Epitomae De Tito Livio Bellorum Omnium Annorum DCC Libri Duo;

U^RKV^Y.

F6416H I ORl YLDFL». » %,

EPJTOMAP DE TITO LIVIO BELLORVM OMNIVM ANNORVM DCO

LIBRI DVO.

RECOGNOVIT CAROLVS HALM,

LIPSIAE

SVMPTIBVS ET TYPIS B. G. TEVBNERI. MDCCCLXXir. 5/ PRAEFATIO.

FlorumabOltone lahnio ope codicisBambergensis ita emendatum accepimus, ut quasi novus scriptor videatur. Eius recensionem codicem ad manus habens di- cum recognoscerem optimum ipsum , illum collalum inveni ut ligentissime quidem , perpauca nova eaque fere in rasuris latenlia eruere ut sunt possem , sed, opera humana imperfecta, rem detexi, qua princeps huius scriptoris editio hoc nomine vere dig^na aliquam labem traxit. Nam cum lahnius ad editio- novis leclionibus codicis nem Seebodii , qui Bambergensis praestan- tissimis neglectis in verborum contextum non admiserat nisi paucas leviores codicem sed editionis emendationes , contulisset, exemplum a se correctum librario tradidisset nescio ac- Bipontinae , quo pacto cidil ut aliquot bonae lectiones a Seebodio primo ex Bamber^ensi receptae in transcribendo praelermitterentur. Has ego, ut par eral, reduxi et quanta potui cura id egi ut tandem Florus ad fidem codicis in paucis e^regii diligentissime exigerelur. Praeterea trium codicum lordanis, quos ipse excusseram (v. lahnii praef. p. VII) lectiones nonnullas bonas inveni lahnius in perlustrans , quas nondum lucem protraxerat. In hoc iteralo cum Floro Bambergensi el cum lordanis codicibus commercio fieri non potuit ut non aliquol locos ex ingenio corrigerem, quorum emendatio mihi nondum successerat, cum lahnio etiam li- spicas a me sublectas impertivi , sed quod plura emendare id refero doctis cuit, acceptum amicis, Bezzenhergero , Mommsenio^ SpengeliOj WoelffUno, Ed. Wurmio^ qui suas coniecturas de com- pluribus locis desperatis mecum communicaverunl. In adnotatione autem critica subiecta omnes locos indicavi in , quibus mea recensio ab lahniana discrepal, qua in re his notis usus sum: B = codex Bambergensis Flori. N = codex Nazarianus Flori, I = codices lordanis (v. lahnii praef. p. VI sqq.) Ib = codex historiae misceliae Bambergensis , quae excerpta ex Floro conlinel. Haec incipiunt a vcrbis itaque htmc a* IV PRAEFATIO.

diem 15 huius editionis desinunt p. 13, , p. 34, 9 post puduit. le = frag^mentum lordanis in codice Emmerano sive Ra- tisbonensi, quod^ desinit p. 11, 17. Ip=codex Pollingensis lordanis. = lahnius. H = Halmius.

2*2 : dislincta Pa^. 3 , scripsi quattuor gradibus Romae [aetas vi- dehilur. prima aelas] sub regibus fuil eic. Verba inclusa desunl in B, in est lacunam sic exortam esse ut librarius ab allero quo probabile , aetas ad alierum quod sequebalur aberraret mediaque praetermitteret. conatus ut sine Lacunam ulcumque explere sum , locus saltem mora legi posset. In codd. autem deterioribus abiecto voc. JRomae, quod lahnius a cod. B bene servatum non debebat abicere foeda , interpo- latio propagata est. Paulo post v. 23, 26 et 30 numeros in codd. traditos, quamquam falsos esse rerum historia convincit, restituendos putavi, veritus ne correctionibus editorum admissis scriptorem ipsum corrigerem. Accedit quod una mutalio, quae facta est, etiam falsa est; nam qui pag. 3, 26 nominantur consules sunl Appius Claudius Pulcher et Q. Fulvius Fiaccus III (cf. p. 32, 26 sq.), qui consulalum a. a. Chr. n. conficiuntur anni fere non gessorunt 212 ; igitur trecenti, CCD, ut editores sibi corrigendum pulaverunt. — 4, 24 cuius dum angusiias Remus increpat sallu, dubium an iussu fratris occisus esl 0: etc. BI cuius dum angustias Remus increpat saltu transiluit dubium ; cuius dum inridet angustias R. idque increpat dubium etc. N. Ad- misi lahnii emendationem, quamquam ipse in eam polius sententiam incHno ut saltu inducendum et totus locus sic scribendus sit: cuius

dum angustias R. increpat, transiluit et, dubium an iussu fralris, oc-

cisus est. — 5 22 cui rei le — bellandi IN : ar- , mox 6,3 arlcfnque iemque debellandi BO. —'6,4 paenitet non scripsisse exercitata iuventute, ut est inle; nam habet B exercitate iuventute, syllaba ex- Irema participii terminationi sequentis substantivi assimilata; lahnius cx Ih et N dedit exerciia iuveniute. — 6, 18 parricidium le: parricidam cum codd. reli. Firmatur emendatio a me recepta scriptura codicisB, qui ita habet parricidam, ut Httera i ante am erasa sit. Ne quis in verbis sequenlibus, quae lahnius ex BI emendavit, cum N malit facinus inira gloriam fuil, moneo hanc esse scriptoris sententiam: g^loria plus valebat quam facinus, quod leges ut nefas cita- PRAEFATIO. "' V veranl; cf. p. 98, 7 nam pulchriludo infra pudicitiam prijicipis fuiU — 16 eminet sunt I: eminet 7 , sumpta adsumpta sunt secundum B, qui habet eminet easumpla sunl; sed vereor ne ea nihil sit nisi prava repetilio syllabae antecedentis. — 8, 2 Latii (vel Laii) oppida H: Latio I Latio B in Lalio Latii oppida , oppida , oppida N ; oppida cum Hauplio. Eliam p. 83, 35, ubi a B caslella abest, alia Thessa- Uae castella scribendum videtur. — 8, 11 mira res dicitur extitisse: restitere BI : mira res dictu ! restitere NO. Nihil causae videtur , cur lectio insignis in BI pro glossemate habealur. — 8, 15 caput est re-

— 18 donec aberat lihido : aderat libido pertum lep 8 , IhpN donec BleO. Lectiohem a me reductam tam diu quod praecedil vidclur fla^itare. — 9, 13 w/ consulere civibus stiis se debere meminissent H : seom. BI; posl consulere est in NO. — 10, 9 illa Romani nomijiis

illa in R. n. unde : illa ni n. illa prodigiq: prodigia B , R. prod.; romana prodigia N. Non sum ausus ingeniosam lahnii coniecturam et ni et illo recipere ; nam nescio quid quaesiti habet, polest in in aliud latere velut : illa inmania n. — : , Romani prodigia. 11, 2 proelii fuit B

— : fuit proelii NO. 11, 26 Manili BO manlii I, marcimamili N; immc Minucii; v. Liv. III, 25 sqq. — 11, 30 pecudum more le — 12, 4 sic scelerato signaia nomine H : it scel. signat nomine B, et scel. signata nomine id scel. nomine 0. — 12 8 se dediderunt B : se N, signat , sponte sponie dediderunt^O. — 12,9 scripsit lahnius: ^Falisci cum ohside- eis nec rentur, mira visa (est visa B, visa est^) fides imperatoris , inmerito, quodludi magistrum sibi ultro remisisset' : cum recte intellexisset Floro dicendum fuisse non aliis, sed Faliscis fidem miram visamesse, ut apparet ex verbis quod sibi remisisset. Ego tamen malui eis ante est addere sic ex est — 19 quam immutare. 12 ,

tunc 1<1 tum u eto tumprimum: primum , primoBO. Cum persaepe inB confusa sint, a me impetrare non potui ut primo conlra usum ser- monis Latini reciperem. primo pro primum B etiam habet p. 70, 13. 75, 31, et N p. 34, 23. — Paulo post (v. 21) scripsi cum lahnio : âd- actus miles sua sponte iure iurando ne nisi capta urbe remearet. spolia de Larte Tolumnio rege (exciditr^ê in lahnii edit.) ad Fcrctrium friumpho reporlata.' Sed cuni B sic habeat: âdactus miles sua ônte iure iurando ne nisi capta urhe remearel. spolia de larte tolumnio rege afferrel. triumphum reportaret.' haud scio an haec ipsa scriptura recipienda fuerit; nam iam recte Dukerus monuerat: Terizo- nius in Animadv. Hist. c. VII multis disputat, Cossum retulisse spo- VI PRAEFATIO. lia a. u. cum tribunus mil. in esset. opima 317. , legione Sed sive tum sive sive consul ea relulit Cossus Florus mag-ister equitum , non caret reprehensione, qui turbata ratione temporis narrationi de obsidione Veio- ruminterponat, quod minimum XX annis ante eam inchoatam g-estum fueral.' Quodsi Florus tanto opere erravit, potuit ilium quoque errorem in se admittere, ut militem iuranlem faceret se spolLa de rege relaturum esse. — 13, 17 adpropinqudbant IN : propinquahanl BO. — 13, 35 iempJum BI (saltem lep) : templum eius NO. — 14, 4 adlocuti Lipsius: alioquin codd. et 0. — 15, 5 Romanam tirbem BIN: Romam urhem 0. Sic item p. 73, 20 ex BN restilui de invadenda urhe Ro- mana, cum rarior locutio (v. Ampelium c 20 in urhe JRomafia) potius notanda quam corrigenda sit. Scripsit tamen Florus p. 54,9 urbem Romam, ut optimi scriptores dicere solent. — 15, 14 plus essein im- perioB: plus in imperio esse NO. — 16,5 amiciBO: amicti 'N (ovl, recle — 16, 12ornatam Ib etHeinsius: armatam BN. — 17, 1 sic iamen Bl : iamen sic sic ut est quoque quoque N , quoque , p. 25, 37. 91, 35. 96, 16. Cum tamen eadem locutio eliam p. 104, 9 libris tradita sit, relig-ioni fuitab eorum auctoritate bis decedere. Nec dissimilis est illa abundantia p.26, 13: et tamen cim Punicae praedae omnihus promunturiis insulisque fluitarent, poptdus Romanus et sic iriumpha- vit. — suae consecrationem 17 , 20 soUemnemque familiae per-

: — egit B sollemnemque fam. suae consecrationem — redegit NO. Leclio codicis B mihi quidem insignis vulgatae emendatio videtur. —

iis : his corr. et isiis N. Latet for- 17, 26 cum B pr. m. cum B , cum iis eliam in mendo curis est in — 32 mirahilis situ ma , quod Ip. 17,

NO : mirahili situ B fort. rectius. — 13 Ferentaneae turmae BN: — 18, FerCfitanae turmae 0. 18, ^Spugna fuii Arusifiis qtios vocafii campis Mommsenms : pugna sybarusinis (stihharosin his I) q. v. campis BI, v. pugna sub Arusinis q. v. campis NO. Cf. lahnii praef. p. XXXI et Frontini Strateg. IV, 12, 14: vicio eo (Pyrrho) in campis Arusinis circa urbem Beneventum.— Ne quis in requirat, confero p. 14, 37 «/erww Pomptino agro — tuJii spoJia. p. 9, 25. 26, 13. 55, 25. 85, 4. — 19, 18 eorum B : eorum qui superfuerurit NO. Foedum glossema iam Seebodius expulerat. — 19, 19 Pyrrhus idem ^o me* inquit Seebodius: P. idem '^video et — omne inquit BN , Pyrrhus' me' inquit priores.

: at cf. v. ilJe senatus 19, 26 qui porro N quid porro BO ; 22 qui fuit, his — 19, 31 intactam reliqui lectionem codicis B : quis ergo mirettir e. mi- morihus (i^ cum hi essent mores) ea (i. e. lanta vel tali) virtute PRAEFATIO. Vir

nori video litum exercitum populi JRomani fuisse? Ego quidem , quid. in hac dicendi ratione ^exercitum populi R. ea virtute militum fuiss^ recte Lectio habet Jahnius mire- reprehendi possit. , quam ^quis ergo iur eis moribus, ea virtute militum victorem populum R, fuissel^ ex interpolatione orta est. — 20, 14 ita ante timuerat praeter B etiam ab- €st ab lep (et h?) et vox adiecticia videtur. — 20, 25 in hoc certamine B: et inhoc certamine NO. — 21, 4 restitui veterem vulgatam ila quae pro itaque (BNO) et posterius adhuc \n solo B servatum inclusi. Prorsus tamen abicere noiui, cum simiiis neglegentia orationis etiam p. 19, 20 m repetito quasi compareat: cui quasi ab angue Ler- naeo tol caesa hoslium capita quasi de sanguine suo renascuntur. — 21, 17 sed hic melior (scil. quam Coriolanus) N: sed haec melior B, sed humilior ex coni. Mommsenii. — 21, 22 reliqui lectionem vul- galam ^prima discordia ob inpotentiam feneratorum' ; quamquam, cum B habeat ob inpotentia, admodum propensus eram ab inpotentia scil. exorta est emendare. — 22, 13 addidit lahnius ex mea emendatione qua anle quodam; quam cum amicus meus ita refingere vellet, ut ^oixMs quae addendum censeret, moneo verborum iniuriam non tulit subiectum esse non soror, sed Stolo. — 22,25 ubi codd. mance habent ^largitione Cassium agraria lege suspectum regiae dominationis praesenti morte multavit scripsi ex incerta coniectura : Cassium agraria lege, Maelium largitione suspectum etc, cum noluerim in tali edilione lacunam in aperta sententia relinquere. Contra p.23, 4 ex certa emen-

datione mihi scripsisse videor : tum ille vere robustus ei iuvenis par

orbi ierrarum esse coepit. Vulgo scribitur : ium ille v. robuslus et iuvenis et par etc. Sed cum in B ef ante iuvenis desit, copula, quae hic necessaria, ante par vitiosa est, locum suum videturmutasse. Nam qui sententiarum nexum recte perpenderit, intelleget, opinor, adie- ctivum par solum esse praedicatum nominis ille, contra robustus et iuvenis eius attributa quae vocantur. — 23, 15 abscissam H : abscisam BNO. — 23, 28 dimicareiurB: dimicaret NO. — 24, 18 posui post ne vitiosa esset oppressus comma, quis oppressus fuii , quae synta- xis — (cf. Madvigii Opusc. Acad. II, p. 218 sqq.), coniungat. 24, 38 nomen Nauiii firmat Ib, in quo esi naucio. — 25, l^ cecidisset Ip : cepisset BNIbh (sed B coepisset). — 25, 15 ipsam caput belli Cartha- Lectio ginem BN (sed B ipsa) : ipsam (ipsum Ip) belli caput C. 10. ipsam, cuius.loco facile quis malit ipsum, firmatur loco simillimo p. 16, 8 ei ipsa caput urUum Capua, quem locum aptius cum hoc con- yUL PKAEFATIO. feras quain p. 62, 7: ipsa capita helli adgressus urbes elc. —

clade : clades BIN. Nunc tamen video 25 , 21 foeda f. clades retinendum et locum, id quod monuit Woelfflinus, sic interpung-endum esse : vincimur. foeda clades Momanisque usu incogniia! vivus inma- nus hoslium venit etc. Cf. etiam p. 26, 10. — 25, 26 Cum cod. B habeat ** duabus litteris nec erasis nec commutalio , post , haud scio an Florus neve comm. scripserit. Paulo post, ubi BI habent ne ampKus, N ut fie nunc video iectionem ut fiec amplius, amplius restituendam esse ; cf. infra — 1 immo Puhlio — his : ad p. 68, 32. 26, Appio] 26 , 2 «6 BO ibi ieclionem nunc — 4 ah iis Ib : his IN , quam praefero. 26, ab BNO. — 26, 5 classem iam in Africo mari aput Aegimurum hosiium BI; hosiium in mari iam cl. classem Africo apud Aegimurum N ; hosiium in A. mari apui Aegimurum insulam ex coni. Hauplii. In scriptura nisi hostium nihil aliud latere ostium vidit Mommsenius , ut est in B hosiium pro ostium pag". 59, 25 (item in N h. 1.) et p. 87, 18, hostia pro Ostia p. 75, 6 et similia alia aspirationis exempla; v. lahnii praef. p. XXXII. De re autem cf. Liv. XXX, 24: onerariae pars maxima ad Aegimurum (insula ea sinum ah alio claudil, in quo siia Carihago est, triginta fere milia ah urhe), aliae adversus urhem ipsam ad Calidas Aquas delatae sunt. In eodem versu consule a BI ab- esselahniusrecte iliequidem tradidit, sed est inBpost^z^/eowerasura, in qua litterae cs videntur latere. Paulo post veram leclionem quanr tusque codd. lordanis recle servarunL — 26, 37 rubiginem B: robi- genem NO. — 27, 4 Liguras B : Ligures NO. cf. Samnitas p. 15, 30 et 16, 10; Macedonas p. 35, 33. 40, 1. 52, 23; Thracas 38, 20; Caledonas Teuionas 50, 33; 61, 27; Biiurigas Carnutas 61 , 34; Senonas 74, 24; Cilicas 93, 34; Auirigonas 103, 12; myoparonas bl, 1. — 27, 18 umente: humenie BIp; umenti NO. — 27, 19 cum vix c«?tfere Bezzenberg-erus et Mommsenius : cum mox caluere 1; quam (quae N) mox cal. BNO. — 27, 20 leui] syllaba ui in B est in rasura, ut fort. leni scribendum sit. — 27, 20 saepe et alias et Ip : saepe et alias sed BN, item 0, sed hic lacuna ex Hauptii sententia post alias significata. Lectio a nobis recepta vera videtur; nam afFert deinde riorus tria vota a GaUis diversis temporibus facta, quae cum omnia ad idem secus — spectarent, pariter cesserant.— 28, 2 imperavit, quod ex B restituit, legitur etiam in Ibp. 28, 17 excepiam Annibal] \n B hic est scissura, qua desiderantur litterae m anni, quod monendum ne codici hic sua fides — 23 putavi , optimo dero^etur. 28, Saguntini PRAEFATIO. IX addidi ex lahnii coni. — 29, 18 Traswnennus : ihrasymennus N, ihrasymenusBf Trasimenus 0. Cf. Ritschelium—in Mus.Rhen.novoVIiy p. 565 etHeervvagenium ad Liv. XXII, 4, 1. 29, 19 a?'S nova codd. : pars nova 0. — 29, 35 post eurus est in B rasura itenique syllaba rus in rasura m. sec. scripta est, ut suspicere parlicipium post eiiruSf \e\ui intercidisse. — 16 et et exercitus ardor flans, ^O , mox ipsius

: el et exerc. a. et et exerc. a. -Dukerus mox ipse ipsius BO ; mox ipse N.

Cf. lahnii XXIIII. — revivescentis B : reviviscentis praef. p. 30 , 35 NO. — 31, 5 reppulitin Camp. suam H: pro reppulit habent BlbhO perpulii, IpN pepulit. De commutatis syllabis per et re cf. p. 100, 15, ubi N habet repulit, B perpulit cx reppulit; p. 17, 21 €st in B recte peregit, in N redegit; p. 77, 9 in B perrexit pro respexit; v. etiam ad p. 47, 4. De sententia aulem cf. p. 53, 2 Didius vagos intra suam Thraciam et hellicosissimam in sedes suas reppulit p. 60 , 3 geniem

— : B o IN reduxit. 31,8 pro pudor H pudor , pudor , populus Rom ex sua coni. Vestig-ia leclionis pro pudor, ut item dixit Florus mihi visus sum in codicis Ib habel p. 11, 17, reperisse scriptura , qui iumor pudoris pro tum pudor; nunc lamen mallem ipsam lectionem codicis B recepissem, propterea quod Florus in his formulis exclama- lionis sibi minime constat; sic est pro dedecus p. 48, 28, pro facinus et contra p. 74, 2, pro nefas p. 75, 1 81, 9 ; facinus indignum! p. 76, 29, nefasl p. 47, 1 et 30, p. 84, 13; o nefas p. 78, 26. De senlentia autem cf. p. 74, 38 sq. — 31, J 5 mediaque de Italia Africam facerei acute coniecit Ed. Wurmius. — 31, 34 cum iam evasisseiin turrem H: cum uim ev. in iurrem BO, iam om. N. — 32, 11 ne in conspectum suum quidem BIp: ne in consp. quidem suum NO. — 32, 19 Tarentum B

Ibp : Tarentus Ih (?) NO. Praeter hunc locum nominativus huius nominis semei Florum 17 ubi B N Ta- —apud leg^itur p. , 29, Tarenfus, renios habet. sedes et BI : sedes et et 32 , 20 domus patria domus domus delevit 0. et in terlio membro patria N ; De copula (aique) posila cf. p. 29, 38. 54, 3. 55; 18. 62, 23. 63, 27. 69, 8. 84, 8. 88, 37. 90. 19. 98, 27. — 33, II Nero in tdiimum Italiae angulum summoverat

: in A. BI Annibalem H N. idtimo (ultimu Ib) //. angulo sum?noverat ; N.inultimo I. a?igulo summovebat A. secundum N. Plusquamper- feclum retinendum esse retento coniectura fere nccessaria , quo mea est, apparet ex membro contrario: Livius signa converterai, Cf. etiam p. 32, 34. — 33, 14 omni qua longissima est Ilalia solo inier- est omni lon~ iacenie Ibp (et haud dubie eliam h): om. NO ; qua X PRAEFATIO.

Ilaliae s. interi. B. Cf. 56 21 totam laiisstma gissimum fuii p. , qua est Asiam pervagalus, p. 51, 20 etc. Paulo post v. 17 verba neque id in fieri Annibal senserit, quae salva sententia abesse poterant, B margine habet, sed videntur a prima manu suppleta. — 33, 31 ulriusque castra^l: castra NO. Videtur classis idem classis utriusque , quod

ost exercitus, signifieaie. — 34, 25 velut BIp : veluti NO. — 34, 37 el ipsa NO: ad ipsa B (anle ad vocabulo eraso); et ad ipsa I; — e. id est ipsa Freinshemius. 35, 6 ^/ (i. eliam) Lacedaemona B: et om, NO. Ab ingenio Flori non videtur abhorrere addito e/Lace- daemona praeter reliquas urbes extulisse. — 35, 37 imperator Annibal Hauptius: miser AnnibalBNO. Cf. lahnii praef. p. XXVII. — 36, 14 littera d o — 25 we sibi Aihe-

exclamandi — Alcibiadem B : Alcibiaden bodio sig-num posuit. 36 , 27 NO. — 36, 37 haec omnia B : haec om. NO. — 37, 13 omnisque late belli accessio Freinshemius. — Cephallenia , Zacynlhos fuerunt 37, 31 at certe negaius : hac perte negaium B (corr. in aperte negatus), certe negatus N. Equidem malim : dubium est; certe negaius etc. — 38, 10 siuprum passa IN : passa om. B, unde siupraia, lectione lordanis neg-iecla. — 38, 12 ad mariium BI: ad mariium suum NO. — 38, 20 in res suas in adnot. : in uires suas BN. — 39, 4 celebri religione BN : delubri religione ex coni. Tollii. At nuUa causa videtur, cur lectio codd. immutetur. Ail Florus : Perses victus fugit in maria insulamque Samothracen fretus celebri relig-ione insulae, quae isQa v^aog appeiiata (v. Diod. III, 55) sancta habebatur. Accedlt quod paulo post Florus scripsit: ab illo quo confugerat templo, non — in — delubro. 39, 9 fort. nomenque epistola noiarei suum —39, 11 i?i iribimal : in iribunali rec, in rec. N. recepii H BO ; templum 39, 32 Scodram] scoridam B rasura ex scoriadam — 40, 7 Philippus

Persae : similiiudine ex filius B philippus ex philippi pseudofilippus N ; similitudine — invali- Philippi Persae filii Pseudophilippus 0. 40, 12 dus ?io?i a ab illo et , qtiique veris regibus, imaginario s. rege superatus est H secundum Mommsenium (qui proposuit: regibus, esi ab illo — — superafus): invalidusque (invictusque N) non a (a om. B) veris regibus sed ab illo imag. et s. rege superatus est (esl om. N) BN ; invalidus, aique non a v. regibus, sed ab illo sup. est 0. — 40,

14 consul Metellus B : consule Meiello NO. — 41, 35 quo (scil. duce) minus credas B : minus credas NO. — 42 9 et 34 Corinthus B : quod , PRAEFATIO. XI

Corinihos NO. — 42, 16 Macedoniae stalum H: Macedoniae BN;

et — 42 18 J5://rfo5 B : Elidis — Macedoniam vulgo. , NO. 42 , 22

intervenit Ed. Woelfflinus : i^ivenil — B, vmY NO. 42 , 28 Corinlhit] cofinthi B cum rasura post hi; yldetur cori7ithici fuisse. — 42, 36 clarissimarim Freinshemius : clarissima BNO. — 43, 1 scintillae Woelfflinus secundum lahnium, qui ingeniose favillae ooniecerat: illeBN. — 43, 15 contagium ac series: contagium ad series B, con- et series ex Mommsenii coni. — tagio N, contagium serpens 44 , 1 ille Scipio B: Scipio ille NO. — 44, 3 Cellicos BN: Celliberos Sal- masius ex cod. Palalino. Reliqui lectionem vulg-atam ob locos Slra- bonis III, 1, 6p. 139; IIl, 2, 2 p. 141; UI, 2, 15 p. 151; III, 3, 5 p. 153, quamquam leclio Palatini aiiqua ex parte firmalur scriptura in cod. B, qui sec. manu recenliore celticos correctum habet; prius scriptum fuisse videtur celicos Siui celiros — 44, 13 audaciae B: astutus el audacia^, astutiae 0. — 44, 25 castra etiam praetorum et praesidia adgressus H : castra etiam praetoinim (praetoriorum N) praesidium adgr. BN. Nec tamen ita certa est emendatio a me proposita, cum et postprae^orMweliam a B absit, quodlahnius afferre omisit. Potest enim praesidium (i. e. praesidum) etiam g^lossema voc. praetorum esse. — 44, 25 et 45, 20 internicionem : internitionem B,

— : internecionem ^O . 45, 1 Durium eOid. veteres om. codd. et 0.

— 45, 3 saevius aliquando perculit Lipsius : s. aliquanto perculit BNO. — hunc delendum censet lahnius est 45, 16 quoque ; probabilius quod Mommsenio in mentem venit, participium, ut ac?oW/, intercidisse. — 45, 17 ita N : om. BO. — 45, 28 et iniustis BN: et inuisis susp. Momm- senius. — 45, 34 quodque videret] cf. lahnii praef. p. XIX. — 46, 14 subiecto Mommsenio ^lossa videlur. — 46, 15 macte esse for^ iissimam BN: macie este! fort. ex coni. Hauptii; ego esse Momm- senio auctore uncinis circumclusi. — 46, 21 de pauperrimis B : de pauperibus NO. — 46, Ihita magis turbida et foeda.^ velut crescentibus — 32 cum — — miscue- Bezzenberg-us. ; 46, quippe quibus lugurthinis rit (scil. populus Rom.) H : quippe qui (scii. anni) lugurthinis miscuerint sed est NO, quippe qui iugurthinis miscueril B , post quippe vocabulum quinque sexve litterarum erasmn, cuius primae litterae et extrema s sunt qu etiam nunc conspicuae ; quod sequitur post rasuram voc. qui, ipsum quoque in ioco eraso et manu secunda scriptum est. Paulo.post auctore Mommsenio post bellis signum lacunae cum ex loco hellis obtinet sit sen- posui , , quem , probabile XII PRAEFATIO.

^ lenliam relalivam, velut— quibus arma per orbem ierrarum circum- iulit', hic intercidisse. 47, 4 separalim referenlur H: sep. per- fereniur BN, sep. proferentur et vulgo. Syllaba tim in B in rasura maiore scripta est. De confusis syllabis per et re cf. ad p. 31, 5. — 47, I^Crassi] cassi B (non cuassi). —> 4g, 37 frustra adivit 0: diuoluit B diu uoluii N. hic frustra , frusira Equidem quoque aliquid excidisse suspicatus scribere malim : frustra diripere voluit; cf. quae de Thala re vera — 38 armis sequuntur direpla. 48 , thensaurisque regiis \{: a. t. regis BNO. Cf. p. 47, 16 in bonis regiis; 62, 34 regiis inhians ille thetisauris etc. — 'N forl. 48, 38 diripuilB: disrupuii , recte v. Fleckeisenum in Ann. nov. et ; philol. paedag-. Vol. LXVI, p. 328. — 49, 7 Capsam, in media Africa sili anguibus harenisque vallatam B : pro siti est in N sitam; ego malim situ; nam siti harenisque tautolog-um videtur. — 49, 32 Arverni edd. veteres: Arveni BO, Arvenni N. Cf. Plin. Nat. Hist. VII, 50, §. 166. — 50, 1 Vituitus BO: bisuisusN lectio suadet ut Bituitus — Teuto- , quae restituatur. 50, 33 BN nominativo v. ad Teutonos nas— (ex Teuiones; supra p. 27, 4): 51, 10 Teutobodus scripsi ex Orosio V, 16 et Eutropio V, 1: teulo uocatus B, ieutobocus N. Illud recepi ut propius accedens ad lectionem codicis B, quam quod vulgo in Floro nulla librorum auctoritate editur Teutobocchus. Potest tamen teutouocaius etiam corruplum esse ex Teuiobocus ut est in N. In Orosio lectio librorum admodum flu- , ctuat; cod. Monac. habet Theudolus, S. Gallensis Theodulus. — 51, 24 venere ipsi — nam metus in barbaris nulla vesiigia — et diem pugnae a nostro sic incerta emendatione ut le- imperatore peiieruni] scripsi , commodo subveniretur in verba ad gentium ; B venere usque vesligia ei omissa sunt; N habet: venere illi quam et in barbaris mulia vesiigia diem petierunt. — 51, 25 et sic BN: et hic Perizonius. — 52, 1 verba nam cum missa ad Marium legatione libertatem ac sacerdotium non inpetrassent intacta reliqui, quamquam graviter corrupta existimo. Mommsenius de loco acute , quem consuhii, suspicatur: nam ctim missa ad Marium liberlaiem legatione magistraius— (ex mag.) ac sacerdoiium (i. e. sacerdotes) non inpetrassent elc. 52, 6 B habet Uttera in mutata. — plaustrorumqependeruni , q eadem manu p 17 verba solei codd. inieresset ha- 52, quod , quae post (v. 20) bent, cum lahnio transposui; post victoriae Cimbricae ^vdbdihWe est participium, velut 5M&c/a7W«;w, intercidisse. — 52, 35 silvarum ei montium siius cum ingenio conseniiebani vulgo le^ilur, sed erunt qui PRAEFATIO. XIII

con5^/i

Euphraten NO. — 55, 27 quippe quasi commilitans cum dea H : dea om. comm. dea B dea N; quippe cum quasi ; quippe comm. quasi cum 0. — 56, 9 obsides 0: ei obsides BN, fort. recte, si slatuas aliquid ei — illii ante desiderari. 56, 16 illud] B. — 56, 22 imperii habehat B: hahehai imperii NO. — 57, 2 iurharet codices: turbai et ex sua

coni. — Phaselim B : Phaselin — Atilius I. Fr. 57 , 4 NO. 57 , 20 Gronovius (sed addito praenomine P.): Graiillus BO, graiilius N. Cf. Appiani Milhrid. c. 95. — 57, 21 Pofnponius Dukerus: Pompeius — Leniulus BNO. 57, 23 Lihycum Marcellinus Mommsenius , quo auctore et haec correxi et quae sequuntur meliore verborum distin- ctione ordinavi. cum vulgata habet: Lentulus Libycum, Marcelli- linus iuvenes Varro Terentius Ae- Aegyptium , Pompei Hadriaiicum ; gaetim; et Ponticum et Pamphylium Metellus, Asiaticum Caepio elc.

De Lentulo Marcellino v. 1. c. de Terentio et App. , Varrone eundem quae ipse de imperio suo tradidit in 1. de re rust. II praef. — 57, 27 quasi poria Lipsius: quasi portam BNO; sic obditis navibus quasi porla idem est quod navibus ut porta obditis, quam loculionem Florus in deliciis habuit; v. p. 26, 21 Itomana classis sic remis quasi habenis agehaiur; 56, 30 sic maria bello quasi iempestate praecluserant. 60 sic in sedes re~ p. , 4 geniem suas quasi greges in stahulum paslor duxit. p. 61, 11 cum Rhenum suum sic ponte quasi iugo captum viderent. add. p. 75, 36. 92, 7. — 58, 10 Creiicum hellum, si vera volumus, nos fecimus; sola enim vincendi nobilem insulam cupiditas enim om. codd. fecit] ; lahnius nos fecimus uncinis circumdedit, duas diversas lectiones confusas esse ratus cf. eius XXIIII. — ; praefat. p. 58, 26 Anionium] immo Oclaviim, nisi est error Flori ipsius. Habet deinde B in aliam, non in alim, ut est apud operarum errore. — XIV PEAEFATIO.

60, 31 quae erat Ariovisti 0: quaetariouisti B, erat om. N, quanta Woelfflinus fort. recUus cf. .4noy/5// suspicalur ; p. 55, 26. 75, 35.

' 89, 21. 95, 14. — 61, 10 maior B : set maior N, tum maior suspicatur 0. — 61, 17 Britanniam transit B: ne quis in Britanniam^ ul est in N, requirat, cf. p. 56, 11 : Lihanum Syriae Bamascumque iransgressus. — 61, 28 Casuella B : cauelianis^^ Cassivelani ex Freinshemii coni., quam cum veram habere nequeam, locum ut est corruptus reliqui. — 1 et kieme creverant hri. nisi leclio 62, Atpes] concreverant , librorum 80 fnlcilur quod Florus p. 51, 13 d[\\{: per hiemem, quae altius Alpes — sustulit auctore uncinis levat. 62, 9 Ldmio circumciusi ; cf. eius XVIIII. — — praef. p. 62, 29 Ateius— Freinshemius: Metellus BNO. 32 Orode N: Herode BO. 34 mcminisset sel in adnot. : 62, 62, — setom. BN, sed B sichabel: meminis set 63, 17 vix cladis iantae — in nuntium Ip. 63, 11 hoslium manus H: in om. BO, ante hostium N. Cf. Sullae in manum traditur. — illa tertia habet p. 49, 17 63 , 24 aetas NO: tertia om. B; haud scio an fucrit tertia illa aetas, ul est tertius ille turbo. — 66 de verbis ne p. 75, 25 , 8 populus ageret V. lahnii praef. p. XXIIII sq. — 67, 18 obvia nobilitas manu eorum^ quos agris moverat, cedere a foro cocgit H : ohvia 7iohiUtas manu eorum, quos agris moverai. caedes a foro coepit BO. Cacdem in Ca- pilolio demum initium cepisse etiam Aureiius Victor testatur de Vir. illustr. c. 64: deinde cum prorogare sihi poleslatem vellet, adversis auspiciis in puhlicum processit statimque Capitolium petiit elc. De voc. obvia est idem obviam vel autem , quod quod profecta progressa, V. p. 67, 11 et 33; p. 79, 21. Ceterum possis cliam caedes a foro mvitare in cedereforo, quod haud scio an praeferendum sit; v. pag. 36^, 21 mari ac terra cedere coegit el 36, 30 ioto cesserat mari. — 67, ita nasica a in concitalo . 22 aiq. duce scipione l\ arma populo quasi iure sic loeus in B sed a anle oppressus esl] scriptus est, praepositione .. concitato abest ab Videlur leclio erasa, quae editionibus. primaej^ manus vera esse. — 68, 3 tantum animorum Marius : tafitwn uiro marius tantum viro Marius dabat nobilitati inimicus B ; spei, semper Momnisenius. In lectione cod. B uiro eliam t//nw7n lalero potest. — 8 fort. se — 18 Memmium cdd. 68, ipse adoptarat. 68, veteres:^^ meummium Mummium BO. — 19 se a salelUtihus N, 68, regem suisi^ appellatum H: regem ex saieUitihus— (exaieUitibus B) suis app,—BN;^^ 7'egem ex sat. suis se appeU. 0. 68, 26 in ipsa N: ipsa BO. ^^' ut ut Cf. de — 32 nec edd. veteres: ne BNO. nec = ne quideni,^ PKAEFATIO. XV

24. 3. 25. p. 15, 26. 23, 19. 36, 24. 48, 36. 56, 57, 68, 32. 78, 80, 1. 84, 19. 92, 26. 96, 7. 99, 32. 100, 23. ne pro nec in B eliani scriplum esl 7. 25. 1. conlra nec ne 25. Loculione p. 76, 78, 80, , pro p. 93, — ne — qtiidem Fiorus raro usus est, ut p. 45, 17. 80, 1. 69, 6 unde et naialium Druso aemulalio accesserai B : unde et nataliuio druso ae- natalium a aemulaiio mulaiio accesserat N ; una Druso facessierat et ex coni. Hauptii ; unde naia aemulatio Mommsenius ; equidem -^ malim : unde et nata LivioDruso aemulalio 69, 24 mintLS delendum in loco mendum esse sed incerlum sitne esse significavi ; apparel, minus an rf^sferwnnnducendum, an, quod Dukerus voluit, magis pro minus corrigendum. — 69, 25 desierunt BN : destiierunt ex Momm- senii coni. — 69, 27 Bellum, quod adversus socios gesium est, sociale

: hellum est illud resti- hellum voceiur licet N gestum om. BO ; tuendum esse lahnius in praef. p. XXXVI recte vidit. — 70, 8 « Latinos corruptum esse cum ipsa orationis forma (nam et sic posi- mm vitiosum est) apparet, lum ex rerum gestarum. historia, quoniam Lalinos a bello sociali abstinuisse compertum est; lalet in et latinos aliud populi nomen, vel Vestinos vel PaeJignos. Hac coniectura probata Mommsenius bene monuit iam iilud quoque incertum esse, ulrum supra p. 70, 2 vera sit lectio omne Laiium an eius loco omne — B Samnium emendandum. 70, 8 afrienos , Afranius NO. Scripsi secundum optimum codicem Afrienus, cum nomen viri prorsus incertum sil sed eundem ab Bell. civ. , apparet nominari, qui Appiano

— : I, 47 TlxoQ AacpQYjvtog vocatur. 70, 27 media in urhe per viam H mediam urhem per viam BN, mediam per viam 0. Non moveor eo quod urhs paulo ante dicla est; cf. p. 19, 20 sq. 71, 5 sq. 72, 37. — 71, 2 Id qualitercumqueB (scii. feras; cf. p.71, 4. 72, 20. 73, 37 sq.): ut cumque N, hucusque 0. — 71, 5 inier iniiia urhis N: in tlalia urhis B inter iniiia liberiaiis 0. — : — , 71 , 20 sulphure B sulpure NO.

72, 10 Tiius Aquilius BO : Tiius om. N, rectius, ut videtur; nam verum praenomen esl Matiius. — 72, 31 et 76, 11 milia ampIiusB: amplius milia NO. Habet tamen eliam B p. 71, 23 sexaginta amplius milium, p. 84, 7 trecenta amplius milia, p. 95, 23 viginti amplius milium. — 72 35 vinculis : scio an corri- , NO ungulis B, unde haud gendum sit: cingulis — 72, 37 inde alia casira, Vareniana, castra

Thorani B : Vareniana caslra om. N inde Vareniana ca- deinceps , sira, deinceps Th. 0. Cf. supra ad p. 70, 27. — 73, 6 ex ferro H: ei ferro BNO. — 73, 12 in honorem aliquot codd. : in honore BNO. XVI PKAEFATIO. — Cf. lahnii XXVI. 20 urhe : praef. p. 73, Romana BN urhe Roma ;

— : <3f. ad 73 27 Irahibus B — supra p. 15,5. , cratihus NO. 73, 35 telum Freinshemius: hellum BNO. — 74, 12 est post supergressum inducendum esse lahnius censet. — 74, 20 urhi agmen B : agmen urhi NO.

— 24 Poenos H : Poenos BN 0. 74, quoque, quae quoque , Poeno^ quae — 27 cohortes : inde coh. 75, legiones , quingeniae legiones quingeniae BIS fort. cohortes. Cf. lanien ; legio?ies , undequinquaginta Plularchi v.

Sullae c 27. — 75, 29 fe^^ox B : ferus NO. — 75, 31 primum N : primo cf. ad 19. — 75 37 id B forl. BO ; p. 12, , quantum funerum ; quantum

— : — fuitfu7ierum 75, S8 pe?tetralihus— penite?itibus B,pate?itibus N. 76, 22 laniatum B: la?icinatum NO. 77, 12 hi copias adtriverant viri, prope tota Hispa?iia perseculi. diu et ancipili semper acie pug?iatum est; nec tamen prius hello quam suorum scelere et insidiis extinctus est. prima per legatos hahita certami?ia etc,] sic scripsi in manifesla codicum illud etiam dubilans num colon diu ditlog-raphia, , pug?ia- ium est suo loco collocatum an post extinctus est transponcndum sit: hi copias adtriuerant uiri diu et a?icipili semper acie pugnaium est. ned, tamen prius hello quam suorum scclere et insidiis exti?ictus est. copias eiusprope tota hispa?iia persequuti diu etuaria semper acie domaue- runt. Pri?na per legatos ctc. B. Ex his verbis lahnius, quem v. in pracf. p. XXV, hi copias adtriueranl et deinde diu et uaria sem-

acie uncinis inclusit. — incendiis urhem : per 78 , 23 distringere NO i. u. B fort. rccte ut sit idem ad solum exurere solo destringere , , quod , aequare. — 80, 31 C. Caesa?-] fort. C. delendum, ut ilem nomina Crassl et Pompei praenomine carent. — 81, 4 morte luliae B : et morte luliae

NO. — H : 0. — 31 ?iave B : 81 , 12 primum prima BN , primo 81, navi NO. ?iave habent codd. p. 86, 29; contra B navi p. 94, 16. — 82,

radiaret : ut est in lahnii adnot. 29 radiarent B (non , , radiarent, correctum ex radiaret); radiarentur N. Equidem malim : quasi de industria, ut prospera eius adversis radiarent, i. e. exsplendescerent. — 83, 27 castrorum quae sedeci?n milium vallo ohduxerat] cum in B sit miliij. ex est in ras, fuerat ^castrorumq. sedecl (corr. milia) uallo (o ; quondam uallu aut ualliu) obduxerant', vide ne leg-endum sit : castrorum quibus sedecim milium vallum obduxerat. — 83, 28 quid iis H : quid is — : — B his NO. sederunt B sedere NO. 84 , 11 , quid^ 83 , 34 plausum theatri sui : N thea- audiens B theatri sui audiens plausum , plausu tri — : B sui ex Mommsenii coni. 84, 24 effusius H fisussui , fusus

. — nisi N iisns sibi 0. — 84, 26 /«] UU B rasura ex ulli 86, 20 quod PRAEFATIO. XVII amplior] v. lahnii praef. p. XVII. Freinshemias supplevit : nisi quod hosiium exercitus acrior etc. — 21 Caesareano- ampliorhic , eoque 86,

: ef. ilem ex B rum B Caesarianorum NO. p. 89 , 34, ubi Caesareanae

resliluinms. — : B fort. recte si poientiae 86, 36 regio NO quae regio , , ' erani' — veluli B : velut NO. — 87 23 ad fercula suppleas. 86, 38 , arma ei armamenta H: arma et armenta B, armamenta^O. — 87, 33 librare H: liberareB, deliberare NO. — 88, 10 hortari increpare B: horiari errore operarum. — 88, 26phalaricis Spengelius: plau- lanceis balistis coniecit — stris B .pilis N, ; Bezzcnberg-erus. 88, 29 aviapeientem^: aviu ientem (corr. in tenentem manu admodumvetere,

— lata : dilaia domi- sed alia) B , avia tenentem 0. 89, 19 dominaiio H uilatio donata dilaia coniuratio ex coniectura. natio B , N , priore mea *** — desciscii in aliier : desciscii in 90 , 3 reginam regem aliier est uitima vox relicto duo- Nam B (regem versus , spalio vacuo deeim fere litterarum; tum novus versus incipit a verbo Nam) — 90, 7 Augustum delevit Freinshemius. — 90, 13 moius civitaiis: moiis civi- laiis B, civiiatis moius NO. — 90, 26 etobnoxium delendum cense^

— obsidebat at : obsiderai obsidebai obsidere. Hauptius. 90 , 33 H B , N , etiam: etc. — uliionem de ai ; possis obsidebat, cum Octavius 91, 21 his sumendi H : ultionem de his B, idiionis de his NO. — 91, 25 Peru-

N : Perusium — exercitus : et exerciius NO. — siam BO. 91 , 25 B 91,

nihil : nihil in se — 31 28 insignius Mommsenius minus BNO. 91 , inge- mescai BN : ingemiscai 0. — 92, 26 nec tum omina inminentis cladis la- tuerutit H : jiec tot im mijieniia deslinate cladis latuerunt wec tum in- || B, mincniia cladis destinatae latuerunt nec itimineniia desti- signa N , ium naiae cladis laiuermii 0. Locus labem traxit, cum glossema destifiaiae ad voc. inmineniis adscriptum in verborum contextum illatum esset ; solet autem Florus in tali re v. inminens uti v. inmineniem ie- , p. 29, 22 merario duci cladem praedixerant insideniia signis examina; p. 33, 20 haec fuii illius viri non sine praesagio quodam faii inminentis prima con-

; 84 9 inminentis ruinae In- fessio p. , numquam manifesiiora prodigia. mitientis (delelo desiinatae) scribendum esse etiam Bezzenbergerus et Ed. Wurmius intellexerunt. — 92, 28 volucres quasi iam sua (i. e.praedam sibi : iam sua destinatam)—circumvolabani B volucres castra quasi circumvolabatit NO. 93, 1 acie namqueeict.] locus graviter corruptus sic in B scriptus esl: acie namque cotnmissa cum pari ardore aliquandiu dimicatum foret quamuis duces itide praesentes adessent. hinc alterum corpotis aegriiudo. illum metus et ignauia subduxissent. staret FLORVS. b XVIII PRAEFATIO.

(stareni pr. m., corr. eadem) iamen pro partibus inuicta fortuna el ul- ioris et qui uindicabatur. primum adeo anceps fuit. ut par utruq. discrimen exitus proelii docuit. capla sunt hinc caesaris castra etc. Scri- stahat tamen ut exitus docuit psi autem_ pr. cum Graevio ; in verbis quae sequuntur Spengelii emendationem secutus sum. sic

: acie habet namque commissa cum dimicatum forei, et, quamvis subduxisseni staret tamen invicta et , pro partibus fortuna idtoris et vindicabatur adeo discri- qui , proelium anceps fuit utpar utrimque men exitus proelii docuerit: capta sunihinc Caesaris castra elc. — 93, 12 errore dedit (scil. fortuna) B : error dedit NO. — 93, 34 hic sepiratica tuebatur. Puteolos BezzenheTgerus: hic sepiratica iurba turperpu- teolos hic se tuebatur. Puteolos in adnol. — hoc B , pirata post 94 , 6 auctore delevit. — 16 manes an~ putabant Hauptio 94, Sedinportu || ionii et bonorum sec tor ille pompeianorum quorum || fuerai. praede deuorata manere non B — 8 tandem eiiam sae possessio || poterat. 95, culum ierrore liberavii H : tandem etiam terrore (terrae N) saeculum li- eiiam ei beravit BN , iandem terram saeculum liberavit ex Hauptii

coni. — docume?tia : docum. cf. 95, 32 fuisseniDukerus fecissent BNO ; p. 24, 19. — 96, 16 moniis B pr. m. : monies B corr., NO. — 96,28 scripsi salmacidae infesiiores, ubi est in NO salmacidis fluvius infestior, quac est aperla interpolalio; quid in B scriptum fuerit, ignoratur; ex scriptura veteris manus nihil servatum est nisi: ium quibusdam salma- *** cidae Etiam etc. — — 11 dulcesfuere 97 , 7 foTlpeiiit 98, recepit

: BN. — soluta esfN: resoluia esi fort. recte vicia Ip recipii 98 , 14 Ip ; esi B. — 98, 27 CennosBl: scennos N, Genaunos Tollius ex Horalii

Carm. — : sauciis BN. — 4 Thraces IV, 14 , 10. 99 , 3 saucms Ip 100,

antea : Thraces antea cum saepe , tum maxime H cum om. BN , saepe et maxime 0. — 'N cf. ad 100, 15 reppulit: repulit , perpulit BO ; p. 31,

— licioris : fort. lictoriis — 5. 101, 27 virgis BN virgis 101 , 36 perdila castra H : perdi castra B,perdHas res NO. — 102, 17 lalius quam ipsa

: latiu^ latius vicioria. Marmaridas B victoria patet. Marmaridas N , quam victoria. pariier Marmaridas 0. At mihi quidem dubium non videtur, quinpateiin N sit merum glossema. Bezzenbergus ingeniose— coniecit : unde illi Gaetulici nomen clarius quam pro ipsa vicioria. 102, 18 Garamatiies BI : Garamatiias NO. — 102, 31 quem rex Artage ris ex Parthis praefecerai (sed hic Artagerae; at v. Strab. XI, p.

: artaxerser B rex artaxatis 529) quem rex (sic) parthis praef. , quem loci incerta est etiam in breviario Sexti praef. N. Emendatio ; nam PRAEFATIO. XIX

vocalur lectio c. ^Domnes rex Aria- Rufi qui vulgata 19 quidam , quem geris praeposiieraV ex conieclura profecta est; optimus cod. Bamber- gensis locum sic habet: JDonnes quidam quemparthis arsacis praepo- suerat. Lacuna, quam deinde in Floro lahnius recte indicavit: ettunc quidem Caesar recreatus esl ex vulnere in tempus set**, ex eodem Rufo suppleri polest, cuius locum ex codice Bamberg. emendatum adscri-

: cum cidtro bam Quem (iibellum) hnperator Romanus legeret intenHus , adgressus Gaium vulneramt. Percussor quidem a militibus confossus vulnere in obiit. — con- est; Gaius ex , regressus Syriam, 103, 36 augeri temneret ui H : ut B triumpho augeri contempneret triumphos , uiposset contemnere tit coniemneret 0. — tiHumphos N , triumpho augeri 104 , 5 et uiinam mutua clade certamen BN : et ultimum mutua clade certamen cum editionibus veteribus, quae mihi quidem admodum infelix mutalio videtur. Ait Florus : fuisset anceps ct cruentum certamen el tale, quod vix mutua clade fore sperari posset. — 104,9 sic ta?nefi quoque B^

: sic cf. ad — : (sed B quoquo) quoque ; p. 17, 1. 104, 22 concilium H consilium BNO. — circa enim H : circa cum B circa se N cir- 104, 23 , , cumcirca 0. — nitentes in H : nitenles in 104 , 25 profundum profund sic in media desinens ut latentes in vi latentes B, pagina ; profundo N ; tn profundo 0. — 105,14 dictus imperator perpetuus Mommseniu« : diciator perpeiuus NO, quam interpolationem ex loco superiore p. 89, * 13 ad hoc pater ipse patriae perpetuusque dictator' fluxisse probabile est. P. Annii Flori a Oehlero Epitomae fragmentum , quod Theodoro in codice Bruxellensi \nveni\xm Ritschelius primus in novo museo Rhe- nano ne I, p. 303 sqq. publicavit , adiciendui» putavi, haec praefalio declamatoria de eius auclore cognilu admodum digna , quidquid cogi- tes ab , hac scriptorum Romanorum collectione excluderetur. Quod fragmentum ut post egregias Ritschelii, Schopenii, lahnii curas emen- datius edere studio possem , potissimum Theodori Mommsenii perfe- ctum est, qui hanc quoque operis mei parlem ex doctrinae suae copiis auxit. Codicem autem in adnotatione critica Httera C significavi.

. mihi : Pag. 106 , 1 Spatianti Mommsenius Capienti mihi C , Ca- cum 3 salubritate pientimihi quietem Schopenio || 106, Schopenius:

libertaie CO istic. ^/c Mommsenius : hic om. \\ 106,9 recognosco quid te cum 12 certa- C; recognosco. Quidistic Schopenio (| 106, crimini] mini Cf. Ritschel. es ille ex 307. 12 tune , Schopenius. p. || 106, inquit, malim 1 morer Ritschelius ac^M^ Africa quem |1 107, || 107,2 corruplum XX PRAEFATIO.

in memoriam Mommsenius cf. v. 14. videlur !' 107, 3 priorum ; |i 107,

: lesle e C ex Oehleri 6 de quo scripsi quo C lahnio, quo apographo ;d6;

Mommsenius : CO om. postquam |j 107, llquae quo II 107, Qpahnam 13 Si tu idem 107, 15 Ccreris iandem loca Schopenius || 107, indulges ||

: secundum deinde CO 107, 17 inde sedem, deinde Schopenius Cereris, || Mommsenius cum me me Rhodus hahuit ingressum Aegyptium pelagus ; in cod. lineam subductam habeal, Schopenius inde Rhodon (scil. salu- RitscheUus verbum allexit supple- /ayO coniecit ; contra post ^e%w5

: 21 vil 20 mediterranea Mommsenius mediterratieam CO H 107, II 107,

: aliter et delet Mommsenius en 107 , 25 secutus sum Ritschelius || l\ 31 si navis 107, C : w/^m Mommsenius H 107, guhernator Schopenius || 38 omnium earum Mommsenius: omriium rerum CO, Urbes quae ad ex adverso sunt Romae. 6 non sero- quietem eliguntur positae || 108, Mommsenius 8 cum Ritschelio: tino eruhescit i| 108, portant porta< 108, 16 a lc Ritschelius C, portendunt Schopenius || quidhic agilur || inde Mommsenius: unde sed cum lacunae 108 108, 18 CO, signo || hac RitscheUus 24 totum enim hic 18 cum eum || 108, quod egimus quin — quennium ila mihi Schopenius et (sed hic toto quinquentiio) \ totum enim isto isto mihi C toto enim quod egimus qtiinquennio ; quod egi- istoc ita mihi Mommsenius ioto etiim ab itiitic mus quinquen?iio ; quod egimus quinquennio ita ;w/^/ RitscheUus; ego tcnlavi: lotutn enitn quoa ita mihi etc. ceteris el Mommse- cgimus quinquetinium primum || 108,27

nius : et ceteris CO 31 hic est maUm 33 honos Rit- || 108, quanlus || 108,

scheUus : honor CO cf. v. 35 4 in 109 g ; |i 109, suggestu Schopenius || , Homanae eloquentiae suppict Ritschelius. Dum plagulas corrig^ per Otlonem lahnium certior factus suni, Orosii codicem eo loco de dixi Mediceum , quo p. XII, habere Teuto- duohus, quod tacere nolui.

In indice denique nominum , quem novum confeci, nmltum laboris ut fere nominibus Fiorus nomi- impendi , personae , quas singulis nare soiet, quantum fieri posset, accurate discernerentur. Ita com- modis eorum res a Floro memoratas volent. , qui gestas cognoscere bene consuluisse mihi videor. Scribebam Monachii mense Octobri 1853.

C. Haim. IVLI FLORI EPITOMAE DE TITO LIVIO BELLORVM OMNIVM ANNORVM DCC

LIBER I.

CaPITA LIBRl I. I. A Romulo tempora regum vii. II. Anacephalaeosis eorum temporum. IIL De mutatione rei publicae. IIII. Bellum Etruscum cum rege Porsenna. V. Bellum Latinum. VI. Bellum cum Etruscis Faliscis Veientibus Fi- denatibus. VII. Bellum Gallicum. Vm. Bella Gallica. VIIII. Bellum Latinum» X. Bellum Sabinum. XI. Bellum Samniticum. XII. Bellum Etruscum Samniticum Gallicum. XIII. Bellum Tarentinum. XIIII. BellumPicens. XV. Bellum Sallentinum. XVI. Bellrnn Vulsiniense. XVII. De seditionibus. XVIII. Bellum Punicum primum. XVIIII. Bellum Liguricum. XX. Bellum Gallicum. XXI. Bellum Illyricum. FLORVS. 1 2

XXn. Bellum Punicum secundum. XXIII. Bellum MacedOnicum primum. XXIIII. Bellum Syriacum regis Antiochi. XXV. Bellum Aetolum. XXVI. Bellum Histricum. XXVII. Bellum Gallograecum. XXVlii. Bellum Macedonicum secundum. XXVIIII. Bellum Illyricum secundum. XXX. Bellum Macedonicum tertium. XXXI. Bellum Punicum tertium. XXXn. Bellum Achaicum. XXXIII. Res in Hispania gestae. XXXIIII. Bellum Numantinum. XXXV. Bellum Asiaticum. XXXVI. Bellum lugurthinum. XXXVII. BellumAllobrogum. XXXVIII. Bellum Cimbricum Teutonicum Tigurinumi XXXVim. Bellum Thracicum. XL. Bellum Mithridaticum. XLI. Bellum piraticum. XLII. Bellum Creticum. XLIII. Bellum Balearicum. XLnil. Expeditio in Cyprum. XLV. Bellum Galiicum. XLVI. Bellum Parthicum. XLVIL Anacephalaeosia* I. A ROMVLO TEMPORA REGVM SEPTEM.

Populus Romanus a rege Romulo in Caesarem Au- gustum septingentos per annos tantum operum pace belloque gessit, ut, si quis magnitudinem imperii cum sannis conferat, aetatem ultra putet. ita late per orbema terrarum arma circumtulit, ut qui res illius legunt non unius populi, sed generis humani facta condiscant. tot in iactatus est ut ad laboribus periculisque , constituendum eius imperium contendisse Virtus et Fortuna videantur. 3 10 qua re cum, si quid aliud, hoc quoque operae pretium sit cognoscere, tamen quia ipsa sibi olbstat magnitudo rerumque diversitas aciem intentionis abrumpit, faciam quodsolent, qui terrarum situs pingunt: in breviquasi tabella totam eius imaginem amplectar, non nihil, ut i5spero, ad admirationem principis populi conlaturus, si pariter adque insemel universam magnitudinem eius ostendero. Si quis ergo populum Romanum quasi unum homi- 4 nem consideret totamque eius aetatem percenseat, ut 20 coeperit utque adoleverit, ut quasi ad quandam iuventae frugem pervenerit, ut postea velut consenuerit, quattuor gradibus Romae aetas distincia videbiiur. prima aetas sub 5 regibus fuit prope per annos quadringentos, quibus circum urbem ipsam cum finitimis luctatus est. haec erit 5 eius infantia. sequens a Bruto CoUatinoque consulibus 6 in Appium Claudium Quintum Fulvium consules centum quinquaginta annis patet, quibus Italiam subegit. hoc mit tempus viris armis incitatissimum, ideoque quis adu- lescentiam dixerit. deinceps ad Caesarem Augustum 7 30 centum et quinquaginta anni, quibus totum orbem pacavit. hic iam ipsa iuventus imperii et quasi robusta matu- ritas. aCaesareAugusto in saeculum nostrumhautmulto 8 minus anni ducenti, quibus inertia Caesarum quasi con- 1* 4 FLORI EPITOMA.

senuit adque decoxit, nisi quod sub Traiano principe movit lacertos et praeter spem omnium senectus imperii quasi reddita iuventute reviruit. 1 ille et et Primus urbis imperii conditor Romulus fuit, 2 Marte genitus et Rhea Silvia. hoc de se sacerdos gravida 5 confessa est, nec mox fama dubitavit, cum Amulii regis imperio iactatus in profluentem cum Remo fratre non po- 3 tuit extingui. si quidem et Tiberinus amnem repressit, et relictis catulis lupa secuta vagitum uber admovit in- fantibusmatremque egit. sic repertos aput arboremFau- lo stulus regii gregis pastor tulit in casam adque educavit. 4 Alba tum erat Latio luli nam Lavinium caput, opus ; patris Aeneae contempserat. ab his Amulius iam septima subole fratre cuius ex filia regnabat , pulso Numitore, 5 Romulus. igitur statim prima iuventutis face patruum ab 15 arce deturbat, avum reponit. ipse fluminis amator et montium, aput quos erat educatus, moeniamovae urbis 6 erant uter et ad- agitabat. gemini ; auspicaretur regeret^ hibere placuit deos. Remus montem Aventinum, hic Pa- latinum occupat. prius ille sex vulturios, hic postea, sed 20 7 duodecim videt. sic victor augurio urbem excitat, plenus bellatricem fore id adsuetae et spei ; sanguine praeda 8 aves poUicebantur. ad tutelam novae urbis sufficere vallum videbatur, cuius dum angustias Remus increpat saltu, 25 dubium an iussu fratris, occisus est : prima certe victima fuit munitionemque urbis novae sanguine suo consecra- vit. imaginem urbis magis quam urbem fecerat : incolae 9 deerant. erat in proximo lucus; hunc asylum facit, et statim mira vis nominum: Latini Tuscique pastores, quidam etiam transmarini, Phryges qui sub Aenea, Ar- 30 cades qui sub Evandro duce influxerant. ita ex variis quasi elementis congregavit corpus unum, populumque 10 Komanum ipse fecit rex. erat unius aetatis populus virorum. itaque matrimonia a finitimis petita: quia non inpetrabantur, manu capta sunt. simulatis quippe ludis 35 ad equestribus virgines , quae spectaculum venerant, praedae fuere. et haec statim causa bellorum. pulsi fu- 11 gatique Veientes. Caeninensium captum ac direptum est 1,1 [1-2]. 5

oppidum. spolia insuper opima de rege Agrone Feretrio lovimanibus suis rex reportavit. Sabinis proditae portae 12 nomine. dolose per virginem Tarpeiam puella pretium rei quae gerebant in sinistris petiverat, aubium clipeos 5anarmillas; illi, ut et fidem solverent et idciscerentur, clipeis obruere. ita gidmissis intra moenia hostibus, atrox 13 in ipso foro pugna, adeo ut Romulus lovem oraret, foe- dam sisteret hinc et Stator suorum.fugam ; templum luppiter. tandem furentibus intervenere raptae laceris co- 14 lomis. sic pax facta cum Tatio foedusque percussum, secutaque resmira dictu, ut relictis sedious suis novam in urbem hostes demigrarent et cum generis suis avitas dote sociarent. auctis brevi viribus opes pro , huncrexlS sapientissimus statum rei publicae inposuit : iuventus di- 15 visaper tribus in equis et armis ad suoitabelliexcubaret, consilium rei publicae penes senes esset, qui ex auctoritate patres, ob aetatem senatus vocabantur. his ita ordi- 16 natis repente, cum contionem haberet ante urbem aput Caprae paludem, e conspectu ablatus est. discerptum n 20 a senatu ob sed ODorta aliqui putant asperius ingenium ; tempestas solisque defectio consecrationis speciem praebuere. cui mox lulius Proculus fidem fecit, visum a se 18 Romulum adfirmans forma fuisset man- augustiore quam ; dare ut se numine in praeterea pro acciperent ; Quirinum ascaelo vocari; placitum dis ut gentium Roma poteretur. Succedit jRomulo Numa Pompilius, quem Curibus2 Sabinis agentem ultro petiverunt ob inclitam viri reli- gionem. ille sacra et caerimonias omnemque cultum de- 2 orum inmortalium docuit, ille pontifices, augures, salios 30 ceteraque sacerdotia, annumque in duodecim menses, fastos dies nefastosque descripsit, ille ancilia adque Pal- 3 ladium, secreta quaedam imperii pignora, lanumque geminum, fidem pacis ac belli, in primis focum Vestae virginibus colendum dedit, ut ad simulacrum caelestium 35 siderum custos imperii flamma vigilaret: haec omnia quasimonitudeaeEgeriae, quo magis barbari acciperent. eo denique ferocempopulum redegit, ut, quodvietiniuria^ occuparat imperium, religione adque iustitiagubemaret. b FLORI EPITOMA.

3 Excipit Pompilium Numam TuUus Hostilius, cui in honorem virtutis regnum ultro datum. hic omnem mili- 2tarem disciplinam artemque bellandi condidit. itaque mirum in modum exercita iuventute provocare ausus sAlbanos, gravem et diu principem populum. sed cum 5 pari robore frequentibus proeliis utrique comminueren- tur, misso in conpendium bello, Horatiis Curiatiisque, trigeminis hinc adque inde fratribus, utriusque populi 4 fata permissa sunt. anceps et pulchra contentio exituque ipso mirabilis. tribus quippe illinc vohieratis, hinc duo- 10 bus occisis, qui supererat Horatius addito ad virtutem dolo, ut distraheret hostem, simulat fugam singulosque, sprout sequi poterant, adortus exuperat. sic — rarum alias decus — unius manu victoria est ille parta , quam mox parricidio foedavit. flentem spolia circa se sponsi 15 quidem, set hostis, sororem viderat. hunc tam inmatu- rum amorem virginis uhus cst ferro. citavere leges ne- bfas, set abstulit virtus parricidium, etfacinus infra gloriam fuit. nec diu in fide Albanus. nam Fidenate bello missi in auxilium ex foedere medii inter duos expecta- 20 7 vere fortunam. sed rex callidus ubi inclinare socios ad hostem videt, tollit animos, quasi mandasset : spesinde nostris, metus hostibus. sic fraus proditorum irrita fuit. sitaque hoste victo ruptorem foederis Mettum Fufetium religatum inter duos currus pernicibus equis distrahit,25 Albamque ipsam quamvis parentem, aemulam tamen di- oruit, cum prius omnes opes urbis ipsumque populum transtulisset ut civitas Romam ; prorsus consanguinea non perisse, sed in suum corpus redisse rursus videretur. 4 Ancus deinde Marcius, nepos Pompilii ex filia, raro 30 2 ingenio. igitur et muro moenia amplexus est, et inter- fluentem un)i Tiberinum ponte commisit, Ostiamque in confinio coloniam iam tum ipsomaris fluminisque posuit ; videlicet praesagiens animo futurum ut totius mundi opes et commeatus illo velut maritimo urbis hospitio recipe- 35 rentur. 5 Tarquinius postea Priscus, quamvis transmarinae ad- originis, regnum ultro petens accepit ob industriam 1,1 [3-7]. 7

oriundus Corintho Graecum que elegantiam ; quippe qui ingenium Italicis artibus miscuisset. hic et senatus ma- 2 iestatem numero ampliavit, et centuriis tribus auxit equites, quatenus Attius Navius numerum augeri prohi- 6 bebat, vir summus augurio. quem rex in experimentum 3 rogavit, fierine posset, quod ipse mente conceperat. ille 4 rem expertus augurio, posse respondit. 'atqmn hoc' in- secari quit 'agitaram, cotem illam novacula posse;* et augur *potest ergo' inquit, et secuit. inde Romanis sacer 5 loauguratus. neque pace Tarquinius quambellopromptior. duodecim namque Tusciae populos frequentibus armis subegit. inde fasces, trabeae, curules, anuli, phalerae, d paludamenta, praetextae, inde quod aureo curru, ouat- tuor equis triumphatur, togae pictae tunicaeque palma- 15 tae, omnia denique decora et insignia, quibus imperii dignitas eminet, sumpta sunt. Servius Tullius deinceps gubernacula urbis invadit, 6 nec obscuritas inhibuit quamvis matre serva creatum. nam eximiam indolem uxor Tarquinii Tanaquil liberaliter 20 educaverat, et clarum fore visa circa caput flamma promiserat. ergo inter Tarquinii mortem adnitente regina 2 substitutus in locum regis quasi in tempus, regnum dolo sic egit industrie, ut iure adeptus videretur. ab 3 Eartumoc populus Romanus relatus in censum, digestus in 25classes, decuriis adque collegiis distributus, summaque regis soUertia ita est ordinata res publica, ut omnia pa- trimonii, dignitatis, aetatis, artium officiorumque discri- mina in tabulas referrentur, ac sic maxima civitas mini- mae domus diligentia contineretur. 30 Postremus fuit omnium regum Tarquinius, cui cog- 7 nomen Superbo ex moribus datum. hic regnum avitum, 2 quod a Servio tenebatur, rapere maluit quam expectare, missisque in eum percussoribus scelere partam potestatem non melius egit quam adquisiverat. nec abhorrebat 3 ssmoribus uxor TuUia, quae, ut virum regem salutaret, supra cruentum patrem vecta carpento consternatos equos exegit. set ipse in senatum caedibus, in plebem4 verberibus, in omnis superbia, quae crudelitate gravior b FLORI EPITOMA

Bst bonis, grassatus, cum saevitiam domi fatigasset, tan- S dem in hostes conversus est. sic valida Latii oppida capta sunt, Ardea, Ocricolum, Gabii, Suessa Pometia. € tum quoque cruentus in suos. neque enim filium verbe- rare dubitavit, ut simulanti transfugam aput hostis hinc 5 7 fides esset. cui Gabiis, ut voluerat, recepto et per nuntios consulenti, quid fieri vellet, eminentia forte papaverum capita virgula excutiens, cum per hoc interficiendos esse principes vellet intellegi, quasisuperbiasileret, respondit tamen. de manubiis captarum urbium templum erexit. 10 8 quod cum inauguraretur, cedentibus ceteris dis mira res 9 dicitur extitisse : restitere luventas et Terminus. placuit vatibus contumacia numinum, si quidem firma omnia et aeterna pollicebantur. sed ilhid horrentius, quod molien- tibus aedem in fundamentis himianum repertum est ca- 15 put, nec dubitavere cuncti monstrum pulcherrimum im- 10 perii sedem caputque terrarum promittere. tam diu superbiam regis populus Romanus perpessus est, donec aberat libido hancex liberis ; eiusinportunitatemtolerare 11 nonpotuit. quorum cum alter ornatissimae feminae Lu- 20 cretiae stuprum intulisset, matrona dedecus ferro expiavit ; imperium regibus abrogatum. II. ANACEPHALAEOSIS DE SEPTEM REGIBVS.

8 Haec est prima aetas populi Romani et quasi infantia, quam habu^it sub regibus septem, quadam fatorum25 industria tam variis ingenio, ut rei publicae ratio et utili- 2 tas postulabat. nam quid Romulo ardentius ? tali opus 3fuit, ut invaderet regnum. quid Numa religiosius ? ita res poposcit, ut ferox populus deorum metu mitigaretur. 4 quid ? ille militiae artifex Tullus bellatoribus viris quam 30 necessarius, ut acueret ratione virtutem ! quid ? aedifica- tor Ancus, ut urbem colonia extenderet, ponte iungeret, 5 murotueretur. iam vero ornamenta Tarquinii et insignia quantam principi populo addiderunt ex ipso habitu di- 35 6 gnitatem ! actus aServio census quid effecit, nisi ut ipsa 7 se nosset Romana res publica ? postremo Superbi illius inportuna dominatio non nihil, immo vel plurimum pro- 1,2. 3 [7 — 9]. 9

fuit. sic enim effectum est, ut agitatus iniuriis populus cupiditate libertatis incenderetur.

m. DE MVTATIONE REI PVBLICAE.

Igitur Bruto Collatinoque ducibus et auctoribus, 9 5 quibus ultionem sui moriens matrona mandaverat, populus Romanus ad vindicandum libertatis ac pudicitiae decus quodam quasi instinctu deorum concitatus regem repente destituit, bonadiripit, agrumMarti suo consecrat, imperium in eosdem libertatis suae vindices transfert, 10 mutato tamen et iure et nomine. quippe ex perpetuo an- 2 nuum placuit, ex singulari duplex, ne potestas solitudine vel mora corrumperetur, consulesque appellavit pro regibus, ut consulere civibus suis se debere meminissent. libertatis novae incesserat ut vix tantumque gaudium , 3 ismutati status fidem caperet alterumque ex consulibus, Lucretiae maritum, tantum ob nomen et genus regium fascibus abrogatis urbe dimitteret. itaque substitutus 4 Horatius Publicola summo studio adnisus est ad augen- dam liberi populi maiestatem. nam et fasces ei pro con- 20 tione summisit, et ius provocationis adversus ipsos dedit, etne specie arcis offenderet eminentis aedis suas inplana summisit. Brutus vero favori civium etiam domus suae 5 clade et parricidio velificatus est. quippe cum studere revocandis in urbem regibus liberos suos comperisset, 25 protraxit in forum et contione media virgis cecidit, securi percussit, ut plane publicus parens in locum libero- rum adoptasse sibi popuium videretur. Liber iam hirc populus Romanus prima adversusS exteros arma pro libertate corripuit, mox pro finibus, 30 deinde pro sociis, tum gloria et imperio, lacessentibus adsidue usquequaque finitimis; quippe cui patrii soli7 glaeba nulla, set statim hostile pomerium, mediusque inter Latium adque Etruscos quasi in quodam bivio con- locatus omnibus in hostem incurreret donec 8 portis ; quasi 35 contagio quodam per singulos itum est et proximis qui- busque correptis totam Italiam sub se redegerunt. 10 FLOKI EPITOMA.

IIII. BELLVM ETRVSCVM CVM REGE POR- SENNA.

10 Pulsis urbe regibus prima pro libertate arma corripuit. nam Porsenna rex Etruscorum ingentibus copiis 2 aderat et Tarquinios manu reducebat. hunc tamen, quam- s vis et armis et fame urgueret occupatoque laniculo in ipsis urbis faucibus incubaret, sustinuit reppulit, novissime etiam tanta admiratione perculit, ut superior ultro 3 cum paene victis amicitiae foedera feriret. tunc illa Ro- maninominisprodigia adque miracula, Horatius, Mucius, lo Cloelia, qui nisi in annaliDus forent, hodie fabulae vide- 4 rentur. quippe Horatius Cocles postquam hostes undique instantes solus summovere non poterat, ponte rescisso 5 transnatat Tiberim nec arma dimittit. Mucius Scaevola regem per insidias in castris ipsius adgreditur, sed ubi is frustrato circa purpuratum eius ictu tenetur, ardentibus ^focis inicit manum terroremque geminat dolo. ^en, ut virum idem trecenti iuravi- scias', inquit *quem eflPugeris ; — — ille mUs ;' cum interim inmane dictu hic interritus, 7trepidaret, tamquam manus regis arderet. sic quidem2o viri sed ne sexus a laude ecce et ; qui cessaret, virginum virtus. una ex opsidibus regi datis elapsa custodiae, 8 Cloelia, per patrium flumen equitabat. et rex quidem tot tantisque virtutum territus monstris valere liberosque esseiussit. Tarquinii tamen tam diu dimicaverunt, donec 25 Arruntem filium regis manu sua Brutus occidit superque ipsum mutuo volnere expiravit, plane quasi adulterum ad inferos usque sequeretur. V. BELLVM LATINVM.

11 Latini quoque Tarquinios adserebant aemulatione 30 et invidia, ut populus qui foris dominabatur saltim domi serviret. igitur omne Latium Mamilio Tusculano duce 2 quasi in regis ultionem tollit animos. aput Regilli lacum dimicavit diu Marte vario, donec Postumius ipse dictator signum in hostis iaculatus est — novum et insigne com- 35 3 mentum — ,ut inde repeteretur. Cossusequitummagister 1,4.5.6 [10— J2]. U

frenos — et — acrius exuere imperavit hocnovum , quo incun'erent. ea atrocitas ut inter- 4 aenique proelii fuit, fuisse spectaculo deos fama tradiderit. duo in candidis iuvenes more siderum Castorem equis praetervolaverunt ; 5 adque Pollucem nemo dubitavit. itaque et imperator ipse veneratus est pactusque victoriam templa promisit et reddidit, plane quasi stipendium commilitonibus dis. Hactenus pro libertate, mox de finibus cum isdemb Latinis adsidue et sine intermissione pugnatum est. Cora 6 10 — quis credat? — et Alsium terrori fuerunt, Satricum adque Corniculum provinciae. de Vemlis et Bovillis pudet, sed triumphavimus. Tibur, nunc suburbanum, et 7 aestivae Praeneste deliciae nuncupatis in Capitolio votis petebantur. idem tunc Faesulae quod Carrhae nuper, 8 15 idem nemus Aricinum quod Hercynius saltus, Fregellae quod Caesoriacum, Tiberis quod Euphrates. Corioloso quoque — pro pudor ! — victos adeo gloriae fuisse, ut captum oppidum Gneus Marcius Coriolanus quasi Nu- mantiam aut Africam nomini indueret. extant et parta 10 20 de Antio spolia, quae Maenius in suggestu fori capta hostium classe suffixit — si tamen illa classis, nam sex fuere rostratae. sed hic numerus illis initiis navale bellum fuit. pervicacissimi tamen Latinorum Aequi et Vulsci fuere et 1 1 cotidiani, ut sic dixerim, hostes. sed hos praecipue Titus 12 25 Quinctius domuit, ille dictator ab aratro, qui obsessa et paene iam capta Manili consulis castra egregia victoria recuperavit. medium erat tempus forte sementis, cum 13 patricium virum innixum aratro suo lictor in ipso opere deprehendit. inde in aciem profectus, victos, ne quid a sorustici operis imitatione cessaret, more pecudum sub iugum misit. sic expeditione finita rediit ad boves rursus 14 triumphalis agricola — fidem numinum — qua velocitate ! intra quindecim dies coeptum peractumque bellum, 15 prorsus ut festinasse dictator ad relictum opus videretur. 35 VI. BELL\nVI CVM ETRVSCIS FALISCIS VEIEN- TIBVS FIDENATIBVS.

Adsidui vero et anniversarii hostes ab Etruria fuere 12 12 FLORI EPITOMA.

Veientes, adeo ut extraordinariam manum adversus eos promiserit privatumque gesserit bellum gens una Fabio- 2rum. satis superque nota clades. caesi aput Cremeram exercitus sic scelerato trecenti, patricius ; signatanomine 3 quae proficiscentes in proelium porta dimisit. sed ea i clades victoriis alios ingentibus expiata , postquam per adque alios robustissima capta sunt oppida, vario quidem 4 eventu. Falisci sponte se dediderunt, crematae suo igne 5 Fidenae, direpti funditus deletique Veientes. Falisci cum obsiderentur, mira eis est visa fides imperatoris, nec !• inmerito, quod ludi magistrum, urbis proditorem, cum his quos adduxerat pueris vinctum sibi ultro remisisset. 6eam namque vir sanctus et sapiens veram sciebat esse victoriam, quae salva fide et integra dignitate pareretur. 7 Fidenae quia pares non erant ferro, ad terrorem moven- 15 dum facibus armatae et discoloribus serpentium in modum vittis furiali more sed habitus ille processerant ; 8 feralis eversionis omenfuit. Vei quanta res fuerit, indicat decennis obsidio. tum primum hiematum sub pellibus, taxata stipendio hiberna, adactus miles sua sponte iure iu- 20 9 rando ne nisi capta urbe remearet. spolia deLarteTolum- nio rege ad Feretrium triumpho reportata. denique non scalis nec sed cuniculo et subterraneis dolis inruptione , lOperactum urbis excidium. ea denique visa est praedae magnitudo, cuius decima Apollini Pythio mitteretur, uni- 25 versusque populus Romanus ad direptionem urbis vocare- 11 tur^ hoc tunc Vei fuere. nunc fuisse quis meminit? quae reliquiae? quod vestigium? laborat annaliumfides, ut Veios fuisse credamus.

VII. BELLVM GALLICVM. 30 13 Hic sive invidia deum sive fato rapidissimus pro- currentis imperii cursus parumper Gallorum Senonum 2incursione supprimitur. quod tempus populo Romano nescio utrum clade funestius fuerit, an virtutis experi- 3 mentis speciosius. ea certe fuit vis calamitatis, ut in ex- 35 perimentum inlatam putem divinitus, scire volentibus I, 6. 7 [12. 13]. 13

inmortalibus dis, an Romana virtus imperiimi orbis me- reretur. Galli Senones, gens natura ferox, moribus incon-4 dita, ad hoc ipsa corporum mole, perinde armis ingen- 6 tibus, adeo omni genere terribilis luit, ut plane nata ad hominum interitimi, urbium stragem videretur. hi quon- 5 dam ab ultimis terrarum oris et cingente omnia Oceano ingenti agmine profecti, cum iam media vastassent, positis inter Alpes etPadum sedibus, ne his quidem contenti 10 Italiam tum Clusium urbem obsidebant. 6 per vagabantur ; pro sociis ac foederatis Romanus intervenit; missi ex more legati. sed quod ius aput barbaros ? ferocius agunt, et inde certamen. conversis igitur a Clusio Romamque 7 venientibus adAliam flumencum exercitu Fabius consul 15 occurrit. non temere foedior clades hunc diem ; itaque fastis Roma damnavit. fuso exercitu iam moenibus urbis 8 adpropinquabant. erant nulla praesidia. tum igitur sic, ut numquam alias, apparuit vera illa Romana virtus. iam 9 primum maiores natu, amplissimis usi> honoribuS; in fo- 20 rum coeunt, ibi devovente pontifice dis se manibus con- secrant, statimque in suas quisque aedes regressi, sic ut 10 in trabeis erant et amplissimo cultu, in curulibus sellis sese reposuerunt, ut, cum venisset hostis, in sua quisque dignitate moreretur. pontifices et flamines quidquid re- H 25 ligiosissimi in templis erat partim in doleis defossa terra recondunt; partim inposita plaustris secum Veios aufe- runt. virgines simul ex sacerdotio Vestae nudo pede fu- 12 gientia sacra comitantur. tamen excepisse fugientis unus ex plebe fertur Atinius, qui depositis uxore et liberis 30 virgines in plaustrum recepit. adeo tunc quoque in ultimis religio publica privatis adfectibus antecellebat. iuventus vero; quam satis constat vix mille hominumfuisse, 13 duce Manlio arcem Capitolini montis insedit, obtestata ipsum quasi praesentem lovem, ut quem ad modum ipsi 85 ad defendendum templum concurrissent, ita ille virtutem eorum numine suo tueretur. aderant interim Galli 14 apertamque urbem primo trepidi, ne quis subesset dolus, mox, ubi solitudinem vident, pari clamore et impetu in- 14 FLORI EPITOMA.

vadunt. patentis passim domos adeunt. ibi sedentes in curulibus suis praetextatos senes velut deos geniosque venerati, mox eosdem, postquam esse homines liquebat, adlocuti nihil respondere dignantes pari vaecordia mac- tant, facesque tectis iniciunt, et totam urbem igni ferro 5 15 manibus exaequant. sex mensibus barbari — quis crederet ? — circa montem unum pependerunt; nec diebus modo, sed noctibus quoque omnia experti; cum tamen Manlius nocte subeuntis clangore anseris excitatus a summa rupe deiecit, et ut spem hostibus demeret, quam- lo quam in summa fame, tamen ad speciem fiduciae panes 16 ab arce iaculatus est. et stato quodam die per medias hostium custodias Fabium pontificem ab arce dimisit, sollemne sacrum in Quirinali monte conficeret. atque Suile per media hostium tela incolumis religionis auxiiio 15 17 redivitpropitiosque deos renuntiavit. novissime cumiam obsidio sua barbaros fatigasset, mille pondo auri reces- sum suum venditantes, idque ipsum per insolentiam, cum ad iniqua pondera addito adhuc gladio insuper *vae victis' increparent, subito adgressus a tergo CamiUus adeo 20 cecidit, ut omnia incendiorum vestigia Gallici sanguinis ) 8 inundatione deleret. agere gratias dis inmortalibus ipso tantae cladis nomine libet. pastorum casas ignis ille, et flamma paupertatem Romuli abscondit. incendium illud quid egit aliud, nisi ut destinata hominum ac deorum do- 25 micilio civitas non deleta nec obruta, sed expiata potius 1 9 et lustrata videatur ? igitur post adsertam a Manlio, restitutam a Camillo urbem acrius etiam vehementiusque in finitimos resurrexit.

VIII. BELLA GALLICA. 30 Ac primum omnium illam ipsam Gallicam gentem non contentus moenibus expulisse, cum per Italiam nau- fraffia sua latius traherent, sic persecutus est duce Ca- 20 milTo, ut hodie nulla Senonum vestigia supersint. semel Anienem trucidati cum certamine Man- 33 aput , singmari lius aureum torquem barbaro inter spolia detraxit, unde Torquati. iterum Pomptino agro, cum in simili pugna 11 1,8— [13— 16]. 15

Valerius, insidente galeae sacra alite adiutus, tulit spolia; et inde Corvini. nec non tamen post aliquot annos 21 omnis reliquias eorum in Etruria ad lacum Vadimonis Dolabella delevit, ne quis extaret ex ea gente, qui incen- 5 sam a se Romanam urbem gloriaretur. Vnn. BELLVM LATINVM. Conversus a Gallis in Latinos Manlio Torquato De- 14 cioMure consulibus, semper quidem aemulatione imperii infestos, tum vero contemptu urbis incensae, cum ius ci- lovitatis pari imperio et magistratu poscerent, aput Ca- puam proeliis congredi audentes. quo tempore quis ces- 2 sisse hostem mirabitur ? cum alter consulum filium suura, quia contra imperium pugnaverat, quamvis victorem oc- ciderit ostenderitque plus esse in imperio quam in victo- 3 15 ria alter monitu deorum velato ante ; quasi capite primam aciem dis manibus se devoverit, ut inconfertissima se hostium tela iaculatus novum ad victoriam iter sanguinis sui limite aperiret. X. BELLVM SABINVM.

20 A Latinis adgressus est gentem Sabinorum, qui im- 15 memores factae sub Tito Tatio adfinitatis quodam contagio bellis se Latinis adiuncxerant. sed Curio Dentato 2 consule omnem eum tractum, qua Nar, Anio, fontes Ve- lini Hadriano tenus mari vastavit. , igni ferroque qua 3 25 victoria tantum hominum, tantum agrorum redactum est in potestatem, ut in utro plus esset nec ipse posset aesti- mare qui vicerat. XI. BELLVM SAMNITICVM.

Precibus deinde Campaniae motus non pro se, sed 16 so eo speciosiuspro sociis Samnitas invadit. erat foedus cum 2 utrisque percussum, sed hoc Campani sanctius et prius omnium suorum deditione fecerunt; sic ergo Romanus bellum Samniticum tamquam sibi gessit. Omnium non modo Italiae, sed toto orbe terrarum 3 35 pulcherrima Campaniae plaga est. jiihil mollius caelo: 16 FLORI EPITOMA.

denique bis floribus vernat. nihil uberius solo : ideo Li- 4 dicitur. nihil beri Cererisque certamen hospitalius mari : hic illi nobiles portus Caieta, Misenus, tepentes fontibus 5Baiae, Lucrinus et Avernus, quaedam maris otia. hic amici vitibus montes Gaurus, Falernus^ Massicus et pul- 5 cherrimus omnium Vesuvius, Aetnaei ignis imitator. C urbes ad mare Formiae, Cumae, Puteoli; Seapolis. Her- culaneum, Pompei, et ipsa caput urbium Capua, quon- 7 dam inter tres maximas numerata. pro hac urbe, his regionibus populus Komanus Samnitas invadit, gentem, si 10 opulentiam quaeras, aureis et argenteis armis etdiscolori veste ad ambitum ornatam si saltibus usque ; fallaciam, fere et montium fraude si rabiem ac furo- grassantem ; rem, sacratis legibus humanisque hostiis in exitiumurbis si sexies foedere cladibus- agitatam ; pertinaciam, rupto 15 8 que ipsis animosiorem. hos tamen quinquaginta annis per Fabios ac Papirios patres eorumque liberos ita subegit ac domuit, ita ruinas ipsas urbium diruit, ut hodie Samnium in ipso Samnio requiratur nec facile appareat 9 materia quattuor et viginti trmmphorum. maxime tamen 20 nota et inlustris aput Caudinas furculas ex hac gente 10 clades Veturio Postumioque consulibus acceptaest. cluso per insidias intra eum saltum exercitu, unde non posset evadere tanta occasione dux hostium Pontius , stupens et Herennium patrem consuluit. ille, mitteret omnes vel 25 ^ 11 occideret, sapienter ut senior suaserat: hic armis exutos mittere sub iugum maiuit, ut nec amici forent beneficio 12 et post flagitium hostes magis. itaque et consules statim magnifice voluntaria deditione turpitudinem foederis di- rimunt, et ultionem flagitans miles Papirio duce — hor- 30 >— ribile dictu strictis ensibus per ipsam viam ante pug- nam furit et in arsisse omniujn oculos hostis ; congressu auctor fuit. nec prius finis caedibus datus, quam iugum et hostibus et duci capto reposuerunt.

Xn. BELLVM ETKVSCVM SAMNITICVM GAL- ss LICVM.

17 Hactenus populus Romanus cum singulis gentibus, Lll — 13[16— 18J. V 17

mox acervatim; sic tamen quoque par omnibus fuit. Etruscorum duodecimpopuli, Vmbri in id tempus intacti, antiquissimus Italiae populus, Samnitium reliqui in excidium Romani nominis repente coniurant. erat terror 2 5 ingens tot simul tantorumque populorum. late per Etru- riam infesta quattuor agminum signa volitabant. Cimi- 3 nius interftn saltus in medio, ante invius plane quasi Ca- ledonius vel Hercynius, adeo tum terrori erat, ut senatus consuli denuntiaret ne tantum periculi ingredi 4 10 auderet. set nihil horum terruit ducem, quin fratre prae- misso exploraret accessus. ille per noctem pastorali habitu speculatus omnia refert tutum iter. sic Fabius Ma- 5 ximus periculosissimum bellum sine periculo explicuit. nam suoito inconditos adque palantis adgressus est cap- as tisque superioribus iugis in subiectos suo iure detonuit. ea namque species fuit illius belli, quasi in terrigenas e 6 caelo ac nubibus tela iacerentur. nec incruenta tamen 7 illa victoria. nam oppressus in sinu vallis alter consulum Decius more patrio devotum dis manibus optulit caput, 20 sollemnemque familiae suae consecrationem in victoriae pretium peregit. XIII. BELLVM TARENTLNVl^I.

Sequitur bellum Tarentinum, unimi quidem titulo et 18 nomine, set victoria multiplex. hoc enim Campanos, 26 Apulos atque Lucanos et caput belli Tarentinos, id est totam Italiam, et cum iis omnibus Pyrrhum, clarissimum Graeciae regem, una veluti ruina pariter involvit, ut eodem tempore et Italiam consummaret et transmarinos triumphos auspicaretur. Tarentus, Lacedaemoniorum 2 30 opus, Calabriae quondam et Apuliae totiusque Lucaniae cum et muris tum caput, magnitudine portucjue nobilis, mirabilis situ. quippe in ipsis Hadriam maris faucibus 3 posita in omnis terras, Histriam, Illyricum, Epiron, Achaiam, Africam, Siciliam vela dimittit. inminet portui Joad prospectum maris positum theatrum, quod quidem causa miserae civitati luit omnium calamitatium. ludos 4 forte celebrabat, cum adremigantes litorj Romanas claa- FLORVS. 2 18 FLORI EPITOMA.

ses vident, atque hostem rati emicant, sine discrimine sinsultant. qui enim aut unde Romani? nec satis. aderat sine mora querellam ferens legatio. hanc quoque foede obscenam dictu contumeliam violant et per turpemque ; 6 ninc bellura. sed apparatus horribilis, cum tot simul po- 5 puli pro Tarentinis consurgerent omnibusque vehementior ryrrhus, qui semigraecam ex LacedaerSoniis con- ditoribus civitatem vindicaturus cum totis viribus Epiri, - Thessaliae, Macedoniae incognitisque in id tempus elephantis mari terra, viris equis armis, addito insuper fe- 10 7rarum terrore veniebat. aput Heracleam Campaniae fluviumque Lirim Laevino consule prima pugna, quae tam atrox fuit ut Ferentaneae turmae praefectus Obsi- dius, invectus in regem, turbaverit coegeritque proiectis 8 insignibus proelio excedere. actum erat, nisi efephanti, 15 converso in spectaculum bello, procucurrissent, quorum cum magnitudine tum deformitate et novo odore simul ac stridore consternati equi, cum incognitas sibi beluas amplius quam erant suspicarentur, fugam stragemque late 9 dederunt. in Apulia deinde aput Asculum melius dimica- aoi tum est Curio Fabricioque consulibus. iam quippe terror beluarum exoleverat, et Gaius Numicius quartae legionis hastatiis unius proboscide abscisa mori posse beluas os- 10 tenderat. itaque in ipsas pila congesta sunt, et in turres vibratae faces tota nostium agmina ardentibus ruinis 25 operuerunt, nec prius cladi finis fuit quam nox dirimeret, postremusque fugientium rex ipse a satellitibus umero 11 saucius in armis suis referretur. Lucaniae supremapugna fuit Arusinis quos vocant campis, ducibus isdem quibus superius; sed tum tota victoria. exitum, quem datura3<- 12 virtus fuit, casus dedit. nam provectis in primam aciem rursus elephantis, unum ex eis pullum adacti in caput teli gravis ictus avertit; qui cum per stragem suorum re- currens stridore quereretur, mater agnovit et quasi vindicaret exihiit, tum omnia circa quasi hostilia gravi mole 3i i^permiscuit. ac sic eaedem ferae, quae primam victoriam abstulerunt, secundam parem fecerunt, tertiam sine con- troversiatradiderunt. nec vero tantum armis etincampo, I, 13 [18|. 19

set consiliis quoque et domi cum rege Pyrrho dimicatum est. quippe post primam victoriam intellecta vir callidus virtute Komana statim desperavit armis seque ad dolos contulit. nam interemptos cremavit, captivosque indul- 15 5 genter habuit et sine pretio restituit, missisque legatis in urbem omni modo adnisus est ut facto foedere in amicitiam reciperetiir. sed et bello et pace et foris et domi iq omnem in partem Romana virtus tum se adprobavit, nec alia magis quam Tarentina victoria ostendit populi Ro- 10 mani fortitudinem, senatus sapientiam, ducum magnanimitatem. quinamilli fueruntviri quos abelephantisprimo 17 pr^elio obtritos accepimus ? omnium vulnera in pectore, quidam hostibus suis morte sua conmortui, omnium in manibus ensis, et relictae in voltibus minae, et in ipsa 15 morte ira vivebat. quod adeo Pyrrhus miratus est ut di- 18 ceret '0 quam facile erat orbis imperium occupare, atit mihi Romanis militibus datis, aut me rege Romanis !' quae autem eorum in reparando exercitu festinatio ! 19 cum Pyrrhus idem '0 me' inquit 'plane procrea- 2otum Herculis semine, cui quasi ab angue Lernaeo tot caesa hostium capita quasi de sanguine suo renascuntur.' qui autem ille senatus fuit ! cum perorante Appio 20 Caeco pulsi cum muneribus suis ab urbe legati interro- ganti regi suo, quid de hostium sede sentirent, urbem 26 templum sibi visam, senatum regum esse confiterentur. qui porro ipsi duces ! vel in castris, cum medicum venale 21 regis caput offerentem Curius remisit, Fabricius oblatam sibiarege imperii partem repudiavit; velinpace, cum22 Curius fictilia sua Samnitico praeferret auro, Fabricius 30 decem pondo argenti circa Rufinum consularem virum quasi luxuriam censoria gravitate damnaret. quis ergo 23 miretur his moribus ea virtute militum exercitum populi Romani fuisse, unoque bello Tarentino intra quadrien- niummaximam Italiae fortissimas partem , gentes, opu- So lentissimas urbes uberrimasqi\e regiones subegisse ? aut 24 quid adeo fidem superet, quam si principia belli cum exitu conferantur ? victor primo proelio Pyrrhus, tota tremente Campania Lirim Fregellasque populatus, prope 2* 20 FLORI EPITOMA.

captam urbem aPraenestina arce prospexit et a vicen- simo lapide oculos trepidae civitatis fumo ac pulvere in- 25 eodem bis exuto castris bis plevit. postea , saucio et in trans Graeciam suam mare ac terras fugato, pax et quies et tanta de opulentissimis totgentibus spolia, ut victo- ^ 26 riam suam Roma non caperet. nec enim temere uUus pulchrior in urbem aut speciosior triumphus intravit. 27 ante hunc diem nihil Vulscorum praeter pecora , greges Sabinorum, carpenta Grallorum, fracta Samnitium arma vidisses: tum si lo captivos aspiceres , Molossi, Thessali, Macedones Brittius Lucanus si , , Apulus adque ; pom- pam, aurum, purpura, signa, tabulae Tarentinae<}ue 28 deliciae. sed nihil libentius populus Romanus aspexit quamillas, quas itatimuerat, cum turribus suisbeluas, quae non sine sensu captivitatis summissis cervicibus ^^ victores equos sequebantur. Xim. BELLVIIPICENS.

19 Omnis mox Italia pacem habuit — quid enim post Tarentum moliri auderent ? — nisi quod ultro persequi ^o 2 socios hostium placuit. domiti ergo Picentes et caput gentis Asculum Sempronio duce, qui tremente inter j)roelium campo Tellurem deam promissa aede placavit. XV. BELLVM SALLENTINVM.

20 Sallentini Picentibus additi caputque regionis Brun- disium inclito portu M. Atilio duce. in hoc certamine vi- 25 ctoriae pretium templum sibi pastoria Pales ultro poposcit. XVI. BELLVMVOLSINIENSE.

21 Postremi Italicorum in fidem venere Volsinii, opu- adversus ser- lentissimiEtruscorum, inplorantes opem 3C vos quondam suos, qui libertatem a dominis datam in ipsos erexerant translataque in se re publica domina- bantur. sed hi quoque duce Fabio Gurgite poenas dederunt. 1,13— 17 [18— 24]. 21 XVII. DE SEDITIONIBVS.

Haec est secunda aetas populiRomani et quasi adu- 22 lescentia, qua maxime viruit et quodam flore virtutis exarsit ac ferbuit. ita auae inerat quaedam adhuc ex pa- 6 storibus feritas indomitum. , quidaam [adhuc] spirabat indeest, quod exercitusPostumium imperatorem, infi-2 tiantem facta in castris sedi- quas promiserat praedas , tione sub Claudio noluit vincere lapidavit ; quod Appio hostem, cum posset; quod duce Volerone detractantibus 3 loplerisque militiam, fracti consulis fasces. inde clarissi- exu- mos principes , quodadversarentur voluntatisuae, latione multavit, ut Coriolanum colere agros iubentem .— nec minus ille ferociter iniuriam armis vindicasset, nisi quod iam inferentem signa filium mater Veturia islacrimis suis exarmavit; — ut ipsum Camillum, quod4 inique inter plebem et exercitum divisisse Veientem praedam videretur. sed hic melior Veis in capta urbe consenuit et mox supplices de hoste Gallo vindicavit. cum senatu quoque vehementius aequo bonoque certa- 5 2otum est, adeo ut relictis sedibus solitudinem et interitum patriae suae minaretur. Prima discordia ob inpotentiam feneratorum. qui- 23 bus in serviliter saevientibus in sacrum terga quoque , montem plebs armata secessit aegreque, nec nisi tribu- 25 nos impetrasset, Meneni Agrippae, mcundi et sapientis viri auctoritate revocata est. extat orationis 2 , antiquae satis efficax ad concordiam fabula, qua dissedisse quondam humanos dixit artus, quod omnibus opere fungenti- bus solus venter inmunis deinde moribundos ea ageret ; 30 seiunctione redisse in gratiam, quando sensissent quod eius opera redactis in sanguinem cibis inrigarentur. Secundam in urbe media decemviratus libido con- 24 flavit. adlatas a Graecia leges decem principes lecti iu-

.. bente erat in duode- populo conscripserant, ordinataque 35 cim tabulis tota iustitia, cimi tamen traditos fasces regio quodam furore retinebant. ante ceteros Appius eo inso- 2 lentiae elatus est, ut ingenuam virginem stupro destina- 2^ ^ FLORI EPITOMA.

ret, oblitus et Lucretiae et regum et iuris quod ipse con- 3 posuerat. itaque cum oppressam iudicio nliam trahi in servitutem videret Virginius pater, nihil cunctatus in medioforomanusuainterfecit, admotisque signis commi- litonum totam eam dominationem obsessam armis in car- 5 cerem et catenas ab Aventino monte detraxit. 25 Tertiam seditionem excitavit matrimoniorum dignitas ut cum tumultus in , plebei patriciis iungerentur ; qui monte laniculo duce Canuleio tribuno plebis exarsit. honorum ut lo 26 quartam cupido , plebei quoque magistratus 2crearentur. Fabius Ambustus duarum pater alteram Sulpicio patricii sanguinis dederat, alteram plebeius sStolo sibi iunxit. qua quodam tempore, quod lictoriae virgae sonum ignotum penatibus suis expaverat, a so- 4rore satis insolenter inrisa, iniuriam non tulit. itaqueis nanctus tribunatum honorum et magistratuum consor- tium quamvis invito senatui extorsit. 5 Verum in ipsis seditionibus principem populum non inmerito suspexeris. si quidem nunc libertatem, nunc pudicitiam, tum natalium dignitatem, tum honorum de- 20 cora et vindicavit haec omnia nullius insignia , interque 6acrior custos quam libertatis fuit, nullaque in pretium eius potuit largitione corrumpi, cum ut in magno etin dies maiore populo interim perniciosi cives existerent. 7 Cassium agraria lege, Maelium largitione suspectum re- 25 giae dominationis praesenti morte multavit. ac de Spu- '' rio hunc quidem supplicium pater ipsius sumpsit , Quin- ctii dictatoris imperio in medio foro magister equitum - 8 Servilius Ahala confodit. Manlium vero Capitolii vin- dicem, quia plerosque debitorum liberaverat altius et30 incivilius se efferentem, ab illa ipsa quam defenderat arce deiecit. 9 Talis domi ac foris talis Ro- , pace belloque populus manus fretum illud adulescentiae, id est secundam imperii aetatem habuit, in qua totam inter Alpes fretumquess Italiam armis subegit. 17. 18 24—26. 1. I, [i, n, 2]. 23 XVm. BELLVM PVNICVM PRIMVM.

Domita Italia Romanus subactaque populus propeii, . quingentensimum annum agens, cum bona fide adolevis- set, si quod est robur, si qua iuventas, tum ille vere ro- 6 bustus et iuvenis par orbi terrarum esse coepit. ita — 2 mirum et incredibile dictu — qui prope quingentis annis domi luctatus est — adeo difncile fuerat dare Ita- liae caput — his ducentis annis qui secuntur Africam, Europam, Asiam, totum deniqUe orbem terrarum bellis 10 victoriisque peragravit. Italiae fre- Igitur victor populus Romanus cum ad ii, 2 tum usque venisset, more ignis, qui cunctas populatus incendio silvas interveniente flumine abrumpitur, pau- lisper substitit. mox cum videret opulentissimam in pro- 2 15 ximo praedam quodam modo Italiae suae abscissam et ' quasirevolsam, adeo cupiditate eius exarsit, ut, quatenus nec mole iungi nec pontibus posset, armis belloque iungenda et ad continentem suam revocanda bello videtur. sed ecce, ultro ipsis viam pandentibus fatis, nec3 2ooccasio defuit, cum de Poenorum inpotentia foederata Siciliae civitas Messana quereretur. adfectabat autem ut Romanus ita Poenus Siciliam, et eodem tempore paribus uterque votis ac viribus imperium orbis agitabat. igitur 4 specie quidem socios iuvandi, re autem sollicitante 25praeda, quamquam territaret novitas rei, tamen — tanta m virtute fiducia est — ille rudis, ille pastorius populus vereque terrester ostendit nihil interesse virtutis, equis an navibus, terra an mari dimicaretur. Appio Claudio consule primum fretum ingressus est 5 30 fabulosis infame monstris aestuque violentum, sed adeo non est exterritus, ut illaifl ipsam ruentis aestus violentiam pro munere amplecteretur, quod velocitas naviumft mari iuvaretur, statimque ac sine mora Hieronem Syra- cusanum tanta celeritate devicit, ut ille ipse prius se vi- 85 ctum quam hostem videret fateretur. Duillio Cornelioque consulibus etiam mari congredi 7 ausus est. tum quidem ipsa velocitas classis conparatae 24 FLORI EPITOMA.

victoriae auspicium fuit. intra enim sexagesimum diem quam caesasilva fuerat centum sexaginta navium classis in anchoris stetit, ut non arte factae, sedquodammu- nere deorum conversae in naves adque mutatae arbo- gres viderentur. proelii vero forma mirabilis, cumillass celeris volucrisque hostium navis hae graves tardaeque conprehenderent. longe illis nauticae artes, detorquere 9 remos et ludificari fuga rostra. iniectae enim ferreae manus machinaeque validae, ante certamen multum ab hoste derisae, coactique hostes quasi in solido decernere. la victor ergo aputLiparas mersa aut fugata hostium classe 10 primum illum maritimum egit triumphum. cuius quod gaudium fuit! cum Duillius imperator, non contentus unius diei triumpho, per vitam omnem, ubi a cena rediret, praelucere funalia et praecinere sibi tibias iussit, is 11 quasi cotidie triumpharet. prae tanta huius victoria leve damnum fuit alter consulum interceptus Asina Corne- lius, qui simulato coUoquio evocatus atque ita oppressus, fuit perfidiae Punicae documentum. 12 Calatino dictatore fere omnia praesidia Poenorum 20 Agrigento, Drepanis, Panhormo, Eryce Lilybaeoque 13 detraxit. trepidatum est semel circa Camerinensium saltum, sed eximia virtute Calpurni Flammae tribuni militum evasimus. qui lecta trecentorum manu insessum ab hostibus tumulum occupavit atque moratus hostes est, 2s 14 dum exercitus omnis evaderet. ac sic pulcherrimo exitu Thermopylarum et Leonidae famam adaequavit, hoc in- lustrior noster, quod expeditioni tantae superfuit, licet nihil inscripserit sanguine. 15 Lucio Cornelio Scipione consule, cum iam Siciliaao suburbana esset populi Komani provincia, serpente la- letius bello Sardiniam adnexamque Corsicam transiit. 01- biaehic, ibiAleriae urbis excidio incolas terruit, adeoque omni terra et mari Poenos purgavit, ut iam victoriae nihil nisi Africa ipsa restaret. 3& 17 Marco Atilio Regulo duce iam in Africam navigabat bellum. nec defuerant qui ipso Punici maris nomine ac terrore deficerent, insuper augente Nautio tribunome- 1,18 [II, 2]. 25

tuin, inquem, nisi paruisset, secUri destricta imperator metu mortis navigandi fecit audaciam. mox deinde ven- l^ tis remisque properatum est, tantusque terror hostici adventus Poenis fuit, ut apertis paene portis Carthago ca- 5 belli fuit civitas enim l^ peretur. prooemium Cljpea ; prima a Punico litore quasi arx et specula procurrit. et haec et trecenta araplius castella vastata sunt. nec cum homini- 20 bus, sed cum monstris quoque dimicatum est, cum quasi in vindictam Africae nata mirae magnitudinis serpens 21 10 posita aput Bagradam castra vexaverit. set omnium vi- ' ctor Regulus cum terrorem nominis sui late circumtulis- get cumque magnam vim iuventutis ducesque ipsos aut cecidisset aut haberet in vinculis, classemque ingenti praeda onustam et triumpho gravem in urbem praemi- ississet, iam ipsam caput belli Carthaginem urguebat ob- 22 sidio ipsisque portis inhaerebat. hic paululum circum- acta fortuna est, tantum ut plura essent Romanae virtutis insignia, cuius fere magnitudo calamitatibus adprobatur. nam conversis ad externa auxilia hostibus, cum Xan-2a 20thippum illis ducemLacedaemonmisisset, a viro militiae peritissimo vincimur foeda clade Romanisque usu inco- giiita : vivus in manus hostium venit fortissimus imperator. sed ille tantae calamitati fuit nam nec quidem par ; Punico carcere infractus est nec legatione suscepta. 25 quippe diversa quam hostis mandaverat censuit, ne pax 24 heret, ne commutatio captivorum reciperetur. sed nec 2J> illo voluntario ad hostis suos reditu nec ultimo sive car- ceris seu crucis deformata maiestas his supplicio ; immo omnibus admirabiiior quid aliud quam victor de victori- 30 bus atque etiam, quia Carthago non cesserat, de fortuna triumpnavit? populus autem Romanus multo acrior in- 2& tentiorque pro ultione Reguli quam pro victoria fuit. Metello igitur consule spirantibus altius Poenis et 27 leverso in Siciliam bello, aput Panhormum sic hostes ce- S5 cidit, ne amplius eam insulam adgredi cogitarent. argu- 28 mentum ingentis victoriae centum circiter elephantorum captivitas, sic quoque magna praeda, si gregem illum non bello, sed venatione cepisset. 26 FLORI EPITOMA.

29 Appio Claudio consule non ab hostibus, sed a dis ipsis superatus est, quorum auspicia contempserat, ab his statim classe demersa, ubi ille praecipitari pullos iusserat, quod pugnare ab iis vetaretur. 30 Marco FaMo Buteone consule classem iam in5 Africo mari apuraegimurum ostium in Italiam ultro na- 31 vigantem cecidit. quantusque tum triumphus tempestate intercidit, cum opulenta praeda classis adversis acta ventis naufragio suo Africam et Syrtis et omnium inter- 32iacentium insularum litora implevit! magnaclades, sedio non sine aliqua principis populi dignitate, interceptam tempestate victoriam et triumphum perisse naufragio. et tamen cum Punicae praedae omnibus promunturiis insulisque fluitarent, populus Romanus et sic triumphavit. 33 Lutatio Catulo consule tandem bello finis inpositus is aput insulas, quibus nomen Aegatae, nec maior alias in 34 mari pugna. aderat quippe commeatibus, exercitu, pro- pugnaculis, armis gravis classis et in ea quasi tota Car- 35 exitio fuit. Romana classis thago ; quod ipsum prompta, levis, expedita et quodam genere castrensis ad similitu- 20 dinem pugnae equestris sic remis quasi habenis ageba- tur, et in hos vel illos ictus mobilia rostra speciem viven- 36 tium praeferebant. itaque momento temporis laceratae hostium rates totum inter Siciliam Sardiniamque pela- 37 gus naufragio suo operuerunt. tanta denique fuit illa25 victoria, ut de excindendis hostium moenibus non quae- reretur. supervacuum visum est in arcem murosque sae- virO; cum iam in mari esset deleta Carthago. XVim. BELLVM LIGVRICVM. n, 3 Peracto Punico bello secuta est brevis sane quasi ad 30 recuperandum spiritum requies, argumentumque pacis et bona fide cessantium armorum tum primum post Nu- mam clausa porta lani fuit; deinceps statim ac sine mora 2 patuit. quippe iam Ligures, iam Insubres Galli, nec non 36 et Illyrici lacessebant, sitae sub Alpibus, id est sub ipsis Italiae faucibus gentes, deo quodam incitante adsidue, 3 ne rubiginem ac situm scilicet arma sentirent. denique 1,18— 21 [11,2—57. 27

utrique cotidiani et quasi domestici hostes tirocinia militum mbuerant, nec aliter utraque gente quam quasi cote quadam populus Romanus ferrum suae virtutis acuebat. Liguras, imis Alpium iugis adhaerentis inter Varum 4 et Magram flumen inplicitosque dumis silvestribus, maior aiiquanto labor erat invenire quam vincere. tuti locis et fuga, durum adque velox genus, ex occasione latrocinia magis quam bella faciebant. itaque cum diu multum- 5 que eluderent Saluvii, Deciates, Oxubii, Euburiates, In- 10 tandem Fulvius latebras eorum Bae- gauni, igni sae^sit, bius in plana deduxit, Postumius ita exarmavit, ut vix reliquerit ferrum quo terra coleretur. XX. BELLVM GALLICVM.

Gallis Insubribus et his accolis Alpium animi fera- u^ 4 15 rum, corpora plus quam humana erant, sed — experimen- to deprenensum est, quippe sicut primus impetus eis maior virorum ita quam est, sequens minor quam feminarum — Alpina corpora umente caelo educata habent quiddam 2 simile nivibus suis : cum vix caluere pugna, statim in su- 20 dorem eunt et levi motu quasi sole laxantur. hi saepe et 3 alias et Brittomaro duce non prius posituros se baltea quam Capitolium ascendissent iuraverant. factum est; victos enim Aemilius in Capitolio discinxit. mox Ario- 4 visto duce vovere de nostrorum militum praeda Marti 25 suo votum nam de torquem. intercepit luppiter ; torqui- bus eorum aureum tropaeum lovi Flaminius erexit. Vi- 5 ridomaro regeRomana arma Volcano promiserant. alior- sum vota ceciderunt occiso enim Marcellus tertia ; rege post Romulum patrem Feretrio lovi opima suspendit. 80 XXI. BELLVIVI ILLYRICVM. seu Liburni Illyrii sub extremis Alpium radicibusii^5 agunt inter Arsiam Titiumque flumen, longissime per totum Hadriani maris litus eflPusi. hi regnante Teutana 2 muliere populationibus non contenti licentiae scelus ad- 36 diderunt. legatos quippe nostros, ob ea quae deliquerant 3 iure agentes, ne gladio quidem, sed ut victimas securi 28 FLORI EPITOMA.

percutiunt, praefectos navium igne comburunt; idque, 4 quo indignius foret, mulier imperavit. itaque Gneo Ful- vio Centimalo duce late domantur. strictae secures in principum colla legatorum manibus litavere.

XXII. BELLVM PVNICVM SECVNDVM. 5

II, 6 Post primum Punicum bellum vix quadriennii requies : ecce alterum bellum, minus quidem spatio — nec enim decem et octo annos habet — sed adeo cla- amplius y dium atrocitate terribilius, ut, si quis conferat damna utriusque populi, similior victo sit populus ille qui vicit. 10 2urebat nobilem populum mare ablatum, raptae insulae, dare tributa, quae iubere consueverat. hinc ultionem puer Annibal ad aram patris iuraverat, nec morabatur. 3 igitur in causam belli Saguntos electa est, vetus Hispa- niae civitas et opulenta fideique erga Romanos magnum 15 4 quidem set triste monimentum, quam in libertatem com- muni foedere exceptam Annibal, causas novorum motuum quaerens, et suis et ipsorum manibus evertit, ut 5 Italiam sibi rupto foedere aperiret. summa foederum Ro- manis est ad auditum sociae civitatis obsi- 20 religio ; itaque dium, memores icti cum Poenis quoque foederis, non statim ad arma procurrunt, dum prius more legitimo queri 6 malunt. Saguntini interim iamnovem mensibusfessifame machinis ferro, versa denique in rabiem fide inmanem in foro excitant rogum, tum desuper se suosque cum omni- 25 7 bus opibus suis ferro et igne corrumpunt. huius tantae cladis auctor Annibal poscitur. tergiversantibus Poenis dux legationis 'quae' inquit 'moraest? pFabius] in hoc sinu bellum utrum ?' suc- ego pacemque porto ; eligitis clamantibus bellum, 'belium igitur' inquit *accipite.' et 3o excusso in media curia togae gremio non sine horrore, quasi plane sinu bellum ferret, effudit. 8 Similis exitus belli initiis fuit. nam quasi has infe- rias sibi Saguntinorum ultimae dirae in illo publico par- ncidio incendioque mandassent, ita manibus eorum va- 35 statione Italiae, captivitate Africae, ducum et regum qui 9 id gessere bellum exitio parentatum est. igitur ubi semel I, 21—22 [II, 5—6]. 29

ge in Hispania movit illa gravis et luctuosa Punici belli vis adque tempestas destinatumque Romanis iam diu fulmen Saguntino igne conflavit, statim quodam impetu rapta medias perfregit Alpes et in Italiam ab illis fabu- 5 losae altitudinis nivibus velut caclo missa descendit. Ac primi quidem impetus turbo inter Padum atque 10 Ticinum valido statim fragore detonuit. tum Scipione duce fusus exercitus saucius etiam venisset m ho- ; ipse stium manus imperator, nisi protectum patrem praetex- lotatus admodum filius ab ipsa morte rapuisset. hic erit U Scipio, qui in exitium Africae crescit, nomen ex malis eius habiturus. Ticino Trebia succedit. hic secunda Punici belli 12 procella desaevit Sempronio consule. tum callidissimi 15 nostes, frigidum et nivalem nancti diem, cum se ignibus prius oleoque fovissent — horribile dictu — homines a meridie et sole venientes, nostra nos hieme vicerunt. tertium fulmen 13 Trasumennus lacus, Annibalis , imperatore Flaminio ars nova Punicae fraudis. quippe ne- 20 bula lacus palustribusque virgultis tectus equitatus terga subito pugnantium invasit. nec de dis possumus queri. u inminentem temerario duci cladem praedixerant insi- dentia signis examina et aquilae prodire nolentes et com- missam aciem secutus ingens terrae tremor; nisi illum 26 horrorem soli equitum virorumque discursus et mota vehementius ai-ma fecerunt. Quartum id est paene ultimum volnus imperii Can- 15 nae, ignobilis Apuliae vicus; sed magnitudine cladis emersit et sexaginta milium caede parta nobilitas. ibi in soexcidium infelicis exercitus dux, terra, caelum, dies, tota rerum natura consensit. si quidem non contentus 16 simulatis transfugis Annibal, qui mox terga pugnantium ceciderunt, insuper callidus imperator in patentibus campis, observato loci ingenio, quod et sol ibi acerrimus 35 et piurimus pulvis et eurus ab oriente «emper quasi ex constituto, ita instruxit aciem, ut, Romanis adversus haec omnia obversis, secundum caelum tenens vento pulvere et sole pugnaret. itaque duo maximi exercitus 17 80 FLORI EPITOMA.

caesi ad hostium satietatem, donec Annibal diceret militi suo 'parce ferro/ ducum fugit alter, alter occisus est; dubium, uter maiore animo. Paulum puduit, Varro non ISdesperavit. documenta cladis cruentus aliquandiu Aufi- dus, pons de cadaveribus iussu ducis factus in torrente 5 Vergello, modii duo anulorum Carthaginem missi digni- lOtasque equestris taxata mensura. dubium deinde non erit quin ultimum illum diem habitura fuerit Roma quin- tumque intra diem epulari Annibal in Capitolio potuerit, dixisse 10 si; quod Poenum illum Maharbalem Bomilcaris ferunt, Annibal quem ad modum sciret vincere, sic uti 20 victoria scisset. set tum quidem illum; ut dici volgo solet, aut fatum urbis imperaturae aut ipsius mens mala et 21 aversi a Carthagine di in diversum abstulerunt. cum victoria posset uti, frui maluit, relictaque Roma Campaniam 15 Tarentumque perrexit; ubi mox et ipsius et exercitus ardor elanguit, adeo ut vere dictum sit Capuam Annibali 22 Cannas fuisse. si quidem invictum Alpibus indomitum- que armis Campani — quis crederet ? — soles et tepentes fontibus Baiae subegerunt. 20 23 Permissum est interim respirare Romanis et quasi ab inferis emergere. arma non erant : detracta sunt templis. deerat iuventus : in sacramentum liberata servitia. 24 egebat aerarium : opes suas senatus in medium libens protulit, nec praeter quod in buUis singulisque anulisjs erat quicquam sibi auri reliquerunt. eques secutus ex- 25 emplum imitataeque equitem tribus. denique vix sufi"e- cere tabulae, vix scribarum manus Laevino Marcelloque consulibus, cum privatorum opes in publicum referren- 26 tur. quid autem V in eligendis magistratibus quae cen- 30 turiarum sapientia, cum iuniores a senioribus consilium de creandis consulibus petiverunt. quippe adversus hostem totiens victorem, tam callidum non virtute tantum, sed suis etiam pugnare consiliis oportebat. 27 Prima redeuntis et, ut ita dixerim, revivescentis im^ 35 perii spes Fabius fuit, qui novam de Annibale victoriam commentus est, non pugnare. hinc illi cognomen novum et rei salutare cunctator hinc illud ex publicae ; populo, 22 I, [II, 6]. 31

ut imperii scutum vocaretur. itaque per Samnium totum, 28 per Falernos Gauranosque saltus sic maceravit Anni- balem, ut, quia frangi virtute non poterat, mora commi- nueretur. inde Claudio Marcello duce etiam congredi au- 29^ sus comminus venit et reppulit in Campaniam suam et ab obsidione Nolae urbis exclusit. ausus et Sempronio Grac- 30 cho duce per Lucaniam sequi et premere terga cedentis, tum — ! — servili exercitu quamvis pudor pugnaret ; nam hucusque tot mala conpulerant. sed libertate donati 3 fecerunt de servis se virtute Romanos. o horribilem in 31 tot adversis fiduciam ! singularem animum ac spiritum populi Romani ! tam artis adflictisque rebus, ut de Italia sua dubitare debuisset, ausus tamen est in diversa respi- cere, cumque hostis in iugulo per Campaniam Apuliam- 32 volitaret de Italia Africam eo- isque mediamque faceret, demtemporeet hunc sustinebat et in Siciliam, Sardiniam, Hispaniam divisa per terrarum orbem arma mittebat. Sicilia mandata Marcello. nec diu restitit tota ; enimss insula in una urbe superata est. grande illud et ante id 20 invictum tempus caput, Syracusae, quamvis Archimedis ingenio defenderentur, aliquando cesserunt. longe illi34 triplex murus totidemque arces, portus ille marmoreus et fons celebratus Arethusae; nisi quod hactenus profuere, ut pulchritudini^victae urbis parceretur. 25 Sardmiam Gracchus arripuit. sed nihil illi gentium 35 feritas insanorumque — nam sic vocantur — inmanitas montium profuere. saevitum in urbes urbemque urbium Caralim, ut gens contimiax vilisque mortis saltem desi- derio patrii soli domaretur. 30 In Hispaniam missi Gneus et Publius Scipiones36 paene totam Poenis eripuerant, sed insidiis Punicae Iraudis oppressi rursum amiserant, magnis quidem ilU proeliis cum Punicas opes cecidissent. set Punicae insi- diae alterum ferro castra metantem, alterum, cum iam 35 evasisset in turrem, cinctum facibus oppresserant. igitur 37 in ultionem patris ac patrui missus cum exercitu Scipio, cui iam grande de Africa nomen fata decreverant, bella- 38 tricem illam, viris armisque nobilem Hispaniam, illam 32 FLORI EPITOMA.

seminarium hostilis exercitus, illam Annibalis eruditri- cem — incredibile dictu — totam a Pyrenaeis montibus in Herculis columnas et Oceanum recuperavit, nescias citius an felicius. anni fatentur 59 quam velociter, quattuor ; quam facile, vel una civitas probat. eodem quippe quo 5 obsessa est die capta est, omenque Africanae victoriae 40 fuit, quod tam facile victa est Hispaniae Carthago. certum est tamen ad profligandam provinciam maxime pro- fecisse singularem ducis sanctitatem, quippe qui captivos pueros puellasque praecipuaepulchritudinis barbaris lo restitueret, ne in conspectum suum quidem passus ad- duci; ne quid de virginitatis integritate delibasse saltem oculis viaeretur. 41 Haec in diversa terrarum popuhis Romanus, nec ideo tamen visceribus Italiae innaerentem summovere 15 poterat Annibalem. pleraque ad hostem defecerant, et dux acerrimus contra Romanos Italicis quoque viribus 42 utebatur. iam tamen eum plerisque oppidis et regionibus excusseramus, iam Tarentum ad nos redierat, iam et Ca- pua, sedes domus et patria altera Annibalis, teneba-20 tur, cuius amissio tantum Poeno duci dolorem dedit, ut 43 inde totis viribus Romam converteretur. o populum dignum orbis imperio dignumque omnium favore et admiratione hominum ac deorum! conpulsus ad uhimosmetus ab incepto non destitit, et de sua urbe sollicitus Capuam 25 tamen non omisit sed exercitus sub consule ; parte Appio relicta, parte Flaccum in urbem secuta, absens simul 44 praesensque pugnabat. quid ergo miramur moventi castra a tertio lapide Annibali iterum ipsos deos restitisse? 45 deos inquam, nec fateri pudebit. tanta enim ad singulos 3o illius motus vis imbrium efFusa est, tanta ventorum violentia coorta est, ut divinitus hostem summovere non a caelo, sed ab urbis ipsius moenibus et Capitolio videre- 46 tur. fugit et cessit et m ultimum se Italiae recepit sinum, res 47 cum urbem tantum non adoratam reliquisset. parva 35 dictu sed ad magnanimitatem populi Romani probandam diebus satis efficax, quod illis ipsis quious obsidebatur ager, quem Annibal castris insederat, venalis Romae fuit 22 I, [II, 6J. 33

hastaeque subiectus invenit emptorem. voluit Annibal 48 contra imitari fiduciam subiecitque argentarias urbis ta- bernas nec sector inventus ut scias etiam ; est, praesagia fatis adfuisse. 5 Niliil actum erat tanta virtute, tanto favore etiam49 deorum; si quidem ab Hispania Hasdrubal frater Anni- balis cum exercitu novo, novis viribus, nova belli mole veniebat. actum erat procul dubiO; si vir ille se cum fra- 50 tre iunxisset. set hunc quoque, tantum quod ab Alpe de- 10 scenderat, aput Metaurum castra metantem Claudius Nero cum Livio Salinatore debellat. Nero in ultimumsi Italiae angulum summoverat Annibalem, Livius in di- versissimam partem, id est in ipsas nascentis Italiae fauces signa converterat. tanto, id est omni, qua longissima 52 15 est Italia, solo interiacente, quo consilio; qua celeritate consules castra coniuncxerint, inopinatumque hostem conlatis signis oppresserint, neque id fieri Annibal senserit, difficile dictu est. certe Annibal re cognita cum53 proiectum fratris caput ad sua castra vidisset, *agnosco' 2oinquit ^nfelicitatem Carthaginis.' haec fuit illius viri non sine praesagio quodam fati inminentis prima con- fessio. lam certum erat Annibalem etiam ipsius confes-54 sione vinci sed tot rerum fiducia posse ; prosperarum ple- 25nus populus Romanus magni aestimabat, asperrimum hostem in sua Africa debeliare. duce igitur Scipione in 55 ipsam Africam tota mole conversus imitari coepit Anni- balem et Italiae suae clades in Africa vindicare. quas 55 ille, dii boni, Hasdrubalis copias fudit, quos Syphacis soNumidici regis equitatus! quae quantaque utriusque classis castra facibus inlatis una nocte delevit! denique iam non a tertio lapide, sed ipsas Carthaginis portas obsidione quatiebat. sic factum ut inhaerentem atque in- 57 cubantem Italiae extorqueret Annibalem. non fuit maior 58 et 35 sub imperio Romano dies quam ille, cum duo omnium antea et postea ducum maxime duces, ille Italiae, hic Hi- spaniae victor, conlatis comminus signis direxere aciem. sed et conloquium fuit inter ipsos de legibus pacis et ste- r FLORVS. 3 S4 FLORI EPITOMA.

69terunt diu mutua admiratione defixi. ubi de pace non 60 convenit, signa cecinere. constat utriusque confessione nec melius instrui aciem nec acrius potuisse pugnari; hoc Scipio de Annibalis, Annibal de Scipionis exercitu Ql praedicaverunt. sed tamen Annibal cessit, praemiumque s victoriae Africa fuit et secutus Africam statim terrarum orbis. XXIII. BELLVM MACEDONICVM PRIMVM. 7 31; Post Carthaginem vinci neminem puduit. statim Africam secutae sunt gentes, Macedonia, Graecia, Syria lo ceteraque omnia quodam quasi aestu et torrente fortu- 2 nae, sed primi omnium Macedones, adfectator quondam imperii populus. itaque quamvis tum Philippus regno praesideret, Romani tamen dimicare sibi cum rege Ale- 3xandro videbantur. Macedonicum bellum nomine am-is 4 plius quam spectatione gentis fuit. causa coepit a foedere Philippi; quo rex iara pridem dominantem in Italia An- nibalem sibi socium iunxerat crevit ; postea inploranti- bus Athenis auxilium contra regis iniurias, cum ille uitra ius victoriae in templa et aras et sepulcra ipsa saeviret. 20 5placuit senatui opem tantis ferre supplicibus. quippe iam gentium reges duces, populi nationes praesidia sibi 6 ab hac urbe repetebant. primum igitur Laevino consule popuius Romanus lonium mare ingressus, tota Graeciae 25 7 litora velut triumphanti classe peragravit. spolia quippe Siciliae, Sardiniae, Hispaniae, Africae praeferebat; et manifestam victoriam nata in praetoria puppi laurus pol- 8 licebatur. aderat sponte in auxilium Attalus rex Perga- menorum, aderant Khodii, nauticus populus, qui navibus so a mari, consul a terris omnia equis virisque quatiebat. 9 bis victus, bis fugatus rex, bis exutus castris, cum tamen nihilterribilius Macedonibus fuit ipso volnerum aspectu, quae non spiculis nec sagittis nec ullo Graeculo ferro, sed ingentibus pilis nec minoribus adacta gladiis ultra 10 mortem patebant. enimvero Flaminino duce invios anteasb Chaonum montes Aoumque amnem per abrupta vaden- 1 1 tem et ipsa Macedoniae claustra penetravimus. introisse — 24 1,22 [II, 6— 8]. 35

victoria fuit. nam postea numquam ausus congredi rex ad tumulos, quos Cynocephalas vocant, uno ac ne hoc quidem iusto proolio opprimitur. et illi quidem consul 12 pacem dedit regnumque concessit, mox, ne quid esset 5 hostile, Thebas et Euboeam et grassantem sud Nabide tyranno suo et Lacedaemona conpescuit. Graeciae vero 13 veterem statum reddidit, ut legibus viveret suis et avita libertate frueretur. quae gaudia, quae vociferationes 14 fuerunt, cum hoc forte INemeae in theatro quinquenna- 10 libus ludis a praecone caneretur ! quo certavere plausu ! quid florum in consulem profuderunt ! et iterum iterum- 15 que praeconem repetere vocem illam iubebant, qua li- bertas Achaiae pronuntiabatur, nec aliter illa consulari sententia quam modulatissimo aliquo tibiarum aut fidium i5cantu fruelbantur. XXmi. BELLVIM SYRL^CVM REGIS AKTIOCHI.

Macedoniam Asia statim et regem Philippum An-ii,8 tiochus excepit quodam casu, quasi de industria sic ad- gubernante fortuna, ut quem ad modum ab Africa in 20 Achaiam, sic ab Achaia in Asiam ultro se suggerentibus causis imperium procederet, et cum terrarum orbis situ ipse ordo victoriarum navigaret. non aliud formidolo- 2 sius fama bellum fuit; quippe cum Persas et orientem, Xerxen adque Darium cogitarent, quando perfossi invii 25 montes, quando velis opertum mare nuntiaretur. ad hoc 3 caelestes minae territabant, cum umore continuo Cuma- nus Apollo sudaret. sed hic faventis Asiae suae numinis timor erat. nec sane viris opibus armisque quicquam co- 4 • piosius Svria; sed in manus tam ignavi regis inciderat, 30 ut nihil luerit in Antiocho speciosius quam quod a Ro- manis victus est. inpulere regem in id bellum illinc Tho- 5 as Aetoliae princeps, inhonoratam apud Romanos que- rens adversus Macedonas militiae suae societatem, ninc Annibal, qui in Africa victus, profugus et pacis inpatiens 35 hostem populo Romano toto orbe quaerebat. et quod 6 illud fuisset periculum, si se consiliis eius rex tradidisset, id est si Asiae viribus usus fuisset imperator Anni- 3* 36 FLORI EPITOMA.

bal? sed rex suis opibus et nomine regio fretus satis ha- 7 buit bellum movere. Europa iam dubio procul iure belli ad Romanos pertinebat. hic Lysimachiam, urbem in lito- reTbraciopositam a maioribus suis, Antiochus ut heredi- 3 tario iure repetebat. hoc velut sidere Asiatici belli mota s tempestas. set maximus regum, contentus fortiter indi- xissebelhim; cum ingenti strepitu ac tumultu movisset ex Asia, occupatis statim insulis Graeciaeque litoribus otia 9 et luxus quasi victoragitabat. Euboean insulamcontinenti adhaerentem tenui freto reciprocantibus aquis Euripus lo abscindit. hic ille positis aureis sericisque tentoriis sub ipso freti murmure, cum praefluentes aquae tibiis fidibusque concinerent, conlatis undique quamvis per hiemem rosis, ne non aliquo genere ducem ageret, vir- 10 ginum puerorumque dilectus habebat. talem ergo regem is iam luxuria sua debellatum Acilio Glabrione consule populus' Romanus in insula adgressus ipso statim ad- 11 ventus sui nuntio coegit ab insula fugere. tum praeci- pitem aput Thermopvlas adsecutuS; locum trecentorum Laconum speciosa clade memorandum; ne ibi quidem^o fiducia loci resistentem mari ac terra cedere coegit. 12 statim et e vestigio itur in Syriam. classis regia Po- lyxenidae Annibalique commissa — nam rex proelium nec spectare poterat; — duce Aemilio RegillO; adi'e- lamigantibus Rhodiis tota laceratur. ne sibi placeant25 Athenae, in Antiocho vicimus Xerxen, in Aemilio Al- cibiadem aequavimus, Epheso Salamina pensavimus. 14 tum consule Scipione, cui frater, ille modo victor Car- thaginis Africanus, aderat voluntaria legatione, debel- lari regem placet. et iam toto cesserat mari^ sed nos 3o I5jmus ulterius. Maeandrum ad amnem montemque Si- pylum castra ponuntur. hic rex incredibile dictu quibus ]6auxiliis, quibus copiis consederat. trecenta milia peditum, equitum falcatorumque curruum non minor numerus. elephantis ad hoc inmensae magnitudinis; auro 35 purpura argento et suo ebore fulgentibus, aciem utrim- 17que vallavcrat. sed haec omnia praepedita magnitudine sua^ ad hoc imbre^ qui subito superfusus mira felicitate 24 — 27 I, [II, 8— 11]. 37

Persicos arcus mox corruperat ; primum trepidatio, fuga, deinde triumphus fuerunt. victo et supplici pacem par- is temque regni dari placuit eo libentius, quod tam facile cessisset.

5 XXV. BELLVM AETOLVM.

Syriacobello successit, et debebat, Aetolum. victoli;9 quippe Romanus Antiocho faces Asiatici belli perse- queoatur. ergo Fulvio Nobiliori mandata ultio est. hic 2 protinus caput gentis Ambraciam, regiam Pyrrhi, ma- lochinis quatit. secuta deditio est. aderant Aetolorums precibus Attici, Rhodii, et memineramus auxilii: sic placuit ignoscere. serpsit tamen latius in proximos4 bellum omnemque late Cephalleniam, Zacynthon et quidquid insularum in eo mari inter Ceraunios montes ttiugumque Maleum: Aetoli belli accessio fuemnt. XXVI. BELLVM HISTRICVM.

Histri secuntur Aetolos; quippe bellantes eos ii,10 nuper adiuverant. et initia pugnae nosti prospera fue- 2 runt eademque exitii causa. nam cum Gnei Manlii 2ocastra cepissent opimaeque praedae incubarent, epu- lantes ac ludibundos plerosque, qui aut ubi essent prae poculis nescientes, Appius Pulcher invadit. sic cum 3 sanguine et spiritu male partam revomuere victoriam. ipse rex Aepulo equo inpositus, cum subinde crapula et 25 capitis errore lapsaret, captum sese vix et aegre, postquam expergefactus est, didicit. XXVII. BELLVM GALLOaRAECVM.

belli Gallograeciam quoque Syriaci ruina con- il, li volvit. fuerint inter aaxilia regis Antiochi, an fuisse2 socupidus triumphi Manlius Vulso simulaverit, dubium; at certe negatus est victori triumphus, quia causamS belli non adprobavit. ceterum gens Gallograecorum, sicut ipsum nomen indicio est, mixta et adulterata est : reliquiae Gallorum, qui Brenno duce vastaverant Grae- 35 orientem in Asiae seden.int ciam, secuti, media parte ; 38 FLOKI EPITOMA.

4 itaque, uti frugum semina mutato solo degenerant, sic illa genuina feritas eorum Asiatica amoenitate mollita 5 est. duobus itaque proeliis fusi fugatique sunt, quamvis sub adventu hostis relictis sedibus in altissimos se montes recepissent. Tolostobogi Olympum, Tectosagis Magaba insederant. utrimque fundis sagittisque detracti Cin perpctuam se pacem dediderunt. sed alligati miraculo quidam fuere, cum catenas morsibus et ore temp- tassent, cum offocandas invicem fauces praebuissent. nam Orgiacontis uxor a centurione stupnmi passa me- lo morabili exemplo custodiam evasit, revolsumque ad- ulteri hostis caput ad maritum reportavit. XXVin. BELLVIVr MACEDONICVM SECVNDVM. aliae belli secuntur II, 12 Dum aliaeque gentes Syriaci 2ruinam; Macedonia rursus se erexit. fortissimum po-15 pulum memoria et recordatio suae nobilitatis agitabat, et successerat Philippo filius Perses, qui semel in perpetuum victam esse Macedoniam non putabat ex gentis 3 dignitate. multo vehementius sub hoc Macedones quam sub patre exurgunt. quippe Thracas in res suas tra-20 xerant, adque ita industriam Macedonum viribus Thra- cum, ferociam Thracum disciplina Macedonica tempe- 4 ravere. accessit his consilium ducis, qui situm regionum suarum a summo speculatus Haemo positis per abrupta castris ita Macedoniam suam armis ferroque25 vallaverat, ut non reliquisse aditum nisi a caelo ven- 5 turis hostibus videretur. tamen Marcio Philippo consule eam provinciam ingressus populus Romanus, ex- ploratis diligenter accessibus per Astudam paludem Perrhaebosque tumulos illa volucribus quoque, ut vi-30 debantur, invia accessit, regemque securum et nihil tale metuentem subita belli inruptione deprehendit. 6 cuius tanta trepidatio fuit, ut pecuniam omnem in mare iusserit mergi ne periret, et classem cremari ne incen- 7 deretur. Paulo consule, cum maiora et crebriora essent 35 I inposita praesidia, per alias vias Macedonia deprensa est, summa quidem arte et industria ducis, cum alia 30 1,27— [II, 11—14]. 39

minatus alia inrupisset. cuius adventus ipse adeo 8 terribilis regi fuit, ut interesse non auderet, sed ge- renda ducibus bella mandaverit. absens ergo victuso in maria Samothracen fretus celebri fugit insulamque , 5 religioue, quasi templa et arae possent defendere, quem nec montes sui nec arma potuissent. nemo regum diu- 10 tius amissae fortunae conscientiam retinuit. supplex cum scriberet ad imperatorem ab illo quo confugerat templo nomenque epistolae notaret suum, regem addi- 10 dit. sed nec reverentior captae maiestatis alius Paulo fuit. cum in conspectum venisset hostis, in tribunal U recepit et conviviis adhibuit liberosque admonuit suos ut fortunam, cui tantum liceret, r^vererentur. inter 12 pulcherrimos hunc quoque populus Romanus de Ma- iscedonia duxit ac vidit triumphum, quippe cuius spectaculo triduum impleverit. primus dies signa tabulas- 13 que, sequens arma pecuniam transvexit, tertius captivos ipsumque regem adtonitum adhuc tamquam subito malo et stupentem. sed multo prius gaudium victoriae 14 2opopulus Romanus quam epistulis victoris praeceperat. quippe eodem die, quo victus est Perses in Macedo- nia, Romae cognitum est, cum duo iuvenes candidisl5 equis apud lutumae lacum pulverem et cruorem ab- luebant. hi nuntiavere. Castorem et Pollucem fuisse 25 creditum fuissent interfuisse volgo, quod gemini ; bello, quod sanguine maderent; a Macedonia venire, quod adhuc anhelarent. XXVmi. BELLVM ILLYRICVM SECV^NDViyi.

Macedonici belli contagio traxit Illyrios; si ii,13 ut a a Perse soquidem, Romanum tergo distringerent , rege conducti pecunia militaverunt. sine mora ab Ani- 2 cio praetore subiguntur. Scodram caput gentis delesse suifecit; statim secuta deditio est. denique hoc bellum ante finitum est quam geri Romae nuntiaretur. 35 XXX. BELLVM MACEDONICVM TERTIVM.

Quodam fato, quasi ita convenisset inter Poenos II, 14

^ 40 FLORI EPITOMA.

et Macedonas ut tertio quoque vincerentur, eodem tem- 2pore utrique arma moverunt. sed prior iugum excutit Macedo, aliquanto quam ante gravior, dum contemnitur. 3 causa belli prope erubescenda. quippe regnum pariter et bellum vir ultimae sortis Andriscus invaserat, du-5 bium liber an servus, mercennarius certe; sed quia vulgo Philippus Persae filius vocabatur, regiam formam, regium nomen, animum quoque regis implevit. 4igitur dum haec ipsa contemnit populus Romanus, lu- ventio praetore contentus, virum non Macedonicis mo- 10 do sed Thraciae quoque auxiliis ingentibus validum temere temptavit invalidus, quiqiie non a veris regibus, 5ab illo imaginario et scaenico rege superatus est. sed consul Metellus amissum cum legione praetorem ple- nissime ultus est. nam et Macedoniam servitute mul- 15 tavit et ducem belli deditum ab eo ad quem confugerat Thraciae regulo in urbem in catenis reduxit, hoc quoque illi in malis suis indulgente fortuna, ut de eo populus Romanus quasi de rege vero triumpharet.

XXXI. BELLVM PVNICVM TERTIVM. 20 n, 15 Tertium Punicum bellum et tempore exiguum (nam quadriennio raptum est) et in comparationem priorum minimum labore (non enim tam cum viris quam cum ipsa urbe pugnatum est) et plane maximum eventu: quippe 2 tandem Carthago finita est. adquin si quis trium tempo- 25 rum momenta consideret/primo commissum est Puni- cumbellum, profligatum secundo, tertio vero confectum 3est. sed huius causa belli, quodcontra foederis legem adversus Numidas quidem, sed parassent classem et ex- autem Massinissa finis territabat sed 30 4 ercitum. frequens ; huic ut bono socioque regi favebatur. cum de bello sede- ret, de belli fine tractatum est. Cato inexpiabili odio delendam esse Carthaginem, et cum de alio consuleretur, 5pronuntiabat, Scipio Nasica servandam, nemetuablato aemulae luxuriari felicitas urbis inciperet; medium sena- 35 6 tus elegit, ut urbs tantum loco moveretur. nihilenim speciosius videbatur quam esse Carthaginem, quae non ti- 14. I, 30. 31 [II, 15]. 41

meretur. igitur Manilio Censorinoque consulibus popu- 7 lus Romanus adgressus Carthaginem spe pacis iniecta traditam a volentibus classem sub ipso ore urbis incendit. tum evocatis principibus, si salvi esse vellent, ut8 5 migrarent finibus imperavit. quod pro rei atrocitate adeo iras ut extrema mallent. movit , comploratum igitur pu- ' ^ blice statim et pari voce clamatum est *ad arma ! sedit- modo rebellandum non iam que sententia, quoquo ; quia spes ulla superesset, sed quia patriam suam manent ho- 10 stium quam suis manibus everti. qui rebellantium fuerit 10 furor, vel hinc intellegi potest, quod in usum novae classis resciderunt in armorum officinis au- tecta domuum ; rum etargentum pro aere ferroque conflatum est, in tor- mentorum vincula crinis suos matronae contulerunt. 15 Mancino deinde consule terra marique fervebat obsidio. operti portus, nudatus est primus et sequens, iam et ter- 11 tius murus, cum tamen Byrsa, quod nomen arci fuit, quasi altera civitas resistebat. quamvis profligato urbis 12 excidio tamenfatale Africae nomen Scipionum videbatur. 2oigitur in alium Scipionem conversa res publica finem belli reposcebat. hunc Paulo Macedonico procreatum Africani illius magni filius decus gentis adsumpserat, hoc scilicet fato, ut quam urbem concusserat avus nepos eius everteret. sed quem ad modum maxime mortiferi 13 25 morsus solent esse morientium bestiarum, sic plus negotii fuit cum semiruta Carthagine quam cum integra. con- 14 pulsis in unam arcem hostibus portum quoque mari Ro- manus obstruxerat. illi alterum sibi portum ab alia urbis parte foderunt, nec ut fugerent; sed qua nemo illos nec 30 evadere credebat inde nata subito classis posse , quasi erupit, cum interim iam diebus, iam noctibus nova ali- 15 qua moles, nova machina, nova perditorum hominum manus quasi ex obruto incendio subita de cineribus 10 flamma prodibat. deploratis novissime rebus triginta sex Wmilia virorum se dediderunt, quo minus credas, duce Hasdrubale. quanto fortius femina et uxor ducis ! quae 17 conprehensis duobus liberis a culmine se domus in medium misit incendium, imitata reginam quae Carthagi- 4?. FLORI EPITOMA.

18nem condidit. quanta urbs deleta sit, ut de ceteris ta- ceam, de ignis mora probari potest. quippe per continuos decem et septem dies vix potuit incendium extinguiquod domibus ac templis suis sponte hostes inmiserant; ut, quatenus urbs eripi Romanis non poterat, triumphuss arderet. XXXII. BELLVM ACHAICVM. a, 16 Quasi saeculum illud eversionibus urbium curreret, Carthaginis ruinam statim Corinthus excepit, Achaiae caput, Graeciae decus, inter duo maria, lonium et Ae- 1» gaeum, quasi spectaculo exposita. haec — facinus indignum — ante oppressa est quam in numero certorum ho- 2stium referretur. Critolaus causa belli, qui libertate a Romanis data adversus ipsos usus est legatosque Roma- 3nos, dubiuman etmanu, certe oratione violavit. igituris Metello ordinanti cum maxime Macedoniae siatum mandata est ultio et hinc Achaicum bellum. ac Cri- ; primum tolai manum Metellus consul per patentis Elidos campos toto cecidit Alphio. et uno proelio peractum erat bellum; *am enim urbem terrebat obsidio sed — fata re- 20 ipsam ; rum — cumMetellus dimicasset, ad victoriam Mummius 5 intervenit. hic alterius ducis Diaei exercitum sub ipsis Isthmi faucibus fudit geminosque portus sanguine infe- cit. tum abincolis deserta civitas direptaprimum, deinde Otuba praecinente deleta est. quid signorum, quid ve-25 stium quidve tabularum raptum incensumque adque proiectum est ! quantas opes et abstulerit et cremaverit hinc scias Corinthii aeris toto orbe lau- , quod quidquid 7 datur incendlo superfuisse comperimus. nam et aeris notam pretiosiorem ipsa opulentissimae urbis fecit ruina, 30 quia incendio permixtis plurimis statuis atque simulacris aeris auri argentique venae in commune fluxerunt. XXXIII. RES IN HISPANIA GESTAE. ita <4, 17 Vt Carthaginem Corinthus, Corinthum Numan- tia secuta est nec deinde orbe toto intactum si ; quicquam 2 armis fuit. post illa duo clarissimanmi urbium incendia late atque passim, nec per vices, sed simul pariter quagi — 15 — 1,31 33 [II, 17]. 43

uniim bellum fuit ut scintillae undique ; prorsus quasi agi- tantibus ventis diffudisse quaedam belli incendia orbe toto viderentur. Hispaniae numquam animus fuit adversum nos uni- 3 5 versae consurgere, numquam conferre vires suas libuit, neque aut imperium experiri aut libertatem tueri suam ita mari vallata publice. alioquin unaiq^ue Pyrenaeoque est, ut ingenio situs ne adiri quidem potuerit. sed ante 4 a Romanis obsessa est quam se ipsa cognosceret, et sola 10 omnium provinciarum vires suas postquam victa est in- tellexit. in hac prope ducentos per annos dimicatum 5 est a primis Scipionibus in primum Caesarem Augustum, non continuo nec cohaerenter, sed prout causae laces- sierant, nec cum Hispanis initio, sed cum Poenis in Hi- isspania. inde contagiimi ac series causaeque bellonmi. Prima per Pyrenaeum iugum signa Komana Pu-6 blius et Gneus Scipiones intulerunt proeliisque ingentibus Annonem et Hasdrubalem fratres Annibalis ceciderunt erat nisi fortissimi ; raptaque impetu Hispania, 20 viri in ipsa victoria sua oppressi JPunica fraude cecidissent, terra marique victores. igitur quasi novam in- 7 tegramque provinciam ultor patris et patrui Scipio ille mox Africanus invasit, isque statim capta Carthagine et aliis urbibus, non contentus Poenos expulisse, sti- 25pendiariam nobis provinciam fecit, omnes citra ultraque Hiberum subiecit imperio, primusque Romanorum ducum victor ad Gades et Oceani ora pervenit. plus est provinciam retinere quam facere. itaque per partes 8 iam huc, iam illuc missi duces, qui ferocissimas et in ao id tempus liberas gentes ideoque inpatientes iugi multo labore nec incruentis certaminibus servire docuerunt. Cato ille censorius Celtiberos, id est robur Hispaniae, 9 aliquot proeliis fregit. Gracchus, pater ille Gracchorum, eosdem centum et quinquaginta urbium eversione mul- 85 tavit. Metellus ille, qui ex Macedonia cognomen me- 10 ruerat, et Celtibericus fieri meruit, cum et Contrebiam memorabili cepisset exemplo et Nertobrigae maiore gloria pepercisset. Lucullus Turdulos atque Vacoaeos, 11 44 FLORI EPITOMA.

de quibus ille Scipio posterior singulari certamine, cum 12 rex fuisset provocator, opima rettulerat. Decimus Bru- tus aliquanto latius Celticos Lusitanosque et omnis Callaeciae populos formidatumque militiidus flumen Oblivionis, peragratoque victor Oceani litore non prius s signa convertit quam cadentem in maria solem obru- tumque aquis ignem non sine quodam sacrilegii metu et horrore deprendit. 13 Sed tota certaminum moles cum Lusitanis fuit et Numantinis. nec inmerito. quippe solis gentium Hi-ic spaniae duces contigerunt. fuisset et cum omnibus Cel- tiberis, nisi dux illius motus initio belli vi oppressus 14 esset, summae vir audaciae, si processisset, Olyndicus, qui hastam argenteam quatiens quasi caelo missam va- ticinanti similis omnium in se mentes converterat. set is cum pari temeritate sub nocte castra consulis adisset, ISiuxta tentorium ipsum pilo vigilis exceptus est. ceterum Lusitanos Viriatus erexit, vir calliditatis acerrimae. qui ex venatore latro, ex latrone subito dux adque imperator et, si fortuna cessisset, Hispaniae Romulus, ?« non contentus libertatem suorum defendere, per quattuordecim annos omnia citra ultraque Hiberum et Ta- 16gum igni ferroque populatus, castra etiam praetorum et praesidia adgressus, Claudium Vnimanum paene ad intemicionem exercitus cecidit et insignia trabeis et25 fascibus nostris quae ceperat in montibus suis tropaea 17 fixit. tandem eum iam Fabius Maximus consul oppres- serat; sed a successore Popilio violata victoria est. quippe qui conficiendat, rei cupidus, fractum ducem et extrema deditionis agitantem per fraudem et insidiasao et domesticos percussores adgressus, hanc hosti gloriam dedit, ut videretur aliter vinci non posse. XXXmi. BELLVM NVMANTINVM.

11,18 Numantia quantum Carthaginis, Capuae, Corinthi opibus inferior, ita virtutis nomine et honore par omni- 3» bus, summumque, si vero aestimes, Hispaniae decus. 2quippe quae sine muro, sine turribus, modice edito 17. I, 33. 34 [II, 18]. 45

in tumulo aput flumen Burium sita, quattuor milibus Celtiberorum quadraginta exercitum per annos undecim sola sustinuit, nec sustinuit modo, sed saevius aliquando perculit pudendisque foederibus adfecit. no- 5vissime, cum invictam esse constaret, opus fuit eo qui Carthaginem everterat. Non temere, si fateri licet, uUius causa belli in- 3 iustior. SegidenseS; socios et consanguineos suos, Ro- 4 manorum manibus elapsos, susceperant. habita pro his 10 deprecatio nihil valuit. cum se ao omni bellorum con- tagione removerent, in legitimi foederis pretium iussi arma deponere. hoc sic a barbaris acceptum, quasi manus absciderentur. itaque statim Megaravico fortissimo duce ad arma conversi. Pompeium proelio ad- 15 gressi, foedus tamen maluerunt, cum debellare potuis-

sent Hostilium deinde Mancinum : hunc adsi- 5 ; quoque duis caedibus ita subegerunt, ut ne oculos quidem aut vocem Numantini viri quisquam sustineret. tamen cum 6 hoc quoque foedus maluere, contenti armorum manu- 2obiis, cum ad internicionem saevire potuissent. sednonT minus Nimiantini quam Caudini illius foederis flagrans ignominia aut pudore populus Romanus, dedecus quidem praesentis flagitii deditione Mancini expiavit, ce- 8 terum duce Scipione, Carthaginis incendiis ad excidium 25urbium inbuto, tandem etiam in ultionem excanduit. sed tum acrius in castris quam in campo, nostro cumg milite quam cum Numantino proeliandum fuit. quippe 10 adsiduis et iniustis et servilibus maxime operibus ad- triti ferre plenius vallum, quia arma nescirent, luto soinquinari, quia sanguine nollent, iubebantur. ad hoc scorta, calones, sarcinae nisi ad usum necessariae am- putantur. tanti esse exercitum quanti imperatorem vere 1 1 proditum est. sic redacto in disciplinam milite commissa acies, quodque nemo visurum se umquam spera- 35verat factum, ut fugientes Numantinos quisquam videret. dedere etiam se volebant, si toleranda viris im- 12 perarentur. sed cum Scipio veram vellet et sine ex- ceptione victoriam, eo necessitatum conpulsi primum 46 FLORI EPITOMA.

ut destinata morte in proelium ruerent, cum se prius epulis quasi inferiis implevissent carnis semicrudae et celiae; sic vocant indigenam ex frumento potionem, 13 intellectum ab imperatore consilium; itaque non est permissa pugna morituris. cum fo&sa atque lorica quat- 5 tuorque castris circmndatos fames premeret, a duce orantes proelium, ut tamquam viros occideret, ubi non 14 impetrabant, placuit eruptio. sic conserta manu plurimi occisi, et cum urgueret fames, aliquantisper inde vi- xerunt. novissime consilium sedit sed hoc 10 fugae ; quoque ruptis equorum cingulis uxores ademere, summo 15 scelere per amorem. itaque deplorato exitu in ultimam rabiem furoremque conversi, postremo Rhoecogene duce se, suos, patriam ferro veneno, subiecto igne undique 16 peregerunt. macte [esse] fortissimam et meo iudicio bea- 1.-) tissimam in ipsis malis civitatem. adseruit cum fide socios, populum orbis terrarum viribus fidtum tam parva manu aetate tam longa sustinuit. novissime maximo duce oppressa civitas nullmu de se gaudium hosti re- ca- 20 17 liquit. unus enim vir Numantinus non fuit qui in

tenis duceretur ut de nulla : arma ; praeda, pauperrimis, ipsi cremaverunt. triumphus fuit tantum de nomine. II, 19 Hactenus populus Romanus pulcher, egregius, piuS; sanctus adque magnificus; reliqua saeculi; ut grandia aeque, ita vel magis turbida et foeda, crescentibus cum 25 2 vitiis adeo si hanc ipsa magnitudine imperii ; ut, quis tertiam eius aetatem transmarinam, quam ducentorum annorum fecimus, dividat, centum hos priores, quibus Africam, Macedoniam, Syriam, Hispaniam domuit; au- 3 reos, sicut poetae canunt, iure meritoque fateatur, cen- 30 tum sequentes ferreos plane et cruentos et si quid im- manius cura Mi- ; quippe quibus lugurthinis, Cimbricis, thridaticis, piraticis, Parthicis bellis***, Gallicis atque Germanicis, quibus caelum ipsum gloria ascendit, Grac- chanas Drusianasque caedes, ad hoc servilia bella mi- 35 4 scuerit et, ne quid turpitudini dcsit, gladiatoria. denique in se ipse conversus Marianis atque Sullanis, novissune et et fa- Pompei Caesaris manibuS; quasi per rabiem ,. 1 47 I^ 34^—36 [II, 18—20. III, 1].

rorem — nefas! — semet ipse laceravit. quae etsi5 iuncta inter se sunt omnia atque confusa, tamen quo melius appareant, simul et ne scelera virtutibus ob- strepant, separatim referentur, priusqu#, ut coepimus, siusta illa et pia cum exteris gentibus bella memora- bimus, ut magnitudo crescentis in dies imperii appareat; tum ad illa civium scelera turpesque et inpias pugnas revertemur. XXXV. BELLVM ASIATlCVM.

10 Victa ad occasum Hispania populus Komanus adii,20 orientem pacem agebat, nec pacem modo, sed inusitata et incognita quadam felicitate relictae regiis heredita- tibus opes et tota insemel regna veniebant. Attalus rex 2 Pergamenorum, regis Eumenis filius, socii quondam 15 commilitonisque nostri, testamentum reliquit : *populus Romanus bonorum meorum heres esto'. in bonis re- giishaecfuerunt***. adita igitur hereditate provinciam 3 populus Eomanus non quidem bello nec armis, sed, quod aequias, testamenti iure retinebat. sed hanc diffi- 4 20 cile dictu est utrum facilius amiserit populus Romanus an recuperaverit. Aristonicus, regii sanguinis ferox iuvenis, urbis regibus parere consuetas partim facile sollicitat, paucas resistentis, Myndon, Samon, Colophona vi recepit, Crassi quoque praetoris cecidit exercitum 25 ipsumque cepit. sed ille memor et familiae et Romani 5 nominis custodem sui barbarum virgula excaecat et in exitium sui, quod volebat, ita concitat. mox a Per-6 perna domitus et captus et per deditionem in vinculis 7 habitus. Aquilius Asiatici belli reliquias confecit, mix- 30 tis — nefas ! — veneno fontibus ad deditionem quarun- dam urbium. quae res ut maturam, ita infamem fecit victoriam, quippe cum contra fas deum moresque maiorum medicammibus inpuris in id tempus sacrosancta Romana arma violasset.

3* XXXVI. BELLVM IVGVRTHINVM. ad orientem sed ad meridianam 1 Haec ; non pla- ni, 48 FLORI EPITOMA.

gam eadem quies. quis speraret post Carthaginem ali- 2 quod in Africa bellum ? atquin non leviter se Numidia concussit; et fuit in lugurtna quod post Annibalem timeretur. qui^e rex callidissimus populum Romanum armis invictum opibus adgressus est; set citra spem5 omnium fortuna cessit, ut rex fraude praecipuus fraude 3 caperetur. hic, Massinissa avo, Micipsa patre per adoptionem; cum interficere fratres statuisset agitatus regni cupiditate, nec illos magis quam senatum populumque Romanum, quorum in fide et in clientela regnum erat, lo 4 metueret; primum scelus mandat insidiis. potitus Iliem- psalis capite cum se in Adherbalem convertisset isque Komam profugisset, missa per legatos pecunia traxit 5 in sententiam suam senatum. et haec eius fuit de nobis prima victoria. missos deinde, qui regnum inter illum i^ Adherbalemque dividerent, similiter adgressus, cum in Scauro ipsos Romani imperii mores expugnasset, inchoatum nefas perfecit audacia. sed non diu latent Cscelera. corruptae nefas legationis erupit; placuitque 20 7 persequi bello parricidam. primus in ISumidiam Cal- purnius Bestia consul inmittitur; sedrex, expertus fortius adversus Romanos aurum esse quam ferrum, pacem 8 emit. cuius flagitii reus cum interveniente publica fide a senatu arcesseretur, pari audacia et venit et conpetitorem imperii Massinissae Massivam inmisso percus- 25 9 sore confecit. haec altera contra regem causa belli fuit. igitur sequens ultio mandatur Albino. set huius quo-

• — dedecus ! — frater ita que pro corrupit exercitum, ut vohmtaria nostrorum fuga vinceret !Numida castris- que poteretur, addito etiam turpi foedere in pretiumso 10 salutis, quo quos emerat dimisit exercitus. tandem in ultionem non tam imperii Romani quam pudoris Me- tellus adsurgit, qui callidissime hostem nunc precibus nunc minis; iam simulata iam vera fuga eludentem ar- lltibus suis adgressus est. agrorum atque vicorum po-35 pulatione nec contentus in ipsa Numidiae capita impetum fecit; et Zamam quidem frustra adivit, ceterum Thalam, gravem armis thensaurisque regiis, diripuit. 1,36. 37[iii, 1.2j. 49

timc urbibus exutum regein et iam finium suorum re- 12 fugitivum per Mauros adque Gaetuliam seque- fniqueatur. postremo Marius auctis admodum copiis, cum 13 pro obscuritate generis sui capite censos sacramento sadegisset, iam fusum et saucium regem adortus, non facilius tamen vicit quam si integrum ac recentem. hic 14 et urbem ab Hercule conditam Capsam, in media Africa siti anguibus harenisque vallatam, mira quadam felicitate superavit, et saxeo inditam monti Mulucham 10 urbem per Ligurem aditu arduo inaccessoque penetravit. mox non ipsum modo, sed Bocchum quoque Mau- 15 retaniae regem, iure sanguinis Numidas vindicantem, aput oppidimi Cirtam graviter cecidit. qui ubi diffisus 16 rebus suis alienae cladis accessio fieri timet, pretium 15 foederis adque amicitiae regem facit. sic fraudulen- n tissimus regum fraude gener soceri sui in insidias de- ductus Sullae in manum traditur, tandemque opertum catenis lugurtham in triumpho populus Romanus aspexit. sed ille quoque, quamvis victus ac vinctus, vidit 18 20 urbem, quam venalem et quandoque perituram, si ha- buisset frustra ut venalis emjptorem, cecinerat. iam, fuisset, habuit emptorem; cum illum evaserat, certum erat non esse perituram. XXXVII. BELLVIM ALLOBROG^tm.

25 Sic ad meridiem populus Romanus. multo atrocius m, 2 * * et multipliciter magis a septentrione venientem *. nihil hac plaga infestius. atrox caelum, perinde in-2 genia. omni igitur tractu violentus hostis, a dextris - atque laevis et a medio septentrionis erupit. 30 Prima trans Alpes arma nostra sensere Saluvii, 3 cum de eis fidissima atque amicissima civitas Massilia quereretur; Allobroges deinde et Arverni, cumadver-4 sus eos similes Haeduorum querellae opem et auxilium nostrum flagitarent: utriusque victoriae testes Isara et 35Vindelicus amnes et iripiger fluminum Rhodanus. ma-5 ximus barbaris terror elephanti fuere, inmanitati gentium pares. nihil tam conspicuum in triumpho quam FLORVS. 4 50 FLORI EPITOMA.

rex ipse Vituitus discoloribus in armis argenteoque ocarpento, qualis pugnaverat. utriusque victoriae quod vel quantumque gaudium fuerit, hinc aestimari potest, quod et jDomitius Ahenobarbus et Fabius Maximus ipsis quibus dimicaverant locis saxeas erexere turres, 5 et desuper exornata armis hostilibus tropaea fixerunt, cum hic mos inusitatus fuerit nostris. numquam enim populus Romanus hostibus domitis victoriam expro- bravit. XXXVIII. BELLVM CIMBRICVM TEVTONICVMie TIGVRINVM.

111,3 Cimbri, Teutoni atque Tigurini ab extremis Gal- liae profugi, cum terras eorum inundasset Oceanus, 2novas sedes toto orbe quaerebant, exclusique et Gallia et Hispania cum in Italiam demigrarent, misere legatosis in castra Silani, inde ad senatum, petentes ut Martius aliquid sibi terrae daret quasi stipendium, ce- populus " terum ut vellet manibus atque armis suis uteretur. 3 sed quas daret terras populus Romanus agrariis legibus inter se dimicaturus ? repulsi igitur, quod nequi-20J 4verant precibus, armis petere coeperunt. sed nec primum impetum barbarorum Silanus, nec secundum Ma- nilius nec tertium sustinere omnes , Caepio potuerunt ; 5fugati, exuti castris. actum erat, nisi Marius illi sae- culo contigisset. ille quoque non ausus congredi sta-25 tim militem tenuit in castris, donec invicta illa rabies et impetus, quem pro virtute barbari habent, con- esenesceret. recessere igitur increpantes et — tanta erat capiendae urbis fiducia — consulentes, si quid ad.uxores suas mandarent. nec segnius quam minatiao claustra fuerant tripertito agmine in Alpes, id est Vltaliae, ferebantur. Marius mira statim velocitate occupatis compendiis praevenit hostem, prioresque Teu- in loco tonas sub ipsis Alpium radicibus adsecutus quem Aquas Sextias vocant quo •— fidem numinum ! — 35 Sproelio oppressit! vallem fluviumque medium hostes tenebant, nostris aquarum nulla copia. consultone id 2. 1,37. 38 [III, 3]. 51

an errorem in consilium egerit imperator , verterit, dubium; certe necessitate acta virtus victoriae causa fuit. nam flagitante aquam exercitu, *si viri estis,'9 inquit 'en, illic habetis.' itaque tanto ardore pugna- • tum est, ea caedes hostium luit, ut victor Romanus cruento flumine non plus aquae biberit quam sanguinis certe rex Teutobodus barbarorum. ipse , quater- lO nos senosque equos transilire solitus, vix unum, cum fugeret, ascendit, proximoque in saltu conprehensus loinsigne spectaculum triumpni fuit. quippe vir pro- ceritatis eximiae super tropaea sua eminebat. Sublatis funditus Teutonis in Cimbros convertitur. 11 hi iam — quis crederet? — per hiemem, quae altius Alpes levat, Tridentinis iugis in Italiam provoluti ve- 15 luti ruina descenderant. Athesim fluihen non ponte nec 12 navibus, sed quadam stoliditate barbarica primum cor- poribus adgressi, postquam retinere amnem manibus et clipeis frustra temptaverant, ingesta silva obrutum transiluere: si statim infesto agmine urbem petissent, 13 20grande discrimen; sed in Venetia, quo fere tractu Ita- lia mollissima est, ipsa soli caelique clementia robur elanguit. ad hoc panis usu carnisque coctae et dulce- dine vini mitigatos Marius in tempore adgressus est. 14 venere ipsi — nam metus in barbaris nulla vestigia — 25 et diem pugnae a nostro imperatore petierunt; et sic proximum dedit. in patentissimo, quem Raudium vocant, campo concurrere. inde milia sexaginta quinque cecidere, mnc trecentis minus; per omnem diem con- ciditur barbarus. vir- 15 ^istic quoque imperator addiderat 3otuti dolum, secutus Annibalem artemque Cannarum; primum nebulosum nanctus diem, ut hosti inopinatus occurreret, tum ventosum quoque, ut pulvis in oculos et ora ferretur, tum acie conversa in orientem, ut, quod ex captivis mox cognitum est, ex splendore ga- aslearum aere repercusso quasi ardere caelum videretur. nec minor cum uxoribus eorum pugna quam cum ipsis 16 fuit; cum obiectis undique plaustris atque carpentis altae desuper securibus contisque pugnarent. perinde 17 4* 52 FLORI EPITOMA.

speciosa mors earum fuit quam pugna. nam cum missa ad Marium legatione libertatem ac sacerdotium non inpetrassent (nec fas erat), suffocatis elisisque passim infantibus suis aut mutuis concidere vulneribus aut vinculo e crinibus suis facto ab arboribus iugisques jgplaustrorum pependerunt. Boiorix rex in prima acie dimicans inpigre nec inultus occiditur. Tertia Tigurinorum manus, quae quasi in sub- sidio Noricos insederat Alpium tumulos, in diversa 19 elapsa fuga ignobili et latrociniis evanuit. hunc tam lae- lo tum tamque felicem liberatae Italiae adsertique imperii ^ nuntium non per homines, ut solebat, populus Romanus 2oaccepit, sed per ipsos, sicredere fas est, deos. quippe eodem die quo gesta res est visi pro aede PoUucis et Castoris iuvenes laureatas praetori litteras dare, fre- 15 * * * quensque in spectaculo rumor victoriae Cimbricae quod in gladiatorio munere fieri solet ^feliciter!' dixit. admirabilius fieri 21 quo quid , quid insignius potest? quippe velut elata montibus suis Roma spectaculo belli interesset, uno eodemque momento, cum in acie Cim-20 bri succumberent, populus in urbe plaudebat. XXXVIIII. BELLVM THRACIVM.

111,4 Post Macedonas, si dis placet, Thraces rebellant, illi quondam tributarii Macedonum; nec in proximas modo provincias contenti incurrere, Thessaliam atque 25 Delmatiam, in Adriaticum mare usque venerunt; eoque fine retenti, quasi interveniente natura, contorta 2 in ipsas aquas tela miserunt. nihil interim per id omne tempus residuum crudelitatis fuit in captivos saevientibus: litare dis sanguine humano, bibere in ossibusao capitum, cuiusque modi ludibriis foedare mortem tam igni quam fumo, partus quoque gravidarum mulierum 3 extorquere tormentis. saevissimi omnium Thracum Scordisci fuere, sed calliditas quoque ad robur ac- 4 cesserat : silvanun et montium situs cum ingenio con- 35 sentiebant. itaque non fusus modo ab his aut fugatus, sed — simile prodigio — omnino totus interceptus 3 — I^ 38— 40 [III, 5J. 53

exercitiis quem duxerat Cato. Didius vagos et liberas populatione diffiisos intra suam reppulit Thraciam. Drusus ulterius egit et vetuit transire Danuvium. Mi- nucius toto vastavit Hebro, multis quidem amissis, 5 dum perfidum glacie flumen equitatur. Volso Rhodo- 6 pen Haemumque penetravit. Curio Dacia tenus venit, sed tenebras saltuum expavit. Appius in Sarmatas usque pervenit, Lucullus ad terminum gentium Tanain lacumque Maeotim. nec aliter cruentissimi hostium? loquam suis moribus domiti. quippe in captivos igni ferroque saevitum est; sed nihil barbaris atrocius visum est quam quod abscisis manibus relicti vivere superstites poenae suae iubebantur. XL. BELLVM MITHRn)ATICVM.

16 Ponticae gentes a septentrione in sinistrum iacent,in,5 a Pontico cognominatae mari. harum gentium atque -regionum rex antiquissimus Aeetas, post Artabazes, a septem Persis oriundus, inde Mithridates, omnium longe maximus. quippe cum quattuor Pyrrho, trede-2 20 cim anni Annibali sunecerint, ille per quadraginta annos restitit, donec tribus ingentiuus Dellis subactus felicitate Sullae, virtute Luculli, magnitudine Pompei consumeretur. causam quidem illius belli praetenderat 3 aput Cassium legatum, adtrectari terminos suos a Ni- 25Comede Bithyno; ceterum elatus animis ingentibus Asiae totius et, si posset, Europae cupiditate flagra- bat. spem ac fiduciam dabant nostra vitia. quippe cum4 civilibus bellis distringeremur, invitabat occasio, nu- dumque latus imperii ostendebant procul Marius, SuUa, 3oSertorius. inter haec rei publicae vulnera et hos tu-5 multus repente quasi captato tempore in lassos simul ataue districtos subitus turbo Pontici belli ab ultima veluti specula septentrionis erupit. Primus statim impetus belli Bithyniam rapuit, Asia6 asinde pari terrore correpta est, nec cunctanter ad regem ab urbibus nostris populisque descitum est. aderat, in-7 stabat, saevitia quasi vii*tute utebatur. nam quid atro- 64 FLORI EPITOMA.

cius uno eius edicto, cum omnes qui in Asia forent Romanae civitatis homines interfici iussit ? tum quidem domus templa et arae, humana omnia adque divina siura violata sunt. sed hic terror Asiae Europam quo que regi aperiebat. itaque missis Archelao Neoptolemo- 5 que praefectis, excepta Rhodo», quae pro nobis firmius stetit, ceterae Cyclaaes, Delos, Luboea et ipsum Grae- 9 ciae decus Athenae tenebantur. Italiam iam ipsamque urbem Romam regius terror adflabat. itaque L. Sulla vir armis violentia ruentem 10 festinat, ojptimus, parique 10 ulterius hostem quadam quasi manu reppulit. primum- que Athenas urbem, •— quis crederet? — frugum parentem, obsidione ac fame ad humanos cibos conpulit; mox subrutus Piraei portus sex aut amplius muris cin- ctus. postquam domuerat ingratissimos hominum, ta-i5 men, ut ipse dixit, in honorem mortuorum sacris suis llfamaeque donavit. mox cum Euboea atque Boeotia praesidia regis depulisset, omnis copias uno apud Chae- roniam, apud Orchomenon altero bello dissipavit, sta- in Asiam et de-20 timque transgressus ipsum opprimit. bellatum foret, nisi de Mithridate triumpnare cito quam 12 vere maluisset. ac tum quidem hunc Asiae statum Sulla dederat. ictum cum Ponticis foedus , recepit Bithyniam a rege Nicomedes, Ariobarzanes Cappadociam, Asia rursus nostra, ut coeperat, Mithridates tantum repul-25 sus. itaque non fregit ea res Ponticos, sed incendit. ISquippe rex Asia et Europa quodam modo inescatus non iam quasi alienam, sed, quia amiserat, quasi ra- 14ptam belh iure repetebat. igitur ut extincta parum fideliter incendia maiore flamma revivescunt, itaso ille de integro, auctis maiorem in modum copiis, tota denique regni sui mole in Asiam rursus mari terra fluminibusque veniebat. 15 Cyzicus, nobilis civitas, arce, moenibus, poiiu turribusque marmoreis Asiaticae plagae litora inlustrat. 35 hanc ille quasi alteram Romam toto invaserat bello. 16 sed fiduciam oppidanis resistendi nuntius fecit, docens adventare Lucullum; qui — hon-ibile dictu — per 1,40 [III, 5J. 55

medias hostium naves utre suspensus et pedibus iter videntibus marina gubemans , procul quasi pristis evaserat. mox clade conversa, cum ex mora obsidii 17 regem fames et ex fame pestilentia urgueret, receden- stem Lucullus adsequitur adeoque caedit, ut Granicus et Aesepus amnes cruenti redderentur. rex callidus 18 Romanaeque avaritiae peritus spargi aurum a fugien- tibus et pecuniam iussit, qua sequentes moraretur. nec felicior in mari quam terra fuga. quippe centum loamplius navium classem apparatu belli gravem Pon- tico mari adgressa tempestas tam foeda strage laceravit, ut navalis belli instar efficeret, planeque ut Lu- 19 cullus quodam cum fluctibus procellisque commercio debellandum tradidisse regem ventis videretur. ad-20 istritae iam omnes validissimi regni vires erant, sed animus malis augebatur. itaque conversus ad proxi-2l mas gentes totum paene orientem ac septentrionem ruina sua involvit. Hiberi, Caspii, Albani et utrae- que soUicitantur Armeniae, per quae omnia decus et 2Anomen et titulos gloriae Pompeio suo Fortuna quaerebat. ubi novis motibus ardere Asiam videt alios- 22 qui * que ex aliis prodire reges, nibil cunctandum ratus, priusquam inter se gentium robora coirent, statim ponte navibus facto omnium ante se primus transiit Eu- 25phratem regemque fugientem media nanctus Armenia — quanta felicitas viri ! — uno proelio confecit. no- 23 ctuma ea dimicatio fuit et Luna in partibus. quippe quasi commilitans cum dea a tergo se hostibus, a facie Komanis praebuisset, Pontici per errorem longius ca- 30 dentis uinbras suas quasi hostium corpora petebant. et 24 Mithridates quidem nocte illa debellatus est. nihil enim postea valuit, quamquam omnia expertus more anguium, qui optrito capite postremum cauda minantur. quippe25 cum effugisset hostem Colchis tenus, iungere Bosporon, 35 inde per Thracen Macedoniamque et Graeciam transilire, sic Italiam nec opinatus invadere — tantum cogitavit. sed defectione civium filii scelere Pharnacisque prae-2(> ventus male temptatum veneno spiritum ferro expulit. 56 FLORI EPITOMA.

27 Gneus interim Magnus rebellis Asiae reliquias sequens per diversa gentium terranmique volitabat. nam suD orientem secutus Armenios, captae gentis satrapen 28supplicem iussit regnare Tigranen. at in septentriono Scythicum iter tamquam in mari stellis secutus Colchos ^ cecidit, ignovit Hiberiae, pepercit Albanis. regem Col- chorum Orhozen, positis sub ipso Caucaso castris iussit in plana descendere, at Arthocen, qui Hiberis im- perabat, obsides liberos dare; Horolen etiam munera- vit, ultro ab Albania sua lectum aureum et alia dona lo 29 mittentem. nec non in meridiem verso agmine Liba- num Syriae Damascumque transgressus per nemora illa odorata, per turis et balsami silvas Romana signa circumtulit. Arabes, si quid imperaret, praesto fuere. 30 defendere ludaei verum haec is Hierosolyma temptavere ; quoque et intravit et vidit illud grande inpiae gentis arcanum patens, sub aurea vite cilium. dissidentibus- que de regno fratribus arbiter factus regnare iussit Hyrcanum; Aristobolum, quia renovabat imperium, 31 in catenas dedit. sic Pompeio duce populus Romanus 20 totam, qua latissima est, Asiam pervagatus, quam extremam imperii habebat provinciam mediam fecit. exceptis quippe Parthis, qui foedus maluerunt, et In- dis, qui adnuc nos nec noverant, omnis Asia inter rubrum et Caspium et Oceanum Pompeianis domita vel 25 oppressa signis tenebatur. XLI. BELLVM PIRATICVM.

111,6 Interim cum populus Romanus per diversa terrarum districtus est, Cilices invaserant maria sublatisque commercii«, rupto foedere generis humani, sic mariaso 2 bello quasi tempestate praecluserant. audaciam perditis furiosisque latronibus dabat inquieta Mithridaticis proeliis Asia, dum sub alieni belli tumultu exterique regis 3 invidia inpune grassantur. ac primum duce Isidoro contenti proximo mari Cretam inter adque Cyrenas etss Achaiam sinumque Maleum, quod ab spoliis aureum ipsi 4vocavere, latrocinabantur. missusque in eos Pubhus ' 41 1,40. [iii, 5.6]. 57

Servilius, quamvis leves et fugaces myoparonas gravi et Martia classe non incruenta victoria turbaret, su- , perat. sed nec mari summovisse contentus, validissi-5 mas urbes eorum et diutina praeda abundantes, Phase- 5 lim et Olympum evertit Isaurosque ipsam arcem Cili- ciae, unde conscius sibi magni laboris Isaurici cognomen adamavit. non ideo tamen tot cladibus domiti terra ^ se continere sed ut potuerunt ; quaedam animalia, quibus aquam terramque incolendi gemina natura est, 10 sub ipso nostis recessu inpatientes soli in aquas suas resiluerunt, et aliquanto latius quam prius Siciliae quoque litora et Campaniam nostram subito adventu terrere voluerunt. sic Cilix dignus victoria Pompei 7 visus est et Mithridaticae provinciae factus accessio. 15 ille dispersam toto mari pestem semel et in perpetuum volens extinguere divino quodam apparatu adgressus est. quippe cum classibus et suis et socialibus Rhodio- 8 rum abundaret, pluribus legatis atque praefectis utraque Ponti et Oceani ora conplexus est. Gellius Tusco 9 20mari inpositus, Plotius Siculo; Atilius Ligusticum sinum, Pomponius Gallicum obsedit, Torquatus Balea- ricum, Tiberius Nero Gaditanum fretum, qua primum maris nostri iimen aperitur, Libycum Lentulus Mar- cellinus, Aegyptium Pompei iuvenes, Hadriaticum 10 jsVarro Terentius, Aegaeum et Ponticum et Pamphy- lium Metellus, Asiaticum Caepio; ipsas Propontidos fauces Porcius Cato sic obditis navibus quasi porta obseravit. sic per omnis aequoris portus, sinus, la-11 tebras, recessus, promunturia, freta, paeninsulas quid- 30 quid piratarum luit quadam indagine inclusum est. 12 ipse rompeius in originem fontemque belli Ciliciam : nec hostes detractavere certamen. non ex fiducia, sed l^ quia oppressi erant, ausi videbantur;- sed nihil tamen amplius, quam ut ad primum ictum concurrerent. mox ssubi circumfusa undique rostra viderunt, abiectis statim telis remisque plausu undique pari, quod supplicantium fiignum fuit, vitam petiverunt. non alia tam incruental4 victoria usi umquam sumus, sed nec fideliori in poste- 58 FLORI EPITOMA

rum. idque prospectum singulari consilio ducis, qui maritimum genus a conspectu longe removit maris et mediterraneis agris quasi obligavit, eodemque tempore et usum maris navibus recuperavit et terrae bomines 15SU0S reddidit. quid prius in hac mirere victoria? ve-5 locitatem? quadragensimo die parta est. an felicitatem? ne una quidem navis amissa est. an vero perpetuita- tem? amplius piratae non fuerunt. XLII. BELLVM CRETICVM.

III;? Creticum bellum, si vera volumus, nos fecimusjie sola enim vincendi nobilem insulam cupiditas fecit. favisse Mithridati videbatur; hoc placuit armis vindi- 2care. primus invasit insulam Marcus Antonius, cum ingenti quidem victoriae spe atque fiducia, adeo ut pluris catenas in navibus quam arma portaret. dedit itaquei5 3 poenas vaecordiae. nam plerasque naves intercepit nostis su- , captivaque corpora religantes velis ac funibus spendere, ac sic veiificantes triumphantium in modum 4Cretes portibus suis adremigaverunt. Metelhis deinde totam insulam igni ferroque populatus intra castella et 20 urbes redegit, Cnoson Eleuthernan et, ut Graeci dicere Ssolent, urbium matrem Cydoneam; adeoque saeve in captivos consulebatur, ut veneno se plerique confice- rent, alii deditionem suam ad Pompeium absentem mit- 6 terent. et cum ille res in Asia gerens, eo quoque prae- 26 fectum misisset Antonium in alienam provinciam, inritus fuit, eoque infestior Metellus in hostes ius victoris exercuit, victisque Lasthene et Panare, Cydoneae ducibus, victor rediit; nec quicquam tamen amplius de tam famosa victoria quam cognomen Creticum re- 3o portavit. XLIII. BELLVM BALEARICVM.

III, 8 Quatenus Metelli Macedonici domus bellicis agno- minibus adsueverat, altero ex liberis eius Cretico facto mora fuit alter vocaretur. 35 non quin quoque Balearicus 2Baleares per id tempus insulae piratica rabie maria 1,41— 45 [III, 6— 10], 59

corruperant. homines feros atque silvestres mireris ausos a scopulis suis saltem maria prospicere. ascen 3 dere etiam inconditas rates et praeternavigantes subinde inopinato impetu terruere. set cum venientem ab 4 salto Romanam classem prospexissent, praedam putan- tes, ausi etiam occurrere, et primo impetu ingenti la- pidum saxorumque nimbo classem operuerunt. tribus5 quisque fundis proeliantur. certos esse quis miretur ictus, cum haec sola genti arma sint, id unum ab in- lofantia studium? cibum puer a matre non accipit, nisi quem ipsa monstrante percusserit. sed non diu lapida- tione Romanos terruere. nam postquam comminus ven- 6 tum est expertique rostra et pila venientia, pecudum in morem clamore sublato petiverunt fuga litora, diit lapsique in proximos tumulos quaerendi fuerunt ut vincerentur. XLim. EXPEDITIO IN CYPRVM.

Aderat fatum insularum. igitur et Cypros recepta iii, 9 sine bello. insulam veteribus divitiis abundantem et ob 2 20 hoc Veneri sacram Ptolemaeus regebat. sed divitiarum 3 tanta erat fama, nec falso, ut victor gentium populus et donare regna consuetus P. Clodio tribuno plebis duce 4 socii vivique regis confiscationem mandaverit. et ille ad rei famam veneno fata praecepit. ceterum 5 ?uidem^orcius Cato Cyprias opes liburnis per Tiberinum ostium invexit. quae res latius aerarium populi Romani quam uUus triumphus implevit. XLV. BELLVM GALLICVM.

Asia Pompei manibus subacta reliqua, quae resta-iii, 10 ^obant in Europa, Fortuna in Caesarem transtulit. re-2 stabant autem inmanissimi gentium Galli atque Germa- ni et quamvis toto orbe divisi, tamen quia vincere libuit, Britanni. Primus Galliae motus ab Helvetiis coepit, qui Rho- ssdanum inter et Rhenum siti, non sufficientibus terris venere sedem incensis moenibus suis hoc sa- petitum, ; 60 FLORI EPITOMA.

Scramentum fuit, ne redirent. sed petito tempore ad deliberandum, cum inter moras Caesar Rhodani ponte rescisso fugam abstulisset, statim bellicosissimam gentem sic in sedes suas quasi greges in stabulum pastor 4reduxit. sequens longe longeque cruentior pugna Bel- - garum, quippe pro libertate pugnantium. hic cum multa Romanorum militum insignia, tum illud egregium ipsius ducis, quod, nutante in fuga exercitu, rapto fugientis e manu scuto in primam volitaus aciem manu proelium 5restituit. inde cum Venetis etiam navale bellum, sedio maior cum Oceano quam cum ipsis navibus rixa. quippe illae rudes et informes et statim naufragae, cum rostra sensissent sed haerebat in vadis cum aestibus ; pugna, solitis in ipso certamine subductus Oceanus intercedere 6 bello videretur. illae quoque accessere diversitates pro i^ gentium locorumque natura. Aquitani, callidum genus,

in se : iussit includi morabantur speluncas recipiebant ; in silvis: iussit incendi. nemo tantum feroces dixerit 7 Gallos : fraudibus agunt. Indutiomarus Treveros, Am- biorix concitavit Eburones. utrique, absente Caesare2o 8 coniuratione facta, invasere legatos.. sed ille fortiter a Dolabella summotus est, relatumque regis caput; hic insidiis in valle dispositis dolo perculit. itaque et castra direpta sunt et Aurunculeium Cottam cum Titurio Sabino amisimus. nec uUa de mox ultio 25 legatos rege ; quippe perpetua trans Rhenum fuga latuit. Q Nec Rhenus ergo inmunis; nec enim fas erat ut 10 libe> esset receptator hostium atque defensor. et prima contra Grermanos illius pugna iustissimis quidem ex causis. Haedui de incursionibus eorum querebantur. 30 11 quae erat Ariovisti regis superbia! cui cum legati di- cerent 'veni ad Caesarem;' et 'quis est Caesar?' et *si vult, veniat' inquit, et *quid ad illum, quid agat nostra 12Gerraania? num ego me interpono Romanis?' itaque tantus gentis novae terror in castris, ut testamentaso passim etiam in principiis scriberentur. sed illa inmania corpora quo maiora erant, eo magis gladiis ferro- 3que patuerunt. qui calor in proeliando militum fuerit, 45 I, [III, 10]. 61

nullo inagis exprimi potest quam quod, elatis super caput scutis cum se testudine barbarus tegeret, super ipsa Komani scuta salierunt, et inde in iugulos gladii de- scendebant. iterum de Grermano Tencteri querebantur. 14 5 hic vero iam Caesar ultro Mosellam navali ponte trans- greditur ipsumque Rhenum et Hercyniis hostem quae- rit in silvis; sed in saltus ac paludes gens omnis dif- fugerat. tantum pavoris incussit intra ripam subita Ro- mana vis. nec semel Rhenus, set iterum quoque, et 15 10 quidem ponte facto penetratus est. maior aliquanto trepidatio. quippe cum Rhenum suum sic ponte quasi iugo captum viderent, fuga rursus in silvas et paludes, vin- et, quod acerbissimum Caesari fuit, non fuere qui cerentur. 15 Omnibus terra marique peragratis respexit Ocea- 16 num et, quasi hic Romanis orbis non sufnceret, alterum cogitavit. classe igittir conparata Britanniam transit mira celeritate; quippe qui tertia vigilia cum Morinorum solvisset a portu, minus quam medio die ' ^ 20 insulam ingressus est. plena erant tumultu hostica litora, et trepidantia ad conspectum rei novae carpenta volitabant. itaque trepidatio pro victoria fuit. arma et obsides accepit a trepidis, et ulterius isset, nisi in- probam classem naufragio castigasset Oceanus. rever- 18 25SUS igitur in Galliam, classe maiore auctisque copiis in eundem rursus Oceanum eosdemque rursus Britan- nos. Caledonas secutus in silvas unum quoque ex regibus t Casuella in vincla dedit. contentus his (non enim 19 provinciae, sed nomini studebatur) cum maiore quam 3oprius praeda revectus est, ipso quoque Oceano tran- quillo magis et propitio, quasi inparem ei se fateretur. Sed maxima omnium eademque novissima coniu-20 ratio fuit Gralliarum communis : pariter Arvernos atque Biturigas, Carnutas simul Sequanosque contraxit. hic21 35 armis terribilis nomine etiam corpore spirituque , quasi ad terrorem conposito, Vercingetorix ille festis diebus et conciliabulis, cum frequentissimos in lucis haberet, ferocibus dictis ad ius pristinum libertatis erexit. ab- 22 62 FLORI EPITOMA.

erat tunc Caesar Ravennae dilectum agens, et liieme creverant Alpes: sic interclusum putabant iter. sed rei ille, qualis erat ad nuntium felicissimae temeritatis, per invios ad id tempus montium tumulos, per intactas vias et nives, expedita manu emensus Galliam, et ex 5 distantibus hibernis castra contraxit, et ante in media 23 Gallia fuit, quam ab ultima timeretur. tum ipsa capita belli adgressus urbcs, Avaricum quadraginta milium propugnantium [sustulit]; Alesiam ducentorum quinquaginta miliimi iuventute subnixam flammis adaequavit. lo 24circa Gergoviam Arvernorum tota belli moles fuit. quippe cum octoginta milia muro et arce et abruptis 25ripis defenderent maximam civitatem, v^llo sudibus et fossa inductoque fossae flumine, ad hoc decem et octo castellis ingentique lorica circumdatam primum fame^s domuit, mox audentem eruptiones in vallo gladiis sudibusque concidit, novissime in deditionem redegit. 26ipse ille rex, maximum victoriae decus, supplex cum in castra venisset, equum et phaleras et sua arma ante Caesaris genua proiecit. 'habe' : inquit 'fortem virum, 20 vir fortissime, vicisti.' XLVI. BELLVM PARTHICVM.

111,11 Dum Gallos per Caesarem in septentrione debellat, ipse interim ad orientem grave volnus a Parthis populus Romanus accepit. nec de fortuna queri pos-25 sumus caret clades. adversis et dis et homi- 2 ; solacio nibus cupiditas consulis Crassi, dum Parthico inhiat auro, unaecim strage legionum et ipsius capite multata 3 est. et tribunus plebi Ateius exeuntem ducem hostilibus diris devoverat, et cima Zeugma transisset exercitus, 3o 4 rapta subitis signa turbinibus hausit Euphrates, et cum aput Nicephorium castra posuisset, missi ab Orode rege legati nuntiavere, percussorum cum Pompeio foe- 5 derum Sullaque meminisset. set regiis inhians ille then- sauris, nihil ne imaginario quidem iure, set Seleuciae35 6 se responsurum esse respondit. itaque dii foederum ul- tores nec insidiis nec virtuti hostium defuemnt. iam 47 1^45— [III, 10— 12J. 63

primum, qui solus et subvehere commeatus et munire poterat a tergo, relictus Euphrates, dum simulato trans- fugae cuidam Mazarae Syro creditur. tum^in mediam camporum vastitatem eodem duce ductus exercitus, ut 6 undique hosti exponeretur. itaque vixdum venerat Oar- S rhas, cum undique praefecti regis Silaces et Sirenas ostendere signa auro sericisque vexillis vibrantia. tunc sine mora circumfusi undique equitatus in modimi grandinis atque nimborura densa pariter tela fuderunt. sic 10 miserabili strage deletus exercitus. ipse in conloquium 9 sollicitatus dato hostium in manus inci- , signo vivus disset, nisi tribunis reluctantibus fugam ducis barbari ferro occupassent. [sic quoque relatum caput ludibrio filium in 10 hostibus fuit,] ducis paene conspectu patris 15 idem telis operuerunt. reliquiae infelicis exercitus, quo quemque rapuit fuga, in Armeniam, Ciliciam Syriam- que distractae, vix nuntium cladis rettulerunt. caputll eius recisum cum dextera manu ad regem reportatum in ludibrio fuit, neque indigno. aurum enim liquidum 2orictum oris infusimi est, ut cuius animus arserat auri cupiditate, eius etiam mortuum et exangue corpus auro ureretur. XLVn. ANACEPHALAEOSIS.

Haec est illa tertia aetas populi Romani transma-iii, 12 ?5 rina, qua Italia progredi ausus orbe toto arma circumtulit. cuius aetatis superiores centimi anni sancti, pii2 et, ut diximus, aurei, sine flagitio, sine scelere, dum sincera adhuc et innoxia pastoriae illius sectae integri- tas, dumque Poenorum hostium inminens metus disci- 30 plinam veterem continebat. posteri centum, quos a Car- 3 thaginis, Corinthi Numantiaeque excidiis et Attali regis Asiatica hereditate deduximus in Caesarem et Pompe- ium secutumque hos, de quo dicemus, Augustum, ut claritate rerum bellicarum magnifici, ita domesticis cla- 35 dibus miseri et erubescendi. quippe sicut Galliam, 4 Thraciam, Ciliciam, Cappadociam, uberrimas validissi- masque provincias, Armenios etiam et Britannos, ut 64 FLORI EPITOMA.

non in usum, ita ad imperii speciem magna nomina ad- 5 quisisse pulchrum ac decorum : ita eodem tempore dimi- casse domi^ cum civibus, sociis, mancipiis, gladiatoribus etotoque inter se senatu turpe atque miserandum. ac nescio an satius fuerit populo Romano Sicilia et Africa 5 contento fuissC; aut his etiam ipsis parcere dominanti in Italia sua, quam eo magnitudinis crescere, ut viri- 7bus suis conficeretur. quae enim res alia civiles furo- res peperit quam nimiae felicitates? Syria prima nos victa corrupit, mox Asiatica Pergameni regis nereditas. lo Sillae opes atque divitiae adflixere saeculi mores, mersamque vitiis suis quasi sentina rem publicam pessum dedere. unde enim populus Romanus a tribunis agros et cibaria flagitaret nisi per famem quam luxus fecerat ? hinc ergb Gracchanae prima et secunda et illa tertiaio OApuleiana seditio. undc iudiciariis legibus divulsus ab senatu eques nisi ex avaritia, ut vectigalia rei publicae atque ipsa iudicia in quaestu haberentur? hinc Drusus et promissa civitas Latio et per hoc arma sociorum. lOquid autem? bella servilia unde nobis nisi ex abun-2f dantia faroiliarum ? unde gladiatorii adversum dominos suos exercitus, nisi ad conciliandum plebis favorem effusa dum largitio, spectaculis indulget , supplicia quon- 11 dam hostiumartem faceret? iam ut speciosiora vitia tan- gamus, nonne ambitus honorum ab isdem divitiis con- 25 I2citatus? atquin inde Mariana, inde Sullana tempestas. aut magnificus apparatus conviviorum et sumptuosa lar- 13gitio non ab opulentia paritura mox egestatem? haec Catilinam patriae suae inpegit. denique illa ipsa prin- cipatus et dominandi cupido unde nisi ex nimiis opibus 3c venit? atquin haec Caesarem atque Pompeium furia- 14libus in exitium rei publicae facibus armavit. hos igitur omnis domesticos motus separatos ab externis iu- stisque bellis ex ordine persequemur. IVLI FLORI EPITOMAE DE TITO LIVIO BELLORVM OMNIVM ANNORVM DCC

LIBER II.

KLA.PITA LIBRl II. I. De legibus G-racchanis. II. Seditio Tiberi Gracchi. in. Seditio C. Gracchi. Iin. Seditio Apuleiana. V. Seditio Drusiana. VI. Bellum adversus socios. VII. Bellum servile. Vni. Bellum Spartacium. Vnil. Bellum civile Marianum. X. Bellum Sertorianum. XI. Bellum civile sub Lepido. XII. Bellum Catilinae. XIII. Bellum civile Caesaris et Pompei. XIIII. Bellum Caesaris Augusti. XV. Bellum Mutinense. XVI. Bellum Perusinum. Triumviratus. XVn. Bellum Cassi et Bruti. XVIII. Bellum cum Sexto Pompeio. XVnil. Bellum Parthicum sub Ventidio. XX. Bellimi Parthicum sub Antonio. XXI. Bellum cum Antonio et Cleopatra. XXII. Bellum Noricum. FLORVS. 5 66 1 — 3 n, [III, 13— 15]. 67

II. SEDITIO TIBERI GRACCHI.

Primam certaminum facem Ti. Gracchus accen-iii,14 dit, genere, forma, eloquentia facile princeps. set hic, 2 sive Mancinianae deditionis, quia sponsor toederis fu- serat, contagium timens et inde popularis, sive aequoS et bono ductus, quia depulsam agris suis plebem mise- ratus est, ne populus gentium victor orbisque possessor laribus ac focis suis exularet, quacumque mente rem ausus ingentem est. postquam rogationis dies aderat, 4 loingenti stipatus agmine rostra conscendit, nec deerat obvia manu tota inde nobilitas et tribuni in ; partibus. set ubi intercedentem legibus suis C. Octavium videt5 Gracchus, contra fas collegii, iuris, potestatis iniecta manu depulit rostris, adeoque praesenti metu mortis isexterruit, ut abdicare se magistratu cogeretur. sic^ triumvir creatus dividendis agris cum ad perpetranda coepta die comitiorum prorogari sibi vellet imperium, obvia nobilitas manu eorum, quos agris moverat, cedere a foro coegit. inde cum in Capitolium profugisset ple- 7 ^obemque ad defensionem salutis suae manu caput tan- gens hortaretur, praebuit speciem regnum sibi et diadema poscentis, adque ita duce Scipione Nasica, concitato in arma populo, quasi iure oppressus est. III. SEDITIO C. GRACCm.

25 Statim et mortis et legum fratris sui vindex noniii,15 minore impetu incaluit C. Gracchus. qui cum pari tu- 2 multu atque terrore plebem in avitos agros arcesseret, et recentem Attali hereditatem in alimenta populo pol- liceretur, iamque nimius et inpotens altero tribunatu3 4 30 secunda plebe volitaret, obrogare auso legibus suis Mi- nucio tribuno, fretus comitum manu fatale familiae suae Capitolium invasit. inde proximorum caede depulsus 5 cum se in Aventinum recepisset, inde quoque obvia senatus manu ab Opimio consule oppressus est. insul-6 ca- 35 tatum quoque mortis reliquiis, et illud sacrosanctum put tribuni plebis percussoribus auro repensatum. 68 FLOEI EPITOMA,

IIII. SEDITIO APVLEIANA.

Hly 16 Nihilo miniis Apuleius Saturninus Gracchanas adserere leges non destitit. tantum animorum Marius dabat; qui nobilitati semper inimicus, consulatu suo prae- *** terea confisus . occiso palam comitiis A. Ninnio 5 conpetitore tribunatus subrogare conatus est in eius locum C. Gracchum^ hominem sine tribu, sine notore, sine nomine set subdito titulo in familiam se ad- ; ipse 2 optabat. cum tot tantisque ludibriis exultaret inpune, rogandis Gracchorum legibus ita vehementer incubuit, 10 ut senatum in verba iurare abnu- quoque cogeret , cum 3 entibus aqua et igni interdicturum minaretur. unus tamen extitit, qui mallet exilium. igitur post Metelli fugam omni nobilitate perculsa cum iam tertium annum dominaretur, eo vaesaniae progressus est, ut consularia i5 4 quoque comitia nova caede turbaret. quippe ut satelli- tem furoris sui Glauciam consulem faceret, Publium Memmium conpetitorem interfici iussit, et in eo tumultu regem se a satellitibus suis appellatum laetus accepit. 5tum vero iam conspiratione senatus, ipso quoque iam20 Mario consule, quia tueri non poterat, adverso, directae in foro acies inde invasit. sed cum ; pulsus Capitolium abruptis fistulis obsideretur senatuique per legatos pae- nitentiaefidem faceret, ab arce degressus cum ducibus factionis receptus in curiam est. ibi eimi facta inruptione 25 populus fustibus saxisque opertimi in ipsa quoque morte laceravit. V. SEDITIO DRVSIANA.

III; 17 Postremo Livius Drusus non tribunatus modo viribus sed etiam senatus auctoritate Ita- 30 , ipsius totiusque liae consensu easdem leges adserere conatus, dum alium 2captat ex alio, tantum conflavit incendium, ut nec primam illius flammam posset sustinere et subita morte correptus hereditarium in posteros suos bellum propaga- 3 ret. iudiciaria lege Graccni diviserant populum Roma- 36 num et bicipitem ex una fecerant civitatem. equites Ro- n,4 — 6[16— 18]. 69

mani tanta potestate subnixi^ ut qui fata fortunasque principum haberent in manu, interceptis vectigalibus suo iure rem senatus exilio Me- peculabantur publicam ; telli, damnatione Rutili debilitatus omne decus maiesta- 4 5 tis amiserat. in hoc statu rerum pares opibus animis dignitate (unde et natalium Druso aemulatio accesserat) equitem Servilius Caepio, senatum Livius Drusus adse- 5 rere. signa aquilae et vexilla deerant : ceterum sic urbe in una quasi in binis castris dissidebatur. prior Caepio 10 in senatum impetu facto reos ambitus Scaurum et Pni- lippum principes nobilitatis elegit. his ut motibus resi- 15 steret Drusus, plebem ad se Gracchanis legibus, isdem- que socios ad plebem spe civitatis traxit. extat vox ipsius,nihil se adlargitionem ulli reliquisse,nisi siquis aut 15 caenum dividere vellet aut caelum. aderat promulgandi 7 dies, cum subito tanta vis hominum undique apparuit, ut hostium adventu obsessa civitas videretur. ausus ta- 8 men consul sed obrogare legibus Philippus, adprehen- sum faucibus viator non ante dimisit quam sanguis in 20 os et oculos redundatet. sic per vim latae iussaeque le- 9 ges. et pretium rogationis statim socii flagitare, cum inparem Drusum aegrumque rerum temere motarum ma- tura, ut in tali discrimine, mors abstulit. nec ideo [minusl socii promissaDrusi a populo Romano reposcere 25 armis desierunt. VI. BELLVM ADVERSVIM SOCIOS.

Bellum quod adversus socios gestum est sociale ili, 18 bellum licet si verimi vocetur , ut extenuemus invidiam ; tamen volumus, illud civile bellum fuit. quippe cum po- sopulus Romanus Etruscos, Latinos Sabinosque sibi mi- scuerit et unum ex omnibus sanguinem ducat, corpus fecit et est nec minore 2 ex membris ex omnibus unus ; flagitio socii intra Italiam quam intra urbem cives rebel- labant. cum ius civitatis viribus 3 itaque , quam auxerant, 35 socii iustissime postularent, quam in spem eos cupidine dominationis Drusus erexerat, postquam ille domestico 4 scelere oppressus est, eadem fax, quae illum cremavit, 70 FLORI EPITOMA.

5 socios in arma et expugnationem urbis accendit. quid hac clade tristius? quid calamitosius ? cum omne La- tium atque Picenum, Etruria omnis atque Campania, Italia contra matrem suam ac parentem ur- Eostremoem consurgeret; cum omne robur fortissimorum fide- 5 lissimorumque sociorum sub suis quisque signis haberent mumcipalia illa prodigia, Pompedius Marsos, t et Latinos Afrienus, Vmbros Plotius, Egnatius 7Etruscos, Samnium Lucaniamque Telesinus; cum regum et gentium arbiter populus ipsum se regere non 10 posset, et victrix Asiae et Europae a Corfinio Roma adpeteretur. 8 Primum fuit belli in Albano monte consilium, ut festo die Latinarum lulius Caesar et Marcius Phi- 9 lippus consules inter sacra et aras immolarentur. post- 15 quam id nefas proditione discussum est, Asculo turor omnis erupit, in ipsa quidem ludorum frequentia trucidatis qui tunc aderant ab urbe legatis. hoc fuit lOinpii belli sacramentum. inde iam passim ab omni parte Italiae duce et auctore belli discursante Pom-20 pedio diversa per populos et urbes signa cecinere. 11 nec Annibalis nec Pyrrhi fuit tanta vastatio. ecce Ocriculum, ecce Grumentum, ecce Faesulae, ecce Carseoli, Aesernia, Nuceria, Picentia penitus ferro et 12igne vastantur. fusae Rutili copiae, fusae Caepionis.25 nam ipse lulius Caesar exercitu amisso cum in urbem cruentus referretur miserabili funere, media in urbe I3per viam defecit. sed magna populi Romani fortuna, et semper in malis maior, totis denuo viribus consur- rexit; adgressique singulos populos Cato discutitso Etruscos, Gabinius Marsos, Carbo Lucanos, Sulla 14 Samnites vero Strabo omnia flammis fer- ; Pompeius roque populatus non prius finem caedium fecit, quam Asculi eversione manibus tot exercituum, consulum direptarumque urbium dis litaretur. 35 n, 6. 7 [18. 19]. 71

VII. BELLVM SERVILE.

Id qualitercumque : etsi cum sociis nefas, cum lii, 19 liberis tamen et ingenuis dimicatum est: quis aequo animo ferat in principe populo bella servorum? pri-2 mum servile bellum inter initia urbis Herdonio duce Sabino in ipsa urbe temptatum est, cum occu- tribuniciis seditionibus civitate obses- [pata Capitoliimi jum est et a consule sed hic tumultus ma- receptum ; bis fuit quam bellum. mox imperio per diversa ter- crederet |-arum occupato, quis Siciliam multo cruentius lervili quam Punico bello esse vastatam? terra fru-3 |mm ferax et quodam modo suburbana provincia lati- lundiis civium Romanorum tenebatur. hic ad cultum cultores mate- jigri frequentia ergastula catenatique kam bello praebuere. Syrus quidam nomine Eunus — 4 cladium ut — |nagnitudo facit, meminerimus fanatico mrore simulato, dum Syriae deae comas iactat, ad libertatem et arma servos quasi numinum imperio con- |citavit; idque ut divinitus fieri probaret, in ore ab-5 dita nuce quam sulphure et igni stipaverat, leniter inspirans flammam inter verba fundebat. hoc miracu-6 lum primo duo milia ex obviis, mox iure belli re- fractis ergastulis sexaginta amplius milium fecit exercitum; regisque, ne quid mali deesset, decoratus insignibus castella, vicos, oppida miserabili direptione 7 vastavit. quid? illud quoque ultimum dedecus belli, capta sunt castra praetorum; nec nominare ipsos pudebit, castra Manlii, Lentuli, Pisonis, Hypsaei. itaque qui per fugitivarios abstrahi debuissent, praetorios |30 duces profugos proelio ipsi sequebantur. tandem Per- perna imperatore supplicium de eis sumptum est. hic 8 enim victos et aput Hennam novissime obsessos cum fame quasi pestilentia consumpsisset, reliquias latro- num compedibus catenis crucibusque punivit; fuitque 85 de servis ovatione contentus , ne dignitatem triumphi servili inscriptione violaret. Vixdum respiraverat insula, cum statim Servilioo 72 FLOBI EPITOMA.

praetore a Syro reditur ad Cilicem. Athenio pastor interfecto domino familiam ergastulo liberatam sub 10 signis ordinat. ipse veste purpurea argenteoque baculo et regium in morem fronte redimita non minorem quam ille fanaticus prior conflavit exercitum, acrius- 5 que multo, quasi et illum vindicaret, vicos, oppida, castella diripiens, in dominos, quamquam in servos infestius in saeviebat. ab hoc 1 1 quasi transfugas , quo- quepraetorii exercitus fusi, capta Servili castra, capta Euculli. sed Titus Aquilius Perpernae usus exemplo, lo interclusum hostem commeatibus ad extrema conpulit comminutasque copias fame armis facile delevit; de- didissentque se, nisi suppliciorum metu voluntariam l2mortem praetulissent. ac ne de duce quidem supplicium exigi potuit, quamvis vivus in manus venerit. 15 quippe dum circa adprehendendum eum a multitudine contenditur, inter rixantium manus praeda lacerata est.

VIII. BELLVM SPARTACmi.

20 Enimvero et servilium armorum dedecus feras 20 in, ; nam etsi per fortunam in omnia obnoxii, tamen quasi secundum hominum genus sunt et in bona libertatis nostrae adoptantur: beUum Spartaco duce concitatum 2quo nomine appellem nescio; quippe cum servi mili- taverint, gladiatores imperavermt, illi infimae sortis 25 homines, hi pessumae auxere hidibriis calamitatem Romanam. 3 Spartacus, Crixus, Oenomaus efifracto Lentuli ludo cum triginta haut amplius eiusdem fortunae viris erupere Capuam; servisque ad vexillum vocatisso cum statim decem milia amplius coissent, homines modo effugisse contenti, iam et vindicari volebant. 4prima sedes velut beluis mons Vesuvius placuit. ibi cum obsiderentur a Clodio Glabro, per fauces cavi montis vitineis delapsivinculis ad imas eius descendere radi- 35 ces et exitu inviso nihil tale opinantis ducis subito impetu Scastra rapuerunt; inde alia [castra], Vareniana, castra IT,7—9[iii,19— 21]. 73

deinceps Thorani; totamque pervagantur Campaniam. nec villarum adque vicorum vastatione contenti No- km atque Nuceriam, Thurios atque Metapontum ter- ribili strage populantur. adfluentibus in diem copiisS 5 cum iam esset iustus exercitus, e viminibus pecu- dnmque tegumentis inconditos sibi clipeos, ex ferro ergastulorum recocto gladios ac tela fecerunt. ac ne? quod decus iusto deesset exercitui, domitis obviis etiam gregibus paratur equitatus, captaque de prae- 10 toribus insignia et fasces ad ducem detulere. nec ab- s nuit ille de stipendiario Thrace miles, de milite de- sertor, de desertore latro, deinde in honorem virium gladiator. quin defunctorum quoque proelio ducum9 funera imperatorum celebravit exsequiis, captivosque iscirca rogum iussit armis depugnare, quasi plane ex- piaturus omne praeteritum dedecus, si de gladiatore munerarius bustum fecisset. inde iam consularem quo- lo que adgressus in Appenino Lentuli exercitum cecidit, apud Mutinam Publi Cassi castra ^elevit. quibus ela- 1 1 20 tus victoriis de invadenda urbe Romana — quod satis est turpitudini nostrae — deliberavit. tandem enim l'^ totis imperii viribus contra myrmillonem consurgunt, pudoremque Romanum Licinius Crassus adseruit; a quo pulsi fugatique — pudet dicere — hostes in ex- 25 trema Italiae refugerunt. ibi circa Brittium angulum la clusi, cum fugam in Siciliam pararent neque navigia suppeterent, ratesque ex trabibus et dolea conexa virgultis rapidissimo freto frustra experirentur, tandem eruptione facta digna viris obiere morte et, quod sub 14 duce sine missione est. sogladiatore oportuit, pugnatum Spartacus ipse in primo agmine fortissime dimicans quasi imperator occisus est. Vim. BELLVM CIVILE MARIANVM.

Hoc deerat unum populi Romani malis, ut iii, 21 jsiam ipse intra se parricid^e telum domi stringeret, et in urbe media ac foro quasi harena cives cum civibus suis gladiatorio more concurrerent. aequiore animo2 74 FLORI EPITOMA.

utcumque ferrem, si plebei duces aut, si nobiles, mali saltem ducatum sceleri praebuissent. tum vero — pro facinus ! — qui viri ! qui imperatores ! decora et ornamenta saeculi sui, Marius et SuUa, pessimo facinori suam etiam dignitatem praebuerunt. 5 ^ civile sive Bellum Marianum Sullanum tribus , ut sic dixerim, sideribus agitatum est. primum levi et modico tumultu maiore quam bello, intra ipsos dum- 4taxat armorum duces subsistente saevitia; mox atrocius et cruentius viscera senatus ic , per ipsius grassante 5 victoria ultimo non civicam modo sed hostilem ; , quoque rabiem supergressum [est], cum armorum furor totius Italiae viribus niteretur, eo usque odiis saevientibus peractum est, donec deessent qui occide- rentur. 15 6 Initium et causa b^lli inexplebilis honorum Marii fames dum decretam SuUae , provinciam Sulpicia lege sollicitat. sed inpatiens iniuriae statim SuUa legiones circumegit, dilatoque Mithridate Esquilina Collinaque 7porta geminum urbi agmen infudit. inde cum consu-20 les Sulpicius et Albinovanus obiecissent catervas suas, et saxa undique a moenibus ac tela iacerentur, ipse quoque iaculatus incendia viam fecit arcemque Capi- tolii, quae Poenos quoque, quae Gallos etiam Seno- 8nas evaserat, quasi captivam victor insedit. tum ex25 consulto senatus adversariis hostibus iudicatis in praesentem tribunum aliosque diversae factionis iure saevitum est; Marium servilis fuga exemit, immo fortuna alteri bello reservavit. Cornelio Cinna Gneo Octavio consulibus male ob- 30 rutum resurrexit incendium, et quidem ab ipsorum discordia, cum de revocandis quos senatus hostes iudi- lOcaverat ad populum referretur; cincta quidem gladiis contione, sed vincentibus quibus pax et quies potior, profugus patria sua Cinna confugit ad partes. rediit3.> ab Africa Marius clade maior; si quidem carcer ca- lltenae, fuga exilium horrificaverant dignitatem. itaque ad nomen tanti viri late concurritur, servitia — II, 9 [III, 21]. 75

pro nefas! — et ergastula armantur, et facile invenit exercitum imperator. itaque vi patriam reposcens, 12 unde vi fuerat expulsus, poterat videri iure agere, nisi causam suam saevitia corrumperet. sed cum dis 5 hominibusque infestus rediret, statim primo impetu cliens et alumna urbis Ostia nefanda strage diripitur. mox in urbem quadruplici agmine intratur. diviserei3 copias Cinna, Marius, Carbo, Sertorius. hic postquam manus omnis Octavi depulsa laniculo est, sta- 10 tmi ad principum caedem signo dato aliquanto saevius quam vel in Punica urbe saevitur. Octavi consulisi4 caput pro rostris exponitur, Antonii consularis in Mari ipsius mensis. Caesares a Fimbria in penatibus domuum suarum trucidantur, Crassi pater et filius 15 in mutuo alter alterius aspectu. Baebium atque Nu- mitorium per medium forum unci traxere carnificum. Catulus se ignis haustu ludibrio hostium exemit. 15 Merula flamen Dialis in Capitolio lovis ipsius oculos 16 venarum cruore respersit. Ancharius ipso vidente Ma- 2orio confossus est, quia fatalem illam scilicet manum non porrexerat salutanti. haec tot senatus funera in- 17 tra kalendas et idus lanuarii mensis septima illa Marii purpura dedit. quid futurum fuit, si annum consulatus implesset? 25 Scipione Norbanoque consulibus tertius ille turbo 18 civilis insaniae toto furore detonuit, quippe cum hinc octo legiones, quingentae cohortes starent in armis, inde ab Asia cum victore exercitu SuIIa properaret. et sane cum tam ferox in Sullanos Marius fuisset, 19 soquanta saevitia opus erat, ut Sulla de Mario vindi- caretur? primum aputCapuam sub amne Vulturno signa concurrunt, et statim Norbani fusus exercitus, statim Scipionis copiae ostentata spe pacis oppressae. tum20 Marius iuvenis et Carbo consules quasi desperata 35victoria, ne inulti perirent, in antecessum sanguine senatus sibi parentabant, obsessaque curia sic de senatu de carcere qui iugularentur educti. quantum21 ?[uasiunerum in foro, in circo, in penetralibus templis! 76 FLOEI EPITOMA.

nam Mucius Scaevola pontifex Vestalis amplexus aras 22tantum non eodem igne sepelitur. Lamponius atque Telesinus, Samnitum duces, atrocius Pyrrho et An- nibale Campaniam Etruriamque populantur, et sub 23 specie partium se vindicant. apud Sacriportum Col- s linamque portam debellatae omnes hostium copiae; ibi Marius, hic Telesinus oppressi. nec idem tamen caedium belli finis fuit. stricti enim et in q^ui pace gladii, animadversumque in eos, qui se sponte dedi- 24 derant. minus est, quod aput Sacriportum, aput Col- lo linam septuagiuta milia amplius Sulla concidit: bellum erat. quattuor milia deditorum inermium civium 25 in villa publica interfici iussit: isti tot in pace non plures sunt? quis autem illos potest conputare, quos in urbe passim quisquis voluit occidit? donec admo- 15 nente Fufidio, vivere aliquos debere, ut essent quibus imperaret, proposita est ingens illa tabula, et ex ipso equestris ordinis flore ac senatu duo milia ele- 26cti, qui mori iuberentur: novi generis edictum. lon- eum post haec referre ludibrio habita fata Carbonis, 20 fata Sorani, Plaetorios atque Venuleios, Baebium sine ferro ritu ferarum inter manus laniatum, Marium, ducis ipsius fratrem, aput Catuli sepulcrum oculis effos- sis, manibus cruribusque effractis servatum aliquan- 27diu, ut per singula membra moreretur. possis singu-25 lorum hominum ferre poenas : municipia Italiae splen- didissima sub hasta venierunt, Spoletium, Interamni- 28 um, Praeneste, Florentia. nam Sulmonem, vetus oppidum socium atque amicum — facinus indignum ! — non expugnat aut obsidet iure belli; sed quo modoso morte damnati duci iubentur, sic damnatam civitatem iussit SuUa deleri. X. BELLVM SERTORIAmnM.

111,22 Bellum Sertorianum quid amplius quam Sullanae proscriptionis hereditas fuit? hostile potius an civile35 dixerim nescio, quippe quod Lusitani Celtiberique 2Romano gesserint duce. exul et profugus feralis il- 11 n,9— [111,21 — 23J. 77

lius tabulae, vir summae quidem sed calamitosae \'ir- tutis malis suis maria terrasque permiscuit; et iam Africae, iam Balearibus insulis fortunam expertus usque in Oceanum fortunatasque insulas penetravit con- 5 siliis, tandem Hispaniam armavit. viro cum viris fa-3 cile convenit. nec alias magis apparuit Hispani mi- litis vigor quam Romano duce. quamquam ille non4 contentus mspania ad Mithridatem quoque Ponticos- que respexit regemque classe iuvit. et quid futurumS lofuit satis tanto hosti, cui uno imperatore resistere res Romana non potuit? additus Metello Gneus Pompe- ius. hi copias adtriverant viri, prope tota Hispania6 persecuti. diu et ancipiti semper acie pugnatum est; nec tamen prius bello quam suorum scelere et insi- isdiis extinctus est. prima per legatos habita certa- mina, cum hinc Domitius et Thorius, inde Hirtulei proluderent; mox his aput Segoviam, illis apudAnam7 numen oppressis, ipsi duces comminus invicem experti apua Lauronem atque Sucronem aequavere cla- 2oaes. tum illis ad populationes agrorum, his ad ur-8 bium excidia conversis, misera inter Romanos duces discordiae dabat donec Hispania poenas ; oppresso domestica fraude Sertorio, victo deditoque Perperna, ipsae quoque in Romanam fidem venere urbes Osca, 2oTermeste, Vlia, Valentia, Auxuma et in fame nihil non experta Calagurris. sic recepta in pacem Hispa- nia. victores duces externum ia magis quam civile bellum videri voluerunt, ut triumpharent. XI. BELLVM CIVn.E SVB LEPmO.

30 Marco Lepido Quinto Catulo consulibus civile iii, 23 bellum paene citius oppressum est quam inciperet: sed quantulacumque fax illius motus ab ipso Sullae rogo exarsit. cupidus rerum novarum per insolen-2 tiam Lepidus acta tanti viri rescindere parabat; nec 35inmerito, si tamen posset sine magna clade rei publicae. nam cum iure belli Sulla dictator proscripsis- 3 set inimicos, qui supererant revocante Lepido quid 78 FLORI EPITOMA.

aliud quam ad bellum vocabantur? cumque damna- torum civium bona addicente Sulla quamvis male capta iure tamen tenerentur, repetitio eorum procul du- 4Dio labefactabat compositae civitatis statum. expe- diebat ergo quasi aegrae sauciaeque rei publicae qui- 5 escere quomodocumque, ne volnera curatione ipsa re- 5 scinderentur. ergo cum turbidis contionibus velut classico civitatem terruisset, profectus in Etruriam ^arma inde et exercitum urbi admovebat. sed iam Mulvium pontem collemque laniculum Lutatius Catu-10 lus Gneusque Pompeius, Sullanae dominationis duces 7atque signiferi, alio exercitu insederant. a quibus primo statim impetu retro pulsus hostisque a senatu iudicatus incruenta fuga Etruriam, inde Sardiniam Srecessit, ibique morbo et paenitentia interiit. victo- 15 res non temere alias in civilibus ^[uoque, quod bellis, partis contenti fuerunt. Xn. BELLVIVI CATILINAE.

Iiii, 1 Catilinam luxuria primum, tum hinc conflata ege- stas rei familiaris, simul occasio, quod in extremis20 finibus mundi arma Romana peregrinabantur, in ne- faria consilia opprimendae patriae suae conpulere. 2senatum confodere, consules trucidare, distringere incendiis urbem, diripere aerarium, totam denique rem publicam funditus tollere et quidquid necAnnibal vi-25 3deretur optasse, quibus -— o nefas! — sociis adgr^s- sus est! sed hoc minus est: Por- ipse patricius ; Curii, cii, Sullae, Cethegi, Autronii, Varguntei atque Lon-

familiae ! senatus ! Lentulus gini , quae quae insignia quoque tum cum maxime praetor. hos omnis inma-30 4 nissimi facinoris satellites habuit. additum est pignus coniurationis sanguis humanus, quem circumlatum pa- teris bibere: summum nefas, ni amplius esset, pro- 5pter quod biberunt. actum erat de pulcherrimo imperio, nisi illa coniuratio in Ciceronem et Antonium35 consules incidisset, quorum alter industria rem pate- 6fecit, alter manu oppressit. tanti sceleris indicium 1 n, 1—13 [m, 23—iiii, 1. 2]. 79

per Fulviam emersit, vilissimum scortum, sed patriciis innocentius. consul habito senatu in praesentem 7 reum peroravit; sed non amplius profectum, quam ut hostis evaderet seque tum palam ac professe incen- sdium suum restincturum ruina minaretur. et ille qui-S dem ad praeparatum a Manlio in Etruria exercitum proficiscitur signa inlaturus urbi. Lentulus destina- tum familiae suae Sibyllinis versibus regnum sibi va- ticinans ad praestitutum a Catilina diem urbe tota loviros, faces, tela disponit. nec civili conspiratione & contentus legatos AlloDrogum, oui tum forte aderant, in arma soUicitat. isset ultra Alpes furor, nisi altera proditione Volturci praetoris litterae tenerentur. statim Ciceronis imperio iniecta est barbaris manus; l^ 15 palam praetor in senatu convincitur. de supplicio agentibus, Caesar parcendum dignitati, Cato animad- vertendum pro scelere censebant. quam sententiamll secutis omnibus in careere parricidae strangulantur. quamvis parte coniurationis oppressa, tamen ab in- 20cepto Catilina non de^titit; infestis ab Etruria signis patriam petens obvio Antonii exercitu opprimitur. quam atrociter dimicatum sit, exitus docuit. nemo 12 hostium bello superfuit; quem quis in pugnando ceperat locum, eum amissa anima corpore tegebat. Ca- 25tilina lcnge a suis inter hostium cadavera repertus est, pulcherrima morte, si pro patria sic concidisset. Xni. BELLVM CmLE CAESARIS ET POMPEI.

lam toto orbe paene pacato maius erat imperium iiii, 2 Romanum, quam ut ullis exteris viribus opprimi pos- 30 set. itaque invidens fortuna principi gentium populo ipsum illum in exitiimi sui armavit. ac Mariana qui- 2 dem Cinnanaque rabies iam intra urbem praeluserat, si experiretur. SuUana tempestas latius, intra ?uasitaliam tamen detonuerat. Caesaris furor atque Pom-3 35pei urbem Italiam, gentes nationes, totum qua patebat imperium quodam quasi diluvio et inflammatione corripuit, adeo ut non recte tantum civile dicatur, ac4 80 FLORI EPITOMA.

ne sociale quidem, sed nec externum, sed potius commune quoddam ex omnibus et plus quam bellum. 6 quippe si duces eius inspicias, totus senatus in partibus; si exercitus, hinc undecim legiones, inde decem et octo, flos omnis et robur Italici sanguinis; 5 si auxilia sociorum, hinc Gallici Germanique dilectus inde Deiotarus Ariobarzanes , , , Tarcondimotus, Cotys et Rhascypolis, omne ThraciaC; Cappadociae, Ma- €cedoniae, Ciliciae, Graeciae totiusque robur orientis; si moram belli, quattuor anni, set pro clade renim bre- 10 ves; si locum et spatiu^m, commissum est intra Ita- liam, inde se in Gralliam Hispaniamque deflexit re- versumque ab occasu totis viribus in Epiro Thessa- liaque consedit; hinc in Aegyptum subito transiluit, inde respexit Asiam, Africae incubuit, postremo inij 7Hispaniam regyravit et ibi aliquando defecit. sed non et odia partium finita cum bello. non enim prius quieverunt, quam in ipsa urbe medio senatu eorum, qui victi erant, odia victoris se caede satiarent. 8 Causa tantae ealamitatis eadem quae omnium^^o nimia felicitas. si quidem Quinto Metello Lucio Afra- nio consulibus cum Romana maiestas toto orbe polle- ret recentesque victorias, Ponticos et Ai-menios triumphos, in Pompeianis theatris Roma cantaret, nimia Pompei potentia aput otiosos, ut solet, cives movit25 ^invidiam. Metellus ob inminutum Cretae triumphum, Cato adversus potentes semper obliquus detrectare Pompeio actisque eius obstrepere. hic dolor trans- versum egit et ad praesidia dignitati paranda inpulit. lOforte tunc Crassus genere divitiis dignitate florebat, 30 ut vellet tamen auctioris opes; C. Caesar eloquentia et spiritu, ecce iam et consulatu adlevabatur; Pom- 11 peius tamen inter utrumque eminebat. sic igitur Cae- sare dignitatem conparare, Crasso augere, Pompeio retinere cupientibus omnibusque pariter potentiae cu-35 12pidis de invadenda re publica facile convenit. ergo cum mutuis viribus in suum quisque decus niteren- tur, Galliam Caesar invadit, Crassus Asiam, Pompe- II, 13 [iiii, 2j. 81

ius Hispaniam: tres maximi exercitus, et in his orbis imperium societate trium principum occupatur. de-13 cem annos traxit ista dominatio ex fide, quia mutuo metu tenebantur. Crassi moi-te apud Partnos, morte 5 luliae Caesaris filiae, quae nupta Pompeio generi socerique concordiam matrimonii foedere continebat, statim aemulatio erupit. iam Pompeio suspectae Cae- 14 saris opes et Caesari Pompeiana dignitas gravis. hec ille ferebat parem, nec hic superiorem. pro nefas! 10 sic de principatu laborabant, tamquam duos tanti imperii fortuna non caperet. ergo Lentulo Marcelloque 15 consulibus rupta primum coniurationis fides. de suc- cessione Caesaris senatus, id est Pompeius agitabat, nec ille abnuebat, si ratio sui proximis comitiis ha- loberetur. ut daretur consulatus absenti, quem decemio tribuni favente Pompeio nuper decreverant, dissimu- lante eodem negabatur: veniret et peteret more maiorum. ille contra flagitare decreta, ac, nisi fides 17 permaneret, non remittere exercitum. ergo ut in ho- 20 stem decernitur. his Caesar agitatus statuit praemia armorum armis defendere. Prima civilis belli harena Italia fuit, cuius arces I8 levibus praesidiis Pompeius insederat; sed omnia subito Caesaris impetu oppressa sunt. prima Arimino 10 2.)signa cecinerunt. tum pulsus Etruria Libo, Vmbria Thermus, Domitius Corfinio. et peractum erat bellum sine sanguine, si Pompeium Brundisii opprimere et sed ille obsessi claustra 20 potuisset. ceperat ; per nocturna evasit. dictu! portus fuga turpe modo prin- 30ceps patrum, pacis bellique moderator per triumpha- tum a se mare lacera et paene inermi nave fugiebat. nec Pompei ab Italia quam senatus ab urbe fuga2i turpior: quam paene vacuam metu Caesar ingressus consulem se ipse fecit. aerarium quoque sanctum, 35 quod quia tardius aperiebant tribuni iussit effringi, censum et patrimonium populi Romani, ante rapuit quam imperium. Pulso fugatoque Pompeio raaluit prius ordinare22 FLORVS. 6 82 FLORI EPITOMA.

provincias quam ipsum sequi. Siciliam et Sardiniam, 23annonae pignera, per legatos habet. nihil hostile erat in Gallia; pacem ipse fecerat. sed ad Plispani- enses Pompei exercitus transeunti per eani duci portas claudere ausa Massilia est. misera dum cupit pa- s cem, belli metu in bellum incidit; sed quia tuta mu- 24ris erat, vinci eam sibi iussit absenti. Graecula civitas non pro mollitia nominis et vallum rumpere et incendere machinas ausa, etiam congredi navibus; 25sed Brutus, cui mandatum erat bellum, victos terraio marique perdomuit. mox dedentibus se omnia ablata praeter quam potiorem omnibus habebant libertatem. 26 Anceps variumque sed incruentum in Hispania bellum cum legatis Gnei Pompei, Petreio et Afranio, quos Ilerdae castra habentes aput Sicorim amnem ob- 15 27 sidere et ab oppido intercludere adgreditur. interim abundatio verni fluminis commeatibus prohibebat: sic fame castra temptata sunt, obsessorque ipse quasi ob- 28 sidebatur. sed ubi fluminis rediit pax , populationibus et pugnae campos aperuit, iterum ferox instat etio cedentes ad Celtiberiam consecutus aggere et vallo et 29per haec siti ad deditionem conpulit. sic citerior Hi- spania recepta est, nec ulterior moram fecit. quid enim una post quinque legiones? itaque ultro cedente Varrone Gades, fretum, Oceanus, omnia felicitatem 25 Caesaris sequebantur. 30 ^ Aliquid tamen adversus absentem ducem ausa Fortuna est circa Illyricam et Africam oram, quasi 31 de industria prospera eius adversis radiaret. quippe cum fauces Adriani maris iussi occupare Dolabella et30 Antonius, ille Illyrico, hic Curictico litore castra po- suissent, iam maria late tenente Pompeio, repente legatus eius Octavius Libo ingentibus copiis classico- 32rum utrumque circumvenit. deditionem fames extorsit Antonio. missae quoque a Basilo in auxilium eius 35 rates, quales inopia navium fecerant, nova Pompeia- norum arte Cilicum actis sub mari funibus captae 33 quasi per indaginem. duas tamen aestus explicuit. 13 II, [iiii, 2J. gS

una, quae Opiterginos ferebat, in vadis haesit me- morandumque posteris exemplum dedit. quippe vix mille iuvenum manus circumfusi undique exercitus per totum diem tela sustinuit, et cum exitum virtus 5 non haberet, tandem ne in deditionem veniret hor- tante tribuno Vulteio mutuis ictibus inter se concur- rit. in Africa quoque par et virtus et calamitas Cu- 34 rionis fuit, qui ad recipiendam provinciam missus pulso fugatoque Varo superbus subitum lubae regis loadventum equitatumque Maurorum sustinere non potuit. patebat victo fuga; sed pudor suasit, ut amissum sua temeritate exercitum morte sequeretur. Sed iam debitym par Fortuna flagitante sedem35 bello nec Caesar moraba- Pompeius Epiron elegerat ; istur. quippe ordinatis a tergo omnibus, quamvis hi-36 emps media prohiberet tempestate, ad bellum navi- ad Oricum gavit; positisque castris, cum pars exer-37 citus OD inopiam navium cum Antonio relicta Brun- disii moram faceret, adeo inpatiens erat, ut ad arces- 2osendos eos ardente ventis mari, nocte concubia, spe- culatorio navigio solus ire temptaverit. extat ad tre- pidum tanto discrimine gubernatorem vox ipsius *Cae- sarem vehis.' contractis in unum undique omnibus 38 copiis positisque conmiinus castris diversa erant du- 25cum consilia. Caesar pro natura ferox et conficien- dae rei ostentare lacessere cupidus aciem, provocare, ; 39 nunc obsi(uone castrorum, quae sedecim milium vallo obduxerat — sed quid iis obesset obsidio, qui pa- tente mari omnibus copiis abundarent? — nunc expu-40 sognatione Dyrrachi inrita, quippe quam vel situs in- expugnabilem faceret; ad noc adsiduis in eruptione hostium proeliis, quo tempore egregia virtus Scaevo- "lae centurionis emicuit, cuius in scuto centum atque viginti tela sederunt; iam vero urbium direptione so-41 35 ciarum, cum Oridum et Gomphos et alia castella Thes- saliae vastaret. Pompeius adversus haec nectere mo- 42 ras, tergiversari y sic hostem interclusum undique in- i opia commeatuum terere, usque dum ardentissimi 6* 84 FLORI EPITOMA.

43 ducis consenesceret impetus. nec diutius profuit ducis salutare consilium. miles otium, socii moram, principes ambitum ducis increpabant. sic praecipitantibus fatis proelio sumpta Thessalia est, et Philippicis campis urbis, imperii, generis humani fata commissa sunt. s 44numquam ullo loco tantum virium populi Romani, tantum dignitatis Fortuna respexit: trecenta amplius milia hinc vel illinc praeter auxilia, reges et senatum.

45 inminentis , ruinae manifestiora : numquam prodigia fuga victimarum, examina in signis, interdiu tene-io brae. dux ipse in nocturna imagine plausum theatri sui audiens in modum planctus circumsonatus et ma- ne cum puUo pallio — nefas — aput principia con- 46spectus est. numquam acrior neque alacrior exercitus Caesaris fuit; inde classica prius, inde tela. adis notatum quoque committentis aciem Crastini pilum, qui mox adacto in os gladio, sic inter cadavera repertus est: libidinem ac rabiem qua pugnaverat ipsa 47novitate volneris praeferebat. sed nec minus admi- rabilior illius exitus belli. quippe cum Pompeius adeo 2« equitum copia abundaret, ut facile circumventurus 48 sibi Caesarem videretur, circumventus ipse est. nam cum diu aequo Marte contenderent, iussuque Pompei effusius a cornu erupisset equitatus, repente hinc signo dato Grermanorum cohortes tantum in effusos25 equites fecere impetum, ut illi esse pedites, hi venire 49 in equis viderentur. hanc stragem fugientis equitatus levis armaturae ruina comitata est; tunc terrore latius dato, turbantibus invicem copiis, reliqua stra- una manu facta est nec mla res exi- 3) ges quasi 5 magis 50tio fuit quam ipsa exercitus magnitudo. multus in eo proelio Caesar fuit mediusque inter imperatorem et militem. voces quoque obequitantis acceptae, altera cruenta, sed docta et ad victoriam efficax 'miles fa- ciem feri!' altera ad iactationem conposita *parce ci-35 ' 51 vibus ! cum ipse sequeretur felicem utcumque in malis Pompeium, si eadem ipsum quae exercitum eius fortuna traxisset. superstes dipmtatis suae vixit, ut II,13[mi, 2]. 86

cum maiore dedecore per Thessalica Tempe equo fugeret, ut una navicula Lesbon applicaretur, ut Sye- dris in deserto Ciliciae scopulo fugam in Parthos, Africam vel Aegyptum agitaret, ut denique Pelusio52 5 litore imperio vilissimi regis, consiliis spadonum et, malis desertoris sui ne quid deesaet, Septimii gladio trucidatus sub oculis uxoris suae liberorumque moreretur. Quis non peractum esse cum Pompeio crederet?53 loatquin acrius multo atque vehementius Thessalici in- cendii cineres recaluerunt. et in Aegypto quidem54 adversus Caesarem sine partibus bellum. quippe cum 55 Ptolemaeus, rex Alexandriae, summum civilis belli scelus peregisset et foedus amicitiae cum Caesare me- isdio Pompei capite sanxisset, ultionem clarissimi viri manibus quaerente Fortuna causa non defuit. Cleo- 56 patra, regis soror, adfusa Caesaris genibus partem regni reposcebat, aderat puellae forma, et quae dupli- caretur ex illo, quod talis passa videbatur iniuriam, 20 necem odium ipsius regis , qui Pompei partium fato, 57 non Caesari dederat, haud dubie idem in ipsum au- surus, si fuisset occasio. quam ubi Caesar restituiss iussit in regnum, statim ab isdem percussoribus Pom- pei obsessus in regia quamvis exigua manu ingentis 25 exercitus molem mira virtute sustinuit. ac primum 59 proximorum aedificiorum atque navalium incendio in- festorum hostium tela summovit, mox in paeninsulam Pharon subitus evasit; inde depidsus in maria mira feRcitate ad proximam classem enatavit, relicto qui- 3odem in fluctious paludamento seu fato seu consilio, ut illud ingruentibus hostium telis saxisque peteretur. tunc receptus a classicis suis, undique simul hostes60 adortus de inbelli ac perfida gente iusta generi manibus dedit. quippe et Theodotus magister auctorque 35totius belli, et ne virilia quidem portenta, Pothinus atque Ganymedes diversa per mare et terras fuga morte consumpti. regis ipsius corpus obrutum limo repertum est in aureae loricae honore. 86 FLORI EPITOMA.

61 In A^ia quoque novus rerum motus a Ponto, quasi de industria captante fortuna hunc Mithridatico regno exitum, ut a rompeio pater, a Caesare filius t>2 vinceretur. rex Pharnaces magis discordiae nostrae fiducia quam suae virtutis infesto in Cappadociam 5 hunc 63agmine ruebat. s.ed Caesar adgressus uno et, ut sic dixerim, non toto proelio obtrivit, more ful- minis, quod uno eodemque momento venit, percussit, abscessit. nec vana de se praedicatio est Caesaris, ante hostem victum esse quam visum. 10 64 Sic cum exteris; at in Africa cum civibus multo atrocius quam in Pharsalia. hic reliquias partium naufragarum quidam fugae aestus expulerat; nec re- 65liquias diceres, sed integrum bellum. sparsae magis quam oppressae vires erant; auxerat s^tcramentumipsais clades imperatoris, nec degenerabat ducum successio. quippe satis ample sonabant in Pompeiani nominis . locum Cato et Scipio. accessit copiis Mauretaniae rex 66luba, videlicet ut latius vinceret Caesar. nihil ergo inter Pharsaliam et Thapson, nisi quod amplior**;20 eoque acrior Caesareanorum impetus fuit, indignan- tium post Pompeium crevisse bellum; denique, quod alias numquam, ante imperium ducis sua sponte si- 67 gna cecinerunt. et primum strages a luba coepit, cuius elephanti bellorum rudes et nuper a silva con-25 sternati subito clangore lituorum in suos sese circum- egere. statim exercitus in fugam, nec duces fortius quam ut effugerent. non inconspicua tamen mors 68omnium. iam Scipio nave fugiebat; sed adsecutis hostibus gladium per viscera exegit et, ubi esset quo- 30 dam requirente, respondit lioc ipsum ^bene se habet ' 69 imperator. luba cum se recepisset in regiam, magnifice epulatus est postero die cum Petreio fugae comite superque mensas et pocula interficiendum se ei praebuit. ille et regi suffecit et sibi, cum interim35 semesi in medio cibi et parentalia fercula regio simul ToRomanoque sanguine madebant. Cato non interfuit bello. positis aput Bagradam castris Vticam veluti 13 II, [iiii, 2]. S7

servabat. sed altera Africae claustra accepta partium clade nihil cunctatus est et, ut sapiente dignum erat, 71 mortem sibi etiam laetus accivit. nam postquam filium comitesque ab amplexu dimisit, in noctem lecto ad lucernam Platonis libro, qui inmortalitatem animae docet, paulum quieti dedit; tunc circa primam vigi- liam stricto glaaio revelatum pectus semel iterumque72 percussit. ausi post hoc virum medici violare fomen- tis. ille passus, dum abscederent, rescidit plagas se- locutaque vi sanguinis moribundas manus in ipso volnere reliquit, quod ipse bis fecerat. Quasi numquam esset dimicatum, sic arma rur-73 sus et partes, quantoque Africa supra Thessaliam fuit, tanto Africam superabat Hispania. plurimum74 isquantum favoris partibus dabat fraternitas ducum et pro uno duos stare Pompeios. itaque nusquam atro-75 cius nec tam ancipiti Marte concursum est. primum in ipso ostio Oceani Varus Didiusque legati conflixere. sed acrius fuit cum ipso mari quam inter se navibus 2obellum, siquidem, quasi furorem civium castigaret, Oceanus utramque classem naufragio cecidit. quinam76 ille horror, cum eodem tempore fluctus procellae, viri naves, arma et armamenta confligerent! adde situs ipsius formidinem, vergentia in unum, hinc Hispa- 25niae, inde M^uritaniae litora, mare et intestinum et externum inminentesque Herculis speculas, cum omnia imdique simul proelio et tempest^te saevirent. 77 mox circ^ obsidionem urbium utrimque discursum est, quae miserae inter hos atque illos duces societatis 3oKomanae poenas dabant. omnium postrem^ certaminum Munda. hic non pro cetera felicitate, sed anceps78 et diu triste proelium, ut plane videretur nescio quid librare Fortuna. sane et ipse ante aciem maestior non79 ex more Caesar, sive respectu fragilitatis humanae, 35 sive nimiam prosperorum suspectam habens continua- tionem, vel eadem timens, postquam idem esse coeperat quod Pompeius; et in ipso proelio, quod nemo umquam meminerat, cum diu pari Marte acies nihilso 88 FLORI EPITOMA.

amplius quam occiderent, iri medio ardore pugnantium subito ingens inter utrosque silentium^ quasi 81 convenisset et hic omnium sensus esset * quo usque ' bellum ? novissime inusitatum Caesaris oculis nefas : post quattuordecim annos probata veteranorum manus 5 gradum retro dedit, quos, etsi nondum fugerant, apparuit tamen pudore magis quam virtute resistere. 82 itaque ille ablegato equo similis fur§nti primam in aciem procurrit. ibi prensare fugientis, confirmare signiferos, orare hortari increpare, per totum deniqueio 83agmen oculis manibus clamore volitare. dicitur in ilTa perturbatione et de extremis agitasse secum ma- nifestoque voltu fuisse, quasi occupare mortem manu vellet nisi cohortes hostmm transversam ; quinque per aciem actae, quas Labienus periclitantibus castris 15 84praesidio miserat, speciem fugae praebuissent. hoc aut et ipse credidit aut dux callidus arripuit in occa- sionem, et quasi in fugientes et iam victos simul et suorum erexit animos et hostis perculit. nam et hi, dum se putant vincere, fortius sequi, et Pompeiani, 20 85dum fugere credunt suos, fugere coeperunt. quanta fuerit in hostibus caedendis ira rabiesque victoribus, sic aestimari potest, quod a proelio profugi cum se Mundam recepissent, et Caesar obsideri statim victos imperasset, congestis cadaveribus agger effectus est, 25 quae phalaricis tragulisque confixa inter se teneban- 86tur, — foedum etiam in barbaros. sed videlicet victoriam desperantibus Pompei liberis, Gneum proelio profugum, crure saucium, deserta et avia petentem consecutus 3a Caesonius aput Lauronem oppidum , pu- 87gnantem — adeo nondum desperabat — interfecit; bextum fortuna in Celtiberia interim abscondit aliis- que post Caesarem bellis servavit, 88 Caesar in patriam victor invehitur, primum de Gallia triumphum trahens : hic erat Rhenus et Rhoda- 35 nus et ex auro captivus Oceanus. altera laurus Ae- gyptia: tunc in ferculis Nilus, Arsinoe et ad simu- fiOlacrum ignium ardens Pharos. tertius de Pharnace 13. 14 2. II, [iiii, 3]. 8»

currus et Porito. quartus lubam et Mauretaniam et bis subactam ostendebat Hispaniam. Pharsalia et Tha- psos et Munda nusquam. et quanto maiora erant, de quibus non triumphabat! 5 Hic aliquando finis armis fuit; reliqua pax in-90 cruenta pensatumque clementia bellum. nemo caesus imperio praeter Afranium (satis ignoverat semel) et Faustum Sullam (docuerat generos timere Pompeius) filiamque Pompei et parvulos ex Sulla (hic posteris 10 cavebatur). itaque non ingratis civibus omnes in prin-91 cipem congesti honores; circa templa imagines, in theatro distincta radiis corona, suggestus in curia, fastigium in domo, mensis in caelo, ad hoc pater ipse patriae perpetuusque dictator, novissime, dubium »oan ipso volente, oblata pro rostris ab Antonio consule regni insignia. quae omnia velut infulae in de-92 stinatam morti victimam congerebantur. quippe cle- mentiam principis vicit invidia, gravisque erat liberis ipsa beneficiorum potentia. nec diutius lata dominatio 93 20est, sed Brutus et Cassius aliique patres consensere in caedem principis. quanta vis fati! manauerat late^-* coniuratio, libellus etiam Caesari datus eodem die, nec perlitare centiun victimis potuerat. venit in curiam tamen expeditionem Parthicam meditans. ibi in 95 25curuli sedentem eum senatus invasit, tribusque et viginti volneribus ad terram datus est. sic ille, qui terrarum orbem civili sanguine impleverat, tandem ipse sanguinc suo curiam impleuit. XIIII. RES SVB CAESARE AVGVSTO. 3 30 Populus Romanus Caesare et Pompeio trucidatis iiil, redisse in statum pristinum libertatis videbatur. et redierat, nisi aut rompeius liberos aut Caesar here-2 dem reliquisset, vel, quod utroque perniciosius fuit, si non collega quondam, mox aemulus Caesareanae sspotentiae, fax et turbo sequentis saeculi superfuisset Antonius. quippe dum Sextus paterna repetit, trepi-3 datum toto mari; dum Octavius mortem patris ulci- 90 FLOEI EPITOMA.

4scitur, iterum fuit movenda Thessalia; dum Antonius vario ingenio aut successorem Caesaris indignatur Octavium aut amore Cleopatrae desciscit in reginam *** aliter salvus esse non potuit, nisi confugisset ad sservitutem. gratulandum tamen ut in tanta pertur- 5 batione est, quod potissimum ad Octavium Caesarem Augustum summa rerum rediit, qui sapientia sua ad- qiie sollertia perculsum undique ac perturbatum ordi- 6 navit imperii corpus, quod haut dubie numquam coire et consentire nisi unius nutu 10 potuisset , praesidis 7 quasi anima et mente regeretur. Marco Antonio Pu- blio Dolabella consulibus imperium Ilomanum iam ad Caesarem transferente fortuna varius et multiplex motus civitatis fuit. quodque in annua caeli conversione sfieri solet, ut mota sidera tonent ac suos flexus tem-15 pestate significent, sic tum Romanae dominationis, id est humani generis conversione penitus intremuit omnique genere discriminum, civilibus, externis, servilibus, terrestribus ac navalibus bellis omne imperii corpus agitatum est. 20 XV. BELLVM MVTINENSE.

1111,4 Prima civilium motuum causa testamentum Cae- saris fuit, cuius secundus heres Antonius, praelatum sibi Octavium furens, inexpiabile contra adoptionem 2acerrimi iuvenis susceperat bellum. quippe cum intra^s et octavum decimum annum tenermn [et obnoxium] opportunum iniuriae iuvenem videret, ipse plenae ex commilitio Caesaris dignitatis lacerare furtis heredi- insectari cunctis artibus tatem, ipsum probris , coopta- 3tionem luliae gentis inhibere, denique ad opprimen-30 dum iuvenem palam arma moliri. et iam parato exercitu in Cisalpina Gallia resistentem motibus suis 4Decimum Brutum obsidebat. at Octavius Caesar, et aetate et iniuria favorabilis et nominis maiestate quod sibi induerat, revocatis ad arma veteranis, privatus35 — quis crederet? <— consulem adgreditur, obsidione sMutinae liberat Brutum, Antonium exuit castris. tunc 14 — II, 16[iiii;3— 6]. 91

quidem etiam manu pulcher apparuit. nam cruentus et saucius aquilam a moriente signifero traditam suis umeris in castra referebat. XVI. BELLVM PERVSm^rM. Alterum bellum concitavit divisio 5 agrorum , quod liil, Caesar veteranis patris pretium militiae soiverat. sem- 2 per alias Antonii pessimum ingenium Fulvia tum gladio cincta virilis militiae uxor agitabat. ergo de- - colonos incitando iterum arma cierat. pulsos agris lonic vero iam non privatis, sed totius senatus suffra-3 giis iudicatum hostem Caesar adgressus intra Peru- siae muros redegit conpulitque ad extrema deditionis turpi et nihil non experta fame. TRIVMVIRATVS.

rei 15 Cum solus etiam gravis paci, gravis publicae lill, 6 esset Antonius, quasi ignis incendio Lepidus accessit. *** cui contra duos consules, duos exercitus necesse fuit venire in cruentissimi foederis societatem. diversa omnium vota, ut ingenia. Lepidum divitiarum cupido, 2 erat rei An- 20 quarum spes ex perturbatione publicae, toniimi ultionem de his sumendi qui se hostem iudi- cassent, Caesarem inultus pater et manibus eius graves Cassius et Brutus agitabant. in hoc velut foedus 3 pax inter tres duces conponitur. apud Confluentes 25 inter Perusiam et Bononiam manus exer- iungunt ; citus consalutant. nullo bono more triumviratus inva- ditur, oppressaque armis re publica redit Sullana pro- scriptio, cuius atrocitas nihil insignius habet quam numerum centum et quadraginta senatorum. exitus4 3ofoedi, truces, miserabiles toto terrarum orbe fugientium. quis pro indignitate ingemescat, cum Antonius Lucium Caesarem avunculum suum, Lepidus Lucium Paulum fratrem suum proscripserint ? nam Romae5 capita caesorum proponere in rostris iam usitatimi 85erat; verum sic quoque civitas lacrimas tenere non potuit, cum recisum Ciceronis caput tn illis suis ro- 92 FLORI EPITOMA.

stris videret nec aliter ad videndum eum, quam so- elebat ad audiendum, concurreretur. haec scelera in Antonii Lepidique tabulis; Caesar percussoribus patris contentus fuit, ideo ne, si inulta fuisset, etiam iusta eius caedes haberetur. 5 XVII. BELLVM CASSI ET BRVTI.

et sie IIII; 7 Brutus Cassius Caesarem quasi Tarquinium regem depulisse regno videbantur, set libertatem, quam maxime restitutam voluerunt, illo ipso parri- 2cidio perdiderunt. igitur caede perfecta cum vetera-10 nos Caesaris, nec inmerito, timerent; statim e curia in Capitoliimi confugerant. nec illis ad ultionem de- Serat animus, sed ducem nondum habebant. igitur cum appareret, quae strages rei publicae inmineret, dis- plicuit ultio, cum caedes inprobaretur. igitur Cice-i5 4ronis consiliis abolitione decreta, ne tamen publici doloris oculos ferirent, in provincias ab illo ipso quem occiderant Caesare datas, Syriam et Macedo- niam concesserant. sic vindicta Caesaris dilata potius quam oppressa est. 20 5 Igitur iam ordinata magis ut poterat quam ut debebat inter triumviros re publica, relicto ad urbis praesidium Lepido, Caesar cum Antonio in Cassium eBrutumque succingitur. illi comparatis ingentibus co- eandem illam, quae fatalis Gneo Pompeio fuit, 25 Eiisarenam insederant. sed nec tum omina inminentis 7 cladis latuerunt. nam et signis insedit examen et adsuetae cadaverum pabulo volucres quasi iam sua cir- cumvolabant, et in aciem prodeuntibus obvius Ae- gthiops nimis aperte ferale signum fuit. ipsique Brutoso per noctem, cum inlato lumine ex more aliqua secum agitaret, atra quaedam imago se obtulit et, quae esset interrogata, ^tuus' inquit *malus genius,' ac 9 sub oculis mirantis evanuit. pari in meliora praesagio in Caesaris castris omnia aves victimaeque promise-35 rant. sed nihil illo Caesaris me- praestantius , quod dicus somnio admonitus est, ut Caesar castris exce- II, 16— 18 [1111,6—81. 93

deret, quibus capi inminebat, ut factum est. acie 10 namque commissa cum pari ardore aliquandiu dimicatum foret, quamvis duces inde praesentes adessent, hinc alterum corporis aegritudo, illum metus et igna- 5via subduxissent, stabat tamen pro partibus invicta fortuna et ultoris et vindicabatur ut exitus qui , proelii docuit. primum adeo anceps fuit, ut — par utrimque discrimen — capta sint hinc Caesaris castra inde 1 1 Cassi. en quanto efncacior est fortuna, quam virtus ! 10 et quam verum est, quod moriens Brutus efflauit, non in re, sed in verbo tantum esse virtutem: victoriam illi proelio errore dedit. Cassius inclinato cornul2 suoruin Caesaris castris cum captis rapido impetu recipientes se equites videret, fugere arbitratus eva- isdit in tumulum. inde pulvere et strepitu, etiam noctelS vicina eximentibus gestae rei sensum, cum speculator quoque in id missus tardius nuntiaret, transactum de partibus ratus uni ex proximis auferendum praebuit caput. Brutus cum in Cassio etiam suum animum 14 20 perdidisset, ne quid ex constituti fide resignaret, (ita enim, non superesse bello, convenerat) ipse quoque uni comitum suorum confodiendum praebuit latus. quis sapientissimos ac fortissimos viros non miretur 15 ad ultimum non suis manibus usos? nisi hoc quoque 25 ex persuasione sectae fuit, ne violarent manus, sed in amolitione fortissimarum piissimarimique animarum iudicio suo, scelere alieno uterentur. XVIIl. BELLVM CVM SEXTO POMPEIO.

Sublatis ; percussoribus Caesaris supererat Pom- iiii, 3opei domus. alter iuvenum in Hispania occiderat, alter tuga evaserat contractisque infelicis belli reliquiis, cum insuper ergastula armasset, Siciliam Sardiniam- que habebat; iam et classe medium mare insederat. quam diversus a patre! ille Cilicas extincxerat, hic2 35 se piratica tuebatur. Puteolos, Formias, Vultumum, totam denique Campaniam, Pontias et Aenariam, ipsa Tiberini fluminis ora populatus est. subinde congres- 94 FLOEI EPITOMA.

sus Caesaris naves et incendit et demersit; nec ipse tantum, sed Menas et Menecrates, foeda servitia, quos classi praefecerat, praedabundi per litora cuncta vo- Slitabant. ob haec tot prospera centum bubus auratis Peloro litavit spirantemque equum cum auro in fre- 5 tum misit, dona Neptuno [hoc putabant], ut se maris rector in suo mari regnare pateretur. eo denique discriminum ventum ut foedus et cura hoste •— est, — pax 4 ^i modo hostis Pompei filius tamen feriretur. quantum id, sed breve gaudium fuit, cum in Baiani lito-io ris mole de reditu eius et bonorum restitutione convenit, cumque invitante ipso in navem discubitum est, et ille sortem suam increpitans ^hae sunt' inquit ^carinae meae'; haut incomiter, quod, cum in celeber- rima parte urbis Carinis pater eius habitasset, ipsius 15 5 domus et penates in navi penderent. sed f inportu- nitate Antonii et Pompeianorum bonorum, quorum sector ille fuerat, praeda devorata possessio manere non poterat: detrectare coepit foederis pactum. itaque itum ad arma rursus et iam totis viribus 20 , imperii classis in iuvenem conparata est, cuius molitio ipsa Gmagnitica. quippe interciso Herculanae viae limite re- fossisque litoriDus Lucrinus ]acus mutatus in portum eique interrupto medio additus est Avernus, ut in illa aquarum quiete classis exercita imaginem belli^s 7 navalis agitaret. tanta mole belli petitus in Siculo freto iuvenis oppressus est, magnique famam ducis ad inferos secum si nihil ulterius nisi tulisset, temptasset ; 8quod magnae indolis signum est sperare semper. perditis enim rebus profugit Asiamque velis petit, ven-30 turus ibi in manus hostium et catenas et, quod mi- serrimum est fortibus viris, ad hostium arbitrium sub Opercussore moriturus. non alia post Xerxen misera- bilior fuga. quippe modo trecentarum quinquaginta navium dominus cum sex septemve fugiebat extincto 3; praetoriae navis lumine, anmis in mare abiectis, pa- vens atque respectans, et tamen non timens nisi ne periret. II, 18 — 20. [ini, 8— 10]. 95

XVIIII. BELLVIVI PARTHICVM SVB VENTIDIO.

Quamvis in Cassio et Bruto partes sustulisset, iili,9 in Pompeio totum partium nomen abolevisset, nondum tamen ad pacis stabilitatem profecerat Caesar, 6cum scopulus et nodus et mora publicae securitatis superesset Antonius. nec ille defuit vitiis quin periret, 2 immo omnia expertus ambitu et luxuria primum hostes, deinde cives, tandem etiam saeculum terrore liberavit. «0 Partlii clade Crassiana altius animos erexerant3 civilesque populi Romani discordias laeti acceperant. regi itaque ut prima adfulsit occasio, non dubitave- runt erumpere, ultro quidem invitante Labieno, qui4 missus a Cassio Brutoque -— qui furor scelerum! — 15 sollicitaverat hostes in auxilium. et illi Pacorq duce, regio iuvene, dispulerant Antoniana praesidia;' Saxa legatus ne veniret in potestatem gladio inpetravit. de- 5 nique ablata Syria emanabat latius malum, hostibus sub auxilii specie sibi vincentibus, nisi Ventidius, et 2ohic legatus Antonii, incredibili felicitate et Labieni copias ipsumque Pacorum et omnem Parthicum equi- tatum toto inter Oronten et Euphraten sinu late cecidisset. viginti amplius milium fuit. nec sine consilio 6 ducis, qui sinnilato metu adeo passus esthostem castris 25 succedere, donec absumpto iactus spatio adimeret usum sagittarum. rex fortissime dimicans cecidit. mox cir- 7 cumlato eius per urbes, quae desciverant, capite Sy- ria sine bello recepta. sic Crassianam cladem Pacori caede pensavimus.

30 XX. BELLVIVI PARTHICVM SVB ANTOKIO.

invicem Parthis 10 Expertis atque Romanis , cum iiii, Crassus et Pacorus utrimque virium mutuarum documenta fuissent, pari rursus reverentia integrata amicitia, et quidem ab ipso foedus Antonio cum rege 35percussum. sed — inmensa vanitas hominis — dum2 titulorum cupidine Araxen et Euphraten sub imagi- 96 FLORI EPITOMA.

nibus suis legi concupiscit, neque causa neque consilio ac ne imaginaria quidem belli indictione, quasi hoc quoque ex arte ducis esset obrepere, relicta re- Spente Syria in Parthos impetum facit. gens praeter armorum fiduciam callida simulat trepidationem et in 5 campos fugam. et liic statim quasi victor sequebatur, cum subito nec magna hostium manus ex inproviso et iam in fessos via sub vespere velut nimbus erupit. missis undique sagittis duas legiones operuerunt. 4nihil acciderat in comparationem cladis, quae in po- 10 sterum diem inminebat, nisi intervenisset deum mi- seratio. unus ex clade Crassiana Parthico habitu castris adequitat et salute Latine data, cum fidem ipso ssermone lecisset, quid inmineret edocuit: iam adfu- turum cum omnibus irent retro 15 copiis regem ; pete- rentque montis : sic quoque hostem fortasse non defore. atque ita secuta est minor vis hostium quam inmine- 6bat; adfuit tamen. deletae reliquae copiae forent, nisi urguentibus telis in modum grandinis quidam forte quasi docti procubuissent in genua milites, et elatis2o supra capita scutis caesorum speciem praebuissent. 7tunc Parthus arcus inhibuit. dein rursus cum se Ro- mani extulissent, adeo res miraculo fuit, utnonunus

ex barbaris miserit vocem ^te et bcne valete Romani ! merito vos victores fama gentium loquitur, qui Par-25 thorum tela fugistis.' non minor ex via postea quam 8 ab hostibus accepta clades. infesta primum siti regio, tum salmacidae infestiores novissime quibusdam , quae 9iam ab invalidis et avide hauriebantur noxae etiam dulces fuere. mox et ardores per Armeniam et nives 3o per Cappadociam et utriusque caeli subita mutatio 10 pro pestilentia fuit. sic vix tertia parte de sedecim legionibus reliqua, cum argentum eius passim dola- bris concideretur, et subinde inter moras mortem ab gladiatore suo flagitasset egregius imperator, tandemss perfugit in Syriam, ubi incredibili quadam mentis vaecordia ferocior aliquanto factus est; quasi vicisset, quia evaserat. II, 20. 21 [1111,10—11]. 07

XXI. BELLVM CVM ANTONIO ET CLEOPATRA.

Fiiror Antonii quatenus per ambitum non liii, 11 poterat interire, luxu et libidine extinctus est. quippe cum post Parthos exosus arma in otio ageret, captus 5 amore Cleopatrae quasi bene gestis rebus in regio se sinu reficiebat. hinc mulier Aegyptia ab ebrio impe-2 ratore pretium libidinum Romanum imperium petit; et promisit Antonius, quasi facilior esset Partho Ro- manus. igitur coepit non sibi dominationem parare3 lonec tacite, sed patriae, nominis, togae, fascium oblitus totus in monstrum illud ut mente, ita animo quoque cultuque desciverat. aureum in manu baculum, in latere acinaces, purpurea vestis ingentibus obstri- cta gemmis: diadema deerat, ut regina rex et ipse i^frueretur. ad primam novorum motuum famam (jae-4 sar a Brundisio traiecerat, ut venienti bello occurreret, positisque castris in Epiro omne litus Actiacum, Leucadiam insulam montemque Leucaten et Ambracii sinus cornua infesta classe succinxerat. nobis quadrin-5 20gentae amplius naves, ducentae minus hostium; sed numerum magnitudo pensabat. quippe a senis in no- venos remorum ordines, ad hoc turribus atque tabu- latis adlevatae castellorum vel urbium specie non sine gemitu maris et labore ventorum ferebantur; quae 25 quidem ipsa moles exitio fuit. Caesaris naves a binis 6 in senos nec ordines creverant ita- remigum amplius ; que habiles in omnia quae usus posceret, ad impetus et recursus flexusque capiendos, illas graves et ad omnia praepeditas singulas plures adortae missilibus, sosimul rostris, ad hoc ignibus iactis ad arbitrium dis- sipavere. nec ulla re magis hostilium copiarum ap-7 victoriam. inmen- paruit magnitudo quam post quippe sae classis naufragium bello factum toto mari fluita- bat, Arabumque et Sabaeorum et mille Asiae gentium 3j spolia purpura auroque inlita adsidue mota ventis maria revomebant. prima dux fugae regina cum au-g rea puppe veloque purpureo in altum dedit. mox se- FLORVS. 7 98 FLORI EPITOMA.

9cutus Antonius, sed instare vestigiis Caesar. itaque nec praeparata in Oceanum fuga nec munita praesidiis utraque Aegypti cornua, Paraetonium atque Pe- lusium, profuere : prope manu tenebantur. prior ferrum occupavit Antonius, regina ad pedes Caesaris 5 oculos ducis. frustra nam provoluta temptavit quidem ; 10 pulchritudo infra pudicitiam principis fuit. nec illa de vita, quae offerebatur, sed de parte regni labora- bat. quod ubi desperavit a principe servarique se triumpno vidit, incautiorem nancta custodiam in mau- 10 11 soleum se (sepulchra regum sic vocant) recepit. ibi maximos, ut solebat, induta cultus in referto odoribus solio iuxta suum se conlocavit Antonium, admotisque ad venas serpentibus sic morte quasi somno soluta est. 15 finis IIII, 12 Hic armorum civilium: reliqua adversus ex- teras gentes, quae districto circa mala sua imperio 2diversis orbis oris emicabant. nova quippe pax, nec- dum adsuetae frenis servitutis tumidae gentium infla- 3taeque cervices ab inposito nuper iugo resiliebant. ad^o

septelitrionem conversa ferme plaga ferocius . agebat, Norici, Illyrii, Pannonii, Delmatae, Moesi, Thraces et Daci, Sarmatae atque Germani. XXII. BELLVM NORICVM.

4 Noricis animos Alpes dabant, quasi in rupes et2r> nives bellum non ascendere sed omnes illius posset ; cardinis populos, Breunos, Cennos atque Vindelicos, 5per privignum suum Claudium Drusum pacavit. quae fuerit Alpinarum gentium feritas, facile est vel per mulieres ostendere, quae deficientibus telis infantesao suos adflictos humi in ora militum adversa miserunt. XXm. BELLVIM ILLYRICVM.

6 IUyrii quoque sub Alpibus agunt imasque valles earum et quaedam quasi claustra custodiunt abruptis torrentibus inplicata. in hos expeditionem ipse sumpsit 35 7 fierique pontes imperavit. hic et aquis et hoste turban- ' 11. n, 21^26 [iiii, 12]. 99

tibus, cunctanti ad ascensum militi scutum de manu rapuit et viam primus ingressus est. tum agmine se- cuto cum subrutus multitudine pons succidisset, saucius manibus et cruribus, speciosior sanguine et ipso spericulo augustior terga hostium percecidit. XXIIII. BELLVM PA:NN0NICVM.

Pannonii duobus acribus fluviis, Dravo SavoqueS vallantur. populati proximos intra ripas se recipiebant. in hos domandos Yinnium misit. caesi sunt in utris- • 10 que fluminibus. arma victorum non ex more belli cre- 9 mata, set capta sunt et in profluentem data, ut Cae- saris nomen eis qui resistebant sic nuntiaretur. XXV. BELLVM DELMATICVM.

Delmatae plerumque sub silvis agebant; unde in 10 15 latrocinia promptissimi. hos iam pridem Marcius con- 1 1 sul incensa urbe Delminio quasi detruncaverat, postea Asinius Pollio gregibus, armis, agris multaverat, hic secundus orator; sed Augustus perdomandos Vibio mandat, qui efferum genus fodere terras coegit au-12 aorumque venis repurgare; quod alioquin gens omnium cupioissima eo studio, ea diligentia anquirit, ut illud in usus suos eruere videantur. XXVI. BELLVM MOESICVM.

13 Moesi quam feri, quam truces fuerint, quam ip- 25Sorum etiam barbari barbarorum horribile dictu est. unus ducum ante aciem postulato silentio *qui vos 14 estis?' inquit. responsum invicem 'Romani gentium 15 domini.' et ille *ita' inquit *fiet, si nos viceritis.' accepit omen Marcus Crassus. illi statim ante aciem inmo- 3olato equo concepere votum, ut caesorimi extis ducum et litarent et vescerentur. deos audisse crediderim: 16 nec tubas sustinere potuerunt. non minimum terroris incussit barbaris Comidius centurio satis barbarae, efficacis stoliditatis fo- tamen aput tales homines ;* qui 7^ 100 FLORI EPITOMA.

culum gerens super cassidem, agitatum motu corporis, flammam velut ardenti capite funditabat. XXVII. BELLVM THRACICVM.

17 Thraces cum antea saepe, tum maxime Rhoemetalce rege desciverant. ille barbaros et signis militaribus et s disciplina, armis etiam Romanis adsueverat; set a Pisone perdomiti in ipsa captivitate rabiem ostendere. quippe cum catenas morsibus temptarent, feritatem suam ipsi puniebant. XXVm. BELLVM DACICVM. lo

18 Daci montibus inhaerent. inde Cotisonis regis imperio, quotiens concretus gelu Danuvius iunxerat 19ripas, decurrere solebant et vicina populari. visum est Caesari Augusto gentem aditu difficillimam summovere. misso igitur Lentulo ultra ulteriorem reppulit is ripam; citra praesidia constituta. sic tum Dacia non victa, sed siimmota a/tque dilata est. XXVIIII. BELLVM SARMATICVM.

20 Sarmatae patentibus campis inequitant. et hos per eundem Lentulum prohibere JDanuvio satis fuit. nihiUo praeter nives pruinasque et silvas habent. tahta bar- baria est, ut nec intellegant pacem. XXX. BELLVM GERMANICVM.

21 Germaniam quoque utiiiam vincere tanti non pu- 25 tasset ! magis turpiter amissa est quam gloriose adqui- 22 sita. set quatenus sciebat patrem suum C. Caesarem bis transvectum ponte Rhenum quaesisse bellum, in illius hoiiorem facere et factum concupierat provinciam ; erat, si barbari tam vitianostra quam imperiaferre potuissent. Missus in eam provinciam Drusus primos domuit30 23Vsipetes, inde Tencteros percurrit et Catthos. nam Marcomannorum spoliis et insignibus quendam editum 24 tumulum in tropaei modum excoluit. inde validissimas nationes Cheruscos Suebosque et Sicambros pariter 11,26—30 [1111,12]. 101

adgressus est, qui viginti centurionibus in crucem actis hoc velut sacramento sumpserant bellum, adeo victoriae ut ante diviserint. certa spe , praedam pactione Cherusci equos, Suebi aurum et argentum, Sicambri25 5captivos elegerant; sed omnia retrorsum. victor namque Drusus equos, pecora, torques eorum ipsosque praedam divisit et vendidit; et praeterea in tutelam26 provinciae praesidia atque custoaias ubique disposuit per Mosam flumen, per Albin, per Visurgin. in Kheni loquidem ripa quinquaginta amplius castella direxit. Bormam et Caesoriacum pontibus iunxit classibusque firmavit. invisum atque inaccessum in id tempus Her- 27 cynium saltum patefecit. ea denique in Germania pax erat, ut mutati nomines, alia terra, caelum ipsum mi- 28 15 tius molliusque solito videretur. denique non per adu- lationem, sed ex meritis, defuncto ibi fortissimo iuvene, ipsi, quod numquam alias, senatus cognomen ex provincia dedit. Sed difficilius est obtinere facere 29 provincias quam ; loviribus parantur, iure retinentur. igitur breve id gau-30 dium. quippe Germani victi magis quam domiti erant, moresque nostros magis quam arma sub imperatore Druso ille defunctus Vari^l suspiciebant ; postquam est, Quintilii libidinem ac superbiam haut secus quam 26saevitiam odisse coeperunt. ausus ille agere conven- tum, et incautius edixerat, quasi violentiam barbarorum lictoris virgis et praeconis voce posset inhibere. at illi, qui iam pridem robigine obsitos enses inertesque 32 maererent equos, ut primum togas et saeviora armis iura 3oviderunt, duce Arminio arma corripiunt; cum interim33 tanta erat Varo pacis fiducia, ut ne prodita quidem per Segestem unum principum coniuratione commove- retur. itaque inprovidum et nihil tale metuentem ex34 inproviso adorti, cum ille — o securitas! — ad tri- 35bunal citaret, undique invadunt; castra rapiuntur, r tres legiones opprimuntur. Varus perdita castra eodem 35 ' quo Cannensem diem Paulus et fato est et animo secutus. nihil illa caede per paludes perque silvas cru-36 102 FLORI EPITOMA.

entius, nihil insultatione barbarorum intolerabilius, 37praecipue tamen in causarum patronos. aliis oculos, aliis manus amputabant, uni os obsutum, rescisaprius lingua, quam in manu tenens barbarus Uandem' ait ' 38 vipera sibilare desisti.' ipsius quoque consulis cor- 5 pus, quod militum pietas humi abdiderat, efFossum. signa et aquilas duas adhuc barbari possident, tertiam signifer prius quam in manus hostium veniret evolsit mersamque intra baltei sui latebras gerens in cruenta sic latuit. hac clade factum est ut lo palude , imperium, 39quod in litore Oceani non steterat, in ripa Rheni numinis staret. XXXI. BELLVM GAETVLICVM.

40 Haec ad septentrionem : sub meridiano tumultua- tum magis quam bellatum est. Musulamos atque Gae- 15 tulos, accolas Syrtium, Cosso duce compescuit; unde 41 illi Gaetulici nomen latius quam ipsa victoria. Marmari- das atque Garamantes Quirino subigendos dedit. potuit et ille redire Marmaricus, sed modestior in aestimanda victoria fuit. 20 XXXII. BELLVM ARMENICVM.

42 Ad orientem plus negotii cum Armeniis. huc alterum ex Caesaribus, nepotibus suis, misit. ambo fato breves, set alter inglorius. Massiliae quippe morbo Lucius solvitur, in Syria Gaius ex volnere occubuit, 25 cum Armeniam ad Parthos se subtrahentem in ius 43recepit. Armenios victo rege Tigrane in hoc unum servitutis genus Pompeius adsueverat, ut rectores a nobis acciperent. intermissum ergo ius per hunc re- cuperatum non incruento, nec multo tamen certamine. 30 44quippe Dones, quem rex Artagerae ex Parthis praefecerat, simulata proditione adortus virum intentum libello, quem ut thensaurorum rationes continentem ipse porrexerat, stricto repente ferro subiit. et tunc quidem Caesar recreatus est ex volnere in tempus, 35 * 45 set *. ceterum barbarus undique infesto exercitu op- n,30— 33[iiii, 12]. 103

pressus gladio et pyra, in quam se percussum inmi- fecit. sit, superstiti etiam nunc Caesari satis XXXIII. BELLVM CANTABRICVM ET ASTVRICVM.

5 Sub occasu pacata erat fere omnis Hispania, nisi^g quam Pyrenaei desinentis scopulis inhaerentem citerior adluebat Oceanus. hic duae validissimae gentes, Cantabri et Astures, inmunes imperii agitabant. Can-47 tabrorum et prior et acrior et magis pertinax in re- lobellando animus fuit, qui non contenti libertatem suam defendere proximis etiam imperitare temptabant Vaccaeosque et Turmogos et Autrigonas crebris incursionibus fatigabant. in hos igitur, quia vehemen-48 tius agere nuntiabantur, non est expeditio mandata, i5sed sumpta. ipse venit Segisamam, castra posuit, inde tripertito exercitu totam Cantabriam amplexus efferam gentem ritu ferarum quasi quadam cogebat indagine. nec ab Oceano quies, cum infesta classe ipsa quoque49 terga hostium caederentur. primum adversus Canta- 20 bros sub moenibus Bergidae proeliatum. hinc statim fuga in eminentissimum Vindium montem, quo maria prius Oceani quam arma Romana ascensura esse cre- diderant. tertio Aracelium oppidum magna vi repu-50 gnat; captum tamen postremo fuit MeduUi montis 25obsidio, quem perpetua decem et octo milium fossa conprehensum undique simul adeunte Romano post quam extrema barbari vident, certatim igne lerro venenoque, quod ibi volgo taxeo exprimitur, prae- cepere mortem, seque pars maior a captivitate, quae 30 morte ad id indomitis videbatur vin- gravior tempus , dicaverunt. haec per Antistium Furniumque legatosSl et Agrippam hibernans in Tarraconis maritimis Cae- sar accepit. mox ipse praesens hos deduxit montibus, 52 hos obsidibus astrinxit, hos sub corona iure belli 35 venundedit. lauro curru senatui 5a digna res , digna visa est sed iam tantus erat contem- ; Caesar, augeri neret ut triumpho. Astures per id tempus ingenti54 104 FLORI EPITOMA.

agmine a montibus niveis descenderant. nec temere sumptus barbaris videbatur tum impetus; sed positis castris apud Asturam flumen trifariam diviso agmine 55tria simul Romanorum adgredi parant castra. fuis- setque anceps et cruentum et utinam mutua clade^ certamen cum tam fortibus, tam subito, tam cum con- 56silio venientibus, nisi Brigaecini prodidissent, a quibus praemonitus Carisius cum exercitu advenit. pro victoria fuit oppressisse consilia, sic tamen quoque 57 non incruento certamine. reliquias fusi exercitus va- lo lidissima civitas Lancea excepit, ubi cum locis adeo certatum est, ut cum in captam urbem faces posce- 58rentur, aegre dux impetraverit veniam, ut victoriae Romanae stans potius esset quam incensa monumen- tum. 15 59 Hic finis Augusto bellicorum certaminum fuit, idem rebellandi finis Hispaniae. certa mox fides et aeterna pax, cum ipsorum ingenio in pacis artes promptiore, tum consilio Caesaris, qui fiduciam montium timens in quos se recipiebant; castra sua, quia^o 60 in plano erant, nabitare et incolere iussit; ibi gentis esse concilium, illud observare caput. favebat consilio natura regionis; circa enim omnis aurifera est et chrysocollae miniique et aliorum colorum ferax. itaque exerceri solum iussit. sic Astures nitentes^s in profundum opes suas atque divitias, dum aliis quaerunt, nosse coeperunt. XXXHII. PAX PARTHORVM ET CONSECRATIO AVaVSTI.

61 Omnibus ad occasum et meridiem pacatis genti-so bus, ad septentrionem quoque, dum taxat intra Rhe- num atque Danuvium, item ad orientem iutra Cyrum et Euphraten, illi quoque reliqui, qui inmunes imperii erant, sentiebant tamen magnitudinem et victorem 62gentium populum Romanum reverebantur. nam et35 Scythae misere legatos et Sarmatae amicitiam petentes. Seres etiam habitantesque sub ipso sole Indi; II, 33. 34 [iiii, 12]. 105

cum gemmis et marearitis elephantos quoque inter munera trahentes, nihil magis quam longinquitatem viae — et iam inputabant quadriennium inpleverant ; ipse hominum color ab alio venire caelo fatebatur. 65 5 Parthi quoque, quasi victoriae paeniteret, rapta clade Crassiana signa ultro rettulere. sic ubique una atque 64 continua totius generis humani aut pax fuit aut fati- gatiO; aususque tandem Caesar Augustus septingente- simo ab urbe condita anno lanum geminum cludere, lobis ante se clusum sub !Numa rege et victa primum Carthagine. hinc conversus ad pacem pronum in65 omnia raala et in luxuriam fluens saeculum gravibus severisque legibus multis coercuit, ob haec tot facta ingentia dictus imperator perpetuus et pater patriae. istractatum etiam in senatu, an quia condidisset impe-66 rium Romulus vocaretur; sed sanctius et reverentms visum est nomen Augusti, ut scilicet iam tum, dum colit terras, ipso nomine et titulo consecraretur. P. ANNII FLORI YIRGILIUS OEATOR AN POETA.

Spatianti mihi in templo et saucium vigilia caput plurimarumarborumamoenitate, euriporumfrigore, aeris salubritate recreanti obviam subito quidam fuere, quos ab urbis spectaculo Baeticam revertentes sinister Africae ventus in hoc litus excusserat. quorum unus, 5 vir, ut postea apparuit, litteris pereruditus, subito ad me convenit et *salve', inquit ^hospes. nisi molestum est, dic nomen tuum; nam nescio quid oculi mei ad- monent et quasi per nubilum recognosco quid istic' 'Hic' inquam ^Florum vides, fortasse et audieris, si ta- 10 men in illo orbis terrarum conciliabulo sub Domitiano principe crimini nostro adfuisti.' et Baeticus 'tune es* inquit *ex Africa, quem summo consensu poposcimus? invito Caesare et resistente non tibi quidem , quod puero invideret, sed ne Africa coronam magni lovis attingeret.' 1.5 quae cum me videret verecunde agnoscentem, in am- plexum effunditur et^ama' inquit ^igiturfautorem tuum.' 'quidni amem?' et manu alterutrum tenentes avidissime nascentem amicitiam foederabamus, cum ille interim brevi intervallo usus *et quid tu' inquit Ham diu in hac20 provincia? nec in nostram Baeticam excurris nec ur- bemillam revisis, ubi versustui a lectoribus concinun- tur et in foro omni clarissimus ille de Dacia triumphus exultat? potesne cum hoc singulari ingenio tantaque natura provincialem latebram pati ? nihil te caritas urbis, 25 nihil ille victor gentium populus, nihil senatus movet? nihil denique lux et fulgor felicis inperi, qui in se rapit * atque convertit omnium oculos hominum ac deorum ? atque ego varie perturbatus 'quid nunc vis ego respon- deam? quisquis es, mihi quoque ipsi hoc idem mirum sc P. ANNII FLORI VIRGILIUS ORATOR AN POETA. 107

viderisolet; quodnon Romae morer; sed nihil est difficilius quam rationem reddere actus tui. quare desine me in memoriam priorem reducendo vulnus dolorum rescindere. sit illa civitas et fruantur meorum propitia , 5 illa fortuna ad me ex quibus permittit. quod pertinet , illo die, cuius, de quo tu mihi testis es, palmam ereptam manibus et capiti coronam meo vidi, tota mens, totus animus resiliit atque abhorruitab illa civitate, adeoque sum percussus et consternatus illo dolore, ut patriae 10 quoque meae oblitus et parentum carissimorum similis mrenti huc et illuc vagarer per diversa terrarum.' et ille ' ' quae tamen loca quasve regiones peragrasti ? 'Si ita indulges otio, plane quam breviter exponam nec invitus priorum recordabor, primum Siciliam no- isbilem vidi, domesticam Cereris sedem, deinde Creten, patriam tonantis, et a latere vicinas Cycladas salutavi. inde me Rhodos et ab regressu Aegyptium pelagus, ut ora Nili viderem et populum semper in templis otiosum peregrinae deae sistra pulsantem. inde rursus Italiam 2oredii, et taedio maris cum mediterranea concupissem, secutus Gailicas Alpes [et] lustrojpopulos aquilone pallen- tes. inde sol occidens placuit : ffecto cursum. sed statim par horrore, par vertice, par ille nivibus Alpinis Pyre- naeus vides caeli excepit. , hospes , quae spatia peragra- 25 verim, quae maris quaeve terrarum. non aliter me hercules, si conferre parvis magna licet, sacer ille iuvenis cui Terra mater oneraverat pervolitavit , capaces frugi- bus araictus, et cum alite serpente currum ipsa iunxisset, nisi toto orbe peragrato vetuit suas redire serpentes. 30 liceat ergo tandem fatigato hic aliquando succumbere. siScythes essem, iam plaustra solvissem; si vagus gu- bernator, iam dicata pelagi deae prora penderet. quous- que vagabimur? an semper hospites erimus? ferae cu- bile prospiciunt et aves senescunt in nido. si fataRomam 35 negant patriam, saltim hic manere contingat. quid quod consuetudo res fortis est. et ecce iam familiaritate continua civitas nobis ipsa blanditur, qua£, si quidcredis mihi qui multa cognovi, omnium earum quae ad quietem 108 P. ANNII FLORI eliguntur gratissima est. populum vides, o hospes et amice, probum, frugi, quietum, tarde quidem, set iudicio hospitalem. caelum peculiariter temperatum miscet vices, et notam veris totus annus imitatur. terra fertilis campis et magis collibus — nam Italiae vites adfectat et 5 comparat areas — serotino non erubescit autumno. si quid ad rem pertinet, civitas ipsa generosissimis auspiciis instituta; nam praeter Caesaris vexilla, quae portant triumphos, unde nomen accepit, adest etiam peregrina nobiiitas. quippe si vetera templa respicias, hic ille coli- lo tur dum corniger praedo , qui Tyriam virgmem portans per tota maria lascivit, hicamisit et substitit, et eius quam ferebat oblitus subito nostrum litus adamavit.' Hic cum ego respirassem, statim Baeticus ^o* inquit 'beatam civitatem, quae in te fatigatum incidit. quem adis modum tamen te prosequitur, et quid hic agitur? unde subvenit reditusV an pater ab Africa subministrat?' 'inde nequaquam, cum hac ipsa peregrinatione offen- derim. in reditu est mihi professio litterarum.' *o rem indignissimam ! et quam aequo fers istud animo, sedere20 in scholis et pueris praecipere ?' ad quam illius interro- gationem in nunc modum respondi. ^non miror te eius nunc esse persuasionis, qua et ipsequoquealiquandiu la- boravi. totum enim quod hic egimus quinquennium ita mihi pertaesum erathuius professionis, ut nusquam vi-25 vere putarem hominem miseriorem. set submde re- tractanti sortemque meam cum fortunis ceteris et vitae laboribus conferenti tandem aliquando pulchritudo sus- cepti operis apparuit. scire te ergo nunc oportet nul- lum maius praedium, nullam procurationem, nullumso honorem decerni quantus hic sit nostrae professionis. nempe si mihi maximus inperator vitem, ia est centum homines regendos tradidisset, non mediocris honos habitus mihi videretur cedo si si tribuna- ; praefecturam, tum: nempe idem honos, nisi quod merces amplior. sias ergo non Caesar, sed Fortuna hoc genus stationis iniun- xit uti pueris ingenuis atque honestis praesiderem, nonne tibi pulchrum videor atque magnificum consecutus offi- VIKGILIUS ORATOR AN POETA. 109

cium? quaeso enim, propius intuere, utrum praeclarius sit sagulatis an praetextatis inperare ? barbaris efferatis- que pectoribus an mitibus et innoxiis? bone luppiter, quam inperatorium, quam regium est sedere a suggestu 5 praecipientem bonos mores et sacrarum studia litterarum iam carmina ora , praelegentem quibus mentesque formantur, iam sententiis variis sensus excitantem, iam exemplis ro*»* INDEX NOMINUM.

Achaia 17, 34. 35, 20. 42, 9. 56, Aethiops 92,29. 36. liberata 35, 13. Aetnaeus ignis 16, 6. Achaicum belhim 42, 7. Aetoli 37, 10 sqq. M'. Acilius Glabrio(con». 191 a. Chr.) Aetolia 35, 32. 36, 16. Aetolum bellum 37, 5. Actiacum litus 97, 17. L. Afranius (cons.60) 80, 21. 82, 14. Adherbal48, 12; 16. 89,7.

Adrianum (Adriaticum) mare v, Ha- Africa 11,19. 17,34. 23,8. 24,35sq. , drianum. 25,9. 26,9. 28,36. 29,11. 31,

Aedui V. Haedui. 15; 37. 33,26 sqq. 34, 6; 10; 26. ] Aeetas 53, 17. 35, 19; 34. 41, 19. 46, 29. 48, 2. Aegaeum mare 42, 10. 57, 25. 49, 7. 64, 5. 74, 36. 77, 3. 80, Aegatae insulae 26, 16. 15. 83, 7. 86, 11. 87, 1; 13 sq. Aegimurum ostium 26, 6. 106, 13. 108,17. Africaora82,28. Aegyptium fretum 57, 24. pelagus 85, 4. Africae ventus 106, 4. 107, 17. Africanus 36, 29. 41, 22. 43, 23. Aegyptus 80, 14. 85,4; 11. 88, 36. Africum mare 26, 6. 97, 6. Aegypti cornua 98, 3. Afrienus (?), dux Italorum 70, 8. M. Aemilins Lepidus (cons. 78) 77, Agrigentum 24,21. 30 sqq. Agrippa 103, 32. M. Aemilius Lepidus triumvir 91, 16 Agro rex Caeninensium 5, 1. —92, 3. 92, 23. Alba 4, 12. 6, 26. L. Aemilius Papus (cons. 225) 27, 23. AIbani6, 5;19. L. Aemiiius Paulus (f 216) 30, 3. Albani, gens Asiatica 55, 18. 56,6. 101, 37. Albania 56, 10. L. Aemilius Paulus Macedonicus 38, Albanus mons 70, 13. 35. 39,10. 41,20. Albinovanus 74,21. L. Aemilius Paulus Lepidi triumviri Albinus, v. Postumius. frater 91, 33. Aibis fl. 101,9. L. Aerailius Regillus 36, 24. Alcibiades 36, 26. M. Aemilius Scaurus (cons. 115) 48, Aleria 24, 33. 17. 69, 10. Alesia 62, 9. Aenaria insula 93, 36. Alexander Macedo 34, 14. Aeneas 4, 13; 30. Alexandria 85, 13. Aepulo rex Histrorum 37, 24. Alia flumen 13, 14. Aequi 11,23. Allobroges 49,32. 79,11. Aesepus amnis 55, 6. Alpes 13, 9. 22, 35. 26, 35. 27, 4 ; Aesernia 70, 24. 14; 31. 29,4. 30,18. 49,30. 50, INDEX NOMINUM. 111

14. 31 ; 34. 51, 52, 9. 62, 2. 79, Aous fl. 34, 36. 12. 98,25; 33. AlpesGallicaelOT, Apollo Cumanus 35, 27. 21. Alpis (num. sing.) 33, 9, Apollo Pythius 12, 25. Uphius fl. 42, 19. Appeninus 73, 18. vlpinae gentes 98, 29. nives 42, 22. Appius, V. Claudius. Alpina corpora 27, 18. L. Apuleius Saturninus 64, 18. 68, 2- dsium 11, 10. Apuli 17,25. 20,11. ^mbiorix Gallus 60, 19. Apulia 17, 30. 18, 20. 29, 28. 31,. Lmbracia 37, 9. 14. imbracius sinus 97, 18. Aquae Sextiae 50, 35. imulius rex 4, 6; 13. M'. Aquilius (cons. 129) 47, 29. Ina fl. 77, 17. T. (M'. corr.) Aquilius (cons. lOlV ^ncharius 75, 19. 72, 10. ^ncus Marcius 6, 30. 8, 32. Aquitani 60, 16. ^ndriscus (Pseudophilippus) 40, 5. Arabes 56, 14. 97, 34. Vnicius pr., Illyriorum victor 39, 31. Aracelium 103, 23. ^nio fl. 14, 35. 15, 23. Araxes fl. 95, 36. Vnnibal p. 28, 13—34, 5. — 34, 17. Arcades 4, 30. 35, 34; 38. 36, 23. 43, 18. 48, 3. Archelaus, praefectus S. Mithridatis^ 51, 30. 53, 20. 70, 22. 76, 3. 78, 54,5. 25. Archimedes 31, 20.

^no , frater Annibalis 43, 18. Ardea 8,3. Utiochus (Magnus) 35, 17; 30. 36, Arethusae fons 31, 23. 4; 26. 37,7; 29. Aricinum nemus 11, 15. j. Antistius, legatus Augusti 103,31. Ariminum 81, 24. Vntium 11, 20. Ariobarzanes (I.) 54, 24. (III.) 80,7. rf. Antonius orator (cons. 99) 75, 12. Ariovistus, dux Insubrium 27, 23.

\/[. Antonius Creticus 58, 13. Ariovistus , rex Germanorum 60, 31. ^LUtonius (immo Octavius), legatus Aristobolus Judaeus 56, 19. Pompei 58, 26. Aristonicus Pergamenus 47, 21. 3. Antonius (Hybrida cons. 63) 78, Armenia 55, 25. 63, 16. 96, 30. 102, 35. 79,21. 26. j. frater Antonius, triumviri 82, 31 ; Armeniae 55, 19. 35. Armenii 56, 3. 63, 37. 102, 22; 27. VI. Antonius triumvir 83, 18. 89, 36. Armenii triumphi 80, 23. 90, 1, regni insignia ofFert Caesari Arminius 101, 30. 89, 15. consul 90, 11. secundus Arruns 10, 26. heres Caesaris 90, 23. bellum Mu- Arsia fl. 27, 32. tinense concitat 90, 31 sqq. bello Arsinoe 88, 37. Perusino victus 91, 5 sqq. trium- Artabazes Ponticus 53, 17. viratum init 91, 15sqq. contra Cas- Artagera 102, 31. sium et Brutum proficiscitur92, 23. Arthoces Hiberus 56, 8. sector Pompeianorum bonorum 94, Arusini campi 18, 29. 17. eios vitia 95, 6. cum Parthis Arverni 49, 32. 61, 33. 62, 11. bellat 95, 16; 20; 31 sqq. captus Asculum 18, 20. 20, 21. 70, 16; 34. amore Cleopatrae 97, 2 sqq. vi^ctus Asia 23, 9. 34, 17; 20; 27; 37. 36, ad Actium 98, 1. se interficit 9^, 5. 8. 37,35. 53, 26; 34. 54 saepiu». 112 INDEX NOMINUM.

55, 21. 56 saepius. 58, 25. 59, Balearieus sinus 57, 21. 29. 70, 11. 75, 28. 80, 15; 38. Basilus 82, 35. 86, 1. 94,30. 9^34. Belgae 60, 5. Asiatica amoenitas 38, 2. plaga 54, Bergida 103, 20. 35. hereditas 64, 10. Bithynia 53, 34. 54, 23. Asiaticum fretum 57, 26. Bithynus 53, 25. Asiiia, V. Coruelius. Bituitus (Vituitus) Allobrox 50, 1 Asinius Poliio 99, 17. Bituriges 61, 34. Astuda palus 38, 29. Bocchus Maurus 49, 11. Astura fl. 104, 3. Boeotia 54, 17. Boiorix rex Astures 103, 8; 35. 104, 25. , Cimbrorum 52, 6. Ateius trib. pl. 62, 29. Bomilcar 30, 10. Athenae 34, 19. 36, 26. 54, 8; 12. Bononia 91, 25. Atheuio, dux servoruni 72, 1. Borma 101,11. Athesis 11. 51, 15. Bosporos 55, 34. A. Atilius Calatinus dictator 24, 20. Boviiiae 11, 11. M. Atilius Regulus 20, 25. 24, 36. Brennus 37, 34. 25, 11; 32. Breuni 98, 27. P. Atilius, legatus Pompei bello pi- Brigaecini 104, 7. ratico 57, 20. Britanni 59, 33. 61, 26. 63, 37. Atinius, homo ex plebe 13,29. Britannia 61, 17. Attalus 34, 28. 47, 13. 63,31. 67, 28. Brittii 20,11. Attici 37, 11. Brittius angulus 73, 25. Attius Navius 7, 4. Brittomarus, dux Insubrium 27, 21. P. Attius Varus Pompeianus 83, 9. Brundisium 20, 14. 81, 27. 83, 18 87, 18. 97, 16. Aufidus il. 30, 4. Brutus, V. Junius. cf. Caesar 17. Augustus , Atigustus. Byrsa 41, L. Aurunculeius Cotta, legatus C. Cae- saris in Gallia 60, 24. L. Caecilius Metellus (cons. 251) 25 Autrigones 103, 12. 33. P. Autronius, socius Catilinae 78, 28. Q. Metellus Macedonicus 40, 14. 42 Auxuma 77, 25. 18; 21. 43,35. 58,33. Avaricum 62, 8. Q. Metellus Balearicus (cons. 125 Aventinus mons 4, 19. 22, 6. 67, 33. 58, 35. Avernus lacus 16, 4. 94, 24. Q. Metellus Numidicus 48, 32. 6f 13. 69, 3. Cn. Baebius (cons. 182) 27, 10. Q. Metellus Creticus 58, 19; 27. 8» M. Baebius a Marianis interfectus 75, 26. 15. 76,21. Q. Metellus Pius (conS. 80) 77, 11 Baetica 106, 4; 21. Q. Metellus Celer (cons. 60) 80, 21 Baeticus 12. 14. Metellus 106, 108, Q. Nepos , legatus Pomp Bagrada il. 25, 10. 86, 38. bello piratico (cons. 57) 57, 26. Baiae 16, 4. 30, 20. Caeninenses 4, 38. Baianum litus 94, 10. Caepio, v. Servilius. Baleares insulae 58, 36. 77, 3, Sex. Julius Caesar (cons. 91) 70, 1' Balearicus 58, 35. 26- .1 INDEX NOMINUM. 113

L. Caesar, avunciilus M. Antonii 91, Calatinus, v. Atilius. 32. Caledones 61,27. C. lulius Caesar bellum adversus Gal- Caledonius saltus 17, 7. los gerit 59, 30—62, 21. senten- Callaecia 44, 4. tiam fert de Catilinariis 79, 1(3. so- L. Calpurnius Bestia (cons. 111)48, cietatem init cumPompeio et Crasso 20. 80, 31 sqq. socer Pompei 81, 5. Calpurnius Flamma trib. mil. 24,23. eius bellum civile cum Cn. Pompeio Calpurnius Piso praetor bello servili 81, 7—85, 8. bellum Alexandri- in Sicilia victus 71, 28. num 85, 9—36. cum Pharnace 86. L. Calpurnius Piso (cons. 15) 100, 7. 1—10. Africanum 86, 11—87, 11. Camerinensium saltus 24, 22. Hispaniense 87, 12—88, 33. tri- Camillus 14, 20; 28; 33. 21, 15. umphi 88, 34. coniuratione perit Campani 15,31. 17,24. 30,19. 89, 21. eius testamentum 89, 32. Campanial5, 29;35. 18,11. 19,38. 90,2; 28. Cf. praeterea 46, 38. 63, 30, 15. 31,5; 14. 57,12. 70,3. 32. 64, 31. 79, 34. 89, 30. 00, 28. 73,1. 76,4. 93,36. 92, il. 93, 29. 100, 26. Cannae 29,27. 30,22. 51, 30. 101, )ctavius Caesar Augustus C. Caesa- 37. ris heres et successor OD, 2 ; 6 ; 13 ; Cantabri 103,8; 19. 24. eius uhor 89, 37. eius commi- Cantabria 103, 16. lito 90, 28. Antonium ad Mutinum Canuleius (trib. pl. 445) 22, 9. vincit 90, 21 sqq. bellum Pemsi- Capitolinus mons 13, 33. num conficit 91, 4. triumviratum Capitolium 11, 13. 22, 29. 27, 22 sq. init 91, 14. Brutum et Cassium de- 30,9. 32,33. 67, 19; 32. 68,22. bellat 92, 23 sqq. eius naves aSex. 71, 7. 74, 23. 75, 18. 92, 12. Pompeio demersae 94, 1. Sex. Cappadocia 54, 24. 63, 36. 80, 8. Pompeium vincit 95, 3. Antonium 86,5. 96,31. debellat 97, 15 sqq. bellum gerit Caprae palus 5, 19. cum Illyriis 98, 35. Pannonios et Capsa 49, 7. Delmatas domandoscurat99,9sqq. Capual5, 10. 16,8. 30, 17. 32, 19; itemDacos etSarmatas 100, 14sqq. 25. 44, 34. 72, 30. 75, 31. bellum adversus Cantabros et Astu- Caralis31,28. res conficit 103, 15 sqq. lanum ge- Carbo, v. Papirius. minum claudit 105, 8. imperator Carinae 94, 15. perpetuus 105, 14. nomen Augusti T. Carisius, legatus Augusti 104,8. assumit 105, 17. Cf. praeterea 3, Camutes 61, 34. 2; 29; 32. 43,12. 63,33. Carrhae 11, 14. 63, 5.

. et C. Caesares a Fimbria (a. 87) Carseoli 70, 24. occisi 75, 13. Carthago 25, 4; 15; 30. 26, 18; 28. . et C. Caesares 32. , nepotes Augusti 30,6; 14. 33,20; 34,9. 36, 102, 23 sqq. 28. 40, 25; 33; 37. 41,2; 26; 38. aesareani 86, 21. 42, 9; 34. 44, 34. 45, 6; 24. 48, aesonius 88, 30. 1. 63,30. 105,11. aesoriacum 11, 16. 101, 11. Carthago Hispaniae 32, 7. 42, 23. aieta 16,3. Caspii 55,18. alabria 17, 30. Caspium mare 56, 25. alagurris 77, 26. Sp. Cassius Viscellinus 22, 25. FLORVS. 8 114 INDEX NOMINUM.

L. Cassius legatus contraMithridatem Ap-. Claudius Pulcher (cons. 212) 3, 53, 24. 26. 32, 26. P. (?) Cassius a Spartaco vincitur 73, Ap.(immoC,)ClaudiusPnlcher(cons 19. 177) 37, 22. socius L. CassiusLonginus, Catilinae Appius Claudius Pulcher (cons. 79) 78, 27. 53, 7. C. Cassius, Caesaris interfector 89, Claudius Drusus Nero 98,28. 100,30 20. 91,23. 92,7; 23. 93,9; 12; 101, 6; 23. 19. 95, 2; 14. M. Claudius Marcellus (cons I 222) Castorll, 4. 39,24. 52,15. 27,28. 30,28. 31,4; 18. Casuella (?) 01, 28. C. Claudius Marcellus (cons. 49) 81, Catilina 78, 19 sqq. 64, 29. 11. V. Porcius. C. Cato, ClaudiusNero (cons. 207)33, 10 sq. Catthi 100, 31. Ti. Claudius Nero, legatus Pompei Catulus, V. Lutatius. bello piratico 57, 22. Caucasus 56, 7. Ciaudius Unimanus praetor a Viriatho Caudinae furculae 16, 21. devictus 44, 24. Caudinum foedus 45, 21. Cleopatra 85, 16. 90, 3, 97, 5. 98, 5. Celtiberi43,32. 44,11. 45,2. 76,36. Clipea 25, 5. Celtiberia 82,21. 88,32. P. Clodius (trib, pi. a. 58) 59, 22 Celtibericus 43, 36. Clodius Glaber 72, 34. Celtici 44, 3. CloelialO, 11;23. Cenni (Genauni?) 98, 27. Clusium 13, 10; 13. Censorinus, v. Marcius. Cnosos 58,21. Cephallenia 37, 13. Colchi 55, 34. 56, 5 sq. Ceraunii montes 37, 14. (L.Tarquinius) CoIIatinus 3,25. 9,4. Ceres 16, 2. 107, 15. Collina porta 74, 19. 76, 5; 10. Cethegus, v. Cornelius. Colophon 47, 23. Chaeronia 54, 18. Comidius centurio 99, 33. Chaonum montes 34, 26. Confluentes 91, 24. Cherusci 100, 34. 101, 4. Contrebia 43, 36. Cicero 78, 35. 79, 14. 91, 36. 92.15. Cora 11,9. Cilices 56, 29. 57, 13. 72, 1. 82, 37. Corfmium 70, 11. 81,26. 93 34 Corinthium aes 42, 28. Cilicia 57, 5; 31. 63, 16; 36. 80, 9. Corinthus 7, 1. 42,9; 34. 44, 34. 63, 85 3 31. Cimbri 50, 12. 51,12. 52,20. Coriolanus, v. Marcius. Ciminvus saltus 17, 6. Corioli 11, 16. Cirta 49, 13. C. Cornelius Cethegus, socius Catili- Appius Claudius Caecus 19, 22. nae 78, 28. Ap. Claudius Sabinus Regillensis C. Cornelius Cinna 74, 30; 35. 75, 8. (cons. 471) 21,8. 79, 32. A.p. Claudius decemvir 21, 36, P.CorneIiusDolabelIaMaximus(con8. Ap. Claudius Caudex (cons. 264)23, 283) 15, 4. 29. A. Cornelius Cossus 10, 36. Ap. (immoP.) CIaudiusPulcher(cons. P. Dolabella (?) legatus C. Caesaris 249) 26, 1. 60, 22. 82, 30. INDEX NOMINUM. 115

Sulla filius P. Dolabella (coiis. 44) 00, 12. Faustus dictatoris 89, 8. L. Coi-nelius LeiUulus Caudinus (cons. eius filii 89, 9. 237) 24, 30. Corniculum 11, 11. Leutulus praetor, a servis sub Euno Corsica 24, 32. victus 71,28. Corvini 15, 2. Cn* Lentuli Batiati ludus gladiatorius Cossus, v. Cornelius. 72, 28. Cotiso 100,11. Cn, Lentuius Clodianus (cons. 72) a Cotys 80, 8. Spartaco victus 73, 18. Crassus, v. Licinius. P. Lentulus Marcellinus, legatusPom- Crassiana clades 95, 10; 28, 96. 12 pei bello piratico 57, 23. 105, 6. P. Lentulus Sura, socius Catilinae 78, Crastinus miles 84, 16. 29. 79,7. Cremera 12, 3. L. Lentulus Crns (coms. 49) 81, 11. Creta 56, 35. 80, 26. 107, 15. Lentulus s«b Augusto Dacos et Sar- Cretes 58, 19. matas debellat 100, 15; 20. Creticum bellum 58, 9. Cn, Cossus Lentulus Gaetulicus 102, Creticus 58,30; 34. 16. Critolaus 42, 13; 17. L. Cornelius Merula, flamcn Dialis Crixus 72, 28, 75, 18. Cumae 16, 7, P.CorneliusRufinus (cons. 290) 19,30. Cures 5, 26. Cn. Cornelius Scipio Asina (cous. 2G0) Curiatii 6, 7. 23,36. 24,17. Curicticum litus 82, 31. Africani Curio v. P. Scipio (cons, 218), pater , Scribonius, 29,7, 31,30, 43,12; 16, M'. Curius Dentatus 15, 22, 18, 21. frater Cn. Scipio, eius 31, 30, 43, 19, 27 ; 29, 12; 17. Q, Curius, socius Catilinae 78, 27. t P. Scipio Africanus maior 20, 11. 31, Cyclades 54, 7. 107, 16. 36. 33,26. 34,4. 36,29. 41,22. Cydonea 58,22; 28. 43, 22, Cynocephalae 35, 2. Asiaticus 28. , L. Scipio 36, Cypros 59, 18. P. Scipio Nasica Corculum (cons, I Cyrenae 56, 35. 162) 40, 34. Cyrus fl. 104, 32. P. Scipio Nasica Serapio (cons. 138) Cyzicus 54, 34, 67, 22. P. Scipio Africanus minor41, 20. 44, Daci98,23. 100, 11. 1. 45, 24; 37. Dacia 53, 6. 100, 16. 106, 23. L. Scipio (cons. 83) 75, 25; 33, Damascus 56, 12. Q. (Metellus Pius) Scipio (cons. 52) Danuvius53,3. 100,12; 20. 104,32. 86, 18; 29. Darius 35, 24. Scipiones41, 19, Deciates 27, 9. L, Cornelius Sulla dictator 49, 17. P. Decius Mus (cons. 340) 15, 7. 53, 22; 29. 54, 9; 22. 62, 34. 64, P, Decius Mus (cons. 312) 17, 19. 26. 70,31. 74—76. 77, 32; 36. Deiotarus 80, 7. 78,2; 11. 79,33. 91,37. Delmatae 98, 22. 99, 14.

, Serv. et P. Sullae, socii Catilinac 78, Delmatia 52, 26. 28. Delminium 99, 17. 8* !16 INDEX NOMINUM.

i)elos 54, 7. M. Fabius Buteo (cons. 245) 26, 5. Diaeus 42, 22. C. (Kaeso?) Fabius Dorso pontifex Dialis flamen 75, 18. 14, 13. T. Didius (cons. 98) 53, 1. t^abius Gurges 20, 23. C. Didius, legatus Caesaris 87, 18. Q. Fabius Maximus RuIIianus 17,12. Dolabella, v. Cornelius. Q. Fabius Maximus Cunctator 30,*36. Domitianus imperator 106,11. Q. Fabius Maximus Servilianus (cons, Cn. Domitius Ahenobarbus(cons.l22) 142) 44, 27. 50, 4. L. Ahenobarbus (cons. 54) Q. Fabius Allobrogicus 50, 4. 26. C. Fabricius Luscinus 81, , (cons. 282) Domitius legatus Q. Metelli (autPom- 18,21. 19, 27; 29. pei) in Hispania 77, 16. Faesulae 11, 14. 70,23. Dones 102, 31. Falerni saltus 31, 2. Dravus fl. 99, 7. Falernus mons 16, 5. Drepana 24, 31. Falisci 12, 8 sq. et Livius. Drusus , V. Claudius Faustulus pastor 4, 10. C. Duillius 23, 36. 24, 13. Ferentanea turma 18, 13. Durius fl. 45, 1. Feretrius Juppiter 5, 1. 12, 22. 27, 29. Dyrrachium 83, 13. Fidenae 12,9; 15. Fidenas bellum 6, 19. Eburones 60, 20. C. Fimbria 75, 13. Egeria dea 5, 36. Flamininus, v. Quinctius. dux Etruscorum 7. Flaminius et Egnatius , 70, C. (cons. 223 217) 27, Eleutherna 58, 21. 26. 29,19. Elis 42, 18, Florentia 76, 28. Ephesus 36, 27. Florus 106, 10. Epiros 17, 33. 18, 8. 80, 13. 83, 14. Formiae 16, 7. 93, 25. 97, 17. Fortuna 3, 9. 55, 20. 59, 30. 82, 28. • Eryx 24, 20. 83, 13. 84, 7. 85, 16. 87, 33. Esquilina porta 74, 19. Fregellae 11, 15. 19, 38. Etruria 11, 37. 15,3. 17,5. 70,3. Fufetius Mettus 6, 24. 76, 4. 78, 8; 14. 79, 6; 20. 81,25. Fufidius, assecla SuIIae 76, 16. Etrusci 9, 33. 10, 4. 17, 2. 20, 30. Fulvia, Q. Curii amica 79, 1. 69,30. 70,9; 31. Fulvia, Antonii uxor 91, 7. Euboea 35,5. 36,9. 54, 7; 17. Cn. Fulvius Centumalus (cons. 229) Euburiates 27, 9. 28, 2. Eunus, servorum dux 71, 15. Q. Fulvius Flaccus (cons. 212) 3, 26. Euphratcs 11, 16. 55,24. 62,31. 63, 32, 27. 1. 95,22; 36. 104,33. M. Fulvius Nobilior (cons. 189) 37,8. Euripus 36, 10. C. Furnius, legatus Augusti 103, 31. Europa23. 9. 36,2. 53,26. 54,4; 27. 59, 30. 70, 11: «abii 8, 3; 6. Evander 4, 31. A. Gabinius(t89)70, 31. Gades 43, 27. 82, 25. Fabii 12, 2. 16, 17. Gaditanum fretum 57, 22. Q. Fabius Ambustus 13, 14. GaetuU 102, 15. M. Fabius Ambustus 22, 9. Gaetulia 49, 2. INDEX NOMINUM. 117

raetuHcus 102, 17. Haedui 49, 33. 60, 30. Jalli 13, 36. 15, 7. 20, 9. 21, 18. Haemus 38, 24. 53, 6. 37, 34. 59, 31. 60, 19. 62, 23. Hasdrubal 33, 6; 29. 41, 36. 43, 18. Jalli Insubres 26, 34. 27, 14. Hebrus fl. 53, 4. faiii Senones 12, 32. 13, 3. 14, 34. Helvetii 59, 34. 74, 24. Henna 71, 32. Jallia 50, 12; 14. 59, 34. 61, 25. Heraclea 18,11. 62,5; 7. 63,35. 80,12; 38. 82, Herculana via 94, 22. 3. 88,35. Herculaneum 16, 7. Jallia cisalpina 90, 32. Hercules 19, 20. 49, 7. Jalliae 61, 33. Herculis columnae 32, 3. speculae xailica gens 14, 31. Gallici dilectus 87, 26. 80, 6. Hercynius saltus 11, 15. 17, 8. 101, jallicae Alpes 107,21. 12. Hercyniae silvae 61, 6. jallicus sinus 57, 21. Herdonius 71, 5. jallograeci 37, 32. Herennius 16, 25. jallograecia 37, 28. Hiberi 55, 18. 56, 8. janymedes Aegyptius 85, 36. Hiberia 56. 6. jaramantes 102, 18. Hiberus fl. 43, 26. 44, 22. jaurani saltus 31, 2. Hiempsal 48, 11. jaurus mons 16, 5. Hiero 23, 33. Gellius, legatus Pompei bello pi- Hierosolyma 56, 15. ratico 57, 19. Hirtulei 77, 16. Slergovia 62, 11 Hispani 43, 14. 77, 6. Germani 59, 31. 60, 29. 61, 4. 84, Hispania 28, 14. 29, 1. 31, 17; .30; 7. 25. 98,23. 101,21. 38. 32, 33, 6 ; 36. 34, 26. 43 Germania 60, 34. 100, 24. 101, 13. —44. 46, 29. 47, 10. 50, 15. 77 Germanici exercitus 80, 6. saepius. 80, 12; 16. 81, 1. 82,13. Glaucia, v. Servilius. 87, 14; 24. 89,2. 93,31. 103,5. Gomphi 83, 35. 104, 17. Gracchanae leges 66, 13. 68, 2. 69, 12. Hispanienses exercitus 82, 3. Gracclii 43, 33. Histri 37, 17. C. Gracchus 68, 7. (de rellquis Grac- Histria 17, 34. chis V. Sempronius.) Horatii 6,7. Horatius 6, 11. Graeci 58,21. Horatius Cocles 10, 10 sqq. Graecia 17, 27. 20, 4. 21, 33. 34, 10; M. Horatius Puplicola 9, 18. 24. 35, 6. 36, 8. 37, 34. 42, 10. Hoi'oles Albanus 56, 9. 55,35. 80,9. C. Hostilius Mancinus (cons. 137) 41, Graecula civitas 82, 7. Graeculum 15. 45, 16; 23. 67,4. ferrum 33. Graecum servili in 34, ingenium (Plautius) Hypsaeus , bello 7,1. Sicilia victus 71, 28. Granicus fl. 55, 5. Hyrcanus ludaeus 56, 19. Grumentum 70, 23. laniculus mons 10, 6. 22, 9. 75,9. Hadrianum (Hadriaticum) mare 15, 78, 10. 24. 17, 32. 27, 33. 52, 26. 82, lanus 5, 32. 26, 33. 105, 9. 20. Hadriaticum fretum 57, 24. llerda 82,15. 118 INDEX NOMINUM.

Illyrica ora 82, 28. litus 82, 31. Lamponius, Samnitum dux 76,2. Illyrici 26, 35. Lancea 104, 11. Illyrieum 17, 33. Lar Tolumnius 12,21. lllyrii 27, 31. 39, 29. 98, 22; 33. Lasthenes 58, 28. Indi 56, 23. 104, 35. Latinae feriae 70, 14. Indutiomarus 60, 19. Latini 4, 29. 11, 9; 23. 15, 20. 69, Ingauni 27, 9. 30. 70,8. lusubres v. Galii. Latium 4, 12. 8, 2. 9, 33. 10, 32. Interamnium 76, 27. 15, 7. 64, 19. 70, 2. lonium mare 34, 24. 42, 10. Lauron oppidum 77, 16. 88, 30. Isara fl. 49, 34. Lavinium 4, 12. Isauri 57, 5. Lentulus, v. Comelius.

Isidorus , dux piratarum 56, 34. Leonidas 24, 27. Istlimus 42, 23. Lernaeus anguis 19, 20. Italia, passim. Lesbos 85, 2. Italicae artes 7, 2. Leucadia insula 97, 18. Italici 20, 29. Leucas mons 97, 18. luba 83, 9. 86, 19; 24; 32. 89, 1. Libanus 56, 11. ludaei 56, 15. Liber 16, 1. lugurtha 48, 3. 49, 18. Libo, V, Scribonius. luiia, uxor Cn. Pompei 81, 5. Liburni 27,31. lulia gens 90, 30. Libycum fretum 57, 23. lulius Proculus 5, 22. Cf. Caesar. P. Licinius Crassus (cons. 131) 47, 24. lulus 4, 12. P. Crassus (cons. 97) et eius filius 75,. L. lunius Brutus, primusRomanorum 14. consul3,25. 9, 4; 22. 10,26. M. Crassus triumvir 62, 37. 73, 33. D. lunius Brutus Callaecus 44, 2, 80,30; 34; 38. 81,4. 95,22. D. Brutus (f^S) 82, 10. 90, 33; 37. M. Crassus, legatus sub Augusto 99,. M. Brutus, Caesaris interfector 89, 29. 20. 91,23. 92,7—93,27. 95,2; L. Licinius Lucullus (cons. 151) 43,. 14. 38. M. lunius Silanus (cons. 109) 50, 16; L. Lucullus, pater Ponticl 72, 10. 20. M. LucuIIus (cons. 73) 53, 8. luppiter 5, 7. 13, 34. 27, 25 sq. 75, L. LucuIIus Ponticus 53, 22. 54, 38. 18. 109, 3. luppiter Feretrius 5, 55,5; 12. 1. 12,22. 27,29. luppiter Stator C. Licinius Stolo 22, 13. 5,8. Ligur 49, 10. luturnae lacus 39, 23. Ligures 26, 34. 27, 4. luventas 8, 12. Ligustinus sinus 57, 20. P. luventius praetor (f 149) 40, 9. Lilybaeum 24, 21. . Liparae 24, 11. T. Ijabienus 88, 15. Liris fl. 18, 12. 19, 38. Q. Labienus T. f. 95, 13; 20. M. Livius Salinator (cons. 207) 33, Lacedaemon 25, 20. 35, 6. 11 sq. Lacedaemonii 17, 29. 18, 7. M. Livius Drusus (cons. 112) 53, 3. Lacones 36, 20. M. Livius Drusus (trib. pl. 911 64, Laevinus, v. Valerius. 17. 68,29. 69saepius. INDEX NOMINUM, ll^

• Longinus, v. Cassius. Cn. Manlius Vulso (cons. 189) 37,30.- Lucani 17,25. 20,11. 70,31. Manlius praetor a servis sub Euno vi- Lucania 17, 30. 18, 28. 31, 7. 70,9. ctus 71, 28. Lucretia 8,20. 9,16. 22,1. C. Manlius socius et dux Catilinae Lucrinus iacus 16, 4. 94, 23. 79, 6. Lucullus, V. Licinius. Marcellus, v. Claudius. Luna 55, 27. L. Marcius Censorinus (cons. 149) Lusitani 44, 3; 0; 18. 76,36. 41,1. C. LutatiusCatulus (cons. 242) 26, 15. Cn. Marcius Coriolanus 11, 18. 21, 12. Q. Lutatius Catulus (cons. 102) 75, C. Marcius Figulus (cons. 156) 99, 17. 76,23. 15. Q. Lutatius Catulus (cons. 78) 77, 30. Q. Marcius Philippus (cons. 186) 38,^ 78, 10. 27. Lysimachia 36, 3. L. Marcius Philippus (cons. 91) 6S,. 10; 18. 70, 14. Macedones 20, 11. 34, 12; 32. 35, Marcomanni 100, 32. 33. 38, 19; 21. 40, 1; 3. 52,23sq. Marianum bellum civile 73, 34. iMacedonia 18, 9. 34, 10; 35. 35, 17. C. Marius 49, 3. 50, 24; 32. 51, 23. 38 et 39 saepius. 40, 15. 42, 16. 52,2. 53,29. 64,26. 68,3; 21. 43,35. 46,29. 55,35. 80,8.92,18. 74 sq. 79,31. Macedonica disciplina 38, 22. C. Marius eius fllius 75, 34. 76, 7. Macedonicum bellum primum 34, 8. C. Marius Gratidianus 76, 22. secundum 38, 14. tertium 39, 35. Marmaricus 102, 19. Maeander 11. 36,31. Marmaridae 102, 17. Sp. Maelius 22, 25. Mars4,5. 9,8. 27,24. C. Maenius (cons. 338) 11, 20. Marsi70, 7;31. Maeotis lacus 53, 9. Martius populus 50, 16. Magaba 38, 6. Massicus mons 16, 5. Ma-ra 27, 5. Massilia 31. 5. 24. * 49, 82, 102, Maharbal 30, 10. Massinissa 40, 30. 48, 7 ; 25. Maleum iugum 37, 15. Massiva 48, 25. Maleus sinus 56, 36. Mauretania 49, 11. 86, 18. -87, 2^ Mamilius Tusculanus 10, 32. 89,1. Maucius, V. Hostilius. Mauri 49, 2. 83, 10. Maniiius (immo L. Minucius cons. Mazaras Syrus 63, 3. 458) 11,26. Medullius mons 103, 24. M'. Manilius (cons. 149) 41, 1. Megaravicus Numantinus 45, 13» Manilius (Manlius?) a Cimbris victus P. Memmius 68, 18. 50, 22. Menas 94, 2. ; M. Manlius Capitolinus 13, 23. 14, Menecrates 94, 2. 9; 27. 22,29, Menenius Agrippa 21, 25. T. Manlius Torquatus (cons. 340) 14, Merula, v. Cornelius. 35. 15,7. Messana 23, 21. Manlius Torquatus, legatus Pompei Metapontum 73, 3. bello piratico 57, 21. Metaurus fl. 33, 10. Cn. (A.?) Manlius Vulso (cons. 178) Metellus, v. Caecilius. 37, 19. Mettus Fufetius 5, 24. 120 INDEX NOMINUM.

Numa 26. 1 30. Micipsa 48, 7. Pompilius 5, 6, ; 8, M. Miuucius Rufus (cous. 110) 53, 3. 28. 26, 32. 105, 10. M. Minucius Rufus (trib. pl. 121) 67, Numantiall,18.42,34.44,34.63,3l. 30. Numantini 44, 10. 45, 18; 27; 35. 20. Q. Minucius Thermus, legatus Cn. 46, foedus Pompei 81, 26. Numantinum bellum 44, 33. Misenus 16, 3. 45,21. C. Numicius 18, 22. Mithridates 53, 18. 54, 21 ; 25. 55, 31. 58,12. 74,19. 77,8. Numidae 40, 29. 48, 29. 49, 12. Numidia Mithridaticum regnum 86, 2. 48,2; 20; 36. Moesi 98, 22. 99, 24. Numidicus 33, 30. Molossi 20, 10. Nuraitor 4, 14. C. Numitorius Morinorum portus 61, 19. 75, 15. Mosa fl. 101, 9.

Mosella fl. 61. 5. Oblivionis flumen 44,5. C. Mucius Scaevola 10, 10; 14. Obsidius, turmae praefectus 18, 13. Oceanus 17. 3. 27. Q. Mucius Scaevolapontif. max. 76, 1. 13, 32, 43, 44, Mulucha 49, 9. 5. 50,13. 56,25. 57,19. 60,11; 14. Mulvius pons 78, 10. 61, 15; 24; 26; 30. 77,4.82, 25. 21. 36. 2. L. Mummius (cons. 146) 42, 21. 87, 18; 88, 98, Munda 87,31. 88,24. 89,3. 102,11. 103, 7; 18; 22. Musulami 102, 15. Ocriculum 8, 3. 70, 23. C. Mutina 73, 19. 90, 37. Octavius (trib. pl. 133) 67, 12. Mutinense bellum 90, 21. Cn. Octavius (cons. 87) 74, 30. 75, Myndos 47, 23. 9; 11. Octavius Libo, legatiis Pompei82,33. Oenomaus 72, 28. JSâbis, Laeedaemoniorum tyrannus Olbia 24, 32. 35,5. Olympus mons 38, 5. Nar fl. 15, 23. Olympus urbs 57^ 5. Nautius trib. mil. 24, 38. Olyndicus Celtiberus 44, 13. Neapolis 16, 7. L. Opimius (cons. 121) 67, 34. Nemea 35, 9. OpitergiiTi 83, 1. Mithridatis Neoptolemus, praefectus Orchomenos 54, 19. 54,5. Orgiacontes Gallus 38, 10. Neptunus 94, 6. Orhozes 56, 7. Nertobriga 43, 37. Oricum83, 17; 35. 62, 32. Nicephorium Orodes , Parthorum rex 62, 32. Nicomedes 24. 24. Bithynicus 53, 54, Orontes fl. 95, 22. Nilus 37. 18. 88, 107, Osca 77, 24. A. Ninnius 5. 68, Ostia 6, 32. 75, 6. Noia 31, 6. 2. 73, Oxubii 27, 9. C. Norbanus Balbus (cons. 83) 75, -32. 25; Pacorus 95, 15 sqq. Norici 98, 22; 25. Padus fl. 13, 9. 29, 6. Iôrici tumuli 52, 9. Palatinus mons 4, 19. lûceria 70, 24. 73, 3. Pales 20, 26. INDEX NOMINUM. 121

Palladium 5, 31. Picentia 70, 24. Pampliylium frelum 57, 25. Picenum 70, 3. Panares Cretum dux 58, 28. Piraeus 54, 14. V. ' Panhormus 24,21. 25.34. Piso , Calpurnius. Panuonii 98, 22. 09, 7. Plaetorii 76, 21. Papirli 16, 17. Plato philosophus 87, 5. L. Papirius Cursor (cons. II. 320) 16, Plotius legatus Pompei bello piratico 30. 57, 20. Papirius CarboLucanos bello Marsico Plotius dux Umbrorum 70, 8. vincit 70, 31. Poeni 23, 20; 22. 24, 20; 34. 25. 4, socius Marii et 21 Cn. Papirius Carbo, 33. 28, ; 27. 31 , 31. 39, 36. Cinnae 75, 8; 34. 76, 20. 43, 14; 24. 63,29. 74,24 Paraetonium 98, 3. Pollux 11, 5. 39, 24. 52, 14. Parthi 56, 23. 62, 24. 81, 4. 85, 3. Polyxenidas 36, 22. 26. 24. 8. dux , 89, 95, 10—96, 97, 4; Pompedius Marsorum 70, 7 ; 20 102,26. 105,5. Pompei urbs 16, 8. Parthicum bellum sub Crasso 62, 22. Pompeiana theatra 80, 24. sub Ventidio 95, 1. sub Antonio Pompeiani 82, 36. 88, 20. 95, 20. Q. Pompeius (cons. 141) 45, 14. Pauhis, V. Aemilius. Cn. Pompeius Strabo, Magni pater Pelorum 94, 5. 70, 32. Pekisium 98, 3. Pelusium litus 85, 4. Cn. Pompeius Magnus: bellum Mi- Pergameni 34, 28. 47, 14. 64, 10. thridaticum gerit 55, 20. 56, 1 sqq. M. Pei-perna (cons. 130) 47, 27. 71, bellum piraticum gerit 57, 13 sqq, 30. 72, 10. bello Cretico se interponit 58, 24. M. Perperna Marianus 77, 23. pugnat in Hispania 77, 1 1. M. Ae- Penhaebi tumuli 38, 30. milium Lepidum vincit78, 11. bel- Persae 35, 23. lum civile cuni Caesare gerit 79, Persae septem 53, 18. 34— 85. occiditur 85, 4. gener C. Pei'ses Macedonicus 38, 17. 39, 21; Caesaris 81, 5. 89, 8. Cf. praete- 30. 40, 7. rea46,38. 53,22. 62.33. 64,31. Persici arcus 37, 1. 89, 30; 32. 92, 25. 94, 17. 102, Perusia 91, 11; 25. 28. 1 erusinum bellum 91,4. Pompei, filii Cn. Magni 57,24. 87, M. Petreius, legatus Pompei 82, 14. 16. 88,28. 93,29. 86, 33. Cn. Pompeius, filius Cn. Magni 88, Pharnaces 55, 37. 86,4. 88,38. 28. 93,30. Pharos 85, 28. 88, 38. Sex. Pompeius, f. Cn. Magni 88, 31. Pharsalia 86, 12; 20. 89,2. 89, 26. 93, 30 sqq. 95, 3. Phaselis 57, 4. Cn. Pompei Magni filia 89, 9. Philippici campi 84, 4. Pompilius, v. Nuraa. Phiiippus III rex Macedonum 34, 13; M. Pomponius, legatus Pompei bello 17. 35,17. 38,17. piratico 57, 21. Philippus Persae filius 40, 7. Pomptinus ager 14, 37. Philippus, V. Marcius. Pontiae (paludes) 93, 36. Phryges 4, 30. Ponticae gentes 53, 15. Picentes 20. 20: 24. Pontici 54, 22; 26. 55,29. 77,8. 122 INDEX NOMINUM.

Ponticiim bellum 53, 32. T. Quinctius Flamininus (cons. 198) ^ Ponticum mare 53, 16. 55, 10. 57,25. 34,35. Pontius dux Samnitium Varus 16, 24. P. Quinctilius 101, 23 ; 31 ; 36.

Pontius Telesinus 70, 9. 76, 3 ; 7. Quirinalis mons 14, 14. Pontus 57, 19. 80, 23. 86, 1. 89, 1. Quirinus (deus) 5, 24. Popilius (immo Q. Servilius Caepio) Quiriniis, legatus Augusti 102, 18. 44, 28. M. Porcius Cato Censorius 40, 32. 43, Raudius campus 51, 26. 32. Ravenna 62, 1. C. Cato (cons. 114) 53, 1. Regilli lacus 10, 33. L. Cato (cons. 89) 70, 30. Regillus, V. Aemilius. bello V. Atilius. Cato, legatus Pompei piratico Regulus ,

57,21. Remus 4, 7 ; 9 ; 24. M. Cato Uticensis 59, 24. 79, 10. 80, Rhascypolis Thrax 80, 8. 27. 86,18; 37 sqq. Rhea Silvia 4, 5.

M. Porcius Laeca 78, 27. Rhenus 59, 35. 60, 26 sq. 61, 6 ; 9; Porsenna 10, 4. 11. 88,35. 100,27. 101,9. 104, A. Postumius Regillensis dictator 11, 29. 13. Rhodanus 49, 35. 59,34. 60,2. 88, M. Postumius Regillensis, trib. mil. cons. potest. ab exercitu lapidatus Rhodii34, 29. 36, 25. 37, 11. 57, 17. 21,6. Rhodope 53, 5. Sp. Postumius Albinus (cons. 334) Rhodos 54, 6. 107, 17.

16, 22. Rhoecogenes , dux Numant inorum 46, i ^ L. Postumius Albinus (cous. 234) 27, 13. 11. Rhoemetalces Thrax 100, 4. Sp. Postumius Albinus (cons. 110) Roma, Romani, populus Romanus 48, 27. passim. A. Albinus, eius frater 48,28. Romaeaetates 3, 22. prima3,22. 8,24.

Pothinus 85, 35. secunda 3, 25. 21 , 1. tertia 3, 29. Praeneste 11, 13. 20,1. 76,28. 23, 1 sqq. 46, 27. 63, 24. quarta Propontis 57, 26. 3,32. Ptolemaeus rex Cypricus 59, 20. Romana urbs 15, 5. 73, 20. Ptolemaeus rex Aegypti 85, 13 sqq. Romana virtus 13, 1; 18. 19, 3; 8. Punica fraus 29, 19. 31, 31. 43, 20. 25, 17. perfidia 24, 19. urbs 75, 11. Pa- Romulus 3, 2. 4, 4; 15. 5, 7 sqq. 8, nicum bellum 71, 11. primum 21, 27. 14,24. 27,29. 44,20. 105, 1. secundum28,5. tertium 40,30. 16. Punicum litus 25, 6. mare 24, 37. Rufmus, V. Cornelius. Puteoli 16, 7. 93, 35. P. Rutilius Rufus (cons. 105) 69, 4. Pyrenaei montes 32, 2. Pyrenaeus P. Rutilius Lupus (cons. 90) 70, 25. 43, 7; 16. 103,6. 107,23. Pyrrhus 17, 26. 18, 7. 19, 1 sqq. Sabaei 97, 34. 37, 9. 53, 19. 70, 22. 76, 3. Sabini 5, 2; 27. 15,20. 20,9. 69, 30. 71,6. T. (L.) €tuinctius Cincinnatus dicta- Sacriportus 76, 5; 10. 34. tor 11,25. 22,37. Saguntini 28, 23 ; ^, 3. INDEX NOMINUM. 123

Saguntos 28, 14. Senones, v. Galli. Salamis 36, 27. L. Septimius, interfector Cn. Pompei Sallentini 20, 24. 85,6. Saluvii 27, 9. 49, 30. Sequani 61, 34. Samnites 15, 30. 16, 10. 17, 3. 19, Seres 104, 37. 29. 20, 9. 70, 32. 76, 3. Q. Sertorius 53, 30. 75, 8. 70, 34. Samniticum bellum 15, 28. 77, 23. Samnium 16, 19. 31, 1. 70, 9. C. Servilius Ahala 22, 29. Samos 47, 23. Q Serviiius Caepio (cons. 106) 50, 23. Samothrace 39, 4. Serviiius praetor a servis in Sicilia Sardinia 24, 32. 26, 34. 31, 16: 25. victus71, 37. 72,9. 34, 26. 78, 14. 82, 1. 93, 32. Q. Servilius Caepio praetor belloMar-

Sarmatae 53, 7. 98, 23. 100, 19. 104, sico 70, 25. 69, 7 ; 9. 36. Caepio praetor Pompei belio piratico Satricum 11, 10. 57, 26. Saturninus, v. Apuleius. C. Servilius Giaucia 68, 17. fl. Savus 99, 7. P. Servilius Vatia Isauricus 57, 1 ; 6. Antonii Servius Tuliius L. (Decidius) Saxa, legatus 7, 17 ; 32. 8, 35. 95, 16. Sibyllini versus 79, 8. Scaevola centurio 83, 32. Cf. etiam Sicambri 100, 34. 101, 4. Mucius. Sicilia 17, 34. 23, 21 sq. 24, 30. 25, Scaurus, v. Aemilius. 34. 26, 24. 31, 16; 18. 34, 26. Scodra 39, 32. 57, 11. 64, 5. 71, 10. 73, 26. 82, Scordisci 52, 34. 1. 93, 32. 107, 14. C. Scribonius Curio (cons. 76) 53,6. Sicoris fl. 82, 15. C. Curio legatus Caesaris 83, 7. Siculum mare 57, 20. fretum 94, 26. L. Scribonius Libo, legatus Pompei Silaces, praefectus Parthicus 63, 6. bello piratico 81, 25. Silanus, v. Junius. Scythae 56, 5. 104, 36. Scythes 42, Sipylus mons 36, 31.

29. Sirenas , praefectus Parthicus 63, 6. Segestes 101, 32. Soranus praetor 76, 21. Segidenses 45, 8. Spartacus 72, 23; 28. 73, 31. Segisama 103, 15. Spoletium 76, 27. Segovia 77, 17. Stator Juppiter 5, 8. Seleucia 62, 35. Stolo, v. Licinius. P. Sempronius Sophus (cons. 268) Sucro 77, 19. 20, 21. Suebi 100, 34. 101, 4. Ti. Sempronius Longus (cons. 218) Suessa Pometia 8, 3. 29, 13. Sulla, V. Cornelius. Ti. Sempronius Gracchus (cons. 215) Sullani 75, 29. 31, 6; 25. Sullanum bellum civile 74 sqq. Ti. Gracchus (cons. 177) 43, 33. Sulmo 76, 28. Ti. Gracchus eius filius, trib. pl. 67, Serv. Sulpicius (cons. 361) 22, 12. 2 sqq. 43, 33. 64, 15. 68, 10; 35. P. Sulpicius Rufus 74, 17; 21. C. Gracchus Ti. frater, trib. pl. 67, Syedrae 85, 2. 25 sqq. 43, 33. 64, 15. 68, 10; Syphax 33, 29. 35. Syracusae 31, 20. 124 INDEX NOMINUM.

Syracusanus 23, 33. Thes ali 20, 10. Syria 34, 10. 35, 29. 36, 22. 46, 29. Thessalia 18, 9. 52, 25. 80, 13. 83? 56, 12. 63, 16. 64, 9. 92, 18. 95, 35. 84,4. 87,13. 90,1. v. etiam 18; 27. 96, 4; 36. 102,25. 85,1:10. Syria dea 71, 17. Thoas Aetohis 35,31. SyrJacum bellum 35, 16. 37, 6; 28. Thoranius, legatus bello Spartaci 73,1. 38, 14. Thorius 77, 16. Syrtes 26, 9. 102, 16. Thrace 55, 35. Syrus 63,3. 71,5. 72,1. Thraces 38, 20 sqq. 52, 23; 33. 73,. 11. 98,22. 100,4. Tagus fl. 44, 22. Thracia 40, 11; 17. 53,2. 63,36. Tanais fl. 53, 8. 80,8. Tanaquil 7, 19. Thracium bellum 52, 22. litus 36, 4. Tarcondimotus 80, 7. Thurii 73, 3. Tarentini 17, 25. 18, 6. Tarentinae Tiberinum ostium 59, 25. deliciae 20, 12. Tiberinus 4, 8. 6, 32. 93, 37. Tarentinum beilum 17, 22. 19, 33. Tiberis 10, 18. 11, 16. Tarentus 17, 29. 20, 19. 30, 16. 32, Tibur 11, 12. 19. Ticinus fl. 29,7; 13. Tarpeia 5, 3. Tigranes Armenius 56, 4. 102, 27. 30. 8. Tarquinii 10, 5 ; 25 ; Tigurini 50, 12. 52, Tarquinins Priscus 6, 37. 7, 10 sqq. Titium flumen 27, 32. 8,33. Q. Titurius Sabinus, legatus Caesari» Tarquinius Superbus 7, 30. 8, 36. 60, 24. 92,7. Tolostobogi 38, 5. Tarraconae maritimae 103, 32. Torquati 14, 37. Cf. Manlius. 1 T. Tatius 5, 10. 15,21. . Traianus 4, . Tectosagi 38, 5. Trasumennus 29, 18. Telesinus, v. Pontius. Trebia fl. 29, 13. Tellus 20, 22. Treveri 60, 19. Tempe 85, 1. Tridentina iuga 51, 14. Tencteri 61, 4. 100,31. Tuliia, uxor Tarquinii Superbi 7, 35» C. Terentius Varro (cons. 216) 30, 3. Tullus Hostilius 6, 1. 8,30. M. Terentius Varro, legatus Pompei Turduli 43, 38. 57,24. 82,25. Turmogi 103, 12. Termeste 77, 25. Tusci 4, 29. Terminus 8, 12. Tuscia 7, 11. Terra mater 107, 27. Tusculanus 10, 32. Teutana 27, 33. Tuscum mare 57, 19. Teutobodus (Teutobocus ?) 51, 7. Tyria virgo 108, 11. Teutoni(Teutones)50, 12; 33s 51,12. Thala 48, 38. Vaccaei 43, 38. 103, 12. Thapsos 86, 20. 89, 2. Vadimonis lacus 15, 3. Thebae .35, 5. Valentia 77, 25. Theodotus 85, 34. M. Valerius Corvinus 15, 1. Thermopylae 24, 37. 36, 19. P. Valerius Laevinus (cons. 280) 18^ Thermus, v. Minucius. 21. INDEX NOMINUM. 125

M. Valerius Laevinus (cons. 210) 30, Vinnius (?) legatus Augusti 99, 9. 28. 34,23. L. Virginius 22, 3. Varenus 72, 37. Viriatus 44, 18. L. Vargunteius 78, 28. Viridomarus 27, 26. Varus fl. 27, 4. Virtus 3, 9. Varus, V. Attius et Quintilius, Visurgis fl. 101, 9. Vei 12, 18; 27; 29. 13, 26. 21, 17. Vituitus (Bituitus?) Allobrox 50, 1. Veientes l Ulia 4, 38. 12, ; 9. 21, 16. 77, 25. Velini fontes 15, 23. Umbri 17, 2. 70, 8. Veneti 60, 10. Umbria 81, 25. Venetia 51, 20. Volcanus 27, 27. P. Ventidius 95, 19. (Publilius) Volero 21, 9. Venuleius 76, 21. Volsinii 20, 29. Venus 59, 20. Volso 53, 5. Cf. Manlius. Vercingetorix 61. 36. T. Volturcius 79, 13. Vergellus torrens 30, 6. Usipetes 100, 31. Verula 11,11. Utica 86, 38. Vesta5,3S. 13,27. Vulsci 11,23. 20,8. Vestales arae 76, 1. VuFteius trib. mil. 83, 6. Vesuvius 16, 6. 72, 33. Vulturnus 75,31. 93, 35. Veturia 21, 14. T. Vetnrius Calvinus (cons. 334) 16, Xanthippus Lacedaemonius 25, 19. 22. Xerxes 35, 24. 36, 26. 94, 33. C. Vibius Postumus 99, 18. Vindelici 98, 27. aacynthos 37, 13. Vindelicus fl. 49, 35. Zama 48, 37. Vlndius mons 103, 21. Zeugma 62, 30.

LYCldj^^MPELIJD-^ #t »

LIBER

MEMORIALIS.

RECOGNOVIT

EDVARDVS WOELFFLIN,

LIPSIAE

SVMPTIBVS ET TYPIS B. G. TEVBNERI.

MDCCCLXXIII.

PRAEFATIO.

Lucii Ampelii quolquot nunc circfumferuntur editiones, omnes fluxerunt ex Salmasii edilione, qui primus librum memoria- lem edidit Fioro adiectum Lugd. Bat. 1638; commentarius vero, quem se mox publici iuris facturum poilicitus erat, numquam pro- diit, unde factum esl, ut quae lectiones codicis auctoritate niteren- tur quaeque Salmasio deberentur, usque ad hunc diem ignotum esset. Dukerus primus ad calcem Flori Ampelium nostrum notis illis sed doclis adhibitis simul Perizonii instruxit, paucis quidem , coniecturas suas ad- et Heinsii exemplaribus , qui marginibus scripserant: accessit nuper Tzschuckii cura, qua haud pauca emen- data sunt, ut praeteream Munckerum, Freinshemium,Davi- sium, quorum coniecturas in commcntariis ad Hyginum, ad Florum et ad Cic. de Nat. D. libros prolatas iam Dukerus diligenter col- legit. redii ad Salmasii codicem Divionensem vel Ego quidem , olim, polius — nam codicem ipsum frustra quaesivi — ad apo^raphon eius codicis ab Sahnasio in confectum ipso , quod asservatur bibHo- theca regia Monacensi. (Cod. lat. 10383.) Eius ope quid nunc prae- stare conalus sim, fusius exposui in dissertatione propediem edenda, ad lectores si rationes meas accuratius quam , qui cognoscere veUnt, relegandos puto. Huic praefationi id solum reservandum pulavi, ut quam brevissime fieri posset et de codicis iilius discrepantia et de emcndationibus a me receptis leclores monerem, his notis usus: C = cod. Monacensis: P = Perizonius: H = Heinsius: M =

Munckerus: F = Freinshemius : D = Dukerus: Dav. = Davi- sius : T = Tzschuckius: E =.- editores omnes praeeunte Salmasio : S = Salmasius: W = Woelfflin: ubi nuUam harum litterarum iivenies in adscriptam , discrepanlia praefatione notata codicis, emendatio in ordinem verborum recepta Salmasii est. 9 exira 17 om. 20 E 21 an- Pag. 1, que || quae || obUquiis || num 25 II qua aquae \\ 8i* IV PRAEFATIO.

2; 1 milia passuum novem] Nig-idius in scholiis ad German. * V. 223 : abest ab Alexandria ilinere dlerum novem.' F ad Curt. 4.

Ib milia sex inter sidera^: insidera cf. 7, passuum \\ 2peiit \\ C; 2, 7 Sidoniam H: Sidonia SidonidaT 9 dii ex Ni- §8 II C; \\ supplevi i. 1. ad v. 147 immo aul esse gidio |j nominanturj tnemorantur, de- ' lendum est. 11 initiis W ex i. i. : || praesunt Nigidio quorum argu- sit mentum nefas enumerare (enunciarel) propter (1. praeler) eos, qui ministeriis (1. mysteriis) praesunt.' cf. Hemsterh. ad Luc. dial. deor. l: m his sunt C 12 hii hi E 14 si- 2, 6, praesto || ii] C; || mile* 17 exertam 20 C addit \\ || post carcinumque cancrum, quod delevi. 23 in terram W: in ierram in in terra || Argiam argiam C; E 24 molorco 31 cari 35 dominum H ex Poet. Astron. Argiva |[ || || Hyg;. 4: hominem C 36 W: C 38 carius 2, || Erigonam Erigonem || j]

1 m mwc?o 4 . . . : ...de- 3, || /?eftV/ ^worf defecerint-^ peftV ^'Morf C 6 Icai^ns 9 Haec nolui ficereni || || adeptus etc.] graviter corrupla: tamen in texlum clementia et iustitia adepla recipere. || ^w/ insigni Halmius: qui * * omni clementiae iustitia C; is omni clementiae iusli- tiaE 12 existimatur W: exiimantur aestimantur E 15 Pe/e- II C; || naeo 1) : C 19 Crotow nuiricis M : Chronton peleneo || ^Zm* Euphemes nuiricius E. filius nuiricis C; Croiopi filius Verior nominis forma Croius sive (7ro/o5 videlur. W: C 20 eum E || quem g^wae 1| (j 22/?nM5 doctus 23 ciiteram alii addidit 0. lahnius 24 M: (j \\ || Typhon pi- ton C 25 Tauri E 27 M: C II || Typhonem pyionem || ^OquicumW: 31 evasiteiE 33 w«m: malim z7m Lacunae quiC (( \\ 1| 34p5m**] signum posui. cf. Nigid. i. 1. ad v. 240: 'pisces dicit in flumine fuisse et ibi ovum invenisse mirae Euphrate magnitudinis , quod eiecerunt in terram ita columbam insedisse.' 37 volventes atque |]

Halmius : CE 38 nohililaii W : locaii E : codicis uiriusque utrique || scriplura excepta prima littera n ignota est quippe prorsus deleta; sed videtur in vocabulo exstincto nobiliiaii latere. || 3 7 8 subuculae 13 ad 19 in 4, sepiemtriones \\ virgiliae \\ \\ qui \\ nachia 21 26 27 vuliurnus 28 ]] capricornius \\ afelioies \\ \\ aparciias T: C a idem om. 29 libis 31 exscribuntur 33 cir- aparchas || post |] ]| || cius C: nescio errore 34 aeslaiis caurusE, quo ]] aquilonis (! qui ]] 14 D: lihui C 15 sectae sarmaiae iraci IS nu- 5, Lycii [{ \\ \\

mediae caramanies 21 eimodus 22 T : C ]| || \\ Taygeius taygeies ||

in ante Lacedaemonia om. 23 Ciihaeron et Helicon D : cilheron et I| eleon ei Eleon e? Ciihaeron et JleUcoTiT C; Ciiheron S; \\ par-

nesos Parnassus E 24 \\ minalus 26 e/ Jtuliam C; [| Epiro] pro || PRAEFATIO. V

om. 27 aihlans in 30 in 32 et cisirius 34 ei sanc- II africam \\ scya || \\ his Euroies II || 2 Triton T: iitron C 6 Creta E 7 j^^5W5 P: euhusus 6, || || C ThuleE 10 has 11 0/earo5 T^wo^ Oudend. II 9tenedos C: deest tamen una insula in enu- meratione. 12 has stochades innumerabiles 15 itaces || praeter \\ C;

lihaca E 16 Crateae D : ciriteae C 17 stocedes 18 menis Girba || || \\ \\ D: Girrha E 23 e^ herinteum 25 girna C; j| |1 peragitur] peragra- iur D 27 D: abinnamC 36 idestW: II Abylam \\ calpem \\ idemC, eamdemE ita W: sumit \\ Peloponnesum peloponnesi C; Peloponne- son simid E : sed verba ic? ^5/ Peloponnesum glossatoris esse puto ; ef. ad § 22 et indicem s. v. Achaia. 37 invenientes hemo in- 8, [[ ponet stdam • II 2 Num 4 Seston Asiae T: 7, Euxinum] \\ Europae, Abydon seston asiae C 10 «6 om. et cathamant * ){: abydon europae II (forl. C: Athamantia E 11 uhi 12 in salva 13 5?m- cathamantie) limfae || || 14 unde E 15 17 autoconis 18 e. ne ponia II pix || /?a7e || \\ we^Me (i. C: om. malim tamen 19 T: quidem) E; unquam. \\ Hippohoton ip- C 20 cidea non satis 21 />a?on 11 quem (ci distincte) edificari || picta (: Halmius 22 navis sihi C. Ceterum Lebadiae fui.* /?a:a || cepla illud teste Paus. IX. 39 D: C 23 tol- templum || Trophonii hyphonis || lendos 24 dicuntur ii Halmius: dicunt duo CE 28 lintibus si- \\ || cone aedes E 29 macera 31 malim Acasti Medea II l| || arca, quam sit 33 Palamedis litterae W: Pademedes citlera posuil II quod \\ C;

Palamedis cithara E M : marsi C Marti S C : \\ Marsyae ; || quaequae

: E ; Celaenaei Halmius. cf. Herod. 26 34 cum Halmius quoque VII, || et CE C: 35 Brachia C: latere vi- II guhernaculis guhernacuUE || f detur urbis nomen. calculus P: cauculus C C: Hal- || || quem quo mius Om^

JRTiodi cf. Strab. XIV. 676 30 ut E; p. |] [caelo] glossema supra quoque § 15: cf. Isid. Orig. XVI, 4: 'Denique in templo quodam fuisse Veneris fanum dicunt, ibique candelabrum et in eo lucernam sub divo sic ut eam nulla nullus imber ardentem, tempeslas, exsling-ueret.* || 31 Bargylo Car. Lud. Rolh coll. Polyb. XVI. 12 et P. Mela 1,16:

CE 34 ncc W : nec Argyro || eocstinguit pluvia aspargit aspargit pluvia cf. Isid. 1. 1. 35 e columna D: columna C 37 bal- exslinguit CE; || |j

leji * * D : marmesiae C [| Magnesiae || 2 an moveturt cf. § 9 3 aedis C: aedes E 9, movei] supra || || ibi esl om. E 4 ibi ^ estt 5 ex erocalco rodi C ; Rhodo Ij ei] || || E colossicum C. Fr. Hermannus: colossi CE 6 altum lacunam II || **]

vidit Halmius 9 altum T 10 laium T : lata C immo |1 f in] |j || illic] Ecbatanis. 12 iunctis (J: vinctis E 13 lamnae W ex 24 || 1| Polyb. X,

: lancias C ; lanceas E 14 {%Qv6(u IsTtldEQ) || ferreas fenestras H iegu- las 15 cocto C addit id est verba eieci. Cf. II post calce, quae Hyg-. fab. 223: 'Murus in Babylonia quem fecit Semiramis latere cocto el sulphure ferro vinctum' (immo iunctum) laiere M ex Hyg*.

C 16 ubi D : w< C 22 23 terruntur 24 Ate- lapide || H magno frigel H \\ xandria 26 Ad IX cf. Cic. de Nat. D. III. c. 16 et 21 — 23 \\ caput cum interprett. Clem. Alexandr. in %Q0XQB7tr. initio, Arnobium adv. et lo. de mens. librum vel isse iovis gentes Lydi quartum. || fuere H vel ubi in loco deos 30 abide C: abinde ab Ida an deasque \\ E; T; ibideml 32 victoriam C: victorum E 35 lalet forsitan [] [] Enoposte] nostcr est Mars E 36 C: D aliter E Ejiyo II || Leucarpis Leucaspis || 1| §2 sic fere constituenda videlur: primus ex Enyo poste **; secundus ex love et lunone, ui eum Hojnerus dicit, est noster Mars seu et alier Mars cf. Iliad. 333 Marspiter Enyalius. V, ||

1 mii Dav. ad Cic. de Nat. D. 21 : Nihi C 3 10, 3, ]] Zemintus] Zmintheus M ad fab. Lindus Dav. 4 5 Crio et Hyg. 106; ]] paeion 1| loppe] Caelo Cic; Ovqavov y,cd 'HfieQag I. Lyd. 4, 54. An latet 7 Melites W: melelis Milvii^DsiV. 8 Croniae] immo Aethiopel H C; \\

Coronidis ex Cic. 10 Dav. : C. cf. Serv. ad ]] Cyllenii quilleni Virg. ' Aon. IV, 577: quartum (sc. Mercurium) Cyllenii filium'. An polius Nili ex Cic. et Arn.? 11 iradidit, adveocit qui || dixii] exspectes vel tale 14 in om. 15 CroniiW: Croni Chlhonii 0. lah- quid. ]] || C; nius 17 obs Cic. vel Glauce W ex Cic: Glauco CE [[ C; TJpis Opis ]] H 18 Apollo dictus] I. Lyd. TtQmog ^ATtoXlcovog tov ^H(paC6rov; Halmius ex Cic. 19 ElaiiW^ ex I. primus Apollinis filii Volcani filius H Lyd.

90 : Lai CE rectius ex Cic. et I. 4, || Aristeii] Arsippi Lydo 1| Alcip- PRAEFATIO. Vn

: C S Arsinoae Cic. ABVKiit' pes P alcippe ; Alcippei ; ; ^AQiSLvdrjg tijg nov I. Lydus, unde Leucippes per errorem ab Ampelio scriplum

esse conicias. 20 Coeli P et Dav. ; hacdeli C 21 Aetheris H Caeli] l| W: et aeris CE 22 kccl 1| Oceani] SsvteQav Sh^Ag^QOv EvQvvofirjg

''SlKEavov I. 26 27 in bellicis D : in C trjg Lyd. [[ aegypti \\ fecillis || 28 lovis Dav. M : C 30 eius Solis] 1| quae quadrigas quadrigas H quia eius id esl cuius vel cuius Halmius: qui 'CE H 33 Melone M, Nilo, filium esse scribit Cic. : merone C; cf. tamen, quae de Mero monte narrat Solin. 16 35 Cabirro Cabito E Saturnio W: Sa- 52, H C; 1| an et ex Cic: et hesio- iurno CE H 36 Nisi] Nysit H Thyonae M nae C 37 Aetheris W ex L : Aiog 1| filii filius Lydo 7CQK>tov ^HQaaXia tov Ald^sQog Kal Av6Ld-6r}g trjg ^SIksccvov ysviad^ciL'. et Aetheris C 38 filius 11 aegypti \\ 1 ludi Halmius Elei D 2 Cronii \\j loci] D; populi |1 Hellenes] || W: Groni C; lovis et Asteriae Cic. et Athen. IX. pg. 392; I. Lydus

Kal carteres 3 LibaniW ex : loab CE. xitaQtov Aiog &riprjg. \\ \\ Lydo Celerum Herculis filius memoratur ab II. 8 5 slo^rjg Apollodoro 7, 1| atlianta athla Halmius C. L. Roth colL Paus. V. Atlanta] C; H domuit

1 : docuii CE 8 9 Lacedaemonii Halmius : Lace- 18, H politis assyrii \\ daemones CE 11 assirorum 12 1 Belus .... CE hanc || \\ § Europae] habent. Ninum V: C H 13 Da- para^raphum posl §2 jl per primum

naum P : Darium C 16 Nino Dercetis M : Circetis C 17 || || 1| filia columbi seducta 22 24 sublecio 27 Arbaces P: H Sardinapallus |1 |1 Arsaces C 28 transtulit iustissime ad || ***] quae scquuntur, rexit^ Deiocem pertinere videnlur: cf. Oros. 1, 19; iranstuliiin Medos P

tomis citarum C : an ? 34 Tomyre Scyiharum E ; Tomyride Scytharum 2 E 5 redit 6 10 iransibit 11 duce 12, aeque 1| || qui apin \\ \\

Miltiade W : ducenta milia CE : cf. ad Marathona 47, princ. |j apud W: C recessit et decessissel W: decessit et apud pseudomarathona ||

recessisset C 12 Xerses 14 wec P : C 15 m H H quicquam nequiquam 1| cenderet P: incideret C 21 P: Ij /jr/mz Spariae regnaverunt primis

Fr. : cwe CE parte regna regnaveruni C H 22 quibus C. Hermannus H 23 sepiingenios innisi T: sepiem invisi C; septingenios usi C. Fr. cf. Liv. cenieni et Hermannus: 38, 34; Cic. p. Flacco 26, 63 H 26 E. Lud. a Leutsch: cenieni id esi CE. Fallitur Ampelius, si quidem non trccentos in universum, sed trecenos utrimquo pugnasse tradi- tum cf. Herod. 82 27 W: et el iro- est; I, [1 tropaeum rofeum C;

S 27 P : iercius C 28 exiraculo 29 phaeuyn 1| Tyrtaeus H \\ poemaie

suo ila P : nota C suis ita Hahnius 31 dux poenateas ; poemaiis i| qui VIII PRAEFATIO.

: 33 sua suorum sustinuii W obiinuit C ; continuii vel reti- persico || \\ nuit T 36 a an ad W: idem ll rege] regemt |) suspectus suscepius mardonius C ||

2 P : C 5 D: 13, Aegos potamos egeos primus || primo primum

C 9 Coroneam D : crolonem C 11 c?^/erg P : C 11 «pw/ aput || delegare || 17 erictonius Eleusina T an J^/ew- 16 insangui?iibus \\ [j Eleusinae] ; ^me? 18 Ce/ew C e. Hal- II || hospite (i. levodojcog?): hierophante an D: cumolco C sacerdotem C: sacer- mius; auspicet || Eumotpo || dote tribus 0. lahnius 19 ob 22 immo || trieptolem frugum \ regibus] 24 Demophon Thesei filius T 26 patriciae 30 C; r^p/ II || \ aristogypton E 34 i>an 35 cf. 2: Arislogeiion || || Tisapherne] Pomp. Trog. prol. is aliis est marittonio 37 o6 exilium Artaphernes. || \\ i/?5wm || 1 &e//o e/ a:er5W et mox navales E 3 14, || pedestres || flumen lacedemoniorum 7 re

malim Atheniensibus ; cf. tamen infra 18 18 wr dele- n/5j § /bcow il verim 23 Calabrias 25 CA^on D : /^/ow C 26 adieclis 27 || || \\ g^w/ addidit Halmius 29 arce P 33 bello 36 cum mi- || /ade] || apparalid || litibus XL milium cum in Halmius || in] || 1 E 2 trecenta F: C 4 sua 15, flumen || triginta || potestate ||

: \y- 6 Sardes , Bactra W Sarbaclran C ; Ecbatana vel Zariaspan coni, 7 C5/ addidit Halmius dubium vinolentia E 8 II [| || peregras- set 10 Macedoniam 11 invecius Halmius: invictus CE II seplimo || || 13 Macedonia uncis inclusi. thessali 14 wft' flammitiio || || apui || || * * 15 D : CE 16 Macedoniis lacunam Philippi Philippus Philippi || ^/J indicavi: Macedoniis esset E in Graeciam E 18 Marcio || impeium || F: Marco C Ascuridem D: C 20 Samothraciam T: 5a- || sgiriam || mothracam C 25 5g me 0. lahnius : se CE 29 30 Cae- || || pallidatus ||

: : scrib. o//w P cafct C 32 est et W c/ CE ; aut cum Halmio ^//o || est. deporiaius \\ 11 idem Serranus E 22 Samniiium aurum D ex 16, || legatis

Aur. Vict. de V. III. c. 33 : om. C 23 esse e. || (i. edere) supplevit Halmius ex eodem. 25 wonYHalmius || amovit] |1 ^^pondus \\ ^Oprior: ne conicias cf. Flor. 17. 11 31 minor Numaniinus W: maior; 2, || , monumantinus Numantinus E 32 diruendo ci tn 33 Claudius C; || ||

W : CE 34 annibaJem 35 annibalem 36 cum An- Quinius || \\ excepit \\ nibali E || 17, 1 parem eis populum Bomanum fuiurum F: paria eis

C ; eis E 3 vixissei 9 iussissel pfaclunim paria praestaturum || || \\ 16 17 a 19 21 brevissime cinporis |1 gallia || per poiius [J imperium PRAEFATIO. IX

27 totos 28 dominantes E 32 necavit prope II || || quadragimiim || || dictatur 36 ||

3 Menenius D : manus C 4 caesar 8 haberet noluit 18, Ij || pas- ' sus tribunis C: cf. Aur. Vicl. de V. 111. c. 57: Scipionem Asiaticum inimicum duci in carcerem non est 9 dice- quamvis passus.' || quo ret 13 Callaecius CE C. Gracchum H: C agratis le- II || gracchum ||

: est 19 Romani D C ; eo E 24 et W gibus iptatum \\ popuH pro pro 1| est C 25 nocenteis E 27 disertissimus. Cato Halmius: disertissimus II [| CE 29 esse rei servientis 31 Cimbrico D Cato. Cato || superstites \\ ||

: C W C 32 consules l| ciprico jj qui quia quia || 5 Romani D: C 7 Horatii D 19, pro populi pro || trigemini

Oratius C 8 rfe D : de C 11 manum W: wa trigeminus || ^mi || g^w/a^H m« cf. Liv. 2: altaribus manum' lltiberii C; per. Mmpositam ||

natans W : navitans CE 13 14 morte sua D : mortuo C [| po7ios ||

exercitum Jtomani D : exercitu Romanum C 16 duo- populi populum ||

decim 18 Fabius P : Fulvius C 27 Caecilius W: cf. Liv. \\ [| gr«m5 C; 19 28 ex W: CE ardentem 29 oc- per. II pontifex, qui pontifex || \\

cw/

lus 25 Secessiones om. C 28 sacrum D : om. C 33 ut corr. II plebis [[ |[ S in C: ne C: ut neE errore operarum || 1 seditio 7 iia S C. GracchiW: 21, \\ scipionem \\ gracchi C;

cf. § 4 10 Callaecio CE 11 advento 17 senatum hic P : sena- 19, II [| \\

ius C adsereret P : adsideret C 20 tum videtur 21 esl [j [| corruptum [[ addidit Halmius. 25 vulcorum 27 D: C cum [[ \\ confossus confusus jj om. E 28 W: cum cf. infra et 5. [[ a/feciare regnum CE; §4 19, § ' Aur. Vict. de V. 111. c. 17 : Quinclius Cincinnalus .... dictator dictus Spurium Maelium regnum affectantem a Servilio Ahala ma- occidi iussit.' 31 etV: C: mox gistro equitum || faciionem factione lacunam indicavi. 32 debitores post pararet || complures scripsi * emendatione incerla ex Floro 1, 26, 8 : quia plerosque debitorum

liberaverat.' conturbatores CE 34 incendium W : in incendium CE || || 35 in erarii \\ 2 in immo m Etruria 3 22, Apulia] |[ Popidus causis] Qui vel duces cum Romanis bella E 4 conseruit W: reges gesserunt l|

i li X PRAEFATIO. censt? C 1 J) lacunam indicavi. jl prius] primis |j 8^/6am5***] (| 9 § 2. 3. 4 Pontius .... ad 39 13 ab superavil cap. pertinent. || urbe lapidem H: ad urbem C; cf. Flor. 1, 18, 24 et Aur. Vict. de V. 111. c. 35 16 sed 20 XXV D: cf. Corn. 11 eripuit \\ quindecim C;

venit et : 23, 3, 2 22 W venissel C ; venit E ad Liternum W : Nep. || || liternium ad Ticinum E : cf. 5 et Liv. 39 26 29 C; 46, § per. || Cap. in C iterum lectiones nostro loco recurrit post cap. 39: , quas exhi- lilteris lectiones loci Cb notavi. 11 habuit O)'. bet, Ca, posterioris || habuerilCaE 30 Ca: tribunis Cb \\ tribunisque praetoribus, plebis || 32 omniLus om. Cb om. Cb 34 et de libidifie Cb || ^publice || || 3 Ca 7 horum 9 in somnis 23, dictatpiXra || cambysen || %fratre || videns^'. om, somnium videns E 10 P: et G C; per || ipse ipse \\ 11 perfractis] vix sanum est: infeclis D; equidem conieceram viribus cf. 2 12 addidit T 13 ratus est perfractis; 13, § || Memphin jj illos 15 Patizithae D : Patibiatae C 16 suae W : \\ || formae formae sub E 17 est ubi si nuntiatum C; formae || professus regnum ||

2i vulnerat 23 Otanes D : Poianes C et sic infra quam apin ||

24 D : C smerden 26 comitis 30 Phaedymam pedimam || || || Hydarnes, Gobries D ex Herod. Aspalhines, Ititaphernes ^ Megabyzus, 3, 70: Gobies CE 33 Hydanes, Aspatines, Saphernes, Mcgabyzus, || illis] se is Halmius 34 Oebares D : hiberes C 35 ille alio loco abscojidet |] || C : illic alia ab suo initur E 37 Artabazes Halmius ex Floro eqiia || 3,

5, 1 : Arlabanes CE ||

5 ab Aridaeo P : abarrida C 7 Antiochiam W : 24, fratre fraler || abarridam cf. c. 56 11 et W: om. C 17 C; Appiani Syr. || || qui^osX est delendum videlur. ... 28 restituenda esse || [terlio Aemiliano] capiti modo addas 19 immo Bren- arbilror, Carthaginienses. |1 Bellus] nus de Periandro et Timoleonle II Quae Polycrate, Epaminonda, narrantur, ad aliud caput pertinere manifestum est: quare uncis inclusi. 2S ^ : Periandus 26 omma II Epatninondas EpaminonC \\1b |1 .... ad referenda sint nescio. l^siriae 33 Car- subiugavil] quem |1 H dianusY ad Curl. 10 et Stavernus ad 1: Carduemis C 10, Nep. 18, 1| Philippi *=^j supplendum videlur scriba et postea vel tale quid ex Corn. anle oculos habuit: T Nepote 18,1, quem Ampelius Philippiei ||

1 iam : iam idem : tandem P. Sed 25, qui W C H 4 W nam C ; fallitur Ampelius: alius enim est Allalus alque ille, de quo supra mabrae memoratum est. H 8 Pharsalia T: parsalica C H miliie] insti- C 10 tiominis viclus W : nominis sui vicius C 17 dimisit] 11 H iuit vel Halmius : an 21 Piolemeus 22 fecii scripsWi \\ Vergenics U Oxy- PRAEFATIO. XI

dracas obiecio T: opsidacras ohiectos C; cf. Freinsh. ad Curl. 4, retexit: cf. lamen 46, § 3 PhiladeU 9,26 II || Ptoletnaeus, eiusfilius,

D : C 24 haec phus ptolemaeus filius Philadelphi || seqq.] corrupta esse apparet: nolui tamen coniecturis indulgere, quia in quanlum erraverit dubium esl. 30 a Pothino P: Ampelius ipse || pontino C; F addidit Halmius Pompeiano [| ^^primo ||

1 Barcas P : Boccor C 4 Amiibal Annihale 9 26; || fraier 1| Sy- malinft rex 13 E: ut videtur phax] Syphax || regno regnavit C, || in mulilo 39 2Q an Mettus Hscriptus] puto cap. || fixit] fecitt \\ Fuf-

W : Mettius CE 27 ad Fidenatis descivit W emenda- fetius Su/fetius ||

tione incerta : ad destitulis C a Fidenatibus destitutus E fidenatis ; || * * 29 in diversa P : in adversa C 31 lacunam || Tarquinios *] significavi 32 Tiridates .... esi fortasse 31 sunt. Ij cap. subiungenda [j

Halmius : sihi F 27, 4 susceptam suhscuptam C; ereptam , quod conmiendanl 1 et Aur. Vict. de V. III. E 42, § 67 ; subscriptam ||

5 F : C voluisset P a Sulla in Ma~ transferri transferre !] noluisset] ; rium voluisset T 6 8 consulihus 10 oc- transferre || expugnatae [| \\

: cf. nam 11 15 hahita W C ; Fior. cupa?idi fuit. \\ maiorumque \\ posita 15 23 E 24 hellorum om. C 25 4, 2, [| inferenteis |[ Quotgenera [| quai- tuor] Excidit bellum sociale: nam gladiatorium vix inler genera bellorum cnumerandum erat, et commiscetur cum servili etiam c. 45,

§ 3 28 et om. C 29 30 cives ui W : sicui cives sicul D II [j quod [( C; Ij 33 malim honorum cum Fioro 6 honoris] 3, 21, [[ 4 immo ex urhe 6 evasisset et interim Halmius 28, exul]^ |[ [[

7 w^he inter ob hac C : urhe esseni oh hoc E rediii W : redit C 8 se- [[ [[

cum Cinnam adduxit C : se cum Cinna adiunxit E 9 : [[ septimumll3L\mi\is CE 11 Asiam 15 se dederant 16 0. lahnius: septies \\ \\ [[ proposuit

C ; E 20 in societate C : forl. scrib. properersil proscripsil [[ qua igitur * * iuncta societate, ut in Liv. 35 24t Parthos Multa hic per. [[ apud *] desiderari teslanlur et titulus huius capitis et Aur. Vict. de V. 111. 77 et Flor. 13 25 Musus .... Catulus ad aliud 4, 2, |[ (jemusus C) quoddam simile 23 videnlur. 29 Flaminio E 33 ru- caput capiti perlinere [[ [| T 34 tertio perit] rupit [| [[ 1 De variis cladibus Romani om. C 2 immo 29, populi [[ ohsedit] insedit; cf. tamen § 3 6 accessit W: accesserit accesse- 39, |[ C;

rat : : E 8 Tridentinas P tarentinas C 11 tota Italia W Italia C ; II [[ cf. § 2; § § 3 15 ter dimicavit^: ter om. ante 11, 18, 17; 42, [[ C;

cum inseruit D ; cf. 44 20 i. e. Flor. princ. |[ praemium] praeda. 2, ' 2,4: specie quidem socios iuvandi, re aulem sollicilante praeda' : XII PKAEPATIO.

noli scribere vel 28 cladis Liter- igilur praetexlum prooemium. || [j num W: listernum Ticinum F: cf. ad 28, § 4 31 irasime- C; [j num 33 an Pauli Aemiliit 35 sihi cunctator Aur. II perculi C; j| C; Vicl. de Vir. III. 14: 'Cunctator ab obtrectatoribus diclus.' ||

2 H : ictus C trucidavit D : cruciavit C 30, penitus penae jj || 8 consummavit et W: consummavit CE || [cum Tigrane] giossema esse pulo ex loeo corrupto 32, § 1 profectum: cum Tigrane cum C; 0. lahnius hunc locum sic conslituit: consummavit [icna cum Ti-

incensa vires H : urbes , 9 C 11 E 14 du- grane] qui || || reparassent || ccs W: ccnil C; cives Kappius ad Obseq. c 87. Librarius confudit duces et ducenlos ut 13, § 3. An CON = consulesl 15 || Populus Romanus W : CE Flaminium vicit Paulum consulem per pcr || || per * * suh] sic scripsi : verba per P. c. in CE versu sequenli post Car^ In lacuna latet eosdem. 16 rehellantes H: thaginienses legunlur; \\ hellantes C 17 Asiaticum W: in C. Aliter hunc j] per Scipioncm perse locum tentarunt P et T 20 eundem erat is Servilius || per Scipionem] Q. ** 21 CallaeciamV^ : GalliamC 26 Caepio. |1 \\ per Pompeium] supplevi: om. C 28 Asiatas Asiaticas 18 Halmius coll. II C; (item 18, § Asialicae) c. 18. 30 Gallias Germanias et Brittanniam. Sub W: Gallias 15, § II et Germanias. Brittanniam sub CE || 31, 6 quia aw/Halmius: quia hae C, sed additum in margine manu: ^ha in haec E aut trihus idem: ei prima Ms'; quia || pcr per tribus an haec tribust 7 aut centurias om. C: an C; per \\ per prae- stat haec centuriasl 8 est Halmius 12 De JRomani per || sit] || populi distributionihus om. C 17 Lucerensem W : Lucerem C E || [j sequitur || 19 el distrihuil ratione 0. lahnius: et hitriatione C; habita ratione C. Fr. ab iieratione E 21 in re W: in P. B. C Hermannus; || puhlica ||

: et : Hal- valeret W valerei C 22 W C ; E clientes || quia qui qua qui mius 27 seleuci C 0. lahnius 33 II portorum ; Sparianorum || post C habet: Lucii liber ad Macrinum. potestatem Explicii Ampelii \\ Sed priusquam praefandi finem faciam, maximae mihi agendae sunt graliae CaroloHalmio, qui non solum quae ipse in Ampelio liberalissime ut communicavit consilio- emendaverat, , solet, mecum que suo me adiuvit, sed ne laborem quidem codicis Monacensis iterum excutiendi recusavit. Quare si quid hac adnotatione critica profe- cisse videbor, id ei magna ex parte acceplum referendum erit. Seribebam in Academia Georgia Augusta ipsis Kal. Octobr. MDCCCLIII. LVCIVS AMPELIVS MACRINO SVO SALVTEM.

Volenti tibi omnia nosse scripsi hunc librum me- morialem, ut noris, quid sit mundus, quid elementa, squid orbis terrarum lerat, vel quid genus humanum peregerit. I. DE MVNDO.

Mundus est universitas rerum, in quo omnia sunt 1 et extra quem nihil, qui graece dicitur xo'(?ftog. Ele- 2 lomenta mundi quattuor: ignis, exquoest caekim; aqua, ex qua mare Oceanum; aer, ex quo venti et tempestates; terra, quam propter formam eius orbem terrarum appellamus. Caeli regiones sunt quattuor: oriens, 3 occidens, meridies, septentrio. Caelum dividitur in4 15 circulos quinque: arcticum et antarcticum, qui ob nimiam vim frigoris inhabitabiles sunt; aequinoctialem, cui subiacet regio quae xatccxexav^evri dicitur neque incolitur ob nimiam vim ardoris; brumalem et solsti- tialem, sub quibus habitatur: sunt enim temperatis- 20simi, per quos oblicus circulus vadit cum duodecim signis, in quibus sol annuum conficit cursum. II. DE DVODECIM SIGNIS. Signa sunt in caelo duodecim. Aries beneficio 1 Liberi, quod, is cum exercitum in Indiam per Li- 25byam duceret per loca sicca et «.renosa, cum aquae inopia esset et exercitus eius siti adfligeretur, aries eis aquam demonstravit, et ob id a Libero lovis Am- mon est appellatus, eique fanura magnificum fecit ad eumlocum, ubi aquam invenit, quod abest ab Aegypto LVCIVS AMPEL. l 2 LVCII AMPELII

et Alexandria milia passuum novem. Ob eam rem a love petiit ut inter sidera reciperetur. Alii putant 2 eum esse, qui Hellen et Phrixum vexerit. Taurus beneficio lovis, quera luppiter a Neptuno fratre per gratiam abduxit, qui sensum humanum figura tauri con- r> tinebat, isque lovis iussu Europam Agenoris filiam Sidoniam adludens decepit et eam Oretam deportavit. Ob eam rem luppiter in sideribus eum dignatus est Simmortali memoria. Gemini, qui dii Samothraces nominantur esse, quorum argumentum nefas est pronun-io tiare praeter eos, qui initiis praesunt. Alii Castorem et Pollucem dicunt; quod ii principes mare tutum a praedonibus praestitissent. Sunt qui dicant Herculem 4 et Theseum, quod similia athla sint adepti. Cancer, xciQXivog^ receptus beneficio lunonis, quod eius iussu, i5 cum Hercules missus esset ad hydram Lernaeam, quam nos excetram dicimus, interficiendam; carcinus ingressus Herculis pedes et crura lanians incommodiorem faciebat eum, quam ipsa excetra: idque malum Her- cules difficillimum habuit, carcinumque ob id factumso 5luno sideribus est dignata. Leo, Xacjv^ qui educatus est Nemeae, lunonis consilio ad Herculis interitum missus in terram Argiam diu spelunca latitavit^ quem Hercules dicitur interfecisse cum Molorcho hospite suo, cuius clavam ei tributam tum principio est adeptus, 25 qua leonem interfecit, eiusque pellem postea pro te- gumento habuit. Ob id factum lunoni odio esse coe- 6pit, leonemque caelesti dignitate est honorata. Virgo, quam nos lustitiam dicimus, fuit cum hominibus. Sed postquam homines male facere coeperunt, lovis eamso inter signa posuit. Sunt qui Erigonam Icari filiam Atheniensem dicunt, cuius patri Liber vinum dedit, ut hominibus ad suavitatem daret: quibus dedit, ebriati sunt et lapidibus eum occiderunt. Canis, qui cum illo erat; vidit dominum occisum^ et cum ululatu 35 ^d Erigonam rediit; quem ut maestum et singularem vidit, sollicita proficiscitur cum eo. Venere ad iocum, nbi Icarius iacebat. Vidit corpus patris; magna la- LIBER MEMORIALIS. II. 3

mentatione in Hymetto monte sepelivit, ipsa vero se suspendit laqueo. Canis ad pedes eius discumbens diutius et sino alimentis deficiens post aquam anhe- in lans puteum se proiecit. Tum Liber a love petiit, quod suo imperio defecerint, ut inter siderum cursus poneretur virgo. Icarius autem Arctuius nominatus est, cuius stella cum exoritur, continuas tempestates tacit: canis Canicula. Libra, quam Graeci ^vyov ap-7 pellant, virile nomen est f adeptus: qui insigni cle- lomentia et iustitia f Mochos dictus; qui primus dicitur librae pondus hominibus invenisse, quae utilissima mortalibus existimatur, ideoque in numerum steilarum receptus est et Libra est dictus. Scorpius, qui dici-8 tur ad perniciem Orionis in insula Ohio in monte 15 Pelinaeo voluntate Dianae natus. Orion autem, dum venatur, visa Diana stuprare eam voluit. IUa scorpionem subiecit, qui eum vita privaret. luppiter et scorpionem et Orionem inter sidera recepit. Sagitta- rius, Croton, filius Euphemes nutricis Musarum, quem .'oMusae semper dilexerunt eo, quod plausu et lusu sagittarum eas avocaret. Alii Ghironem dicunt, quod iustus et pius, doctus, hospitalis fuerit. Ab eo Aescu- lapius medicinam, Achilles citharam et alii alia multa. Capricornus, cui nomen Pan. Quo tempore Tjphonio 25 speluncas incoiens in monte Tauro Aegyptum profectus est ad bellum, Pan se in caprae figuram convertit. Igi- tur dii immortales, p6stquam Typhonem digna poena af- fecerunt, Pana astrorum memoria decoraverunt. Aqua- u rius, qui putatur esse Ganymedes, dicitur Deucalion X" Thessalus cum uxore , qui, cum maximo cataclysmo Pyrra solus evasisset, hic pietatis causa inter sidera locatus est. Pisces, ideo [pisces], quia bello Gigan-i2 tum Venus perturbata in piscem se transfiguravit. Nam * * dicitur et in Euphrate. fluvio ovum piscis in ora ^iofluminis columba adsedisse dies plurimos et exclusisse deam benignam et misericordem hominibus ad bonam vitam. Vtriusque memoriae causa pisces inter sidera nobilitati. 1=^

t. LVCII AMPELII

III. DE SIDERIBVS.

1 Praeter duodecim signa potentissima sidera in caelo: septentriones duo, maior et minor, qui numquam merguntur ideoque navium cursus regunt, quorum alter Gynosura dicitur. Bootes, idem Arcturus. s 2 0rion, qui magnitudine sua dimidiam caeli obtinet partem. Pliades, quae latine Vergiliae dicuntur. Hya- des, quae a nobis Suculae dicuntur, quarum ortus et occasus a nautis et ab agricolis observantur. Cani- 3cula, cuius vis praecipue solstitio est. Stellae poten-io tissimae in caelo sunt septem: Saturnus, Sol, Luna, Mars, Mercurius, luppiter, Venus, quae a Graecis planetae, a nobis erraticae dicuntur, quia ad arbitrium suum vagantur et motu suo hominum fata mo-

derantur : item adverso cursu contra caelum feruntur. is

IIII. QVIBVS PARTIBVS SEDEANT DVODECIM SIGNA DVODECIM VENTORVM.

Aries in africum, Taurus in circium, Gemini in Cancer in Leo in thras- aquilonem, septentrionem , ciam, Virgo in argesten, Libra in zephyron, Scorpius2o in africum, Sagittarius in austrum et africum, Capri- cornus in austrum, Aquarius in eurum et notum, Pisces in eurum. V. DE VENTIS.

tiunt ex aeris motu et inclinatione sunt25 1 Venti ; autem generales quattUor: eurus, idem apeliotes, idem volturnus ab oriente : ab occidente idem co- zephyrus , rus, idem favonius: aquilo, boreas, aparctias idem a septentrione : notus, idem libs et auster et africus a 2 meridie. Hi sunt ceteri 30 quattuor generales ; specia- les adscribuntur, ut iapyx zephyro, qui ab lapygio Apuliae promontorio flat; leuconotus noto, cum se- renior flat; circius aquiloni, cum vehementior Gal- lias perflat; item etesiae, qui statis diebus flant per aestatem. 35 LIBER MEMORIALIS. III. IV. Y. VI.

VI. DE ORBE TERRARVM.

Orbis terrarum, qui sub caelo est, quattuor re- 1 gionibus incolitur. Vna pars eius est, in qua nos habitamus; altera huic contraria, quam qui incolunt 5 vocantur antichthones : quarum inferiores duae ex contrario harum sitae, quas qui incolunt vocantur anti- podes. Orbis terrarum, quem nos colimus, in tres 2 partes dividitur totidemque nomina: Asia, quae est inter Tanain et Nilum: Libya, quae est inter Nilum 10 et Gaditanum sinum: Europa, quae est inter fretum et Tanain. In Asia clarissimae gentes: Indi, Seres, Persae, 3 Medi, Parthi, Arabes, Bithyni, Phryges, Cappado- ces, Cilices, Syri, Lycii. In Europa clarissimae gen-4 i5tes: Scythae, Sarmatae, Germani, Daci, Moesi, Thra- ces, Macedones, Dalmatae, Pannonii, Illyrici, Graeci, 5 Itali, Galli, Spani. In Libya gentes clarissimae : Aethiopes, Mauri, Numidae, Poeni, Gaetuli, Gara- mantes, Nasamones, Aegyptii.

20 Clarissimi montes in orbe terrarum : Caucasus in 6 Scythia, Emodus in India, Libanus in Syria, Olym- pus in Macedonia, Hymettus in Attica, Taygetus in Lacedaemonia, Cithaeron et Helicon in Boeotia, Par- ** nasos et Acroceraunia in Epiro, Maenalus in Ar- 25cadia, Apenninus in Italia, Eryx in Sicilia, Alpes7 inter Galliam et Italiam, Pyrenaeus inter Galliam et Spaniam, Atlas in Africa, Galpe in freto Oceani. Clarissima flumina in orbe terrarum : Indus, Gan- 8 ges, Hydaspes in India; Araxes in Armenia; Ther- 30 modon et Phasis in Colchide Tanais in 9 ; Scythia ; Strymon et Hebrus in Thracia; Sperchios in Thessa- lia Hermus et Pactolus auriferi Maeander et ; , Caystrus in in Cilicia Orontes in Si- Lydia ; Cydnus ; Syria ; mois et Xanthus in Lacedaemone 10 Phrygia; Eurotas ; sftAlpheus in Elide; Ladon in Arcadia; Achelous et Inachus in Epiro; Savus et Danubius, qui idem Ister cognominatur, in Moesia; Eridanus et Tiberinus in 6 LVCII AMPELII

Italia; Timavus in Illyrico; Rhodanus in Gallia; Ibe- lirus et Baetis in Spania; Bagrada in Numidia; Tri- ton in Gaetulia Nilus in et ; Aegypto ; Tigris Euphra- tes in Parthia; Rhenus in Germania. 12 Clarissimae insulae in mari nostro nndecim: Si-s cilia, Sardinia, CretC; Cypros, Euboea, Lesbos, Rhodos, duae Baleares, E^usus, Corsica, Gades. In Oceano ad orientem Taprobane, ad occidentemBrittannia, ad septentrionem Thyle, ad meridiem insulae fortunatae. laPraeter has in Aegaeo mari Cycla-des duodecim: De- lo los, Gyaros, Myconos, Andros, Paros, Olearos, Te- 14nos, Cythnos, Melos, Naxos, Donusa. Praeter has innumerabiies ceterum celeberrimae Sporades ; Aegina, loSalamina, Coos, Chios, Lemnos, Samothracia. In lonio Echinades, Strophades, Ithace, Cephalenia, 15 Zacynthos. In Hadriatico Crateae circiter mille, in Siculo Aeoliae octo, in Gallico Stoechades tres,-in Syrtibus Cercina et Meninx et Girba. VIL DE MARIVM AMBITV. 1 Mare quo cingimur universum vocatur Oceanum. 20 Hoc quattuor regionibus inrumpit in terras : a septentrione vocatur Caspium, ab oriente Persicum, a meridie Arabicum, idem rubrum et erythraeum, ad occasum magnum mare, idem Atlanticum, quod com- 2merciis totius generis humani peragitur. Hoc intrat25 in fretum Gaditanum inter duos montes clarissimos Abylam et Calpen ob impositas Herculis columnas; dein latissime simul et longissime fusum medium ter- 3 rarum orbem inundat et nomina adquirit : Balearicum, quod Hispaniam adluit; Gallicum, quod Gallias tan-30 Ligusticum, quod Liguribus infunditur; Tuscura, fit;'yrrhenum, idem inferum, quod dextrum Italiae latus circuit, Hadriaticum, idem superum, quod sini- 4strum Italiae latus circuit; Siculum, in quo Sicilia; Creticum, in quo insula est Creta; lonium et Aegaeum, 35 ita ut (juae Achaiam [id est Peloponnesuml ambiunt, interveniente Isthmo insulam faciant paene ; Myrtoum I.IBER MEMORIALIS. VI. VII. VIII. 7

€t Icarium, quae adhaerent Aegaeo mari, illud a Myr- tilo, hoc ab lcaro cognominata; Euxinum, Ponticum, 5 ingenti sinu Scythis infunditur; Hellesponticum ?[uodauce transmissum inter duas celeberrimas urbes, Se- 5ston Europae, Abydon Asiae; Tanaiticum, quo Asia alluitur; Aegyptium ab Aegypto, Libycum a Libya a duabus cognominatur ; Syrticum Syrtibus reciprocis aestibus retorquetur. VIII. MIRACVLA MVNDI.

10 Miracula quae in terris sunt. Ab ApoUonia f et 1 cathamantie milia passus quinque in monte Nymphaeo : ibi ignis est et de terra exit flamma. In silva Panis symphonia in oppidum auditur. Item sub eo monte in campo laqus aquae pleni; inde pix exit et bitumen: i5cum manibus subplodas, pix alte attollitur et quasi ab aqua bullescit. Ambraciae in Epiro in pariete sunt 2 picti Castor et Pollux et Helena manu autochthonis, et nemo neque invenire potest quis pinxerit. ArgisS in Epiro quoa Hippoboton appellatur : ibi pons magnus ^ocolumnatus duplex, quem Medea aedificari imperasse fertur. Ibi picta sunt gubernacula Argonautarum, t quae coepta navis: ibi lovis templum Trophonii, unde est ad inferos descensus ad tollendas sortes : in quo loco dicuntur ii qui descenderunt lovem ipsum 25 videre. Leucade mons unde se deiecit 4 , Sappho propter virum: in summo monte fanum est ApoUinis, ubi sacra fiunt; et cum homo inde desiluit, statim excipi- tur lintribus. Sicyone in Achaia in foro aedis ApoUi- 5 nis est : in ea sunt posita Agamemnonis clipeus et ma- 3n chaera Ulixis s et thoracium Teucri , chlamy , sagittae et arcus; Adrasti arca, quam deposuit, in qua quid sit sed et olla aerea in Pelias coctus ignoratur ; qua dicitur : item Palamedis litterae : Marsyae autem f quae- corium remi quae ; Argonautarum cum gubernaculis. SofBrachia calculus, quemMinerva sortita cst de Oreste ***: una proci parasiti palla pendet, quam si quis halitu afflaverit, tota patefit: Penelopae tela. Ibi de 8 LVCII AMPELII

6terra oleum scaturit. Argis in Achaia lunonis tem- vplum magnifice ornatum, quod asylum vocant. Olym- lovis nobile ubi atnletae initiantur. 8 piae templum , Co- rinthi balaenae costa est magna secundummare, quam homo complecti non potest. Eodem in loco fanum est 5 oVeneris, in quo vas marmoreum Laidos. Boeotiae lacus sacer, ubi Amphiaraus devoratus [in eo lacu] est. Urceus fictilis fractus pendet testa inter se composita; unde autem pendeat non apparet, nisi a moveatur. Athenis Minervae aedes 10 10 vento nobilis , cuius ad sinistram clipeus appositus quem digito tangit : in quo clipeo medio Daedali est imago ita collocata, quam si quis imaginem e clipeo velit tollere, perit totum opus; solvitur enim signum: ipsa autem dea ha- 11 bet hastam de gramine. Ilio lapis quadrata ubi Cas-15 sandra fuit alligata; quam si ante tangas aut fricue- ris lac demittit ex altera autem similiter si - , ; parte frices, f ac si sanguinem remittit. luxta autem mare qui locus Rhoeteon vocatur; ibi est Achillis et Pa- 12trocli tumulus et flumen Scamandros. Ephesi Dianae 20 fanum nobilissimum, maximum pulcherrimumque orbis terrarum. Introitu dextra ac sinistra postes marmo- rei monolithi cubitis longi viginti , qua super templum 13 ascensu sunt f centum quadraginta milia. Samo in templo lunonis est scypnus factus ex hedera, cuius25 capita foras quattuor arietina magna cornibus mirae 14 magnitudinis contortis. Pergamo ara marmorea magna, alta cum maximis con- pedes quadraginta sculpturis ; I5tinet autem gigantomachiam. Rosi signum Dianae marmoreum pulcherrimum quod stat sub divo [caelo],30 16nec cum pluit aqua tangitur. Argyro est fanum Ve- neris super mare: ibi est lucerna super candelabrum posita lucens ad mare sub divo [caelo], quam neque ventus exstinguit nec pluvia aspargit: sed et Hercu- lis aedes antiqua; ibi e columna pendet cavea ferrea35 rotunda, in qua conclusa Sibylla dicitur. Ibi iacent 17 ossa balaenae quasi lapides quadrati. Magnesiae apud Sipylum columnae sunt quattuor: inter has columnas LIBER MEMORIALIS. VIII. VIIII. 9

est Victoria ferrea pendens sine aliquo vinculo in aere ludens sed ventus aut fuerit non mo- ; quotiens pluvia vet. Aedis Dianae Epheso est quam constituit Ama- 1& zon; ibi et sepulcrum Icari stertentis quasi dormiat smirae magnitudinis ex orichalco et ferro. Rhodi co-10 * * lossicum signum Solis altum super columna marmorea cum columna vero nabet cubitos cen- quadriga ; tum. Cypro signum lovis Olympii aereum, facies ex20 auro, quem fecit Phidias f in cubitis centum quin- 10 quaginta et latum cubitis sexaginta. Domus illic Cyri 21 regis aedificata lapidibus candidis et nigellis auro iunctis, ubi sunt columnae diversis coloribus et innumerabiles lamnae ferreae, fenestrae ex argento et tegulae ex lapide prasino. IMurus intus medio Baby-2^ isloniae, quem Memnon aedificavit lapide cocto et sul- fure, ierro intermixtus, ubi sunt iuncturae. Latitudo eius cubitis triginta, altus cubitis centum et triginta: cingitur milia passuum triginta. Hunc coepit Semi- ramis, filius eius perfecit. Pyramides in Aegypto, 23^^ * 20 quas aedificavit *. Agartus oppidum : ibi est ffilus 24 aere factus in cubitis trecentis cuius nuxius , f plexilis , facies smaragdo limpido, brachia ex ebore magno, cuius adspectu et bestiae terrentur. Athenis signum25 lovis Olympii, Alexandriae flumen Nilum maxime 26 colunt.

VIIII. QVOT FVERE lOVES VEL ALII [IN LOCO] DII DEAEQVE. loves fuere tres. Primus in Arcadia, Aetheris i filius, cui etiam Aetherius cognomen fuit: hic pri- 3omum Solera procreavit. Secundus f abide in Arca- Saturnius ex dia, qui cognominatur , qui Proserpina * Liberum patrem procreavit primum victoriam *. Ter- tius Cretae, Saturni et Opis filius, optimus maximus- que est appellatus. Martes fuere duo: primus ex2 ssfEnoposte, ut eum Homerus ait, et noster Mars et alter Mars enius secundus ex love et f Leucarpis f ;

lunone. Soles fuere : lovis filius 3 quinque primus ; 10 LVCII AMPELII

secundus tertius Nili filius cui Hyperionis ; , Aegyptus est consecrata; quartus, qui Rhodi natus est, cuius etiam f Zemintus est filius; quintus, Colclii filius, ex 4 quo Circe et Medea et Phaethon nati sunt. Volcani luore : Crio et natus secun- 5 quattuor primus f loppe ; dus Nili filius; tertius Saturni et lunonis; quartus in 5 Sicilia Melites filius. Mercurii quattuor: primus Caeli et Diei filius; secundus lovis et Croniae filius vel Proserpinae; tertius Croni filius et Maiae/ qui est inventor lyrae; quartus Cyllenii filius, qui Aegyptiis 10 ^litteras et numerum dixit. Apollines quinque: pri- et secundus ex mus Volcani Minervae; Corybante; tertius lovis filius ex Latona; quartus Sileni filius in Arcadia Ammonis filius in natus. ; quintus Libya 7Dianae tres: prima lovis Cronii filia ex Proserpina, 15 quae estLiberi soror; secunda lovis etLatonae, Apol- linis soror; tertia, quae vocatur Ops, de Grlauce. S tres : dictus Volcani filius Aesculapii primus Apollo f ; secundus Elati iilius; tertius f Aristeti et Alcippes ^filius. Veneres quattuor: prima Caeli et Diei lilia;2o secunda quae ex spuma nata esse dicitur Aetheris et Oceani filia; tertia quae Volcano nupsit, quae cum Marte se miscuit, unde Cupido natus esse dicitur; lOquarta Cypri et Syriae filia, quam Adon habuit. Mi- nervae : Volcani filia unde Athena- 25 quinque prima , rum est civitas; secunda Nili filia, quam Aegyptii colunt; tertia lovis filia, quae in beJlicis rebus se exercuit; quarta Solis filia, quae quadrigas iunxit; quinta Pallantis et Titanidos filia. Haec patrem occidit pro suae observatione eius fuit:30 virginitatis , quia cupidus llunde et Pallas dicta est. Liberi quinque: primus ex love et Proserpina: hic agricola et inventor vini, cuius soror Ceres. Secundus Liber ex Melone et Flora, cuius nomine fluvius est f Granicus; tertius de in ex Saturnioas Cabiro, **qui regnavit Asia; quartus et Semela, dicunt; quintus Msi et Thyonae filius. 12Hercules sex: primus lovis Aetheris filii filius; secundus Nili filius, quem principem colunt Aegyptii; LIBER MEMORIALIS. VIIII. X. XI. XII XIII. 11

tertium condltorem f loci sui Hellenes dicunt; quartus Cronii filius et Cartheres, quem Carthaginienses colunt, unde Carthago dicta estj quintus Libani filius, qui cum rege Medorum pugnavit; sextus lovis ex 3 Alcumena, qui f Atlanta docuit. X. DE IMPERIIS.

Imperia ab ineunte aevi memoria fuerunt septem. Primi rerum sunt deinde potiti Assyrii, Medi, postea Persae, tum Lacedaemonii, dein Athenienses; post hos loinde Macedones: sic deinde Romani. XI. REGES ASSYRIORVM.

Belus rex^ lovis filius, cuius posteri per Ninum i Asiae Da- regnavemnt , per Aegyptum Libyae, per naum Europae. Ninus rex, qui primus exercitu prope 2 ntotara Asiam sub se redegit et clarissimam urbem nominis sui condidit Ninon. Semiramis, DercetisS nymphae filia, a columbis educta, uxor Nini regis, cuius post mortem regnum Nini ampliavit armis; In- diam quoque parum prospera expeditione temptavit. 2oHaec urbem pulclierrimam omnium, quae umquam fuerunt, Babylona constituit supra flumen Euphraten. Sardanapallus, qui ob nimias delicias et luxuriam4 perdito regno, ne in potestatem hostium veniret, cum exoletis suis venenum bibit et igni subiecto cum regia 25sua conflagravit. XII. REGES MEDORVM.

ArbaceS; primus rex, qui eversas Assyriorum * * * opes luxuria Sardanapalli transtulit eosque iu- Btissime rexit. Astyages, vir fortis et iustus, qui per 30 insidias. victus a Cyro est; et dissolutum est Mediae regnum. XIII. REGES PERSARVM.

Cyrus, rex fortissimus, qui maiore parte Asiae l Bubacta Europam quoque inrupisset, ni a Tomyri Scy- 12 LVCII AMPELII

2tliarum regina victus oppressusque esset. Cambyses, iilius t equae Cyri; qui, cum septuaginta milia hominum subegisset in Aegypto et regem eius Amasin, Aethiopiam profectus, magna parte militum per famem omissa, inritus rediit; urbem tamen ibi condi- 5 dit Meroen. Is quia Apin sacrum bovem interfici iusserat, ira deorum ex equo praeceps super gladium 3 suum ruit extinctusque est. Darius rex, unus ex septem Persis, hinnitu equi regnum adsecutus, cum CCLXX milibus Europam transivit. Victus ab Athe-10 niensibus duce Miltiade apud Marathona recessit. 4Xerxes, Darii filius, cum decessisset pater eius, ali- quantis navibus armatis militibus in Europam transivit contabulato Hellesponto et forato Atho monte, nec quicquam aliud egit quam ut Athenas incenderet. Mari is victus a Lacedaemoniis et Atheniensibus in Asiam rediit ibique suorum fraude interfectus est. XIIII. DVCES ET KEGES LACEDAE- MONIORVM.

1 et Procles ab 20 Eurysthenes gemini , qui genus 2 Heraclidis deducentes primi Spartae regnaverunt. Ly- curgus legum lator, quibus Lacedaemonii principes 3 Graeciae per annos septingentos innisi fuerunt. Theo- pompus et Polydorus reges, qui Messenium bellum 4viginti annis gesserunt. Othryades vir bellator, qui25 Messenio bello, quo centeni et quinquageni concerta- suo 5verunt, tropaeum sanguine scripsit. Tyrtaeus, qui Messenio bello ex oraculo ApoIIinis dux ab Athenien- sibus per ludibrium missus poemate suo ita militum animos concitavit, ut tam diuturnum proelium victoriaao 6 consummarent. dux Persico bello cum Leonidas, , qui trecentis Lacedaemoniis apud Thermopylas totam vim 7Persici belli morte sua ac suorum sustinuit. Pausa- nias, qui Persico bello Mardonium praefectum Xerxis cum pedestribus copiis aput Asopum Boeotiae flumenss debellavit; mox proditionis a rege suspectus ideoque accusatus, in asylum Minervae confugit et ibi fame LIBER MEMORIALIS. XIIl. XIIII. XV. 13

confectus est. Lysander dux, qui dominantem toto g mari classem Atticam aput Aegos potamos oppressit et victis Atheniensibus triginta tyrannos inposuit. Xanthippus, vir Lacedaemoniorum fortissimus, quio /, bello Punico primo Carthagiensibus dux missus Ke- gulum cepit. Agesilaus, cuius inventum est in hostiliio quam in sua terra pugnare ideoque in Asiam missus, vastata ea, cum iam regi immineret, revocatus Athe- nienses aput Coroneam vicit. Postea aput Corinthios loflevit, quod decem milia Graecorum occisa cognovis- set, nec voluit Corinthum delere cum posset. XV. CLARISSIMI REGES ET DVCES ATHENIENSrVM. Cecrops rex, qui urbem condidit Athenas et ex i 15 suo nomine Cecropidas appellavit cives : idem fabulose, quia indigena fuit, ab inguinibus serpens fuisse nar- ratur. Erichthonius rex, qui mysteria Eleusine con-2 stituit Celeo f hospite, Eumolpo sacerdote, filiabus virginibus ministris, Triptolemo frugum praefecto, qui 2ofame laborantem Graeciam circumlato frumento restituit. Pandion rex, qui filias suas Procnen et Phi-3 lomelam Thraciae regibus tradidit, ut barbaras sibi gentes adfinitate sociaret. Theseus, Aegei filius, qui4 Minotaurum interfecit. Demophontes, eius filius, quis 25cum Graecis Ilium expugnavit. Codrus rex, qui pro6 salute et victoria patriae secundum oraculum ApoUi- nis bello Peloponnesio se devovit. Pisistratus, vir7 fortis et adversus causa sapiens , qui principes populari tyrannidem invasit eamque iustissime administravit. soHarmodius et Aristogiton, homines plebei, qui Hip-8 piam et Hipparchum risistrati filios saeve dominantes lacta coniuratione oppresserunt, ideoque ut conserva- toribus divini honores eis sunt constituti. Miltiades 9 dux, qui octoginta milia militum Persarum Darii regis, sspraefectis Date et Tisapherne, in saltu Marathonio superavit. Aristides Dicaeos, qui hoc agnomen mori-10 bus [est] consecutus ob id ipsum exilio multatus est. l4 LVCII AMPELII llCimon dux, qui Persico bello Xerxis copias, pede- stris simul atque navalis, in ipsa Asia apud Eury- l2medonta fluvium uno die vicit. Alcibiades dux, vir genere, copia, opibus illustris, qui propter detrunca- tos nocte Mercurios reus factus ad Lacedaemonios 5 confugit Peloponnensi bello, et, cum fecisset eos superiores, adilictorum civium misertus rediit in patriam, et dux creatus iterum victores Athenienses ISfecit. Thrasybulus, qui triginta magistratus Lace- daemonios tyrannidis dominatione saevientis facta con- 10 iuratione adflixit et libertatem Atheniensibus reddi- 14 dit. Conon dux, qui omnes Lacedaemoniorum copias apud Cnidum insulam cepit et imperium maris Athe- ISnis restituit. Dion, qui octo onerariis navibus Dio- nysium regem Siciliae centum rostratas habentem, 15 dum in Italiam abest, regno expulit occupatis Syra- Idcusis. Iphicrates, rei militaris peritissimus, qui arma 17habiliore pondere et modo fecit. Phocion, qui vir bonus cognominatus est, neque ulla pecunia a Phi- lippo potuit sollicitari ut ad eum discederet: qui ad-20 monentibus amicis, utliberis suis consuleret, 'si boni/ hic eis sufficiet si nihil.' inquit, ^erunt, agellus ; mali, IsChabrias dux, qui gladiatoria arte pugnare militem docuit, Cypron et !Naxon et omnes Asiaticas insulas Athenis adiunxit, et circa Chion navali bello occidi^s lOmahiit quam abiectis armis enatare. Demetrius Pha- lereus, qui vir bonus existimatus ideoque ob insignera iustitiam statuis trecentis est honoratus, quas ei pro libertate posuerunt in f facie publica. XVI. EEGES MACEDONVl^f. 30

1 Philippus, Amyntae filius, primus Macedonum ob- tinuit Thraciam redegitque in suam potestatem; et cum transirc in Asiam vellet, sub ipso belli apparatu 2in theatro a Pausania est interfectus. Alexander, et ex urbe Pella Macedo-35 Philippi Olympiadis filius, trans- niae cum quadraginta milibus militum in Asiam . isset, Darium regem Persarum primum aput Grani- LIBER MEMORIALIS. XV. XVI. XVII. 15

cum fluvium, tum aput Issum Ciliciae, tertio apud Arbela, tribus proeliis trecenta peditum, f legionum equitum, duo milia falcatorum curruum vicit. Mox regem Indorum et omnes Asiae gentes sub potesta- 6 tem suam redegit et nobilissimas urbes Asiae cepit, Sardes, Bactra, Susa, Babyloniam, ubi etiam defun-- ctus est, dubium, a vinolentia an veneno, cum tamen prius et Africam peragrasset usque ad lovem Am- monem et Oceanum primus omnium navigasset. Phi- 3- 10 Alexandrum Macedonem lippus, qui post septimo gradu Macedoniae regnavit, invectus in Graeciam cum saeve dominaretur, a Sulpicio consule in Phocide victus est, mox a Flaminino in [Macedonia] Thessalia aput • Cynoscephalas, ubi dato obside filio Demetrio regni isparte multatus est. Perses Philippi filius, cum ma-4 * * ximis copiis Macedoniis et cum in Graeciam impetum fecisset, cum inanibus elephantorum simulacris a Marcio consule apud Ascuridem paludem victus, praecipitatis in mare thesauris profugit; mox ab Ae- somilio Paulo tota Macedonia fugatus Samothraciam confugit in asylum, unde data fide cum se Paulo com- " misisset, ante currum eius in triumphum productus mox libera custodia in Albano consenuit. Pseudo- » philippus, vir plebeius et degener, cura ex simili- 25tudine formae Philippi filium se esse persuasisset ot Macedonas in belhim excitasset, inter initia tumultus comprehensus sub custodia missus est Romam, ubi cum ex custodia aufugisset, concitata rursus Mace- donia Thraciam bello recepit. In arce regni paluda- 3otus ius dixit; mox a Caecilio Metello ingenti proelio victus, cum profugisset in Thraciam, a regibus dedi- tus esl et in triumphum deportatus. XVII. REGES ET DVCES ROMAKORVM.

Romulus, qui urbem condidit. Numa Pompilius, ssqui sacra constituit. Tulhis Hostilius, qui Albam diruit. Ancus Martius, qui leges plurimas tulit et Ostiam coloniam constituit. Servius TulliuS; qui pri- 16 LVCn AMPELII

mum censum egit. Priscus Tarquinius, qui inslgni- bus magistratus adornavit. Tarquinius Superbus, qui ob nimiam superbiam regno pulsus est.

XVIII. CLARISSIMI DVCES ROMA- NORVM. 5

1 Brutus, qui pro libertate publica liberos suos in- 2terfecit. Valerius Publicola, qui propter eandem libertatem adversus Tarquinios bellum exercuit: idem 3 ius libertatis dando populum ampliavit. Manlius Tor- quatus, qui ad confirmandam castrorum disciplinam lo 4nlium suum interfecit. Quinctius Cincinnatus [item dSerranus], cui aranti dictatura delata est. Camillus, qui Senonum gente deleta [Gallorum] incensam ab C eis urbem restituit. Fabii duo, quorum alter una pugna Etruscos, Samnitas, Umbros Gallosque sub-is egit, libertinos e tribubus repurgavit ideoque Maxi- mus cognominatus : alter Fabius Annibalem mora fre- 7git, ex quo Cunctator cst cognominatus. Papirius Cursor: hic Samnites, qui Romanos sub iugum pugnando miserant, victos ignominia pari adfecit et sl 20 8 velocitate Cursor est appellatus. Curius, cum in foco ra- pas torreret, legalis Sanmitium aurum offcrentibus 'malo,' inquit, 'in fictilibus meis esse et aurum habentibus 9imperare.' Fabricius Luscinius, qui Cornelium Ru- finum consularem virum senatu amovit, luxuriae et26 avaritiae damnatum, quod decem pondo argenti pos- lOsideret. Claudius Marcellus, qui Annibalem primus in Campania proelio vicit idemque docuit in bello 11 quomodo equites sine fuga cederent. Scipiones duo, quorum alter prior Africanus, qui Annibalem et inso eo Africam alter minor Numanti- debellavit; Scipio y nus, qui Carthaginem et Numantiam diruendo in hac isAfricam, in illa Hispaniam fregit. Claudius Nero, qui Annibale in Apulia relicto venientem ab Hispania Asdrubalem excepit copiasque eius uno die aput Me-35 taurum flumen devicit: qui, si se cum Anidbale iun- LIBER MEMORIALIS. XVII. XVIII. 17

xisset, dubitari non potest parem eis populum Roma- num futurum non fuisse. raulus, qui cum Macedo- 13 niam vicisset et Graeciam liberasset et opulentissimum triumphum reportasset, inter ipsos triumphi dies amis- 5 sis duobus liberis pro contione dixit gratias se agere fortunae, quod in suam potius domum quam in rem saevisset. Duo Metelli alter Ma- 14 publicam ; quorum cedonicus devictis Macedonibus, qui Contrebiam, inex- pugnabilem Hispaniae civitatem, iussis testamenta scri- lobere et vetitis redire nisi vicissent militibus occupavit: alter Numidicus victa Numidia, qui cum per- niciosas rei publicae leges ferret Apuleius tribunus plebis totusque senatus in eas iurasset, maluit in exilium ire quam iurare. Huius filius Pius cognomi- isnatus est, quod patrem in exilium secutus est. Gaius 15 Marius, qui in Africa Numidis, in Gallia Cimbris Teutonibusque superatis a caliga pervenit usque septimum consulatum. Sulla, qui bello civili victoria 16 perpotitus Romanum primus invasit imperium solus- 2oque deposuit. Sertorius, qui proscriptus a SuUa cuml7 in exiliumprofugisset, quam brevissimo tempore prope totam Hispaniam redegit in suam potestatem et ubique adversante fortuna insuperabilis fuit. Lucullus, 18 qui Asiacae provinciae spoliis maximas opes est con- 25 secutus et aedificiorum tabularumque pictarum studio- sissimus fuit. Armenios sub Ti- 19 Pompeius , qui rege Ponticos sub Cilicas toto I grane, rege Mithridate, ^ mari dominantis intra quadragesimum diem vicit et magnam partem Asiae inter Oceanum, Caspium ru- 30 brumque victoriis suis triumphisque peragravit. Gaius 20 Caesar, qui Gallias Germauiasque subegit et primus Romanorum navigavit Oceanum, in quo Brittanniam invenit et vicit. lulius Caesar Augustus, qui per- 21 pacatis omnibus provinciis exercitus toto orbe terra- 35 rum et ordinavit disposuit Komanum imperium , post cuius consecrationem perpetua Caesarum dictatura dominatur. LVCIVS AMPEl. 2 I 18 LVCU AMPELII

XVim. ROMANI, QVI IN TOGA FVERVNT ILLVSTRES.

1 Menenius Agrippa, qui dissidentem populum se- 2natui conligavit atque conciliavit. Appius Caecus, qui pacemPyrrhi diremit, ne populus, qui suis parereo Svoluerat, sub externis regibus regeretur. Tiberius Grracchus, qui Scipionem Asiaticum quamvis inimicum haberet, non est passus a tribunis in carcerem duci, quod diceret nefas ibi esse Scipionem, ubi ca- ptivi illius adhuc alligati tenerentur. Hic est Grac- lo chorum pater, qui in tribunatu, cum agrariis legibus

4 seditiones excitarent , interfecti sunt. Decimus Bru- tus Callaicus, qui C. Gracchum generum agrariis legibus rei publicae statum turbantem cum Opimio 5Consule oppressit. M. Brutus, qui Pompei partes se-i5 cutus, mox a Caesare restitutus in mortem eius con- eiuravit, quod affectare nomen regium videretur. Li- vius Drusus, qui agrariis legibus promulgatis summum populi Romani favorem consecutus, ne promissa perficeret, per insidias a Philippo consule domi suae^o Tinterfectus est. Lutatius Catulus, qui Lepidum acta Sullae rescindere volentem admoto exercitu Italia fu- gavit et solus omnium sine sanguine bellum civile sconfecit. Cato Censorius, qui totiens accusatus est, et quoad vixit nocentis accusare non destitit. Hic est 25 omnium rerum peritissimus et, ut Sallustio Crispo vi- odetur, Romani generis disertissimus. Cato praetorius, qui bello civili partes Pompei secutus mori maluit lOquam superstes esse rei publicae servienti. Scaurus, qui vetuit filium in conspectum suum venire, quiaso 11 bello Cimbrico deseruerat. Scipio Nasica, qui, quia non rite consul videretur consulatu se ab- inauguratus , dicavit et domitis Dalmatis oblatum a senatu triumphum repudiavit statuasque, quas sibi quisque in publico posuerat, in censura sua sustulit. Censuit inss senatu tamen Carthaginem non esse delendam: pro- 12pterea optimus iudicatus. Cornelius Cethegus, qui LIBER MEMORIALIS. XVIIII. XX. XXI. 19

fratrem suum Cethegum, quod cum Catilina coniurasset, morte multandum censuit. Tullius Cicero, qui 13 in consulatu suo Catilinae coniurationem fortissime oppressit.

5 XX. QVI PRO POPVLI ROMANI SALVTE SE OPTVLERVNT.

Horatii trigemini, qui adversus Curiatios Alba-1 norum de summo imperio dimicaverunt. Fabii; qui2

' trecenti, cum omnes patriciae stirpis essent, bellum 10 Veiens peculiariter sibi depoposcerunt. Mucius Cor- 3 dus, qui ignibus raanum imposuit. Horatius Cocles, 4 qui ponte rescisso Tiberis armatus transiit natans. Tre- 5 centi sub Calpurnio Flamma contra Poenos, qui in Siciliensi saltu morte sua exercitum populi Romani li- isberaverunt, ut plane trecentorum Lacedaemoniorum apud Thermopylas gloriam adaequarent. Duo Decii, 6 quorum alter Latino bello, alter Samnitico dis manibus se devoverunt. Fabius pontifex, qui urbe a Gal- 7 lis Senonibus incensa se aliosque senes dis manibus 20 devovit. ma- 8 Regulus , qui tormenta Carthaginiensium luit pati, quam ut inutilis pax cum eis fieret aut ipse iuris iurandi fidem falleret. Curtius, qui se in hia- 9 tum terrae immisit, cum ex oraculo quod optimum ! esset in urbe Romana posceretur. Spurius Postumius, lo 25 qui a Pontio Telesino Samnitum duce sub iugum missus cum exercitu auctor fuit rumpendi foederis seque hostibus censuit esse dedendum. Caecilius Metellusu pontifex, qui ex ardente templo Vestae Palladium ex- tulit et oculos amisit.

30 XXI. QVI SPOLIA OPIMA RETTVLERVNT.

Romulus de Acrone Caeninensium rege. Cossus Comelius de Larte Tolumnio Veientium rege. Claudius Marcellus de Viridomaro rege Gallorum. 2* 20 LVCII AMPELII

XXII. QVI PROVOCATI AB HOSTIBVS MANV CONTENDERVNT.

1 Manlius Torquatus, qui Grallo torquem detraxit 2eumque sibi circumdedit. Valerius Corvinus, qui a Gallo provocatus cum pugnaret, corvus galeam eius 5 3 insedit et hostem fcavit. Aemilianus pertur Scipio , cum esset legatus sub Lucullo imperatore, apud Intercatiam Vaccaeorum urbem provocatorem barbarum occidit. 4Lucius Opimius sub Lutatio Catulo consule in saltu Tridentino provocatorem Cimbrum interfecit. 10 XXIII. tQVI PRO ROMANIS GENTES SVPERA- VERVNT. Africanus Numantinus Asia- Scipio , Scipio , Scipio ticus , Mummius Achaicus , Servilius Isauricus , Brutus Callaicus, Paulus Macedonicus, Metellus CreticuS; Cae- 15 sar Germanicus, Caesar Dacicus. XXIIII. QVOT ILLVSTRES SCIPIONES, QVI MAGNIS REBVS GESTIS COGNOMINATI SVNT.

Scipio magnus Africanus, qui vicit Annibalem. Scipio minor Numantinus, qui Numantiam et Cartha-20 ginem diruit. Scipio Asiaticus, qui de Antiocho triumphavit. Scipio Nasica, qui a senatu vir optimus est * iudicatus. Scipio *, qui occiso Pompeio partes restituit et victus se interfecit.

XXV. SECESSIONES PLEBIS, 25

l Secessiones plebis a patribus fuerunt quattuor. Prima secessio propter impotentiam feneratorum, cum 2in sacrum montem plebs armata secessit. Secunda propter impotentiam decemvirum, cum interfecta filia sua Virginius Appium et totam eius factionem in Aven- 30 tino monte circumvenit effecitque, ut abdicato magistratu accusati atque damnati variis suppliciis puni- 3 rentur. Tertia propter matrimonia; plebei ut patriciis nuberent, quam Canuleius concitavit ,in monte la- LIBER MEMORIALIS. XXII —XXVII. 21

niculo. Quarta secessio in foro propter magistratus, 4 ut plebei consules fierent, quam Sulpicius Stolo concitavit. XXVI. SEDITIONES.

5 Seditiones in urbe quattuor. Prima seditio Ti- 1 beri Gracchi, quem de iudiciariis et agrariis legibus statum civitatis moventem Scipio Nasica facta manu in Oapitolio oppressit. Secunda seditio 0. Gracchi fra- 2 tris eius, quem ob similes largitiones novos motus loexcitantem Opimius consul cum Decimo Bruto Cal- laico, socero eius, convocatis ad pileum servis in Aven- tino monte oppressit. Tertia seditio Apulei Saturnini 3 tribuni plebis et Glauciae consulis, quos comitia in campo caedibus perturbantes Marius in Capitolium ispersecutus obsedit et conficiendos fustibus saxisque curavit. Quarta seditio fuit Livi Drusi et Quinti Cae- 4 pionis, cum iile senatum, hic equestrem ordinem adsereret. Praecipua tamen ad motus excitandos fuit causa, quod Drusus civitatem omnibus Italicis poUi- 20 cebatur sed tum a consule in domo sua in- ; Philippo terfectus est.

XXVII. QVI ADVERSVS PATRIAM l^EFARIA INIERE CONSILIA.

Coriolanus ob asperiorem annonam in exilium 1 25actus Vulscorum exercitu admoto patriam expugnare voluit, sed Veturiae matris precibus victus, tum ab exercitu suo confossus est. [Marcus] Maelius cum2 trumentaria largitione affectare regnum videretur, iussu Quinctii Cincinnati dictatoris a magistro equitum in 3oro8tris occisus est. Spurius, cum agrariis legibus3 factionem et dominationem pararet **. Manlius Ca-4 pitolinus, cum pecunia complures debitores liberaret, suspectus regni affectati de Tarpeio saxo praecipita- tus est. Catilina cum in caedem senatus, incendiumS 35urbis, direptionem aerarii coniurasset et in idfacinus 22 LVCri AMPELII

Allobrogas sollicitasset, ab Cicerone in senatu accusatus, ab Antonio in Apulia debellatus est. XXVIII. POPVLVS ROMANVS CVM QVIBVS GENTIBVS BELLA CONSERVIT ET QVIBVS CAVSIS. 5

1 Populus Romanus sub Romulo pugnavit cum Sa- binis prius propter virgines raptas: sub Tullo cum Albanis *** 2 Pontius Telesinus, dux Samnitum, qui ad Cau- dinas furculas Romanos sub iugum misit. lo 3 Pyrrus, rex Epirotarum, qui pro Tarentinis bellum cum Romanis gessit vastataque Campania ad vicesimum ab urbe lapidem pervenit, mox a Curio et Fabricio victus inpatriam concessit, et cumAchaiam armis sub se redegisset, Macedoniam quoque Antigonoi5 regi eripuisset, dum Argos expugnat, occisus est. Omnium Graecorum sapientissimus et militaris disci- 4plinae peritissimus fuit. Annibal, qui novem annorum patrem in Hispaniam secutus, minor annorum XXV imperator factus triennio in Hispania vicit et20 eversione Sagunti rupto foedere per Pyrenaeum et Al- pes in Italiam venit, et Scipionem ad Liternum, Tibe- rium Claudium apud Trebiam, Flaminium apud Trasi- mennum, Paulum et Varronem Gracchum apud Cannas, *** in Lucania, Marcellum in Campania superavit. 26 XXVIIII. STATVS POPVLI ROMANI QVAS COMMVTATIONES HABVIT.

1 Populus Romanus primum sub regibus fuit : deinde post superbiam Tarquinii et inlatum Lucretiae stuprum expulsis regibus tutelam sui consulibus tribunis- 80 2 que commisit. Deinde tribuniciis seditionibus agitatus, abdicatis omnibus magistratibus decemviros legum fe- rendarum et rei publicae constituendae causa paravit. 3Horum quoque dominationem et libidinem detestatus rursus ad consules rediit, donec exortis bellis civili-35 LIBER MEMORIALIS. XXVII—XXX. 23

bus inter Caesarem et Pompeium et oppressa per vim libertate sub unius Caesaris potestatem redacta sunt omnia. Ex eo perpetua Caesarum dictatura dominatur.

5 XXX. INITIVM REGNI MITHRIDATIS. Cyrus rex Persanmi primus imperium Medis ade- 1 mit: duos filios reliquit Cambysen et Smerden. Ho- rum Cambyses defuncto patre, quod maior esset, Smerden in solio sedentem capite caelum pulsare in ^^somnis videns occidendum [eumj curavit; ipse deinde revertens ab Aethiopia rebus f perfractis cum in Aegyptum Memphin venisset incolasque eius loci lae- tantes advertisset, ratus illos adversis suis insultare 2 Apin in femine vulneravit eodemque ictu occidit. In- 15 terim magus quidam, Smerdes, Patizithae frater, abu- tens nomine, ex formae suae similitudine filium se Cyri professus regnum P-ersicum invaserat. Quod ubi Cambysi nuntiatum est, regredi in patriam maturans oblitus est gladium, quo Apin interfecerat, vaginae 20reddere: quod cum conaretur efficere, femen suum vulneravit et eam partem, qua Apin vulneraverat. Ex eodem vulnere in paucis diebus obiit. De cuius morte S postquam certior nuntius ad Persas venit, Otanes Phaedymam filiam suam, quacum Smerdes consuetu- 25dinem habebat, edocuit, ut, cum ille sopitus esset, utrum aures tectas comis haberet scie- periclitaretur ; bat enim a Cyro Smerdi mago ademptas aures. Hla falsum esse Smerden confirmavit. Tunc septem no-4 bilissimi Persae inter se coniuraverunt eorum nomina ; 3ohaec sunt: Otanes, Hydarnes, Aspathines, Intapher- nes, Megabyzus, Gobries, Darius. Deinde mago Smerde interfecto constituerunt, uti excepto posthac Otane ex f illis regnaret, cuius equus primus in loco quem delegissent hinnisset. Tunc Oebares, agaso Da- 5 35rii, equum domini ad locum praedictum duxit: f ille alio loco abscondet: tunc equus Darii magnum hinni- tum dedit. Ita Darius regnum optinuit, a quo Arta- 24 LVCII AMPELII

bazes originem ducit, quem conditorem regni Mithri- datis fuisse confirmat Sallustius Crispus. XXXI. REGES PARTHORVM. 1 Seleucus Alexandri Macedonis amicus. Huius post mortem ab Aridaeo fratre eius iussus Babylonem s optinere finitimos sub se redegit, unde Nicator est appellatus, et tres validissimas urbes constituit, An- 2tiochiam, Seleuciam, Laodiciam. Arsaces, forma et virtute praecipuus, cuius posteri Arsacidae cognominati sunt, qui pacem cum Sulla imperatore fecit. Oro- lo 3des, qui foedus cum.Cn. Pompeio percussit, et Cras- sum cum legionibus apud Carras funesta clade delevit. 4Pacorus, qui filium suum eiusdem nominis misit in Syriam, ut Romanas provincias popularetur, atque ipse a Ventidio legato lulii Caesaris occisus est. i5 XXXII. REGES CAPPADQCIAE ET ARMENIAE.

1 TigraneS; qui iam scriptus est; qui [tertio Punico bello perdomuit sub Mancino consule et Scipione Aemi- rex Armeniae cum in 2liano.J Bellus, qui impetum Graeciam fecisset et Pythii Apollinis temphim incen- 2c Sdisset, tempestate et frigore exercitum amisit. [Poly- crates] rex Cappadociae qui somniavit solem et lunam 4uri a Darii regis occisus est. Epami- [qui praeiecto ** nondas] eius filius rex, [qui Thebas Graecorum 5pugnando vicit. Periander rex, qui Corinthi regna-2£ ** 6vit omnia terra et mari Romanis subiugavit. Ti- moleon, qui Corinthi fratrem suum regnantem interfecit : idem et Dionysium Siciliae regem expulit neque ipse ab offerentibus regnum accepit, sed arcem quoque demolitus est. Hic cum convitia mala audiret^so ait: Uota vita mea id egi ut omnes liberi essemus.'] XXXIII. REGES ASIAE ET PERGAMI. * * 1 Eumenes Cardianus Philippi Alexandri armi- ger bellicosissimus, sed parum prospera fortuna usus, ausus sit3s adeo tamen terribilis, ut vivente eo nemo LIBEE MEMORIALIS. XXX— XXXVI. 25

rex appellari. Antiochus, qui iam scriptus est. Eu-2 alius Romanos Macedonico bello iuvit cum menes , qui milite suo. Attalus, qui pro Romanis saepe pugna-a vit idem testamento suo Romanum heredem ; populum 5 fecit. XXXIIII. REGES PONTI ET BITHYNIAE.

Pharnaces, rex Bithyniae, filius Mithridatis, qui 1 bello civili quod in Pharsalia gestum est, milite patris sui Syriam invasit, et adventu Caesaris, antequam 10 in congressum eius veniret, ipso terrore nominis victus refugit in Pontum. Prusias rex, amicus populi Ro- 2 mani, ad quem Annibal victo Antiocho confugit, et cum a rege exposceretur per legatos veneno se liberavit. Nicomedes, socius et amicus populi Romani, ^ 15 in cuius amicitia prima aetate Caesar mit, qui moriens testamento et ipse populum Romanum heredem t dimisit. XXXV. REGES ALEXANDRIAE. Post mortem Alexandri Macedonis regnaveruntl 20 Alexandriae f Aegyptum octo Ptolemaei nomine, multi clarissimi viri. Ptolemaeus Euergetes, qui Alexan-J^ dnun aput Oxydracas obiecto clipeo protexit. Ptole- eius maeus, filius, Philadelphus , litteratissimus, qui ^ plurimos libros Graecos scripsit. Ptolemaeus Soter, 25 qui ingenti classe Rhodios vicit. Ptolemaeus Tryphon, qui seditiosos in theatro sagittis occidit, alios flammis dedit. Huius filius f Cipris pro Romanis multa bella 4 gessit adversus Garamantas et Indos. Ptolemaeus, Pupillus dictus, qui Pompeium tutorem a senatu ac- 30cepit, donec pubesceret, et postea civili bello a Po- thino interfectus est. XXXVI. DVCES ET REGES CARTHAGINIEN- SIVM.

Hanno et Mago, qui primo Punico bello Come- 1 sslium consulem apud Liparas ceperunt. Hamilcar, qui2 26 LVCII AMPELII

Barcas cognominatus est, primo Punico bello magnam partem Hispaniae sub imperium Carthaginiensium re- aegit relictis filiis quattuor, Asdrubale, Annibale, Ha- Smilcare et Magone. Asdrubal, frater Annibalis, qui secundo Punico bello cum ingentibus copiis ab Hispa- s

. nia veniens se fratri a , antequam coniungeret, Claudio Nerone exspoliatus est. XXXVII. REGES NVMIDIAE.

Syphax, quem Scipio Africanus victum in triumphum traxit regnoque eius imposuit Masinissam. Ma- lo sinissa rex, qui Scipionem adversus Carthaginem et Syphacem equitatu adiuvit : ab eo inter praemia com- militii Nimiidiae regno donatus est. lugurtha, qui scriptus est.

XXXVm. REGES MAVRITANIAE. 15

luba rex, qui Curionem legatum Caesaris oppressit; mox occiso Pompeio Catonis et Scipionis partes firmare conatus, cum se in regiam recepisset, post magnificam cenam interficiendum se dedit. luba, rex litteratissimus, qui Caesaris Augusti iussu regnavit et^o magnificentissimam urbem Caesaream condidit. XXXIX. QVI ADVERSVS POPVLVM ROMANVN ARMA SVMSERVNT.

1 Tatius rex Sabinorum, qui occupata arce Tarpeia in ipso foro cum Romulo decertavit et interventu Sa- 25 sbinarum pacem cum Romulo fixit. Mettus Fuffetius, rex Albanorum, qui contra foedus ad Fidenatis descivit et iussu Tulli Hostilii deligatus ad currum et 3in diversa actis equis laceratus est. Porsenna, rex Etruscorum, Romanos ad laniculum obsedit pro-30 qui *** pterque Tarquinios 4 Tiridates, qui a Corbulone consulari viro victus et restitutus est. LIBEB MEMORIALIS. XXXVI— XLII. 27

XL. BELLA CIVILIA QVOT.

Civilia bella quattuor mota sunt in urbe a Roma- 1 nis. Civile bellum primum Sulpicius tribunus excitavit Mithridaticam SuUa , quod susceptam provinciam 5 in Marium transferri noluisset. Secundum bellum Le- 2 pidus contra Catulum f ob metum Siciliae exppliatae. Tertium bellum Caesar et Pompeius. Belli species3 magis quam causa fuit negatus a senatu Caesari consulatus, ceterum utriusque aemulatio et cupiditas im- . 10 perii occupandi. Nam cum secundum mores legemque maiorum dimisso exercitu venire in urbem Caesar ae- beret et docere senatum de rebus a se gestis atque ita triumphum consequi, simulans se gratiam timere Pom- pei negavit se missurum exercitum, nisi consularibus 15 comitiis ratio absentis sui habita fuisset. Quam ob rem hostis a senatu iudicatus statuit id bello vindicare; ac sic non consulatum modo ac triumphum, sed totum populi Romani imperium redegit in suam potestatem. Quartum bellum Caesar Augustus adversus4 20 complures duces : contra Pompeium iuvenem bona paterna repetentem, mox adversus Cassium et Brutum in ultionem interempti patris, deinceps adversus An- tonium et Cleopatram ultro bellum patriae inferentis. XLL QVOT GENERA BELL0RV3L 25 Bellorum genera sunt quattuor. Gentile, quod cum externis ut Romani cum Athe- geritur, *** Latinis, nienses cum Lacedaemoniis. Servile, quod Ro- mani adversus fugitivos gesserunt et contra duces eorum Spartacum, Crixum et Oenomaum. Civile, quo sointer se certant cives, ut Marius et Sulla, Caesar et Pompeius, Augustus et Antonius. XLH. ORDO BELLI MARLINI.

Inexplebilis honoris Marii cupiditas decretam Sul- 1 lae Ponticam provinciam voluit eripere per rogatio- 35nemSulpici tribuni plebis. Sulla indignatus continuo 28 LVCII AMPELII

ad exercitum perrexit et eum urbi admovit et in patriam ingressus Capitolium occupavit, quo terrore victus 2senatus Mario totique factioni eius interdixit. Pro- fecto deinde in Asiam Sulla Marius exul cum profugisset ac primum Minturnis in palude latuisset, tum s coniectus in carcerem evasisset, interim Cinna et Octa- * * vius in urbe *^ hac occasione data Marius rediit et secum Cinnam adduxit victis Octavianis partibus. Septimum consul creatus saevissimis caedibus totam Surbem funestavit. Sulla interim victo Mithridate inio urbem reversus prope totam Italiam in armis invenit sub iuvene Mario Mari filio, sed omnes eius copias partim in Etruria ad Sacriportum, partim ad Colli- nam portam prostravit et reliquias adversariorum [eo- i> rum], qui se dediderant, in villa publica trucidavit : qui diffugerant, in tabula proposuit iure permisso ut interficerentur.

XLIII. ORDO BELLI INTER CAESAREM ET POMPEIVM. Caesar et Pompeius et Crassus inita societate^o imperium Romanorum possidebant: Caesar Gallicos, Crassus Syriacos exercitus babebat; Pompeius horum viribus fretus in senatu dominabatur. Post Crassi *** mortem apud Parthos t Musus Barbarus Asculanus, Quintus Lutatius25 Catulus.

XLIIII. DE BELLO MACEDONICO.

Populus Romanus cum Macedonibus bellum ter gessit. Sub Flaminino consule regem eorum Philip- pum vicit, sub Paulo Persen Philippi filium, sub Me- 3o tello Macedonico Pseudophilippum. Primi belli causa, de iniuriis Macedonum Graeci se- quod querebantur ; cundi, quod foedus cum patre suo percussum ruperit Perses; tertii, quod falso nomen regum Macedonum Pseudophilippus invasit. 35 LIBER MEMORIALIS. XLII — XLVI. 29

XLV. BE VARIIS CLADIBVS POPVLI ROMANL

Etrusco bello, cumPorsenna rex laniculum obse-1 dit: Gallico bello, cum Galli Senones exercitu apud Aliam deleto, urbe incensa Capitolium obsederunt: sTarentino bello, cum Pyrrus ad vicesimum lapidem2 totam Campaniam populatus accessit: Punico bello, cum Annibal Cannensi exercitu fuso ad tertium lapidem castra posuit: Cimbrico bello, cum Cimbri Tri-

: servili bello cum 3 dentinas Alpes occupaverunt , Spar- 10 tacus et Oenomaus , Crixus gladiatores populata prope toia Italia, cum ad incendendam urbem pergerent, in Lucania a Crasso, in Etruria a Pompeio consule opprimuntur. XLVI. DE TRIBVS PVNICIS BELLIS.

15 Populus Romanus cum Carthaginiensibus ter di-1 micavit. Primum Punicum bellum navalibus copiis gestum est: causa motus praetendebatur duplex; al-2 tera, quod Carthaginienses Tarentinis adfuissent; altera, quod Mamertini adversus Poenos auxilium po- 20scerent: ceterum re vera praemium fuit Siciliae et Sardiniae possessio fertilissimarum insularum. Appius 3 Claudius bellum in Siculo freto commisit; Manlius et in Africa Duillius consul Regulus ipsa profligaverunt ; insulas Lutatius Catulus apud Liparas , apud Aegates 25mersis hostium classibus consummaverunt. Seciindum4 Pimicum bellum longe omnium cruentissimum fuit: causa, quod Annibal contra foedus Saguntum ever- tisset. Prima clades huius belli aput Liternum vul-5 nerato patre Scipione, quem Publius Scipio nondum 30 pubes protexit ac liberavit. Secunda clades apud Tre- biam vulnerato Flacco consule tertia Trasimen- ; apud num vastato Flamini exercitu; quarta aput Cannas deletis duobus exercitibus Pauli consulis morte, Te- rentii fuga Varronis. Postea vero quattuor ducese ssPunici belli gloriam sibi vindicant: Fabms sive cunctator, qui imminentem urbis excidio Annibalem mora 30 LVCII AMPELII

fregit. Marcellus, qui primus Annibali aput Nolam restitit et inclinatam eius aciem penitus trucidavit : Claudius Nero, qui venientem ab Hispania Asdruba- lem cum ingentibus copiis, priusquam se Annibali iun- 7 et vicit. Tertium Pu- s geret , excepit ingenti proelio nicum beilum maioris gloriae quam operis fuit. Nam Manilio consule inchoatum excidium Oarthaginis Scipio Aemilianus consummavit, et una [cum Tigrane] incensa Cartliagine totius Africae vires in perpetuum repressit, quod contra foederis pactionem Cai-thagi-io nienses comparassent classes et arma finitimis in- tulissent. XLVII. VSQVE IMPERIVM TRAIANI QVI VICTI SVNT ET PER QVOS DVCES.

1 Romanus Flamininum consulem Mace- is Populus per ** donas vicit; per Paulum consulem sub rege Perse 2 rebellantes Africanos ; per Scipiones Carthaginienses ; Asiaticum in vicit Antiochum per Scipionem Syria regem ; per Scipionem Aemilianum Celtiberos et Numantiam; 3per eundem Scipionem Lusitaniam et ducem Viria-20 tum; per Decimum Brutum Callaeciam; per Mum- mium Achaicum [et] Corinthum etAchaeos; per Fui- 4vium Nobiliorem Aetolos et Ambraciam; per Marium Numidas et lugurtham; per eundem Marium Cimbros 5 et Teutones Sullam Ponticos et Mithridatem : 25 ; per per * Lucullum * Ponticos et ; per Pompeium item eosdem Mithridatem, item Cilicas piratas et Armenios cum rege Tigrane et plurimas Asiacas gentes; sub hoc enim duce ad Indicum Oceanum et rubrum mare usque per- 6venit: per Gaium Caesarem Gallias, Germanias et30 Brittanniam : sub hoc duce non tantum vidit sed etiam

7 navigavit Oceanum : per Caesarem Augustum Dalma- tas, Pannonios, lilyricos, Aegyptios, Germanos, Can- tabros or Indis Par- totumque bem perpacavit exceptis , this, Sarmatis, Scythis, Dacis, quod eos fortuna Tra-36 iani principis triumphis reservavit. LIBER MEMORIALIS. XLVI — L. 31

XLVm. DE COMITIIS.

Comitia dicuntur a comitatu et frequentia, quodi patres et classes ad suffragia vocantur creandorum magistratuum vel sacerdotum causa. Comitiorum au- 2 5tem triplex ratio est: haec curiata, haec tributa, haec centuriata dicuntur, quia aut per curias, aut per tribus, aut per centurias explicantur. Si translaticium 3 * sit et solitum, de quo populus *, curiatis transigi- tur: si amplius, tributis: si in summo discrimine est, lotum miles ad suffragia vocatur et comitia centuriata dicuntur. XLVIIII. BE POPVLI ROMANI DISTRIBV- TIONIBVS.

Antiquissima populi Romani distributio triplexl isest, quam Romulus fecit: in regem; in senatum, in populum, qui populus in tres tribus dividebatur, Ti- tiensem, Lucerensem, Ramnetem. Sequens populi2 Romani distributio sub Servio Tullio rege, qui eum in tribus, classes, centurias divisit et aistribuit ratione census ut et in 20 , optimus locupletissimus quisque suffragiis, id est in re publica plurimum valeret. Ter- a tia divisio est in patronos et clientelas, quia inferiores superiorum se fidei committebant. L. DE REBVS PVBLICIS. j5 Rerum publicarum tria genera sunt: regium, opti- matum, populare. Aut enim sub regum sunt potestate, ut Seleucia Parthorum: aut senatus, ut Mas- silia Gallorum: aut se ipsi regunt, ut Athenienses solebant. Est et quartum genus, quod Romani com- somenti sunt, ut ex nis tribus unum efficerent: nam et regiam potestatem consules habent, et penes senatum consilii publici summaest, et plebs habet suffragiorum potestatem. INDEX NOMINVM.

Codicis scriptura corriipta est iis locis, quibus asteriscum praefixi.

Abydos 7, 5. Alia 29, 4. Abyla 0, 27. Allobroges 22, 1. *Acastus7, 31. Alpes 5, 25. 22, 21. 29, 9 AchaiaG, 36. 7, 28. 8, 1. 22, 14. Alpheus 5, 35. Aclielous 5, 35. Amasis 12, 3. Achilles 3, 23. 8, 19. Amazon 9, 3. Adon 10, 24. Ambracia 7, 16. 30, 23. *Adrastus 7, 31. Ammon 1, 27. 10, 14. 15, 8. Aegates 29, 4. Ampelius 1, 1. Acgeum mare 6, 10; 35. Amphiaraus 8, 7. Aegeus 13, 23. Amyntas 14, 31. Acgospotamos 13, 2. Ancus Martius 15, 36. AcgYptii 5, 19. 10, 10; 26; 38. 30, Andros 6, 11. 33. Arinibal 16, 27; 30; 34; 36. 20, It AegYptus 1, 29. 3, 25. 6, 3. 7, 6. 9, 22,18. 25,12. 26, 3; 4. 29, 7; 2 10. 10, 1. 12, 3. 23, 12. 25, 20. Antigonus 22, 15. Acoiiae 6, 17. Antiochia 24, 7. Antiochus 1 Aesculapius 3, 22. 10, 18. 20, 21. 25, ; 12, Aether9, 28. *10, 21;37. Antonius22, 1. 27, 22; 31. Aelhiopia 12, 4. 23, 11. cf. 5, 18. Apenninus 5, 25. *10, 5. Apis 12,6. 23, 14; 21. Aetoli 30, 23. Apollo 7, 26; 28. 10, 11; 16; 18. l^ Afiica 5,27. 15,8. 16,31; 33. 17, 28. 13,26. 24,20. 16. 29,23. 30,9. Apolionia7, 10. Agamemnon 7, 29. Appius 20, 30. Agartus 9, 20. Appius Caecus 18, 4. Agenor 2, 6. Apuleius 17, 12. 21, 12. Agesilaus 13, 6. Apulia4, 32. 16,34. 22,2. Alba 15, 35. cf. 15, 23. Aquarius 3, 28. Albani 19, 7. 22, 8. Arabes 5, 13. Alcibiades 14, 3. Arabicum mare 6, 23. *Alcippe 10, 19. Araxes 5, 29. Alcumena 11, 5. *Arbaces 11,27. Alexander 14, -34. 15, 10. 24, 4; 33. Arbeia 15, 2. 25, 19; 21. Arcadia5, 24;35. 9,28. 10,14. Alexandria 2, 1. 9, 24. 25, 20. Argi7,18. 8, 1. 22,16. INDEX NOMINVM. 33

Argia 2, 23. Bootes 4, 5. Brittania 8. 32. 31. Argonautae 7, 21 ; 34. 6, 17, 30, Aridaeus 24, 5. Bmtusl6, 7. cf. 27,21. Aries 1, 23. 4, 18. M. Brutus 18, 15. *Aristetus 10, 19. Decimus Brutus Callaicus 18, 12. 20, Aristides 13, 36. 14. 21, 10. 30, 21. Aristogiton 13, 30. ArmeniaS, 29. 24, 16; 19. Cabirus 10, 35. Armenii 17, 26. 30, 27. Caecilius 15, 30. (cf. Metellus.)

, Arsaces 24, 8. cf. 24, 9. CaeluslO, 7; 20. ' *Artabazes 23, 37. Caeninenses 19, 31. Asculanus 28, 25. Q. Caepio 21, 16. cf. *30, 20. lul. , *Ascuris 15, 18. C. Caesar 17, 30. 18, 16. 23, 1. \sdrubal 16, 35. 26, 3; 4. 30, 3. 24,15. 25,9; 15. 26,16. 27,7; Asia5, 8; 12. 7,5. 10,35. 11,13; 8; 11; 30. 28, 18; 20; 21. 30,30. 15; 33. 12,16. 13,7. 14,2; 33; Caesar Augustus 17, 33. 26, 20. 27, 36. 15,4; 5. 17,29. 24,32. 28, 19; 31. 30,32. 4. cf. 14, 24. 17, 24. 30, 28. Caesar Dacicus 20, 16. Asopus 12, 35. Caesar Germanicus 20, 15. Aspathines 23, 30. Caesares 17, 36. 23,3. Assyrii 11,8; 11; 27. Caesarea26, 21. Astyages 11, 29. Callaecia 30, 21. Athenae 8, 10. 9, 23. 10, 25. 12, 15. Calpe5,27. 6,27. 15, 14; 25. Calpurnius Flamma 19, 13. Athenienses 11,9. 12, 10; 16; 28. Cambyses 12,1. 23, 7; 8; 18. 13, 3; 8. 14, 8; 11. 27,26. 31, Camillus 16, 12. 28. cf. 2, 32. Campania 16, 28. 22, 12; 25. 29, 6. Athos 12, 14. Cancer 2, 14. 4, 19. Atlanticum mare 6, 24. Canis , Canicula 2, 2 ; 8. 4, 9. Atlas5, 27. 11,5. Cannae22,24. 29,32. cf. 29, 7. Attalus 25, 3. Cantabri30, 33. Attica 5, 22. cf. 13, 2. Canuleius 20, 34. Aventinus 20, 30. 21,11. Capitolium 21, 8; 14. 28, 2. 29, 4. Cappadoces 5, 13. cf. 24, 16; 22. Babylon 11, 21. 24, 5. cf. 9, 14. Capricornus 3, 24. 4, 21. 15,6. Carrae 24, 12. 'Bactral5, 6. Carthaginienses 11, 2. 13, 5. 19, 20. Baetis 6, 2. 25,32. 26,2. 29, 15; 18. 30,10; 2. Bagrada 6, i 17. 7. cf. 29. * 3aleares6, 6, tlarthago 11, 3. 16, 32. 18, 36. 20^ 'Barbarus 28, 25. 20. 26,11. 30, 7; 9. 'Barcas26, 1. *Cartherell,2. BargylosS, 31. Caspium mare 6, 22. 17, 29. 'Bellus 24, 19. Cassandra 8, 15. Jelus 12. 11, Cassius 27, 21. (cf. Spurius.) mhyni5, 13. cf. 25,6;7. Castor2,ll. 7,17. }oeotia5,23. 8,6. 12,35. *Catamant**7, 11. LVCIVS AMPEL. 3 34 INDEX NOMINVM.

Catilina 1 3. 34. 19, ; 21, Cornelius Rufinus 16, 24. Cato 26, 17. *Coroneal3, 9.

Cato Censorius 18, 24. Corsica 6, 7 . Cato praetorius 18, 27. Corybas 10, 12. Catulus 27, 6. (cf. Lutatius.) Crassus24, 11. 28,20; 22; 23. 29, Caucasus 5, 20. 12. Caudinae furculae 22, 9. Crateae 6, 16. Caystrus 5, 32. Creta2, 7. 6, 6; 35. 9,33. Cecrops 13, 14. cf. 13, 15. Creticum mare 6, 35. Celeus 13, 18. CriuslO, 5. Celtiberi 30, 19. Crixus27,2^. 29,10. CephaleniaO, 15. Cronia 10,8. Cercina 6, 18. CroniuslO, 15. 11,2. Ceres 10, 33. Cronus 10, 9. Chabrias 14, 23. Croton 3, 19. Chiron 3, 21. Cupido 10, 23. Chius 3, 14. 6, 14. 14, 25. Curiatii 19, 7. Cilices 5, 14. 17, 27. 30, 27. Curio 26, 16. Cilicia5, 33. 15,1. Curiusl6, 21. 22,13. Cimbri 17, 16. 29, 8. 30, 24. cf. 18, Curtius 19, 22. 31. 20, 10. Cyclades 6, 10. Cimonl4, 1. Cydnus 5, 33. Ciuna28,6; 8. Cyllenius 10, 10. *Cipris25,27. Cynoscephalae 15, 14. Circe 10, 4. Cynosura 4, 5. Cithaeron 5, 23. Cyprus 6, 6. 9, 8. 10, 24. 14, 24. Tiberius Claudius 22, 22. Cyrus 9, 10. 11, 30; 33. 12, 2. 23, Appius Claudius 29, 21. 6; 17; 27. Ciaudius Marcellus 16, 27. 19, 32. Cythnos 6, 12. Claudius Nero 26, 6. 30, 2. cf. 16, 33. DaciS, 15. 30,35. Cleopatra 27, 23. Daedalus 8, 12. Cnidus 14, 13. Dalmatae 5, 16. 18,33. 30,32. Codrus 13, 25. Danaus 11, 13. Colchis 5, 30. cf. 10, 2. Danubius 5, 36. Collina porta 28, 13. Darius 12, 8; 12. 13, 34. 14, 37. 23, Conon 14, 12. 31; 34; 36; 37. 24,23. Contrebia 17, 8. Datis 13, 35. Coos 6, 14. Decii 19, 16. Corbulo 26, 32. Delos 6, 10. Corinthii 13, 9. Demetrius 15, 14. Corinthus 8, 2. 13, 11. 24,25; 27. Dem. Phalereus 14, 26. 30, 22. Demophontes 13, 24. Coriolanus 21, 24. Dercetis 11, 16. Cornelius 25, 34. Deucalion 3, 29. Cornelius Cethegus 18, 37. 19, 1. Diana 3, 15; 18. 8, 20; 29. 10, 15. Cornelius Cossus 19, 31. Diesl0,8;20. INDEX NOMINVM. 35

Dioii 14, 14. Oades 6, 7. Dionysius 14, 14. 24, 28. Gaditanus sinus 5, 10. 6, 26. Donusa 6, 12. Gaetalia 5, 18. cf. 6, 3. Duillius 29, 23. Galli 5, 17. 16, 13; 15. 19, 18; 33. 29,3. 31,28. cf.20,3;5. 28,21. Kbusus 6, 7. Galiia4, 33. 5,26. 6,1; 30. 17,16; Echinades 6, 15. 31. 30,30.

Elatus 10, 19. Gallicum mare 6, 17 ; 30. Eleusina 13, 17. Ganges 5, 28. Elis 5, 35. Ganymedes 3, 29. Emodus 5, 21. Garamantes 5, 18. 25, 28. Enoposte9, 35. Gemini 2, 9. 4, 18. Epaminondas 24, 23. Germani 5, 15. 30, 33. EphesusS, 20. 9,3. Germania6,4. 17,31. 30,30. Epirotae22, 11. Gigantes 3, 32. EpirusS, 24; 36. 7, 19. Girba6,18. ^richthonius 13, 17. Glauce 10, 17. Eridanus 5, 37. Glaucia 21, 13. 31 Eri^na 2, ; 36. Gobries23, 31. Erythraeum mare 6, 23. Gracchns 22, 24. Eryx 5, 25. Tib.-Gracchus pater 18, 6. Etruria28, 13. 29, 12. Tib. Gracchus fll. 21, 5. Etrusci 16, 15. 26, 30. cf. 29, 2. C. Gracchus 18, 13. 21, 8. Euboea 6, 6. Graeci3,8. 4,12. 5,16. 13,10; 25. Eumenes 24, 33. 25, 1. 22, 17. 24, 24. 28, 32. Eumolpus 13, 18. Graecia 12, 23. 13, 20. 15,11; 16. 3. Euphrates 3, 34. 6, 11,21. , 17,3. 24,20. Europa 5, 10; 14. 7, 5. 11, 14; 34. Granicus lO, 34. 14,^37. 12; 10; 13. Gyaros 6, 11. Europa Agenoris filia 2, 6. Eurotas 5, 34. Hadriaticum mare 6, 16; 33. Eurymedon 14, 2. Hamilcar 25, 35. 26,3. Eurysthenes 12, 20. Hanno 25, 34. Euxinum mare 7, 2. Harmodius 13, 30. Hebrus 5, 31. Fabii trecenti 19, 8. Helena 7, 17. Fabius pontifex 19, 18. Helicon 5, 23. Fabius Cunctator 16, 17. 29, 35. Helle 2, 3. Fabius Maximus 16, 16. Hellenesll, 1. Fabricius 24. Luscinus 16, Hellespontos 12, 14. cf. 7, 3. Fabricius 22, 14. Heraclidae 12, 21. Fidenates 26, 27. Hercules 2, 13; 16; 18; 19. 6, 27. 8, Flaccus 29, 31. 34. 10,37. Flamininus 15, 13. 28, 29. 30, 15. Hermus 5, 32. Flaminius 22, 23. 29, 32. Hipparchus 13, 31. Flora 10, 34. Hippias 13, 30. Fulvius Nobilior 30, 22. *Hippoboton7, 19. 3* 36 INDEX NOMIITV^M.

Hispania 6, 30. 16, 33; 34. 17,9; IJacedaemon 5, 34. cf. 5, 23. 22. 22, 19; 20. 26, 2; 5. 30,3. Lacedaemonii *!!, 9. 12, 16; 22; 32. Homerus 9, 35. 13,4. 14, 5; 9; 12, 19,15.27,27. fioratii 19, 7. Ladon 5, 35. Horatius Cocles 19, 11. Lais 8, 6. Hyades 4, 7. Laodicia 24, 8. *Hydarnes23, 30. Lar Tolumnius 19, 32. Hydaspes 5, 29. Latini 27, 26. cf. 19, 17. 1. Hymettus3, 5, 22. Latona 10, 13 ; 16. Hyperion 10, 1. Lemnos 6, 14. Leo 2, 21. 4, 19. laniculus 20, 34. 26, 30. 29, 2. Leonidas 12, 31. lapygium promontorium 4, 31. Lepidus 18, 21. 27,5. Iberus 6, 1. Lemaea hydra 2, 16. Icarium mare 7, 1. Lesbos 6, 6. * Icarius 2, 31 ; 38. 3, 6. 7, 2. 9, 4. Leucarpis 9, 36. IliumS, 15. 13,25. Leucas 7, 25. Iilyrici5, 16. 30,33. cf. 6, 1. Libanus5, 21. *11,3. Inachus5, 36. cf. *8, 1. Liberl,24;27. 2,32. 3,4. Indi 12. 4. 28. 5, 15, 25, 30, 34.* Libra3,8;13. 4,20. Indial,24. 5, 21; 29. 11,18. Libyal,24. 5,9; 17. 7,6. 10,14. Indicus Oceanus 30, 29. 11, 13. Indus 5, 28. Libycum mare 7, 6. *Intaphernes 23, 30. Ligures 6, 31. Intercatia 20, 7. Liparae 25, 35. 29,24. louium mare 6, 15 ; 35. Liternum 22, 22. 29,28. *IoppelO, 5. Livius Drusus 18, 17. 21, 16. lovis 2, 30. Lucania 22, 25. 29,12. lovis Ammon 1, 27. cf. 15, 8. Lucerensis tribus 31, 17. Iphicrates 14, 17. Lucretia 22, 29. Issus 15, 1. Lueullus 17, 23. 20,7. 30,26. Ister 5, 36. Luna4, 11. Isthmus 6, 37. Lusitania 30, 20. Itali 5, 17. Lutatius Catulus 18, 21. 20, 9. 27,

Italia 5, 25; 26. 6, 1 ; 32; 34. 14, 16. 6. 28,25. 29,24. 18,22. 22,22. 28,11. 29, 11. Lycii 5, 14. Italici 21, 19. Lycurgus 12, 21. Ithace 6, 15. Lydia 5, 33. Iuba26, 16; 19. Lysander 13, 1. lugurtha 26, 13. 30,24. 1 luno 2, 15; 21; 27. 8, ; 25. 9, 37. Macedones 5, 16. 11,10. 14, 30; 31. 10,6. 15,26. 17,8. 28, 28; 32; 34. 30, luppiter 2, 2; 4; 6; 8; 30. 3, 4; 17. 15. cf. 15, 10; 16. 24,4. 25,2; 19.

4, 12. 7, 22; 24. 8,3. 9,8; 24; Macedonia 5, 22. 14, 35. 15, 11 ; 13; 26; 28; 36; 37. 10, 8; 13; 15; 16; 20; 28. 17,2. 22,15. 27; 32; 37. 11, 4; 12. (cf. lovis.) Macrinus 1, 2. lustitia 2, 29. Maeander 5, 32. INDEX NOMINVM. 37

MaeliQS 21, 27. Minerva 7, 35. 8, 10. 10, 12; 24. 12, Maenalus 5, 24. 37. Magnesia 8, 37. Minotaurus 13, 24. Mago25, 34. 26,4. Minturnae 28, 5. Maia 10, 9. Mithridates 17, 27. 23, 5. 24, 1. 25, Mamertini 29, 19. 7. 28,10. 30, 25; 27. cf. 27, 4. Mancinus 24, 18. Mochos3, 10. Manilius 30, 7. MoesiS, 15. cf. 5,37. Manlius 29, 22. Molorchus 2, 24. Manlius Capitolinus 21, 31. Mucius Cordus 19, 10. Manlius Torquatus 16, 9. 20, 3. Mummius Achaicus 20, 14. 30, 21. Marathonr2, 11. cf. 13,35. Musae3, 19;20. Marcellus 22, 25. 30, 1. MususBarbarus Asculanus 28, 25. Marcius 15, 18. Myconos 6, 11. Mardonius 12, 34. Myrtilus 7, 1. Marius 17, 16. 21, 14. 27, 5; 30; 33. Myrtoum mare 6, 37. 28, 3; 4; 7; 12. 30,23. cf. 27, 32. Marius filius 28, 12. Mamasones 5, 19.

Mars 4, 12. 9, 34; 35 ; 36. 10, 23. Naxos6, 12. 14,24. Marsyas 7, 33. Nemea 2, 22. Masinissa 26, 11. Neptunus 2, 4. Massilia 31, 27. Nicomedes 25, 14. Mauri 5, 18. Nilus5,9. 6,3. 9, 20; 26. 10, 1; 6; Mauritania 26, 15. 26; 38. Medea7,*20;*31. 10,4. Ninusll, 12;14;17;18. Medi5, 13. 11, 4; 8; 26. 23,6. Nisus 10, 36. Media 11, 30. Nola30, 1. Megabyzus23, 31. Nuraa Pompilius 15, 34. Melite 10, 7. Nuraantia 16, 32. 20, 20. 30, 19. *MeIolO,33. Nuraidae 5, 18. 17, 16. 30, 24. Melos 6, 12. Nuraidia6,2. 17,11. 26, 8; 13. Memnon 9, 15. Nyraphaeus raons 7, 11. *Memphis23, 12. * Menenius Agrippa 18, 3. Oceanus 5, 27. 6, 7; 20. 10, 22. 15, *Meninx6, 18. 9. 17,29; 32. 30,32. cf. 1, 11. Mercurius 4, 12. 10, 7. cf. 14, 5. 30, 29. Meroe 12, 6. Octavius 28, 6. cf. 28, 8. Messenium bellura 12, 24; 26; 28. Oebares 23,34. Metaurus 16, 35. Oenomaus 27, 29. 29, 10. Caecilius Metellus 19, 27. OlearosO, 11. Metellus Creticus 20, 15. 01ympia8,2. cf.9, 8;26. Metellus Macedonicus 17, 7. 28, 30. Olyrapias 14, 35. cf. 15, 30. Olyrapus 5, 21. Metellus Numidicus 17, 11. Opiraius 18, 14. 20, 9. 21, 10. Metellus Pius 17, 14. Ops9,33. 10,17. Mettus Fufifetius 26, 26. Orestes 7, 35. Miltiades*12, 11. 13,33. Orion3, 14. 4,6. 38 INDEX NOMINVM.

Orodes 24, 10. Philippus consul 18, 20. 21, 20. Orontes 5, 33. PhUomela 13, 21. Ostia 15, 37. Phocion 14, 18. *Otanes23, 23;30;33. Phocis 15, 12. Othryades 12, 25. Phrixus 2, 3. Oxydracae 25, 22. Phrygia 5, 34. cf. 5, 13. Pisces 3, 32. 4, 23. Pacorus 24, 13. Pisistratus 13,27; 31. Pactolus 5, 32. Pliades 4, 7. PalamedesT, 33. Poeni 5, 18. 19, 13. 29, 19. cf. 13, Palladium 19, 28. 5. 24,17. 25, 34. 26,1; 5. 29, PallaslO, 29; 31. 6; 14; 16; 26; 35. 30,5. Pan3, 24;26;28. 7, 12. PoIIux 2, 12. 7, 17. Pandionl3, 21, PoIycrates24, 21. Pannoni 5, 16. 30, 33. Polydorus 12, 24. Papirius Cursor 16, 18. Pompeius 17, 26. 18, 15; 28. 20, 23. Parnasos 5, 23. 23, 1. 24, 11. 25, 29. 26, 17. 27, Parose, 11. 7; 13; 31. 28, 19; 20; 22. 29,12. Parthi 5, 13. 24, 3. 28, 24. 30, 34. Pompeius fllius 27, 20. 31, 27. Pontici 17, 27. 30, 25; 26. cf. 27,34. ^arthia 6, 4. Ponticum mare 7, 2. *Patizitha23, 15. Pontius Telesinus 19, 25. 22, 9. Patroclus 8, 19. Pontus25, 6; 11. >aulus22, 24. 29,33. Porsenna 26, 29. 29,2. Aemilius Paulus Macedonicus 15, 19. Pothinus25, 30. 17,2. 20, 15. 28,30. 30,16. Procles 12, 20. Pausanias 12, 33. 14, 34. Procne 13, 21. Pelias 7, 32. ProserpinaO, 31. 10, 9; 15; 32. Pelinaeus mons 3, 15. Prusias 25, 11.

Pella 14, 35. Pseudophilippus 15, 23. 28, 31 ; 35. Peloponnesus 6, 36. cf.13,27. 14,6. Ptolemaei : ^Euergetes, Philadelphus, Penelope 7, 37. Soter, Tryphon, *Cipris, Pupillus Pergamus 8, 27. 24,32. 25, 20. Periander 24, 25. Pyrenaeus mons 5, 26. 22, 21. Persae 5, 12. 11,9; 32. 12,9. 13, Pyrra3, 31. 34. 14,37. 23,6; 23; 29. cf. 12, Pyrrus 18, 5. 22, 10. 29, 5. 31; 33; 34. 14,1. 23,17. /»erses 15, 15. 28, 30; 34. 30, 16. Ciuinctius Cincinnatus 16, 11. 21,29. Persicum mare 6, 22. *Phaedyma23, 24. Ramnes 31, 17. Phaethon 10,4. Regulusl3,5. 19,20. 29,23. Pharnaces 25, 7. Rhenus 6, 4, Pharsalia 25, 8. Rhodanus 6, 1. Phasis 5, 30. Rhodii 25, 25. Phidias 9, 9. Rhodus 6, 6. 9, 5. 10, 2. rex Philippus 14, 19; 31 ; 35. 15, 9; *Rhoeteon8, 19. 15; 25. 24,33. 28, 29; 30. Roma 15, 27. cf. 19, 24. INDEX NOMINVM. 39

Romani 11, 10. cap. 17—30, 39—50. Serranus 16, 12. 24, 14. 25, 3; 4; 14; 16; 27. Sertorius 17, 20. Romulus 15, 34. 19, 31. 22, 6. 26, Servilius Isauricus 20, 14. 25; 26. 31,15. Servius Tullius 15, 37. 31, 18. *Rosus8,29. Sestos 7, 5. Rubrum mare 6, 23. 17,29. 30,29. Sibylla 8, 36. Sicilia5, 25. 6, 5; 34. 10,7. 14,15. Sabmi22,6. 26,24. *24, 28. 27, 6. 29, 20. cf. 19, 14. Siculum mare Sacriportus 28, 13. 6, 17 ; 34. 29, 22. Sagittarius 3, 18. 4,21. Sicyon 7, 28. Saguntus22,21. 29,27. Sidonia2, 7. Salamina 6, 14. Siienus 10, 13. Salustius Crispus 18, 26. 24, 2. Simois 5, 33. Samnitesie, 15;19;22. 19,25. 22, Sipylus 8, 38. 9 15 9. cf. 19, 17. Smerdes 23, 7 ; ; ; 24 ; 27 ; 28 ; 32. Samos 8, 24. Sol4, 11. 9, 6; 30; 37. 10,28. Samothracia 6, 14. 15, 20. cf. 2, 9. Spania 5, 27. 6, 2. cf. 5, 17. Sappho 7, 25. Sparta 12, 21. Sardanapallus 11, 22; 28. Spartacus 27, 29. 29,9. *Sardesl5,6. Sperchios 5, 31. Sardinia6, 6. 29,21. Sporades 6, 13. Sarmatae 5, 15. 30, 35. Spurius 21, 30. Saturnius 9, 31. 10,35. Spurius Posthumius 19, 24. Saturnus4, 11. 9, 33. 10,6. Stoechades 6, 17. Savus 5, 36. Strophades 6, 15. Scamandros 8, 20. Strymon 5, 31. Scaurus 18, 29. Suculae 4, 8. Scipio pater 22, 22. 29, 29. Sulla 17, 18; 20. 18, 22. 24, 10. 27, P. Corn. Scipio fil. Africanus maior 4; 30; 33; 35. 28, 4; 10. 30,25. 16.30. 20,13; 19. 26,9. 29,29. Sulpicius consul 15, 12. cf. 30, 17. Sulpiciustr.pl. 27, 3; 35. Scipio Aemilianus Numantinus minor Sulpicius Stolo 21, 2. 16.31. 20,13; 20. 24, 18. 30,7. Susa 15, 6. cf. 30, 17. Syphax 26, 9. Scipio Asiaticus 18, 7. 20, 13; 21. Syracusae 14, 16. *30, 18. Syri5, 14. cf. 28, 22. Scipio Nasica 18, 31. 20,22. 21,7. Svria 5, 21; 33. 10, 24. 24, 14. 25. Scipio 26, 17. cf. *30, 20. "^9. 30, 18. Scorpius 3, 13. 4, 20. Syrtes6, 18. 7,7. Scythae5, 15. 7,3. 11,34. 30,35. Syrticum mare 7, 7. Scythia 5, 21 ; 30. Seleucia 24, 8. 31, 27. Tranais5,9;30. Seleucus 24, 4. Tanaiticum mare 7, 5. Semela 10, 36. Taprobane 6, 8. Semiramis 9, 18. 11, 16. Tarentini 22, 11. 29, 18. cf. 29, 5. Senones 16, 13. 19, 19. 29, 3. Tarpeium saxum 21, 33. cf. 26, 24. Seres 5, 12. Tarquinii 16, 8. 26,31. 40 INDEX NOMINVM.

Tarquinius Priscus 16, 1. Triptolemus 13, 19. Tarquinius Superbus 16, 2. Triton 6, 2. Tatius 26, 24. Trophonius7, 22. Tauras 2, 3. 4, 18. Tullius Cicero 19,2. 22, 1. Taurus mons 3, 25. Tullus Hostiliusl5,35. 22,7. 26, 28. Taygetus 5, 22. Tuscum mare 6, 31. Tenos6, 11. Typhon3,24;27. Terentius Varro 29, 33. 22, 24. Tyrrhenum mare 6, 32. Teucer 7, 30. Tyrtaeus 12, 27. Teutones 17, 17. 30,25. Thebae 24, 24. Ulixes 7, 30. Theopompus 12, 23. Umbri 16, 15. Thermodon 5, 29. Thermopylae 12, 32. 19, 16. Vaccaei 20, 8. Theseus 2, 14. 13, 23. Valerius Corvinus 20, 4. Thessalia 5, 31. 15,13. Valerius Publicola 16, 7. Thessalus 3, 30. Veientes 19, 32. cf. 19,10. Thraces 5, 15. Ventidius 24, 15. Thracia5, 31. 13,22. 14,32. 15,29. Venus 3, 33. 4, 12. 8,6; 31. 10, 20. Thrasybulus 14, 9. Vergiliae 4, 7. Thyle 6, 9. Vesta 19, 28. Thyona 10, 36. Veturia 21, 26. Tiberinus 5, 37. Victoria9, 1. Tiberis 19, 12. Virginius 20, 30. Tigranes 17, 26. 24, 17. 30, 8; 28. Virgo2, 28. 4,20. Tigris 6, 3. Viriatus 30, 20. TimavusO, 1. Viridomarus 19, 33.

Timoleon 24, 26. Volcanus 10, 4 ; 12 ; 18 ; 22 ; 25. Tiridates 26, 32. Vulsci 21, 25. Tisaphernes 13,35. Titanis 10, 29. Xanthippus 13, 4. Titiensis tribus 31, 16. Xanthus 5, 34. Tomyris 11, 34. Xerxesl2, 12;34. 14,1. Traianus 30, 3; 35. cf. 20, 16. Trasimennus lacus 22, 23. 29, 31. Kacynthos 6, 16. Trebia 22, 23. 29, 30. Zemintus 10, 3. Tridentinae Alpes 29, 8. cf. 20, 10.

University of Toronto

CD CD Library

DO NOT REMOVE CQ

Q) a THE

Q) TO CARD P •H 0) O cd B FROM 5 O 4^ THIS O H POCKET

co Acme Library Card Pocket LOWE-MARTIN CO. Limited

'^.„'-.1.^. ..".^ . 1:3 'ii

!>iSi$^S?^^

>>>r>>>v>>'>>'>>'>^^>^

^>^>>^^i> iBj; J^^J^^^S^jf^^

:>>v;>^^t>i>>^>^>^^;^^

^^:>;>;>^^:>^:>^^^-^^KwiKj>>J >^;>->>>^>^';>>>j>i>tJi>j>^^ttd:^>:^!^^s

11 ;>^ >;'i> >s>v>v>iK>iK>i>i>i>i>>»^i>t>>>y>»>»^^K. „

'^>t^v>;>K>i>v>^^>t>i»r>K>i>MK>t>i»v>v>i>v>vK>K>>?v>^>^JjK V >> >>>>>>> >v>> V >>>>> >>>v>^>>^v>^>^ >^>CrC>v>' :>^^^^J>M>t>J>i>^>i>i»t>^>^^b^i>M^t>tKvW>v)v>>>^?^

* > N V V N ^«fcN ^'* 'v'fc '('^v** 'V'i 'v^^v ^^^fc ^'^y^V^V^^^yr^ ^'^'^"y >'>'v'>?V ?>>•>?? >v>->>vV'>%>t^>cvrK>

a ';>;>^>>1>>>>t>s>>>>>>>>>'M^^