Cyberprzestrzeń W Krajach Orientu: Wolność I Zniewolenie
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIWERSYTET ŁÓDZKI Katedra Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki Cyberprzestrzeń w krajach Orientu: wolność i zniewolenie pod redakcją Marty Woźniak i Doroty Ściślewskiej Łódź 2014 © Copyright by Katedra Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki UŁ, 2014 RECENZENT dr hab. Rafał Ożarowski dr Izabela Kończak REDAKTORZY dr Marta Woźniak mgr Dorota Ściślewska PROJEKT OKŁADKI mgr Edyta Bednarek SKŁAD I ŁAMANIE mgr Dorota Ściślewska Katedra Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki UŁ ul. Narutowicza 59a, 90-131 Łódź e-mail: [email protected] www.kbwipa.uni.lodz.pl ISBN 978-83-63547-06-6 Spis treści Wstęp ................................................................................................................................................. 4 CZĘŚĆ I BLISKI WSCHÓD .................................................................................................................... 7 Karol Dobosz, Wpływ technologii informacyjnych na wybory prezydenckie w Iranie ................... 8 Marcin Godziński, Wpływ mediów społecznościowych na rozwój Arabskiej Wiosny Ludów ..... 17 Paweł Ciuksza, Rozwój biznesu internetowego w krajach MENA ................................................ 28 Katarzyna Peszyńska-Drews, Cyberterroryzm w regionie Bliskiego Wschodu ............................ 36 CZĘŚĆ II DALEKI WSCHÓD ............................................................................................................... 45 Tomasz Janyst, Kontrola Internetu w Chinach: prawo, instytucje, technologia .......................... 46 Joanna Dobkowska, Niespójna polityka Komunistycznej Partii Wietnamu wobec Facebooka – czyli Wróg Internetu lubi to! ......................................................................................................... 55 Paweł Wiszniuk, Uzupełnienie demokracji? Wolność słowa a rozwój Internetu w Japonii ......... 64 Krystian Karolak, Satyra i parodia japońskiej polityki w świecie wirtualnym .............................. 74 Noty o autorach ................................................................................................................................ 86 3 Wstęp Cyberprzestrzeń to metafora, która pozwala nam ogarnąć miejsce, gdzie, mniej więcej od czasu drugiej wojny światowej, tworzyliśmy stopniowo coraz większą ilość rzeczy określanych przez nas jako cywilizacja. William Gibson Mało kto wie, że pojęcie „cyberprzestrzeń” zrodziło się w głowie Williama Gibsona, wielkiego wizjonera i ojca literatury cyberpunk, będącej podgatunkiem science-fiction, zanim powstało samo zjawisko wirtualnej rzeczywistości. Amerykański pisarz stosował je jednak w nieco odmiennym, niż się obecnie przyjmuje, znaczeniu. Jego cyberprzestrzeń stanowiły trójwymiarowe przestrzenne reprezentacje informacji zawarte we wszystkich komputerach świata – korzystali z nich ludzie o wspomaganych komputerowymi urządzeniami zmysłach. Gibson akcentował paradoksalny i halucynacyjny pierwiastek doświadczenia poruszania się po cyberprzestrzeni, bo – jak pisał – tam nie ma tam. Od 1994 roku funkcjonuje nazwa „Internet” na określenie globalnej sieci połączonych ze sobą komputerów. Ekspansja World Wide Web oraz poczty elektronicznej spowodowała, że w odbiorze przeciętnego użytkownika do cyberprzestrzeni wkracza się za każdym razem, gdy uzyskuje się połączenie z siecią – choćby po to, by odebrać maile. Na początku 2013 roku dostęp do Internetu miało 2,3 mld ludzi, tj. jedna trzecia światowej populacji, przy czym połowa użytkowników mieszkała w Azji (w samych Chinach – prawie jedna czwarta). Najpopularniejszym portalem społecznościom był niewątpliwie Facebook, z liczbą aktywnych użytkowników sięgającą 1 mld. Rola tego portalu oraz dwóch innych serwisów, Twittera i YouTube, w wydarzeniach tzw. „Arabskiej Wiosny” stała się jedną z najgoręcej dyskutowanych kwestii w środowisku socjologów, medioznawców i orientalistów. Internet, który niektórzy charakteryzują jako „królestwo anarchii” czy „egalitarne forum”, z jednej strony umożliwia wymianę myśli i mobilizację nieraz setek tysięcy ludzi, 4 z drugiej strony niewolny jest od cenzury, która może przybierać różne formy. Bywa, że cyberaktywiści, próbujący zmieniać pozawirtualną rzeczywistość społeczną, padają ofiarą przedstawicieli niedemokratycznych reżimów. Inne negatywne zjawiska, które zachodzą w sieci, to hakowanie (ang. hacking), czyli włamania do komputerów, celowe przeciążanie serwerów, rozsyłanie wirusów, jak również wirtualny mobbing, polegający na zamieszczaniu w Internecie kompromitujących zdjęć, filmów, wyzwisk i komentarzy. Od niedawna badacze społeczni próbują zrozumieć i opisać procesy komunikowania oraz interakcje zachodzące w sieci. Amerykański psycholog, John Suler, podkreśla, że cyberprzestrzeń rządzi się własnymi prawami, a zjawiska w niej zachodzące ograniczane są przez brak doświadczeń sensorycznych. Charakterystyczne dla Internetu są płynność tożsamości oraz anonimowość, a także zrównanie statusów – pozornie jednostek nie ogranicza ani pochodzenie, ani wykształcenie. Osoby o podobnych zainteresowaniach mogą komunikować się bez względu na dzielący je dystans geograficzny. Czas w sieci ulega rozciągnięciu i koncentracji zarazem – rozmowy online dają z jednej strony poczucie skondensowania upływu czasu, z drugiej strony umożliwiają przemyślenie odpowiedzi. Wreszcie Internet oferuje możliwość zapisu większości procesów zachodzących w sieci. To wszystko wpływa na zachowania jego użytkowników – zmieniają się wzory postępowania; internauci kreują nowe zachowania w wirtualnej rzeczywistości, które mogą, choć nie muszą, przenosić również do fizycznej rzeczywistości. Niniejsza publikacja jest pokłosiem konferencji „Cyberprzestrzeń w krajach Orientu: wolność i zniewolenie”, zorganizowanej w styczniu 2013 roku na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego. Prezentowane teksty powstały na bazie referatów wygłoszonych przez studentów oraz doktorantów. Podzielono je według klucza regionalnego – pierwsze cztery dotyczą zagadnień Internetu w kontekście bliskowschodnim, kolejne – w dalekowschodnim. Z tekstu K. Dobosza czytelnik dowie się, jak współczesne technologie informacyjne wpłynęły na wybory prezydenckie w Iranie, które odbyły się 12 czerwca 2009 roku. Stały się one pretekstem do mobilizacji społecznej oraz zrywu wolnościowego, niestety stłumionego przez władze. Zbliżonemu zagadnieniu przygląda się M. Godziński, który podejmuje próbę oceny faktycznej roli social media w wydarzeniach tzw. „Arabskiej Wiosny”. Artykuł P. Ciuszky traktuje o wybranych krajach należących do regionu MENA, czyli Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, a konkretnie o Jordanii, będącej kuźnią technologicznych innowacji, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Arabii Saudyjskiej i Libanie. Dowiedzieć się z niego można, że wbrew 5 stereotypom o znikomej innowacyjności Arabów, w państwach tych następuje dynamiczny rozwój małych przedsiębiorstw, tzw. startupów, które inwestują w nowoczesne technologie. Z kolei opracowanie K. Peszyńskiej-Drews dotyka problemu cyberterroryzmu na Bliskim Wschodzie. Autorka omawia najważniejsze casusy (Stuxnet, Flame, Shamoon), by dojść do zaskakującego, lecz uzasadnionego wniosku, iż do dnia dzisiejszego akt cyberterroryzmu w ścisłym tego słowa znaczeniu nie miał miejsca ani na Bliskim Wschodzie, ani poza nim. Część drugą otwiera artykuł T. Janysta o kontroli Internetu w Chinach. Jest to zjawisko złożone, obejmujące zarówno rozwiązania prawne, technologiczne, jak i społeczne. Szczególnie ciekawe jest odnotowanie współdziałania z instytucjami rządowymi wielotysięcznej grupy internautów, tzw. „Partii Pięciu Groszy”. Niespójnej polityce Wietnamu wobec portalu Facebook poświęcony jest tekst J. Dobkowskiej. Portal z jednej strony jest blokowany, z drugiej blokada ma charakter nieoficjalny i wyjątkowo łatwo ją obejść, o czym świadczy fakt, że z Facebooka korzysta ponad 12% Wietnamczyków. Dwa ostatnie artykuły oscylują wokół problematyki japońskiej. P. Wisznuk zastanawia się nad wpływem Internetu na wolność słowa i rozwój demokracji w Kraju Kwitnącej Wiśni, zaś K. Karolak skupia się na cenzurze i parodii, której ofiarą padali premierzy Japonii: Kakuei Tanaka, Junichiro Koizumi i Shinzo Abe. Wszystkie teksty dotyczą problemów nader aktualnych i ważkich zarazem. Wyłania się z nich obraz dynamicznej azjatyckiej rzeczywistości społeczno-politycznej, w której Internet będzie odgrywał coraz większą rolę. Autorzy dalecy są jednak od hurraoptymizmu – dostrzegają ograniczenia oraz potencjalne zagrożenia związane z rozwojem globalnej sieci. Światy online i offline przenikają się – bez znajomości historii i specyfiki konkretnych państw nie sposób zrozumieć zachowań wywodzących się z nich internautów, ani lokalnych regulacji prawnych dotyczących Internetu. Profesor socjologii na MIT, Sherry Turkle, w swoim eseju „Tożsamość w epoce Internetu” określiła cyberprzestrzeń jako lustro, na którego drugą stronę ludzie – niczym Alicja z powieści Lewisa – coraz częściej i chętniej przechodzą. Mieszkańcy Bliskiego i Dalekiego Wschodu nie różnią się pod tym względem od obywateli państw Zachodu. To, co jest diametralnie inne, to rzeczywistość, do której wracają. Pozostaje im życzyć, by zaczyn wolności, powstały w Internecie, wyrósł jak najlepiej i zaowocował zmianami na lepsze w realnym świecie. Dorota Ściślewska i Marta Woźniak Łódź, 15 czerwca 2013 roku 6 CZĘŚĆ I BLISKI WSCHÓD 7 Karol Dobosz Wpływ technologii informacyjnych na wybory prezydenckie w Iranie Wybory prezydenckie w Iranie z 12 czerwca 2009 roku miały być kolejnym wyrazem poparcia dla urzędującego prezydenta Mahmuda Ahmadineżada.