PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KARGOWA (539) Warszawa 2005 Autorzy: Izabela Bojakowska**, Beata Breitmeier*, Aleksandra Dusza**, Rafał Pająk**, Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi – Morawiec** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Bogusław Bąk** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska ** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne SA w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstęp – B. Breitmeier....................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Breitmeier.......................................... 4 III. Budowa geologiczna – B. Breitmeier ............................................................................... 7 IV. Złoża kopalin – B. Breitmeier......................................................................................... 10 1. Gaz ziemny ................................................................................................................ 12 2. Kruszywo naturalne ................................................................................................... 14 3. Torf............................................................................................................................. 16 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Breitmeier........................................................ 16 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – B. Breitmeier ................................... 17 VII. Warunki wodne – B. Breitmeier ..................................................................................... 19 1. Wody powierzchniowe .............................................................................................. 19 2. Wody podziemne ....................................................................................................... 20 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 21 1. Gleby – A. Dusza, A. Pasieczna................................................................................. 21 2. Osady wodne – I. Bojakowska ................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi – Morawiec ......................................... 26 IX. Składowanie odpadów – R. Pają k .................................................................................. 28 X. Warunki podłoża budowlanego – B. Breitmeier............................................................. 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Breitmeier ............................................................. 37 XII. Zabytki kultury – B. Breitmeier...................................................................................... 43 XIII. Podsumowanie – B. Breitmeier ...................................................................................... 44 XIV. Literatura......................................................................................................................... 46 I. Wstęp Arkusz Kargowa Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Przedsiębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie, zgodnie z „Instrukcją opracowania Ma- py geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja... 2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Kargowa Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Król, 2001), wykonanym w Przedsiębior- stwie Geologicznym PROXIMA SA. Mapa składa się z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złożami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga poświęcona jest za- gadnieniom związanym z geochemią środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpadach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i gospodarczego. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane między innymi w Wydziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, w Starostwach Powiatowych w Zielonej Górze i Wolsztynie, w Urzędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Informacje archiwalne zweryfikowano w trakcie przeprowa- dzonej wizji lokalnej. Kwalifikację sozologiczną złóż uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersję cyfrową, a dane dotyczące złóż surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych złóż. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Kargowa określają współrzędne od 15°45’ do 16°00’ długości geo- graficznej wschodniej i od 52°00’ do 52°10’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem fizyczno-geograficznym obszar omawianego arkusza należy do prowin- cji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego (Fig. 1). 4 Teren arkusza położony jest na styku trzech makroregionów: Pojezierza Lubuskiego i Poje- zierza Wielkopolskiego na północy, oraz Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej na południu. W podziale mezoregionalnym są to odpowiednio: Bruzda Zbąszyńska, Pojezierze Poznańskie i Kotlina Kargowska. Fig. 1 Położenie arkusza Kargowa na tle jednostek fizyczno-geograficznych Polski wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu; 4 - jeziora Mezoregiony Pojezierza Lubuskiego: 315.42 – Pojezierze Łagowskie, 315.44 – Bruzda Zbąszyńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.51 – Pojezierze Poznańskie Mezoregiony Pradoliny Warciańsko – Odrzańskiej: 315.62 – Kotlina Kargowska, 315.63 – Dolina Środkowej Obry Mezoregiony Wzniesienia Zielonogórskiego: 315.73 – Wysoczyzna Czerwińska, 315.74 – Wał Zielonogórski Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 – Pojezierze Sławskie, 315.83 – Równina Kościańska Mezoregiony Obniżenia Milicko – Głogowskiego: 318.31 – Obniżenie Nowosolskie, 318.32 – Pradolina Głogowska Kotlina Kargowska stanowi rozległy stożek napływowy wypełniający obszerne rozsze- rzenie pradoliny. Kotlina ta jest piaszczystą i podmokłą równiną. Forma kotliny nie zaznacza się wyraźnie. Powierzchnię równiny urozmaicają wydmy. Region ten jest zalesiony i słabo zaludniony, zajęty częściowo przez łąki. W centralnej części omawianego obszaru (a zarazem w ciągu obniżeń schodzących się w Kotlinie Kargowskiej), znajduje się charakterystyczny cokół, tzw. Wyspa Wysoczyznowa 5 Kargowska, wyniesiona około 50 m nad dno otaczających dolin, zbudowana z utworów mo- renowych. Tu znajduje się najwyżej położony punkt (96,6 m n.p.m.). Teren arkusza obniża się generalnie w kierunku południowo-zachodnim, osiągając w kilku punktach płaskiej doliny systemu kanałów rzeki Obry - 51 m n.p.m. Dno Kotliny Kargowskiej i łączącej się z nią Bruzdy Zbąszyńskiej zajmują liczne zator- fione starorzecza Obry i Obrzycy oraz częściowo utrwalone przez bór sosnowy wydmy para- boliczne (o wysokościach od kilku do kilkunastu metrów). W rejonie Wojnowa znajduje się rynnowe jezioro Wojnowskie, dzielące się na część zachodnią (147 ha) i wschodnią (82 ha), przez którą przepływa Gniła Obra. Dolinę rzeki Obry, wykorzystującej rynnę polodowcową wypełnia ciąg jezior, z których największym, o powierzchni 230 ha, jest jezioro Chobienickie. Mniejszą powierzchnię zajmują jeziora: Wielkowiejskie (98 ha) oraz Kopanickie (77 ha). W dolinie rzeki Obrzycy, w południowo-wschodniej części arkusza znajdują się dwa jeziora: Rudno (Orchowe) i Wilcze. Obszar arkusza Kargowa pod względem klimatycznym znajduje się w obrębie wschod- niej części pasa pradolin południowych, charakteryzujących się średnią roczną temperaturą powietrza wynoszącą 8,2°C i okresem wegetacyjnym trwającym 223 dni. Roczna suma opa- dów atmosferycznych mieści się w granicach 475-525 mm. Pokrywa śnieżna zalega tu od 40 do 50 dni, a liczba dni z przymrozkami jest mniejsza od stu. Przeważają wiatry z kierunku zachodniego i północno-zachodniego. Pod względem administracyjnym omawiany obszar znajduje się na terenie wojewódz- twa lubuskiego i wielkopolskiego. W centralnej części arkusza znajduje się miasto i gmina Kargowa. W części północnej, przy granicy z arkuszem Zbąszyń, leży miasto i fragment gmi- ny Babimost, natomiast południowo-zachodnią część zajmuje obszar należący do gmin: Trze- biechów i Bojadła. Cztery wymienione gminy wchodzą w skład powiatu zielonogórskiego. Niewielki fragment w południowej części arkusza należy do gminy Kolsko (powiat nowosol- ski), natomiast zachodnia i północna część to wielkopolskie gminy Wolsztyn i Siedlec (po- wiat wolsztyński). Głównymi gałęziami gospodarki regionu są rolnictwo i leśnictwo, wraz z towarzyszącą im