P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz KARGOWA (539)

Warszawa 2005

Autorzy: Izabela Bojakowska**, Beata Breitmeier*, Aleksandra Dusza**, Rafał Pająk**, Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi – Morawiec**

Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Bogusław Bąk** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska **

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne SA w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis treści I. Wstę p – B. Breitmeier...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Breitmeier...... 4 III. Budowa geologiczna – B. Breitmeier ...... 7 IV. Złoża kopalin – B. Breitmeier...... 10 1. Gaz ziemny ...... 12 2. Kruszywo naturalne ...... 14 3. Torf...... 16 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Breitmeier...... 16 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – B. Breitmeier ...... 17 VII. Warunki wodne – B. Breitmeier ...... 19 1. Wody powierzchniowe ...... 19 2. Wody podziemne ...... 20 VIII. Geochemia środowiska...... 21 1. Gleby – A. Dusza, A. Pasieczna...... 21 2. Osady wodne – I. Bojakowska ...... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi – Morawiec ...... 26 IX. Składowanie odpadów – R. Pająk ...... 28 X. Warunki podłoża budowlanego – B. Breitmeier...... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Breitmeier ...... 37 XII. Zabytki kultury – B. Breitmeier...... 43 XIII. Podsumowanie – B. Breitmeier ...... 44 XIV. Literatura...... 46

I. Wstęp Arkusz Kargowa Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Przedsiębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie, zgodnie z „Instrukcją opracowania Ma- py geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja... 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Kargowa Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Król, 2001), wykonanym w Przedsiębior- stwie Geologicznym PROXIMA SA. Mapa składa się z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złożami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga poświęcona jest za- gadnieniom związanym z geochemią środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpadach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i gospodarczego. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane między innymi w Wydziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, w Starostwach Powiatowych w Zielonej Górze i Wolsztynie, w Urzędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Informacje archiwalne zweryfikowano w trakcie przeprowa- dzonej wizji lokalnej. Kwalifikację sozologiczną złóż uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersję cyfrową, a dane dotyczące złóż surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych złóż.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Położenie arkusza Kargowa określają współrzędne od 15°45’ do 16°00’ długości geograficznej wschodniej i od 52°00’ do 52°10’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem fizyczno-geograficznym obszar omawianego arkusza należy do prowin- cji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego (Fig. 1).

4 Teren arkusza położony jest na styku trzech makroregionów: Pojezierza Lubuskiego i Poje- zierza Wielkopolskiego na północy, oraz Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej na południu. W podziale mezoregionalnym są to odpowiednio: Bruzda Zbąszyńska, Pojezierze Poznańskie i Kotlina Kargowska.

Fig. 1 Położenie arkusza Kargowa na tle jednostek fizyczno-geograficznych Polski wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu; 4 - jeziora Mezoregiony Pojezierza Lubuskiego: 315.42 – Pojezierze Łagowskie, 315.44 – Bruzda Zbąszyńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.51 – Pojezierze Poznańskie Mezoregiony Pradoliny Warciańsko – Odrzańskiej: 315.62 – Kotlina Kargowska, 315.63 – Dolina Środkowej Obry Mezoregiony Wzniesienia Zielonogórskiego: 315.73 – Wysoczyzna Czerwińska, 315.74 – Wał Zielonogórski Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 – Pojezierze Sławskie, 315.83 – Równina Kościańska Mezoregiony Obniżenia Milicko – Głogowskiego: 318.31 – Obniżenie Nowosolskie, 318.32 – Pradolina Głogowska

Kotlina Kargowska stanowi rozległy stożek napływowy wypełniający obszerne rozsze- rzenie pradoliny. Kotlina ta jest piaszczystą i podmokłą równiną. Forma kotliny nie zaznacza się wyraźnie. Powierzchnię równiny urozmaicają wydmy. Region ten jest zalesiony i słabo zaludniony, zajęty częściowo przez łąki. W centralnej części omawianego obszaru (a zarazem w ciągu obniżeń schodzących się w Kotlinie Kargowskiej), znajduje się charakterystyczny cokół, tzw. Wyspa Wysoczyznowa

5 Kargowska, wyniesiona około 50 m nad dno otaczających dolin, zbudowana z utworów morenowych. Tu znajduje się najwyżej położony punkt (96,6 m n.p.m.). Teren arkusza obniża się generalnie w kierunku południowo-zachodnim, osiągając w kilku punktach płaskiej doliny systemu kanałów rzeki Obry - 51 m n.p.m. Dno Kotliny Kargowskiej i łączącej się z nią Bruzdy Zbąszyńskiej zajmują liczne zatorfione starorzecza Obry i Obrzycy oraz częściowo utrwalone przez bór sosnowy wydmy para- boliczne (o wysokościach od kilku do kilkunastu metrów). W rejonie Wojnowa znajduje się rynnowe jezioro Wojnowskie, dzielące się na część zachodnią (147 ha) i wschodnią (82 ha), przez którą przepływa Gniła Obra. Dolinę rzeki Obry, wykorzystującej rynnę polodowcową wypełnia ciąg jezior, z których największym, o powierzchni 230 ha, jest jezioro Chobienickie. Mniejszą powierzchnię zajmują jeziora: Wielkowiejskie (98 ha) oraz Kopanickie (77 ha). W dolinie rzeki Obrzycy, w południowo-wschodniej części arkusza znajdują się dwa jeziora: Rudno (Orchowe) i Wilcze. Obszar arkusza Kargowa pod względem klimatycznym znajduje się w obrębie wschodniej części pasa pradolin południowych, charakteryzujących się średnią roczną temperaturą powietrza wynoszącą 8,2°C i okresem wegetacyjnym trwającym 223 dni. Roczna suma opa- dów atmosferycznych mieści się w granicach 475-525 mm. Pokrywa śnieżna zalega tu od 40 do 50 dni, a liczba dni z przymrozkami jest mniejsza od stu. Przeważają wiatry z kierunku zachodniego i północno-zachodniego. Pod względem administracyjnym omawiany obszar znajduje się na terenie wojewódz- twa lubuskiego i wielkopolskiego. W centralnej części arkusza znajduje się miasto i gmina Kargowa. W części północnej, przy granicy z arkuszem Zbąszyń, leży miasto i fragment gminy Babimost, natomiast południowo-zachodnią część zajmuje obszar należący do gmin: Trze- biechów i Bojadła. Cztery wymienione gminy wchodzą w skład powiatu zielonogórskiego. Niewielki fragment w południowej części arkusza należy do gminy Kolsko (powiat nowosol- ski), natomiast zachodnia i północna część to wielkopolskie gminy Wolsztyn i Siedlec (powiat wolsztyński). Głównymi gałęziami gospodarki regionu są rolnictwo i leśnictwo, wraz z towarzyszącą im działalnością produkcyjną. Naturalne warunki do produkcji rolnej są zróżnicowane. Ła- godny klimat, długi okres wegetacji roślin i korzystne ukształtowanie terenu to niewątpliwe atuty omawianego regionu. Niekorzystnym czynnikiem jest duży areał gleb słabych, klas V i VI, a także okresowy niedobór opadów. Na terenie arkusza ważniejszymi ośrodkami administracyjnymi, usługowymi i przemy- słowymi są dwa miasteczka: Babimost i Kargowa.

6 Babimost leży w północnej części arkusza ( częściowo na sąsiednim arkuszu), liczy około 4 tys. mieszkańców. Miasto posiada nowoczesną stację uzdatniania wody, oczyszczal- nię ścieków i zmodernizowaną sieć kanalizacyjną obejmującą całe miasto. Największym za- kładem Babimostu jest Swedwood Poland należący do koncernu IKEA. Zajmuje się produk- cją mebli drewnianych. Wśród innych zakładów funkcjonujących na terenie miasta, trzeba wymienić zakład produkcji mebli tapicerowanych ISTE, zakład obuwniczy RICOSTA oraz zakład dziewiarski IEC. Miasto Kargowa liczy około 3,5 tys. mieszkańców i położone jest w centralnej części arkusza. Znajduje się tu filia zakładów przemysłu cukierniczego NESTLE. Brak tu większych zakładów przemysłowych. Rozwija się natomiast rzemiosło i handel, dominuje branża bu- dowlana i przetwórstwa drobiu. Omawiany obszar ma dogodne położenie komunikacyjne. Przez Kargową przebiega główna droga krajowa nr 32 łącząca Zieloną Górę z Poznaniem. Sieć dróg lokalnych zapew- nia dogodną komunikację wewnątrz omawianego obszaru. W odległości około 5 km od Ba- bimostu znajduje się port lotniczy z zapleczem i bocznicą kolejową.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną terenu arkusza Kargowa przedstawiono na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Kargowa wraz z objaśnieniami (Multan 2003 a, b). Omawiany obszar leży w środkowej części monokliny przedsudeckiej. Najstarsze utwory zostały poznane dzięki głębokim wierceniom, związanym z poszukiwaniem ropy naftowej i gazu ziemnego. Są to sfałdowane w czasie orogenezy waryscyjskiej, a następnie zdiagene- zowane piaskowce, mułowce i iłowce karbonu, nawiercone na głębokości poniżej 2500 m. Na nich niezgodnie zalegają utwory permu, którego profil rozpoczynają należące do czerwonego spągowca i będące wynikiem dwóch faz wulkanizmu serie: andezytów, melafirów i porfirów. Na nich leży kompleks zlepieńcowo-piaskowcowy o miąższości od 4,5-15 m, którego przystropowe partie stanowią serię zbiornikową złoża gazu ziemnego „Wilcze-czerwony spągo- wiec”. W cechsztynie tworzyły się osady płytkiego i ciepłego morza, wykształcone w czterech cyklach sedymentacyjnych. Są to kolejno: łupek miedzionośny, wapień cechsztyński, serie anhydrytowe (cyklotem Werra), dolomit główny, anhydryt podstawowy i stropowy z przerostami soli kamiennej (cyklotem Stassfurt), iły solne z anhydrytami (cyklotem Leine), oraz ił solny z solą najmłodszą, kończącą sedymentację cechsztynu (cyklotem Aller). Z poziomem dolomitu głównego związane są pozostałe trzy złoża gazu ziemnego na omawianym obszarze:

7 „Babimost”, „Kargowa” i „Wilcze-dolomit główny”. Miąższość osadów cechsztynu w tym rejonie wynosi od 653 do 1319 m. Utwory triasu leżą zgodnie na utworach cechsztynu i reprezentowane są przez wszystkie piętra. Piętro pstrego piaskowca tworzą iłowce, piaskowce, margle i wapienie. W wapie- niu muszlowym osadziły się utwory wykształcone w facji węglanowej, z poziomami ewapo- ratowymi w postaci anhydrytów. Serię kajpru-retyku stanowią iłowce i margle. Osady juraj- skie nawiercono w północnej części arkusza w okolicach Babimostu i reprezentowane są one przez należące do liasu piaski i żwiry z wkładkami mułków, o miąższości przekraczającej 100 m. Utwory paleogenu zalegają niezgodnie na uprzednio zdenudowanym i wyniesionym podczas ruchów fazy laramijskiej podłożu. Bezpośrednio na utworach mezozoicznych zalega- ją morskie osady oligocenu: mułki z wkładkami iłów i przerostami węgla brunatnego oraz piaski. Osady miocenu dolnego reprezentowane są przez piaski, iły i mułki z pokładami węgla brunatnego grupy ścinawskiej. Zalegające wyżej utwory miocenu środkowego, wykształcone są przeważnie jako mułki, piaski drobnoziarniste i pyłowate, w północnej części obszaru arkusza z wkładkami i pokładami „łużyckimi” węgli brunatnych o maksymalnej miąższości 4,7 m. Na omawianym obszarze nie występują utwory górnomioceńskie, ponieważ znajdował się on poza zasięgiem zbiornika sedymentacyjnego serii poznańskiej. Utwory czwartorzędowe - plejstocenu i holocenu, pokrywają całą powierzchnię arkusza Kargowa (Fig. 2), osiągając średnią miąższość rzędu 20-60 metrów. Jedynie w strefach ko- palnych rozcięć dolinnych dochodzić może ona nawet do 159 m (rejon Nowego Kramska). Najstarszymi osadami plejstoceńskimi występującymi na omawianym obszarze są gliny zwałowe zlodowaceń południowopolskich: Nidy oraz Sanu, zachowane w rynnach subgla- cjalnych. Podczas interglacjału mazowieckiego, po początkowej erozji, miała miejsce akumu- lacja osadów piaszczystych pochodzenia rzecznego. Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane są przez serie osadów zastoiskowych, wodnolodowcowych i glacjalnych zlodowacenia Odry i Warty. Znaczna część osadów zlodowacenia Odry została zniszczona w czasie procesów denudacyjnych w okresie interglacjału Pilicy, w związku z czym miąższość tych osadów jest silnie zróżnicowana.

Fig. 2 Położenie arkusza Kargowa na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd; holocen: 1 – mady, iły oraz torfy, 2 – piaski eoliczne; plejstocen: 3 – piaski i żwiry akumulacji rzecz- nej, 4 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 5 – piaski i żwiry ozów i kemów, 6 – gliny zwałowe, miejscami z głazami, żwirem i piaskiem; 7 – jeziora

Maksymalne miąższości osadów wodnolodowcowych - 15,5 m stwierdzono w rejonie Kargowej, natomiast kompleks gliny zwałowej o miąższości około 10 m nawiercono w rejonie Podborowa. Dużo większy zasięg, a także i miąższości, mają utwory zlodowacenia Warty. Osady wodnolodowcowe tego okresu występują głównie w centralnej i wschodniej części obszaru arkusza, gdzie osiągają miąższość 11,5-20,0 m, natomiast gliny zwałowe występują prawie na całym obszarze arkusza podścielając utwory zlodowaceń północnopolskich, a na powierzchni odsłaniają się w północno-wschodniej części arkusza w rejonie Chobienic i Wojciechowa. Większą część powierzchni obszaru arkusza, głównie w jego północnej i centralnej czę- ści, pokrywają utwory zlodowaceń północnopolskich. Najstarszymi utworami odsłaniającymi się na powierzchni są wodnolodowcowe piaski i żwiry związane z transgresją lądolodu Wisły.

9 Są to różnoziarniste piaski, z ziarnami żwiru skał krystalicznych, kwarcu i wapieni. Odsłania- ją się one jedynie na krawędziach wysoczyzn. Gliny zwałowe tego zlodowacenia pokrywają większość obszaru Wyspy Wysoczyzny Kargowskiej oraz tereny położone na północny za- chód od Nowego Kramska. Są to gliny spoiste, zapiaszczone z niewielką ilością żwiru (głów- nie fragmenty skał krystalicznych). Na glinach tych miejscami w postaci niewielkich ,cienkich (do 2 m) płatów występują różnoziarniste, często zaglinione piaski lodowcowe z niewielką domieszką żwirów. Niewielkie wzniesienia na zachód od Kargowej tworzą piaski i żwiry akumulacji szczelinowej i moren czołowych. Największe powierzchnie na obszarze arkusza zajmują piaski i piaski ze żwirami zlo- dowaceń północnopolskich z okresu recesji lądolodu Wisły. Przeważają one zdecydowanie na równinach sandrowych w północnej i centralnej części arkusza. Są to przeważnie żółte, śred- nioziarniste piaski, w głębszych partiach brązowe, silnie zaglinione. Otoczaki i przerosty żwi- rowe występują w niewielkiej ilości. W południowej części arkusza, w obrębie Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej utwory plejstocenu reprezentują piaski i żwiry rzeczno-wodno lodowcowe (pradolinne) oraz piaski rzeczne tarasów nadzalewowych. Pierwsze z nich to drobno- i średnioziarniste piaski, często z domieszką drobnych żwirów, tworzące rozległe tarasy w południowo-wschodniej i wschodniej części arkusza. Natomiast różnoziarniste piaski tarasów nadzalewowych odsłaniają się głównie w jego południowej i południowo-zachodniej części. Na utworach tych często wystę- pują pola i wydmy piasków eolicznych zaliczane do czwartorzędu nierozdzielonego. Do tego okresu należą też piaski deluwialne występujące w strefach podstokowych wysoczyzny oraz w dnach dolinek denudacyjnych. Utwory holocenu to głównie piaski i mady tarasów zalewowych, namuły i piaski den dolinnych i zagłębień bezodpływowych oraz torfy, gytie i namuły torfiaste wypełniające starorzecza, rynny i doliny lodowcowe. Występują one głównie w południowej, południowo- zachodniej i wschodniej części arkusza w obrębie Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Piaski i mułki jeziorne tworzą wąskie tarasy przy brzegach jezior.

IV. Złoża kopalin Na obszarze arkusza Kargowa zlokalizowanych jest 11 złóż kopalin (tabela 1). Cztery z nich to złoża gazu ziemnego: „Babimost”, „Kargowa”, „Wilcze-czerwony spągowiec” oraz „Wilcze-dolomit główny”. Złoża te zaliczono do kopalin podstawowych. Pozostałe to złoża kopalin pospolitych kruszywa naturalnego – drobnego: „Babimost”, „Babimost I”, „Babi- most A”, „Chwalim”, „Chwalim IIB” i „Karszyn” oraz jedno złoże torfu „Karszyn CA”.

10 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geologiczne Stan Wydobycie Zastosowa- Przyczyny bilansowe Kategoria Klasyfikacja zagospodarowa- ( tys. t, nie konfliktowo- Numer ( tys. t, rozpoznania tys. m3* złoża Nazwa złoża Rodzaj Wiek kompleksu 3* nia złoża kopaliny ści złoża tys. m mln m3**) kopaliny litologiczno- 3** na surowcowego mln m ) mapie Klasy Klasy złoża wg stanu na 31.12.2003 r. (Przeniosło, 2004) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 * 1 Babimost p Q 667 C1 Z - Sd 4 A * 2 Babimost I p Q 2 874 C1 Z - Sb 4 A G 910,00** - 3 Babimost R P 125,00 C N - E 2 A * 4 Chwalim p Q 5 222 C1 G 16 Sb 4 A 5 Kargowa G P 2 650,00** B+C N - E 2 A

11 11 Wilcze- czerwony 6 G P 498,73** B N - spągowiec E 2 A 7 Wilcze-dolomit G P 285,00** C N - E 2 A główny * 8 Babimost A p Q 225,8 C1 N - Sd 4 A * 9 Chwalim II B p Q 569,8 C1 N - Sb 4 A * 10 Karszyn p Q 369 C1 N - Sb 4 A * * 11 Karszyn CA t Q 238,423 C1 N - Sr 4 A Chwalim IIA p Q ZWB Rubryka 2 - * - złoże nieujęte w bilansie, zasoby wg dokumentacji Rubryka 3 - G – gaz ziemny, R – ropa naftowa, p - piaski Rubryka 4 - P- perm, Q - czwartorzęd Rubryka 7 - G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – złoża wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9 - E – kopaliny energetyczne, Sb – budowlane, Sd - drogowe Rubryka 10 - złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju, 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11 - złoża: A – małokonfliktowe, B - konfliktowe

Złoże „Chwalim IIa” zostało wykreślone z Bilansu zasobów w roku 2000 z powodu wyczerpania zasobów przemysłowych. Charakterystykę gospodarczą złóż oraz ich klasyfika- cję przedstawiono w tabeli 1.

1. Gaz ziemny W granicach arkusza znajdują się trzy nieeksploatowane złoża gazu ziemnego i jedno złoże gazu ziemnego z towarzyszącą ropą naftową. Podstawowe parametry geologiczno- złożowe i jakościowe tych złóż przedstawiono w tabeli 2. Złoże gazu ziemnego „Babimost”, o powierzchni 844 ha, w północnej części kontynuuje się na arkuszu Zbąszyń. Zostało ono udokumentowane w kategorii C. (Dudzińska, Urbań- ski, 1980). Jest to złoże typu gazowo-kondensatowego, występujące w strukturze o charakterze brachyantykliny, w dolomicie głównym cechsztyńskiego cyklotemu Stassfurt jako kolektorze. Kopalinę główną stanowi gaz ziemny zaazotowany i zasiarczony, a towarzy- szącą - kondensat ropy naftowej. Jest to lekka ropa parafinowa o zawartości frakcji benzyno- wej śr. 28,3 % i naftowej śr. 22 %. Głębokość zalegania horyzontu gazonośnego wynosi 2193-2221 m p.p.t. Ekranem dla akumulacji gazu są osady anhydrytowo-solne, występujące w stropie skały zbiornikowej. Wydajność otworów określono na 217,5-468,0 Nm3/min, a zasoby wydobywalne - 910 mln m3. Gaz ziemny po odsiarczeniu i odazotowaniu będzie przeznaczony do celów energetycznych. Złoże „Kargowa”, o powierzchni 2175 ha i głębokości zalegania 2056 - 2145 m p.p.t. położone jest na wschód od miasta Kargowa, w rejonie wsi Stary Jaromierz. Udokumentowa- ne zostało w 1985 roku (Iwanowska, Wojtkowiak, Mularczyk, 1985) na podstawie czterech odwiertów, a następnie uzupełnione dodatkiem w 1989 roku (Czekański, Dąbrowska- Żurawik, 1989), ustalającym zasoby wydobywalne w kategorii B (2000 mln m3) oraz kat. C (650 mln m3). Kopalinę stanowi gaz ziemny gazolinowy, azotowo-metanowy, którego kolek- torem jest dolomit główny, podobnie jak w przypadku złoża „Babimost”. Gaz po odazotowaniu może mieć zastosowanie do celów energetycznych. Złoża „Wilcze – czerwony spągowiec” i „Wilcze – dolomit główny” są ujęte w jednej dokumentacji geologicznej (Czekański, Dąbrowska-Żurawik, Wiśniak, 1993). Złoże „Wilcze-czerwony spągowiec” o powierzchni 760 ha i głębokości zalegania horyzontu gazonośnego wynoszącej 2428-2452 m p.p.t. i zasobach 499 mln m3, zostało rozpo- znane szczegółowo w kategorii B. Kopalinę stanowi zaazotowany gaz ziemny, kopaliną towa- rzyszącą jest gaz szlachetny - hel, o zasobach oszacowanych na 1,27 mln m3, przy procento- wej zawartości pierwiastka - 0,25 %. Skałą zbiornikową są przystropowe piaskowce czerwonego spągowca. Uszczelnienie złoża stanowią zalegające w stropie i cechujące się złymi wła-

12 ściwości zbiornikowymi piaskowce oraz wapienie cechsztyńskie. Gaz nie zawiera siarkowodoru i innych szkodliwych domieszek. Będzie miał zastosowanie jako kopalina energetyczna, po uprzednim oddzieleniu helu. Tabela 2 Parametry geologiczno-złożowe i jakościowe złóż gazu ziemnego Złoże Parametr Wilcze Wilcze Babimost Kargowa - dolomit główny - czerwony spągowiec 1 2 3 4 5 Parametry złożowe: cechsztyn, dolomit główny Stratygrafia czerwony spągowiec – cyklotem Stassfurt Powierzchnia złoża (ha) 844 2 175 1170 760 Głębokość zalegania od-do, (m p.p.t.) 2 193-2 221 2 056-2 145 2 086,5-2 114,5 2 428-2 452 Miąższość skał zbiornikowych śr., (m) 17,4 17,6 11,5 7,23 Porowatość efektywna (%) 7,34 8,82 3,83 13,43 Przepuszczalność (mD) bd 1,44 3,4 266,5 Współczynnik nasycenia gazem (%) 0,63 0,67 bd 0,66 Parametry jakościowe i fizyko-

chemiczne:

zawartość metanu CH4 (% obj.) 20,88 21,22 23,10 28,13

zawartość etanu C2H6 (% obj.) 3,89 4,92 5,99 0,68 zawartość węglowodorów 3 0,000136 bd 0,000114 bd ciężkich C3+ (t/Nm ) zawartość dwutlenku 0,66 0,24 0,11 0,06 węgla CO2 (% obj.)

zawartość azotu N2 (% obj.) 68,06 68,08 66,03 70,82

zawartość siarkowodoru H2S (% obj.) 1,14 0,06 0,14 brak zawartość helu He (% obj.) 0,04 brak 0,05 0,25 wartość opałowa (MJ/m3 / kcal/m3) 16,28 / 3880 bd 17,29 / 4131 10,60 / 2532 bd – brak danych

Złoże „Wilcze-dolomit główny”, o powierzchni 1170 ha i głębokości zalegania 2086,5- 2114,5 m, zostało udokumentowane w kategorii C. Zatwierdzone zasoby wydobywalne gazu ziemnego wynoszą 285 mln m3. Pułapkę stanowią podłużne formy antyklinalne. Poziomem gazonośnym jest tu dolomit główny cechsztyńskiego cyklotemu Stassfurt. Omawiane złoże występuje w utworach młodszych, oddzielonych od poprzednio opisywanego kompleksem osadów cyklotemu Werra. Gaz jest zaazotowany i zawiera siarkowodór. Do wykorzystania nadaje się po wcześniejszym odazotowaniu i odsiarczeniu.

13 Obszary obu złóż „Wilcze” częściowo nakładają się na siebie. W części wschodniej przechodzą na teren arkusza Wolsztyn. Ewentualna eksploatacja złóż gazu ziemnego systemem otworowym z głębokości ponad 2000 m p.p.t. nie powinna mieć wpływu na powierzchnię terenu, dlatego złoża tego surowca uznano za małokonfliktowe. Z punktu widzenia ochrony kopalin złoża gazu ziemnego zalicza się do kategorii 2, tj. złóż rzadkich w skali kraju lub skoncentrowanych w określonym regionie.

2. Kruszywo naturalne Występowanie osadów piaszczysto-żwirowych na omawianym terenie związane jest głównie z akumulacją wodnolodowcową na obszarach przydolinnych, względnie w obrębie pól sandrowych. Wykazują one dużą zawartość frakcji piaskowej (powyżej 70%), co pozwala zaliczyć je do kruszyw naturalnych - drobnych. Na obszarze arkusza wyróżnić można trzy rejony występowania piasków przydatnych dla potrzeb budownictwa i drogownictwa: skrajne fragmenty wysoczyzny w rejonie Babimo- stu; południowe stoki „wyspy” kargowskiej, w sąsiedztwie miejscowości Chwalim oraz w po- łudniowej części arkusza na piaszczystych tarasach Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Aktualnie na omawianym terenie udokumentowanych jest sześć złóż kruszywa: „Babi- most” (Oleszak, Tyralski, 1979), „Babimost I” (Dzioba, 1979), „Babimost A” (Teska, 2004) „Chwalim IIB” (Hryniewski, 2004), „Karszyn” (Siwiec, Szoplińska, 1989) oraz „Chwalim” (Melcher, 1979). Zestawienie wybranych parametrów geologiczno-górniczych złóż i jakościowych kopalin przedstawiono w tabeli 3. Złoże „Babimost”, położone jest 1,5 km na południowy zachód od Babimostu i zajmuje powierzchnię 5,67 ha. Kopalinę stanowi kruszywo drobne, piaskowe, z niewielką domieszką frakcji żwirowej (średnio 13%), przydatne dla potrzeb drogownictwa oraz produkcji betonu i zapraw budowlanych. Jej zasoby, wg stanu na koniec 2003 roku wynoszą 667 tys. ton. Złoże jest częściowo zawodnione (zwierciadło wód gruntowych występuje średnio na głębokości 5,2 m). Nadkład złoża jest niewielki i stanowi go gleba i piaski podglebowe o średniej grubo- ści 0,5 m. Złoże „Babimost A” leży na części zaniechanego złoża „Babimost”. Złoże to zajmuje powierzchnię 1,96 ha o zasobach 225,8 tys. ton. Są to piaski drobnoziarniste o średniej miąż- szości 9,0 m, znajdujące się pod niewielkim nadkładem średnio 0,2 m. Złoże to jest częścio- wo zawodnione. Poziom wodonośny znajduje się średnio na głębokości 5,2 m p.p.t.

14 Złoże „Babimost I” znajduje się przy wschodniej granicy miasta i obejmuje obszar 24,4 ha, na którym w 1979 roku udokumentowano zasoby bilansowe kruszywa naturalnego drobnego dla celów budowlanych. Aktualnie jest jeszcze 2 874 tys. ton zasobów piasku, pod średnim nadkładem 1,45 m, złożonym z gleby i piasków gliniastych. Złoże jest suche. Tabela 3 Parametry geologiczno-złożowe i jakościowe złóż kruszywa naturalnego (piasków)

Złoże: Parametr Babimost Babimost I Chwalim Karszyn Babimost A Chwalim IIB 1 2 3 4 5 6 7 Parametry złożowe: Powierzchnia złoża (ha) 5,67 24,4 22,9 2,2 1,96 3,19 Grubość nadkładu śr. (m) 0,5 1,45 1,63 1,0 0,2 1,0 Miąższość złoża śr. (m) 8,5 7,24 14,8 9,0 9,0 8,97 Stosunek grubości nadkładu do 0,07 0,2 0,11 0,075 0,022 0,11 miąższości złoża (N/Z) Parametry jakościowe kopaliny (wartości średnie): Zawartość ziaren poniżej 2 mm 87,0 86,0 94,9 99,77 91,0 95,9 (punkt piaskowy) (% wag.) Zawartość pyłów (% wag.) 2,7 2,8 1,1 0,9 0,97 3,81 Zawartość zanieczyszczeń obcych brak brak brak brak brak brak (% wag.) Zawartość związków siarki 0,013 0,03 brak brak brak brak (% wag)

Złoże „Karszyn” leży w odległości około 2,5 km na południe od Kargowej i 1 km na północ od Karszyna. Złoże to zostało udokumentowane na powierzchni 2,2 ha o zasobach geologicznych kruszywa naturalnego 369 tys. ton. Złoże stanowią piaski drobno- i średnio- ziarniste. Złoże jest zawodnione, lustro wody znajduje się na głębokości 2,0 m p.p.t. Złoże „Chwalim IIB” zlokalizowane jest w odległości ok. 0,4 km na północ od miej- scowości Chwalim. Zajmuje ono powierzchnię 3,19 ha, a zasoby geologiczne kruszywa naturalnego wg stanu na koniec 2004 roku wynoszą 569,8 tys. ton. Kopaliną są piaski drobnoziarniste o średniej miąższości 8,97 m. Nadkład o grubości do 2,0 m stanowi gleba i glina piaszczysta. Złoże to jest suche. Złoże „Chwalim” położone jest w odległości 3 km na zachód od miasta Kargowa. Po- wierzchnia złoża wynosi 22,9 ha, a zasoby kruszywa naturalnego – 5 222 tys. ton. Serię zło- żową stanowią piaski różnoziarniste o genezie wodnolodowcowej z przewarstwieniami (wkładkami) żwirowymi, których udział w złożu jest zmienny i wynosi od 0,3 do 22,2%. Zło- że jest suche. Nadkład złoża wykazuje zmienną grubość (0,3-4,8 m) i stanowią go piaski gli- niaste i gliny. Utwory tego typu pojawiają się także wewnątrz złoża, tworząc wkładki i przerosty.

15 Omawiane złoża kruszywa naturalnego zaliczono do złóż powszechnie występujących (kategoria 4), małokonfliktowych z punktu widzenia ochrony środowiska.

3. Torf Złoże torfu „Karszyn CA” występuje ok. 3 km na południowy wschód od miejscowości Karszyn. Powierzchnia złoża wynosi 14,8 ha (Kinas, 2004). Miąższość kopaliny jest zmienna i wynosi od 0,3 do 4,3 m. Nadkład stanowi gleba i namuł o grubości od 0,0 – 1,1 m. W spągu złoża występuje glina pylasta z przewarstwieniami piasku drobnoziarnistego i mułki. Poziom wodonośny występuje na głębokości od 0,1 do 1,3 m p.p.t. Jakość kopaliny przedstawia się następująco: min max śr. Stopień rozkładu (%) 23,4 68,5 42,6 Popielność (%) 10,3 84,8 33,6 Odczyn pH w wodzie 5,1 6,7 6,0 Zawartość wody (%) 32,4 89,0 73,3

Torf przeznaczony jest do wykorzystywania w ogrodnictwie i rolnictwie. Z punktu widzenia ochrony złóż złoże to zostało zaliczone do klasy 4, złóż powszech- nych, licznie występujących, łatwo dostępnych. Ze względu na ochronę środowiska do klasy A – złóż małokonfliktowych. Klasyfikacja konfliktowości złóż kopalin pospolitych z punktu widzenia ochrony śro- dowiska została uzgodniona z Geologiem Wojewódzkim w Gorzowie Wielkopolskim.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Kargowa aktualnie eksploatowane jest kruszywo naturalne (piaski) ze złoża „Chwalim”. Użytkownikiem złoża jest spółka cywilna „Hossa” z siedzibą w Sule- chowie, która otrzymała w 1997 r. koncesję na eksploatację kopaliny ważną do 2010 r. Eks- ploatacja złoża została rozpoczęta w 1979 roku i po okresowym zaniechaniu, wznowiona w 1998 roku. Wydobycie prowadzone jest we wschodniej części złoża, w granicach ustano- wionego obszaru górniczego o powierzchni 6,9 ha. Powierzchnia terenu górniczego wynosi 9,5 ha. Eksploatacja prowadzona jest w wyrobisku wgłębnym o głębokości dochodzącej do 10 m. Wewnątrz wyrobiska zlokalizowany jest osadnik frakcji poniżej 0,5 mm oraz zespół urządzeń do płukania i przesiewania surowca, w celu uzyskania pożądanego asortymentu kruszywa. Nadkład złoża (o średniej grubości 1,6 m), zwałowany jest obecnie w granicach terenu górniczego, w sąsiedztwie północnej krawędzi wyrobiska.

16 Na południe od piaskowni „Chwalim” znajduje się nieczynne wyrobisko wybilansowa- nego złoża „Chwalim IIA”, częściowo samoistnie zarośnięte. Złoże „Chwalim IIB” ma wyznaczony obszar i teren górniczy oraz przydzieloną konce- sję dnia 28.12.2004 r. i jest w trakcie przygotowywania do eksploatacji. W obrębie granic złoża „Babimost” zostało udokumentowane w 2004 roku złoże „Ba- bimost A”. Właścicielem złoża jest Zakład Robót Inżynieryjno – Ogólno Budowlanych z Nowego Tomyśla, który uzyskał koncesję na eksploatację złoża ważną w latach 2005-2015. Dla złoża ustanowiono obszar górniczy (1,96 ha) i teren górniczy (3,27 ha). Aktualnie złoże to jest przygotowywane do eksploatacji. Złoże torfu „Karszyn CA” zostało udokumentowane w 2004 r. Użytkownikiem złoża jest Spółka z o. o. „Ecofil” z Poznania. Użytkownik uzyskał 12.07.2005 r. koncesję na wydobycie ważną do 2015 roku. Dla złoża ustanowiono obszar (14,06 ha) i teren (16,78 ha) górni- czy. Jest ono w trakcie przygotowywania do eksploatacji. Na wschód od Babimostu, na obszarze złoża kruszywa "Babimost I" istnieje nieczynne wyrobisko (piaskownia), w którym od 1987 roku Zielonogórskie Zakłady Eksploatacji Kru- szywa wydobywały piaski budowlane. Obecnie złoże zostało przejęte przez Urząd Miasta w Babimoście. Złoże zostało w zachodniej partii częściowo wyeksploatowane - w części wyrobiska funkcjonuje składowisko odpadów komunalnych. Eksploatacja złoża „Babimost” została zakończona w 1998 roku. Właścicielem złoża (i jego byłym użytkownikiem) jest Przedsiębiorstwo Robót Drogowo-Mostowych z Wolszty- na.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin Obszar arkusza Kargowa, z racji swej budowy geologicznej nie stwarza znaczących przesłanek na rozpoznanie nowych wystąpień kopalin mineralnych. Znajomość ogólnych prawidłowości rozmieszczenia węglowodorów i serii zbiornikowych - przede wszystkim w dolomicie głównym, ale także najwyższym czerwonym spągow- cu, umożliwiła okonturowanie przewidywanych struktur tektonicznych, stanowiących pułapki dla gazu ziemnego w omawianym rejonie, gdzie udokumentowano 4 złoża. Ponieważ ta część monokliny została rozpoznana w stopniu wystarczającym, nie przewiduje się możliwości zna- lezienia kolejnych złóż gazowych. Obszar perspektywiczny występowania węgla brunatnego wyznaczono na podstawie prowadzonych w latach 1983-1986 prac geologiczno-poszukiwawczych w celu zbadania wę- glonośności miocenu, m. in. w rejonie Sulechowa i Świebodzina (Marciniak, Pudło, 1986). Niewielki fragment tego obszaru znajduje się w północno-zachodnim narożniku arkusza. Za-

17 sadnicza część obszaru perspektywicznego znajduje się w obrębie arkuszy: Zbąszyń, Świebo- dzin i Sulechów. Serię złożową tworzą tu środkowomioceńskie węgle brunatne ścinawskiej grupy pokładów, złożonej z 3-6 soczew, o łącznej miąższości wynoszącej średnio 10,2 m. Średnia grubość nadkładu wynosi 162,7 m, a współczynnik N/Z (stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża) - 20:1. Wartość opałowa węgla wynosi średnio 2151 kcal/kg, zawartość popiołu - 21,1% a zawartość siarki - 2,24%. Obszar ten w waloryzacji (Piwocki, 2004) został zaliczony do złóż perspektywicznych o zasobach szacunkowych powyżej 20 mln ton. Niewielki fragment północno-wschodniej części arkusza wchodził w obręb rozległego (440 km2) obszaru poszukiwań węgla brunatnego, które prowadzone były w 1966 r. (Pudło, 1966). Obejmował on tereny sąsiednich arkuszy: Zbąszyń, Nowy Tomyśl i Wolsztyn. Wyniki poszukiwań oceniono negatywnie, ze względu na małą sumaryczną grubość pokładów węgla (średnio 6,3 m), duży nadkład (134,8-179,5 m) i niekorzystny stosunek grubości nadkładu do miąższości węgla (średnio 28,3). Ze względu na rekonesansowy charakter prac, obszaru tego nie zaznaczono na mapie. Surowcem, dla którego istnieją niewielkie perspektywy złożowe są piaski. Dotyczy to głównie wodnolodowcowych piasków ze żwirami z okresu transgresji lądolodu Wisły (dolne). Piaski te odsłaniają się w wąskim pasie na stromych stokach Wyspy Wysoczyzny Kar- gowskiej. Przeważnie jednak płaszczyzna wysoczyzny przykryta jest grubym kilkumetrowym nadkładem glin zwałowych. Wytypowano dwa obszary perspektywiczne. Pierwszy z nich znajduje się w dużym kompleksie leśnym na południe od Jez. Liny. Odsłaniające się tu na stoku piaski ze żwirami przykryte są dużym płatem piasków sandrowych. Kopaliną perspek- tywiczną są tutaj zarówno dolne jak i sandrowe piaski wodnolodowcowe. Drugi z wytypowa- nych obszarów znajduje się pomiędzy miejscowościami Kargowa i Wielka Wieś gdzie dolne piaski wodnolodowcowe ze żwirami występują na łagodnym stoku w pasie o szerokości 200- 500 m. Obydwa obszary są stosunkowo niewielkie i mogą zaspokajać jedynie lokalne potrzeby budownictwa czy drogownictwa. Na obszarze arkusza obniżenia wzdłuż rzek: Obry, Gniłej Obry i Obrzycy wypełnione są holoceńskimi torfami. Wystąpienie torfu niskiego zlokalizowane w rejonie Jażyńca, Kopa- nicy i Smolna Wielkiego, częściowo położone są w granicach obszaru chronionego krajobrazu, lub w obrębie łąk na glebach pochodzenia organicznego. Z powodu konfliktowości ze środowiskiem przyrodniczym, nie zostały one włączone do potencjalnej bazy surowcowej tor- fów (Ostrzyżek, Dembek, 1996). W rejonach występowania osadów holoceńskich przeprowadzono zwiad geologiczny pod kątem występowania kredy jeziornej (Górna, Maćków, 1992). Dał on wynik negatywny. Kredę nawiercono jedynie w rejonie Wąchabna. Wystąpienie to nie spełniało kryteriów bilan-

18 sowości z uwagi na małą miąższość (maksymalnie 1 m) i zbyt niską zawartość węglanu wap- nia. Na mapie obszary te zaznaczono jako negatywne. W roku 1979 wykonano prace geologiczno-poszukiwawcze w celu udokumentowania złoża kruszywa naturalnego (piaszczysto-żwirowego) w rejonie Wąchabna, na północ od Kargowej. Wykonano 20 otworów do głębokości 10 m. Dały one wynik negatywny (Turczyn, Kwapisz, 1979).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Badany obszar arkusza Kargowa jest położony w zlewni II rzędu rzeki Warty oraz Ka- nału Obry. Głównymi ciekami na arkuszu są: Obra - lewy dopływ Warty, który obecnie pły- nie sztucznym korytem - Kanałem Północnym, Kanał Obra (prawy dopływ Odry) wraz z dopływami: Kanałem Bojaderskim na południu i Obrzycą na zachodzie. Od północy płynie Gniła Obra, która wpada do jeziora Wojnowskiego. Cały badany teren pokryty jest gęstą sie- cią kanałów i rowów melioracyjnych, niekiedy bez nazwy, które łączą się z ciekami płynący- mi. Bogatą sieć hydrograficzną obszaru uzupełniają jeziora polodowcowe. Największe z nich to: Wojnowskie (229,0 ha), Chobienickie (207 ha), Wielkowiejskie (78,3 ha), Kopa- nickie (37,4 ha) oaz Wąchabnowskie (37,0 ha). Stan czystości wód płynących był systematycznie monitorowany na rzece Północny Kanał Obry w miejscowości Kopanica i Jaromierz, oraz na rzece Rów Grabowski u ujścia do jeziora Chobienickiego (Styczeń, 2003). Wody w miejscowości Kopanica i na rzece Rów Grabowski są pozaklasowe. Wskaźnikami decydującymi o klasie to przede wszystkim fosforany, fosfor ogólny, tlen rozpuszczony, ChZT-Mn, potas, azot amonowy oraz azot ogólny. W miejscowości Jaromierz wody rzeki Obry (Północny Kanał Obry) odpowiadają III klasie czystości ze względu na przekroczenie norm azotu azotynowego i fosforu ogólnego. Głównymi źródłami zanieczyszczeń rzek są bezpośrednie zrzuty ścieków bytowych z nieskanalizowanych obszarów oraz spływy powierzchniowe z terenów rolniczych. Badaniami jakości wód jezior w ramach monitoringu regionalnego na arkuszu Kargowa były objęte jeziora: Wojnowskie (Damczyk, 2004), Chobienickie, Wielkowiejskie, Kopanic- kie oraz Rudno (Pułyk, Tybiszewska, 2004). Wody wszystkich jezior są pozaklasowe. Decy- dującymi wskaźnikami o klasie czystości wód są między innymi: bakterie grupy coli typu ka- łowego, fosforany, tlen rozpuszczony oraz chlorofil typu „a”. Główne źródła zanieczyszczenia wód jezior to ścieki socjalno-bytowe, spływy powierzchniowe z gruntów rolnych oraz rozwijająca się turystyka.

19 2. Wody podziemne Zgodnie z regionalnym podziałem zwykłych wód podziemnych Polski obszar objęty arkuszem Kargowa należy do regionu wielkopolskiego. Wśród tego regionu wyróżniono: pół- nocną część należącą do subregionu lubusko-poznańskiego oraz środkową i południową do regionu Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej (Paczyński, 1995). Główne wodonośne piętra użytkowe wstępują w utworach czwartorzędowych. W ich obrębie wyróżniono poziomy wodonośne: gruntowy oraz międzyglinowy górny i dolny (Chmura, 2004). Utwory wodonośne poziomu gruntowego tworzą piaski od pylastych do gru- boziarnistych, rzadziej żwiry rzeczne zlodowaceń północnopolskich i holocenu. Miąższość tych utworów dochodzi do 32,0 m, średnio 15,2 m. Współczynnik filtracji warstw wodono- śnych jest zróżnicowany i waha się od 0,08 – 187 m/24 h, średnio 88,8 m/24 h. Zwierciadło wody ma charakter swobodny i występuje do głębokości 6,0 m. Zasilanie wód tego poziomu zachodzi na drodze infiltracji opadów oraz wód powierzchniowych. Wody podziemne tego poziomu charakteryzują się ponadnormatywną zawartością związków żelaza i manganu. Międzyglinowy górny poziom użytkowy, ma regionalne rozprzestrzenienie. Jest to poziom związany z utworami wodnolodowcowymi i fluwioglacjalnymi rozdzielającymi gliny morenowe zlodowaceń północnopolskich od środkowopolskich. Stanowią go piaski średnio- ziarniste ze żwirami o zmiennej miąższości od 3,0 m do 35,0 m, średnio 12,0 m. Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski, a strop warstw wodonośnych zalega na głębokości do 35,0 m. Warstwę napinającą stanowią gliny zwałowe o zmiennej miąższości. Współczynnik filtracji dla warstw wodonośnych waha się od 0,8 do 45,0 m/24 h. Wody tego poziomu odna- wiają się poprzez infiltrację opadów oraz przesączenia się wód z nadległych poziomów. Międzyglinowy dolny poziom wodonośny występuje w północno - zachodniej części arkusza. Miąższość warstw wodonośnych wynosi od 6,0 do 24,5 m i zalegają one do głęboko- ści 63,0 m. Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski, lokalnie swobodny. Wartość współczynnika filtracji wynosi do 110 m/24 h, przy średnim 28,5 m/24 h. Wody poziomu czwartorzędowego należą do wód słodkich, zawierających podwyższoną ilość żelaza, a niekiedy manganu, i dlatego wymagają prostego uzdatniania dla celów pitnych. Na omawianym obszarze wyznaczono czwartorzędowy główny zbiornik wód podziemnych (Kleczkowski, 1990) GZWP (150) Pradoliny Warszawa-Berlin (Koło-Odra) (Fig. 3). Zbiornik ten związany ze strukturą pradoliny warszawsko-berlińskiej posiada szacunkowe zasoby dyspozycyjne 456 tys. m3/24 h. Dla zbiornika zaproponowano obszar wysokiej ochrony OWO. Zbiornik ten nie posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej.

20 Największą wydajność 121 m3/h przy depresji 4,8 m ma ujęcie komunalne w Kargowej. Ujęcie to wchodzi w skład systemu otworów korzystających z wodonośnego poziomu mię- dzyglinowego i jest eksploatowane przez Miejski Zakład Wodociągowy.

Fig. 3 Położenie arkusza Kargowa na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 2 – Obszar Najwyższej Ochrony (ONO), 3 - granica GZWP w ośrodku poro- wym, 4 - jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 144 – Dolina kopalna Wielkopolska, czwartorzęd dolin kopal- nych (QK); 150 – Pradolina Warszawa - Berlin (Koło - Odra), czwartorzęd pradolin (QP); 302 – Pradolina Barycz- Głogów, czwartorzęd pradolin (QP); 304 – Zbiornik m. morenowy Zbąszyń, czwartorzęd międzymorenowy (QM); 306 – Zbiornik (SM) Wschowa, czwartorzęd sandrów(QS) VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie-

21 czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 539-Kargowa zamieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90ºC, w ciągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zo- stały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A i C (zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 9 września 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie.

22 Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Tabela 4 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy za- Wartość prze- Wartość przeciętnych Wartości dopuszczalne stężeń w glebie wartości w ciętnych (me- (median) w glebach lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Śro- glebach na dian) w glebach obszarów niezabudo- dowiska z dnia 9 września 2002 r.) arkuszu 539- na arkuszu 539- wanych Polski 4) Kargowa Kargowa Metale N=12 N=6522 N=12 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda Mineralizacja królewska HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-15 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 17-70 25,5 27 Cr Chrom 50 150 500 1-6 2,5 4 Zn Cynk 100 300 1000 11-649 20 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-2,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-2 <1 2 Cu Miedź 30 150 600 <1-10 3,5 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-6 2 3 Pb Ołów 50 100 600 6-99 11 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,07 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 539-Kargowa 1) grupa A w poszczególnych grupach zanieczyszczeń a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza- As Arsen 12 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 12 Prawo wodne, Cr Chrom 12 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 11 1 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego po- Cd Kadm 11 1 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagroże- Co Kobalt 12 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Miedź 12 tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 12 2) Pb Ołów 12 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wy- ą Hg Rtęć 12 ł czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowa- mi, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nie- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ar- użytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z kusza 539-Kargowa do poszczególnych grup zanie- wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopal- czyszczeń (ilość próbek) nych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 11 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 4).

23 Przeciętne zawartości wszystkich badanych pierwiastków w glebach arkusza są niższe od wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Pod względem zawartości metali 11 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grupy C zaliczono próbkę gleby w punkcie 6, z uwagi na wzbogacenie w cynk i kadm. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne Kryteria oceny osadów Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów ekotoksykologicznych zastosowano wartoś ci PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono dopuszczalne za- wartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowiązujące w Polsce oraz wartości tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i wartoś ci PEL. Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów jeziornych są pobierane z głęboczków jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnową drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą spektrometrii mas z jonizacją w pla- zmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS), także z roztworów uzyskanych po roztworzeniu pró- bek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

24 Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartoś ciach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Spośród jezior znajdujących się na arkuszu zbadane zostały osady trzech jezior: Kopa- nickiego, Wielkowiejskiego i Chobienickiego (Wielki Grójec). Osady jeziora Wielkowiej- skiego charakteryzują się podwyższoną zawartością kadmu, chromu, cynku, miedzi i ołowiu w stosunku do wartości ich tła geochemicznego, ale są to zawartości dużo niższe niż dopuszczalne według rozporządzenia MŚ i niższe niż ich wartości PEL, powyżej której obserwuje się szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. W osadach jeziora Kopanickiego stwierdzono podwyższoną zawartość chromu, ale nie stanowi one zagrożenia dla organizmów bytu- jących w tym jeziorze. A osady jeziora Chobienieckiego wyróżniają się bardzo niskimi za- wartościami potencjalnie szkodliwych składników. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 5 Zawartość pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Chobienickie Rozporządze- Tło geoche- Kopanickie Wielkowiejskie Pierwiastek PEL** (Wielki Grójec) nie MŚ* miczne (2002 r.) (2002 r.) (2002 r.) Arsen (As) 30 17 <5 <5 6 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 31 10 2 Cynk (Zn) 1000 315 73 38 103 29 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 <0,5 1,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 12 19 8 Nikiel (Ni) 75 42 6 5 9 5 Ołów (Pb) 200 91 11 16 19 8 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,06 0,1 0,036 Rubryka 2: * - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony. Rubryka 3: ** - zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne wg D. D. MacDonald, 1994.

25 3. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (Fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wy- korzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w prze- dziale od około 14 do około 50 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 25 nGy/h i jest niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości dawek promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 15 do około 32 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 20 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Kargowa budują utwory o generalnie niskich i mało zróżnicowanych wartościach promieniowania gamma. Są to głównie plejstoceńskie osady rzeczne (piaski, żwiry i mułki). Podrzędnie na badanym terenie występują gliny zwałowe i utwory wodnolodowcowe (piaski i żwiry) oraz holoceńskie osady rzeczne (piaski, mułki i żwiry), torfy, namuły i piaski eoliczne. Najwyższe wartości promieniowania zarejestrowane w południowej części profilu zachodniego (około 50 nGy/h) wydają się być związane z holo- ceńskimi madami, nagromadzonymi w dolinie Odry.

26 Fig. Fig. 539W PROFIL ZACHODNI 539E PROFIL WSCHODNI 4

Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami p pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia rz Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma ę dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych 5779660 5774818

5775750 5772704 m m 5772734 5770702

5769683 5767564

5763745 5764837

0 10 20 30 40 50 60 0 5 10 15 20 25 nGy/h nGy/h romieniotwórczymi romieniotwórczymi 27 27

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

na obszarze arkusza Kargowa Kargowa arkusza obszarze na 5779660 5774818

5775750 5772704 m m 5772734 5770702

5769683 5767564

5763745 5764837 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5

kBq/m2 kBq/m2 (na osi osi (na

Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wahają się od około 0,3 do około 2,8 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego wynoszą od około 0,8 do około 2,8 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Przy określeniu warunków, jakim powinny odpowiadać obszary predysponowane do lokalizowania składowisk uwzględniono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wyżej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z możliwością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania składo- wisk. Ponadto w przypadkach nie ujętych aktami prawnymi zaproponowano dodatkowe elementy do uwzględnienia na mapie oraz przyjęto kryteria przestrzenne, nawiązujące do istnie- jących praktycznych warunków lokalizowania składowisk. Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: − wyłączenie terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować wyróżnionych typów składowisk odpadów, − warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, − wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych typów potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: − tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względu na wymagania: przyrodnicze, geośrodowiskowe lub infrastrukturalne, − tereny, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, nieposiadające jednak naturalnej warstwy izolacyjnej (w rejonach tych składowiska odpadów muszą posiadać sztuczną barierę izolacyjną), − tereny, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej warstwy izolacyjnej.

28 Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: − izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów (O), − rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających, z przyjętych obszarów (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczności publicznej – tereny lotnisk, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – ochrona wód podziemnych). Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikają- ce z występowania w obrębie wyróżnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo – kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z odpowiednimi władzami oraz dokumentami plani- stycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (Tabela 6). Tabela 6 Kryteria izolacyjnych właściwości gruntów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Miąższość współczynnik filtracji Rodzaj gruntów [m] k [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 x 10-9 Iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1 x 10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 x 10-7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: − warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tab. 6), − zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m lub jednorodność warstwy izolacyjnej jest zmienna) − obszarów nieposiadających naturalnej warstwy izolacyjnej. Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedsta- wiane na Planszy B. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie doku-

29 mentacyjnej przestawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń (tab. 7). Profile otworów badawczych przedstawiają bu- dowę geologiczną do głębokości poniżej 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej występującej pod utworami izolującymi. Wybrane otwory z zamieszczonych w tabeli 7, zlo- kalizowano również na planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Kargowa Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Chmura, 2004). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczony w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) jest funk- cją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wo- donośnego na zanieczyszczenia), ale również czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego też, obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyzna- czonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izo- lacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu jakości wód podziemnych. Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze arkusza Kargowa z analizy dotyczącej wyznaczenia potencjalnych obsza- rów dla składowania odpadów wyłączono: − doliny rzek i potoków, w obrębie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich rzek: Obrzyca, Gniła Obra, Północny Kanał Obry, Rów Grabarski, Rów Siekierka, Rów Struga, Kanał Dźwiński, Kanał Obra, Kanał Obrzycki, Południowy Kanał Ob- ry, Będzikowa i innych mniejszych i nienazwanych cieków, − zwarte kompleksy leśne o powierzchni powyżej 100 ha (występujące głównie w pół- nocnej, południowej i południowo – wschodniej części arkusza), − obszary położone w strefie 250 m od: terenów podmokłych, bagiennych, w tym łąk na glebach pochodzenia organicznego, obszarów mis jeziornych i ich stref krawę- dziowych, zbiorników wód śródlądowych, − obszary zwartej lub gęstej zabudowy w obrębie miast oraz miejscowości będących siedzibami władz gminnych (Kargowa, Babimost), − obszary zwartej lub gęstej zabudowy miejscowości Nowe Kramsko, − obszar Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – Jezioro Pszczewskie i Dolina Obry (w północnej części w pasie jezior: Chobienickiego, Wielkowiejskiego oraz Kopanickiego),

30 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk analizowano tylko te obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni występują grunty spoiste spełniające wymagane kryteria przepuszczalności (Ta- bela 6), a ich strop znajduje się nie głębiej niż 2,5 m p.p.t. Po przeanalizowaniu uwarunkowań geomorfologicznych, hydrogeologicznych i geologiczno-inżynierskich, potencjalne obszary zostały wydzielone w obrębie czwartorzę- dowych glin zwałowych (Tabela 7), uznanych za utwory spełniające przyjęte kryteria izola- cyjności, wyłącznie dla składowisk odpadów obojętnych. Wyznaczone obszary zajmują około 20 % powierzchni analizowanego terenu. Analiza uwarunkowań geomorfologicznych wska- zuje, że POLS zostały wyznaczone w obrębie wysoczyzny morenowej płaskiej. Na obszarze całego arkusza jest to wysoczyzna morenowa płaska o nachyleniu do 2° i deniwelacjach do 2 m. Obszary wysoczyzn morenowych zajmują północne fragmenty arkusza oraz centralną Wyspę Wysoczyzny Kargowskiej. Są to tereny, na których wyznaczono potencjalne obszary lokalizacji składowisk. Zbudowane są one z glin zwałowych (zlodowaceń północnopolskich – Wisły oraz środkowopolskich – Warty), lokalnie przewarstwionych osadami piaszczysto – żwirowymi. Gliny zwałowe zlodowacenia Wisły pokrywają większość powierzchni Wyspy Wysoczyznowej Kargowskiej (preferowane obszary na północ od miejscowości Kargowa), odsłaniają się również w północno – zachodniej części arkusza mapy (obszary w rejonie miej- scowości Nowe Kramsko). Są to gliny barwy żółtej, piaszczyste o miąższości zwykle nie- przekraczającej 3 - 4 m, lokalnie ponad 10 m. Gliny zlodowacenia Warty na powierzchni terenu występują w rejonie Chobienic oraz Nieborza. Są to gliny piaszczyste barwy żółtobrą- zowej o średnich miąższościach kilkunastu metrów (Multan, 2003). Pozostałe tereny należą do obszaru pradolin oraz obniżeń dolinnych, wypełnionych osadami piaszczystymi akumulacji rzecznolodowcowej, na których nie wyznaczono prefero- wanych obszarów lokalizacji składowisk odpadów. Z analizy Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 50 000 – arkusz Kargowa (Chmu- ra, 2004) wynika, że większość potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk znajduje się na terenach o bardzo niskim i niskim stopniu zagrożenia użytkowego poziomu wodonośnego zanieczyszczeniem wód podziemnych. W obrębie omawianego arkusza głównym użytkowym piętrem wodonośnym jest piętro czwartorzędowe. Czwartorzędowe piętro wodonośne repre- zentują trzy poziomy wodonośne: przypowierzchniowy oraz międzyglinowy – górny i dolny. Poziom przypowierzchniowy charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody. Poziom

31 międzyglinowy górny wiąże się z występowaniem osadów piaszczysto-żwirowych rozdziela- jących gliny morenowe zlodowaceń północnopolskich od środkowopolskiego. Poziom mię- dzyglinowy dolny związany jest z osadami interglacjału mazowieckiego oraz fluwioglacjałów zlodowaceń środkowopolskich. Występuje on w północno-zachodniej części arkusza – od Babimostu do Kargowej (Chmura, 2004). Na obszarze arkusza Kargowa ograniczenia warunkowe wskazano identyfikatorami, i są to: grupa b: − strefy w odległości do 1 km od obszarów gęstej lub zwartej zabudowy mieszkaniowej oraz użyteczności publicznej (preferowane obszary w rejonie miejscowości: Kargowa, Babimost), grupa p: − Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Sławskiego, Pradoliny Obry i Rynny Zbąszyńskiej (preferowany obszar na północ od miejscowości Przeszkoda), grupa w: − obszar wysokiej ochrony (OWO) zbiornika GZWP nr 150 (nieudokumentowanego) Pradolina Warszawa-Berlin (Koło-Odra), w środkowej części arkusza (wg A. S. Kleczkowskiego, 1990) – po wykonaniu dokumentacji granice stref ochron- nych mogą ulec zmianie, grupa z: − obszar ochrony zasobów złóż gazu ziemnego Kargowa G/P w rejonie miejscowości Kargowa, Kopanica oraz złóż kruszyw naturalnych „Babimost”, „Babimost I”, „Chwalim” (cztery wyrobiska). Dodatkowe ograniczenia punktowe wskazano w nawiasie, są to ograniczenia dotyczące ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego (p), zabudowy (b) oraz ochrony zasobów złóż kopalin (z): (b) – strefa w odległości do 1 km od obszarów zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej (wyrobisko na terenie złoża „Babimost I”), (p) – stanowisko archeologiczne (wyrobisko zlokalizowane na północ od miej- scowości Chwalim), (z) – złoża kruszywa naturalnego – „Chwalim II” (wyrobisko zlokalizowane na północny – zachód od miejscowości Chwalim). Dodatkowo, na mapie zaznaczono tereny możliwej lokalizacji składowisk odpadów, nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej. Na obszarach tych na powierzchni terenu wy- stępują: piaski i żwiry moren czołowych, piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz piaski, żwiry

32 i głazy lodowcowe. Ewentualna lokalizacja składowisk odpadów na tych obszarach wymaga wykonania sztucznej bariery (izolacji) dna i ścian obiektu. Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na analizowanym terenie nie wyznaczono obszarów predysponowanych do lokalizacji składowisk odpadów komunalnych lub niebezpiecznych. Wynika to z braku skał ilastych w strefie do głębokości 10 m, które mogłyby spełniać kryteria izolacyjności dla odpadów innych niż obojętne. W tej sytuacji ewentualna lokalizacja składowiska odpadów komunalnych na tych terenach będzie wymagała wykonania dodatkowych barier gruntowych lub izolacji syntetycznych. Tereny najbardziej predysponowane do ewentualnej lokalizacji składowiska komunal- nego znajdują się w tych rejonach, gdzie warstwa izolacyjna składająca się z glin zwałowych lokalnie przewarstwionych iłami czwartorzędowymi ma duże miąższości (20 – 30 m). Obsza- ry spełniające w/w kryteria występują w rejonach miejscowości: Nowe Kramsko (północno – zachodnia część arkusza) oraz Kargowa (część centralna). Warunki takie dokumentuje za- mieszczony na Planszy B otwór nr 1 (Tabela 7). Szczegółowe badania parametrów izolacyjnych gruntu mogą pozwolić na wskazanie w tych miejscach warunków dogodnych do lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. W przypadku posadowienia składowiska na grun- tach niespełniających wymaganych kryteriów dla lokalizacji odpadów komunalnych, będzie konieczne sztuczne uszczelnienie dna i ścian obiektu. Na terenie arkusza Kargowa nie wystę- puje zorganizowane składowisko odpadów. Najbliższe składowisko znajduje się na terenie gminy Siedlec (miejscowość Siedlec) oraz gminy Wolsztyn w miejscowości Powodowo. Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Na podstawie dostępnych materiałów archiwalnych można przyjąć, że najlepsze warunki naturalne dla lokalizowania potencjalnych składowisk odpadów występują w części centralnej (okolice Kargowej), gdzie kompleks glin zwałowych osiąga największe miąższości od 27 – 31 m (otwory nr 3,5). Na pozostałych obszarach miąższości glin zwałowych są mniejsze, do 20 m. Zmienne warunki izolacyjności wskazano w obrębie miejscowości: Przeszkoda oraz na wschód od miejscowości Marianice, gdzie gliny zwałowe są przykryte kilkumetrową (maksymalnie do 2,5 m) serią utworów piaszczystych (piaski i żwiry wodnolodowcowe). Obszar arkusza Kargowa jest terenem sprzyjającymi do lokalizacji składowisk odpa- dów, z uwagi na brak ograniczeń warunkowych na większości wskazanych obszarach oraz słabo zaludnione tereny. Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na obszarach lokalizacji składowisk odpadów, ale pozbawionych naturalnej warstwy izolacyjnej znajdują się dwa wyrobiska związane z zaniechaną eksploatacją kruszywa w ob-

33 rębie złóż: „Babimost” oraz „Babimost I” (w części północnej). Pozostałe trzy wyrobiska znajduje się na terenach eksploatowanych złóż piasków „Chwalim” oraz „Chwalim II” (w części centralnej). Zagospodarowanie tych wyrobisk na składowiska odpadów wymaga wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dna i skarpy oraz przeprowadzenia szczegółowych badań geologiczno – inżynierskich. W otoczeniu przedstawionych wyrobisk występują warunkowe ograniczenie lokalizacyjne – obszarowe z powodu ochrony złóż kopalin oraz ograniczenia punktowe dotyczące ochrony przyrody i zabudowy. Tabela 7 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych obszarów Głębokość do zwp występującego Profil geologiczny Miąższość Nr otworu pod warstwą izolacyjną Archiwum warstwy na mapie [m p.p.t.] i nr otworu izolacyjnej dokument. strop Litologia warstwy i wiek utwo- [m] zwierciadło zwierciadło warstwy rów nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 1,0 Glina piaszczysta 2,0 Ił 5390018 1 Q 20,0 21,0 6,1 BH 3,0 Glina 21,0 Żwir 24,0 Piasek ze żwirem 25,0 Piasek 0,0 Gleba 5390215 2 Q 12,5 13,0 1,9 BH 0,5 Glina zwałowa 13,0 Żwir 0,0 Piasek 0,8 Glina 17,0 Glina zwałowa 5390040 3 32,0 Żwir Q 31,2 37,5 37,5 BH 37,5 Piasek ze żwirem 46,0 Piasek 47,0 Glina zwałowa 0,0 Gleba 0,2 Glina 7,0 Piasek 5390219 13,5 Ił 4 Q 6,8 54,5 29,5 BH 20,0 Żwir 22,5 Glina zwałowa 54,5 Piasek 64,0 Ił 0,0 Gleba 0,3 Piasek 1,0 Glina piaszczysta 5390223 4,5 Glina 5 Q 27,0 28,0 24,2 BH 10,0 Glina zwałowa 28,0 Piasek 56,0 Piasek gliniasty 56,5 Ił BH – Bank Hydro, Q – czwartorzęd,

34 Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania odpadów na- leży traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w na- wiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań doty- czących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszcze- gólne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołą- czanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składo- wania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogą- cych pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności środowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią.

X. Warunki podłoża budowlanego Do opracowania warunków podłoża budowlanego na obszarze arkusza Kargowa wykorzystano Szczegółową mapę geologiczną Polski, arkusz Kargowa w skali 1:50 000 (Multan, 2003 a) wraz z objaśnieniami (Multan, 2003 b), oraz mapy topograficzne tego terenu w skali 1: 50 000 i 1: 25 000. Ocenę warunków podłoża budowlanego przedstawiono z pominięciem: terenów leśnych, gleb chronionych klas I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego, ogródków działkowych oraz obszarów udokumentowanych złóż i terenów miejskich o zwartej zabudowie. Na obszarze omawianego arkusza podłoże budowlane stanowią wyłącznie utwory czwartorzędowe holocenu i plejstocenu. Utwory holocenu reprezentowanego przez utwory rzeczne, jeziorne i eoliczne występują głównie w południowej części, natomiast utwory wodnolodowcowe i gliny zwałowe budują tereny wysoczyzny zajmującą północną i środkową część. Podłoże budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa w grupie gruntów nie- spoistych stanowią wodnolodowcowe i rzeczno-wodnolodowcowe piaski ze żwirami na ob-

35 szarach, gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się głębiej niż 2 m p.p.t. i piaski rzeczne tarasów nadzalewowych. Utwory wodnolodowcowe występujące na powierzchni waloryzowanego obszaru reprezentowane są głównie przez średnio zagęszczone piaski i piaski ze żwirami zlodowaceń pół- nocnopolskich z okresu recesji lądolodu Wisły. Pokrywają one duże powierzchnie na równi- nach sandrowych w północnej i centralnej części arkusza (na wschód od Nowego Kramska i na północ od Starego Kramska oraz w rejonie Chobienic, Wojciechowa i Żodynia). W części południowej występują jedynie w postaci pojedynczego płatu na północ od Karszyna. Są to przeważnie średnioziarniste piaski z niewielką ilością żwirów, w głębszych partiach silnie zaglinione. Na obszarach gdzie poziom wód gruntowych zalega głębiej niż 2 m p.p.t. stano- wią one podłoże o korzystnych warunkach dla budownictwa. Podłożem o dobrych warunkach budowlanych są także wodnolodowcowe piaski i żwiry związane z transgresją lądolodu Wi- sły. Są to zagęszczone, różnoziarniste piaski z ziarnami żwiru skał krystalicznych i kwarcu. Odsłaniają się one głównie na krawędziach wysoczyzn w rejonie Nowego i Starego Kramska oraz w wąskim 200-300 m pasie wokół Wyspy Wysoczyzny Kargowskiej. Podłożem nadającym się pod posadowienie budowli są również zagęszczone i średnio zagęszczone piaski i żwiry rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) oraz piaski rzeczne tara- sów nadzalewowych. Pierwsze z nich tworzą rozległe tarasy w południowo-wschodniej i wschodniej części arkusza. Są to drobno- i średnioziarniste piaski, często zawierające do- mieszki drobnego żwiru. Na obszarach, gdzie poziom wody gruntowej występuje na głęboko- ści większej niż 2 m (na południe od Kargowej, w rejonie Marianic oraz Nowego i Starego Jaromierza) stanowią podłoże o korzystnych warunkach dla budownictwa. Różnoziarniste piaski tarasów nadzalewowych odsłaniają się w południowej i południowo-zachodniej części obszaru arkusza (rejony Uścia, Smarzenic i Smolna Wielkiego). W grupie gruntów spoistych podłoże o korzystnych warunkach budowlanych stanowią: gliny zwałowe i utwory deluwialne. Zwarte i półzwarte gliny zlodowaceń środkowopolskich odsłaniają się na powierzchni w rejonie Chobienic i Wojciechowa, natomiast gliny zwałowe zlodowaceń północnopolskich pokrywają większość obszaru Wyspy Wysoczyzny Kargowskiej (tereny leżące na północ od Kargowej) oraz na północny zachód od Nowego Kramska. Są to gliny o konsystencji od pół- zwartej do twardoplastycznej, zapiaszczone z niewielką ilością żwiru. Gliny zlodowaceń środkowopolskich należy traktować jako małoskonsolidowane natomiast północnopolskich jako nieskonsolidowane. Zaglinione piaski i nieskonsolidowane, spoiste gliny deluwialne występują u podnóży wysoczyzny (rejon Kargowej).Utwory deluwialne są na tle pozostałych gruntów spoistych

36 najmniej nośne i wykazują zwiększoną odkształcalność. Osady te występują także w rejonie Nowego Kramska, gdzie wypełniając dna dolinek denudacyjnych stanowią podłoże nieko- rzystne dla budownictwa Tereny o warunkach niekorzystnych dla budownictwa to rejony, gdzie występują grunty słabonośne (organiczne, spoiste plastyczne i miękkoplastyczne) oraz niespoiste luźne, a także wszystkie rejony w których zwierciadło wód gruntowych występuje na głębokości mniejszej niż 2 m p.p.t. Do obszarów o warunkach niekorzystnych zaliczono tereny w dolinach rzecznych Ka- nału Obry, Obrzycy, Północnego Kanału Obry i innych drugorzędnych cieków, gdzie podłoże stanowią: plastyczne namuły i zawodnione piaski den dolinnych. Terenami nienadającymi się pod zabudowę są też zagłębienia bezodpływowe wypełnione namułami torfiastymi, plastycz- nymi mułkami i kredą jeziorną, a także tereny podmokłe, starorzecza, rynny i dolinki lodowcowe z torfami i gytiami oraz piaski i mady tarasów zalewowych (Smugi). Większe obszary o tym typie podłoża występują w obrębie Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej w południowo- zachodniej (Ostrzyce, Smugi, Karszyn, Zawiatraki) i wschodniej części arkusza (Marianice, Żodyń). Duże fragmenty waloryzowanego obszaru, gdzie warunki dla budownictwa są nieko- rzystne znajdują się na terenach położonych pomiędzy Nieborzą i Jaromierzem. W występu- jących tam piaskach i żwirach sandrów zwierciadło wód gruntowych zalega na głębokości mniejszej niż 2 m p.p.t. Są to często obszary podmokłe, poprzecinane siatką drobnych cieków wodnych i kanałów. Tego typu tereny znajdują się również w rejonie Starego Kramska i Ba- bimostu. Terenami o warunkach niesprzyjających budownictwu są także obszary przybrzeżne jezior, gdzie w podłożu występują piaski i mułki jeziorne, a wody gruntowe występują płytko oraz obszary występowania piasków eolicznych na terenach niezalesionych.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Kargowa występują chronione gleby (klasy bonitacyjnej IIIa -IVa) oraz łąki na glebach pochodzenia organicznego. Obszar gleb chronionych w rozproszonej przestrzeni występuje w zachodniej, centralnej i północno-zachodniej części arkusza. Zajmu- ją one około 15 % powierzchni arkusza. Są to gleby wykształcone na utworach gliniastych wysoczyzn morenowych. Łąki na glebach pochodzenia organicznego, występują wzdłuż dolin rzecznych: Obrzycy, Obry, Północnego Kanału Obry i Kanału Obry oraz w innych obniże- niach terenu. Zajmują powierzchnię około 10% obszaru arkusza.

37 Obszar arkusza Kargowa charakteryzuje się znacznym odsetkiem powierzchni zajętej przez lasy (około 45 %). Drzewostany tworzy przede wszystkim sosna z niewielką domieszką brzozy, a na obszarach dolinnych (głównie na obrzeżach zbiorników wodnych), także dębu i innych gatunków liściastych. Na obszarach podmokłych, zajmujących przeważnie zarastają- ce dna rynien jeziornych i związane z nimi doliny rzek i kanałów rzecznych, zachowały się fragmenty łęgów olszowo-jesionowych i olsów. Większe kompleksy leśne znajdują się w centralnej i południowo-wschodniej części arkusza w granicach Obszaru Chronionego Krajobra- zu Pojezierza Sławskiego, Pradoliny Obry i Rynny Zbąszyńskiej, a w zachodniej i południo- wej części arkusza w Obszarze Chronionego Krajobrazu „Rynny Obrzycko-Obrzańskie”. Ob- szar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Sławskiego, Pradoliny Obry i Rynny Zbąszyńskiej utworzony w 1996 roku (ze zmianami w 1998 r.) przez Wojewodę Zielonogórskiego, na powierzchni 22 102 ha, ma na celu ochronę zbiorników wodnych. Obszar Chronionego Krajo- brazu „Rynny Obrzycko-Obrzańskie” powołany także przez Wojewodę Zielonogórskiego, na powierzchni 23 375 ha, ma na celu ochronę obszarów najcenniejszych przyrodniczo i krajobrazowo, o różnych typach ekosystemów. Jeziora, stanowiące około 2 % powierzchni arkusza, wypełniające rynny polodowcowe oraz sąsiadujące z nimi tereny bagienno-torfowiskowe są miejscem występowania rzadkich gatunków fauny i flory. W północnej części jeziora Chobienickiego w 1959 roku, na powierzchni 26,15 ha obejmującej dawną wyspę (obecnie półwysep), utworzono rezerwat ptasi (faunistyczny) „Wyspa na jeziorze Chobienickim”. Powstał on w celu zachowania miejsc lę- gowych czapli siwej, która utrzymuje się na tym obszarze ponad 70 lat. W chwili obecnej za- rejestrowano 92 gniazda ptaka tego gatunku. Poza czaplą, gnieździ się tu szereg innych ga- tunków ptaków m. in. kormorany, myszołowy, kanie rude, a także występuje chrząszcz – ko- zioróg dębosz. Na obszarze rezerwatu występuje także wiele cennych przyrodniczo gatunków roślin drzewiastych, między innymi: dąb, brzoza, jesion, klon i osika. Na obszarze arkusza ochronie podlegają liczne drzewa pomnikowe. Zlokalizowane są one wśród starodrzewi dębowych położonych na terenach administrowanych przez Lasy Pań- stwowe, lub w obrębie założeń parkowo-pałacowych. Są to stare, ponad 150 letnie drzewa, wśród których przeważają dęby szypułkowe o obwodzie 340-600 cm. Rzadziej spotykane są pomnikowe okazy lip, buków, wiązów, platanów i jesionów. Na omawianym terenie, w lasach administrowanych przez nadleśnictwa Sulechów, Ba- bimost i Wolsztyn, występuje 11 obszarów objętych ochroną jako użytki ekologiczne. Są to obszary o powierzchni od 1 do 30 ha, obejmujące unikatowe elementy roślinności zbliżonej do naturalnej i zajmujące śródleśne tereny podmokłe, bagniska lub zatorfione obniżenia terenu, stanowiące zarastające obszary jezior wytopiskowych. Największy obszarowo użytek

38 ekologiczny „Bagno Duże Liny”, wraz z położonym nieco dalej na wschód „Bagnem Małe Liny”, przylega do jeziora Liny i obecnie stanowi torfowisko całkowicie porośnięte roślinno- ścią drzewiastą i oczeretową ze stanowiskami rzadkich gatunków roślin (kłoć wiechowata, bobrek trójlistkowy). Na terenie tym gniazduje wiele gatunków ptaków, m. in. żuraw. Innego typu użytek ekologiczny znajduje się w pobliżu wsi Karszyn na południe od Kargowej. Jest to niewielki fragment lasu ze stanowiskiem rzadko występującego gatunku paproci – długosza królewskiego. Omawiane obszary objęte są ochroną w celu zachowania zespołów i gatunków charakterystycznej dla danego typu siedlisk roślinności. Wszystkie chronione obiekty przyrody żywej omówione w tym rozdziale zestawiono w tabeli 8. Tabela 8 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych

Nr Rok Forma Gmina Rodzaj obiektu obiektu Miejscowość zatwierdze- ochrony (powierzchnia w ha) na ma- Powiat nia pie 1 2 3 4 5 6 Siedlec Fn – „Wyspa na jeziorze Chobie- 1 R Chobienice 1959 wolsztyński nickim” (26,15) Karna Siedlec 2 P 1986 Pż – wiąz szypułkowy park wolsztyński Karna Siedlec 3 P 1986 Pż – lipa drobnolistna park wolsztyński Karna Siedlec 4 P 1986 Pż – dąb szypułkowy park wolsztyński Karna Siedlec 5 P 1986 Pż – dąb szypułkowy park wolsztyński Karna Siedlec 6 P 1986 Pż – dąb szypułkowy park wolsztyński Karna Siedlec 7 P 1986 Pż – dąb szypułkowy park wolsztyński Karna Siedlec 8 P 1986 Pż – buk zwyczajny park wolsztyński Karna Siedlec 9 P 1986 Pż – buk zwyczajny park wolsztyński Karna Siedlec 10 P 1986 Pż – platan park wolsztyński Kolesin Babimost 11 P 1985 Pż – wiąz park zielonogórski Kolesin Babimost 12 P 1985 Pż – klon zwyczajny park zielonogórski Kolesin Babimost 13 P 1985 Pż – wiąz park zielonogórski Kolesin Babimost 14 P 1987 Pż – lipa park zielonogórski Kolesin Babimost 15 P 1987 Pż – lipa szerokolistna park zielonogórski Babimost Babimost 16 P 1982 Pż – dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórski Babimost Babimost 17 P 1982 Pż – buk zwyczajny leśnictwo zielonogórski

39 1 2 3 4 5 6 18 P Babimost Babimost 1988 Pż – klon jawor leśnictwo zielonogórski Babimost Babimost 19 P 1988 Pż –dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórski Wojnowo Kargowa 20 P 1987 Pż – dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórskie Wojnowo Kargowa 21 P 1987 Pż - dąb gorzelnia zielonogórskie Wojnowo Kargowa 22 P 1987 Pż - wiąz gorzelnia zielonogórskie Wojnowo Kargowa 23 P 1987 Pż – dąb szypułkowy park zielonogórskie Wojnowo Kargowa 24 P 1987 Pż – dąb szypułkowy park zielonogórskie Wojnowo Kargowa 25 P 1987 Pż – dąb szypułkowy park Zielonogór- Wojnowo Kargowa 26 P 1987 Pż – dąb szypułkowy park zielonogórskie Wojnowo Kargowa 27 P 1987 Pż – dąb szypułkowy park zielonogórskie Wojnowo Kargowa 28 P 1987 Pż – dąb szypułkowy park zielonogórskie Wojnowo Kargowa 29 P 1987 Pż – topola czarna park Zielonogór- Wojnowo Kargowa 30 P 1987 Pż – lipa drobnolistna park zielonogórskie Wojnowo Kargowa 31 P 1987 Pż – lipa drobnolistna park zielonogórskie Kargowa Kargowa 32 P 1983 Pż – dąb szypułkowy lecznica zielonogórskie Kargowa Kargowa 33 P 1976 Pż - lipa park zielonogórskie Kargowa Kargowa 34 P 1976 Pż - lipa park zielonogórskie Kargowa Kargowa 35 P 1976 Pż - lipa park zielonogórskie Kargowa Kargowa 36 P 1976 Pż - lipa park zielonogórskie Kargowa Kargowa 37 P 1976 Pż - lipa park zielonogórskie Kargowa Kargowa 38 P 1976 Pż - lipa park zielonogórskie Kargowa Kargowa 39 P 1976 Pż – buk park zielonogórskie Kargowa Kargowa 40 P 1976 Pż – buk park zielonogórskie Kargowa Kargowa 41 P 1976 Pż – buk park zielonogórskie Kargowa Kargowa 42 P 1976 Pż – dąb park zielonogórskie Kargowa Pż – aleja drzew pomnikowych: Kargowa 43 P 1976 40 lip, 31 kasztanowców, przy parku zielonogórskie 12 buków Jaromierz Kargowa 44 P 1986 Pż - dąb szypułkowy Stary zielonogórski Karszyn Kargowa 45 P 1987 Pż – dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórskie

40 1 2 3 4 5 6 Jaromierz Kargowa 46 P 1986 Pż – dąb szypułkowy Stary zielonogórskie leśnictwo Jaromierz Kargowa 47 P Stary 1986 Pż – dąb szypułkowy zielonogórskie leśnictwo Trzebuchów Trzebuchów 48 P 1990 Pż – dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórskie Trzebuchów Trzebuchów 49 P 1984 Pż – dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórskie Trzebuchów Trzebuchów 50 P 1990 Pż – dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórskie Karszyn Kargowa 51 P 1988 Pż – dąb szypułkowy leśnictwo zielonogórskie Siedlec Wyspy - „Wyspy na Jeziorze 52 U Chobienice 1995 Chobienickim” wolsztyński (4,43) Siedlec bagno - „Żurawie Błota” 53 U Wąchobno 1997 wolsztyński (5,12) Siedlec bagno - „Miśniki” 54 U Wąchobno 1998 wolsztyński (4,24) Kargowa bagno –„Bagno Duże Liny” 55 U Wojnowo 1998 zielonogórskie (30,3) Siedlec bagno – „Bagno Małe Liny” 56 U Liny 1998 wolsztyński (4,52) Kargowa bagno - „Diabli Dołek” 57 U Obra Dolna 1997 zielonogórski (1,34) Bojadła bagno - „Przy Dębach” 58 U Dąbrówka 1998 zielonogórskie (3,1) Wolsztyn „Grzęzawisko Wilczewskie” 59 U Wilcza 1997 wolsztyński (2,23) Trzebiechów bagno - „Dzicze Szuwary” 60 U Trzebiechów 1998 zielonogórski (1,94) Bojadła bagno - „Bagno Lisie” 61 U Klenica 1998 zielonogórski (1,25) Kargowa halizna - „Otulina długosza” 62 U Karszyn 1998 zielonogórski (1,03) Rubryka 2 - R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – użytek ekologiczny; Rubryka 6 - rodzaj rezerwatu: Fn – faunistyczny; - rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej;

Według krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska (Liro, 1998), obszar południowo- wschodniej część arkusza, znajduje się w biocentrum obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym (4K) - Pojezierza Leszczyńskiego (Fig. 5). Od zachodu graniczy on z jego strefą buforową. Pod względem fizyczno-geograficznym obszar ten jest terenem pagórków pojeziornych i den dolinnych oraz tarasów. Głównymi typami siedlisk jest bór mieszany, grąd środkowoeuropejski, łęg olszowo-jesionowy i ols. W południowo-zachodniej części arkusza znajduje się korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym 17m – Lubuski Odry, a pozostałą zachodnią i centralną część zajmuje korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym 23k – Zbąszyński Obry. W środkowej części arkusza, od północy, obejmując jeziora: Chobienickie, Wielkomiej- skie i Kopanickie oraz dolinę Północnego Kanału Obry wraz z terenami przyległymi, na pod-

41 stawie Dyrektywy Rady Europy (nr 79/409/EWG, wyznaczono obszar specjalnej ochrony (OSO) dla ochrony siedlisk (tabela 9). Wchodzi on w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000, pod nazwą „Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry” (kod PLH 080002), której celem jest ochrona pod względem przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności biologicz- nej. Jest to obszar o skomplikowanym układzie hydrograficznym, gdzie rzeka Obra, a na omawianym arkuszu Północny Kanał Obry, przepływa przez płytkie jeziora eutroficzne otoczone rozległymi obszarami torfowisk oraz lasami łęgowymi. Na omawianym obszarze znajduje się także drugi obszar ochrony siedlisk – fragment „Doliny Leniwej Obry” (PLH 080001). Nato- miast organizacje pozarządowe zaproponowały włączenie do Sieci terenu „ Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry” jako obszaru specjalnej ochrony ptaków.

Fig. 5 Położenie arkusza Kargowa na tle systemów ECONET (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 4K – Obszar Pojezierza Leszczyńskiego, 2 – biocentrum w obszarze węzłowym o znaczeniu krajowym, 3 – strefa buforowa w obszarze węzłowym o znaczeniu krajowym, 4 – korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 17m – Korytarz Lubu- ski Odry, 5 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 23k – Korytarz Zbąszyński Obry, 6 - jeziora

42 Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Położenie centralnego Położenie administracyjne obszaru w Nazwa obszaru Powierzch- Typ punktu obszaru granicach arkusza Kod i symbol ozna- nia Lp. Obsza- obszaru czenia Długość Szerokość obszaru ru Kod Wojewódz- na mapie geograficz- geograficz- (ha) Powiat Gmina NUTS two na na 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Jeziora Pszczewskie PLO41 wielkopol- wolsztyń- 1 B PLH080002 E 15 53 41 N 52 21 47 15 294,1 Siedlec i Dolina Obry PLOF2 skie ski (S)

Rubryka 2: B – wydzielone OSO (Obszary Specjalnej Ochrony, bez żadnych połączeń z innymi obszarami Natura 2000) Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie - S - specjalny obszar ochrony siedlisk, XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Kargowa znajdują się liczne ślady życia i działalności ludzi, z których najstarsze pochodzą sprzed 6200 lat. Wykopaliska archeologiczne wykazały, że większość zarejestrowanych stanowisk ma charakter wielokulturowy. Są to grodziska, osady, cmentarzyska, punkty osadnicze i ślady osadnictwa sięgające okresu epoki kamienia - od me- zolitu i neolitu, poprzez epokę brązu (kultura łużycka) i okres halsztacki oraz lateński, aż po czasy historyczne – okres rzymski i średniowiecze. Najcenniejsze z wykopalisk, zarejestrowane w Archeologicznym Atlasie Polski (AZP) znajdują się w pobliżu takich miejscowo- ściach jak: Stare Kramsko (4 ślady obozowisk), Wojnowo (5 stanowisk ze śladami obozowisk), Jaromierz (grodzisko), Smolno Wielkie (grodzisko), Chwalim (3 stanowiska i ślady obozowiska), Kargowa (grodzisko i 3 ślady obozowisk) i Swarzynice (cmentarzysko) (Jaska- nis, 1998). Na obszarze arkusza znajdują się liczne zabytki architektury wpisane do rejestru zabyt- ków. Większość z nich zgrupowana jest w miastach: Kargowej i Babimoście. Zachowane układy przestrzenne z czasów lokacji obu miast wraz z elementami historycznej zabudowy zostały objęte granicami strefy konserwatorskiej. Najwcześniej, bo już przed 1397 rokiem prawa miejskie uzyskał Babimost. W 1652 roku na północ od istniejącego miasta średniowiecznego powstało tzw. Nowe Miasto. Najcen- niejszym zabytkiem jest późnobarokowy kościół z lat 1734-1740 z gotyckim ołtarzem. Z tego samego okresu pochodzi kościół cmentarny. Ratusz wzniesiony w połowie XIX wieku, po zniszczeniach w 1945 roku został odbudowany. Kargowa, jako wieś wzmiankowana w 1360 roku, prawa miejskie uzyskała w 1661 roku. Ratusz, wzniesiony na środku rynku, w obecnej formie pochodzi z 1856 roku. Przy jednej

43 z wybiegających z rynku ulic zachował się zespół parterowych domów szczytowych z XVIII/XIX wieku. Na północno-wschodnim obrzeżu miasta położony jest zespół pałacowy. Barokowy pałac, dawna rezydencja właścicieli miasta, pochodzi z 1731 roku; oficyny fol- warczne i spichlerz są nieco późniejsze. Od wschodu i południa zabudowania otacza kompo- zycja parkowa (1,5 ha) o barokowym charakterze i dużych wartościach przyrodniczych. Stre- fą ochrony konserwatorskiej objęte są również założenia parkowe w miejscowościach: Woj- nowo, Karna, Kolesin. W Nowym Kramsku znajduje się późnobarokowy kościół z lat 1759-1769 z wieżą do- stawioną w połowie XIX wieku, natomiast późniejszy, klasycystyczny kościół z barokowym wyposażeniem, zbudowany w 1792 roku, znajduje się we wsi Karszyn. Dziewiętnastowieczna drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej zachowała się w Starym Kramsku. Zabytkowa budowla techniczna z XIX wieku, objęta opieką konserwatorską znajduje się w Nowym Kramsku (wiatrak koźlak).

XIII. Podsumowanie

Niniejsze opracowanie w sposób kompleksowy przedstawia stan rozpoznania i eksploatacji oraz perspektywy zagospodarowania złóż kopalin na tle elementów środowiska przyrodniczego, ochrony przyrody i zabytków kultury obszaru arkusza Kargowa. Obszar arkusza Kargowa położony jest we wschodniej części województwa lubuskiego, częściowo obejmując powiat Wolsztyn, należący już do Wielkopolski. Jest to region nizinny o wysokim poziomie zalesienia i z tradycjami rolniczymi, pomimo niskiej jakości gleb. Pod- stawę działalności gospodarczej stanowi przetwórstwo rolno-spożywcze oraz gospodarka le- śna. Zakłady przemysłowe skoncentrowane są w dwóch miejscowościach o statusie miejskim: Kargowej i Babimoście. Na omawianym obszarze występują trzy rodzaje kopalin: gaz ziemny, kruszywo naturalne i torf. Znajdują się tu cztery udokumentowane złoża gazu ziemnego zaazotowanego. Skałami zbiornikowymi dla wszystkich złóż gazu ziemnego są utwory permu. Żadne z tych złóż nie jest eksploatowane. Kruszywo naturalne (6 złóż) jest reprezentowane przez piaski plejstoceńskie. Jedno ze złóż –„Chwalim” jest aktualnie eksploatowane. Zaspokaja potrzeby lokalne. Torf udokumentowany został w złożu „Karszyn CA”. Złoże to nie jest eksploatowane. W obrębie arkusza znajduje się fragment obszaru perspektywicznego występowania węgla brunatnego. Występuje on w północno-wschodniej części arkusza i kontynuuje się na sąsiednich arkuszach: Zbąszyń, Świebodzin i Sulechów.

44 Na obszarze arkusza wody podziemne użytkowe występują wyłącznie w utworach czwartorzędu. W piętrze tym wydzielono trzy poziomy wodonośne. Dwa z nich, międzygli- nowy górny i dolny są poziomami użytkowymi. Znajduje się tu jeden główny zbiornik wód podziemnych (150) Pradoliny Warszawy – Berlina (Koło – Odra). Na obszarze arkusza Kargowa wytypowano kilka potencjalnych obszarów dla lokalizacji składowisk odpadów obojętnych z uwagi na występowanie na powierzchni lub do głębo- kości 2,5 m p.p.t., wyłącznie glin zwałowych, które jako naturalna bariera izolacyjna spełniają kryteria tylko dla tego typu odpadów. Wszystkie wyznaczone obszary występują w części północno – wschodniej, północno – zachodniej, centralnej i wschodniej arkusza mapy. Wyty- powane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwe- stycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wy- mogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim. Najkorzystniejsze obszary predysponowane do składowania odpadów obojętnych wy- stępują w części centralnej oraz północno zachodniej arkusza mapy. Ewentualna lokalizacja składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne np.: komunalnych, jest możliwa w rejonie Kargowej oraz Nowego Kramska z uwagi na miąższy kompleks glin zwałowych (20 – 30 m), ale wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań geologiczno – inżynier- skich. Na waloryzowanym obszarze podłoże budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowią głównie piaski i żwiry wodnolodowcowe i rzeczne wyższych tarasów i gliny zwałowe, obszary te występują głównie zachodniej centralnej i północno-wschodniej części arkusza. Do obszarów o warunkach niekorzystnych dla budownictwa zaliczono tereny dolin rzecznych zagłębień bezodpływowych tarasów zalewowych, starorzecza i rynny lodowcowe gdzie występują grunty słabonośne oraz zawodnione piaski i mułki. Obszary takie występują głównie w południowo-zachodniej i centralno-wschodniej części arkusza. Na terenie arkusza znajdują się dwa obszary chronionego krajobrazu Obszar Chronio- nego Krajobrazu „Rynny Obrzycko – Obrzańskie” i Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezie- rza Sławskiego Pradoliny Obry i Rynny Zbąszyńskiej. W północnej części arkusza występuję rezerwat przyrody. W omawianym terenie znajduje się 50 pomników przyrody i 11 użytków ekologicznych. Korzystne położenie, port lotniczy pod Babimostem, równomiernie rozmieszczona sieć dróg krajowych i lokalnych oraz naturalne warunki przyrodniczo-krajobrazowe to atuty wy- znaczające kierunki działalności gospodarczej w omawianym regionie. Bogactwo lasów i jezior sprzyjają inwestycjom w branży usług turystycznych i rekreacyjnych. Na pozostałych obszarach preferowanymi kierunkami rozwoju jest przetwórstwo rolno-spożywcze, bazujące

45 na lokalnych surowcach (płodach rolnych, trzodzie chlewnej, drobiu czy zasobach leśnych), handel i usługi oraz inwestycje przemysłowe nieuciążliwe dla środowiska.

XIV. Literatura

CHMURA A., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Kargowa. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa CZEKAŃSKI E., DĄBROWSKA-ŻURAWIK E., 1989 – Dokumentacja geologiczna złóż gazu ziemnego „Kargowa”. Arch. Zielonogórskiego Zakł. Górnictwa Nafty i Gazu. CZEKAŃSKI E., DĄBROWSKA-ŻURAWIK E., WIŚNIAK M., 1993 – Dokumentacja geologiczna złóż gazu ziemnego „Wilcze”. Arch. Zielonogórskiego Zakł. Górnictwa Nafty i Gazu. DAMCZYK K., (red) 2004 – Stan środowiska w województwie lubuskim w latach 1999- 2003. WIOŚ Zielona Góra DZIOBA T., 1979 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasków budowlanych) „Babimost I”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa DUDZIŃSKA K., URBAŃSKI R., 1980 – Dokumentacja geologiczna złoża gazowo- kondensatowego „Babimost”. Dodatek nr 1. Arch. Zielonogórskiego Zakładu Gór- nictwa Nafty i Gazu. GÓRNA B., MAĆKÓW A., 1986– Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za złożami kredy jeziornej we wschodniej części woj. zielonogórskiego. Archiwum PG we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., Wrocław.

HRYNIEWSKI J., 2004 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego ”Chwalim IIB” INSTRUKCJA opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000., 2005 Pań- stwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. IWANOWSKA E., WOJTKOWIAK Z., MULARCZYK A., 1985 – Dokumentacja geologiczna złoża gazowo – kondensatowego „Kargowa”. Arch. Zielonogórskiego Zakł. Górnictwa Nafty i Gazu. JASKANIS D. , 1998 r. Katalog stanowisk archeologicznych objętych rejestrem zabytków nieruchomych w Polsce, Wyd. Stow. Nauk. Archeologów Polskich, Warszawa

KINAS R., 2004 – Dokumentacja geologiczna złoża torfu „Karszyn CA” w kat. C1. Archi- wum Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego, Zielona Góra KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 - Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000. AGH, Kraków.

46 KONDRACKI J., 1998 - Geografia Regionalna Polski. Wyd. VI. PWN, Warszawa. KRÓL J., 2001 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski, skala 1:50 000 arkusz Kargowa (539). Państw. Inst. Geol. LIRO A., 1998 – Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska. Wyd. Fundacja IUCON-Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Co- astal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARCINIAK B., PUDŁO A., 1986 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za węglem brunatnym na terenie woj. zielonogórskiego. Rejony: Sulechów-Świebodzin, Stary Kisielin-Trzebiechów, Otyń-Siedlisko, Lubsko. Archiwum PG we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., Wrocław. MELCHER G., 1979 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Chwalim”. Arch. Lubuskiego Urz. Woj. Oddz. Zamiejscowy w Zielonej Górze. MULTAN M., 2003 a – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Kar- gowa Archiwum PIG, Warszawa MULTAN M., 2003 b - Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50 000, arkusz Kargowa, Archiwum PIG, Warszawa. OLESZAK D., TYRALSKI W., 1979 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Ba- bimost”. Arch. Lubuskiego Urz. Woj. Oddz. Zamiejscowy w Zielonej Górze. OSTRZYŻEK M. DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględ- nieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i Użytków Zielonych, Falenty PACZYŃSKI B., 1995 – Atlas Hydrogeologiczny Polski 1:500 000, Część II. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PIWOCKI M. [red.] 2004 - Aktualizacje bazy zasobów złóż węgla brunatnego w Polsce. NFOŚIGW, CAG PIG , Warszawa PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2004 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2003. WIOŚ Poznań. PRZENIOSŁO S., 2004 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2003 r. Państ. Inst. Geol., Warszawa.

47 PUDŁO E., 1966 – Orzeczenie z prac geologiczno-poszukiwawczych za węglem brunatnym za węglem brunatnym w rejonie Wolsztyna. Archiwum Państwowe we Wrocławiu. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. RÜHLE., 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Wyd. Geol., Warszawa. STYCZEŃ L., 2003 – Stan czystości wód zlewni Północnego Kanału Obry. WIOŚ Poznań . Delegatura w Lesznie. SIWIEC K. SZOPLIŃSKA A., 1989 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Kar- szyn”. Archiwum PIG, Warszawa TESKA E., 2004 –Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Babimost A”

w kat. C1. Archiwum Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego, Zielona Góra TURCZYN A., KWAPISZ M., 1979 – Sprawozdanie z badań geologiczno-poszukiwawczych złoża kruszywa naturalnego „Wąchabno”. Archiwum PG we Wrocławiu „PROXI- MA” SA, Wrocław. WIOŚ Zielona Góra 2004 – Klasyfikacja stanu jakości rzek województwa lubuskiego w 2004 roku. Strona internetowa WIOŚ Zielona Góra.