entomologische berichten 169 69 (5) 2009

Entomofauna van de noordelijke Achterhoek Verslag van de 163e zomerbijeenkomst te Vorden

Samenstelling Jan G.M. Cuppen Bas Drost TREFWOORDEN Inventarisatie, faunistiek, Achterhoek

Entomologische Berichten 69 (5): 169-194

Tijdens de 163e zomerbijeenkomst van de NEV, die plaatsvond in de Achterhoek (provincie Gelderland) van 30 mei tot 1 juni 2008, zijn 1820 taxa van 19 insectenordes waargenomen. In dit verslag worden vijftien soorten voor het eerst gemeld voor de provincie Gelderland en bovendien vier soorten als nieuw voor de Nederlandse fauna, te weten: Dendrothrips eastopi (Thripidae, Thysanoptera), Edwardsiana plurispinosa (Cicadellidae, Homoptera), Typhlodromips pinicolus en Typhlodromus baccettii (Phytoseiidae, Acari).

Inleiding de lichtvangsten van de lepidopterologen. Zondags scheen De 163e zomerbijeenkomst werd van 30 mei tot 1 juni 2008 de zon gelukkig weer volop en steeg de temperatuur tot boven gehouden te Vorden. De 47 deelnemers verbleven in de groeps- de 25 graden. accomodatie ‘t Biesterveld. Er waren vergunningen aangevraagd Op de eerste avond hield Dhr. André Westendorp van voor diverse terreinen bij Natuurmonumenten, Het Geldersch Natuurmonumenten een lezing over de natuurterreinen van Landschap en Staatsbosbeheer. de Achterhoek. Met zijn praktische en vooral nuttige aan- De weersomstandigheden waren in het weekend wissel- wijzingen kon menig deelnemer zijn voordeel doen bij het vallig. Op vrijdag hield het weer zich aardig en viel er nauwelijks uitstippelen van de excursiedoelen voor het weekend. Ook neerslag. Op zaterdag liet de zon zich weinig zien en telden we veel belangstelling kreeg daarna de eerste presentatie van enkele regenbuien. Later op de avond werden we verrast door het langverwachte computerprogramma Klasse die door een fikse onweersbui, waardoor er een abrupt eind kwam aan Oscar Vorst en Jeroen Fokker werd verzorgd.

1. Het natuurgebied Kienveen. Foto: Bas Drost 1. The nature reserve Kienveen. 170 entomologische berichten 69 (5) 2009

2. Natuurontwikkeling bij Boevinkbrug. Foto: Theodoor Heijerman 2. Nature development near Boevinkbrug.

De gebieden Boevinkbrug (code: boev) Het Grote Veld (codes: groo, veld) Boevinkbrug is een verzamelnaam voor een aantal kleinere ter- Hiermee worden diverse bezittingen van Natuurmonumenten reinen bij Groot Boevink, ten westen van Lochem, die in beheer bedoeld die tussen Vorden en de Rijksweg N346 liggen. Het zijn bij Natuurmonumenten. Het zijn wat graslanden met grootste aaneengesloten gebied is het Grote Veld zelf. Van oor- moerassige oevers en plassen (figuur 2) en een bouwland bij de sprong was dit een open gebied, dat gebruikt werd voor begra- Berkel. Oostelijk hiervan ligt op een rivierduin een voedselrijk zing van schapen en voor het afsteken van plaggen. Sinds de beuken-eikenbosje met de naam Draafsel. Aan de rand van tweede helft van de 19e eeuw is het bebost, vooral met naald- het bosje staat een oude theekoepel. Er bevinden zich hier veel hout. Er zijn nog kleine heideterreintjes die geregeld klein- oude bomen op een dikke humuslaag. Enkele dode beuken zijn schalig geplagd worden en waar jeneverbes en klokjesgentiaan blijven staan en hierin werden broedplaatsen gevonden van het nog voorkomen. Tussen Calluna werd hier de spin het dolkwe- klein vliegend hert (Dorcus parallelipipedus). Aan de oever van de vertje (Obscuriphantes obscurus) verzameld. Andere opmerkelijke Berkel namen wij de weinig algemene springstaart Sminthurides spinnen waren Haplodrassus cognatus, Dismodicus elevatus en penicillifer waar. Abacoproeces saltuum. Een interessant deelterrein is het natuurontwikkelings- Landgoed Dorth (code: dorth) gebied Kienveen (figuur 1), een door bos omsloten vochtig Ten noorden van Harfsen ligt aan de rand van de Gelderse terrein op lemige bodem met een hoger gelegen zandig provinciegrens het Landgoed Dorth (Natuurmonumenten), deel met jeneverbes en een laaggelegen deel met poeltjes een gevarieerd parkbos met zowel loofhout als droog naaldhout. en sloten, dat ’s winters grotendeels onder water staat. Voorts zijn er waterpartijen met enkele vijvers, parklanen en Veel van de oorspronkelijke begroeiing is teruggekeerd, percelen graslanden omgeven door struwelen. zoals melkviooltje, moerashertshooi, oeverkruid, moeras- wolfsklauw, vetblad en kleine zonnedauw. Daarnaast groeit Bronckhorst (codes baa, bro) hier ook gagel. Onder de verzamelnaam Bronckhorst (Staatsbosbeheer) ligt een aantal natuurterreinen bij Steenderen, Bronkhorst en Landgoed Velhorst (code: vel) Baak. Ze bestaan uit bosjes en vochtige weilanden die voor een Dit gebied van Natuurmonumenten ligt ten noorden van de belangrijk deel in de uiterwaarden liggen. Buitendijks bevin- Rijksweg N346 en is een groot (300 ha) aaneengesloten natuur- den zich diverse terreinen. Het is morfologisch een interessant terrein met bossen, schrale bloemrijke graslanden langs de gebied, dat ontstaan is door de meanderende IJssel. Er liggen Berkel tot aan Almen. Het gebied is rijk aan oude houtwallen en twee nevengeulen langs de dijk en in de gebieden ligt een er is een aantal percelen bouwland die overwegend kruidenrijk patroon van meanderruggen en geulen. beheerd worden. In het Klein Dochterensche Veld werd op een De nevengeulen zijn gedeeltelijk moerassig en bebost. Bij grazige vlakte bij een hoge steilwand een malaiseval geplaatst, Steenderen doorkruist de Groote Beek het gebied en mondt uit die tal van bijen- en wespensoorten opleverde, waaronder de in de IJssel. Noordelijk van Baak stroomt de BaakscheBeek door zeldzame glanzende groefbij (Lasioglossum lucidulum) en de de uiterwaard tot aan de IJssel. Verspreid in het terrein liggen sporkehoutzandbij (Andrena fulvida). bosjes. Van meidoorn (Crataegus sp.) werd hier een vrouwtje van de trips Typhlodromus baccettii gevonden: de eerste vondst voor entomologische berichten 171 69 (5) 2009

3. Ven met gagel (Myrica gale) in Beekvliet. Foto: Bas Drost 3. Fen with Bog Myrtle (Myrica gale) in Beekvliet.

Nederland. Ook nieuw voor Nederland is de cicade Edwardsiana uitbreidt. Nabij het kasteel loopt de Vordense Beek en meer plurispinosa die van els (Alnus sp.) verzameld werd. zuidelijk ervan de Veengoot. Aangrenzend ligt een elzen- broekbos met een kwelvegetatie waar groot springzaad groeit. Landgoed Beekvliet (code: beek) Opmerkelijke soorten waren de springstaart Entomobrya margi- Dit landgoed van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer nata en de platte krabspin (Coriarachne depressa) ligt ten noorden van Ruurlo en ten oosten van Borculo in het stroomgebied van de Berkel en de Lebbinkbeek. Het is een vrij De Kieftskamp en Lindense Laak (code: kief) gaaf voorbeeld van het Achterhoeks kampenlandschap met Zuidoostelijk van het Landgoed Vorden liggen De Kieftskamp en bloemweiden en hoger gelegen kampen met akkers, begrensd Lindense Laak (Geldersch Landschap), met eveneens een groot door bossen, heiden en houtwallen. landhuis. Ook hier liggen oude loofbossen met vele stinzeplan- Het landgoed heeft zijn naam te danken aan Huize Beek- ten, kleinschalige landbouwgronden omringd door houtwallen. vliet, dat kort na 1900 hier werd gebouwd. Na vererving viel het De Kieftskamp heeft daarnaast ook naaldhoutpercelen (grove gebied in 1950 in drie stukken uiteen. Stukje bij beetje kochten den) met een rijke ondergroei van loofhout. Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten sinds 1956 de terreinen Hier werd de weinig algemene boktor Plagionotus arcuatus aan en worden deze - waar nodig - als natuurontwikkelinggebied aangetroffen. De op bijvoet (Artemisia vulgaris) levende netwants ingericht (De Boo 2001). Door de ontstane pionierssituatie komen Tingis crispata werd hier verzameld. Langs de Veengoot komt de hier bijzondere mijtsoorten voor, zoals de roofmijt Typhlodromips weidebeekjuffer Calopteryx splendens in hoge aantallen voor. Bij pinicolus, die nog niet eerder werd gevonden in Nederland. Ook het Maalderink vindt men het natuurterrein De Lindense Laak, diverse bijzondere springstaarten waaronder Isotomurus plu- dat gekenmerkt wordt door vruchtbaardere bodems. Hier heb- mosus, Sminthurides malmgreni en Deuterosminthurus sulphureus ben inspanningen zoals afplaggen geleid tot het herstel van de kwamen op Beekvliet voor. natuurwaarden, waardoor vele soorten planten zich opnieuw Het Stelkampse Veld neemt een bijzondere plaats in doordat gevestigd hebben. het als gevolg van de aanzienlijke hoogteverschillen uittredend kwelwater heeft van zowel regionale als lokale oorsprong. Heel Landgoed Hackfort (code: hack) fraai zijn hier de natte heide met vennen (figuur 3) en het elzen- Ten westen van Vorden ligt dit landgoed (Natuurmonumenten). broekbos. In de vennen troffen we de zeldzame schaatsenrijder Het is een halfopen kampenlandschap met loof- en naaldhout, Limnoporus rufoscutellatus aan. akkers, weilanden en houtwallen. Er liggen fraaie hooilandjes met echte koekoeksbloem (Lychnis flos-cuculi), omsloten door Landgoed Vorden (code: vor) oud loofbos. Langs de Baaksche Beek werd een malaiseval Dit landgoed van Geldersch Landschap bestaat uit oud loofbos geplaats, waarmee tal van wespen en bijen zijn verzameld. met beuk en eik, afgewisseld door akkers en graslanden. Een Dichtbij het kasteel verandert de naam Baaksche Beek deel van de akkers wordt op ecologische wijze beheerd, waar- in Hackfortsche Beek en raakt in een stroomversnelling bij door er weer veel akkerkruiden groeien langs de perceelranden. het passeren van de watermolen. Langs de bosrand werd de Dicht bij het plaats Vorden ligt het gelijknamige kasteel dat springstaart Isotoma anglicana verzameld. De vale wielwebspin omgeven door een gracht. Hierin vonden wij de schaatsenrijder (Larinioides patagiatus) die hier gevonden werd, is nieuw voor de Aquarius paludum, een soort die zich momenteel in Nederland provincie Gelderland. 172 entomologische berichten 69 (5) 2009

Vindplaatsen sylvestris, zandkantje op heide, veld1 Bronckhorst, Veldwijk; den Bramel, alm1 Lochem, Almen; Landgoed Nijen- kapvlakte met brem, schraal zan- op zwavelzwam, AC 218-459 huis, bosstrook langs Twente- derig terrein, AC 220-461 veld2 Bronckhorst, Veldwijk; Warkense kanaal, AC 216-464 groo2 Loc hem, Klein Dochteren; Velhorst, Veld, in bos, op dood hout en ach- alm2 Lochem, Almen; Ehzerbrug over Het Grote Veld, Kienveen, blauw- ter schors, op boomzwammen, Berkel, boszoom, AC 219-464 grasland met slootjes en poeltjes, AC 218-460 baa1 Bronckhorst, Baak; Baker Waard, geklopt van Juniperus communis, veld3 Bronckhorst, Veldwijk; Galgenoor, Bakerwaardsche Laak, struiken rond Myrica-struweel, naaldbos met Larix De Stroet, op licht, onder beuk en kleine picknickplaats wegberm, en Pinus stammen, geklopt van eik, AC 219-459 broekbos, bosranden, AC 211-454 loofhout, onder schors, van stink- veld4 Bronckhorst, Veldwijk; Galgengoor, baa2 Bronckhorst, Baak; Baker Waard, zwam, bosrand, ven, schrale vlakte gemengd bos, op licht, AC 219-460 AC 211-455 met dopheide, struikheide, gezeefd veld5 Bronckhorst, Veldwijk; Het Grote baa3 Bronckhorst, Baak; Bronkhorster mos- en grashoopjes in eikenber- Veld, Heidepol, bosrand, op Pinus Waarden, plasje uiterwaard, run- kenbos, gesleept matig schraal en Sorbus aucuparia, gesleept van dermest, kale kleioever, resten van grasland, AC 220-462 Calluna en Erica tetralix, ruderale kalfje, AC 211-456 groo3 Br onckhorst, Vorden; Het Grote strook, paardenmest, geklopt hek- baa4 Bronckhorst, Baak; Huize Baak, Veld, kapvlakte, AC 221-461 senbezem, vangpotten, AC 219-461 AC 213-454 hack1 Br onckhorst, Wichmond; Kasteel vier Br onckhorst, Vierakker; Leesten- beek Lochem, Barchem; Beekvliet, langs Hackfort, AC 214-456 sche Broek, van Cornus, sapplek op boomsingel, op en langs struiken, hack2 Br onckhorst, Wichmond, Kasteel Fraxinus, droge kale greppel, broek- bomenrand rond natuurontwik- Hackfort, Baaksche Beek, gesleept, bospoel, AC 214-458 kelingsgebied, natte en droge heide, van dood hout, open plek in loofbos vor1 Bronckhorst, Vorden; Kasteel kalkmoeras, Juniperus-bosjes, heide- met kruiden, onder hout en mos, Vorden, oever van de Veenloop, ven, drassige oevers met veenmos, AC 215-457 op bomen, struiken en kruiden, AC 229-459 hack3 Br onckhorst, Wichmond, Kasteel AC 218-456 boev1 Lochem; Groot Boevink, AC 220-464 Hackfort, op kruiden en struiken, vor2 Bronckhorst, Vorden; op bomen, boev2 Lochem, Klein Dochteren; Groot houtwal en bosrand, op brugleu- struiken en kruiden, AC 218-457 Boevink, Draafsel, Staringkoepel, op ning, AC 216-456 vor3 Bronckhorst, Vorden; groepsac- loofbomen, kruidenrijk grasland, uit hack4 Br onckhorst, Vorden; Kasteel Hack- comodatie Biesterveld, onder hout molm van beuk, harde houtzwam, fort, ruiger deel van de kasteeltuin en stenen, op Corylus avellana, hoop stalmest onder dood vochtig en gras rond parkeerplaats, bos- AC 218-458 hout, AC 221-464 rand, op kruiden en loofbomen, vor4 Bronckhorst, Vorden; vegetatie boev3 Lochem, Klein Dochteren; Boevink- AC 216-457 langs slotgracht van kasteel Vorden, brug, poeltjes in natuurontwik- hack5 Br onckhorst, Vorden; Kasteel Hack- van bomen, struiken en kruiden, kelingsproject langs Berkel, gesleept fort, op bomen, struiken en kruiden, AC 219-457 grasland en berm, gezeefd gras- AC 217-456 vor5 Bronckhorst, Vorden, Linde; Kas- hoop, AC 220-463 hack6 Br onckhorst, Vorden; Kasteel Hack- teel Vorden, Veengoot bij brug, borc Borculo; Galgenkamp, kapvlakte fort, malaiseval langs Baaksche AC 220-456 met opslag van struiken bij par- Beek(= 05062008M1), in loofbos, warn1 Zutphen, Warnsveld; Klein Starink, keerplaats langs bos, AC 231-458 AC 217-457 AC 216-461 bro1 Bronckhorst, Steenderen; vis- harf Loc hem, Harfsen; Harfensche Veld, warn2 Zutphen, Warnsveld; Oude Borcu- vijver, van kruiden en struiken, open plek in loofbos met kruiden, loseweg boomzwammen op berk, AC 209-453 AC 215-467 AC 217-460 bro2 Bronckhorst, Steenderen; dood hout kief1 Br onckhorst, Vorden; Kasteel Kiefts- warn3 Zutphen, Warnsveld; Warkense van wilg, AC 209-454 kamp en Lindense Laak, drassige Veld, AC 217-461 bro3 Bronckhorst; Bronkhorster Waar- weilanden, AC 219-455 warn4 Zutphen, Warnsveld; Klein Starink, den, wilgenstruweel rond kleine kief2 Br onckhorst, Vorden; Kasteel Kiefts- gesleept ruigte, poel, AC 216-460 uiterwaardplassen, AC 209-455 kamp en Kasteel Vorden, Schim- wich Br onckhorst, Wichmond, Warnstee, bro4 B ronckhorst; Bronkhorster Waarden, meldijk, mijnen in bladeren, langs AC 215-454 rivieroever en zomerdijk, AC 209-456 zandpad in bos en langs boom- wich2 Bronckhorst, Wichmond; langs bro5 Bronckhorst, AC 210-455 singels, op kruiden en struiken, oever van beek, AC 215-456 bro6 Bronckhorst; Bronkhorster Waar- langs Veengoot, AC 219-456 wild V orden, De Wildenborch, den, IJsseloever met stortsteen, van kief3 Br onckhorst, Vorden, Linde; Kasteel AC 223-459 honingzwam op Salix, AC 210-456 Kieftskamp en Lindense Laak, bro7 Bronckhorst, Olburgen; AC 205-450 AC 220-455 Lijst van deelnemers dorth Loc hem, Harfsen; Landgoed Dorth, kief4 V orden, Linde, Kieftskamp en bosrand geklopt, onder schors, sta- Lindense Laak, AC 221-455 M.P. Berg, L.H.M. Blommers, J. Burgers, pels dood hout, sloot in rabatten- vel1 Loc hem, Almen; Velhorst, Klein P.-p. Chen, J.G.M. Cuppen, M.B.P. Drost, bos, handvangst vochtig loofbos, Dochterense Veld, grazige kap- E.G.M. Dijkstra , W.N. Ellis, A.C. Ellis-Adam, geklopt van Pica abies en van vlakte in naaldbos, malaiseval M. Eijsker, J.D. Fokker, G.R. van Hengel, diverse struiken, AC 216-471 langs hoge steilrand (= 05062008 W.R.B. Heitmans, Th. Heijerman, galg Br onckhorst, Vorden; Galgengoor, M2), AC 219-462 J. Huijbregts, R.P. Jansen, R.M.J.C. Kleukers, AC 220-459 vel2 Loc hem, Almen; Velhorst, Klein S. Kofman, J.H. Kuchlein, C. Kuchlein- groo1 Bronckhorst, Vorden; Het Grote Dochterenseveld, Berkel bij voet- Nijsten, W. Kuijken, S.C. Langeveld, Veld, gesleept, deels vergraste veer, veedrinkpoel, eiken/beuken- B. van Maanen, R. Meiswinkel, J. Muilwijk, heide, heidepoeltje, geklopt Pinus bos, gesleept grasland, AC 219-463 N. Nieser, H. Nieuwenhuysen, F. van Nunen, entomologische berichten 173 69 (5) 2009

4. De pissebed Oniscus asellus. Foto: Theodoor Heijerman 5. Boerderij Velhorst met mesthoop. De vindplaats van de pissebed 4. The woodlouse Oniscus asellus. Porcellionides pruinosus. Foto: Matty Berg 5. The farm Velhorst with a dunghill. The collecting site of the wood- louse Porcellionides pruinosus.

J.D. Prinsen, H.J. Prijs, H.C. Pijpers, Porcellionides pruinosus: boev2 Cylindroiulus latestriatus: boev2, vor3 S. Sinnema, J. Sinnema-Bloemen, J. Smit, Hyloniscus riparius: boev2 Cylindroiulus caeruleocinctus: boev2 J.A.H. Smits, A. Span, E. v.d. Spek, Cylindroiulus punctatus: boev2, groo1 A.J. Threels, Sj. Tiemersma, J. van Tol, Zandbodems domineren het bodembeeld in Proteroiulus fuscus: groo1 J. Velterop, I.J.K. van der Ven, G. Vierbergen, Vorden en omgeving en dat was goed te mer- Polydesmus angustus: groo1 R. Vis, D.O. Visser, O.F.J. Vorst, J.H.H. Zwier. ken aan het geringe aantal pissebedsoorten Polydesmus inconstans: boev2 dat tijdens het weekend is waargenomen. Polydesmus denticulatus: beek, boev2 De teller bleef staan op maar tien soorten. Gebruikte symbolen en Haplophthalmus danicus, H. mengii, Hyloniscus Met 30 soorten miljoenpoten behoort Gelder- afkortingen riparius en Platyarthrus hoffmannseggii zijn land tot de groep van miljoenpootrijke pro- NL Nieuw voor Nederland relatief weinig gevangen in de regio Vorden vincies (Berg et al. 2008). Tijdens het weekend GE  Nieuw voor de provincie Gelderland (Berg et al. 2008). Hyloniscus riparius is een werden elf soorten waargenomen. Alle soorten Dn Deutonimf rivierbegeleidende soort, die ook langs beken waren reeds bekend van Gelderland en zijn juv Juveniel voorkomt die met de IJssel in verbinding in Nederland algemeen tot zeer algemeen. L Larve staan. Langs de oever van de Berkel werd een Uitzondering zijn twee Polydesmus-soorten: LI Larve I 15-tal exemplaren onder een plank verzameld. P. angustus en P. inconstans. Polydesmus angus- LII Larve II Platyarthrus hoffmannseggii leeft uitsluitend tus bereikt in het zuiden van Overijssel zijn N Nimf in mierennesten. In de tuin van de groepsac- noordelijke verspreidingsgrens in Europa. Drie PI Pop I comodatie werd een exemplaar in een nest individuen van deze niet zo algemene, grote (P) Onvolwassen stadium of vraatbeeld van Lasius niger gevonden. Enkele exemplaren miljoenpoot zaten onder loszittende schors Pn Protonimf van de relatief zeldzame pissebed Porcellionides van dennenstobben in een Molinia-veldje. / Vrouwtje pruinosus kropen zeer snel weg tussen stro en Polydesmus inconstans is zeldzaam en maar ? Mannetje mest in een mesthoop bij boerderij Velhorst driemaal eerder in Gelderland waargenomen. (figuur 5). Deze fraaie pissebed, met opval- Deze soort leeft voornamelijk in open, gecul- lend gestreepte antennen en blauwbestoven tiveerde terreinen en is soms zeer algemeen Soortenlijst lichaam, is warmteminnend en bekend van in vochtige, kalkrijke graslanden en wegber- enkele vindplaatsen in Gelderland (Berg et al. men. Opvallend was de vondst van een aantal ISOPODA – pissebedden 2008). De overige pissebedsoorten zijn in exemplaren onder dood, vochtig hout aan de M.P. Berg heel Nederland algemeen en alle gevangen rand van een oud eikenbeukenbos. soorten waren reeds bekend van Gelderland. Armadillidium vulgare: boev2, vor3, CHILOPODA – duizendpoten wich2 DIPLOPODA – miljoenpoten Philoscia muscorum: beek, boev2, hack2, M.P. Berg wich2 M.P. Berg Trichoniscus pusillus: boev2, wich2 Lithobius microps: boev2, vor3, wich2 Haplophthalmus mengii: wich2 Proteroiulus fuscus: boev2, bro3 Lithobius forficatus: boev2, groo1, hack2, vor3 Haplophthalmus danicus: boev2, vor3 Brachyiulus pusillus: wich2 Lithobius melanops: boev2, groo1 Oniscus asellus: beek, boev2, hack2, vor3 Allajulus nitidus: boev2, wich2 Lithobius calcaratus: groo1 (figuur 4) Julus scandinavius: wich2 Lithobius crassipes: groo1 Platyarthrus hoffmanseggii: vor3 Cylindroiulus punctatus: hack2 Geophilus carpophagus: vor2 Porcellio scaber: beek, boev2, groo1, hack2, Cylindroiulus caeruleocinctus: hack2 Cryptops hortensis: boev2, groo1, hack2 vor3, wich2 Blaniulus guttulatus: boev2, vor3 Schendyla nemorensis: boev2 174 entomologische berichten 69 (5) 2009

6. Het vrouwtje van Een gebied rijk aan oude bossen met veel dood de weidebeekjuf- hout is voor duizendpoten altijd interessant. fer (Calopteryx splen- Lithobius calcaratus en L. crassipes komen in het dens). Foto: Theodoor oosten van het land voor, met name in bossen Heijerman 6. Female of the banded (Berg et al. 2008). Beide soorten werden in het demoiselle (Calopteryx Grote Veld bij Vorden waargenomen. Litho- splendens). bius calcaratus zaten tussen mos aan de voet van een dennenboom en L. crassipes bevond zich onder een gekapte dennenstronk in een Molinia-veldje. Onder loszittende schors- schilfers van een plataan werden maar liefst acht exemplaren van Geophilus carpophagus gezien. Deze duizendpoot is droogtetolerant en wordt vaak onder schors, of zelfs in huis, waargenomen. De overige duizendpoten zijn in heel Nederland algemeen en alle acht gevangen soorten waren reeds bekend van Gelderland.

leven vaak boven de bodem, in de vegetatie. In Caenis robusta: vel2 COLLEMBOLA – springstaarten een poeltje aldaar sprongen grote hoeveelhe- ODONATA – libellen M.P. Berg, met bijdrage van P.-p. Chen den Isotomurus plumosus op het water tijdens het verzamelen van de algemene waterspring- M. Eysker, A.J. Loonstra, B. van Maanen & Anurophorus laricis: bro3, groo1 staart Podura aquatica. Isotomurus plumosus is J. van Tol Schoettella ununguiculata: bro3 nergens in ons land algemeen te noemen. Hier Tomocerus minor: hack2, boev2, wich2 werd ook Sminthurides malmgreni aangetroffen, CALOPTERYGIDAE Orchesella cincta: boev2, groo1, hack2 die ook relatief zeldzaam te noemen is. Langs Calopteryx splendens: hack2, kief2, vor5 Orchesella flavescens: groo1 de Berkel werden twee Sminthurides-soorten (figuur 6) GE Isotoma anglicana: hack2 gevangen, S. aquaticus en S. penicillifer, op een Isotomurus palustris: beek, boev2 plank met algen in het water. De eerste is alge- LESTIDAE GE Isotomurus plumosus: beek meen op stilstaand water en komt vaak samen Lestes sponsa: groo2 Cyphoderus albinus: groo1, hack2, vor3 met P. aquatica voor. Sminthurides penicillifer is Lestes virens: groo2 Willowsia platani: vor2 echter nergens in ons land algemeen. Isotoma Xenylla maritima: vor2 anglicana wordt pas sinds kort van andere PLATYCNEMIDAE Entomobrya albocincta: groo1, vor2 Isotoma-soorten onderscheiden. De versprei- Platycnemis pennipes: groo2, kief2, vel2, vor5 GE Entomobrya marginata: vor2 ding van deze soort is nog niet goed in kaart Entomobrya corticalis: boev2, groo1 gebracht. Er liepen veel exemplaren op een COENAGRIONIDAE Entomobrya nivalis: groo1 afgezaagde boomstomp, tussen vochtig mos, op Ishnura elegans: hack2, groo2, kief2, vel2, Lepidocyrtus lignorum: beek, groo1 landgoed Hackfort. Van de vier waargenomen veld5, vor5 Allacma fusca: groo1 Entomobrya-soorten, die vaak achter schors van Pyrrhosoma nymphula: hack2, kief2, vor5 Lepidocyrtus lignorum: groo1 bomen zitten, is alleen E. marginata zeldzaam. Enallagma cyathigerum: groo2 Sminthurus nigromaculatus: beek, groo1 Een exemplaar werd onder schors van een Coenagrion puella: hack2, groo2, kief2, veld5, Sminthurus viridis: baa1, veld2, vor1 plataan in het centrum van Vorden verzameld, vor5 Neanura muscorum: groo1 samen met andere typisch corticole soorten als Erythromma najas: kief2, vor5 Podura aquatica: beek, boev2 Willowsia platani en Xenylla maritima die overal GE Sminthurides aquaticus: boev2 in Nederland voorkomen (Noordijk & Berg AESHNIDAE GE Sminthurides penicillifer: boev2 2002). Een leuke vangst was Schoettella unun- Gomphus vulgatissimus: groo2 GE Sminthurides malmgreni: beek guiculata (met dank aan G. Vierbergen). Onder Brachytron pratense: groo2, hack2, vor5 Parisotoma notabilis: boev2 dood hout van een wilg werd een exemplaar Anax imperator: groo2, veld5 Vertagopus cinereus: boev2 verzameld. De overige soorten - met uitzon- Cordulia aenea: groo2 GE Deuterosminthurus sulphureus: beek dering van de algemene springstaarten Orche- Heterosminthurus novemlineatus: beek sella cincta, Lepidocyrtus lignorum, Neanura LIBELLULIDAE muscorum, Parisotoma notabilis en Tomocerus Libellula depressa: veld5 Het weekend was, met 27 soorten, rijk aan minor - zijn maar een enkele keer voor Gelder- Libellula quadrimaculata: groo2, veld5 springstaarten. Zeven soorten zijn nieuw voor land gemeld. Orthetrum cancellatum: groo2, kief2, vor5 de provincie Gelderland. Volgens de database Sympetrum danae: groo2 Werkgroep Collembola EIS-Nederland zijn Deu- Sympetrum sanguineum: groo2 EPHEMEROPTERA – haften terosminthurus sulphureus, Entomobrya marginata, Sympetrum striolatum: groo2 Isotoma anglicana, Isotomurus plumosus en alle B. van Maanen Sminthurides-soorten nooit eerder in Gelderland PLECOPTERA – steenvliegen waargenomen. Deuterosminthurus sulphureus BAETIDAE werd gesleept uit de vegetatie van een fraai, Centroptilum luteolum: vel2 P.-p. Chen, N. Nieser & J.D. Prinsen vochtig hooiland, Beekvliet bij Barchem, samen met de zeldzame springstaarten Heterosminthu- CAENIDAE NEMOURIDAE rus novemlineatus en Sminthurus nigromaculatus. Caenis horaria: vel2 Nemoura cinerea: hack3, kief1 Deze droogtetolerante, bolvormige soorten Caenis luctuosa: vel2 entomologische berichten 175 69 (5) 2009

THYSANOPTERA – tripsen geklopt van hopplanten (Humulus lupulus) Hesperocorixa linnaei: beek, groo2 G. Vierbergen, met een vondst van P.-p. Chen die met klimop (Hedera helix) groeiden onder Hesperocorixa sahlbergi: baa1, dorth, groo1 een grote eik (Quercus robur). Het betrof twee Sigara nigrolineata: boev3, groo1, vel1 AEOLOTHRIPIDAE vrouwtjes, waarvan er één vermoedelijk dood Sigara limitata: groo2 Aeolothrips albicinctus: boev2 (1/), groo1 verzameld werd. Deze goed herkenbare soort Een minder gewone soort van vennen en hoog- (1LII?, 2LI/,?) met negen antenneleden wordt hier nieuw venen (Aukema et al. 2002). Hier een vrouwtje Aeolothrips intermedius: groo3 (1/, 1?, gemeld voor Nederland. Dendrothrips eastopi in een kleine poel in een natuurontwikkelings- 1LII?) is uitsluitend bekend van enkele vondsten uit project ten zuiden van het Kienveen. Aeolothrips melaleucus: beek (1/) Engeland en Duitsland (Zur Strassen 2003). Sigara semistriata: boev3, groo1, groo2 Aeolothrips versicolor: boev2 (1LII?) De soort ontwikkelt zich op klimop. Hemiana- Sigara striata: boev3, groo1, vel2 Aeolothrips vittatus: groo1 (1LII/) phothrips articulosus Priesner leeft op grassen Sigara distincta: groo2 in natuurlijke terreinen. Deze soort werd in Sigara cf falleni: boev3, warn4 THRIPIDAE Nederland voorheen uitsluitend als apteer Sigara fossarum: baa1, boev3 Anaphothrips obscurus: beek (1/) vrouwtje verzameld (Wageningen, 1937; Sigara scotti: beek, groo2 Aptinothrips rufus: beek (3/), boev2 (21/, Bennekom, 1960 en 1962, Wolvega, 1961). Sigara lateralis: boev3 2LII2/), bro4 (1LII/), bro3 (4/, 2LII2/) Het terrein Groot Boevink dat hoofdzakelijk Aptinothrips stylifer: beek (1/), bro3 (2LII2/) bestaat uit een klein oud eikenbos en een NAUCORIDAE Ceratothrips ericae: beek (14/), groo1 (7/, weide die grenst aan de rivier de Berkel, Ilyocoris cimicoides: baa1, beek, boev3, groo2, 2?, 1LII?) leverde de twee interessante tripsensoorten vel2, warn4 Chirothrips hamatus: boev2 (4/) op, die mogelijk een relict zijn van zeer oude Chirothrips manicatus: beek (2/) bossen die grenzen aan een gevarieerd rivie- NOTONECTIDAE NL Dendrothrips eastopi: boev2 (2/) renlandschap. Het is aan te bevelen dit kleine Notonecta glauca: boev3, groo1, vel2 Frankliniella intonsa: groo3 (2/, 1?) areaal te behouden en de overgang naar de Hemianaphothrips articulosus: boev2 (1/, rivier beter in te richten, zoals op meer plaat- PLEIDAE 1LII/) sen in Nederland is gebeurd. Een voorbeeld Plea minutissima: baa1, beek, boev3, groo2, Limothrips cerealium: boev2 (1/, 3?, hiervan is de hermeandering van De Ruiten Aa vor1 2LII2/), bro3 (1/) bij Sellingen. Limothrips denticornis: beek (1/) MESOVELIIDAE Mycterothrips consociatus: beek (1/, 2LII2?) Mesovelia furcata: warn4 HETEROPTERA – wantsen Oxythrips ajugae: groo1 (5 LII5/), groo3 Een minder gewone soort op de zandgronden (1 LII/) J.G.M. Cuppen, B. Aukema, Th. Heijerman, in het oosten van het land. In een wantsen- Oxythrips bicolor: beek (1 LII/), groo1 P.-p. Chen, N. Nieser & R.P. Jansen rijke poel op het landgoed Klein Starink werd (2 LII2/), groo3 (1 LII/) een apteer vrouwtje waargenomen. Scolothrips uzeli: beek (3/) De nomenclatuur en volgorde van de soorten Thrips fuscipennis: beek (4/, 1?, 1LII/), zijn gebaseerd op de vijf delen van de ‘Cata- HEBRIDAE boev2 (35/, 9?, 5LII4/,1?), bro4 (15/, logue of the Heteroptera of the Palaearctic Hebrus pusillus: boev3, groo2, warn4 22?, 1LII/), bro3 (3/, 2?, 1LII/), groo3 Region’ (Aukema & Rieger 1995, 1996, 1999, Hebrus ruficeps: dorth, groo2, warn4 (1/) 2001, 2006). Voor nieuwe waarnemingen van Thrips latiareus: beek (2LII2/, 1LI?) wantsen uit de provincie Gelderland werden HYDROMETRIDAE Thrips major: beek (6/, 3?, 4LII3/,2?), het overzicht in Aukema (1989) en de eerste Hydrometra gracilenta: beek boev2 (57/, 12?, 1LII?), bro4 (1/, 1?, twee delen van de ‘Verspreidingsatlas van de Hydrometra stagnorum: baa1, boev1, boev3, 1LII/), bro3 (1LII?), groo3 (1/, 6?, Nederlandse wantsen’ (Aukema et al. 2002; dorth, vor4 10LII10/) Aukema & Hermes 2006) geraadpleegd. Hier- Thrips minutissimus: beek (3/, 15LII11/,4?), uit is gebleken dat slechts Psallus montanus VELIIDAE boev2 (1LII/), bro4 (3LII2/,1?), groo3 Josifov niet in deze werken werd genoemd. Microvelia buenoi: dorth (5LII4/,1?) Deze soort werd echter onlangs als nieuw voor Microvelia reticulata: beek, boev3, groo1, Thrips physapus: boev2 (1/) Nederland gemeld door Aukema (2008) met groo2, vel2, warn4 Thrips tabaci: beek (5/) daarbij diverse, ook oude waarnemingen uit Thrips trehernei: boev2 (1?) de provincie Gelderland. Derhalve kunnen hier GERRIDAE Thrips urticae: boev2 (6/) geen nieuwe soorten wantsen aan de lijst aan Aquarius paludum: vor4 Thrips validus: boev2 (4/, 2?), groo3 (1?) deze provincie worden toegevoegd. Het meren- Een exemplaar van deze tegenwoordig meer Thrips vulgatissimus: beek (2LII2/), boev2 deel van de terrestrische wantsen werd gede- algemene oppervlaktewants werd verzameld (3/) termineerd door Berend Aukema die helaas de op de slotgracht van het kasteel Vorden. zomerbijeenkomst niet kon bijwonen. Gerris argentatus: baa1, groo1, kief3, vel2, PHLAEOTHRIPIDAE vor4 Cephalothrips monilicornis: groo1 (3/, 1 LI) NEPIDAE Gerris lacustris: groo1, kief3, vel2, vor1 Haplothrips aculeatus: bro3 (2/, 2LI) Nepa cinerea: groo2, vor1, warn4 Gerris odontogaster: beek, groo2 Haplothrips juncorum: beek (4/, 1?) Ranatra linearis: beek, groo2 Gerris thoracicus: boev3 Haplothrips subtilissimus: beek (1/, 1 LII, Limnoporus rufoscutellatus: beek 1 LI), boev2 (1/) CORIXIDAE Op een kalkhoudend moeras op het landgoed Hoplothrips fungi: beek (1/, 2?) Micronecta scholtzi: baa1, boev3, vel1, vor1 Beekvliet werd een vierde stadium nimf van Hoplothrips semicaecus: boev2 (1?, 1LII) Micronecta minutissima: groo2, vor1 deze soort verzameld. De soort is tegenwoordig Hoplothrips ulmi: beek (1 PI, 2 LII), bro3 (2/), Cymatia coleoptrata: beek zeer zeldzaam in Nederland (Aukema et al. kief1 (1/) Callicorixa praeusta: groo2 2002), maar kende een kortstondige invasie in Corixa punctata: beek, boev3, groo2 het oosten en noorden van Nederland in het Dendrothrips eastopi Pitkin & Palmer werd Hesperocorixa castanea: beek, groo2, warn4 begin van het eerste decennium van deze eeuw. 176 entomologische berichten 69 (5) 2009

SALDIDAE Chlamydatus pulicarius: groo2, kief1 CYDNIDAE Chartoscirta cincta: groo1 Phylus melanocephalus: kief1, kief4 Legnotus limbosus: boev3 Saldula arenicola: boev3 Plesiodema pinetella: groo1 Een minder gewone oeverwants die vooral Psallus betuleti: groo2 ACANTHOSOMATIDAE langs de grote rivieren wordt waargenomen. Psallus montanus: groo1 Elasmostethus interstinctus: groo2 Twee exemplaren werden van de kale oevers Psallus montanus werd eerst beschreven als van recent gegraven poeltjes in een natuur- een subspecies van P. betuleti (Josifov 1973), SCUTELLERIDAE ontwikkelingsproject langs de noordoever van pas zeer recent werd ze verheven tot soort Eurygaster testudinaria: veld5 de Berkel gespoeld. door Rieger & Rabitsch (2006). Beide soorten Tegenwoordig een vrij gewone soort in wat Saldula pallipes: boev1, boev3 worden voornamelijk op hun voedselplant vochtigere graslanden en venen. Saldula saltatoria: boev1, boev3, groo1, berk (Betula) aangetroffen. In Nederland lijkt groo2, veld5, warn4 P. montanus wat algemener te zijn dan P. betuleti PENTATOMIDAE (Aukema 2008). Arma custos: groo2 TINGIDAE Psallus perrisi: boev3, kief1, kief4, vor4 Aelia acuminata: veld5, warn4 Dictyla convergens: boev1 Psallus variabilis: boev3, kief1 Dolycoris baccarum: boev3 Tingis ampliata: boev1, boev3, groo1 Psallus wagneri: boev3, kief1 Palomena prasina: boev3, groo2, warn4 Tingis crispata: kief1 Psallus ambiguus: groo2 Pentatoma rufipes: warn4 Een vrouwtje van deze zich sterk uitbreidende Psallus quercus: boev3 Eurydema oleraceum: boev1, kief1, kief4 netwants, die leeft op bijvoet (Artemisia vulgaris), Psallus albicinctus: boev3 werd gesleept op het landgoed Kieftskamp. Psallus varians: kief1, vor1 Tijdens deze zomerbijeenkomst werden in Sthenarus rotermundi: kief1 totaal 113 soorten wantsen waargenomen, MICROPHYSIDAE wat vrijwel gelijk is aan het gemiddelde over Loricula bipunctata: groo2 NABIDAE de periode 1989-2007 (115 soorten). Bij twee Een vrouwtje van deze vrij zeldzame soort Himacerus mirmicoides: boev3, kief1 eerdere zomerbijeenkomsten in de provincie die normaal leeft tussen mossen op bomen Himacerus apterus: groo1 Gelderland werden respectievelijk 114 soorten en struiken, werd gezeefd uit een hoopje Nabis ericetorum: groo1 (Winterswijk, 1993; Aukema et al. 1994) en 71 gazonmaaisel met veel mos in een eiken- Nabis ferus: boev3, groo2 soorten (Vierhouten, 1995; Aukema et al. 1996) berkenbos. waargenomen. Meest opvallend is het lage ANTHOCORIDAE aantal soorten te Vierhouten: een samenspel MIRIDAE Anthocoris nemorum: boev3 van koud weer met veel regen en een voedsel- Deraeocoris lutescens: groo2 Orius majusculus: boev1, boev3, groo2 vergiftiging bij veel deelnemers na het geza- Capsus ater: boev1, boev3, warn4 Orius minutus: boev3, groo1 menlijke maal op zaterdag. Closterotomus fulvomaculatus: groo2 Orius niger: groo1 De lijst met oppervlakte- en waterwantsen is Closterotomus norwegicus: boev1, groo1, met 35 soorten wat langer dan normaal. Het groo2, kief1 LYGAEIDAE merendeel van de soorten werd waargenomen Dichrooscytus rufipennis: groo2 Nysius senecionis: groo2 in diverse, meest recent aangelegde of vergra- Liocoris tripustulatus: beek, boev3, kief1, Nysius thymi: groo2 ven, poelen in diverse natuurontwikkelings- vel2, vor1, warn4 Kleidocerys resedae: groo2 projecten, zoals het Kienveen, Beekvliet en Lygocoris pabulinus: boev3, kief1 Cymus claviculus: veld5 Klein Starink, daarnaast in poelen en een vrij- Lygus pratensis: kief1, vor1 Cymus melanocephalus: boev1, groo2, veld5 wel stilstaande nevengeul langs de Berkel bij Lygus rugulipennis: boev1, groo2 Ischnodemus sabuleti: kief1, warn4 de Boevinkbrug. Minder algemene soorten, die Neolygus contaminatus: boev3 Heterogaster urticae: boev1, boev3, kief1 niet hierboven van commentaar zijn voorzien, Neolygus populi: kief1 Gastrodes grossipes: groo1 zijn: Micronecta minutissima, Sigara fossarum, Neolygus populi werd onder de naam Lygocoris Scolopostethus decoratus: groo1 Microvelia buenoi en Hydrometra gracilenta. De populi als nieuw voor de fauna gemeld door Scolopostethus thomsoni: boev1, kief1 terrestrische wantsenfauna laat voorname- Aukema (1989). Op Europese schaal is het een Taphropeltus contractus: boev3 lijk zeer algemene soorten zien met weinig soort met een zeer beperkt areaal dat slechts Macrodema microptera: groo1, groo2 bijzonderheden. Groot-Britannië, België, Luxemburg, Nederland Peritrechus geniculatus: groo1 en Noord-Frankrijk omvat (Aukema 2003). Rhyparochromus pini: veld5 HOMOPTERA – bladluizen en De soort kan geklopt wordt van witte (Populus Stygnocoris fuligineus: boev3 cicaden alba) en grauwe abeel (Populus x canescens, een bastaard van witte abeel en de ratelpopulier RHOPALIDAE P.-p. Chen, N. Nieser, C.A. Schultz & (Populus tremula). Corizus hyoscyami: groo1, kief1 I.J.K van der Ven; met bijdragen van Rhabdomiris striatellus: boev3, groo2 Tot 1989 kwamen de meeste waarnemingen W.N. Ellis, J.D. Prinsen & G. Vierbergen. Leptopterna dolabrata: groo1, groo2, kief1, van deze soort uit Limburg (Aukema 1989). kief4, warn4 Vanaf het midden van de jaren negentig APHIDIDAE – bladluizen Leptopterna ferrugata: boev3 van de vorige eeuw is de soort zeker in de Aphis fabae: baa1 Stenodema calcarata: groo3, kief4, warn4 zuidelijke helft van het land een stuk algeme- Aphis sambuci: boev2 Stenodema laevigata: boev3, groo1, groo2, ner geworden (databank Werkgroep Heterop- Colopha compressa: baa1 kief1, kief4 tera EIS-Nederland, www.waarneming.nl). Terraneura ulmi: baa1 Trigonotylus caelestialium: boev3, groo2, kief1 Rhopalus parumpunctatus: kief1 Orthocephalus coriaceus: groo1 CERCOPIDAE – schuimcicaden Cyllecoris histrionius: boev3, warn4 COREIDAE Cercopis vulnerata: baa1 Dryophilocoris flavoquadrimaculatus: groo2 Coreus marginatus: groo3 Orthotylus marginalis: kief1 CICADELLIDAE – cicaden Amblytylus nasutus: boev1 Cicadella viridis: kief1 entomologische berichten 177 69 (5) 2009

MACROLEPIDOPTERA – grote een zacht lichaam en een bleke doffe kleur. vlinders Sommige soorten hebben kleine heldere vlekken. Mede door de kleine afmetingen van R. Vis, D.O. Visser, J. Kuchlein, C.M. Kuchlein de soorten is er door sommige auteurs enige -Nijsten, S.G. Sinnema, J.W. Sinnema-Bloe- verwarring gesticht in dit genus. Sommige men & H.J. Prijs; met een bijdrage van A.J. soorten kunnen als plaag optreden. Loonstra De meest betrouwbare determinatieken- merken worden gevonden in de structuur van HEPIALIDAE – wortelboorders de mannelijke genitaliën, met name de aede- Phymatopus hecta: hack6, vel1 agus, die de belangrijkste kenmerken levert om de soorten te onderscheiden. De structuur HESPERIIDAE – dikkopjes van de aedeagus van E. plurispinosa lijkt sterk Ochlodes faunus: vel1 op die van E. ulmiphagus Wilson & Claridge 1999. Daarom moet men voor een betrouw- LIMACODIDAE – slakrupsen 7. De Bakerwaard bij Baak, de vindplaats bare determinatie de aedeagus zorgvuldig Apoda limacodes: hack6, veld4 van de cicade Edwardsiana plurispinosa. Foto: bestuderen. Ping-ping Chen Edwardsiana plurispinosa wordt maar weinig LASIOCAMPIDAE – spinners 7. The Bakerwaard near Baak, the collecting site of the leafhopper Edwardsiana plurispinosa. verzameld en dus ook weinig vermeld in publi- Macrothylacia rubi: vel1, veld3, veld4 caties. De soort leeft op bomen. Nickel (2003) Euthrix potatoria: veld5 vermeldt: ‘Op hazelaar (Corylus avellana L.) en Artianus interstitialis: kief1 elzen (Alnus glutonosa (L.) Villars, A. incana (L.) SPHINGIDAE – pijlstaarten Deltocephalus pulicaris: kief1 Villars en de gekweekte A. alnobetula) in bossen Mimas tiliae: veld3 Macrosteles ossiannilssoni: kief1 en half open habitats; geïsoleerde (vermoe- Laothoe populi: wich Empoasca vitis: kief1 delijk niet voortplantende) exemplaren zijn Sphinx pinastri: veld4 Euteryx aurata: baa1; gevonden op vrijwel alle inheemse loofbomen. Deilephila elpenor: wich NL Edwardsiana plurispinosa: baa1 Wijdverspreid in de lagere delen van Duitsland Wagneriala incisa: baa1 maar slechts weinig gepubliceerde meldingen; PIERIDAE – witjes gewoonlijk in middelmatige to hoge dicht- Pieris rapae: bro7 CIXIIDAE – cicaden heid op de waardplanten, tenminste tot 700 m Gonepteryx rhamni: groo2, vel1, wild Tachycixius pilosus: kief1 boven zeeniveau’. Ons materiaal is verzameld op 30.v.2008 in de PSYCHIDAE – zakdragers DELPHACIDAE – cicaden Bakerwaard bij Baak (tussen AC 211.1-454.2 Taleporia tubulosa: bro5 Chloriona smaragdula: kief1 en AC 211.1-454.4) op Alnus sp. De vindplaats Psyche casta: bro5 is een half open grasland met bomen langs de PSYLLIDAE – bladvlooien rand (figuur 7). Op de grassen werd Macrosteles LYCAENIDAE – blauwtjes Baeopelma foersteri: baa1; kief1 ossiannilssoni aangetroffen die qua grootte en Polyommatus icarus: bro7 Psylla buxi: vor4 kleur sterk op E. plurispinosa lijkt. Psyllopsis fraxini: hack5, vor2 Wij bedanken Prof. R. Remane zeer hartelijk NYMPHALIDAE – aurelia’s voor de bevestiging van onze determinatie van Vanessa atalanta: bro7, veld5 TRIOZIDAE – bladvlooien deze soort en zijn onschatbare hulp bij onze Pararge aegeria: bro7, wild Trioza urticae: baa1, kief1 studie van Auchenorrhyncha. Limenitis camilla: groo2 Trioza sp.: kief1 DREPANIDAE – eenstaartjes MECOPTERA – schorpioenvliegen Thyatira batis: veld3, veld4 , vor3 Edwardsiana plurispinosa (W. Wagner, J.D. Prinsen Habrosyne pyritoides: bro5 1935), een nieuwe cicade voor de Tethea or: veld3, veld4 Nederlandse fauna PANORPIDAE Tetheella fluctuosa: veld3, veld4 Deze soort behoort tot de familie Cicadellidae, Panorpa germanica: boev2 (1/), hack3 (1?, Ochropacha duplaris: veld3 subfamilie Typhlocibinae van de cicade- 1/) Drepana curvatula: veld3, veld4, vor3 achtigen (Homoptera: Auchenorrhyncha). Panorpa vulgaris: beek (1/), boev2 ( 2?, Drepana falcataria: bro5 De Duitse naam is Hirschlaubzikade. 1/), (hack3 (1/) Het genus Edwardsiana werd opgesteld door GEOMETRIDAE – spanners Zachvatkin (1929) en heeft een wereldwijde Lomaspilis marginata: bro5, groo2, veld3, TRICHOPTERA – schietmotten verspreiding. Nast (1972) vermeldt 151 soor- veld4, wich ten in zijn catalogus voor het Palaearctische B. van Maanen Macaria notata: veld3, veld4, vor3, wich Gebied. Uit Duitsland zijn tot nu toe 31 soor- Macaria alternata: veld3, veld4 ten bekend (Biedermann & Niedringhaus POLYCENTROPODIDAE Macaria liturata: vel1, veld3, veld4, vor3 2004). Tot op heden zijn negentien soorten van Neureclipsis bimaculata: vel2 Macaria brunneata: hack6 Edwardsiana opgenomen in het ‘Overzicht van Cepphis advenaria: groo1, hack6, veld3, wich, de Nederlandse Biodiversiteit’. Deze nieuwe wild MEGALOPTERA – slijkvliegen vondst brengt het totale aantal Nederlandse Petrophora chlorosata: hack6 Edwardsiana-soorten dus op twintig. Edward- B. van Maanen Plagodis dolabraria: veld3 siana plurispinosa is tot nu toe alleen bekend Opisthograptis luteolata: veld4, vor3, wich uit West- en Midden-Europa. SIALIDAE Odontopera bidentata: veld3, veld4 Edwardsiana-soorten lijken uiterlijk sterk op Sialis lutaria: vel2 Angerona prunaria: veld3 elkaar: klein (lichaamslengte 3,3-4,1 mm) met Peribatodes rhomboidaria: wich 178 entomologische berichten 69 (5) 2009

80 alle families (all families) 8. Verdeling van de spanners (Geometridae) waardplantkeuze van de Oligia strigilis: veld3, veld4, vor3, wich uilen (Noctuidae) 70 rupsen van 145 van de Oligia latruncula: veld3, vor3, wich waargenomen soorten Oligia fasciuncula: bro5, veld3, vor3, wich macrovlinders. Grafiek: 60 Mesoligia furuncula: bro5 Ruud Vis 8. Use of larval food- Mesapamea secalis: bro5, wich 50 plant of the caterpil- Sideridis rivularis: bro5 lars of 145 species of Axylia putris: bro5, vor3, wich 40 Macrolopidoptera. Ochropleura plecta: bro5, veld3, veld4, vor3,

30 wich Diarsia rubi: bro5, veld3, veld4, vor3, wich 20 Noctua pronuba: vor3 Lycophotia porphyrea: vel1 10 Xestia c-nigrum: bro5, veld3, vor3, wich Agrotis puta: vor3, wich

aantal soorten (number of species) 0 kruiden (herbs) struiklaag (brushwood) bomen (trees) Agrotis exclamationis: vor3, wich Agrotis segetum: veld3

LYMANTRIIDAE – donsvlinders Hypomecis roboraria: veld3 NOTODONTIDAE – tandvlinders Lymantria monacha: veld5 Hypomecis punctinalis: veld3, veld4 Furcula bicuspis: veld3, veld4 Calliteara pudibunda: veld3, veld4 Ectropis crepuscularia: veld5 Notodonta dromedarius: veld4 Parectropis similaria: veld3, veld4 Notodonta ziczac: bro5 NOLIDAE – visstaartjes Aethalura punctulata: veld3 Drymonia dodonaea: veld3, veld4, vor3 Bena bicolorana: veld4 Ematurga atomaria: groo1, groo2, vel1 Pheosia tremula: veld4 Pseudoips prasinana: veld3, veld4 Bupalus piniaria: bro5, veld3, veld4, veld5, Pheosia gnoma: veld3, veld4 Earias clorana: vor3, wich vor3, wich Pterostoma palpina: veld3, veld4 Cabera pusaria: veld3, veld4, vor3, wich Ptilodon capucina: veld3, veld4, vor3, wich ARCTIIDAE – beervlinders Cabera exanthemata: veld4, veld5, vor3 Gluphisia crenata: veld3 Atolmis rubricollis: veld3, veld4, wich Lomographa bimaculata: veld3, veld4, wich Phalera bucephala: vor3 Eilema sororcula: veld3, veld4, vor3, wich Lomographa temerata: veld3, veld4 Peridea anceps: veld3, veld4, vor3, wich Phragmatobia fuliginosa: vor3 Campaea margaritata: bro5, veld3, veld4, Harpyia milhauseri: veld4 Spilosoma lutea: veld3, vor3 wich Spilosoma lubricipeda: bro5, veld3, veld4, Hylaea fasciaria: veld4 NOCTUIDAE – uilen vor3, wich Perconia strigillaria: groo1 Moma alpium: veld3, veld4 Diaphora mendica: bro5 Jodis lactearia: veld4 Acronicta alni: veld4 Tyria jacobaeae: veld5, vor3 Jodis putata: wich Acronicta aceris: bro5 Cyclophora albipunctata: veld3, veld4 Acronicta megacephala: wich In totaal werden 145 soorten macrovlinders Cyclophora punctaria: veld3, veld4, vor3 Herminia grisealis: veld3, veld4 waargenomen, welk aantal in vergelijking Cyclophora linearia: veld3 Zanclognatha tarsipennalis: wich met andere NEV-zomerbijeenkomsten boven- Timandra comae: vel1, veld3 Schrankia costaestrigalis: wich gemiddeld is. In figuur 8 wordt duidelijk, hoe Scopula floslactata: veld3, veld4, veld5 Hypena proboscidalis: bro5, veld3, veld4, de waardplantkeuze van de rupsen van 141 Xanthorhoe designata: veld3 veld5, vor3, wich van de soorten macrovlinders is verdeeld Xanthorhoe spadicearia: veld3, veld4, vor3, Hypena rostralis: bro5 over het totaal aantal soorten en alleen wich Hypena crassalis: veld4 de spanners en de uilen. Sommige soorten Xanthorhoe ferrugata: veld4 Rivula sericealis: bro5, hack6, vel1, veld3, bezetten meerdere vegetatietypen: veertien Xanthorhoe montanata: bro5, veld3, veld4, vor3, wich soorten maken gebruik van de struik- en vor3, wich Diachrysia chrysitis: bro5, veld3, vor3, boomlaag, vijf soorten zitten in de kruid- en Xanthorhoe fluctuata: bro5, wich wich boomlaag en vier soorten zijn te vinden in Epirrhoe alternata: bro5, veld4, wich Plusia festucae: wich de kruid- en struiklaag. Alleen Phlogophora Mesoleuca albicillata: veld3 Plusia putnami: wich meticulosa gebruikt alle lagen. Duidelijk is, dat Chloroclysta truncata: bro5, veld3, veld4 Abrostola triplasia: wich bossen met een rijke ondergroei van kruiden Thera obeliscata: veld3, veld4 Protodeltote pygarga: bro5, hack6, veld3, het favoriete biotoop van veel soorten Lepi- Electrophaes corylata: veld3, veld4 veld4, wich doptera vormen. Colostygia pectinataria: bro5, veld3, vor3, Deltote bankiana: groo2, vel1, vor3, wich Nachtvangsten: Het weer was in de avond en wich Trisateles emortualis: veld4 nacht van 30 mei gunstig. De lampen brand- Hydriomena impluviata: veld3 Asteroscopus sphinx: groo2 den van 22.20 tot 1.45 uur en de temperatuur Perizoma albulata: wich Elaphria venustula: veld3, veld4 daalde van 18ºC tot 15,5º C. De volgende avond Perizoma flavofasciata: veld4 Caradrina morpheus: vor3, wich was aanmerkelijk koeler met 16º C. De lam- Eupithecia tripunctaria: veld4 Hoplodrina octogenaria: wich pen brandden van 22.05 tot 24.00 uur, waarna Eupithecia nanata: vel1, vor3 Hoplodrina ambigua: bro5, vor3, wich gestopt moest worden vanwege hevige regen Eupithecia virgaureata: veld4 Charanyca trigrammica: bro5, veld3, veld4, en onweer. De lampen stonden 30 tot 40 meter Eupithecia abbreviata: veld4 vor3, wich uit elkaar in hetzelfde gebied. Gewerkt werd Eupithecia tantillaria: veld4 Dypterygia scabriuscula: vor3 met ML lampen van 250 (R. Vis en D.O. Visser) Euchoeca nebulata: wich Phlogophora meticulosa: veld4, wich en 500 Watt (S.G. Sinnema). De vangresultaten Pterapherapteryx sexalata: veld4 Apamea crenata: bro5, veld4, wich verschilden aanzienlijk: 60 tegen 46 soorten Apamea remissa: wich op 30 mei en 48 tegen 27 soorten op 31 mei. entomologische berichten 179 69 (5) 2009

Aanvullingen werden verkregen uit de malaise- Parornix devoniella: baa4 (P) Cochylis nana: veld3 vallen van H.J. Prijs. Phyllonorycter tenerella: vor2 (P) Tortrix viridana: baa4, vor3, wich Interessante soorten zijn: Jodis putata is, Phyllonorycter quercifoliella: baa4 (P) Cnephasia incertana: vor3 in tegenstelling tot Jodis lactearia een minder Phyllonorycter sorbi: boev2 (P), vor2 (P) Pseudargyrotoza conwagana: vor3, wich gewone soort op zandgronden in het binnen- Phyllonorycter maestingella: baa4 (P), hack1, Capua vulgana: veld3, veld4, vor3 land. Uit de lichtval van J. Kuchlein kwam hack6 (P) Archips oporana: veld4 één exemplaar (Wichmond, Warnstee, Lank- Phyllonorycter coryli: hack6 (P), vor1 (P) Archips podana: wich horsterstraat). Macaria brunneata is een zeld- Phyllonorycter rajella: hack5 (P) Choristoneura hebenstreitella: veld3, veld4, zame soort, vooral voorkomend op de Veluwe, Phyllonorycter nicellii: hack5 (P), vor1 (P) vor3 Utrechtse Heuvelrug en Noord-Brabant. De Phyllonorycter kleemanella: wich Ptycholoma lecheana: veld3, vor3 hoofdvliegtijd is juni en juli. Eén exemplaar uit Phyllonorycter geniculella: baa4 (P), hack6 (P) Pandemis cerasana: veld3, vor3, wich de malaiseval van H.J. Prijs. Perizoma albulata Cameraria ohridella: baa4 (P), hack3 (P), Clepsis spectrana: veld3, wich is een betrekkelijk zeldzame soort, die vooral vor4 (P) Adoxophyes orana: vor3 langs de kust en in de noordelijke provin- Phyllocnistis saligna: wich Bactra lancealana: veld3, vor3, wich cies voorkomt. De rups leeft op ratelaar. Ook Phyllocnistis unipunctella: vor3, wich Bactra furfurana: wich slechts één exemplaar van dezelfde lichtval Hedya pruniana: baa4, wich als J. putata. Asteroscopus sphinx: een rups van YPONOMEUTIDAE Hedya nubiferana: vor3, wich het Kienveen (verzameld door S.G. Sinnema). Cedestis subfasciella: wich Hedya ochroleucana: vor3 R. Vis Prays fraxinella: wich Metendothenia atropunctana: veld3 Argyresthia trifasciata: vor3 Pseudohermenias abietana: veld4 Argyresthia retinella: veld3 Apotomis sororculana: veld3 MICROLEPIDOPTERA – kleine Argyresthia conjugella: veld3, wich Argyroploce lacunana: baa4, vor3 vlinders Argyroploce schulziana: groo2 J.H. Kuchlein, W.N. Ellis, C.M. Kuchlein- PLUTELLIDAE Phiaris schulziana: groo2 Nijsten, J.D. Prinsen, S.G. Sinnema, Plutella xylostella: veld3, wich Lobesia reliquana: veld3 J.W. Sinnema-Bloemen, R. Vis & D.O. Visser. Acrolepia autumnitella: vor2 (P) Ancylis obtusana: baa4 Ancylis unculana: veld3, vor3 Volgorde en nomenclatuur van de soorten GLYPHIPTERIGIDAE Ancylis apicella: vor3 zijn volgens de naamlijst van Kuchlein & De Glyphipterix thrasonella: veld4, wich Epinotia abbreviana: wich Vos (1999). De vondsten hebben betrekking op Epinotia subocellana: veld4 adulten, behalve wanneer (P) is toegevoegd. In LYONETIIDAE Epinotia bilunana: veld3 die gevallen is sprake van onvolwassen stadia Lyonetia clerkella: baa4 (P), boev2 (P), hack1 Epinotia demarniana: veld3 of van vraatbeelden. (P), hack3 (P), kief2 (P), vor2 (P), wich Epinotia nanana: veld4, wich Gypsonoma dealbana: wich ERIOCRANIIDAE OECOPHORIDAE Rhyacionia pinicolana: veld3 Eriocrania subpurpurella: baa4 (P), boev2 (P) Luquetia lobella: wich Rhyacionia pinivorana: veld3 Eriocrania salopiella: vor2 (P) Pleurota bicostella: galg, veld5 Eucosmomorpha albersana: veld3, veld4 Hofmannophila pseudospretella: wich Lathronympha strigana: vor3, wich NEPTICULIDAE Denisia stipella: vor3, wich Pammene fasciana: veld3 Stigmella hybnerella: boev2 (P), vor2 (P) Cydia splendana: veld3 Stigmella floslactella: hack1 (P), hack3 (P) ELACHISTIDAE Cydia fagiglandana: veld3, vor3 Stigmella obliquella: wich Elachista maculicerusella: baa4, wich Cydia pomonella: wich Stigmella hemargyrella: baa4 (P), vor2 (P) Stigmella samiatella: vor3, wich COLEOPHORIDAE CHOREUTIDAE Ectoedemia albifasciella: vor3, wich Coleophora limosipennella: baa4 (P) Anthophila fabriciana: baa4, wich Coleophora serratella: baa4 (P), hack5 (P), ADELIDAE veld3 PTEROPHORIDAE Nematopogon metaxella: baa4 Coleophora spinella: baa4 (P) Adaina microdactyla: baa4, veld3, veld4, wich Nemophora degeerella: baa4, veld3 Coleophora ibipennella: wich Coleophora laricella: vor3, wich PYRALIDAE INCURVARIIDAE Coleophora glaucicolella: wich Aphomia sociella: vor3 Incurvaria pectinea: hack6 (P) Coleophora alticolella: veld4, vor3, wich Cryptoblabes bistriga: vor3 Coleophora striatipennella: wich Dioryctria abietella: veld3 TISCHERIIDAE Nephopterix angustella: wich Tischeria ekebladella: veld3 MOMPHIDAE Assara terebrella: veld4 Mompha subbistrigella: vor3 Phycitodes binaevella: wich BUCCULATRICIDAE Scoparia ambigualis: boev1, veld3, vor3, wich Bucculatrix ulmella: wich GELECHIIDAE Witlesia pallida: wich Monochroa tenebrella: hack1 Chilo phragmitella: wich GRACILLARIIDAE Bryotropha basaltinella: wich Chrysoteuchia culmella: wich Caloptilia alchimiella: wich Exoteleia dodecella: veld3 Crambus lathoniellus: hack1, vor3, wich Caloptilia syringella: vor2 (P) Teleiodes luculella: veld3, vor3, wich Agriphila straminella: wich Acrocercops brongniardella: baa4 (P), vor2 (P) Scrobipalpa costella: wich Thisanotia chrysonuchella: vor3 Leucospilapteryx omissella: boev2 (P) Elophila nymphaeata: veld3 Parornix betulae: hack1 TORTRICIDAE Acentria ephemerella: veld3 Parornix finitimella: wich Eupoecilia ambiguella: veld3 Cataclysta lemnata: hack1, veld4 180 entomologische berichten 69 (5) 2009

Parapoynx stratiotata: vor3, veld3, wich bergen (1970), 4: Beenen & Winkelman (1992), Evergestis forficalis: veld4, wich 5: Heijerman & Alders (2001), 6: Vorst et al. Ostrinia nubilalis: veld3, veld4, wich (2008), 7: Batten (1976), 8: Beenen & Winkel- Eurrhypara hortulata: baa4, veld3, veld4, man (2001), 9: Smit (red.) (2001), 10: Schilt- vor3, wich huizen & Vallenduuk (1998). Perinephela lancealis: veld3 Het getal 99 voorafgaande aan een soort heeft Phlyctaenia coronata: baa4, wich betrekking op een reeds eerder in de provincie Anania verbascalis: wich Gelderland waargenomen keversoort die ech- ter, voor zover bekend, (nog) niet gepubliceerd Het weer was wisselvallig met vooral op zater- is; dit betreft 18 soorten. Slecht twee soorten, dag regen- en onweersbuien. Weliswaar waren die voorafgegaan worden door de letters GE, de temperaturen overdag aan de hoge kant zijn daadwerkelijk nieuw voor de provincie (240 C) en op zondag zelfs op weg naar de 300 C, Gelderland. Het betreft Cryptophagus reflexus, maar de avonden en nachten van vrijdag en die gezeefd werd uit de molm van een kolos- zaterdag waren aan de koele kant. De zondag- sale beuk (Fagus sylvatica) (figuur 9) en Hyle- nacht was echter warmer en leverde dan ook sinus crenatus, die verzameld werd achter de de beste vangresultaten op. Het totale aantal schors van een halfdode es (Fraxinus excelsior). van 127 soorten ligt boven het gemiddelde Na de provincie Limburg is Gelderland de best resultaat van de zomerbijeenkomsten. onderzochte provincie op coleopterologisch Nieuwe soorten voor Gelderland zijn niet gebied. Het zeer geringe aantal nieuwe soorten gevonden en waren eigenlijk ook niet te ver- voor de provincie wekt dan ook nauwelijks wachten in deze goed onderzochte provincie. verbazing. Nieuw voor de Achterhoek zijn Coleophora Bij een aantal soorten staan een of meerdere limosipennella en Eriocrania salopiella, waarvan vindplaatsen tussen haakjes. De determinatie W.N. Ellis het vraatbeeld op berk vond. tot op het genusniveau is bij deze vindplaat- sen betrouwbaar, maar niet op soortsniveau. Op deze vindplaatsen zijn òf alleen niet COLEOPTERA – kevers eenduidig te determineren vrouwtjes aan- 9. Draafsel bij Boevinkbrug. Frank van Nunen J.G.M. Cuppen, O.F.J. Vorst, Th. Heijerman, getroffen en/of niet verder te determineren en Oscar Vorst onderzoeken de molm van een dode beuk (Fagus sylvatica). Foto: Barend F. van Nunen, R.P. Jansen, M.B.P. Drost, larven. van Maanen Sj. Tiemersma, B. van Maanen, S.C. Lange- 9. Draafsel near Boevinkbrug. Frank van veld, J. Burgers & A.J. Threels GYRINIDAE – schrijvertjes Nunen and Oscar Vorst are investigating Gyrinus substriatus: groo2, vel2 the mould of a dead European Beech (Fagus sylvatica). De lijst omvat naast de waarnemingen van de auteurs ook enkele gegevens van mijnen HALIPLIDAE – watertreders en larven van minerende snuitkevers door Peltodytes caesus: boev3 W.N. Ellis. De volgorde van de families en Haliplus confinis: boev3 Hygrotus impressopunctatus: beek, boev3, de soorten is gebaseerd op de catalogus die In kleine poeltjes in een natuurontwikkelings- groo2, warn4 gebruikt wordt in het programma Klasse. project langs de Berkel. De soort is gebonden Hygrotus versicolor: boev3, vel2 Behoudens een enkele uitzondering is ook aan kranswieren. Hygrotus inaequalis: beek, boev3, dorth, de naamgeving van de soorten dezelfde als Haliplus lineatocollis: baa3, vel2 groo2, vel2, warn4 die in Klasse. Haliplus ruficollis: boev3, (groo1), (groo2), Hygrotus decoratus: beek, dorth, groo1, vel2 De catalogus van Brakman (1966) vermeldt warn4 Hydroporus angustatus: beek, dorth, vel2, 3830 keversoorten uit Nederland, waarvan Haliplus heydeni: boev3, (dorth) vier, warn4 2771 soorten uit de provincie Gelderland Haliplus fluviatilis: vel2 Hydroporus umbrosus: beek, groo1, groo2 bekend zijn. Het aantal gepubliceerde Neder- Haliplus immaculatus: boev3 Hydroporus tristis: beek, groo1, groo2, warn4 landse keversoorten bedroeg aan het einde Haliplus flavicollis: vel2 Hydroporus gyllenhalii: beek, groo1, groo2 van de vorige eeuw 4044 (Vorst & Huijbregts Hydroporus palustris: baa3, beek, boev3, 2001). Inmiddels is dit aantal opgelopen tot NOTERIDAE dorth, groo1, groo2, vel2, vier, warn4 ongeveer 4100 soorten. De onderstaande lijst Noterus clavicornis: beek, boev3, groo2, vel2, Hydroporus incognitus: dorth vermeldt 803 taxa (19 % van de Nederlandse warn4 Hydroporus striola: beek soorten), waarvan er 30 niet uit Gelderland Noterus crassicornis: beek, boev3, groo2, vel2 Hydroporus erythrocephalus: beek, boev3, gemeld worden door Brakman (1966) noch dorth, groo1, groo2, warn4 voorkomen in de verslagen van recente NEV- PAELOBIIDAE – pieptorren Hydroporus obscurus: groo2 zomerbijeenkomsten te Winterswijk 1993 Hygrobia hermanni: groo2, warn4 De zeldzaamste van de ‘gewone’ Hydroporus- (Cuppen et al. 1994) en Vierhouten 1995 soorten werd verzameld in een slootje in het (Cuppen et al. 1996). Ook worden deze soorten DYTISCIDAE – waterroofkevers natuurontwikkelde Kienveen. De soort wordt niet vermeld van de volgende excursies van de Hyphydrus ovatus: beek, boev3, groo2 meestal gevonden in vennen met een zand- sektie Everts: Empesche en Tondensche Heide Hydroglyphus geminus: beek, boev3, groo1, bodem en veel Sphagnum. 2008 (Drost et al. 2009), Hoge Veluwe 2004 (Van groo2, warn4 Hydroporus planus: baa3, beek, boev3, dorth, Maanen et al. 2006) en Weurt 2001 (Vorst et al. Bidessus unistriatus: beek, groo2, warn4 groo1, groo2, vel2, vier, warn4 2002). Soorten die niet in boven-genoemde Bidessus grossepunctatus: warn4 Hydroporus pubescens: beek, groo1, groo2, publicaties gemeld worden, worden vooraf- Beide Bidessus-soorten werden aangetroffen vel2, warn4 gegaan door een getal dat verwijst naar in een recent gegraven poel op het landgoed Hydroporus nigrita: groo1 andere gepubliceerde bronnen: 1: Vorst (1992), Klein Starink. Hydroporus memnonius: beek, dorth, groo1, 2: Cuppen & De Oude (1996), 3: Van Heijns- Hydrovatus cuspidatus: beek vier entomologische berichten 181 69 (5) 2009

Hydroporus melanarius: dorth Dyschirius aeneus: baa3, vel2 Paradromius linearis: boev3, groo1, vel2, Hydroporus neglectus: dorth, groo1 Dyschirius tristis: baa3, veld2 veld5 Suphrodytes dorsalis: beek, groo1 Dyschirius intermedius: boev1 Calodromius spilotus: veld5 Graptodytes pictus: beek, groo2 Deze zeldzame loopkever werd verzameld aan Philorhizus melanocephalus: veld5 Laccophilus minutus: boev3, groo1, groo2 de oevers van poeltjes in een natuurontwik- Syntomus foveatus: boev2, groo1 Laccophilus hyalinus: boev3, vel2 kelingsproject langs de Berkel. Liopterus haemorrhoidalis: beek, groo1, groo2, Dyschirius globosus: baa3, groo2, warn4 HELOPHORIDAE warn4 Trechus obtusus: vel2 Helophorus aequalis: baa3, beek, boev3, Agabus bipustulatus: beek, dorth, groo1, Paratachys micros: baa3 dorth, groo1, groo2, vel2, vier, warn4 groo2, vier, warn4 Een vrij zeldzame loopkever met een fluvia- Helophorus brevipalpis: baa3, beek, boev3, Agabus sturmii: boev3, groo1 tiele verspreiding in Nederland (Turin 2000). dorth, groo1, groo2, vel2, vier, warn4 Agabus uliginosus: groo1, warn4 Een aantal exemplaren werd gespoeld van de Helophorus pumilio: vier Agabus nebulosus: beek, warn4 oevers van de Baaksche Beek bij de uitmon- Een vrij zeldzame Helophorus die verzameld Agabus unguicularis: beek ding in de IJssel. werd in een poel ontstaan door het omvallen Agabus undulatus: groo2 Bembidion lampros: groo3, veld5 van een grote boom in een broekbos. Agabus labiatus: beek, groo2 Bembidion properans: boev1, groo1, groo3 Helophorus obscurus: baa3, boev3, dorth, Ilybius chalconatus: (beek), groo1, groo2, vier, Bembidion dentellum: baa3 groo1, groo2, vel2, vier, warn4 warn4 Bembidion obliquum: veld5 Helophorus minutus: baa3, boev3, groo2, vel2, Ilybius neglectus: beek, veld4, vier, warn4 Bembidion semipunctatum: baa3 warn4 Een vrij zeldzame soort in Nederland die Bembidion tetracolum: groo2, vel2 voornamelijk in het oosten van Gelderland Bembidion femoratum: baa3, vel2 GEORISSIDAE voorkomt. In een recent gegraven poel op het Bembidion illigeri: baa3, vel2 Georissus crenulatus: vel2 landgoed Klein Starink talrijk; daarnaast een Bembidion doris: warn4 Binnenlandse vondsten van deze soort zijn vrij exemplaar op licht. Bembidion articulatum: baa3, boev1, vel2 schaars. De soort werd gespoeld van de oevers Ilybius fenestratus: groo2 Bembidion biguttatum: baa3 van recent aangelegde nevengeulen langs de Ilybius ater: beek, groo2, vier, warn4 Bembidion aeneum: baa3 Berkel. Ilybius quadriguttatus: beek, boev3, dorth, Bembidion guttula: baa3 groo2, vier Bembidion lunulatum: baa3 HYDROCHIDAE – oeverkruipers Ilybius aenescens: groo2 Anisodactylus binotatus: groo2, groo3, veld4, Hydrochus crenatus: beek, groo2, warn4 Rhantus grapii: beek, groo2 veld5 Rhantus suturalis: beek, boev3, dorth, groo1, Harpalus affinis: boev3, groo3 HYDROPHILIDAE – spinnende water- groo2, warn4 Harpalus latus: veld5 torren Rhantus exsoletus: (boev3), groo1, groo2 Ophonus rufibarbis: boev3 Coelostoma orbiculare: beek, boev3, groo2, Colymbetes fuscus: groo2 Pseudoophonus rufipes: groo2, vel2, veld5 vel2, warn4 Hydaticus seminiger: beek, (dorth), groo1, Stenolophus teutonus: boev1, vel2, veld5 Sphaeridium bipustulatum: baa3 groo2 Bradycellus harpalinus: groo1, veld5 99Sphaeridium marginatum: boev2 Graphoderus zonatus: groo2 Acupalpus flavicollis: warn4 Twintig jaar geleden door Van Berge Hene- Graphoderus cinereus: beek Acupalpus brunnipes: groo1 gouwen (1989) opnieuw als soort onder- Acilius sulcatus: boev3, dorth, groo1, groo2, Acupalpus meridianus: baa3 scheiden van S. bipustulatum. De soort lijkt vier Poecilus cupreus: boev1 duidelijk minder algemeen te zijn in verse Dytiscus marginalis: groo2 Poecilus versicolor: veld5, warn4 koeienvlaaien dan laatstgenoemde soort. Veel Dytiscus circumcinctus: groo2 Pterostichus strenuus: groo2 vondsten zijn afkomstig uit hopen stalmest en Een derde stadium larf van deze vrij zeldzame Pterostichus diligens: groo2, veld5 dergelijke, zo ook hier. Dytiscus-soort werd gevonden in een sloot in Pterostichus vernalis: groo3 Sphaeridium lunatum: baa3, vel2, vier het Kienveen. Pterostichus oblongopunctatus: veld5 Cercyon ustulatus: vel2 Cybister lateralimarginalis: beek, groo2 Pterostichus quadrifoveolatus: veld5 Cercyon cf obsoletus: vel2 Pterostichus niger: groo2 Cercyon impressus: baa3 CARABIDAE – loopkevers Pterostichus melanarius: vel2 Cercyon haemorrhoidalis: baa3 Cicindela hybrida: groo2, veld5 Calathus fuscipes: boev3 Cercyon melanocephalus: baa3, veld5 Cicindela campestris: groo1, veld5 Calathus cinctus: groo3 Cercyon marinus: baa3 Carabus problematicus: veld5 Agonum sexpunctatum: groo1, groo2, groo3, Cercyon bifenestratus: baa3, boev3 Carabus granulatus: kief3 veld5 Cercyon lateralis: baa3, veld5 Nebria brevicollis: groo2, vel2, veld5, vier, Agonum marginatum: baa3, boev3, bro6, Cercyon unipunctatus: boev2, groo2 warn4 groo2, (veld5) Cercyon nigriceps: boev2 Notiophilus aquaticus: groo1 Agonum muelleri: baa3, bro6, hack2 Cercyon pygmaeus: baa3, veld5 Notiophilus palustris: groo3, veld5 Agonum fuliginosum: groo1 Cercyon granarius: baa3 Notiophilus germinyi: groo1 Paranchus albipes: vel2 De zeldzaamste van de oeverbewonende Notiophilus substriatus: groo3 Oxypselaphus obscurus: groo2 Cercyon-soorten. Notiophilus rufipes: groo2, vier Amara plebeja: boev3 Cercyon convexiusculus: dorth, groo2, vier Notiophilus biguttatus: veld5 Amara similata: boev1 Cercyon sternalis: beek, vier Omophron limbatum: baa3, vel2 Amara ovata: boev1 Cercyon analis: boev2, groo2 Elaphrus riparius: baa3, boev1, boev3, veld5 Amara aenea: boev1, boev3, groo3, vel2 Megasternum concinnum: boev2, groo2 Loricera pilicornis: boev1, vier Amara spreta: groo1 Cryptopleurum minutum: boev2, groo2, veld5 Clivina fossor: baa3, bro6, groo1, groo2, vel2 Amara familiaris: groo3 Hydrobius fuscipes: dorth, groo1, groo2, vel2, Clivina collaris: baa3, boev3, bro6, vel2 Oodes helopioides: groo2 vier, warn4 Dyschirius politus: baa3 Dromius quadrimaculatus: groo2 Anacaena globulus: groo1, groo2, vel2, vier 182 entomologische berichten 69 (5) 2009

Anacaena limbata: beek, boev3, dorth, vel2, Acrotrichis grandicollis: boev2, veld5 Stenus comma: baa3, vel2, veld5 vier, warn4 Acrotrichis sericans: boev2 Stenus juno: dorth, vel2 Anacaena lutescens: beek, dorth, groo1, Acrotrichis atomaria: groo2 Stenus clavicornis: groo2, veld4 groo2, vel2, vier, warn4 Acrotrichis fascicularis: groo2 Stenus boops: baa3, boev3, (groo2), vel2, Anacaena bipustulata: baa3, vel2, vier Acrotrichis thoracica: boev2 veld5 Laccobius striatulus: vel2 Stenus canaliculatus: baa3 Een bewoner van de oevers van stromende LEIODIDAE s.l. – truffelkevers Stenus argus: groo2 wateren, vooral in het oosten van het land. Nemadus colonoides: boev2 Stenus pusillus: vel2 Laccobius bipunctatus: boev3, vel2, warn4 Een typische bewoner van de nesten van Stenus carbonarius: groo2 Laccobius minutus: baa3, boev3, groo2, vel2, holenbroedende vogels. Stenus crassus: boev2, boev3 warn4 Catops picipes: boev2, groo2, warn4 Stenus latifrons: dorth, groo2, vel2 Helochares lividus: baa3, boev3, groo2, vel2, Anisotoma humeralis: groo2 Stenus cicindeloides: beek, groo1, groo2, vel2, warn4 Anisotoma castanea: groo2 veld5 Helochares punctatus: beek, dorth, groo1, Een zeldzame soort van diverse soorten Stenus fornicatus: beek, warn4 groo2, warn4 zwammen, soms ook in molm zoals hier in Stenus binotatus: beek Enochrus ochropterus: groo2, warn4 molm aan de voet van een dikke eik (Quercus Stenus nitidiusculus: vel2 Enochrus quadripunctatus: groo2 robur). Stenus picipennis: vel2 Enochrus testaceus: beek Anisotoma orbicularis: groo2 Stenus bifoveolatus: dorth, warn4 Enochrus affinis: beek, groo1, groo2, warn4 Agathidium varians: vier Stenus impressus: groo2, veld5 Enochrus coarctatus: beek, dorth, groo1, Agathidium laevigatum: groo2 Euaesthetus ruficapillus: dorth groo2, warn4 Euaesthetus laeviusculus: groo2 Cymbiodyta marginellus: beek, boev3, vel2, SCYDMAENIDAE – mierenkevertjes Rugilus rufipes: groo2 warn4 Cephennium thoracicum: veld4 Rugilus orbiculatus: boev2 Chaetarthria seminulum: baa3, vel2, warn4 Neuraphes elongatulus: galg Rugilus erichsonii: groo2 Chaetarthria similis: vel2, warn4 Stenichnus scutellaris: groo2 Medon piceus: galg Opnieuw enkele waarnemingen uit de provin- Stenichnus collaris: groo2 Lithocharis nigriceps: boev2 cie Gelderland, zowel van de oevers van een Euconnus cf denticornis: veld2 Scopaeus laevigatus: baa3, boev3, groo2, vel2, recent aangelegde nevengeul van de Berkel als Euconnus hirticollis: baa3 warn4 van de oevers van een recent gegraven poel bij Scydmaenus tarsatus: boev2 Een zich sterk uitbreidende kortschildkever Klein Starink. Scydmaenus rufus: boev2, veld3 van oevers van stilstaande en stromende Hydrochara caraboides: beek, boev3, dorth, Een zeer zeldzame soort die pas de laatste wateren. warn4 jaren weer wordt waargenomen. Tetartopeus terminatus: groo2 Hydrophilus piceus: beek, boev3, groo2, Lathrobium geminum: groo2 warn4 SILPHIDAE – aaskevers Lathrobium brunnipes: boev2, groo2 Berosus signaticollis: groo2 Nicrophorus vespilloides: veld4 Xantholinus longiventris: groo3 Berosus luridus: groo2 Thanatophilus sinuatus: baa3 Hypnogyra angularis: boev2 Oiceoptoma thoracicum: boev2, vier Een minder gewone soort die leeft in de molm HISTERIDAE – spiegelkevers Phosphuga atrata: groo2, groo3 van loofbomen. Gnathoncus communis: boev2 Othius punctulatus: groo2 Een minder gewone soort van vogelnesten, STAPHYLINIDAE – kortschildkevers Erichsonius signaticornis: vel2, warn4 vaak in holle bomen Scaphisoma agaricinum: boev2, groo2, veld5 Philonthus intermedius: baa3 Saprinus semistriatus: bro3 Phloeocharis subtilissima: groo2 Philonthus cognatus: boev3, vel2 Dendrophilus punctatus: boev2 Megarthrus prosseni: groo1, veld5 Philonthus decorus: vier 10 Kissister minimus: groo2 Micropeplus fulvus: groo2 99Philonthus spinipes: boev2 Paromalus flavicornis: boev2, dorth Omalium rivulare: groo2 Deze soort werd als nieuw voor de fauna Paromalus parallelepipedus: dorth, groo2, Omalium caesum: groo2 gemeld door Van Wielink (2004) van het kada- kief3 Omalium rugatum: groo2 ver van een vos (Vulpes vulpes) in De Kaaistoep Margarinotus purpurascens: groo1, groo3 Phloeonomus pusillus: groo2, kief3 bij Tilburg. Margarinotus neglectus: vel2 Phloeonomus punctipennis: dorth, groo2 Philonthus carbonarius: boev3, groo2 Margarinotus carbonarius: bro6 99Phloeostiba lapponica: groo2 Philonthus varians: baa3, boev3 Atholus bimaculatus: boev2 Een schaarse soort die onder de schors van Philonthus quisquiliarius: baa3, bro6, groo2, Atholus duodecimstriatus: boev2 afgestorven dennen (Pinus) leeft. vel2, veld5 Lesteva sicula heeri: vel2 Philonthus rectangulus: boev2 HYDRAENIDAE – waterkruipers Carpelimus bilineatus: baa3 Philonthus longicornis: boev2 Hydraena britteni: dorth Carpelimus rivularis: baa3, boev3, (vel2), Philonthus rubripennis: vel2 Hydraena testacea: dorth, groo1 warn4 Philonthus marginatus: groo2 Ochthebius minimus: vel2, warn4 Carpelimus obesus: baa3 Bisnius cephalotes: dorth Limnebius nitidus: vel2 Carpelimus corticinus: baa3, vel2 Bisnius sordidus: baa3, bro6, groo2, veld5 Limnebius aluta: groo2, warn4 Oxytelus laqueatus: baa3, veld5 Gabrius splendidulus: groo2 Anotylus sculpturatus: baa3, groo1, (groo2), Gabrius breviventer: baa3 PTILIIDAE – haarvleugelkevers veld5 Ontholestes tessellatus: boev2 Ptenidium laevigatum: boev2 Anotylus tetracarinatus: boev2, bro6, groo2, De zeldzaamste van de twee Nederlandse Ptenidium pusillum: boev2, groo2 vel2, veld5 Ontholestes-soorten die tegenwoordig weinig Ptenidium nitidum: groo2 Bledius pallipes: baa3, boev3, vel2 meer wordt waargenomen. Ptinella aptera: boev2 Bledius terebrans: vel2 Ontholestes murinus: boev2 Pteryx suturalis: groo2 Bledius gallicus: baa3, boev3 Quedius cruentus: boev2, veld5 entomologische berichten 183 69 (5) 2009

10. Pop van het klein vliegend hert (Dorcus veld5, vier, warn4 parallelipipedus) in Valgus hemipterus: vor3 Boevinkbrug. Foto: Roy Kleukers CLAMBIDAE 10. Pupa of the les- ser stag beetle (Dorcus Clambus punctulum: groo2 parallelipipedus) in Clambus cf minutus: veld2 Boevinkbrug. SCIRTIDAE – moerasweekschilden Microcara testacea: boev3, bro3, dorth, groo1, groo2, veld2, vier Cyphon coarctatus: dorth, groo2, hack2, vel2, vier Cyphon ochraceus: groo2, vier Cyphon variabilis: beek Cyphon laevipennis: groo2 Cyphon pubescens: beek, boev2, groo2 Quedius molochinus: groo2 Atheta atramentaria: groo2, veld5 Cyphon padi: baa3, dorth, groo2 Quedius picipes: galg Atheta longicornis: boev2 Cyphon hilaris: dorth, vel2 Quedius nitipennis: vel2 Acrotona pygmaea: groo2 Habrocerus capillaricornis: galg, groo2 Acrotona aterrima: boev2, veld5 BUPRESTIDAE – prachtkevers Mycetoporus cf longulus: dorth 1Trichiusa immigrata: boev2 Agrilus angustulus: boev3, dorth, veld5, Ischnosoma splendidum: dorth Deze kever werd gezeefd uit een hoop stalmest warn4 Sepedophilus littoreus: groo2 op een betonnen vloer op het erf van een boer- Trachys minutus: groo2, warn4 Sepedophilus testaceus: groo2 derij. Deze soort werd voor het eerst gemeld Sepedophilus marshami: groo2 uit Nederland door Vorst (1992). Tegenwoordig BYRRHIDAE – pillenkevers Sepedophilus bipunctatus: warn4 is de soort conform de eerder gedane voorspel- Simplocaria semistriata: vel2 Tachyporus nitidulus: boev3 ling vrij algemeen in gras- en composthopen. Cytilus sericeus: groo3 Tachyporus obtusus: veld5 Drusilla canaliculata: veld5 Byrrhus pilula: bro6 Tachyporus solutus: groo2 Phloeopora teres: dorth Tachinus lignorum: groo1, veld5 Parocyusa longitarsis: baa3 DRYOPIDAE – beekkevers Tachinus humeralis: groo2, veld5 Oxypoda opaca: groo2 Dryops ernesti: groo2 Tachinus proximus: veld5 Oxypoda alternans: groo2 Dryops luridus: boev3, groo1, groo2, vel2, Tachinus laticollis: groo2 Dexiogyia corticina: boev2 warn4 Tachinus marginellus: veld5 Tinotus morion: veld5 Dryops auriculatus: beek Tachinus corticinus: boev3 Aleochara lanuginosa: baa3 Cilea silphoides: boev2 Bibloporus bicolor: boev2, groo2 LIMNICHIDAE Myllaena intermedia: vel2 Tyrus mucronatus: groo2 Limnichus pygmaeus: baa3, vel2 Gyrophaena nana: veld3 Deze dood-hout bewonende pselaphine is de Gyrophaena gentilis: veld3 laatste jaren veel algemener geworden. HETEROCERIDAE – oevergraafkevers Gyrophaena manca: veld3 Heterocerus marginatus: baa3, boev3, vel2 Placusa atrata: groo2 LUCANIDAE – vliegende herten Heterocerus fenestratus: baa3, boev3, vel2 Placusa pumilio: dorth, groo2 Dorcus parallelipipedus: boev2, warn4 Heterocerus hispidulus: baa3 Homalota plana: dorth, groo2 (figuur 10) Heterocerus intermedius: baa3 Bolitochara obliqua: dorth Het imposante klein vliegend hert werd gesig- Een weinig waargenomen oevergraafkever, die Bolitochara lucida: veld5 naleerd in de molm van een kolossale beuk hier met diverse andere soorten van het genus Autalia impressa: veld3 (Fagus sylvatica). werd gespoeld van de oevers van de Baaksche Tachyusa coarctata: baa3 Beek. Thinonoma atra: baa3, groo2 GEOTRUPIDAE – echte mestkevers Gnypeta rubrior: baa3 Anoplotrupes stercorosus: groo2, vel2, veld4 THROSCIDAE Amischa decipiens: groo2 Trixagus dermestoides: boev2, boev3, groo1, Dinaraea aequata: dorth, groo2 SCARABAEIDAE – bladsprietkevers groo2, vel2, veld4, veld5 Atheta elongatula: baa3, vel2 Onthophagus similis: groo1, veld5 Atheta malleus: vel2 Onthophagus coenobita: veld4 ELATERIDAE – kniptorren Atheta palustris: groo2 Oxyomus sylvestris: boev2, groo2 Ampedus balteatus: groo1, groo2, groo3, Atheta amicula: bro6, groo2 Aphodius erraticus: baa3 veld5 Atheta gagatina: groo2 Een minder algemene mestbewoner van open Ampedus sanguineus: (boev2), groo3, veld5, Atheta fungi: groo2 terreinen. warn4 Atheta nigra: boev2 Aphodius fossor: alm2, baa3, vel2 Ampedus sanguinolentus: groo1, groo2, veld5 Atheta sordidula: groo2, veld5 Aphodius pusillus: veld5 Een minder algemene soort. Atheta celata: groo2 Aphodius prodromus: groo1, veld4, veld5 Ampedus pomorum: vier Atheta laticollis: boev3, groo2 Aphodius ater: baa3, groo1 Sericus brunneus: groo1, groo3 Atheta crassicornis: groo2 Aphodius granarius: vel2 Dalopius marginatus: dorth, groo1, groo2, Atheta laevana: veld5 Melolontha melolontha: dorth, groo2, veld3, groo3, veld4, veld5, vier Een zeldzame coprofiele soort die werd verza- veld4 Agriotes pallidulus: bro1 meld in paardenmest op een zandpad in een Phyllopertha horticola: alm2, baa3, boev2, Agriotes acuminatus: vier dennenbos. boev3, groo1, groo2, groo3, vel2, veld4, Agriotes obscurus: boev1, boev3, warn4 184 entomologische berichten 69 (5) 2009

Agriotes sputator: boev3 van loof- en naaldbomen goed te verzamelen. vlekken op de dekschilden werd voor het eerst Ectinus aterrimus: groo2, groo3, vel2, veld5 De lijst van deze familie is dit jaar opvallend uit Nederland gemeld door Cuppen & De Oude Melanotus villosus: boev2, boev3, dorth, lang. (1996). Tegenwoordig is het de vaakst waar- groo1, groo2, veld2, veld4 Ochina ptinoides: boev3, vel2 genomen soort van het genus achter schors, Agrypnus murinus: boev3, groo2, veld5, vier, Xestobium plumbeum: boev2, hack2, vel2 vliegend en in lichtvallen. warn4 Xestobium rufovillosum: boev2, vel2 Glischrochilus quadripunctatus: groo2 Prosternon tessellatum: groo1, groo3, veld4, Ernobius nigrinus: groo1 Pityophagus ferrugineus: groo2 veld5 Ernobius mollis: groo1, warn4 Paraphotistus impressus: groo1 Anobium punctatum: veld5 MONOTOMIDAE Een minder gewone kniptor die gewoonlijk Anobium inexspectatum: boev2 Monotoma picipes: boev2, groo2 wordt waargenomen in heideterreinen. Deze zeldzame klopkever leeft monofaag op 99Monotoma testacea: boev2, groo2 Hypoganus inunctus: boev2, veld3 klimop (Hedera helix). Een zeldzame soort in rottende materialen, Een zeldzame kniptor van dood hout en holle Anobium fulvicorne: dorth, vel2, veld4, vier bij voorbeeld in gras- en composthopen. Hier bomen. Anobium denticolle: boev2 ook een exemplaar uit een holle beuk (Fagus Denticollis linearis: boev3, veld4, vier Ptilinus pectinicornis: boev2, vel2, warn4 sylvatica). Cidnopus aeruginosus: groo1, groo2, veld4 99Dorcatoma dresdensis: boev2, (vel2), veld3 Monotoma longicollis: groo2 Limonius minutus: dorth, veld4, veld5, vier Dorcatoma spec: boev2 Rhizophagus depressus: groo1, groo2, kief3 Hemicrepidius niger: alm2, baa3, groo1, Rhizophagus ferrugineus: groo2, veld4 groo2, groo3, vel2, veld4, vier, warn4 TROGOSSITIDAE – platkevers Rhizophagus dispar: boev2, groo2, vier Athous haemorrhoidalis: boev3, bro1, dorth, 99Nemozoma elongatum: vel2 Rhizophagus bipustulatus: boev2, dorth, groo1, hack2, veld4, veld5, vier Een weinig waargenomen soort achter de groo2, kief1, vel2, veld2 Athous vittatus: vier schors van loofbomen. Lijkt tegenwoordig iets 99Rhizophagus nitidulus: groo2 Athous subfuscus: boev3, dorth, groo1, groo3, algemener te zijn. vel2, veld4, veld5, vier SILVANIDAE Athous bicolor: groo2 CLERIDAE – bonte kevers Silvanus bidentatus: kief1, kief3 Cardiophorus nigerrimus: veld5 Tillus elongatus: warn4 Silvanus unidentatus: groo2, vel2 Deze zeer zeldzame kniptor werd van een eik Thanasimus formicarius: groo1, groo2, groo3 Silvanoprus fagi: veld2 (Quercus) aan een bosrand geklopt. Korynetes caeruleus: boev2, vel2 Een zeldzame soort die tijdens de zomerbijeen- Dicronychus cinereus: alm2, boev3, dorth, komst werd verzameld met de ‘Autokescher’. groo2, vel2, veld4, veld5, vier, warn4 DASYTIDAE – bloemweekschilden Uleiota planata: boev2, dorth, groo2, groo3, Dicronychus spec: groo2 Dasytes caeruleus: warn4 kief1, vel2, warn4 Dasytes plumbeus: baa3, boev2, dorth, groo2, CANTHARIDAE – soldaatjes vel2, vier LAEMOPHLOEIDAE Cantharis fusca: alm2, baa3, boev3, groo2, Dasytes aeratus: baa3, veld4 Cryptolestes duplicatus: dorth, kief3 groo3, vel2, vier, warn4 Cantharis pellucida: dorth, groo2, veld4, MALACHIIDAE – bastaardweek- PHALACRIDAE – streepglanskevers veld5 schilden Olibrus aeneus: groo3 Cantharis obscura: dorth, veld4 Malachius bipustulatus: baa3, boev3, dorth, Olibrus corticalis: groo2 Cantharis nigricans: baa3, boev3, dorth, vel2, groo2, warn4 Olibrus affinis: groo2 veld4, veld5, vier Anthocomus equestris: vel2 Olibrus liquidus: groo2 Cantharis decipiens: vier Axinotarsus marginalis: kief1 Cantharis livida: groo2, veld4, veld5, vier, CRYPTOPHAGIDAE – dwergschim- warn4 SPHINDIDAE melkevers Cantharis rufa: baa3, groo2 Sphindus dubius: auto Telmatophilus caricis: vel2 Cantharis cryptica: boev3, groo2, veld2 Aspidiphorus orbiculatus: groo2 Telmatophilus brevicollis: baa3, vel2 Cantharis pallida: beek, groo2 Telmatophilus typhae: boev2, boev3, groo2 Rhagonycha testacea: groo2 KATERETIDAE Cryptophagus saginatus: boev2 Rhagonycha nigriventris: baa3, bro1, bro3, Brachypterus urticae: baa3, beek, boev3, bro1, Cryptophagus dentatus: boev2 groo2, vier dorth, vel2, warn4 Cryptophagus scanicus: vel2 Rhagonycha lignosa: groo1, groo2, veld4, Brachypterus glaber: boev3, warn4 GE Cryptophagus reflexus: boev2 veld5 Antherophagus pallens (= A. nigricornis F.): Malthodes marginatus: dorth NITIDULIDAE – glanskevers boev1 Meligethes flavimanus: baa3 Atomaria lewisi: groo2 DERMESTIDAE – spekkevers Meligethes aeneus: alm2, groo2, vel2, vier Atomaria nitidula: groo2 Anthrenus museorum: veld5 Meligethes viridescens: baa3, vier Tegenwoordig een zeldzame soort. Tot voor Meligethes brunnicornis: kief3, vier kort verwisseld met Atomaria analis (Vorst & PTINIDAE – diefkevers Een weinig verzamelde soort. Johnson 2008). Ptinus rufipes: boev3, groo2, hack2, vier Epuraea pallescens: vier Atomaria turgida: veld5 Ptinus dubius: groo1 Epuraea marseuli: groo2 Atomaria apicalis: groo2 Epuraea aestiva: veld5 Atomaria testacea: boev2, groo2 ANOBIIDAE – klopkevers Omosita discoidea: bro3 Ephistemus globulus: groo2 Hedobia imperialis: boev2, boev3, veld5 Cychramus luteus: boev3, dorth, hack2, vel2, Grynobius planus: boev2 vier EROTYLIDAE – tondelkevers Een vrij zeldzame soort op dode takken van 2Glischrochilus quadrisignatus: baa3, boev3, Triplax russica: groo1, veld5 loofhout. Veel soorten van deze familie zijn vor3 Dacne bipustulata: bro6 door het kloppen van dode en halfdode takken Deze opvallende soort met vier crèmekleurige entomologische berichten 185 69 (5) 2009

BYTURIDAE – frambozenkevers CIIDAE – boomzwamkevers Salpingus planirostris: boev2, groo1 Byturus tomentosus: alm2, boev3, groo2, vier Sulcacis fronticornis: boev2 Byturus ochraceus: alm2, dorth Cis castaneus (Herbst) (=nitidus): boev2, vier ANTHICIDAE – snoerhalskevers Cis boleti: groo2, kief3, veld3 Notoxus monoceros: boev1, boev3, groo1, CERYLONIDAE – platte houtknots- Cis micans (F.) nec auctt (=hispidus): groo2 kief1 kevers Ennearthron cornutum: boev2 Omonadus floralis: boev2 Cerylon histeroides: boev2, groo2, veld3 Omonadus formicarius: boev2 Cerylon ferrugineum: boev2, groo2, kief1, vel2 TETRATOMIDAE Tetratoma fungorum: veld3 ADERIDAE ENDOMYCHIDAE – zwamkevers Aderus populneus: veld2 Mycetaea subterranea: boev2 MELANDRYIDAE – springkevers Anidorus nigrinus: groo1 Orchesia undulata: baa3 COCCINELLIDAE – lieveheersbeestjes Abdera triguttata: veld5 SCRAPTIIDAE – geschouderde spartel- Coccidula scutellata: groo2 Melandrya caraboides: boev3, veld3 torren Coccidula rufa: alm2, boev1, vel2 Anaspis frontalis: baa3, boev1, boev3, bro1, Rhyzobius litura: boev3, warn4 MORDELLIDAE – spartelkevers dorth, groo2, hack2, vel2, vier Rhyzobius chrysomeloides: veld5 Mordella holomelaena: groo2 Anaspis maculata: baa3, dorth, hack2, veld5, Scymnus frontalis: kief1 7Mordellistena pumila: groo2 vier Scymnus auritus: vier Mordellistena cf variegata: vor3 Anaspis regimbarti: hack2, veld5, vier Chilocorus bipustulatus: groo1, groo2, veld5 Mordellochroa abdominalis: alm2, beek, vier Anaspis rufilabris: veld5 Exochomus quadripustulatus: groo1, veld5 Anaspis flava: dorth, groo2, (groo3), vier Aphidecta obliterata: dorth COLYDIIDAE – knotssprietkevers Anisosticta novemdecimpunctata: boev3 Cicones humeralis: vier CERAMBYCIDAE – boktorren Tytthaspis sedecimpunctata: vel2, veld5 Bitoma crenata: groo2, hack2, kief1, vel2 Rhagium inquisitor: groo1, groo2, groo3, vel2 Adalia decempunctata: bro1, dorth Tegenwoordig een heel gewone boktor in de Adalia bipunctata: baa3 TENEBRIONIDAE – zwartlijven dennenbossen op de zandgronden, maar min- Coccinella septempunctata: groo1, groo2, Lagria hirta: vel2 der gewoon in de duinen (Teunissen 2009). veld5 Lagria atripes: dorth Grammoptera ruficornis: alm2, baa2, baa3, Harmonia axyridis: baa3, beek, boev1, boev3, Allecula morio: boev2 boev2, boev3, bro1, groo2, hack3, vel2, bro3, dorth, groo1, groo2, groo3, kief1, kief3, Een zeldzame dood-hout kever. veld4, vier, warn3, warn4 vel2, veld4, veld5, vor3, warn4 Prionychus ater: boev2 Alosterna tabacicolor: alm2, boev3, vier Calvia decemguttata: dorth, veld4, veld5 Een bewoner van holle bomen, hier in een Een tegenwoordig vrij zeldzame boktor uit Calvia quatuordecimguttata: baa3, bro1, holle beuk (Fagus sylvatica). het oosten en zuiden van het land (Teunissen dorth, groo2 Isomira murina: boev3 2009). Propylea quatuordecimpunctata: boev1, groo1, Mycetochara axillaris: vel2 Leptura aethiops: boev3, hack2, hack3 groo2, groo3, warn4 Mycetochara linearis: boev2, kief3, warn4 Leptura maculata: dorth Myzia oblongoguttata: groo1, veld5 Bolitophagus reticulatus: groo2, veld3 Pachytodes cerambyciformis: groo2, hack3, Anatis ocellata: groo1, groo2, veld4 Nieuw gemeld voor Nederland door Moraal et veld5, vier Halyzia sedecimguttata: boev3, groo2 al. (2007). Zes van de zeven lokaties zijn gelegen Stenurella melanura: dorth, hack3, veld5, Psyllobora vigintiduopunctata: boev3, dorth, in de provincie Gelderland. Bolitophagus reticula- vier, warn4 groo2, veld4, veld5, warn4 tus leeft in de tonderzwam (Fomes fomentarius), Stenurella nigra: dorth, groo1 die voornamelijk op beuken en berken groeit. Obrium brunneum: groo1 CORYLOPHIDAE Diaperis boleti: boev2, boev3, groo1, groo2 Pyrrhidium sanguineum: hack3, vel2 Sericoderus lateralis: groo2 Scaphidema metallicum: veld3, veld5, vier Phymatodes testaceus: warn3 Corylophus cassidoides: dorth Alphitophagus bifasciatus: boev2 Poecilium alni: hack2, hack3, kief3, warn3 Corticeus unicolor: dorth, groo2, vel2, veld3 Clytus arietis: baa3, boev3, groo2, hack2, LATRIDIIDAE – dwergspektorren 99Corticeus fraxini: groo1, groo2 hack3, vel2, veld5, vier Enicmus fungicola: groo2 Corticeus bicolor: vier Plagionotus arcuatus: kief3 (figuur 11) 99Enicmus testaceus: groo2 Nalassus laevioctostriatus: boev2, groo1, Mesosa nebulosa: veld5 3Cartodere bifasciata: groo2 groo2, kief1, kief3, veld4, veld5, warn4 Een vrij zeldzame boktor die geklopt kan wor- Na de eerste waarneming van dit kevertje in den van dikkere, vaak bemoste takken van 1969 door Van Heijnsbergen (1970) heeft deze OEDEMERIDAE – schijnboktorren voornamelijk loofbomen (Teunissen 2009). soort zich snel uitgebreid over een groot deel Oedemera lurida: boev1, boev2, boev3, groo2, Pogonocherus hispidus: baa2, hack3, veld4, van Nederland, onder andere in de provincie kief1, warn4 veld5 Gelderland (Cuppen & Vorst 2000). De soort Pogonocherus fasciculatus: groo1 wordt vaak gezeefd uit bodemmonsters en uit PYROCHROIDAE – vuurkevers Leiopus cf nebulosus: baa2, boev2, groo2, gras- en composthopen. Pyrochroa coccinea: dorth, kief3 hack3, warn3 Cartodere nodifer: boev2, groo1, groo2 Pyrochroa serraticornis: baa3, bro3, vier Na het controleren van de data voor dit artikel Corticaria inconspicua: groo2 verscheen zeer recent een publicatie over het Corticaria cf elongata: veld2 SALPINGIDAE – platsnuitschors- genus Leiopus met daarin de soort Leiopus linnei Cortinicara gibbosa: baa3, groo1, groo2 kevers die in de ons omringende landen voorkomt Lissodema denticolle: boev2 (Wallin et al. 2009). Potentieel komt deze soort MYCETOPHAGIDAE – zwamkevers Een vrij zeldzame kever die geklopt kan dus ook bij ons voor. Litargus connexus: groo2, vel2, veld3 worden van dode takken van loofhout. Hier Agapanthia villosoviridescens: boev3, bro1, Mycetophagus quadripustulatus: boev2, bro6 echter in de molm van een dode beuk (Fagus groo2, hack3, vel2, veld5, vier Mycetophagus piceus: baa3, bro6 sylvatica). Saperda scalaris: hack3, veld3 186 entomologische berichten 69 (5) 2009

11. De boktor Plagionotus arcuatus. Foto: Theodoor Involvulus cupreus: groo1, groo2 Heijerman Deporaus betulae: boev3, groo1, groo2, vier 11. The longhorn beetle Plagionotus arcuatus. ATTELABIDAE – sigarenmakers Attelabus nitens: veld4

BRENTIDAE – spitsmuisjes Omphalapion hookerorum: boev3 Ceratapion onopordi: groo1, groo2 5Ceratapion gibbirostre: boev3, groo1, groo2, vel2 Uit onderzoek van Heijerman & Alders (2001) bleek dat deze distelbewonende spitsmuis die voor die voor die tijd niet onderscheiden werd van de hier sterk op lijkende C. carduorum, veel algemener is dan laatstgenoemde soort. 99Taeniapion urticarium: groo2, groo3 Exapion fuscirostre: groo3 Protapion fulvipes: boev3, bro1, groo2, groo3, Oberea linearis: hack3 Galerucella nymphaeae: vel2 kief1, vel2, veld5 Een zeer zeldzame boktor die vaker geklopt Neogalerucella lineola: baa3 Protapion nigritarse: boev1 kan worden van hazelaar (Corylus avellana) en Luperus longicornis: dorth, groo2 Perapion violaceum: boev1, boev3, kief1, vel2 ander loofhout (Teunissen 2009). In 1996 in Phyllotreta undulata: alm2, baa3, boev3 Perapion marchicum: kief1 Gelderland verzameld bij kasteel Vorden, 8Phyllotreta astrachanica: vier Perapion curtirostre: groo1, groo2, groo3 nu in de omgeving van kasteel Hackfort. Deze aardvlo van kruisbloemen werd door Apion frumentarium: groo1, vel2 Tetrops praeustus: baa2, baa3, boev1, groo1, Beenen en Winkelman (2001) als nieuw voor Apion haematodes: kief1 groo2, groo3, hack3, veld5 de fauna gerapporteerd op basis van oude Ischnopterapion loti: boev1, groo2 en nieuwe waarnemingen, onder andere uit Ischnopterapion virens: groo1, groo2 MEGALOPODIDAE de provincie Gelderland. De soort is goed te Eutrichapion viciae: boev1 Zeugophora subspinosa: boev3 onderscheiden van de verwante P. diademata op basis van de aedeagus. CURCULIONIDAE – snuitkevers CHRYSOMELIDAE – bladkevers Aphthona nonstriata: groo2, warn4 Otiorhynchus raucus: boev2, dorth Bruchus loti: boev1 Altica lythri: alm2, boev3 Otiorhynchus singularis: groo1, groo2, vel2, 99Bruchidius varius: boev1 9Altica quercetorum: veld4, veld5 veld4, veld5 Bruchidius villosus: boev1, groo3 Lythraria salicariae: groo2 Otiorhynchus ovatus: boev3, groo2 Donacia versicolorea: groo2, warn4 Neocrepidodera transversa: boev1, groo2 Phyllobius virideaeris: boev3, kief1 Donacia semicuprea: alm2, baa3, boev3, vel2 Neocrepidodera ferruginea: vel2 Phyllobius oblongus: bro3, veld4, veld5 Donacia vulgaris: groo2 Crepidodera aurea: groo2 Phyllobius pomaceus: boev1, boev3, bro3, Donacia simplex: vel2 Crepidodera fulvicornis: groo2 groo2, vel2, vor3, warn4 Donacia cinerea: warn4 Crepidodera aurata: groo2, groo3 Phyllobius calcaratus: groo2, vel2 4Oulema duftschmidi: kief1 Crepidodera plutus: baa3, bro3 Phyllobius maculicornis: boev3, groo2, kief1, Deze soort wordt onderscheiden van Oulema Epitrix pubescens: alm2, baa3, groo2, vel2, veld5, warn4 melanopus op basis van het flagellum, een scle- veld5 Phyllobius argentatus: boev2, boev3, groo2, riet in de penis. De soort wordt voor het eerst Psylliodes chrysocephalus: dorth vel2, veld5, vier uit Nederland gemeld door Beenen & Winkel- 99Psylliodes laticollis: boev3, vel2 Phyllobius pyri: boev3, groo1, groo2, veld5 man (1992). Beide soorten zijn algemeen op Deze bewoner van kruisbloemen werd verza- Trachyphloeus aristatus: groo2 diverse, meest grotere grassoorten. meld langs poeltjes in natuurontwikkelings- Polydrusus cervinus: boev3, groo2, veld4, Cryptocephalus cf sexpunctatus: groo2 projecten langs de Berkel, waar Nasturtium veld5 Cryptocephalus moraei: boev1, boev3 (witte waterkers) en Rorippa amphibia (gele Polydrusus sericeus: boev3, groo2, vier Chrysolina coerulans: bro1 waterkers) volop aanwezig waren. 99Barypeithes pellucidus: groo2 Chrysolina fastuosa: groo2, vel2 Psylliodes napi: vel2 Brachyderes incanus: groo1, groo2, groo3, Chrysolina polita: vier Cassida flaveola: boev3 veld5 Chrysolina varians: groo2, kief1 Cassida rubiginosa: baa3, boev1, groo1, vel2 Strophosoma melanogrammum: boev2, boev3, Gastrophysa polygoni: baa3, groo1, groo2, Cassida stigmatica: boev1, boev3 dorth, groo1, groo2, groo3, veld4, veld5, vier, groo3 Cassida cf sanguinosa: boev3 warn4 Gastrophysa viridula: baa3, boev1, bro3, Strophosoma capitatum: boev2, boev3, dorth, groo1, groo2, vel2 NEMONYCHIDAE groo1, groo2, groo3, kief1, kief3, veld4, veld5 Phaedon cochleariae: alm2, baa3, boev1, Cimberis attelaboides: groo1 Strophosoma sus: groo1, veld5 boev3, vel2 Philopedon plagiatus: kief1 Phaedon armoraciae: boev1, boev3, vel2 ANTHRIBIDAE – boksnuittorren Sitona cambricus: boev3 Prasocuris junci: alm2, boev1, boev3, vel2 Platystomos albinus: dorth Sitona lineatus: groo3, warn4 Plagiodera versicolora: baa3 Anthribus nebulosus: groo2, veld5 Sitona lepidus: boev1 Gonioctena decemnotata: groo2 Sitona cylindricollis: vor3 Phratora vulgatissima: baa3 RHYNCHITIDAE Chlorophanus viridis: boev1, boev3, groo1, Phratora vitellinae: dorth, groo2, hack2, vel2, Neocoenorrhinus germanicus: bro3, dorth groo2, groo3, veld5, vor3, warn4 veld5 Neocoenorrhinus aequatus: groo2, veld5, vier Larinus planus: boev1, boev3, groo1 entomologische berichten 187 69 (5) 2009

Stereocorynes truncorum: boev2 Rhamphus pulicarius: groo2 (Salix sp.) werden de mooi getekende zwam- Stenopelmus rufinasus: vel2 Scolytus intricatus: groo2, hack2 kevers Mycetophagus piceus en M. quadripus- Bagous limosus: groo2 Hylastes ater: groo2 tulatus gevonden benevens de springkever Dorytomus longimanus: vier Hylastes opacus: groo2 Orchesia undulata met eveneens een opvallend Dorytomus hirtipennis: baa3 Hylastes attenuatus: groo2 kleurpatroon. Tychius picirostris: boev1, boev3, dorth, Een minder algemene schorskever, hier verza- Op het landgoed Beekvliet (code: beek) bij groo1, groo2, groo3, kief1, vel2 meld van een stapel gevelde dennenstammen. Barchem werden 59 keversoorten gevangen Anthonomus rubi: boev3, groo2 Hylurgops palliatus: groo2, kief3 in een kalkmoerasje met veel riet (Phragmites Anthonomus phyllocola: veld5 Tomicus piniperda: groo1, groo2, kief3 australis), kranswieren (Characaeae) en mos- Anthonomus rectirostris: veld5, vier GE Hylesinus crenatus: vier sen van de genera Scorpidium en Drepanocladus. Curculio nucum: groo2 Een zeldzame soort, die tijdens de zomer- Hier werden maar liefst 33 soorten uit de Curculio glandium: dorth, groo2, veld4, veld5, bijeenkomst gesneden werd uit de stam van familie Dytiscidae waargenomen, waaronder vier een kwijnende, maar nog levende, es (Fraxinus Agabus nebulosus, A. unguicularis, Rhantus grapii Curculio salicivorus: groo2 excelsior). en Ilybius neglectus. Daarnaast was de beek- Curculio pyrrhoceras: boev3, groo2, veld4, Hylesinus fraxini: veld3 kever (‘what’s in a name’) Dryops auriculatus veld5 Dryocoetes autographus: dorth, groo2, kief3, talrijk; deze soort is buiten het gebied van de Pissodes validirostris: veld5 veld2 grote rivieren niet algemeen. Magdalis ruficornis: boev1 Dryocoetes villosus: kief1 In de omgeving van de boerderij Groot Boevink Magdalis barbicornis: groo2, veld5 Pityophthorus pubescens: groo1, veld2 (code: boe) werden twee biotopen onderzocht, Magdalis flavicornis: boev3, veld5 Gnathotrichus materiarius: groo2, kief1 enerzijds een nat natuurontwikkelingsproject Magdalis cerasi: dorth, groo2, veld4 99Taphrorychus bicolor: groo2, vel2, veld2 in het dal van de Berkel met nevengeulen, Magdalis armigera: bro1 99Taphrorychus villifrons: (kief3), veld2 poelen en vochtige graslanden, anderzijds de Magdalis phlegmatica: groo1 Pityogenes chalcographus: kief3 dood-hout kevers in een kolossale dode beuk 99Magdalis nitida: groo1 Orthotomicus laricis: groo2, kief3 in een loofbosje op een rivierduin. Er werden Magdalis memnonia: groo1 99Ips typographus: groo3 in dit gebied 254 soorten kevers verzameld Magdalis duplicata: groo1 Xyleborus dispar: groo2, kief3 door vijf onderzoekers. In het beekdal waren Hylobius abietis: groo1, groo2 6Xyleborus germanus: groo2 de waterkever- en oeverfauna goed vertegen- Hypera rumicis: veld5 Deze van oorsprong Japanse soort is na haar woordigd met als enige bijzonderheid de Hypera meles: groo1 introductie in Duitsland in de jaren 1950 watertreder Haliplus confinis, waarvan de lar- Hypera arator: vel2 recent bezig met een opmerkelijke opmars ven leven van kranswieren. Uit stalmest op Mononychus punctumalbum: groo2 in Centraal-Europa (Vorst et al. 2008). Xyle- het erf van een boerderij werden een groot Pelenomus quadrituberculatus: baa3 borus germanus is een polyfage soort die van aantal soorten gezeefd die in alle andere mon- Rhinoncus perpendicularis: baa3, boev1, veel soorten loofhout wordt gemeld, soms sters ontbreken, zoals de hydrophilide Cercyon boev3, groo3, vel2 ook van naaldhout. De larven leven van nigriceps, de spiegelkevers Atholus duodecimstri- Rhinoncus pericarpius: boev1, boev3, groo1, ambrosia-schimmels. atus en A. bimaculatus, een aantal Acrotrichis- groo3, hack2, kief1 Trypodendron signatum: groo2 soorten en diverse Staphylinidae. Tenslotte Rhinoncus castor: groo1, groo2, groo3, kief1 werd een lange reeks van bijzonderheden Amalorrhynchus melanarius: boev1, boev3, De kevers en de gebieden verzameld uit de molm van een beuk, het vel2 De coleopterologische activiteiten waren dit feitelijke coleopterologische hoogtepunt van Poophagus sisymbrii: boev1, vel2 jaar verdeeld over een groot aantal deelge- het weekend. Buiten de in de soortenlijst reeds Micrelus ericae: groo1, groo2, groo3 bieden, waarbij aandacht werd geschonken toegelichte soorten kunnen nog onder andere Ceutorhynchus erysimi: boev3, groo1, groo2, aan de meest voorkomende biotopen en habi- genoemd worden de spiegelkever Dendrophi- kief1 tats in de regio. Die liepen uiteen van dalen lus punctatus, diverse Cryptophagus-soorten, Ceutorhynchus pallidactylus: boev1, kief1 van grote rivieren en beken, moerassen, poe- waaronder C. reflexus nieuw voor de provincie Ceutorhynchus obstrictus: boev1 len, vennen en venen in de meer aquatische Gelderland, de haarvleugelkever Ptinella aptera Ceutorhynchus typhae: boev1, boev3, groo1, hoek, tot bossen, heiden en diverse typen en de zwamkever Mycetaea subterranea. groo2, kief1, veld5 grasland aan de terrestrische zijde. Het landgoed Dorth (code: dorth) wordt geka- Parethelcus pollinarius: vor3 rakteriseerd door vochtige loofbossen op vrij Microplontus rugulosus: groo1, kief1 Langs de oostelijke oevers van de IJssel tussen voedselrijke grond, die doorsneden worden Sirocalodes mixtus: groo2 grofweg Olburgen en Baak (codes: baa en bro) door ondiepe greppels en grotere watergan- Trichosirocalus troglodytes: boev3, kief1 werden 138 soorten kevers waargenomen in gen, daarnaast enkele vijvers en graslanden. Nedyus quadrimaculatus: baa3, boev3, bro1, de uiterwaarden, meest door het spoelen van Op het landgoed werden in totaal 98 soorten bro3, dorth, vel2, vor3 oevers, het kloppen van heggen houtwallen kevers waargenomen. De waterkevers in een 99Gymnetron pascuorum: veld5 met bloeiende meidoorns (Crataegus sp.) en bosgreppel kenden geen bijzondere soorten Gymnetron villosulum: baa3, boev1, boev3, het onderdompelen van rundermest. Bij het met als uitzondering de kleine spinnende vel2 spoelen waren loopkeversoorten talrijk verte- watertor Hydrochara caraboides. Ook het klop- Gymnetron veronicae: boev1 genwoordigd met name in de genera Clivina, pen van diverse struiken en bomen resul- Cionus tuberculosus: dorth Agonum, Dyschirius en Bembidion, daarnaast teerde vooral in gewone soorten, waaronder Cionus scrophulariae: boev3 ook vele soorten Staphylinidae uit de genera het lieveheersbeestje Aphidecta obliterata van Orchestes pilosus: vor1, vor2 Carpelimus, Stenus en Bledius, en de oevergraaf- spar (Picea abies). Ook hier kwam een bijzon- Orchestes quercus: boev1, hack4, vor2 kevers van het genus Heterocerus. De bloeiende dere soort achter schors en onder hout van- Orchestes signifier: hack4, vor1, vor2 meidoorns kenden een diverse fauna met wei- daan: de anthribide Platystomos albinus. Orchestes fagi: boev2, boev3 nig bijzondere soorten; hetzelfde geldt in feite Het natuurontwikkelde Kienveen en directe Tachyerges stigma: groo2 ook voor de onderzochte koeienvlaaien met omgeving (code: groo) in het natuurreser- Tachyerges salicis: groo2 normale Cercyon-, Sphaeridium- en Aphodius- vaat het Grote Veld werd door (vrijwel) alle Isochnus populicola: baa3 soorten. In enkele honingzwammen op wilgen keverdeskundigen bezocht. De lijst van dit 188 entomologische berichten 69 (5) 2009

12. Theodoor gebied was met 403 keversoorten dan ook de Heijerman monteert langste van allemaal. Een groot aantal Scoly- een Autokescher. tinae, liefst 15 soorten, en 5 soorten van het Foto: Roy Kleukers genus Rhizophagus werden verzameld achter 12. Theodoor Heijerman is moun- de schors van loof- en vooral naaldhout. Uit ting a car net. vermolmd hout van een zeer dikke eik kwam een aantal zeldzame soorten waaronder de dwergspektorren Enicmus fungicola, E. testa- ceus en Corticaria inconspicua, drie soorten van het genus Anisotoma (Leiodidae) en de haar- vleugelkever Pteryx suturalis. Enkele gras- en moshoopjes afkomstig van een keurig gazon, die door de welwillende bungalowbewoner in het bos waren gedeponeerd, verschilden opvallend in soortensamenstelling. In de grashoopjes was het genus Monotoma met drie soorten vertegenwoordigd (59 exemplaren), in tochara axillaris. De klopkever Ochina ptinoides en verder een behoorlijk ruige vegetatie er de moshoopjes waren ze afwezig; omgekeerd werd geklopt van haar waardplant klimop. omheen; daarnaast werd aandacht geschon- vier soorten Ptiliidae (met meer dan 250 exem- Het oostelijk deel van het Warkensche Veld ken aan de dood-hout fauna. In het gebied plaren) in de moshoopjes en geen enkele in de bestaat vooral uit wat droger eikenberken- en werden 93 soorten kevers aangetoond. Achter grashoopjes. De waterkeverfauna was behoor- dennenbos met afwisselend droge en natte schors en in hout werden de meest opmerke- lijk soortenrijk met veel kenmerkende soorten heide (code: veld). Hier werden 176 soorten lijke soorten gevonden: het klein vliegend hert voor enigszins zure wateren met een zand- of verzameld met kloppen en slepen van struik- Dorcus parallelipipedus, de fraaie cleride Tillus veenbodem, maar echte rariteiten ontbraken, gewas langs bosranden en langs heide, elongatus en de klopkever Ptilinus pectinicornis met uitzondering van Dytiscus circumcinctus. ’s avonds op licht en rondrijdend met de met opvallend gekamde antennen bij de man- De soortenlijsten van de sleep- en klopmon- zogenaamde ‘Autokescher’ (een net gemon- netjes. De recent gegraven poel was al goed sters van bosranden, bermen, blauwgraslan- teerd op het dak van de auto, zie figuur 12) en gekoloniseerd door waterkevers met onder den en enkele akkertjes waren hier erg lang in paardenmest op een pad in een dennenbos. andere Bidessus grossepunctatus en B. unistria- met slechts een beperkt aantal zeldzaam- Het merendeel van de waargenomen soorten tus, Ilybius neglectus, en zowel de kleine (Hydro- heden zoals Cimberis attelaboides en de spartel- in dit gebied is heel algemeen. Bijzondere chara caraboides) als de grote spinnende water- kever Mordellistena pumila. soorten kwamen vooral van boomzwammen tor (Hydrophilus piceus). De minder gewone Rond kasteel Hackfort (code: hack) werd voor- (waarschijnlijk Fomes fomentarius) op berk, riethanen Donacia versicolorea en D. cinerea namelijk geklopt op bloeiende struiken op zoek zoals de sinds kort in ons land voorkomende zaten op en vlogen rond hun waardplanten, naar boktorren. Vermeldenswaard zijn de min- zwartlijf Bolitophagus reticulatus (Moraal et al. respectievelijk drijvend fonteinkruid (Potamo- der gewone Strangalia aethiops en Saperda scalaris. 2007), Scydmaenus rufus, Melandrya caraboides geton natans) en smalbladige lisdodde (Typha In het gebied de Kieftskamp (code: kie) was en Dorcatoma dresdensis. Diverse soorten van angustifolia). Het slepen van de ruigtekruiden slechts een coleopteroloog actief die zich het kortschildengenus Gyrophaena en de zeld- leverde slechts triviale soorten op. vooral bezig hield met snuitkevers van akker- zame kniptor Hypoganus inunctus, waarvan de Wederom werden dit jaar meer dan 800 soor- randen en kevers achter schors en op hout. larven in holle bomen leven, werden gevonden ten kevers waargenomen tijdens de zomer- In totaal werden in dit gebiedje 47 soorten op andere soorten boomzwammen. De vangst bijeenkomst. Opvallend was dit jaar vooral kevers verzameld, waaronder opvallend veel met de Autokescher beperkte zich tot enkele het grote aantal aan dood hout en arbicole (8) soorten van de subfamilie Scolytinae. De Scolytinae, Silvanoprus fagus en Aderus popul- boomzwammen gebonden soorten, waaron- opmerkelijke soorten waren alle geassoci- neus. Met slepen werden nog de kniptor Car- der tal van bijzonderheden. De aanwezigheid eerd met hout: de boktor Plagionotus arcuatus diophorus nigerrimus, bekend van slechts enkele van enkele boomruïnes in de juiste fase van (figuur 11), Cryptolestes duplicatus uit de familie vondsten uit Oost-Nederland, en de dwerg- afbraak, de toegenomen hoeveelheid dood Laemophloeidae en de tot de Tenebrionidae schimmelkever Atomaria turgida gevangen. hout in de Nederlandse bossen ten gevolge gepromoveerde Mycetochara linearis. In het Leestensche Broek tussen Warnsveld en van een gewijzigd bosbeleid en een daarmee Op het landgoed Velhorst werden aan de Vorden (code: vier) werd door drie coleoptero- samengaande toenemende belangstelling noordzijde van het Klein Dochterense Veld op logen bezocht wat resulteerde in 85 soorten. In van coleopterologen voor bewoners van deze de overgang van het bos naar het riviertje de een poel, ontstaan door het omvallen van een niche hebben hieraan een belangrijke bijdrage Berkel 159 soorten kevers waargenomen (code: boom met wortels en al, werden de zeldzame geleverd. Zeldzaamheid is echter een relatief vel). Het gebied grenst in het oosten aan het waterkevers Ilybius neglectus en Helophorus begrip. Een aantal van de bovengenoemde bij- gebied rond boerderij Groot Boevink en kent pumilio verzameld. Het kloppen van bloeiende zondere soorten zal in de toekomst algemener dezelfde landschapselementen: een natuur- struiken langs de randen van het broekbos blijken te zijn dan tot nu toe wordt aangeno- ontwikkelde beek met stromende nevengeul was succesvol met onder andere de vrij zeld- men door het veranderde bosbeleid, daadwer- en vochtige graslanden in het beekdal met zame kniptorren Athous vittatus en Agriotes kelijke dispersie van de soorten alsmede de op de hogere gelegen gronden in het zuiden acuminatus, de knotssprietkever Cicones hume- intensivering van het onderzoek. loofbossen met vrij voedselrijke bodems. ralis en de boktorren Alosterna tabacicolor en De soortenlijst telt erg veel waterkevers en Pachytodes cerambyciformis. Als nieuwe soort HYMENOPTERA SYMPHYTA – oeverbewonende soorten, maar slechts weinig voor de provincie Gelderland werd de schors- bladwespen zeldzame soorten, zoals Chaetarthria similis, kever Hylesinus crenatus ontdekt achter de Telmatophilus brevicollis, Georissus crenulatus en schors van een levende es (Fraxinus excelsior). L.H.M. Blommers & W.N. Ellis Limnichus pygmaeus. In holle bomen en achter Het landgoed Klein Starink (code: warn) werd schors van beuken werden meer bijzondere ook door drie personen bezocht waarbij met CIMBICIDAE – knopwespen soorten gezien, zoals Xestobium plumbeum, name aandacht werd geschonken aan een Cimbex femoratus: warn1 X. rufovillosum, Nemozoma elongatum en Myce- natuurontwikkeld gebiedje met een poel entomologische berichten 189 69 (5) 2009

TENTHREDINIDAE – bladwespen Anoplius viaticus: vel1 Andrena nitida: hack2, hack4 Tenthredopsis litterata: hack4 Arachnospila spissa: hack2 Andrena ovatula: hack4 Phymatocera aterrima: hack4 Episyron rufipes: vel1 Andrena subopaca: groo2, hack2, hack6, vel1 Tenthredopsis sordida: baa1 Pompilus cinereus: groo2 Andrena varians: hack6, vel1 Parna reseri: baa1 Andrena wilkella: vel1 Pseudodineura fuscula: kief2, vor1 VESPIDAE – plooivleugelwespen Anthidium strigatum: vel1 Dolerus aeneus: veld5 Allodynerus rossii: groo2 Bombus bohemicus: hack6 Fenusa dohrnii: hack3, hack5, vor2, vor4 Ancistrocerus antilope: hack2 Bombus campestris: groo2 Fenusa pumila: boev2, vor2 Ancistrocerus gazella: hack2 Bombus hortorum: hack6, vel1 Fenusella glaucopis: hack5 Ancistrocerus trifasciatus: vel1 Bombus hypnorum: beek Heterarthrus aceris: vor4 Eumenes coarctatus: vel1 Bombus jonellus: beek Pontania pedunculi: hack5, vor1 Eumenes pedunculatus: vel1, veld5 Bombus lapidarius: groo2 Pontania proxima: hack5 Dolichvespula saxonica: vel1 Bombus lucorum: hack6, vel1 Scolioneura vicina: boev2, hack3 Symmorphys bifasciatus: hack6 Bombus magnus: groo2 Vespa crabro: beek, groo2 Bombus norvegicus: groo2 Vespula vulgaris: veld5 Bombus pascuorum: beek, groo2, hack4, HYMENOPTERA PARASITICA – hack6, vel1, veld5 sluipwespen SPHECIDAE – langsteelgraafwespen Bombus pratorum: beek, groo2, vel1 W.N. Ellis Ammophila campestris: groo1 Bombus sylvestris: beek, groo2, hack6 Ammophila pubescens: groo1, groo2, vel1 Bombus terrestris: beek, groo2, hack4, hack6, CYNIPIDAE – galwespen Ammophila sabulosa: groo2, vel1 vel1, veld5 Andricus foecundatrix: vor2 Bombus vestalis: groo2 Neuroterus quercusbaccarum: vor2 CRABRONIDAE – graafwespen Chelostoma rapunculi: vel1 Crabro cribrarius: vel1 Halictus tumulorum: vel1 Crabro scutellatus: hack6, vel1 Heriades truncorum: vel1 HYMENOPTERA ACULEATA – bijen, Crossocerus elongatulus: hack2 Hylaeus communis: groo2, hack6, vel1 wespen, mieren Crossocerus ovalis: vel1 Hylaeus confusus: groo2, hack6 J. Smit, H. Nieuwenhuijsen, L.H.M. Blom- Crossocerus quadrimaculatus: vel1 Hylaeus gibbus: vel1 mers, A.J. Loonstra, E. van der Spek & Ectemnius continuus: vel1 Lasioglossum calceatum: beek G. Vierbergen Ectemnius cephalotus: vel1 Lasioglossum fulvicorne: beek Lestica subterranea: beek, groo1, vel1, veld5 Lasioglossum leucozonium: beek, groo2, vel1 CHRYSIDIDAE – goudwespen Lindenius albilabris: vel1 Lasioglossum lucidulum: groo2, vel1 Cleptes semiauratus: hack6 Nitela borealis: vel1 Lasioglossum punctatissimum: groo1, vel1 Chrysis ignita: groo1, hack2, vel1 Argogorytes mystaceus: baa1, beek, hack6 Lasioglossum quadrinotatulum: vel1 Chrysis leptomandibularis: groo1 Nysson spinosus: hack6 Lasioglossum sexstrigatum: groo2, hack2, Elampus panzeri: vel1 Oxybelus argentatus: vel1 hack6, vel1 Hedychridium roseum: vel1 Oxybelus bipunctatus: groo2, vel1 Megachile versicolor: groo2, vel1 Hedychrum gerstaekeri: vel1 Oxybelus uniglumis: hack2 Nomada flavoguttata: groo2, hack6 Hedychrum nobile: vel1 Rhopalum clavipes: hack6 Nomada panzeri: hack6 Holopyga generosa: vel1 Tachysphex obscuripennis: vel1 Nomada ruficornis: beek Pseudomalus auratus: vel1 Tachysphex pompiliformis: vel1 Nomada sheppardana: vel1 Trichrysis cyanea: vel1 Trypoxylon attenuatum: hack6, vel1 Nomada striata: vel1 Trypoxylon figulus: hack6, vel1 Nomada succincta: beek, groo1 FORMICIDAE – mieren Diodontus minutus: vel1 Osmia leucomelana: vel1 Temnothorax nylanderi: boev2 Mimesa equestris: vel1 Osmia rufa: beek, groo2, hack2 Formica fusca: beek, groo1 Mimesuma unicolor: vel1 Sphecodes crassus: vel1 Lasius brunneus: bro3 Passaloecus corniger: vel1 Sphecodes ephippius: groo1, vel1 Lasius niger: boev2, bro3, groo1 Passaloecus eremita: groo1 Sphecodes geofrellus: vel1 Lasius platythorax: beek Passaloecus singularis: hack2 Sphecodes longulus: vel1 Pemphredon inornata: baa1, hack6, vel1 Sphecodes miniatus: groo2, hack6, vel1 MUTILLIDAE – mierwespen Pemphredon lugens: groo1, vel1 Sphecodes monilicornis: groo1 Myrmosa atra: vel1 Allyson spinosus: vel1 Sphecodes pellucidus: vel1 Smicromyrme rufipes: vel1 Cerceris arenaria: vel1 Sphecodes rubicundus: groo1, veld5, Cerceris rybyensis: groo2, vel1 Stelis breviuscula: vel1 SAPYGIDAE – knotswespen Sapyga similis: vel1 APIDAE s.l. – bijen Gedurende 2-9 juni 2008 hebben twee malaise- Andrena angustior: groo2 vallen van H.J. Prijs gestaan, die veel aculeaten, TIPHIDAE – keverdoders Andrena barbilabris: vel1 Syrphidae en Muscidae opleverden. De eer- Methocha ichneumonides: vel1 Andrena caratonica: beek ste stond op het Landgoed de Velhorst, (code Andrena chrysosceles: hack2 vel1) op een grazige vlakte in gemengd bos; POMPILIDAE – spinnendoders Andrena cineraria: groo1 de tweede in een loofbos bij Hackfort langs de Dipogon subintermedius: vel1 Andrena fucata: groo2 Baaksche Beek, (code hack6). Priocnemis coriacea: groo1 Andrena fulvida: vel1 De metselwesp Ancistrocerus antilope is een Priocnemis perturbator: groo1 Andrena haemorrhoa: beek, groo2 leuke vangst, deze soort is tegenwoordig in ons Anoplius nigerrimus: groo1 Andrena minitula: hack4 land erg zeldzaam, slechts acht vondsten na Anoplius infuscatus: vel1 Andrena nigroaenea: beek, vel1 1980 (Smit 2009). 190 entomologische berichten 69 (5) 2009

DIPTERA – vliegen en muggen DOLICHOPODIDAE – slankpootvliegen Agromyza anthracina: hack6 J. H.C.Velterop, W.N. Ellis, H.J. Prijs, Dolichopus brevipennis: hack3 Agromyza flaviceps: hack5, vor1 A.J. Loonstra, B. v. Maanen, E. Dijkstra & Dolichopus pennatus: hack3 Agromyza igniceps: hack5, vor1 I.J.K. van der Ven; met een bijdrage van Dolichopus plumipes: baa1, hack3 Agromyza lathyri: hack5 J.D. Prinsen. Dolichopus popularis: hack3 Agromyza nigrociliata: vor1 De nomenclatuur en volgorde van de soor- Dolichopus signatus: hack3 Agromyza pseudoreptans: vor1 ten zijn gebaseerd op Beuk (2002). Dolichopus simplex: hack3 Agromyza vicifoliae: hack5 Dolichopus ungulatus: baa1, hack3 Amauromyza flavifrons: vor1 CERATOPOGONIDAE – knutjes Sympycnus aeneicoxa: baa1 Aulagromyza hendeliana: hack3, hack5, vor2 Culicoides chiopterus: veld4, veld5, vor3 Aulagromyza tremulae: hack5 Culicoides dewulfi: veld4, veld5, vor3 LONCHOPTERIDAE – speervleugel- Cerodontha morosa: hack6 Culicoides festivipennis: veld4, vor3 vliegen Chromatomyia nigra: hack6, vor1 Culicoides kibunensis: veld4 Lonchoptera lutea: hack3 Liriomyza artemisicola: boev2 Culicoides obsoletus s.s.: vor3 Liriomyza eupatorii: vor1 Culicoides obsoletus complex: veld4, veld5, SYRPHIDAE – zweefvliegen Liriomyza strigata: hack3, hack6 vor3 Eristalis arbustorum: hack3 Liriomyza taraxaci: hack6 Culicoides pictipennis: veld4, veld5, vor3 Eristalis nemorum: hack3 Phytoliriomyza melampyga: hack4 Culicoides pulicaris: vor3 Eristalis pertinax: hack3 Phytomyza angelicae: kief2 Culicoides punctatus: veld5, vor3 Eristalis rupium: hack3 Phytomyza chaerophylli: hack5, vor1, vor2 Culicoides scoticus: vor3 Eristalis tenax: hack3 Phytomyza glechomae: boev2, hack3, vor1, Helophilus pendulus: baa1, hack3, hack6, vel1 vor2, vor4 CULICIDAE – steekmuggen Helophilus trivittatus: hack3 Phytomyza ilicis: boev2, hack6 Ochlerotatus cantans: groo2 Myathropa florea: baa1, borc, hack3, harf Phytomyza pubicornis: boev2, hack5, kief2, Ochlerotatus communis: groo2 Parhelophilus frutetorum: baa1 vor1, vor2 Parhelophilus versicolor: hack3 Phytomyza ranunculi: boev2, hack3, hack5, CECIDOMYIIDAE – galmuggen Ceriana conopsoides: groo2, vel1 hack6, vor1, vor2 Asphondylia sarothamni: vor2 Cheilosia albitarsis: hack3 Contarinia tiliarum: vor2 Rhingia campestris: baa1, hack3 ANTHOMYIIDAE – bloemvliegen Cystiphora taraxaci: boev2 Melanogaster viduata: hack3 Anthomyia pluvialis: hack3 Dasineura fraxini: hack5 Merodon equestris var. bulborum: borc Eustalomyia hilaris: baa1 Dasineura serotina: vor2 Merodon equestris var. transversa: harf Hydrophoria lancifer: hack3 Dasineura urticae: vor1, vor4 Microdon analis: vel1 Pegomya flavifrons: vor4 Jaapiella veronicae: kief2 Volucella bombylans: groo2, hack3, kief2, vel1 Pegomya solennis: boev2, hack6, kief2, vor1, Macrodiplosis pustularis: vor2 Volucella bombylans var. plumata: borc, vor2 Mikiola fagi: boev2, vor1, vor2 groo2, harf, vel1 Obolodiplosis robiniae: boev2, vor1 Volucella pellucens: hack3 FANNIIDAE Semudobia tarda: vor2 Brachypalpoides lentus: hack6 Fannia armata: hack6, vel1 Brachypalpus laphriformis: vel1 Fannia latipalpis: hack6 PSYCHODIDAE – motmuggen Chalcosyrphus piger: vel1 Fannia lepida: vel1 Boreoclytocerus ocellaris: vier Syritta pipiens: baa1, hack3 Fannia rondanii: hack6 Temnostoma bombylans: baa1, hack3, hack6 Fannia serena: baa1, hack3, hack6 RHAGIONIDAE – snipvliegen Tropidia scita: baa1 Piezura boletorum: hack6 Chrysopilus cristatus: baa1, hack3 Xylota segnis: hack3 Rhagio scolopaceus: baa1, hack3 Xylota sylvarum: alm1, hack3, harf MUSCIDAE – echte vliegen Rhagio vitripennis: baa1 Platycheirus angustatus: hack3, vel1 Coenosia femoralis: vel1 Platycheirus clypeatus: baa1, hack3 Coenosia rufipalpis: hack6 TABANIDAE – dazen Platycheirus europaeus: baa1 Coenosia tigrina: baa1, groo2, hack3, hack6 Haematopota subcylindrica: baa1 Melanostoma mellinum: baa1, hack3 Azelia triquetra: hack6 Episyrphus balteatus: baa1, hack3 Hydrotaea cyrtoneurina: hack6, vel1 ASILIDAE – roofvliegen Syrphus ribesii: hack3 Hydrotaea dentipes: baa1 Leptogaster cylindrica: baa1 Hydrotaea irritans: hack3 Dioctria hyalipennis: hack3 TEPHRITIDAE – boorvliegen Hydrotaea palaestrica: vel1 Dioctria rufipes: hack3 Euleia heraclei: boev2 Hydrotaea similis: hack6 Choerades marginatus: groo2, hack3 Philophylla caesio: baa1, hack3 Mesembrina meridiana: kief2 Dysmachus trigonus: hack3 Trypeta zoe: vor1 Musca autumnalis: baa1, borc, groo2, hack3, Neoitamus cyanurus: hack3 hack6, harf, kief2, vel1 Pamponerus germanicus: baa1, groo2 LAUXANIIDAE Polietes domitor: borc, hack3 Calliopum aeneum: hack3 Polietes lardarius: alm1, baa1, beek, borc, EMPIDIDAE – dansvliegen groo2, hack3, hack6, harf, kief2, vel1 Empis livida: baa1 SCIOMYZIDAE – slakkendoders Polietes meridionalis: alm1, baa1, borc, hack3 Empis stercorea: hack3 Limnia paludicola: baa1, hack3 Muscina levida: baa1, hack3, hack6 Empis stercorea: hack3 Limnia unguicornis: hack3 Muscina prolapsa: hack6 Empis tessellata: hack3 Tetanocera arrogans: baa1 Haematobosca stimulans: hack3 Empis trigramma: baa1 Graphomya maculata: hack3 AGROMYZIDAE – mineervliegen Hebecnema nigra: hack6 Agromyza alnibetulae: boev2 Hebecnema umbratica: borc, hack6, vel1 entomologische berichten 191 69 (5) 2009

Hebecnema vespertina: hack3 vlaaien en zijn zeer algemene soorten. Beide (1 ex), hack3 (3/) Mydaea ancilla: hack6 soorten werden recent aangemeld als nieuwe Cercidia prominens: groo2 (1 ex) Mydaea corni: alm1, hack6 (potentiële) vectoren van het blauwtongvirus Larinioides cornutus: baa1 (1/), beek (1?, Mydaea humeralis: alm1 (Meiswinkel et al. 2007, Dijkstra et al. 2008). 2/, 5 juv), boev1 (1?, 2/, 1 juv), bro3 Mydaea nebulosa: hack6 Soorten uit het obsoletus-complex kunnen (1 juv) Mydaea urbana: alm1, baa1, borc, hack3, alleen op naam worden gebracht aan de hand GE Larinioides patagiatus: boev1 (1/), hack3 hack6, harf van het mannelijke genitaalapparaat. Zover (1?) Helina depuncta: alm1, beek, hack6, vel1 bekend komen in Nederland alleen C. obsoletus Mangora acalypha: groo1 (1/) Helina reversio: vel1 s.s. en C. scoticus voor. De soorten C. festivipennis Nuctenea umbratica: vor2 (1 juv) Phaonia atriceps: hack3 en C. pictipennis voeden zich vermoedelijk met Zilla diodia: groo1 (/) Phaonia errans: hack6 het bloed van vogels. Zygiella atrica: beek (2 juv), hack3 (1 juv) Phaonia gobertii: hack6 Steekmuggen staan bekend om hun bloedzui- Phaonia rufiventris: hack3 gende gedrag en kunnen vector zijn van een CLUBIONIDAE Phaonia subventa: hack6 groot aantal humane en veterinaire ziekten. Clubiona corticalis: groo1 (2 ex) Phaonia tuguriorum: groo2, hack3 Vrouwtjes zuigen bloed wat nodig is voor de Clubiona lutescens: bro3 (1/), hack3 (1?, 1 Phaonia valida: hack6 productie van eitjes. De gastheer verschilt per juv) soort en er zijn soorten die zich voeden op Clubiona pallidula: hack3 (4/) SCATHOPHAGIDAE koudbloedige dieren, bijvoorbeeld op kikkers Clubiona phragmitis: bro3 (3?, 4/, 4 juv). Parallelomma medium: hack3 (Verdonschot 2002). Clubiona reclusa: beek (1?) Parallelomma vittatum: vor1, vor2 Ochlerotatus cantans komt voor in gebieden met Clubiona stagnatilis: boev1 (1/) Cordilura pubera: baa1 verse waterpoeltjes die in de schaduw liggen Scathophaga stercoraria: baa1, hack3 zoals, bij het Kienveen. De soort komt normaal CORINNIDAE gesproken niet in huis voor. Vrouwtjes zijn Phrurolithus festivus: groo1 (2/), groo2 (1 ex) CALLIPHORIDAE – bromvliegen het meest actief vlak na zonsondergang maar Bellardia vulgaris: hack3 steken verschillende zoogdieren èn mensen in DICTYNIDAE Lucilia caesar: baa1, hack3 bosrijke streken ook wel overdag (Snow 1990). Dictyna arundinacea: beek (5/) Lucilia silvarum: hack3 Voor Ochlerotatus communis is het leefgebied Dictyna uncinata: boev1 (3?, 5/), hack3 Melinda gentilis: hack3 hetzelfde. Maar deze soort gaat wel huizen (3/) Melinda viridicyanea: hack3 binnen om zich te kunnen voeden. Lathys humilis: hack3 (1/) Pollenia angustigena: baa1, hack3 E. Dijkstra & I.J.K. van der Ven Nigma flavescens: boev1 (1?, 1/), hack3 Pollenia pediculata: hack3 (1?, 1/)

SARCOPHAGIDAE – dambordvliegen PSEUDOSCORPIONES – GNAPHOSIDAE Metopia staegerii: groo2 pseudoschorpioenen GE Haplodrassus cognatus: groo2 (1 ex), veld2 Ravinia pernix: hack3 G. Vierbergen (2 ex) Sarcophaga subulata: baa1, hack3 Sarcophaga pumila: hack3 NEOBISIIDAE HAHNIIDAE Sarcophaga crassimargo: baa1, hack3 Neobisium carcinoides: groo1 (1 ex.) Hahnia montana: veld3 (1 ex) Sarcophaga melanura: hack3 Sarcophaga rosellei: baa1, hack3 LINYPHIIDAE OPILIONES – hooiwagens Sarcophaga dissimilis: hack3 GE Abacoproeces saltuum: veld3 (1 ex) Sarcophaga haemorrhoa: hack3 J.D. Prinsen Baryphyma pratense: bro3 (3/) Sarcophaga vagans: baa1, hack3 Bathyphantes gracilis: beek (2/), boev (1 juv), Sarcophaga aratrix: hack3 PHALANGIIDAE bro3 (1/, 1 juv), groo1 (1 ex) Sarcophaga carnaria: baa1, hack3 Rilaena triangularis: hack3 (3?, 3/) Bathyphantes nigrinus: bro3 (1/) Sarcophaga lehmanni: baa1, hack3 Opilio canestrinii: hack3 (1 juv) Centromerus brevivulvatus: veld3 (1 ex) Sarcophaga subvicina: baa1 Oligolophus tridens: boe2 (2 juv) Collinsia inerrans: hack3 (1/) Sarcophaga variegata: baa1, hack3 Diplocephalus picinus: veld3 (4 ex) Sarcophaga incisolobata: baa1 Diplostyla concolor: veld3 (1 ex) ARANEIDA – Spinnen GE Dismodicus elevatus: groo1 (2 ex) TACHINIDAE – sluipvliegen J.D. Prinsen & Sj. Tiemersma Entelecara acuminata: veld1 (1 ex) Phorocera assimilis: hack3 Erigone arctica: groo1 (2 ex), hack4 (1/) Gymnosoma rotundatum: hack3 AGELENIDAE Erigone atra: beek (1?), hack3 (3?, 4/) Pelatachina tibialis: hack3 Agelena labyrinthica: groo1 (1 juv) Erigone dentipalpis: bro3 (1?, 1/, 1 juv), Siphona geniculata: hack3 Textrix denticulata: veld2 (2 ex) groo1 (1 ex, 1/), hack3 (6?, 4/) Erigone longipalpis: beek (2 juv), groo1 (1 ex) Verschillende soorten knutjes uit het geslacht ANYPHAENIDAE Gnathonarium dentatum: bro3 (1/) Culicoides zijn bekend als vector van het Anyphaena accentuata: hack3 (2/) Gongylidium rufipes: baa1 (1 ex), hack3 (1/) blauwtongvirus. De meeste soorten voeden Hypomma bituberculatum: bro3 (2/) zich met het bloed van zoogdieren. Tot voor ARANEIDAE Hypomma cornutum: groo2 (2 ex), hack3 (2?, kort waren slechts vijftien Culicoides soorten Agalenatea redii: groo1 (1 ex) 1/) bekend van ons land. In 2008 werden zes Araneus sturmi: groo1 (1 ex), hack2 (1 ex) Hypomma fulvum: bro3 (6/) nieuwe soorten, waaronder C. dewulfi, aan de Araniella cucurbitina: beek (1?, 4/), boev1 Linyphia hortensis: hack3 (1/) Nederlandse soortenlijst toegevoegd (Meis- (1/), groo1 (1 ex), groo2 (1 ex), hack2 (1 ex), Linyphia triangularis: groo1 (3 juv) winkel et al. 2008). Adulten van C. dewulfi en hack3 (1/) Maso sundevalli: veld3 (6 ex) C. chiopterus zetten hun eieren af in koeien- Araniella opistographa: boev1 (1/), groo1 Meioneta rurestris: hack3 (1?) 192 entomologische berichten 69 (5) 2009

Microneta viaria: veld3 (1 ex) THERIDIIDAE is rond de vennen aanwezig. Ook is hier de Moebelia penicillata: groo1 (2?) Achaearanea lunata: hack3 (1?) zeer zeldzame wolfspin Pardosa proxima aan- Neriene clathrata: boev1 (1?), veld3 (1 ex) Anelosimus vittatus: beek (1?, 2/), boev1 getroffen die in Nederland naar het noorden Neriene montana: baa1 (1 ex) (1?), groo1 (2 ex), hack3 (1?,/) opschuift, maar die niet erg specifiek is in GE Obscuriphantes obscurus: groo1 (1/) Dipoena coracina: groo1 (1 ex) zijn habitatkeuze (Van Helsdingen & IJland Oedothorax fuscus: hack3 (1?, 1/) Dipoena melanogaster groo1 (2 ex, 1/), veld1 2008). Pelecopsis parallela: groo1 (1 ex) (1 ex), warn2 (1 ex) Op het Grote Veld zijn enkele karakteristieke Pocadicnemis juncea: boev1 (1?) Enoplognatha latimana: boev1 (2 juv), groo1 heidesoorten aangetroffen, zoals Episinus Pocadicnemis pumila: boev1 (2/) (1 juv) angulatus, Simitidion simile, Xerolycosa nemoralis, Prinerigone vagans: bro3 (1/) Enoplognatha ovata: hack4 (3 juv) en ook de zeldzame Dipoena coracina en Obscu- Stemonyphantes lineatus: groo1 (2 juv) Episinus angulatus: groo1 (2/), groo2 (1 ex) riphantes obscurus. Heide is vooral rijk aan Tenuiphantes flavipes: groo1 (1?, 1 juv), Keijia tincta: beek (1/), hack3 (1/) spinnen als er veel afwisseling is in de vege- veld1 (1 ex), veld3 (1 ex), warn2 (1 ex) Neottiura bimaculata: boev1 (1?) groo1 (4?, tatiestructuur: eilandjes van Calluna in door Tenuiphantes tenuis: bro3 (1?, 1 juv), groo1 7/), groo2 (1 ex) konijnen kortgehouden gras, een afwisseling (1 ex), hack3 (1/) Paidiscura pallens: hack3 (1?, 2/) van hoge en lage planten met tussenruimtes, Parasteatoda simulans: hack3 (2 juv) Calluna met een ondergroei van algen en korst- LYCOSIDAE Robertus neglectus: veld3 (1 ex) mos, van rul mos of doorgroeid met gras, wat Arctosa leopardus: beek (1?, 2 juv), groo2 Simitidion simile: groo1 (1 ex, 4/) pollen pijpenstrootje (Molinia caerulea), hier en (1 ex) Theridion hemerobium: boev1 (1?, 1/, 2 juv) daar wat opslag van berken of dennetjes, en Pardosa amentata: beek (1?), boev1 (3/) Theridion impressum: groo1 (1 ex) overgangen naar lichte bossen. Als na afplag- Pardosa lugubris: groo1 (1 ex, 1/) Theridion mystaceum: hack3 (1?, 3/), veld2 gen een gesloten gewas ontstaat van even Pardosa palustris: beek (3/), groo2 (1 ex) (1 ex) oude planten gaat die rijkdom verloren. Pardosa proxima: beek (1?, 11/) Theridion pinastri: hack3 (1?) De houtwallen en bosranden van Hackfort Pardosa pullata: beek (2?, 17/), groo1 Theridion sisyphium: groo1 (1 ex) en Groot Boevink herbergen een groot aantal (2 ex) Theridion varians: groo1 (1 ex), hack3 (2?, spinnensoorten, waaronder de weinig gevon- Pardosa saltans: groo2 (1 ex) 5/) den Larinioides patagiatus en Theridion pinastri. Pardosa sphagnicola: groo1 (1 ex) Onvolwassen spinnen zijn uitgekweekt om Pirata hygrophilus: baa1 (1 ex), groo2 (1 ex) THOMISIDAE ze te determineren aan de hand van het vol- Pirata latitans: beek (1?, 4/) GE Coriarachne depressa: vor2 (1/) wassen stadium. Pirata piraticus: beek (1/), bro3 (1/) Diaea dorsata: hack3 (1 juv) Pirata tenuitarsis: beek (1?, 1/) Ozyptila praticola: veld2 (1 ex) ACARI – mijten Xerolycosa nemoralis: groo1 (1 ex) Xysticus audax: groo1 (1 ex) Xysticus bifasciatus: beek (1 juv) G. Vierbergen, W.N. Ellis & B. van Maanen PHILODROMIDAE Xysticus cristatus: groo1 (1 ex) GE Philodromus albidus: boev1 (1?), bro3 Xysticus kochi: hack3 (1?) IXODIDAE (1?), groo1 (1/), hack3 (2?, 6/) Xysticus lanio: beek (1?), groo1 (1 ex), hack3 Ixodes ricinus: boev2 (1N) Philodromus aureolus: hack3 (1?) (1?, 1 juv) Philodromus cespitum: groo1 (1 ex) Xysticus ulmi: groo1 (1 ex) PHYTOSEIIDAE Philodromus collinus: baa1 (1 ex), beek (3?, Amblyseius andersoni: beek (1/) 1/), groo1 (2 ex) ZORIDAE Amblyseius obtusus: boev2 (1/) Philodromus dispar: hack3 (1?) Zora spinimana: groo1 (1 juv) Euseius finlandicus: beek (7/, 1?), bro4 (4/, 1Dn, 1L) PHOLCIDAE Er zijn 123 soorten spinnen gevonden, waar- Neoseiulus cucumeris: boev2 (1/, 1?) Pholcus phalangioides: vor2 (1/) van zeven nieuw voor Gelderland (Van Hels- Typhlodromips graminis: boev2 (1/) dingen 2008). Van een daarvan, Haplodrassus Typhlodromips masseei: beek (1/) PISAURIDAE cognatus, waren slechts twee niet-contro- NL Typhlodromips pinicolus: beek (2/) Pisaura mirabilis: baa1 (2 ex), groo1 (1/, leerbare meldingen uit de negentiende eeuw Typhlodromips subsolidus: bro3 (2/) 1 juv) bekend (Van Helsdingen 2008). Het voorkomen Typhlodromus (Anthoseius) foenilis: beek (1/), van deze soort in Nederland is nu bevestigd. bro3 (1/) SALTICIDAE Haplodrassus cognatus leeft in bossen in strooi- Typhlodromus (Anthoseius) rhenanus: beek Ballus chalybeius: boev1 (1?), hack3 (1?, sel en onder schors. (13/, 1?, 1 Dn), groo1 (1/) 3 juv) De krabspin Coriarachne depressa was bekend NLTyphlodromus (Typhlodromus) baccettii: bro4 Euophrys frontalis: groo1 (1/) uit Limburg en Brabant en is nu bij Vorden (1/) Heliophanus flavipes: beek (2?, 1/) aangetroffen. Op de website www.waarne- Typhlodromus (Typhlodromus) ernesti: groo1 Marpissa muscosa: boev1 (1 juv), hack3 (1?) ming.nl is de soort in twee andere jaren ook (2/) Sitticus floricola: (beek (1?) gemeld van Vorden en van het dichtbij gelegen Typhlodromus (typhlodromus) setubali: groo1 Harfsen; er zit kennelijk een goede populatie. (1/) TETRAGNATHIDAE Coriarachne depressa leeft onder schors en Metellina mengei: hack3 (1/) stenen, de Achterhoekse exemplaren zijn niet ARRENURIDAE Pachygnatha clercki: beek (1 juv), boev (1 juv), afkomstig uit natuurgebieden maar uit de Arrenurus bruzelii: groo2 bro3 (2 juv) dorpsranden. Arrenurus crassicaudatus: vel2 Pachygnatha degeeri: beek (1 juv) Een heideterrein met vennen bij Beekvliet Arrenurus securiformis: vel2 Tetragnatha extensa: beek (1?, 3/), boev1 draagt nog duidelijke sporen van recent (3?, 3/), bro3 (2?) natuurherstel. Een beperkt aantal karakteris- ATURIDAE Tetragnatha montana: hack3 (2/) tieke soorten als Pardosa palustris, Pirata ten- Brachypoda versicolor: vel2 Tetragnatha pinicola: beek (1?) uitarsis en Sitticus floricola en Xysticus bifasciatus entomologische berichten 193 69 (5) 2009

HYDRACHNIDAE ERIOPHYIDAE zes exemplaren van de zeer algemene Euseius Hydrachna globosa: vel2 Acalitus brevitarsus: hack5, vor2 finlandicus (Oudemans) gevonden op Crataegus Acalitus stenaspis: boev2, hack4, vor1 in de uiterwaarden bij Bronkhorst. Deze roof- HYDRODROMIDAE Aceria campestricola: vor2 mijt is bekend van Australië, Italië, Frankrijk Hydrodroma despiciens despiciens: groo2 Aceria faginea: boev2, hack4, hack6, vor1, en Noorwegen; in dit laatste land werd de vor2 soort ook op Crataegus vastgesteld (Edland HYDRYPHANTIDAE Aceria macrotricha: vor2 & Evans 1998). Twee spintmijten konden Hydryphantes ruber: vier Aceria nervisequa: boev2, hack4, vor2 niet tot op soort bepaald worden: Paraplono- Aculus tetanothrix: hack5 bia (Anaplonobia) sp., hier op bochtige smele HYGROBATIDAE Epitrimerus gibbosus: hack3, vor1 (Deschampsia flexuosa), verzameld samen met Hygrobates longipalpis: vel2 Eriophyes exilis: hack6, vor2 negen exemplaren Petrobia latens (Müller). Hygrobates nigromaculatus: vel2 Eriophyes inangulis: hack5, vor4 Van Paraplonobia is géén vertegenwoordiger Eriophyes laevis: hack5, vor2 uit Europa bekend. Tot dit geslacht met onge- PIONIDAE Eriophyes lateannulatus: hack6, vor2 veer 30 vertegenwoordigers behoren meest Piona nodata: groo2 Eriophyes padi padi: beek. obscure soorten, die weinig gevonden worden. Piona pusilla pusilla: vel2 Bladgallen op Prunus padus met vele mijten De Schizotetranychus sp. is ook eerder door de Eriophyes paderineus: beek. auteur verzameld bij Ede (Planken Wambuis) UNIONICOLIDAE Bladgallen op Prunus padus met vele mijten in 1996 en bij Middelbeers (Landschotse Heide) Neumania deltoides: vel2 Eriophyes prunispinosae: hack3 in 2006 (Vierbergen & Ellis 2007). Het Land- Eriophyes sorbi: boev2, hack3, vor1, vor2 goed ‘Beekvliet’ blijkt rijk te zijn aan spint- en ANYSTIDAE roofmijtsoorten, maar vermoedelijk hangt dit Anystis baccarum: beek (1Dn), boev2 (3/), PHYTOPTIDAE samen met het recent nieuw inrichten van het bro3 (1/, 2Dn), groo3 (2/) Phytoptus abnormis: hack4, hack5 terrein, wat (tijdelijk) sterke verjonging van Phytoptus avellanae: hack5, kief2 de vegetatie tot gevolg heeft gehad. Populaties TENUIPALPIDAE van fytofage mijten en hun predatoren hebben Brevipalpus sp.: beek (1/) Typhlodromips pinicolus Karg werd op 30 mei zich hierdoor blijkbaar kunnen ontwikkelen. Cenopalpus lineola: groo1 (4/) van Erica geklopt. Deze soort was voorheen uit- sluitend bekend van een vondst zonder datum Dankwoord TETRANYCHIDAE en vindplaats in Zwitserland (Westerboer & Bryobia lachodechiana: beek (1/) Bernhard 1963; Karg 1991). De identificatie van Onze dank gaat uit naar de drie terrein- Oligonychus ununguis: beek (8/) één van de verzamelde // is bevestigd door beherende instanties die toestemming Paraplonobia (Anaplonobia) sp.: beek (1/) Dr. Axel Christian (Senckenberg Museum für verleenden tot het verrichten van ento- Petrobia latens: beek (12/, 4 Dn, 1 Pn) Naturkunde Görlitz, Duitsland). Een relatief mologisch onderzoek: Natuurmonumen- Schizotetranychus sp.: beek (11/) weinig verzamelde soort wordt hier ook nieuw ten, Stichting Het Geldersch Landschap voor Nederland gemeld: Typhlodromus baccettii en Staatsbosbeheer. Lombardini. Op 30 mei werd het / samen met

Literatuur Heteroptera). Deel II: Cimicomorpha I Beuk PLTh (ed) 2002. Checklist of the Diptera Aukema B 1989. Annotated checklist of (Tingidae, Microphysidae, Nabidae, Antho- of the Netherlands. KNNV Uitgeverij. Hemiptera-Heteroptera of the Nether- coridae, Cimicidae & Reduviidae): 1-136. Biedermann R & Niederingshaus R 2004. Die lands. Tijdschrift voor Entomologie 132: Aukema B & Rieger Chr (eds) 1995. Catalogue Zikaden Deutschlands, Bestimmungs- 1-104. of the Heteroptera of the Palearctic Region tafeln für alle Arten.WABV-Fründ. Aukema B 2003. Wantsennieuws uit Zeeland Volume 1. Uitgeverij NEV. Brakman PJ 1966. Lijst van Coleoptera uit (Heteroptera). Nederlandse Faunistische Aukema B & Rieger Chr (eds) 1996. Catalogue Nederland en het omringend gebied. Mededelingen 18: 1-16. of the Heteroptera of the Palearctic Region Monographieën van de Nederlandsche Aukema B 2008. Psallus (Apocremnus) montanus Volume 2. Uitgeverij NEV. Entomologische Vereeniging 2: i-x, 1-219. Josifov, 1973 in The Netherlands (Heterop- Aukema B & Rieger Chr (eds) 1999. Catalogue Cuppen JGM & De Oude JE 1996. The genus tera, Miridae). Advances in Heteroptera of the Heteroptera of the Palearctic Region Glischrochilus in The Netherlands (Coleop- Researsch, Festschrift in honour of 80th Volume 3. Uitgeverij NEV. tera: Nitidulidae). Entomologische Berich- anniversary of Michail Josifov (Grozeva S Aukema B & Rieger Chr (eds) 2001. Catalogue ten 56: 1-6. & Simov N eds): 49-54. of the Heteroptera of the Palearctic Region Cuppen JGM, Vorst O, Heijerman Th, Huij- Aukema B, Cuppen JGM & Hermes DJ 1994. Volume 4. Uitgeverij NEV. bregts J, Teunissen APJA, Van de Sande C, Heteroptera - wantsen. In: Verslag 148e Aukema B & Rieger Chr (eds) 2006. Catalogue Van Vondel B, Edzes HT, Van den Berg K & zomervergadering Nederlandse Entomo- of the Heteroptera of the Palearctic Region Krikken J 1996. Coleoptera - kevers. In: Ver- logische Vereniging te Woold bij Winters- Volume 5. Uitgeverij NEV. slag van de 150e zomervergadering van de wijk. Entomologische Berichten 54(5): Batten R 1976. De Nederlandse soorten van Nederlandse Entomologische Vereniging, xiii-xiv. de keverfamilie Mordellidae. Zoologische 9-11 juni 1995, te Vierhouten (Koomen P Aukema B, Cuppen JGM & Hermes DJ 1996. Bijdragen 19: 3-37. ed). Entomologische Berichten 56: Heteroptera - wantsen. In: Verslag van Beenen R & Winkelman J 1992. Aantekeningen xv-xxiv. de 150e zomervergadering van de Neder- over Chrysomelidae in Nederland 3 Cuppen JGM, Vorst O, Huijbregts J, Drost MBP, landse Entomologi­sche Vereniging, 9-11 (Coleoptera). Entomologische Berichten Edzes HT, Van de Sande C, Van Vondel BJ, juni 1995, te Vierhouten (Koomen P ed). 52: 169-170. Van den Berg K, Krikken J & Langeveld SC Entomologische Berichten 56(5): xi-xii. Beenen R & Winkelman J 2001. Aantekeningen 1994. Coleoptera - kevers. Verslag van de Aukema B, Cuppen JGM, Nieser N & Tempel- over Chrysomelidae in Nederland 5 148e zomervergadering van de Neder- man D 2002. Verspreidingsatlas Neder- (Coleoptera). Entomologische Berichten landse Entomologische Vereniging, 11-13 landse wantsen (Hemiptera: Heteroptera). 61: 63-67. juni 1993, te Woold bij Winterswijk (Koo- Deel I: Dipsocoromorpha, Nepomorpha, Berg MP, Soesbergen M, Tempelman D, & Wijn- men P ed). Entomologische Berichten 54: Gerromorpha & Leptopodomorpha: hoven H 2008. Verspreidingsatlas Neder- xxv-xxxii. 1-169. landse landpissebedden, duizendpoten De Boo M 2001. Bomen, beesten en bui- Aukema B & Hermes D 2006. Verspreidings- en miljoenpoten (Isopoda, Chilopoda, tens. Staatsbosbeheer in Gelderland. atlas Nederlandse wantsen (Hemiptera: Diplopoda). EIS-Nederland. Staatsbosbeheer. 194 entomologische berichten 69 (5) 2009

Dijkstra E, Van der Ven IJK, Hölzel DR, Van Rijn van platanen: II. Springstaarten, stof- Netherlands (Beuk PLTh ed): 98-100. KNNV P & Meiswinkel R 2008. Culicoides chiopterus luizen, loopkevers (Collembola, Psocop- Uitgeverij. as a potential vector of bluetongue virus tera, Carabidae). Nederlandse Faunistische Vierbergen G & Ellis WN 2007. Entomofauna in Europe. Veterinary Record 162: 422. Mededelingen 17: 41-56. van De Kempen, Noord-Brabant. Ver- Drost B, Vorst O, Van Nunen F, Wieringa J, Jan- Rieger Chr & Rabitsch W 2006. Taxonomy and slag van de 161e zomerbijeenkomst te sen R, Faasen T, Tiemersma S & Van Ee G distribution of Psallus betuleti (Fallen) and Baarschot (Cuppen JGM & Drost B eds). 2009. Verslag extra excursie Empesche en P. montanus Josifov stat. nov. (Heteroptera, Acari-mijten. Entomologische Berichten, Tondensche Heide, 28 juni 2008. Sektie Miridae). Tijdschrift voor Entomologie 149: Amsterdam 67: 142-143. Everts Info 83: 14-19. 161-166. Vorst O 1992. Enige Stapylinidae nieuw voor Edland T & Evans OG 1998. The genus Typhlo- Schilthuizen M & Vallenduuk H 1998. Kevers de Nederlandse fauna (Coleoptera). Ento- dromus (Acari: Mesostigmata) in Norway. op kadavers. Wetenschappelijke Mede- mologische Berichten 52: 101-103. European Journal of Entomology 95: deling KNNV 222: 1-148. Vorst O & Cuppen JGM 2000. Distribution and 275-295. Smit J (ed) 2001. Stikke Trui, verslag van 9 jaar ecology of Cartodere bifasciata and C. nodifer Heijerman Th & Alders K 2001. Het voorkomen inventariseren in de Stikke Trui, 1990- in The Netherlands. Entomologische Be- van de snuitkevers Ceratapion gibbirostre 1998. Insectenwerkgroep KNNV-Afdeling richten 60: 137-142. en C. carduorum in Nederland (Coleoptera: Arnhem. Vorst O, Cuppen J, Heijerman Th, Van Nunen Apionidae). Nederlandse Faunistische Smit J 2009. Het voorkomen van Ancistrocerus F, Muilwijk J & Huijbregts J 2002. Excursie- mededelingen 15: 7-12. antilope in Nederland (Hymenoptera: Ves- verslag Weurt - 12 mei 2001. Sektie Everts Josifov M 1973. Beitrag zur Taxonomie der pidae: Euneminae). Nederlandse Faunis- Info 57: 4-9. Gattung Psallus Fieb., 1858 (Hemiptera, tische Mededelingen 30: 23-28. Vorst O, Heijerman Th, Van Nunen F & Van Heteroptera, Miridae). Reichenbachia 14: Snow KR 1990. Mosquitoes. Naturalists’ Hand- Wielink P 2008. Enige schorskevers nieuw 245-248. books 14: 39-40. voor de Nederlandse fauna (Coleoptera: Karg W 1991. Die Raubmilbenarten der Phyto- Teunissen APJA 2009. Verspreidingsatlas Curculionidae: Scolytinae). Nederlandse seiidae Berlese (Acarina) Mitteleuropas Nederlandse boktorren (Cerambycidae). Faunistische Mededelingen 29: 61-74. sowie angrenzender Gebiete. Zoologische EIS-Nederland. Vorst O & Huijbregts J 2001. Overzicht van de Jahrbücher. Abteilung für Systematik, Öko- Turin H 2000. De Nederlandse loopkevers. wijzigingen in de lijst van Nederlandse logie und Geographie der Tiere 118: 1–64. Verspreiding en ecologie (Coleoptera: kevers (1987-1999) (Coleoptera). Entomo- Kuchlein JH & De Vos R 1999. Geannoteerde Carabidae). Nederlandse Fauna 3: logische Berichten 61: 80-88. Naamlijst van de Nederlandse Vlinders. 1-666. Vorst O & Johnson C 2008. Notes on Dutch Backhuys Publishers. Van Berge Henegouwen A 1989. Sphaeridium Cryptophagidae (Coleoptera). Nederlandse Meiswinkel R, Van Rijn P, Leijs P & Goffredo M marginatum reinstated as a species distinct Faunistische Mededelingen 28: 69-79. 2007. Potential new Culicoides vector of from S. bipustulatum. Entomologische Wallin H, Nylander U & Kvamme T 2009. Two bluetongue virus in northern Europe. Berichten 49: 168-170. sibling species of Leiopus Audinet-Serville, Veterinary Record 161: 564-565. Van Heijnsbergen S 1970. Coleoptera, nieuw 1835 (Coleoptera: Cerambycidae) from Meiswinkel, R, Goffredo M, Leijs P & Conte A voor de Nederlandse fauna. Entomo- Europe: L. nebulosus (Linnaeus, 1758) and 2008. The Culicoides ‘snapshot’: A novel logische Berichten 39: 109-110. L. linnei sp. nov. Zootaxa 2010: 31-45. approach used to assess vector densities Van Helsdingen PJ 2008. Catalogus van de Westerboer I & Bernhard F 1963. Die familie widely and rapidly during the 2006 out- Nederlandse spinnen. Versie 2008.2. Phytoseiidae Berlese 1916. In: Beiträge zur break of bluetongue (BT) in The Nether- http://www.naturalis.nl//sites/naturalis. Systematik und Ökologie Mitteleuropä- lands. Preventive Veterinary Medicine 87: nl/contents/i001447/spinnencatalogus%20 ischer Acarina. Band II. Mesostigmata 1 98-118. 2008.2.pdf. Laatst bijgewerkt: 15 juli 2008. (Stammer HJ ed): 451–777. Akademische Moraal L, Veerkamp M, Jagers op Akker- Van Helsdingen PJ & IJland S 2008. Spinnen Verlagsgesellschaft Geest & Portig K-G. huis G, Cuppen J & Heijerman Th 2007. van de Reijerskamp. Nieuwsbrief Spined Zachvatkin AA 1929. Description d’un nou- Echte tonderzwam geeft bijzondere kever 24: 13-24. velle espèce du genre Edwardsiana Jaz. 1929 volop kansen. Dood houtbeleid stimuleert Van Maanen B, Cuppen J, Vorst O, Van Nunen (Homoptera, Eupterygidae) des environs ‘dubbelafhankelijke’ soorten. Vakblad F, Van Ee G & Huijbregts H 2006. Excursie- de Moscou. Revue Russe d’Entomologie 23: Natuur Bos en Landschap 4: 20-21. verslag Hoge Veluwe, 26 juni 2004. Sektie 262-265. Nast J 1972. Palaearctic Auchenorrhyncha Everts Info 70: 4-7. Zur Strassen R 2003. Die terebranten Thysa- (Homoptera), an annotated check list. Van Wielink P 2004. Kadavers in De Kaaistoep: nopteren Europas und des Mittelmeer- Polish Scientific Publishers, PWN. de natuurlijke successie van kevers en Gebietes. Die Tierwelt Deutschlands 74: Nickel H 2003. The leafhoppers and plan- andere insecten in een vos en een ree. 1-277. thoppers of Germany. Pensoft Publishers, Entomologische Berichten 64: 34-50. Goecke & Evers. Verdonschot PFM 2002. Family Culicidae. Ontvangen: 13 juli 2009 Noordijk J & Berg MP 2002. De corticole fauna In: Checklist of the Diptera of the Geaccepteerd: 19 augustus 2009

Summary Entomological fauna of Northern Achterhoek, province of Gelderland, The Netherlands. – Report of the 163th summer meeting at Vorden The 163th meeting of the Netherlands Entomological Society took place between 30 May - 1 June 2008. A total of 1820 taxa of 19 arthropod orders were recorded. Four of them are here reported for the first time in The Netherlands: Dendrothrips eastopi (Thripidae, Thysanoptera), Edwardsiana plurispinosa (Cicadellidae, Homoptera), Typhlodromips pinicolus en Typhlodromus baccettii (Phytoseiidae, Acari).

Jan G.M. Cuppen Bas Drost Buurtmeesterweg 16 Lingedijk 35 6711 HM Ede 4014 MB Wadenoijen [email protected]