อนุกรมวิธานของแมลงวันตัวเบียน (Diptera: Phoridae) ของปลวกทหาร สกุล
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
วิทยานิพนธ์ อนุกรมวธิ านของแมลงวนั ตวั เบียน (Diptera: Phoridae) ของปลวกทหาร สกลุ Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) TAXONOMY OF PARASITIC FLIES (DIPTERA: PHORIDAE) ON SOLDIER TERMITE GENUS MACROTERMES (TERMITIDAE: MACROTERMITINAE) นายร้อยโท นกน้อย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ปีการศึกษา ๒๕๖๒ ใบรับรองวิทยานิพนธ์ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ปริญญา วทิ ยาศาสตรมหาบณั ฑิต (กีฏวทิ ยา) สาขาวิชา กีฏวทิ ยา ภาควิชา กีฏวทิ ยา เรื่อง อนุกรมวิธานของแมลงวันตัวเบียน (Diptera: Phoridae) ของปลวกทหาร สกุล Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) Taxonomy of Parasitic Flies (Diptera: Phoridae) on Soldier Termite Genus Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) นามผู้วจิ ัย นายร้อยโท นกน้อย ได้พิจารณาเห็นชอบโดย อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก (ผชู้ ่วยศาสตราจารยส์ ุนิศา สงวนทรัพย,์ Ph.D.) อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม (ศาสตราจารย์เผด็จ สิริยะเสถียร, Ph.D.) หัวหน้าภาควิชา (ผชู้ ่วยศาสตราจารยร์ ุ่งทิพย ์ มาศเมธาทิพย,์ ปร.ด.) บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์รับรองแล้ว (รองศาสตราจารย์ศรีจิตรา เจริญลาภนพรัตน์, Ph.D.) คณบดีบัณฑิตวิทยาลัย วันที่ เดือน พ.ศ. วิทยานิพนธ์ เรื่อง อนุกรมวิธานของแมลงวันตัวเบียน (Diptera: Phoridae) ของปลวกทหาร สกุล Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) Taxonomy of Parasitic Flies (Diptera: Phoridae) on Soldier Termite Genus Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) โดย นายร้อยโท นกน้อย เสนอ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เพื่อความสมบูรณ์แห่งปริญญาวทิ ยาศาสตรมหาบณั ฑิต (กีฏวทิ ยา) ปีการศึกษา 2562 ค บทคัดย่อภาษาไทย ร้อยโท นกน้อย : อนุกรมวิธานของแมลงวันตัวเบียน (Diptera: Phoridae) ของปลวกทหาร สกุล Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต (กีฏวทิ ยา) สาขาวชิ ากีฏวทิ ยา ภาควชิ ากีฏวทิ ยา อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก: ผชู้ ่วยศาสตราจารยส์ ุ นิศา สงวนทรัพย์, Ph.D. ปีการศึกษา 2562 ปลวกสกุล Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) พบแพร่กระจายทว่ั ภูมิภาค เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เป็นท้งั ศตั รูทางการเกษตรและโครงสร้างอาคารบา้ นเรือน มีรายงาน ตรวจพบการเบียนอาศัยของหนอนแมลงวันในปลวกทหาร แต่ขอ้ มูลความสัมพนั ธ์ดงั กล่าวยงั คง มีจา กดั การวิจยั คร้ังน้ีมีวตั ถุประสงคเ์ พื่อระบุชนิดและศึกษานิเวศวิทยาของแมลงวนั เบียนปลวก ในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกา แพงแสน จ.นครปฐม ประเทศไทย จากการสุ่มเก็บ ตวั อยา่ งปลวก Macrotermes gilvus (Hagen) ท้งั หมด 25 จอม พบหนอนแมลงวันเบียนภายในหัว กบั ลา ตวั ของปลวกทหารจา นวน 4 จอม และพบแมลงวันตัวเต็มวัยจากดินจอมปลวก 3 จอม หนอนบางส่วนสามารถเขา้ ดกั แดภ้ ายใตส้ ภาพห้องปฏิบตั ิการ ปลวกทหารขนาดใหญ่และปลวก ทหารขนาดเล็กที่ถูกเบียนไม่มีความเปลี่ยนแปลงทางสัณฐานวิทยาและไม่แสดงพฤติกรรมดุร้าย จา แนกตวั อยา่ งหนอน ดักแด้ ตัวเต็มวัยด้วยลักษณะทางสัณฐานวิทยาและอณูชีววิทยา โดยเทคนิค ทางอณูชีววิทยาใช้ล าดับนิวคลีโอไทด์บางส่วนของยีน cytochrome c oxidase I (COI) ใน mitochondria จาก 23 ตวั อยา่ ง (หนอน 11 ตัว ดักแด้ 7 ตัว และตัวเต็มวัย 5 ตัว) ผลการจาแนก ท้งั สองวิธีพบว่าแมลงวนั ตวั เบียนในปลวกคือ Megaselia scalaris (Loew) (Diptera: Phoridae) นอกจากน้ี พบหนอนและตัวเต็มวัยของแมลงวัน Dohrniphora cornuta (Bigot) (Diptera: Phoridae) เป็ นแมลงร่วมอาศัยในจอมปลวกที่ถูกเบียน แต่ไม่พบการเบียนอาศัยใน ปลวก การศึกษาน้ีเป็นการคน้ พบแมลงวนั M. scalaris เบียนอาศัยในปลวก M. gilvus คร้ังแรก การตรวจสอบการเบียนปลวกของแมลงวัน M. scalaris จึงมีความส าคัญและอาจประยุกต์ใช้เป็น biological control agent สา หรับควบคุมทางชีวภาพของปลวกในอนาคตตอ่ ไป ___________________ ___________________________________ ____ / ____ / ____ ลายมือชื่อนิสิต ลายมือชื่ออาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก ง บทคัดย่อภาษาอังกฤษ Royto Noknoy : Taxonomy of Parasitic Flies (Diptera: Phoridae) on Soldier Termite Genus Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae). Master of Science (Entomology), Major Field: Entomology, Department of Entomology. Thesis Advisor: Assistant Professor Sunisa Sanguansub, Ph.D. Academic Year 2019 Termites of the genus Macrotermes (Termitidae: Macrotermitinae) are widely distributed mainly in Southeast Asian countries. They can be both agricultural and structural pests. Many studies have demonstrated the parasitism of Diptera larva in soldier termites, however, the information of this association still limited. This research was conducted to identify the species and study the ecology of the parasitoids of termites at Kasetsart University, Kamphaeng Saen Campus, Nakhon Pathom, Thailand. Macrotermes gilvus (Hagen) termites were collected from 25 mounds. Four of the 25 mounds were found to have scuttle fly larvae inside the head and body of the soldier termites, and adult flies were found in three mounds. Some larvae successfully developed to pupae under laboratory conditions. The parasitized major and minor soldier termites did not show morphological changes and aggressive behavior. Larvae, pupae, and adult flies were identified using both morphological and molecular characteristics. Molecular identification used the partial nucleotide sequences of the mitochondrial cytochrome c oxidase I (COI) gene from the 23 specimens (11 larvae, seven pupae, and five adults). The results of both identification methods identified the parasitic Diptera as the scuttle fly, Megaselia scalaris (Loew) (Diptera: Phoridae). Moreover, the larvae and adults of the fly Dohrniphora cornuta (Bigot) (Diptera: Phoridae) were found from parasitized termite mounds, but they were not found as the parasitic Diptera of termites. This is the first discovery of M. scalaris in M. gilvus. Further investigation of termite parasitism by M. scalaris is needed, and its possible use as biological control agent for termites. _________________ _______________________________ ____ / ____ / ____ Student's signature Thesis Advisor's signature จ กิตติกรรมประกาศ กิตติกรรมประกาศ วิทยานิ พนธ์ฉบับน้ี ได้รับทุนวิจัยระดับบัณฑิตศึกษา จากบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ผู้วิจัยขอขอบพระคุณ ผศ.ดร.สุนิศา สงวนทรัพย์ กรรมการที่ปรึกษา วิทยานิพนธ์หลัก ศ.ดร.นพ.เผด็จ สิริยะเสถียร กรรมการที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม ที่ให้คาปรึกษาใน การศึกษาค้นคว้าวิจัย การตรวจแกไ้ ขวิทยานิพนธ์จนเสร็จสมบูรณ์ และขอขอบพระคุณ รศ.ดร.อามร อินทร์สังข์ ผู้ทรงคุณวุฒิภายนอก อ.ดร.สุรเดช บุตทชน ประธานกรรมการที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ ที่ให้ ความกรุณาตรวจแกไ้ ขวทิ ยานิพนธ์ใหส้ มบูรณ์มากยง่ิ ข้ึน ขอขอบพระคุณ Prof. Dr. Ronald Henry Lambert Disney (Department of Zoology, University of Cambridge, United Kingdom) ที่กรุณาตรวจสอบยืนยันผล เอ้ือเฟ้ื อข้อมูลค าแนะน า เกี่ยวกบั แมลงวนั ตวั เบียนอนั มีค่าย่ิงแก่งานวิจยั ขอขอบคุณ นายสกล สุนันทราภรณ์ ดร.อัจฉรา ภูมี และคณะบุคลากรภาควิชาปรสิตวิทยา คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ทุกท่านที่เอ้ือเฟ้ือ เวลา สถานที่ วัสดุอุปกรณ์ส าหรับทางานวิจัย ให้ความรู้คาปรึกษาแนะน า ความช่วยเหลือแกไ้ ขปัญหา ตา่ ง ๆ ดา้ นเทคนิคทางอณูชีววทิ ยาจนสา เร็จลุล่วง ข อ ข อ บ พ ร ะ คุ ณ ค ณ า จ า ร ย์ภ า ค วิ ช า กี ฏ วิ ท ย า ค ณ ะ เ ก ษ ต ร ก า แ พ ง แ ส น มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกา แพงแสน ทุกท่านที่ได้อบรมส่ังสอนมอบความรู้อันเป็ น ประโยชน์อย่างย่ิงต่องานวิจยั และ การนา ไปใช้ประโยชน์ต่อไป ขอขอบคุณหน่วยงานต่าง ๆ ของ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกา แพงแสน ที่ให้อนุญาตส าหรับส ารวจเก็บตวั อยา่ งปลวกภายใน พ้ืนที่ สุดทา้ ยน้ี ด้วยประโยชน์ หรือ คุณความดีใด ๆ อนั เนื่องมาจากวทิ ยานิพนธ์ฉบบั น้ี ผูว้ จิ ยั ใคร่ ขอมอบท้งั หมดแด่บิดา มารดา น้องชาย ญาติสนิทมิตรสหาย จนถึงทุกท่านที่มิไดเ้ อ่ยนามที่กรุณาให้ ความช่วยเหลือ คาแนะน าสนับสนุน และ กา ลงั ใจอนั มีคา่ มาโดยตลอดไว ้ ณ โอกาสน้ี ร้อยโท นกน้อย สารบัญ หน้า บทคดั ยอ่ ภาษาไทย ........................................................................................................................... ค บทคดั ยอ่ ภาษาองั กฤษ ....................................................................................................................... ง กิตติกรรมประกาศ ............................................................................................................................ จ สารบัญ ............................................................................................................................................. ฉ สารบัญตาราง ...................................................................................................................................ฌ สารบัญภาพ ..................................................................................................................................... ญ คาน า .................................................................................................................................................. 1 วัตถุประสงค์ ...................................................................................................................................... 5 การตรวจเอกสาร ............................................................................................................................... 6 ปลวก ............................................................................................................................................ 6 การแบง่ ประเภทของปลวก .................................................................................................... 7 บทบาทและความสาคัญของปลวก ........................................................................................ 9 ปลวกสกุล Macrotermes ..................................................................................................... 10 ปลวก Macrotermes gilvus ........................................................................................ 11 ปลวก Macrotermes carbonarius .............................................................................. 12 แมลงวันตัวเบียนในปลวก .......................................................................................................... 13 แมลงวันตัวเบียนวงศ์ Phoridae ............................................................................................ 15 แมลงวันตัวเบียนวงศ์ Calliphoridae ...................................................................................