savjet sigurnosti je na drama- tičnoj sjednici 16. aprila 1993, kao najkompetentniji organ za zaustavljanje i agresije i genocida, usvojio Rezoluciju 819, kojom je u Bosni i Hercegovini prvi put uspostavljena “sigurna zona UN, pošteđena svakog oružanog napada ili bilo kojeg drugog neprijateljskog čina” i zahtijevan “trenutan prestanak oružanih napada paravojnih jedinica bosanskih Srba na Srebrenicu i njihovo neposredno povlačenje iz okolnog područja Srebrenice”.2 Termin “sigurna zona UN” (UN safe area) nešto prije je uveden u međunarodno pravo i njegova primjena za Kurdistan u Iraku uspješno demonstrirana pošto su je zajedno sa lokalnim snagama branile Trupe Sjedinjenih Američkih Država. Suočena sa činjenicom da bi “alternativa mogla predstavljati masakr 25.000 duša” Misija Vijeća sigurnosti - koja je u vezi s tim posjetila Podrinje - se zadovoljila proširenjem statusa sigurne zone UN na Sarajevo, Tuzlu, Žepu, Goražde i Bihać, ali je generalni sekretar UN izbjegao da obezbijedi “potrebna sredstva da se osigura poštivanje statusa ovih gradova”. Tako su u BiH ove zone postale poprište “tihog genocida”, koga je Misija osudila, a agresor sprovodio putem “namjernog podvrgavanja skupine takvim uslovima života, koji bi trebali dovesti do njenog potpunog ili djelimičnog uništenja” (Konvencija o genocidu). Novoproglašene sigurne zone UN posebno one u Podrinju od maja 1993. godine stavljene su u uslove totalne ovisnosti od pristizanja humanitarne pomoći UNHCR-a, a pristizanje te pomoći već odavno je zavisilo od dobre volje SRJ/RS, odnosno VRS. Malo je pomoglo i američko bacanje hrane iz aviona u toku zime 1993/1994, a još manje individualno snabdijevanje preko Crnog vrha. U toku dvije godine stanovništvo ovih sigurnih zona se dosta brzo topilo i njihov konačni nestanak bio je na vidiku. U međuvremenu međunarodna zajednica je postala nestrpljiva, pa se povećao i pritisak za okončanje rata. Na tom zadatku bila je angažovana Kontaktna grupa 5 velikih sila, a zalaganjem Džimi Kartera zaključeno je četveromjesečno primirje od 1. januara do 30. aprila 1995. godine. U 2 Rezolucija Savjeta sigurnosti br. 819 od 16. aprila 1993. 682 Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 683 toku njegovog trajanja zaraćene strane su se pripremale za što uspješniji završetak rata. Agresor se, međutim, nije mogao odreći makar Podrinja. Ključni sastanak vojno-političkog vrha SRJ i RS o tom održan je 4. i 5. marta 1995. na Jahorini. Predmet rasprave je bila Direktiva br. 7 za rad OS RS u 1995, a Zaključak toga skupa je bio da primarni strateški cilj, pored sprečavanja deblokade Sarajeva, bude “definitivno oslo- bođenje” Podrinja i likvidacija bošnjačkih enklava u njemu. Da je ovo posljednje bilo glavni predmet razgovora svjedoči i činjenica da je general Mladić dva dana kasnije (7. marta 1995) novom komandantu UNPROFOR-a generalu Rupertu Smitu “pokazao da je neza- dovoljan režimom sigurnih zona UN i da će možda poduzeti vojne akcije na istočne enklave, te ukoliko se takvi napadi dese da će on “ipak garantovati sigurnost bošnjačkoj populaciji u tome području” uprkos upozorenja “da će takva akcija skoro sigurno dovesti do međunarodne vojne intervencije protiv Srba”.3 Ima indicija da je pokrivanje ovih operacija bilo pripremano opera- cijom “Taoci”, a da se širenje zadataka na zauzimanje urbanih jezgra Srebreničke enklave i policijske zadatke, ostalo u koricama Plana “B”. Za izvršenje zadataka Direktivom je planirano niz operacija tako da je Direktiva više ličila na zbir želja. Na Podrinje od njih se odnosilo bar pet: “Jadar” “Krivaja” (Srebrenica), “Zvijezda” (Goražde), “Spreča” (Sapna) i “Stupčanica” (Žepa). Za nosioce operacija određeni su korpusi. Uz to susjedni korpusi su bili obavezni da pripreme “gotove brigade” za sadejstvo nosiocima određene operacije. Čitav mjesec dana prije toga VRS je bila u potpunosti obustavila i snabdijevanje jedinica UNPROFOR-a, kao i svaki prolazak konvoja humanitarne pomoći za bošnjačke podrinjske enklave sa ciljem da se život u izolovanim enklavama učini nemogućim. U svim ovim operacijama izričito je naglašeno da je njihov cilj “svođenje enklava”, odnosno sigurnih zona UN na uže urbano područje (do 3 km poluprečnika), kako bi se prikrila prava namjera, ali se i u Direktivi br. 7 od 8. marta 1995. vidi da 3 S. Čekić - M. Kreso - B. Macić, GENOCID U SREBRENICI, “SIGURNOJ ZONI” UJEDINJENIH NACIJA, JULA 1995, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo 2000, paragraf 180, str. 106 - 107. 683 Zbornik_1:knjiga B5 23.5.2011 15:18 Page 684 je stvarno predviđeno njihovo zauzimanje u cjelini, što je očigledna omaška redaktora teksta Direktive.4 Vašingtonski sporazum (potpisan 18. marta 1994) o obustavi otvorene agresije Republike Hrvatske na Republiku Bosnu i Hercegovinu bitno je promijenio odnos snaga na Ratištu i ublažio negativne efekte Embarga i dotadašnje izolacije Republike Bosne i Hercegovine.5 Do proljeća 1995, brojno - ali ne i tehnički - izjednačena Armija RBiH, stvaranjem operativno-taktičkih sastava osposobila se za postepeno preuzimanje inicijative. Za strategijsku prevagu, međutim, još nije imala uslova.6 Diplomatski, ekonomski oružani napori Republike Hrvatske na reintegraciji Republike Srpske Krajine počeli su davati prve rezultate. Efekti međunarodnih sankcija prema SRJ i pritisci Kontakt grupe bili su prisilili Miloševića na popuštanje. Radi očuvanja dotadašnje sopstvene pozicije Milošević je izrazio spremnost na okončanje sukoba bez ostvarenja “jedinstvene srpske države”, što je izazvalo “raskol” u dotada jedinstvenom velikosrpskom rukovodstvu.7 Dvadesetdrugog maja 1995. Milošević je čak bio pristao na međusobno priznanje SRJ i Bosne i Hercegovine. Američki i evropski diplomati su se 23. maja 1995. saglasili da trupe UN ne treba povlačiti iz Bosne i Hercegovine, nego da ih treba učiniti e f i k a s n i j i m. Potaknuto uzimanjem talaca