Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
4.1. Zmiany w rzeźbie terenu i przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej
Na omawianym terenie, do czynników wywołujących zmiany w rzeźbie terenu należy przede wszystkim eksploatacja kruszywa naturalnego i surowców ilastych ceramiki budowlanej. Specyfika wydobycia i gazu nie powoduje następstw w postaci znacznych zmian rzeźby terenu. Eksploatacja gazu ziemnego na terenie powiatu prowadzona jest z dwóch złóż (Pakosław i Załęcze). Wydobycie prowadzone w takim zakresie, ma jedynie oddziaływanie punktowe i podlega kontroli oraz monitoringowi zgodnie z przepisami prawa górniczego.
4.2. Stan i tendencje zmian czystości powietrza atmosferycznego
Do zagrożeń jakie powoduje zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego należą między innymi:
zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach rolniczych;
eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach.
Powyższe zjawiska są następstwem wzrostu ilości substancji zanieczyszczających atmosferę.
Zanieczyszczenia przemysłowe, powstają w wyniku:
spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla
(CO), dwutlenek węgla (CO2),
procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO),
chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH).
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 51
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Emisja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki
(SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, będących efektem: spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla
(CO2), tlenki azotu i węglowodory, ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź.
Na terenie powiatu rawickiego głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są przede wszystkim zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe, a w mniejszym stopniu przemysłowe i niskiej emisji. Większe emitory zanieczyszczeń powietrza występują w Rawiczu i Miejskiej Górce. Zestawienie ilości zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska pod względem emisji zanieczyszczeń do powietrza wg WIOŚ Poznań, na terenie powiatu przedstawiono w tabeli 24.
Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza T a b e l a 24 Posiadające urządzenia do redukcji Liczba zakładów Powiat zanieczyszczeń ogółem pyłowych gazowych Rok 2001 2 2 - Rawicki Rok 2000 2 2 - Źródło: WIOŚ Poznań Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce 2000 r i 2001 r.
Do ważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie powiatu rawickiego należy również zaliczyć zakłady wymienione w tabeli 25.
Zestawienie ważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń na terenie powiatu T a b e l a 25 Emisja w Mg/rok Urządzenia Miejscowość Zakład redukujące pyły gazy zanieczyszczenia 1 2 3 4 5 Zakład Przetwórstwa Białykał 5,70 15,20 bd Mięsnego H Majerowicz Piekarnia i Ciastkarnia GS Jutrosin do 10 bd „Samopomoc Chłopska” Pakosław GS „Samopomoc Chłopska” 0,64 148,401) bd 1 2 3 4 5
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 52
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Gospodarstwo Pomocnicze – Masłowo Zakł. Prod. Przy Zakładzie do 10 odpylające karnym w Rawiczu Wielkopolskie tartaki „Witar” – Rawicz 0,09 1,90 bd Tartak Rawicz Rawicz Okręgowa Spółdz. Mleczarska 0,57 894,802) bd Rawibox S.A. ul Królowej Rawicz 10,70 2514,603) odpylające Jadwigi Rawicz Powszechna Spółdzielnia Spożywcza „Społem - Bratnia do 10 bd Pomoc” - piekarnia Miejska Cukrownia „Miejska Górka” 311,23 599,544) odpylające Górka S.A. Miejska Piekarnia do 15 bd Górka Słupia P.P.H. Ubój i przetwórstwo 9,3 27,20 bd Kapitulna indyka
1) – w tym emisja CO2 140,7 Mg/rok;
2) – w tym emisja CO2 522,2 Mg/rok;
3) - w tym emisja CO2 2461,2 Mg/rok;
4) - w tym emisja CO2 33,4 Mg/rok; Źródło danych: Komentarz do map sozologicznych, arkusze M-33-22-B, M-33-23-A.
Dane dotyczące ilości emisji i redukcji zanieczyszczeń powietrza, pochodzących z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu rawickiego w latach 1999, 2000 i 2001 r, przedstawiono w tabeli 26.
Emisja i redukcja z zakładów szczególnie uciążliwych T a b e l a 26 Zatrzymane w gazowe urządzeniach oczyszczających w % zanieczyszczeń wytworzonych Powiat Pyłowe suma bez dwutlene tlenki CO2 k siarki azotu pyłowe gazowe w Mg/rok Rok 1999 157 316 114 49 80,1 bd Rok 2000 Rawicki 60 341 135 51 80,1 bd Rok 2001 39 209 104 28 80,2 bd Źródło: WIOŚ Poznań
W roku 2001 WIOŚ Poznań przeprowadził na terenie powiatu kontrolę w ośmiu zakładach przemysłowych. W wyniku kontroli trzem zakładom wydano decyzję o karze godzinowej za przekroczenie wielkości dopuszczalnych ustalonych w decyzjach Starosty Rawickiego, były to: - Ital Pol Pierwszy Czeski Browar w Polsce w Bojanowie (za przekroczenie CO z kotłowni węglowej); IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 53
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
- RAWBUD Rawicz Sp. z o. o. (za przekroczenie wielkości dopuszczalnych z procesów malowania); - Stolarska Spółdzielnia Pracy Jedność Robotnicza w Rawiczu (za przekroczenie wielkości dopuszczalnych z procesów lakierowania). Na uwagę zasługują zmiany modernizacyjne przeprowadzone w Cukrowni Miejska Górka S.A. W ich następstwie zmniejszono zapotrzebowanie na parę technologiczną (zużycie pary na tonę buraków poniżej 30 %). Spadek zużycia pary spowodował spadek zużycia węgla, a co za tym idzie zmniejszenie emisji zanieczyszczeń w przeliczeniu na tonę wyprodukowanego cukru.
Koncentracja źródeł zanieczyszczeń w Rawiczu i Miejskiej Górce powoduje także zanieczyszczenie w niewielkim stopniu okolicznych terenów. Stopień zanieczyszczenia w dużej mierze zależy od siły i kierunku (zasięg przenoszonych zanieczyszczeń) oraz częstotliwości wiatrów (ilość przenoszonych zanieczyszczeń). Wyniki badań imisji wybranych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w mieście Rawiczu, prowadzone w latach 2000 i 2001 r, przedstawiono w tabelach 27, 28, 29. Badano stężenie następujących wskaźników: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, pyłu zawieszonego.
Wyniki badań imisji dwutlenku azotu T a b e l a 27 Dwutlenek azotu Stężenie Stężenie Miejscowość średnioroczne Stężenie maksymalne średniodobowe μg/m3 Rok 2000 20,8 65,1 71,0 Rawicz Rok 2001 11,9 34,2 37,0 Źródło: Starostwo Powiatowe w Rawiczu
Wyniki badań imisji dwutlenku siarki T a b e l a 28 Dwutlenek siarki Stężenie Stężenie Miejscowość średnioroczne Stężenie maksymalne średniodobowe μg/m3 Rok 2000 2,7 10,4 17,0 Rawicz Rok 2001 3,0 19,5 21,0 Źródło: Starostwo Powiatowe w Rawiczu
Wyniki badań imisji pyłu zawieszonego T a b e l a 29
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 54
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Pył zawieszony Stężenie Stężenie Miejscowość średnioroczne Stężenie maksymalne średniodobowe μg/m3 Rok 2000 13,9 61,4 65,0 Rawicz Rok 2001 15,5 68,6 72,0 Źródło: Starostwo Powiatowe w Rawiczu
Jak wynika z danych zamieszczonych w powyższych tabelach w roku 2001 nastąpiło zmniejszenie imisji dwutlenku azotu o około 50 %, dotyczy to zarówno stężeń średniodobowych, średniorocznych jak i maksymalnych. Wzrosła natomiast imisja dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego. Dla obu wskaźników najbardziej zwiększyło się stężenie średniodobowe, dla SO2 wzrosło o 87 %, a dla pyłu zawieszonego o 11,7 %. Poza możliwymi do kontroli emitentami (dużymi zakładami produkcyjnymi) zanieczyszczeń, na terenie powiatu również istotnymi źródłami zanieczyszczeń są tzw. źródła niskiej emisji. Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Wyniki badań sezonowych stężeń zanieczyszczeń powietrza na stanowisku pomiarowym w Rawiczu zamieszczono w tabeli 30.
Sezonowe stężenia zanieczyszczeń powietrza w latach 1999 i 2000 w Rawiczu T a b e l a 30 Stężenie średniookresowe [μg/m3] Miejscowość Okres pył zawieszony dwutlenek siarki dwutlenek azotu Rok 1999 grzewczy 22,7 8,0 22,7 letni 3,6 2,7 18,9 Rawicz Rok 2000 grzewczy 25,4 5,6 23,8 letni 5,3 0,9 18,0 Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w 1999 i 2000 r
Zestawienie wyników badań za lata 1999 i 2000 obrazuje zmianę stężeń poszczególnych wskaźników na przestrzeni roku. W roku 2000 wzrosło stężenie pyłu zawieszonego (zarówno w sezonie grzewczym jak i letnim) oraz dwutlenku azotu (tylko w sezonie grzewczym). Zmniejszyło się natomiast stężenie dwutlenku siarki (zarówno w sezonie grzewczym jak i letnim) oraz dwutlenku azotu ale tylko w sezonie letnim.
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 55
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Porównując stężenia zanieczyszczeń w poszczególnych okresach (grzewczym i letnim), widoczny jest wyraźny wzrost ilości zanieczyszczeń w sezonie grzewczym i to zarówno w roku 1999 jak i 2000. Zależność ta świadczy o znacznym udziale emisji niskiej w zanieczyszczeniu powietrza na terenie Rawicza. Potwierdzeniem tego zjawiska są także badania przeprowadzone na stanowisku pomiarowym w miejscowości Konary.
Wykonano tam pomiar stężeń SO2 i NO2 z podziałem na 3 okresy, tzn. grzewczy, letni i średnioroczny. Wyniki badań przedstawia tabela 31.
Stężenie SO2 i NO2 wg IMGW (metoda pasywna) w roku 2000 T a b e l a 31 3 3 SO2 [μg/m ] NO2 [μg/m ] średnia średnia średnia średnia średnia średnia Miejscowość okresu okresu roczna okresu okresu roczna grzewczeg letniego grzewczeg letniego o o Konary 8,02 1,57 4,79 16,82 7,55 12,18 Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w 2001 r
Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Według danych na terenie powiatu istnieje około 15 000 gospodarstw domowych (przy założeniu średnio 4 osób w rodzinie), przy czym około 9 000 stanowią indywidualne posesje opalane węglem. Pozostała liczba mieszkań, jest ogrzewana ze zbiorowych cieplików, bądź za pomocą innych źródeł energii cieplnej (gazem, olejem). Przyjmując, że rocznie w celu ogrzania jednego gospodarstwa domowego spala się ok. 5 ton węgla, do atmosfery ze źródeł „niskiej emisji” (gospodarstw domowych) na terenie powiatu dostaje się w przybliżeniu:
630 Mg SO2;
76,5 Mg NOx; 360 Mg CO. Podane powyżej wartości należy jednak traktować jako szacunkowe. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń może się różnić od wyżej przedstawionej. Przyczyną tego może być: spalanie węgla o różnej kaloryczności; opalanie mieszkań drewnem; spalanie w domowych piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych).
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 56
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu rawickiego, należy jak najbardziej uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego i kolejowego, odbywającego się na jego obszarze. Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych, są drogi krajowe nr 5 i nr 36, a w dalszej kolejności drogi wojewódzkie i powiatowe. Łączna długość poszczególnych rodzajów dróg na terenie powiatu wynosi: droga krajowa –47,4 km, drogi wojewódzkie – 8,3 km, drogi powiatowe – 278,5 km.
Średnie natężenie ruchu na drogach powiatu rawickiego przedstawia tabela 32.
Średnie natężenie ruchu na poszczególnych rodzajach dróg T a b e l a 32 Rodzaj drogi Pojazdy ogółem Samochody osobowe Samochody ciężarowe krajowe 5.950 4.649 1.301 wojewódzkie 2.300 1955 345 powiatowe 1.700 1.190 510
Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchy, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjęto następujące założenia: samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km – 8 litrów benzyny (8 kg), samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 100 km – 36 l oleju napędowego (30 kg). Emisja poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg oleju napędowego i benzyny przedstawia tabela 33.
Rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu 1 kg benzyny i oleju napędowego T a b e l a 33 Rodzaje zanieczyszczenia Benzyna [g/kg paliwa] Olej napędowy [g/kg paliwa] Pyły - 4,3 SO2 2 6,0 NO2 33 76,0 CO 240 23,0 węglowodory alifatyczne 30 13,0 węglowodory aromatyczne 13 6,0
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 57
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Na podstawie wartości zamieszczonych w tabeli 33 oraz średniego natężenia ruchu obliczono emisję spalin samochodowych na poszczególnych rodzajach dróg. Otrzymane wartości przedstawia zamieszczone poniżej tabela 34.
Ilość emisji spalin samochodowych na poszczególnych rodzajach dróg powiatu rawickiego T a b e l a 34 Ilość emisji z Ilość emisji z Rodzaje zanieczyszczenia pojazdów osobowych pojazdów ciężarowych [Mg/rok] [Mg/rok] Drogi krajowe nr 5 i nr 36 Pyły b.d. 34,843 SO2 12,869 48,619 NO2 212,341 615,835 CO 1544,301 186,371 węglowodory alifatyczne 193,038 105,340 węglowodory aromatyczne 83,650 48,619 Droga wojewódzka Pyły b.d 1,618 SO2 0,948 2,258 NO2 15,636 28,596 CO 113,715 8,654 węglowodory alifatyczne 14,214 4,891 węglowodory aromatyczne 6,160 2,258 Drogi powiatowe Pyły b.d 80,253 SO2 19,355 111,980 NO2 319,351 1418,418 CO 2322,556 429,258 węglowodory alifatyczne 290,320 242,624 węglowodory aromatyczne 125,805 111,980 Suma zanieczyszczeń Pyły b.d 116,714 SO2 33,171 162,857 NO2 547,329 2062,850 CO 3980,573 624,283 węglowodory alifatyczne 497,572 352,856 węglowodory aromatyczne 215,614 162,85 b.d. – brak danych
Łączna, szacunkowa, roczna emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu komunikacyjnego na terenie powiatu wynosi: pył – 116,714 Mg (tylko z samochodów ciężarowych);
SO2 – 196,028 Mg;
NO2 – 2 610,179 Mg CO – 4 604,856 Mg węglowodory alifatyczne – 850,428 Mg węglowodory aromatyczne – 378,464 Mg
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 58
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu kolejowego na terenie powiatu jest niewielka i nie przyczynia się w znaczący sposób do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego. Linie biegnące przez powiat rawicki są zelektryfikowane i poruszają się po nich składy elektryczne. O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy również skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegają przemianom chemicznym i są wymywane z atmosfery lub docierają do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszczeń powodują zakwaszanie opadu (kwaśne deszcze pH < 5,0) i niekorzystnie wpływają na stan środowiska. Na obszarze powiatu badania chemizmu opadu atmosferycznego prowadzone były w latach 2000 i 2001, wyniki badań przedstawia tabela 35.
Zestawienie wyników badań chemizmu odpadów atmosferycznych w latach 2000 i 2001 T a b e l a 35 Miejscowość pH SO4 NO3 Pogólny Nogólny kadm miedź ołów cynk mg/m2 mg/m2 mg/m2 mg/m2 μg/m2 mg/m2 mg/m2 mg/m2 Rok 2000 5,4 2764 1503 128 754,6 0 3,7 2,6 37,6 Konary Rok 2001 6,3 1780 750,5 21,6 429,8 0 3,9 1,9 23,5 Źródło: WIOŚ Poznań, Raporty o stanie środowiska w Wielkopolsce w latach 2000 i 2001.
Obserwowane lekkie obniżenie pH opadów atmosferycznych w roku 2000, nie wskazuje na silne zanieczyszczenie powietrza. Jednak świadczy o jego granicznych wartościach, po przekroczeniu których może nastąpić dalsze obniżanie się pH deszczu. Jednak w roku 2001 pH odpadów atmosferycznych wzrosło co wskazuje na poprawę stanu czystości powietrza. Potwierdzeniem tego faktu jest również zaobserwowana poprawa pozostałych badanych wskaźników. Wyjątek stanowi miedź, której ilość wzrosła i osiągnęła poziom najwyższy wśród stanowisk pomiarowych zlokalizowanych na terenie Wielkopolski (na pozostałych punktach pomiarowych depozycja miedzi nie przekroczyła 3,0 mg/m2) . Oceniając ogólny stan jakości powietrza na terenie powiatu rawickiego, można uznać go za zadawalający. Największa koncentracja zanieczyszczeń atmosferycznych występuje w rejonie Rawicza i Miejskiej Górki, gdzie zlokalizowane są dwa największe emitory zanieczyszczeń oraz liniowo wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym natężeniu ruchu (drogi krajowe). Zmniejszająca się jednak stopniowo (porównanie roku 2000 z rokiem 2001), zawartość składników chemicznych w opadach jest konsekwencją zmniejszania się zanieczyszczeń powietrza.
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 59
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
4.3. Stan i tendencje natężenia hałasu
` Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł; hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenia.
4.3.1. Hałas komunikacyjny
Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Na obszarze powiatu największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największych szlaków drogowych DK nr 5 i DK nr 36. Droga krajowa nr 5 (tranzytowa) Poznań – Wrocław, na której koncentruje się znaczny ruch pojazdów (natężenie ruchu wynosi 7065 pojazdów/dobę). Ruch pojazdów w kierunku północ – południe przechodzi przez miasta Bojanowo i Rawicz, przez ich dzielnice mieszkaniowe. Hałas jest więc tu poważnym problemem. Droga krajowa nr 36 Kalisz – Zielona Góra, prowadzi ruch pojazdów przez tereny mieszkaniowe gmin Miejska Górka, Jutrosin i Rawicz, stwarzając zagrożenie ponadnormatywnym hałasem komunikacyjnym. Hałas komunikacyjny występuje również wzdłuż drogi wojewódzkiej 434 (natężenie ruchu wynosi 3300 pojazdów/dobę). Prawdopodobne jest jego występowanie również jako zagrożenie na drogach powiatowych nr 21 307 (natężenie ruchu wynosi 2868 pojazdów/dobę), nr 21 476 (natężenie ruchu wynosi 1903 pojazdy/dobę), nr 21 477 (natężenie ruchu wynosi 1717 pojazdów/dobę). Przyjmuje się bowiem, że na drogach powiatowych przy natężeniu ruchu około 1000 samochodów na dobę, strefa uciążliwości mieści się w granicach pasa drogowego. Skala oraz zasięg ponadnormatywnego oddziaływania akustycznego dla poszczególnych dróg na terenie powiatu nie jest znany ze względu na brak odpowiednich badań na omawianym obszarze.
4.3.2. Hałas przemysłowy IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 60
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Do zakładów przemysłowych stwarzających potencjalne zagrożenie hałasem na terenie powiatu rawickiego należą przedsiębiorstwa posiadające decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starostwo Powiatowe w Rawiczu, zgodnie z uzyskanymi informacjami, w latach 1999 – 2002, wydało zakładom przemysłowym 4 takie decyzje. Zestawienie danych dotyczących wymienionych decyzji przedstawia tabela 36.
Zestawienie danych wynikających z decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu wydanych przez Starostwo Powiatowe w Rawiczu w latach 1999 – 2002 T a b e l a 36 Poziom równoważny dźwięku na podstawie Dopuszczalny poziom wyników kontrolnych pomiarów poziomu hałasu Zakład dźwięku wykonanych przed uzyskaniem [dB] decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu przemysłowy [dB] pora dnia pora noc pora dnia pora noc (6.00 – 22.00) (22.00 – 6.00) (6.00 – 22.00) (22.00 – 6.00) Okręgowa Spółdzielnia 70,9 Mleczarska w 67,1 - 50 40 Rawiczu, Rawicz ul. 49,0 Mały Plac Ćwiczeń 4 Wielkopolskie Tartaki „WITAR” w Poznaniu Tartak w Rawiczu, 51,9 47,6 50 40 Rawicz ul. Piłsudskiego 57 „TEXTMAR” Zakład w 55,3 Bojanowie, Bojanowo 56,7 - 50 40 ul. Sienkiewicza 6 52,8 Mała Gastronomia „Ogródek Wiedeński” Rawicz, - 62,55 50 40 ul. M. Konopnickiej 2 Źródło: Starostwo Powiatowe w Rawiczu.
Pomiary dokonane przed wydaniem decyzji stwierdzały przekroczenia norm emisji dla wszystkich punktów pomiarowych. Przekroczenia te jednak nie są duże i sięgają kilku do kilkunastu decybeli. W roku 2001 WIOŚ Poznań przeprowadził kontrolę w Ogródku Wiedeńskim w Rawiczu. Pomiary kontrolne hałasu wykazały ponadnormatywną emisję zarówno w porze IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 61
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego dziennej jak i nocnej. W związku z przekroczeniami podmiotowi wymierzono karę administracyjną. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z pozostałych podmiotów nie jest możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich. Lokalizacja przedsiębiorstw w obrębie miast, wymaga jednak szczególnej dbałości o wyeliminowanie nadmiernego hałasu.
4.4. Stan i tendencje zmian promieniowania elektromagnetycznego
Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie powiatu rawickiego znajdują się przede wszystkim pojedyncze sztuczne oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze związanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi. Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej, które znajdują się na terenie powiatu przedstawia tabela 37. Został on sporządzony na podstawie ocen oddziaływania na środowisko wykonanych w latach 2000 – 2002.
Stacje bazowe telefonii komórkowej T a b e l a 37 Nazwa stacji Lokalizacja Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej Plus GSM – 900 MHz, Jutrosin ul. Polna 9, BT – 30644 „Jutrosin” działka nr 408 Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PTK CENTERTEL Rawicz – GSM 900/1800 43 17 „Rawicz – Miasto” ul. Armii Krajowej 2 Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej IDEA GSM 900 Rawicz MHz, DCS 1800 43 16 „Rawicz” ul. Gen. Józefa Hellera 2a Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej GSM 900 MHz Białykał (gm. Pakosław) 30 626 „Białykał” działka nr 181/4 Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej ERA GSM 900 MHz Bojanowo ul. Słowackiego BTS 45 028 „Bojanowo E5” działka nr 593 Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej ERA GSM Jutrosin 45 034 X „Jutrosin” ul. Kościuszki 11 Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej ERA GSM Pakosław ul. 22 stycznia 40 45 035 X Pakosław 1 2 Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej GSM 900 MHz Grąbkowo nr 73 (gm. Jutrosin) 37 33 Grąbkowo Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej ERA GSM Gołaszyn (gm. Bojanowo) 45 028 działka nr 602/3
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 62
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PLUS GSM 900 Miejska Górka ul. Kobylińska, MHz BT 37 62 „Miejska Górka” działka nr 1739/7 Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej PTK CENTERTEL Bojanowo GSM 900 MHz 4314 „Bojanowo” działka nr 594 Źródło: Starostwo Powiatowe w Rawiczu
Uciążliwość elektroenergetyczna wymienionych obiektów oraz istniejących lini elektroenergetycznych wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Uniemożliwia to szczegółowe określenie zanieczyszczeń promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizujacym na obszarze powiatu. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.
4.5. Stan i tendencje zmian czystości wód powierzchniowych
4.5.1. Stan czystości rzek
Głównym ciekiem występującymi na terenie powiatu rawickiego jest Orla. Rzeka wraz z dopływami tworzy system rzeczny na terenie powiatu. Na rzece Orli w 1999 roku zlokalizowane było 7 punktów pomiarowych, w tym jeden w monitoringu krajowym oraz 5 punktów na jej dopływach. Jednak tylko jeden z punktów pomiarowych Orli jest położony na terenie powiatu rawickiego w miejscowości Dubin w gminie Jutrosin na 39,4 km biegu rzeki. Spośród dopływów Orli monitoringiem objęte były w 1999 roku Żydowski Potok, Radęca, Borownica i Dąbrocznia (2 punkty kontrolno-pomiarowe). Na terenie powiatu położone są dwa punkty pomiarowe zlokalizowane, jeden w Jutrosinie na Borownicy (km 0,6) i drugi w Zielonej Wsi na Dąbroczni (km 2,7).
Rzeka Orla
Rzeka Orla kontrolowana była ostatnio w 1999 roku. W ocenie stanu czystości rzeki na terenie powiatu uwzględnione zostały badania jakości wód, prowadzone we wszystkich punktach pomiarowo-kontrolnych. Pierwszy punkt pomiarowo-kontrolny znajduje się w Koźminie na 87,0 km biegu rzeki, drugi w Staniewie – 85,7 km biegu rzeki, trzeci w Baszkowie na km 52,6, czwarty w miejscowości Lila km 49,0, piąty w Dubinie km 39,4, szósty w Korzeńsku km 15,3 i IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 63
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego siódmy w Wąsoszu km 2,0. Wyniki pomiarów stanu czystości Orli w wymienionych punktach pomiarowo – kontrolnych przedstawia tabela 38.
Stan czystości rzeki Orli w punktach pomiarowo-kontrolnych w roku 1999 T a b e l a 38 Km Substancje Substancje Stan biegu Zasolenie Zawiesina Saprobowość organ. biogenne sanitarny rzeki 87,0 non II I non non III 85,7 non II non non non 52,6 III II I non non 49,0 non II I non non 39,4 III I I non non II 15,3 III I I non non 2,0 III II I non non II Źródło: WIOŚ Poznań
Oceniając stan czystości Orli od źródła do ujścia, można stwierdzić, że na obszarze źródłowym wody rzeki nie były nadmiernie zanieczyszczone substancjami organicznymi. Natomiast ze względu na niewielkie przepływy i małą głębokość warunki tlenowe były złe, zawierały bowiem zbyt małe ilości tlenu rozpuszczonego. Zanieczyszczenie wód materia organiczną zdecydowanie wzrosło w skutek dopływu ścieków z Koźmina – wody nie odpowiadały normom. Do rejonu Baszkowa wody rzeki wyraźnie oczyszczały się (pogranicze klas II i III). Po dopływie wód Żydowskiego Potoku zanieczyszczenie wód Orli materią organiczną nie zmieniło się w znaczący sposób. Jakości wód nie pogorszyły również dopływy Radęca i Borownica, wpadające do Orli na terenie gminy Jutrosin. W Korzeńsku i Wąsoszu zawartość zanieczyszczeń organicznych utrzymała się w klasie III. Wody Orli na obszarze źródłowym zawierały również znaczne ilości substancji biogennych, zwłaszcza azotu azotynowego, co świadczy o dużym zanieczyszczeniu rzeki. Zanieczyszczenie to wzrosło dodatkowo na skutek dopływu ścieków z Koźmina. Ilość azotu i fosforu ulegała stopniowemu zmniejszeniu do punktu pomiarowego w Baszkowie. Jednak zanieczyszczenie to wzrosło po dopływie Żydowskiego Potoku. Wysokie stężenie azotu azotynowego utrzymujące się nadal w Dubinie i jeszcze wyższe związków fosforu, wskazuje na ciągły dopływ świeżych zanieczyszczeń (teren gminy Jutrosin). Przy czym stopień zanieczyszczenia substancjami biogennymi pozostał nie zmieniony aż do samego ujścia Orli do Baryczy. Stan sanitarny rzeki we wszystkich punktach był niezadawalajacy. Na obszarze źródłowym wody Orli były bardzo skażone bakteriologicznie – we wszystkich próbach miano Coli nie odpowiadało normom. Stan ten poprawił się w okolicach Baszkowa, jednak wody Potoku Żydowskiego ponownie zanieczyściły rzekę. W kolejnych punktach pomiarowych nastąpiło zmniejszenie zanieczyszczenia - jednak nadal pozostające poza IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 64
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego normom. Powtórne pogorszenie stanu sanitarnego nastąpiło na odcinku od Korzeńska do Wąsosza. W punkcie kontrolnym w Dubinie, znajdującym się na terenie powiatu rawickiego pozaklasowość wód Orli jest przede wszystkim następstwem znacznych przekroczeń wskaźników bakteriologicznych (sanitarnych), ocenianych na podstawie miana Coli oraz wskaźników zawartości substancji biogennych (azotu i fosforu). Przekroczenia tych wskaźników związane są ze zrzutem surowych czy niedostatecznie oczyszczonych ścieków bytowych. Wykaz głównych punktów zrzutu ścieków na terenie powiatu, mających wpływ na stan czystości Orli przedstawia tabela 39.
Wykaz głównych punktów zrzutu ścieków na terenie powiatu mających wpływ na stan czystości Orli T a b e l a 39 Rodzaj Ilość Metody Kierunek Miejscowość Obiekt ścieków m3/d oczyszczania zrzutu Białykał Zakład Przetwórstwa komunalno- 204,8 mech-biol rów do Orli Mięsnego przemysłowe Chojno Oczyszczalnia komunalne 200 mech-biol rów do gminna Szpatnicy Jutrosin OSM Rawicz, Zakład komunalno- bd bd kanał Produkcyjny w przemysłowe burzowy do Jutrosinie Orli Źródło: Komentarz do mapy sozologicznej arkusz M-33-23-A Jutrosin
Dopływy rzeki Orli
Spośród objętych badaniami dopływów Orli, należących do jej zlewni, przez teren powiatu przepływają: Radęca; Borownica; Dąbrocznia.
Nie wszystkie z punktów pomiarowo-kontrolnych wymienionych dopływów Orli, w których WIOŚ Poznań w 1999 roku prowadził badania, zlokalizowane są na obszarze powiatu rawickiego. Punkty znajdujące się na Borownicy km 0,6 i Dabroczni km 2,7 położone są w powiecie rawickim odpowiednio w gminach Jutrosin i Rawicz. Pozostałe 2 punkty badawcze na Radęcy w km 15,6 (Kromolice) i Dąbroczni w km 21,1 (Niepart), znajdują się poza obszarem powiatu. Jednak w celu oceny stanu czystości cieków na terenie powiatu, uwzględnione zostały także badania jakości wód, prowadzone we wszystkich punktach pomiarowo-kontrolnych. Wyniki pomiarów stanu czystości dopływów Orli przedstawia tabela 40. IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 65
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Stan czystości dopływów Orli przepływających przez teren powiatu rawickiego w 1999 r. T a b e l a 40 Nazwa cieku/ km Substancje Substancje Stan Zasolenie Zawiesina Saprobowość biegu rzeki organ. biogenne sanitarny Radęca non II non non non III Kromolice km 15,6 Borownica III I II non non II Jutrosin km 0,6 Dąbrocznia III II II non non III Niepart km 21,1 Dąbrocznia Zielona Wieś km III II II non non - 2,7 Źródło: WIOŚ Poznań
Na ogólnie niską ocenę jakości wód wszystkich dopływów wpłynęły przede wszystkim ponadnormatywne zanieczyszczenia bakteriologiczne, a także obecność substancji biogennych. We wszystkich punktach pomiarowych wskaźniki te były pozaklasowe. W punktach pomiarowo-kontrolnych położonych na terenie powiatu szczegółowe omówienie stanu czystości badanych cieków przedstawia się następująco: Borownica - Jutrosin Stan wód rzeki na odcinku ujściowym mieścił się na pograniczu klas III i non. Zanieczyszczenie materią organiczną generalnie odpowiadało klasie II, choć okresowo pogarszały się warunki tlenowe (minimalna zawartość tlenu rozpuszczonego wynosiła 3,2 mg/l). Wody zawierały średnie ilości związków azotowych i nieco więcej związków fosforu. Zanieczyszczenie materią nieorganiczną i zasolenie wód było niewielkie, wody tylko okresowo zawierały większe ilości zawiesin. Dąbrocznia – Zielona Wieś Zanieczyszczenie materią organiczną utrzymywało się na poziomie granicznej wartości klas II i III, przy czym warunki tlenowe ulegały wahaniom ze względu na niewielkie rozmiary cieku. Zawartość azotu ogólnego wahała się od klasy I do wartości pozaklasowych. Znaczne było zanieczyszczenie wód materią nieorganiczną, zasolenie i zawiesina w klasie II. Stan sanitarny zmieniał się od klasy II do wartości pozaklasowych. Wskaźniki charakteryzujące stopień zanieczyszczenia Dąbroczni ulegały największym wahaniom spośród badanych dopływów Orli. Zestawienie danych dotyczących przepływów i ładunków zanieczyszczeń w zlewni Orli przedstawia tabela 41.
Przepływy i ładunki zanieczyszczeń w rzece Orli i jej dopływach T a b e l a 41
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 66
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Przepływ Wskaźnik zanieczyszczenia [Mg/r] średni Rzeka roczny w Zawiesiny Azot Azot Fosfor BZT Fosforany [m3/s] 5 ogólne ogólny amonowy ogólny Żydowski 0,27 100,2 107,0 219,2 73,7 1,8 2,6 Potok Radęca 0,11 44,0 107,4 68,6 8,7 4,7 10,2 Borownica 0,51 60,2 228,9 91,6 9,9 4,2 6,2 Dąbrocznia 0,23 24,7 40,7 85,4 4,6 5,2 8,9 Orla [km 15,3] SNQ - 0,39 477,2 1328,3 1221,3 92,2 49,2 93,5 Źródło: WIOŚ Poznań
Dokonując podsumowującej oceny ogólnej na podstawie badań z roku 1999 można stwierdzić, że jakość wód Orli od odcinka źródłowego do ujścia nie odpowiada normom przede wszystkim ze względu na nadmierne zanieczyszczenie substancjami biogennymi i zły stan sanitarny. Rzeka jest już zanieczyszczona w jej górnym biegu w rejonie Koźmina (miasto liczy około 14 tyś mieszkańców) i wnosi największe ładunki zanieczyszczeń na terenie całej zlewni. Drugim co do wielkości ładunków źródłem zanieczyszczeń jest oczyszczalnia w Krotoszynie (około 40 tyś mieszkańców). Mniejszy już wpływ na zanieczyszczenie Orli w jej środkowym biegu rzeki mają zrzuty ścieków z oczyszczalni znajdujących się na terenie powiatu Rawickiego, mianowicie w Chojnie i Białymkale. Ostatni z wymienionych obiektów jest przede wszystkim źródłem związków biogennych i trudno rozkładalnych związków organicznych. W dolnym biegu rzeki wpływ na zanieczyszczenie Orli może mieć przede wszystkim zlewnia Masłówki (jej stan czystości w 1999 roku nie był jednak kontrolowany). Wody wszystkich badanych w 1999 roku dopływów Orli zostały sklasyfikowane jako pozaklasowe, głównie ze względu na zły stan sanitarny i zawartości związków biogennych. Najgorszej jakości były wody Żydowskiego Potoku (zrzut ścieków z oczyszczalni w Krotoszynie), a najlepszej wody Borownicy. Wody Radęcy i Dąbroczni były również zdecydowanie nadmiernie zanieczyszczone. W roku 2000 w maju, przeprowadzone zostały badania stanu czystości Dąbroczni w okolicach Sobiałkowa gmina Miejska Górka (na potrzeby opracowania pn. Ocena oddziaływania na środowisko naturalne wysypiska odpadów komunalnych w Sobiałkowie). Wyniki przedstawiono w tabeli 42.
Zestawienie wybranych parametrów fizykochemicznych wód rzeki Dąbroczni T a b e l a 42 Badany wskaźnik Jednostka Wartość Klasa Barwa mg/dm3 34,0 non pH 7,8 I Azot amonowy mg/dm3 2,6 II Azot azotynowy mg/dm3 1,6 non IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 67
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Azot azotanowy mg/dm3 7,2 III Siarczany mg/dm3 180,00 II Fosforany mg/dm3 0,32 II Chlorki mg/dm3 75,3 I Fluorki mg/dm3 0,6 I Sód mg/dm3 68,8 I Potas mg/dm3 9,5 I Mangan mg/dm3 0,1 III Twardość og. mg/dm3 472,8 II 3 BZT5 mg/dm 2,9 I Źródło: Ocena oddziaływania na środowisko naturalne wysypiska odpadów komunalnych w Sobiałkowie
Oceniając jakość wód Dąbroczni na podstawie przedstawionych badań, można stwierdzić, że poza barwą i azotem azotynowym występującymi w wartościach pozaklasowych, pozostałe wskaźniki mieszczą się w klasach czystości. Nie badano jednak wód pod względem bakteriologicznym. Pozaklasowość wymienionych parametrów jest przede wszystkim wynikiem obecności źródeł zanieczyszczeń rozmieszczonych wzdłuż biegu rzeki w postaci odprowadzania bezpośrednio do cieku ścieków bytowo – gospodarczych z nieskanalizowanych obszarów. Nie stwierdzono natomiast bezpośredniego wpływu na jakość wód Dąbroczni składowiska odpadów komunalnych w Sobiałkowie (Dąbrocznia przepływa w odległości około 250 m na zachód od składowiska w Sobiałkowie - Ocena oddziaływania na środowisko naturalne wysypiska odpadów komunalnych w Sobiałkowie).
Pozostałe cieki wodne
Pozostałe występujące na terenie powiatu cieki nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czystości monitorowanych cieków wodnych (Orli i jej dopływów), można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie powiatu cieki, a przede wszystkim te przepływające przez nieskanalizowane miejscowości, również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Częściowym potwierdzeniem tego faktu mogą być badania Masłówki przeprowadzone w 1997 roku (Źródło: Komentarz do mapy sozologicznej arkusz M-33- 22-B Rawicz) oraz badania otwartych rowów, do których odprowadzane są wody opadowe z terenu wsi Słupia Kapitulna (gmina Rawicz), wykonane w 2001 roku przez WIOŚ Poznań. Masłówka była kontrolowana w dwóch punktach pomiarowych. Jeden znajduje się na terenie powiatu rawickiego w gminie Rawicz, na wysokości miejscowości Masłowo, a drugi położony jest poza obszarem powiatu w gminie Żmigród – powyżej Laskowa. W obu przekrojach wody zostały sklasyfikowane jako pozaklasowe, nieodpowiadające normom,
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 68
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego głównie za sprawą znacznych przekroczeń miana Coli, azotu azotynowego oraz fosforu ogólnego. Kontrola stanu czystości rowów wykazała, że prowadzą one wody pozaklasowe, przyczyną ich zanieczyszczenia są wody opadowe doprowadzane kanalizacją deszczową z terenu wsi Słupia Kapitulna. Ze względu na brak kanalizacji sanitarnej na danym obszarze, prawdopodobne jest nielegalne odprowadzanie do kanalizacji deszczowej ścieków pochodzących z gospodarstw domowych, co jest główną przyczyną zanieczyszczania wód prowadzonych rowami melioracyjnymi.
Większość rzek na terenie powiatu ma małe przepływa oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Z tego względu istniejący zły stan czystości cieków wodnych na obszarze powiatu wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno – ściekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w oczyszczalnie ścieków i rozbudowę kanalizacji sanitarnej.
4.5.2. Stan czystości zbiorników wodnych
Na terenie powiatu nie istnieją naturalne zbiorniki wodne – jeziora. Istnieje jedynie jeden duży sztuczny zbiornik w Miejskiej Górce oraz kilka mniejszych zbiorników powyrobiskowych zlokalizowanych w okolicach cegielni w Rozstępniewie oraz na terenie gminy Jutrosin. Stan czystości zbiorników nie jest jednak znany. Zgodnie z uzyskanymi informacjami nie były prowadzone badania dotyczące jakości wód znajdujących się w tych zbiornikach. Badania te nie były wymagane przede wszystkim ze względu na sposób gospodarczego wykorzystania zbiorników.
4.6. Stan i tendencje zmian jakości wód podziemnych
Użytkowe poziomy wodonośne na terenie powiatu dotyczą wód czwartorzędowych i trzeciorzędowych.
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 69
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Badania wód podziemnych, na terenie powiatu rawickiego prowadzone były w 2001 roku przez WIOŚ Poznań w ramach określania jakości wód podziemnych w sieci regionalnej na terenie województwa wielkopolskiego, na podstawie oceny zakresu rozszerzonego. Kontrolowano jakość wód w 5 punktach pomiarowych. Wyniki pomiarów przedstawia tabela 43.
Jakości wód podziemnych w sieci regionalnej w 2001 r T a b e l a 43 Klasa Nr Miąższość Użytkowanie Lokalizacja Poziom Zbiornik Głębokość wód wg otworu izolacji terenu PIOŚ Brak 101 Golina Q LZWP 53,0 35,2 III zabudowy Rawicz- LZWP 111 Q 45,0 29,5 Lasy III Załecze Rawicz- LZWP Zabudowa 112 Tr 155,0 56,5 III Gazomet miejska LZWP Zabudowa 113 Konary Q 46,0 16,0 III wiejska Brak 114 Szymonki Q LZWP 57,0 37,8 II zabudowy Q – czwartorzęd; Tr - trzeciorzęd źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2001 r.
Na podstawie wyników pochodzących z punktów badawczych, wody podziemne regionu charakteryzują się niską jakością przede wszystkim w klasie III (tylko w jednym punkcie wody cechowała II klasa).
Zbiorowe zaopatrzenie w wodę w poszczególnych gminach powiatu, według uzyskanych danych z Urzędów Gmin odbywa się z następujących lokalnych ujęć.
Miasto i Gmina Bojanowo - korzysta z 5 ujęć będących własnością gminy, podstawowe dane o ujęciach zamieszczono w tabeli 44.
Ujęcia służące do zbiorowego zaopatrzenia w wodę T a b e l a 44
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 70
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Lokalizacja Nr Wydajność Pobór Sprzedaż Obsługiwane studni [m3/d] [m3/d] [m3/d] miejscowości Bojanowo 1a Golina Wielka Golinka Golina 2143 915 738 Gołaszyn 2a Tarcholin Pakówka 1a Giżyn Giżyn 367 50 31 2 Borszyn Wielki 1 Kawcze Kawcze 290 148 102 2 Girłachowo 1 Trzebosz Trzebosz 171 108 90 3 Zaborowice 10 Czechnów Zaborowice 528 126 101 Sułów Mały 2a Parłowice Źródło: UM w Bojanowie
Jakość ujmowanych wód we wszystkich ujęciach należy do klasy II b – czyli są to wody średniej jakości naturalnie i słabo zanieczyszczone antropogenicznie, wymagające uzdatnienia. Wody ujmowane z poziomu czwartorzędowego (dotyczy to wszystkich ujęć oprócz ujęcia w Trzeboszu – poziom trzeciorzędowy), narażone są na pogorszenie jakości na skutek przenikania zanieczyszczeń z powierzchni terenu (płytkie usytuowanie poziomu wodonośnego i słaba warstwa izolacyjna). Wody poziomu trzeciorzędowego są mało podatne na zanieczyszczenia antropogeniczne, a mogą być zanieczyszczane genetycznymi chlorkami, siarkowodorem lub pyłem węgla brunatnego przez co bywają często mało przydatne, zbyt kosztowne bowiem jest ich podczyszczanie. Wszystkie ujęcia posiadają aktualne pozwolenia wodnoprawne, jednak ustanowioną strefę ochrony pośredniej posiada jedynie jedno ujęcie w Giżynie. Powierzchnia tej strefy wynosi 1,0 km2. Poza zamieszczonymi ujęciami na terenie gminy istnieją również ujęcia zaopatrujące w wodę zakłady pracy. Wykaz wszystkich ujęć znajdujących się na terenie gminy został zamieszczony w tabeli 15 dotyczącej udokumentowanych zasobów wód podziemnych na terenie powiatu w rozdziale III, punkcie 3.5.2 niniejszego opracowania.
Miasto i Gmina Miejska Górka – korzysta z 2 ujęć będących własnością gminy, podstawowe dane o ujęciach zamieszczono w tabeli 45.
Ujęcia służące do zbiorowego zaopatrzenia w wodę T a b e l a 45 IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 71
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Lokalizacja Nr Wydajność Pobór Sprzedaż Obsługiwane studni [m3/d] [m3/d] [m3/d] miejscowości 1 Miejska Górka, Miejska Górka 510 401 363 Karolinki 2 Jagodnia Konary, 1 Sobiałkowo, Piaski, Zalesie, 2 Konary 580 401 330 Oczkowice, Topólka, Kołaczkowice, 3 Woszczkowo, Rozstępniewo Źródło: UM Miejska Górka, Wodociągi Gminne Sp. z o. o. w Pakosławiu
W badaniach prowadzonych w roku 2001 przez WIOŚ Poznań, w ramach monitoringu wód podziemnych w Konarach stwierdzono III klasę jakości wód. Badania wody surowej (przed uzdatnieniem) z ujęcia w Miejskiej Górce wykonane w maju 2001(na zlecenie Wodociągów Gminnych Sp. z o. o. w Pakosławiu), wykazały: znaczną mętność wody, zapach siarkowodorowy, dużą zawartość amoniaku, żelaza i manganu. Pozostałe wskaźniki fizyko – chemiczne oraz oznaczenia bakteriologiczne odpowiadały normom. Woda ujmowana na terenie gminy Miejska Górka nie należy do wód wysokiej jakości, z tego względu przed podaniem do sieci wymaga odpowiedniego uzdatnienia. Zgodnie z uzyskanymi informacjami jakość wody dostarczanej mieszkańcom (po procesie uzdatnienia) odpowiada normom sanitarnym. Mieszkańcy gminy zaopatrywani są w wodę również z ujęć znajdujących się poza obszarem gminy mianowicie: - ujęcie w Słupi Kapitulnej (ZWiK Rawicz) zaopatruje mieszkańców Niemarzyna; - ujęcie w Łaszczynie (ZWiK Rawicz) zaopatruje mieszkańców Zakrzewa; - ujęcie Ziemlin (MGZWiK Strzelce Wielkie) zaopatruje mieszkańców Roszkowa Zmysłowa; - ujęcie Florynki (MGZWiK Strzelce Wielkie) zaopatruje mieszkańców Gostkowa.
Miasto i Gmina Rawicz - korzysta z 6 ujęć 5 z nich jest własnością gminy, podstawowe dane o ujęciach zamieszczono w tabeli 46.
Ujęcia służące do zbiorowego zaopatrzenia w wodę T a b e l a 46 IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 72
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Lokalizacja Ilość Wydajność Pobór Sprzedaż Obsługiwane studni [m3/d] [m3/d] [m3/d] miejscowości Rawicz, Załęcze, Świniary, Borowno, Masłowo, Rawicz - 9 6600,0 5331,0 bd Sierakowo, Załęcze Wiklina, Wodniki, Pobiel, Kąty, Folwark Dębno Polskie, Dębno Polskie 2 432,0 174,0 bd Szymanowo Zielona Wieś, Wydawy 2 528,0 177,0 bd Wydawy, Łąkta Słupia Kapitulna, Stwolno, Zawady, Niemarzyn, Słupia Kapitulna 2 1332,0 820,0 bd Sikorzyn, Chojno, Podborowo, Ugoda, Dębionka Łaszczyn, Sarnówka, Sarnowa, Żołędnica, Łaszczyn 2 1320,0 655,0 bd Konarzewo, Zakrzewo, Dąbrówka, Wydartowo I i II Iżbice, Iżbice 2 600,0 195,0 bd Żylice Źródło: Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Rawiczu
Wszystkie wymienione w tabeli 46 ujęcia, służące do zbiorowego zaopatrzenia w wodę mieszkańców miasta i gminy Rawicz, ujmują wody piętra czwartorzędowego. Miasto Rawicz zaopatrywane jest w wodę z ujęcia zlokalizowanego w większości na terenie sąsiedniej gminy Wąsosz. Jest to obszar zamknięty miejscowościami: Wodniki, Świniary, Borówna – Załęcze, zwany strukturą międzymorenową Rawicz – Świniary (na terenie gminy Rawicz występuje jedynie niewielki fragment tej struktury). Obszar ten obejmuje 34 km2. Ujęcie bazuje na warstwach wodonośnych: gruntowej oraz wgłębnych interglacjału wielkiego i osadach międzymorenowych. Dla ujęcia zatwierdzono zasoby w kategorii B w ilości 275 m3/d. Proces uzdatniania prowadzony jest już na terenie gminy Rawicz w Stacji Uzdatniania w Załęczu.
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 73
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Miejscowości położone na terenie gminy zaopatrywane są w wodę z 5 ujęć lokalnych: Dębno Polskie, Wydawy, Słupia Kapitulna, Łaszczyn, Iżbice. Wiodącą rolę w produkcji wody odgrywają stacje wodociągowe w Słupi Kapitulnej i Łaszczynie skąd pobierane jest blisko 70 % wody przeznaczonej dla wsi. Jakość ujmowanych wód (piętra czwartorzędowego), jest zmienna. Wody te nie są prawie izolowane od powierzchni terenu, a zasilanie ich odbywa się w głównej mierze drogą infiltracji opadów. Wpływa to niekorzystnie na jakość wód. Świadczą o tym badania wykonane w 1998 roku w ramach monitoringu regionalnego dla studni nr VI A Załęcze. Pogorszeniu (w porównaniu z wcześniejszymi badaniami) uległy takie wskaźniki jak: mętność, żelazo, mangan, chlorki, azot amonowy, azot azotynowy, siarczany, fluorki i fosforany. W badaniach prowadzonych w roku 2001 przez WIOŚ Poznań, w ramach monitoringu wód podziemnych w Załęczu stwierdzono III klasę jakości wód.
Miasto i Gmina Jutrosin - korzysta z 4 ujęć będących własnością gminy, podstawowe dane o ujęciach zamieszczono w tabeli 47.
Ujęcia służące do zbiorowego zaopatrzenia w wodę T a b e l a 47 Lokalizacja Nr Wydajność Pobór Sprzedaż Obsługiwane studni [m3/d] [m3/d] [m3/d] miejscowości Jutrosin 1 640,0 250 200 Nadstawem Bielawy Szymonki Zmysłowo Szymonki 2 640,0 bd bd Żydowski Bród Wielki Bór Rogożewo 1 1033,6 380 320 Pawłowo Bartoszewice Rogożewo Płaczkowo Zygmuntów 2 1033,6 bd bd Dłoń (Miejska Górka) Sielec Nowy 5 1040 360 310 Ślaskowo Domaradzice Sielec Stary Grąbkowo 4 1040 Dębina Borek
1 2 3 4 5 6
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 74
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Szkaradowo 1 400 300 230 Ostoje Bonowo Janowo Szkaradowo 2 704 Janowo-Stasin Jeziora 3 864 Zaborowo Dubin Źródło: UMiG Jutrosin, Wodociągi Gminne Sp. z o. o. w Pakosławiu
Ujęcia ujmują wody poziomu czwartorzędowego, dokładnie dolną warstwę wodonośną. (Statyczne zwierciadło wody stabilizuje się na głębokości 0,35 do 13, 3 m ppt). Warstwa zasilana jest z opadów atmosferycznych oraz przez przesączanie z wyższego poziomu i w nieznacznym stopniu przez dopływy z obszarów sąsiednich. Jakość ujmowanych wód jest ogólnie dobra, zdarzają się jednak przekroczenia niektórych wskaźników. Na ujęciu w Sielcu Starym w badaniach wody surowej przeprowadzonych w grudniu 1997 roku stwierdzono podwyższone wartości żelaza, manganu oraz barwy. Badania wody surowej z ujęcia w Rogożewie (wrzesień 2000 r), wykazały zwiększoną zawartość żelaza. W badaniach na ujęciu w Szymonkach w 1998 roku również stwierdzono jedynie podwyższoną zawartość żelaza (do 1 mg/dm3). Badania wody z ujęcia w Szkaradowie przeprowadzone w grudniu 2002 roku, nie wykazały przekroczeń żadnego wskaźnika. W badaniach prowadzonych w ramach monitoringu wód podziemnych w roku 2001 przez WIOŚ Poznań, na ujęciu w Szymonkach stwierdzono ogólnie II klasę jakości wód. Woda surowa z ujęć po procesie uzdatnienia spełnia wszystkie normy sanitarne.
Gmina Pakosław - korzysta z 1 ujęcia będącego własnością gminy, podstawowe dane o ujęciach zamieszczono w tabeli 48.
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 75
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Ujęcia służące do zbiorowego zaopatrzenia w wodę T a b e l a 48 Lokalizacja Nr Wydajność Pobór Sprzedaż Obsługiwane studni [m3/d] [m3/d] [m3/d] miejscowości Białykał Sowy 1 Zaorle Sworowo Kubeczki Niedźwiadki Pakosław Osiek Białykał 2 1620 980 600 Pomocno Góreczki Wielkie Golejewo Golejewko Ostrobudki 3 Katarzynowo Dąbrowa (gmina Miejska Górka)
Źródło: UG Pakosław, Wodociągi Gminne Sp. z o. o. w Pakosławiu
W badaniach jakości wody surowej ujmowanej z ujęcia w Białymkale wykonanych we wrześniu 2000 roku (na zlecenie Wodociągów Gminnych Sp. z o. o. w Pakosławiu), stwierdzono znaczną mętność oraz przekroczenia zawartości żelaza i amoniaku. Woda po przeprowadzeniu odpowiedniego procesu uzdatnienia spełnia wymogi normatywne. Część mieszkańców gminy Pakosław zaopatrywana jest z ujęcia znajdującego się na obszarze gminy Rawicz w Słupi Kapitulnej (ZWiK Rawicz). Z ujęcia tego korzystają mieszkańcy Chojna, Podborowa i Dębionki.
Zasoby wód podziemnych podlegają ochronie prawnej na podstawie Prawa wodnego (Dz. U. z dnia 11 października 2001 roku, nr 115, poz.1229). Ochrona ujęć wód pitnych jest niezbędna dla zachowania ich właściwej jakości. Z tego względu należy zadbać o ustanowienie stref ochronnych dla wszystkich ujęć.
4.7. Stan i tendencje przeobrażeń gleb
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 76
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, wycinanie lasów i pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, zbyt intensywne nawożenie, ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, intensywny wypas bydła, prowadzący do erozji gleb, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne.
4.7.1. Degradacja naturalna gleb
Na obszarze powiatu występują ogólnie słabe gleby, podatne na degradację, a z uwagi na prawie zerowe nachylenie terenu znaczna ich część jest nadmiernie zawodniona, a miejscami nawet zabagniona. W okresie wiosennych roztopów i jesienią, znaczna część łąk, a nawet gruntów ornych bywa podtapiana lub okresowo zalana wodami licznych rowów i rzek. W warunkach powodziowych zalewane są całe dna dolinne rzeki Dąbroczny, częściowo Orli oraz tereny wzdłuż rzeki Masłówka. Czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest także intensywne użytkowanie rolnicze. Na terenie powiatu w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne 76,6 %. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb. Na terenie powiatu rawickiego (na glebach bardzo słabych), powinna ona postępować w kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych, które najlepiej chronią glebę. Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rośliny (np., trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jak żyto, rzepak; jeszcze mniej zboża jare. Ze względu jednak na słabo urozmaiconą wysokościowo powierzchnię powiatu występuje dla gleb nieduże zagrożenie spływami powierzchniowymi, będącymi następstwem opadów atmosferycznych. 4.7.2. Degradacja chemiczna gleb
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 77
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Gleby na terenie powiatu rawickiego są z reguły nadmiernie zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają wapnowania.
Odczyn gleb użytkowanych rolniczo oraz potrzeby wapnowania (w % powierzchni użytków rolnych) w latach 1994 – 1999 T a b e l a 49 Odczyn (pH) gleby Potrzeby wapnowania bar lek dz zas ko pot ws ogr kw ko ob zbę Gmina o ad nie rze kaz ani aś kw oję dn kw ow czn bn an czo ny aś tny e aś y e e e ne ny ny Powiat rawicki 9 28 39 17 7 9 14 20 20 37 Bojanowo 8 29 38 17 8 9 17 21 21 32 Jutrosin 12 25 38 18 7 9 12 16 19 44 Miejska Górka 3 25 47 16 9 5 13 25 21 36 Pakosław 14 33 35 14 4 13 17 21 16 33 Rawicz 10 27 37 19 7 8 12 18 19 43 Źródło: WIOŚ Poznań stan na rok 2000
Odczyn gleby reguluje pobieranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwaśny hamuje pobieranie przyswajalnych składników gleby a równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych. Zestawienie odczynu gleb w poszczególnych gminach powiatu wraz z potrzebami ich wapnowania przedstawiono w tabeli 37. Wskazuje on na jeden z kierunków działań mogący przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej na terenie powiatu. Na tle danych krajowych dotyczących zakwaszenia (procentowy udział poszczególnych klas odczynu), gleb bardzo kwaśne 28 % i kwaśne 31 %, powiat rawicki prezentuje się stosunkowo korzystnie, gleby bardzo kwaśne stanowią zaledwie 9 % a kwaśne 28 %. W odniesieniu do danych dotyczących województwa zestawienie to wypada również korzystnie dla powiatu rawickiego, bowiem w Wielkopolsce gleby bardzo kwaśne stanowią 16 % a kwaśne 30 %.
Wszystkie gleby zawierają pewne naturalne ilości metali ciężkich. W latach 1999, 2000 i 2001, w ramach regionalnego monitoringu, na terenie powiatu prowadzone były badania zanieczyszczenia gleb w następująco zlokalizowanych punktach: - gmina Bojanowo – badania prowadzono w 1999 i 2001 roku, - gmina Rawicz – badania prowadzono w 2000 roku, - gmina Pakosław – badania prowadzono w 1999 roku.
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 78
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Zawartość metali ciężkich w glebach na terenie powiatu rawickiego utrzymuje się na ogół w przedziale zawartości naturalnych lub lekko podwyższonych. W punkcie pomiarowym położonym na terenie gminy Bojanowo zawartość cynku w badaniach przeprowadzonych w latach 1999 i 2001 była nieco wyższa i odpowiada I stopniowi zanieczyszczenia. Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach zawiera poniżej zamieszczona tabela 50 (stanowi załącznik nr 2 do Zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa).
Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w glebach T a b e l a 50 Zawartość w glebach [mg/kg] Pierwiastek lekkich ciężkich Kadm 3 3 Nikiel 30 100 Miedź 50 100 Ołów 50 100 Cynk 200 300
Poziom zanieczyszczenia gleb wybranymi metalami (Kadm, Ołów, Cynk, Miedź, Nikiel oraz siarka siarczanowa), w powiecie rawickim w roku 1999 przedstawia tabela 51.
Stwierdzona ilość zanieczyszczeń metalami ciężkimi w glebach powiatu rawickiego w roku 1999 T a b e l a 51 Liczba próbek z Stwierdzony Średnia Liczba próbek przekroczeniami w Powiat zakres zawartości zawartość ogółem poszczególnych stopniach [mg/kg] [mg/kg] zanieczyszczenia Kadm Cd 96 I -2 0,02 – 0,57 0,16 Ołów Pb 96 4,5 – 29,3 11,3 Cynk Zn 96 I - 4 3,0 - 76,1 26,8 Miedź Cu Rawicki 96 I - 1 1,1 – 17,3 5,7 Nikiel Ni 96 0,3 – 11,5 3,0 Siarka siarczanowa S – SO4 I – 60 II – 16 96 0,3 – 14,6 1,7 III – 6 IV - 13 Źródło: WIOŚ Poznań, Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 1999 roku,
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 79
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Na terenie powiatu w 1999 roku występowały w glebach przekroczenia naturalnej zawartości metali ciężkich takich jak Miedź, Kadm i Cynk. Stopień zanieczyszczenia tymi metalami określono jako I. Przyczynami degradacji chemicznej gleb na terenie powiatu są przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze). Pewne niekorzystne skutki w postaci zanieczyszczenia gleb może dawać eksploatacja gazu ziemnego, brak jednak szczegółowych informacji na ten temat.
Glebę przed degradacją można chronić międzyinnymi przez: prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), stosowanie odpowiednich płodozmianów, właściwa rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych, wapnowanie gleb zakwaszonych, przeciwdziałanie erozji, rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację I kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków.
4.8. Stan i tendencje zmian przyrody ożywionej
4.8.1. Szata roślinna
Szata roślinna występująca na terenie powiatu spełnia następujące funkcje: sanitarno-higieniczną polegającą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku węgla; ochronną – polegającą na ochronie gleb przed nadmierną erozją wietrzną, jak również stanowiącą ostoję i schronienie dla świata zwierzęcego; retencyjną – polegającą na retencjonowaniu zasobów wodnych (opadów atmosferycznych i wód podziemnych); dekoracyjną wynikającą w dużej mierzę z naturalnych cech roślinności (kształt, barwa), uzyskiwane dzięki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałują na psychikę człowieka; produkcyjną – polegającą na pozyskiwaniu naturalnych surowców – drewno, grzyby. Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe część powiatu została objęta obszarem chronionego krajobrazu. Natomiast wyjątkowo wartościowe zasoby IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 80
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego przyrodnicze na terenie powiatu objęto szczegółowymi formami ochrony w postaci, rezerwatu przyrody (Dębno) oraz licznych pomników przyrody. Wyodrębnione obszary zostały objęte ochroną zgodnie z wymogami Ustawy o ochronie przyrody. Ma to głównie przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych.
Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie powiatu są poddawane nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego; zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci.
4.8.2. Lasy
Obecnie stan zdrowotny i sanitarny lasów na terenie powiatu określa się jako dobry i nie występują żadne czynniki szkodnikotwórcze, które mogłyby znacząco zagrażać kondycji lasów. Ostatnio odnotowanym, poważnym zagrożeniem lasów na terenie powiatu, było masowe występowanie boreczników – owadów niszczących igły sosny. Miało to jednak miejsce w 1956 roku. W ramach zabiegów ochronnych i profilaktycznych co roku wykonywany jest szereg prac i zabiegów chroniących drzewostan. Lasy na terenie powiatu są również w średnim stopniu narażone na występowanie pożarów, ze względu na znaczny udział drzewostanów mieszanych i wilgotnych siedlisk. Najbardziej narażone pod tym względem jest Leśnictwo Dębno. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych na terenie powiatu podejmowane są następujące działania: - utrzymywanie pasów przeciwpożarowych wzdłuż głównych dróg i torów kolejowych (23 km); - porządkowanie terenów leśnych wzdłuż szlaków komunikacyjnych (na powierzchni 31,5 km); - utrzymywanie punktów czerpania wody do celów gaśniczych (24 punkty); - oznakowanie zagrożonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi (69 sztuk); - patrolowanie lasów przez Straż Leśną; IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 81
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
- wprowadzanie okresowych zakazów wstępu na tereny leśne. Wszystkie lasy na terenie powiatu objęte są inwentaryzacją lub planem urządzania lasów. Zgodnie z Krajowym Planem Zwiększania Lesistości do roku 2020 lesistość na obszarze kraju ma się zwiększyć z 28 % do 30%. W ramach tego planu również prowadzone jest zwiększanie lesistości powiatu, przez zalesianie gruntów porolnych. W przeciągu ostatnich 4 lat zaadoptowano 19 ha. Przy czym obecnie w rejestrze na zalesienie oczekuje 27 właścicieli gruntów na łączną powierzchnię 96 ha. Wstępnie przyznany przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa limit na zalesienia w 2003 roku wynosi 40 ha.
4.8.3. Świat zwierzęcy
Zasoby świata zwierzęcego na terenie powiatu można uznać za umiarkowanie bogate. Stosunkowo liczną grupę stanowią rzadkie gatunki zwierząt dziko żyjących (sarny, jelenie, dziki, a także lisy i daniele). Dla tej grupy największym zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: nieprawidłowa gospodarka leśna np. niekontrolowane wyręby lasów, kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków, żerujących i gniazdujących głównie w dolinach rzecznych (Orli i Masłówki) oraz dla gatunków gadów takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki i zwinki, a także płazów (żab, ropuch, rzekotek i kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania i niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska; zmienności i niedobory stanu wód. Wymienione zagrożenia wpływają również na małe zróżnicowaną i ograniczoną ilość występowania na obszarze powiatu, pomimo stosunkowo gęstej sieci cieków wodnych, nawet pospolitych gatunków ryb.
4.9. Stan i tendencje przeobrażeń walorów estetyczno – widokowych krajobrazu
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 82
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Charakterystyczną cechą dla terenów siedlisk ludzkich jest występowanie zmiany walorów estetyczno – widokowych krajobrazu, związanych głównie z dużymi obiektami kubaturowymi np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami W przypadku powiatu rawickiego istnieje na jego terenie mała ilość dużych zakładów przemysłowych. Są one zlokalizowana w większości na terenie lub w pobliżu miast (Rawicz, Miejska Górka, Bojanowo), przez powiązanie z siedliskowym charakterem miasta nie pogarszają one, mimo swych znacznych rozmiarów, walorów estetyczno – krajobrazowych. Elementami związanymi z działalnością przemysłowo – rolniczą są na terenie powiatu również silosy znajdujące się w pobliżu Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, zlokalizowane na terenach poza miejskich. Mimo, że mają one charakter punktowy to jednak ich wielkość sprawia, że są widoczne z dalszych odległości. W sposób podobny na walory estetyczno - krajobrazowe oddziaływają maszty telefonii komórkowej, rozstawione na terenie powiatu. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych można uznać także chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie powiatu. Wielokrotnie w miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i „burzące” pewnego rodzaju harmonię. Za naruszenie naturalnego krajobrazu, należy również uznać wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego występujące w znacznej ilości zwłaszcza na terenie gminy Jutrosin.
4.10. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego
Na podstawie zebranych informacji i ich analizie sporządzono listę problemów ekologicznych jakie występują na terenie powiatu tabela 52. IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 83
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Przyczyny i sposoby rozwiązania problemów środowiskowych na terenie powiatu T a b e l a 52 Problem Główne przyczyny występowania Ogólne metody w zakresie ekologiczny problemu przeciwdziałania określonemu problemowi Zanieczyszczenie istnienie kilku zakładów współpraca na rzecz kierunków powietrza przemysłowych, zmniejszenia zanieczyszczeń z atmosferycznego stosowanie indywidualnego zakładów przemysłowych na terenie ogrzewania (węglowego) powiatu, nasilony ruch likwidacja indywidualnych punktów komunikacyjny, paleniskowych, nie wykorzystywanie źródeł przechodzenie na paliwa ekologiczne energii odnawialnej, do - gaz, paliwa odnawialne, pokrywania tworzenie i rozszerzanie stref zapotrzebowania w energię, ochronnych zieleni, wypalanie traw prowadzenie nowych nasadzeń leśnych na terenach nieużytków oraz gleb o słabej bonitacji Hałas duży ruch komunikacyjny tworzenie ekranów i stref izolacyjnych zakłady przemysłowe wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu, przebudowa złych rozwiązań węzłów komunikacyjnych Bojanowo, Rawicz; Miejska Górka modernizacja zakładów przemysłowych. Promieniowanie obecność źródeł lokalizacja nowych obiektów z elektromagnetyczne promieniowania (wieże zachowaniem stref ochronnych; telefonii komórkowej, nadajniki, sieci i stacje energetyczne) Zanieczyszczenie brak kanalizacji sanitarnej budowa lokalnych oczyszczalni wód na dużym obszarze powiatu, ścieków, powierzchniowych niewystarczająca ilość pełne skanalizowanie powiatu, oczyszczalni lokalnych, zlikwidowanie dzikich wysypisk brak rozbudowanej odpadów i wylewisk ścieków, kanalizacji deszczowej na inwentaryzacja zbiorników terenach zurbanizowanych, bezodpływowych – szamb, dzikie wylewiska, kontrola szczelności zbiorników chemizacja rolnictwa, bezodpływowych oraz wywiązywanie zanieczyszczenia się z obowiązku ich opróżniania, pochodzące z poza terenów współpraca na rzecz kierunków powiatu, zmniejszenia zanieczyszczeń z poza terenu powiatu (sąsiedztwo powiatów dolnegosląska) Zanieczyszczenie brak kanalizacji sanitarnej pełne skanalizowanie powiatu, wód podziemnych na dużym obszarze powiatu, zlikwidowanie dzikich wylewisk, niewystarczająca ilość kontrola szczelności zbiorników oczyszczalni lokalnych, bezodpływowych – szamb, dzikie wylewiska, właściwe składowanie nawozów nieszczelne zbiorniki naturalnych oraz (obornika, bezodpływowe, gnojowicy), chemizacja rolnictwa, właściwe składowanie kiszonek, położenie powiatu w strefie przeciwdziałanie zmianie stosunków małych zasobów wodnych wodnych.
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 84
Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Degradacja gleby zanieczyszczenie powietrza ograniczenie emisji zanieczyszczeń atmosferycznego, pyłowych i gazowych, wypalanie traw, ochrona wód podziemnych, awarie przemysłowe właściwe stosowanie nawozów sztucznych, kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych oraz wywiązywanie się z obowiązku ich opróżniania, właściwe gospodarowanie odpadami komunalnymi, właściwe składowanie nawozów naturalnych (obornika, gnojowicy) właściwe składowanie kiszonek. Degradacja szaty zanieczyszczenie powietrza ograniczenie emisji zanieczyszczeń roślinnej atmosferycznego atmosferycznych degradacja gleb właściwa pielęgnacja szaty roślinnej wypalanie traw stosowanie gatunków odpornych na zanieczyszczenia, zalesianie nieużytków, wzbogacanie gleb środkami glebotwórczymi (kompost); Ubożenie świata zanieczyszczenie powietrza, ograniczanie lokalnych źródeł zwierzęcego gleby i wody zanieczyszczeń powietrza, gleby i kłusownictwo wody wypalanie traw walka z kłusownictwem dokarmianie i szczepienia ochronne
Obniżenie walorów obiekty pochodzenia sytuowanie elementów naruszających estetyczno antropogenicznego walory estetyczne i krajobrazowe widokowych estetyka zabudowy powiatu mieszkalnej uporządkowanie zabudowy
IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 85