Bevolkingsregister 1830 Met Toelichting
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Bevolkingsregister 1830 2 Aanleiding register Het ‘register van bevolking der gemeente Haren opgemaakt op den 1sten januari 1830’ (archiefinventaris deel I nr 896) is opgesteld ten behoeve van de landelijke volkstelling. Koning Willem I gaf in 1828 opdracht tot het houden van deze volksteling. In 1929 gaf hij nog enige aanvullende instructies. In iedere gemeente werden daarop overzichten samengesteld van de in de gemeente aanwezige woningen en de daarin wonende personen. Van elke woning werd vermeld in welk dorp en wijk de woning stond, het huisnummer, het aantal in de woning wonende gezinnen en het aantal personen per gezin. ( Voor een verdere uitleg van de huisnummering wordt verwezen naar bronbewerking 3 ‘systematiek huisnummering 1811-2011’.) Van elke persoon op de lijst werden vermeld de namen en de voornamen, de ouderdom in jaren, de geboorteplaats, het beroep en de godsdienstige gezindheid. De registers ten behoeve van de volkstellingen vormden de basis voor de gemeentelijke bevolkingsadministratie. Volkstelling 1830 De volkstelling in 1830 kende een moeizaam verloop. De zuidelijke provincies kwamen in opstand tegen het centrale gezag (Belgische Opstand). In het ‘Jaarboekje over 1831 uitgegeven op last van Z.M. den Koning’ (zie onderstaande afbeelding) wordt daarom vastgesteld, dat uitsluitend de noordelijke provincies in de loop van 1830 hun uitkomsten aan het Departement van Binnenlandse Zaken hebben gezonden. Zie voor de uitkomsten van de volkstelling: http://www.volkstelling.nl/nl/volkstelling/jaarview/1830/index.html Zie ook http://nl.wikipedia.org/wiki/Volkstelling . 3 4 Kladexemplaar In het gemeentearchief bevindt zich nog een tweede ‘Register van bevolking der gemeente Haren’(in de archiefinventaris deel I nr 895). Dit register is zoals blijkt uit de vermelding op de titelpagina opgemaakt tussen 16 november 1829 en 1 januari 1830. Volgens dit re gister is omvang van de bevolking “geconstateerd” op 2197 zielen. Nadere bestudering leidt tot de conclusie, dat het hier om een kladexemplaar gaat. In het overzicht staan ook personen die voor 1 januari 1830 uit de gemeente zijn vertrokken. Deze zijn i n dit exemplaar doorgestreept, maar nog wel meegeteld bij het aantal inwoners. Een illustratie hiervan is het gezin van de later zeer bekend geworden Hendrik de Cock. De Cock was predikant te Noordlaren en woonde met zijn vrouw Frouwe Hillenius Venem a, zijn zonen Helenius en Tjaarda en de inwonende dienstbode Roelfijn Geerts te Velde in de pastorie op het adres Noordlaren Wijk B nr 1. Eind 1829 vertrok De Cock met zijn gezin en dienstbode naar Ulrum. Hun vermelding is doorgehaald (zie onderstaande afbeelding) en komt in het originele register 1830 dan ook niet meer voor. In het kladregister wordt nog wel de opvolger van De Cock vermeld: B.E. Boelman. Deze kwam echter pas in de loop van 1830 naar Noordlaren en was dus op 1 januari 1830 geen inwoner van de gem eente. De pastorie stond op die datum leeg en is daarom zelfs niet opgenomen in het woningoverzicht van de gemeente per 1 januari 1830. 5 Totaaltellingen Het register 1830 sluit af met een recapitulatie. Hierin staan de totaaltellingen. De uitkomsten zijn als volgt: Aantal woningen: 421 Aantal gezinnen: 433 Aantal inwoners: 2186 Aantal mannen gehuwd: 344 Aantal mannen weduwnaar: 51 Aantal mannen ongehuwd: 721 Aantal vrouwen gehuwd: 342 Aantal vrouwen weduwe: 80 Aantal vrouwen ongehuwd: 648 Aantal inwoners Roomsch: 44 Aantal inwoners Protestant: 2132 Aantal inwoners Israëliet: 0 Aantal inwoners andere godsdienst: 10 Op de hiernaast staande kaart zijn de in het bevolkingsregister gebruikte dorp- en wijkbenamingen aangegeven. De gemeente was in 1830 aanzienlijk groter dan tegenwoordig. Helpman met Den Hoorn, Buiten klein poortje en Euvelgunne liggen tegenwoordig in de gemeente Groningen. Waterhuizen in de gemeente Hoogezand-Sappemeer. Meer hierover in ‘200 Jaar Gemeentebestuur Haren’, Harener Historische reeks nr 18. 6 Op basis van de bewerking van het register is het volgende ov erzicht van inwoners per wijk mogelijk. De benamingen van de wijk komen overeen met die in de onderstaande bewerking van het register. HAREN NOORDLAREN HELPMAN Haren Wijk A 174 Noordlaren Wijk A 133 Helpman Wijk A 183 Haren Wijk A Middelhorst 76 TOTAAL NOORDLAREN WIJK A 133 TOTAAL HELPMAN WIJK A 183 Haren Wijk A Harenermolen 85 TOTAAL HAREN WIJK A 335 Noordlaren Wijk B 171 Helpman Wijk B 74 TOTAAL NOORDLAREN WIJK B 171 TOTAAL HELPMAN WIJK B 74 Haren Wijk B 199 Haren Wijk B Kromelboog 32 Noordlaren Wijk C Glimmen 172 Helpman Wijk C Buiten kl. poortje 127 Haren Wijk B Oosterweg 67 TOTAAL NOORDLAREN WIJK C 172 Helpman Wijk C Euvelgunne 23 TOTAAL HAREN WIJK B 298 TOTAAL HELPMAN WIJK C 150 TOTAAL NOORDLAREN 476 Haren Wijk C Onnen 222 Helpman Wijk D Den Hoorn 57 Haren Wijk C Waterhuizen 16 TOTAAL HELPMAN WIJK D 57 Haren Wijk C Haardermolen 12 TOTAAL HAREN WIJK C 250 TOTAAL HELPMAN 464 Haren Wijk D Hemmen 39 Haren Wijk D Dilgt 51 Haren Wijk D Klaverblad 32 TOTAAL HAREN WIJK D 122 Haren Wijk E Hoornschedijk 166 TOTAAL HAREN WIJK E 166 Haren Wijk F Essen 75 TOTAAL HAREN WIJK F 75 TOTAAL HAREN 1246 7 De verklaring voor de wijknaam ‘Buiten klein poortje’ is te zien op de pentekening van J. Ensing uit 1838. Door de poort kwam het gekanaliseerde riviertje de Hunze als Schuitendiep/Winschoterdiep de stad Groningen binnen. We zien op de tekening de poort aan de binnen (stads-) zijde. Door het kleine poortje links kon men te voet het gebied ten oosten van het Winschoterdiep bereiken: buiten klein poortje. De waterpoort is kort na 1838 afgebroken. Eind 19 e eeuw zijn de stadswallen geslecht en is het Verbindingskanaal aangelegd. De situatie is daardoor onherkenbaar veranderd. Slechts de staatnaam ‘Voor het voormalig klein poortje’ in Groningen refereert nog aan het verleden Correcties in originele register In het originele register zijn bij twee adressen correcties aangebracht. Mijn interpretatie is, dat het hier gaat om mutaties van na 1 januari 1830. De twee adressen waar het om gaat zijn: Noordlaren C24 Glimmen en Helpman A Tolhuis. Een kopie uit het register van deze beide adress en is hieronder weergegeven. Daarbij is ook aangegeven welke personen wel en welke personen niet zijn vermeld in de overzichten. Bij het adres in Glimmen zijn volgens mij zelfs twee mutaties verwerkt. 8 Opgenomen in de overzichten als bewoners 1 januari 1830 Datum Datum Achternaam Naam geb./doop Plaats geb./doop ovl./begr. Plaats ovl./begr. No C 24 Dijken Cornelis Egberts van Dijken 1761 Nietap 22 jan 1832 Glimmen No C 24 Oddens Trijntje Oddens 1770 Vries 8 mei 1854 Yde No C 24 Dekker Anna Alefs Dekker 11 jul 1812 Eelde 6 jun 1887 Zuidlaren Niet opgenomen in de overzichten als bewoners 1 januari 1830 De eerste mutatie No C 24 Fransen Pieter Jacobs Fransen 23 jan 1811 Midwolda 30 jan 1868 Oude Pekela No C 24 Tamming Fenna Remkes Tamming 23 okt 1808 Slochteren 18 jan 1842 Slochteren No C 24 Fransen Hendrik Fransen 21 feb 1832 Slochteren 1 feb 1885 Onstwedde De tweede mutatie No C 24 Hoving Eisse Hoving 15 mei 1814 Helpman 09 jun 1867 Lellens No C 24 Folkers Hillechien Eisses Folkers 2 feb 1817 Eelde 21 jan 1880 Noordlaren No C 24 Jakobs Harmtje Jakobs 31 okt 1777 Groningen 6 jan 1862 Noordlaren 9 10 Opgenomen in de overzichten als bewoners 1 januari 1830 Datum Datum Achternaam Naam geb./doop Plaats geb./doop ovl./begr. Plaats ovl./begr. He A tol Hamstra Hendrik Hamstra 4 sep 1808 Groningen 8 aug 1895 Zoutkamp He A tol Pruissen Petronella Wibbina Johanna Pruissen 17 feb 1782 Groningen 4 aug 1849 Groningen He A tol Uilkens Anna Willemina Uilkens 13 sep 1822 Groningen 4 mei 1899 Groningen He A tol Uilkens Hemmina Uilkens 18 apr 1816 Groningen 7 jan 1884 Groningen He A tol Uilkens Jacobus Uilkens 27 apr 1820 Groningen 17 dec 1837 op zee He A tol Uilkens Theodorus Uilkens 8 okt 1824 Groningen 24 mei 1845 Groningen He A tol Uilkens Bartha Johanna Uilkens 6 nov 1817 Groningen 2 mrt 1903 Groningen Niet opgenomen in de overzichten als bewoners 1 januari 1830 He A tol Essingh Mattheus Essingh He A tol Loos Elizabeth Barbara Antonia de Loos 1 jul 1777 Rotterdam 23 sep 1838 Helpman He A tol Offerman Antonia Offermans 26 nov 1791 Rotterdam 10 okt 1861 Groningen Opzet van deze bronbewerking Bij deze bronbewerking is niet gekozen voor een 1 op 1 overname van de gegevens uit de lijst. Van alle perso nen op de lijst zijn zoveel mogelijk de genealogische gegevens verzameld. Deze gegevens zijn opgenomen in het ‘Basisbestand Haren’. De opzet van dit basisbestand wordt toegelicht in de bijlage bij deze bronbewerking. Bij de vermelding van de naam van de betrokkene is daarbij soms afgeweken van de vermelding in het register. Vanuit het Basisbestand Haren is vervolgens het onderstaande overzicht en het overzicht in de bijlaga gegenereerd. Bijlage in de vorm van 2185 gezinsstaten Als bijlage is toegevoegd een overzicht met alle verder bekende gegevens van de in de lijst genoemde personen. De personen worden vermeld in alfabetische volgorde. Dit overzicht wordt apart toegelicht. Omdat Annechien Ottens Kruizinga volgens mij in het register dubbel is geteld (zowel bij de ouders op het adres Helpman C15 Buiten klein poortje als als inwonende dienstbode op het adres Helpman A5) komen in de het overzicht gezinsstaten niet 2186, maar slechts 2185 personen voor. Inclusief ouders, kinderen, partners omvat dit overzicht meer dan 5000 aan de gemeente Haren gerelateerde personen. 11 Bijlage ‘wat is waar’ De vragen, die direct opkomen als een oud adres bekend is, zijn “waar stond dat huis dan?”, “wat is het huidig adres”. Er zijn e en paar hulpmiddelen om die vragen te beantwoorden: 1.