de Zelf

Nummer 2021-01 zwichter

De Malle Molenmeiden van Hollands Welvaart pagina 3 

Henk Berends en De Eendracht pagina 7 

Molenaar in coronatijd pagina 11 

Molens in kinderboeken pagina 19  de Zelfzwichter • voorjaar 2021

COLOFON Inhoud de Zelfzwichter Jaargang 25, nummer 1, mei 2021 3 De ‘Malle Molenmeiden’ van Hollands Welvaart  ISSN 1877-7732 Losse nummers: € 4,- plus porto 7 De Eendracht: multimediaal in beeld!  De Zelfzwichter verschijnt in 2021 in de 11 Molenaar in coronatijd  maanden mei, september en december. Donateurs van de Stichting Het 14 Ander molennieuws  Groninger Molenhuis ontvangen het blad automatisch. 15 Molenonderhoud  DONATIES

Minimaal 20 euro per jaar 19 Mooie molenvondsten in het KinderBoekenHuis 

Het Groninger Molenhuis 23 Uit de Groninger molenwereld  Lopende Diep 8, 9712 NW • Gilde van Vrijwillige Molenaars, afdeling Groningen (050) 313 00 52 • Molenstichting Midden- en Oost-Groningen www.erfgoedpartners.nl Rekeningnummer: NL32 TRIO 0784 Het Groninger Molenarchief is ondergebracht bij Erfgoedpartners 8534 28 Lopende Diep 8, 9712 NW Groningen (050) 313 00 52 REDACTIE Op de website www.groningermolens.nl vindt u een overzicht van Roeli Broekhuis, Ids van der Honing, bestaande en verdwenen molens, met een algemeen verhaal per molen Jan Kugel, Bert Steenhuizen, en afbeeldingen en archiefstukken. Margreet Versteeg eindredacteur: Thea Pol Zelfzwichter [email protected] Een wieksysteem met kleppen die automatisch openen en sluiten afhankelijk van de wisselende windkracht. Eén van de verbeteringen ten Aan dit nummer werkten mee: opzichte van de oudhollandse zeilwieken. Herman Bink, Albert Buursma, Johan van Dijk, Anja Sinnige

De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden artikelen in te korten en/of aan te passen. Overname van artikelen is eerst na overleg met de uitgever toegestaan. Artikelen kunnen worden aangeboden maar zullen alleen geplaatst worden na beraad door de redactie.

Vormgevingsconcep en lay-out: Gerard de Vries Drukwerk: Scholma Print & Media Sluitingsdatum: 28 juli 2021 kopij 2021/2

2 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

De ‘Malle Molenmeiden’ van Hollands Welvaart: “Ontmoeting staat centraal” Tekst: Albert Buursma / Beeld: Anjo de Haan Dinsdag 30 maart 2021: een mooie voorjaarsdag, ideaal voor een fietstocht Groningen- voor een interview met Miranda Narold van de ‘Malle Molenmeiden’ van Molenstichting Hollands Welvaart in Mensingeweer. Bij aankomst staat het terras deels buiten in ‘coronaproof’-opstelling. Je ontkomt er niet aan. Ter verwelkoming en voor de fotoshoot zijn twee andere bestuursleden aanwezig: Jolanda Bos en Gerda Bosscher.

3 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Het bestuur bestaat sinds de oprichting alleen uit bleven en met passende vormen. Zo is de toilet- dames. De mannen doen mee als ‘k(l)usteam’ al ruimte rond. Alles is demontabel, want het is een met ruim 25 vrijwilligers, inbegrepen zes mole- Rijksmonument. naars, onder wie David en Johan die deze middag We wilden ook iets vertellen. Daarom hebben we de molen laten draaien en ondertussen bezig zijn de cursus Molengids gevolgd. We werden hele- met de voorjaarsschoonmaak. maal ‘molengek’. Zo verzamelen we kunstwerken Miranda heeft een molenaarsopleiding gedaan, met molens erop en verder van alles wat met speciaal voor De David, de kleine molens te maken heeft, zoals de houtzaagmolen in Openluchtmu- geschiedenis. We hebben een seum Het Hoogeland in replica van een Romeinse , de enige resteren- molensteen en van een de met een houten handmolen, de ‘kweern’. lintzaagconstructie. Toen we ontdekten dat er een molen op de Theeschenkerij Antillen was gebouwd, Hoe is het allemaal bezochten we die. Het ontstaan? Miranda: was inmiddels een “Het is begonnen met nachtclub geworden, een stel vrouwen. We haha. wilden in Mensinge- We laten de werking weer graag een koffie- van de molen en het en theeschenkerij. malen van graan zien met Eerst hadden we een oude een opengewerkt molenmo- garage op het oog. Toen op del. In de molen hangen overal een gegeven moment gemeente naamkaartjes bij verschillende De Marne aan DBM (Dorpsbelangen onderdelen. Bob Poppen heeft minstens Mensingeweer) vroeg of er dorpsbewoners met tweeduizend benamingen verzameld, die hebben een idee voor de molen waren, zijn we de thee- we hier niet allemaal, hoor! schenkerij begonnen. We zitten nu in het vijftien- Op de zolder kunnen exposities worden gehou- de seizoen en daaraan ging vijf jaar voorbereiding den. Daarvoor worden kunstenaars uit de streek vooraf. Eerst was het van belang de mening van benaderd. We begonnen in Mensingeweer, daarna dorpsgenoten en van instanties, zoals Monumen- gingen we ‘breder’. Later hadden we ook buiten- tenzorg en Heemschut, te peilen. Daarna volgden landse kunstenaars, zoals een Tsjech die hier een subsidieaanvragen; we kregen onder andere tijdlang verbleef.” Europees Leader-geld. Bij de openingstijden kozen we zon- en feestda- Bezoekers gen omdat korenmolen De Lelie in het nabijgele- Over de vele molenbezoekers vertelt Miranda: “Dat gen dorp zaterdags open is. De molen zijn vooral wandelaars, fietsers en vaarrecreanten, was al vroeg een trouwlocatie. Dat was gemakke- naast molenliefhebbers. We zitten in de eerste of lijk te regelen, omdat de molen nog gemeente-ei- laatste etappe van het Pieterpad. Wandelaars gendom was.” kunnen zo vanaf de stelling mooi de route overzien. Er komen vele nationaliteiten: Duitsers, Inrichting Spanjaarden en Engelsen, maar ook Tsjechen en Er moest heel wat gebeuren, want er was niks: Japanners. We leren nu gebarentaal.”(Miranda waterleiding noch riolering. Miranda: “We wilden demonstreert de gebaren voor ‘warme chocolade- de molen zo inrichten dat de onderdelen zichtbaar melk met slagroom’ en cappuccino).

4 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Samen met een molenaar is een Verder is de molen eenmaal in digitale luistertocht ontwikkeld, de vier jaar verzorgings- en Eigen activiteiten die buiten begint en verder door stempelpost bij de 'Noorder- Miranda: “Tweemaal per jaar de hele molen gaat. Moleninfor- rondtocht'.‘Tocht om de Noord’ hebben we spectaculaire, matie in het Engels en Spaans, had eens het thema 'zintuigen'. ludieke openingsacts en livemu- gemaakt door vrijwilligers, komt Van het Hoogholtje over de ziek, zoals het jaarlijks muziek- ook op de website, evenals een vaart hadden we een ‘zintuig- festival ‘Mens-swing-es-weer’. 360-gradenfilm van alle verdie- tunnel’ gemaakt met geluiden De muziek moet swingend zijn, pingen, gemaakt door een en lichtflitsen. Met slierten aan de bandjes liefst uit de omge- fotografe die voor Google werkt. het tunneldak, ‘gel-dingen’ op ving. Eerst waren er met het brugleuningen en oneffenheden Dorpshuis en ‘Laif en Nuver’ drie Deelname aan evenementen op het brugdek. In de molen locaties, waarbij groepen Het team van Hollands Welvaart stonden ‘voeldozen’ met wisselden van plek. Na de doet mee aan veel evenemen- graanproducten. verhuizing van ‘Laif en Nuver’ ten. Miranda somt op: “Bijvoor- Er is een locatie voor ‘Geo werd het één locatie: naast de beeld ‘Hogeland op de kaart’ en caching’ waarvan ik de precieze kerk. We hadden een thema ‘Pronkjewailpad’. Voor wande- plek maar niet zal verklappen. ‘Dichter bij de molen’, met laars is jouw ‘pronkjewail’ een We nemen deel aan Nationale- speciaal gemaakte gedichten, of lokkertje. Je hoopt dat ze nog en Groninger Molendagen, ‘Dag een wedstrijd ‘maak je mooiste eens terugkomen. Wanneer ze van de Wind’ en Open Monu- molen’. En een molenopera graan malen met de kweern, een mentendag. We zijn opgenomen waaraan vijftig mensen mee- handmolen, krijgen ze een in het Wad- en wierdenpad en werkten en kinderopera De ‘pronkjewailtje’: een boekenleg- zijn ANWB bandenplak- en Molenmuis. Die hadden we ger of een molenchocolaatje. oplaadpunt voor e-bikes.” gezien bij de Deventer molen. de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Hier hebben we die georganiseerd met de Eenru- die chocolademolentjes bij een bestelling van ons mer fanfare. op voorraad heeft. Bij het thema ‘Spoken en griezelen’, maakten we En dan is er nog een arrangement met ‘Marenland’ met dorpsgenoten en muzikanten het stuk ‘De in met daar kanoverhuur en hier koffie meester van de zwarte molen’ met verteller Erik met gebak. In onze streekproductenkast verkopen van Dort, compleet met rookeffecten. Voor iedere we onder andere speltmeel van de Feerwerder akte moest het publiek in het donker naar een molen Joeswert.” andere zolder. En van jubilea maken we ook een feestje.” Nu en straks Momenteel gelden nog beperkingen vanwege de Arrangementen coronapandemie. De ‘Malle Molenmeiden’ kijken Daarnaast zijn er speciale arrangementen, zoals uit naar de heropening van het terras. Miranda: ‘Appeldag’ tijdens Monumentendag met de Enne “Dan zie je weer blije gezichten. Wandelen is nu Jansheerd te Maarhuizen. Miranda: “Mensen een echte hype, pauzeren met lekkere koffie geeft kunnen daar appels plukken, zelf appelsap maken nog blijere gezichten.” Nu is de molen open voor of proeven. In de molen kunnen ze meel kopen ‘coffee to go’. Dat ging niet zomaar: “Het toilet is te met daarbij een appeltaartrecept, of direct proe- dicht bij uitgiftepost. We hebben nu een andere ven. We verzorgen groepslunches, verjaardagen opstelling met spatschermen. Ook in coronatijd en buffetten op afspraak. probeer je mensen te enthousiasmeren. We geven We hebben een dealtje met bakker Peters in , een flyer en hopen op een weerzien in beter die grote speltkoeken bakt. Voor ons maakt hij tijden.” ‘halfjes’. Een ander dealtje is met een groothandel, “De komende maanden gaan we verder met de digitalisering”, vertelt Miranda, “met subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds gaan we onder- meer een digitaal keuzescherm in de molen ontwikkelen met het 360-gradenfilmpje, molen- spelletjes voor kinderen en meertalige informatie, inclusief gebarentaal. Buiten komt een informatie- paneel met QRcode via Het Groninger Landschap. We hopen dat deze zomer weer van alles kan. Eerst maar eens kijken of we kunnen opstarten zoals het was.” Inmiddels arriveren de mannen van het k(l)usteam voor hulp bij inrichting van de to go-uitgifte voor de Paasdagen. Miranda sluit af: “Het mooiste is dat het een ontmoetingsplek is met veel geïnteres- seerde, gezellige mensen. Ontmoeting in een monument staat centraal. Dat is allemaal begon- nen met koffie en thee in een molen. Een heel mooi stukje ‘Hollands glorie'.”

Meer informatie over Hollands Welvaart en de koffie- en theeschenkerij ‘In de Malle Molen’ via: www.molenmensingeweer.com. Via die website, of bij de molen, is ook het boek van Johan van Dijk, Hollands Welvaart (€ 10,-), verkrijgbaar.

Foto: collectie molen Hollands Welvaart 6 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

De Eendracht: multimediaal in beeld!

Tekst: Johan van Dijk / Beeld: Jelte Oosterhuis

Zeker in tijden dat door de coronapandemie bezoek aan molens eigenlijk niet mogelijk is, kunnen diverse vormen van multimedia toch bijdragen aan de aandacht voor molens. Poldermolen De Eendracht, net buiten Sebaldeburen in het Westerkwartier, is zo’n molen waar je op een bijzondere wijze sinds een aantal jaren informatie kunt krijgen, ook al zijn de deuren van de molen gesloten. De bevlogen vrijwillige molenaar Henk Berends vertelt er graag meer over.

Eendracht in de polder voor vrijwillig molenaar en via Thijs de Jong van Niet veel Groninger poldermolens hebben een de toenmalige Vereniging Vrienden van de ‘eigen’ naam. Veel zijn vernoemd naar de polder Groninger Molens kwam ik op De Eendracht die ze bemalen, dat geldt echter niet voor de terecht” vertelt de nog immer enthousiaste poldermolen van de Sebaldebuurster Molenpolder molenaar. De molenaarswoning was door de die al sinds jaar en dag bekend staat als De polder inmiddels verkocht, maar na het vertrek Eendracht. Door toedoen van predikant Nicolaus van de bewoners kon Berends niet heel veel later Westendorp werd de oorspronkelijke molen op daar zijn intrek nemen en nog steeds bewoond hij deze plek in 1801 gebouwd. Na brand in 1887 werd het huis naast de molen samen met zijn echtge- de huidige molen op de fundamenten van de note. Stukje bij beetje werd de woning aangepast voorganger gebouwd. Lange tijd zorgde De (het huis werd door de familie Berends in 1978 Eendracht dat de polder op windkracht (en later aangekocht en na brand in 1980 zelfs herbouwd) met een hulpaandrijving op één van de twee en daarbij heeft duurzame energie altijd een vijzels, zie ook kader) droog werd gehouden. De belangrijke rol gespeeld. De woning is nu min of Wet BWO (Wet Bescherming Waterstaatswerken in meer zelfvoorzienend. “We hebben geen gas meer Oorlogstijd) heeft er voor gezorgd dat De Een- en wekken stroom op met zonnepanelen en onze dracht altijd in maalvaardige toestand onderhou- kleine windturbine met een hoogte van 18 meter” den is gebleven. Evenwel werd na het vertrek van laat Berends weten. De keerzijde van zo’n windtur- de laatste beroepsmolenaar in 1970 de elektrisch bine is wel dat die lawaai maakt.“ Soms zet ik hem aangedreven vijzel geautomatiseerd zodat de even uit als ik in de zon van de rust en stilte wil polder ook zonder al te veel toezicht kon worden genieten” voegt hij lachend toe. bemalen. Een vijftal jaren van stilstand van de Molen en bezoek molen volgden. De Eendracht ligt in een echt buitengebied en was Henk Berends in het verleden eigenlijk alleen maar te bereiken De stilstaande molen kwam in maart 1975 onder door de molenaar en zijn gezin. “Vroeger liep er het beheer van Henk Berends. “Ik was net geslaagd een zandpad naar de molen en moest je de laatste

7 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Eendracht in de polder gebleven. Evenwel werd na het bewoont hij het huis naast de Niet veel Groninger poldermo- vertrek van de laatste beroeps- molen samen met zijn echtge- lens hebben een ‘eigen’ naam. molenaar in 1970 de elektrisch note. Stukje bij beetje werd de Veel zijn vernoemd naar de aangedreven vijzel geautomati- woning aangepast (het huis polder die ze bemalen, dat geldt seerd zodat de polder ook werd door de familie Berends in echter niet voor de poldermolen zonder al te veel toezicht kon 1978 aangekocht en na brand in van de Sebaldebuurster Molen- worden bemalen. Een vijftal 1980 zelfs herbouwd) en daarbij polder die al sinds jaar en dag jaren van stilstand van de molen heeft duurzame energie altijd bekend staat als De Eendracht. volgde. een belangrijke rol gespeeld. De Door toedoen van predikant woning is nu min of meer Nicolaus Westendorp werd de Henk Berends zelfvoorzienend. “We hebben oorspronkelijke molen op deze De stilstaande molen kwam in geen gas meer en wekken plek in 1801 gebouwd. Na brand maart 1975 onder het beheer stroom op met zonnepanelen in 1887 werd de huidige molen van Henk Berends. “Ik was net en onze kleine windturbine met op de fundamenten van de geslaagd voor vrijwillig mole- een hoogte van 18 meter” laat voorganger gebouwd. Lange tijd naar en via Thijs de Jong van de Berends weten. De keerzijde van zorgde De Eendracht dat de toenmalige Vereniging Vrienden zo’n windturbine is wel dat die polder op windkracht (en later van de Groninger Molens kwam lawaai maakt.“ Soms zet ik hem met een hulpaandrijving op één ik op De Eendracht terecht” even uit als ik in de zon van de van de twee vijzels, zie ook vertelt de nog immer enthousi- rust en stilte wil genieten” voegt kader) droog werd gehouden. aste molenaar. De molenaars- hij lachend toe. De Wet BWO (Wet Bescherming woning was door de polder Waterstaatswerken in Oorlogs- inmiddels verkocht, maar na het Molen en bezoek tijd) heeft er voor gezorgd dat vertrek van de bewoners kon De Eendracht ligt in een echt De Eendracht altijd in maalvaar- Berends niet heel veel later daar buitengebied en was in het dige toestand onderhouden is zijn intrek nemen en nog steeds verleden eigenlijk alleen maar te

8 de Zelfzwichter • voorjaar 2021 bereiken door de molenaar en zijn gezin. “Vroeger hoger gelegen zolders ook voor publiek dat niet liep er een zandpad naar de molen en moest je de naar boven durft zichtbaar zijn. laatste 200 meter door het grasland” legt Henk Berends uit over de vroegere situatie. En dan is er Praatpaal ook nog de kwestie van het recht van overpad Het systeem waarbij webcams worden gebruikt omdat de toegang tot de molen via de percelen om hoger gelegen zolders van een molen in beeld van diverse particulieren loopt. Een te brengen, is niet uniek. Onder andere oplossing daarvoor kwam in 1999 de Widde Meuln in Ten Boer maakt met de aanleg van een beton- en ook gebruik van deze techniek. schelpenpad langs de molen. Het jongste middel van infor- Dit viel samen met het matievoorziening bij de molen ontwikkelen van de nodige is in de molenwereld waar- (toeristische) fietspaden door schijnlijk wel uniek: een het Westerkwartier. De molen voormalige gele praatpaal was in deze jaren eigendom van de ANWB staat namelijk van de Molenstichting sinds 2017 naast de molen. Westerkwartier (tegenwoordig “Bij het afschaffen van de Stichting De Groninger Polder- praatpalen door de ANWB molens) en werd verschillende werden er eerst vijfhonderd malen gerestaureerd. De laatste exemplaren ter beschikking gesteld ‘grote beurt’ die de molen kreeg was in voor een klein bedrag” laat molenaar 2006: de voormalige motorvijzel werd weer Berends weten. Hij viste echter net achter het net, voorzien van windaandrijving. In 2012 volgde een maar bij de tweede ronde deed hij mee aan een hydraulisch systeem dat ook bij gebrek aan wind prijsvraag en vroeg vervolgens subsidie aan bij de de vijzel kan doen malen. Berends kwam toen ook toenmalige gemeente Grootegast (sinds 2019 met het idee om webcams te plaatsen zodat de maakt Sebaldeburen deel uit van de gemeente

Poldermolens met twee vijzels Modelmolen Westendorp Verreweg de meeste poldermolens in Neder- Naast De Eendracht en land zijn uitgerust met één vijzel of scheprad de windturbine is er (of een modernere installatie) om water uit de nog een molentje bij polder naar de boezem te malen. De provincie Sebaldeburen te Groningen kent echter enkele poldermolens die vinden: de kleine uitgerust zijn met twee vijzels, zodat bij harde poldermolen Westen- wind meer water de polder uit kan worden dorp. Het is een gepompt. Naast De Eendracht zijn dat: werkende modelmolen • De Goliath in de met vijzel die echt • De Westerse Molen bij Nieuw-Scheemda water kan malen. De • De Dellen bij Nieuw-Scheemda Eendracht diende als • De Krimstermolen bij Zuidwolde voorbeeld. In 2003 voltooide Henk Ook De Noordermolen bij Noordbroek heeft in Berends het molentje. De naam verwijst naar het verleden twee vijzels gehad. De Biks bij degene die ooit aan de basis stond van het Onnen is uitgerust met twee schroefpompen ontstaan van De Eendracht: dominee Nicolaus naar de plannen van molenmaker Dekker. Westendorp.]

9 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Westerkwartier). Het lukte de molenaar om zo’n komst. Sinds de plaatsing vier jaar geleden zijn de karakteristieke paal bij de molen te krijgen. verhaaltjes zo’n 1500 keer beluisterd. “Maar ik weet Daarmee werkte de unieke geluidsdrager nog niet. natuurlijk niet of de mensen het hele verhaal ook Gelukkig draait Henk Berends zijn hand niet om afluisteren” voegt Berends er met een kwinkslag voor het plaatsen van een stukje techniek. De aan toe. Hoe leuk en handig ook zo’n praatpaal, De praatpaal is nu voorzien van een tweetal verhalen Eendracht én het enthousiaste verhaal van die door wandelaars of fietsers kunnen worden vrijwillig molenaar Henk Berends zijn toch het beluisterd: ééntje over de molen en ééntje over leukst om in het echt te bewonderen. Het liefste het prachtige landschap waarin de molen gelegen met een stevige wind waarbij de poldermolen kan is. Zo kunnen ook bij afwezigheid van de molenaar laten zien waarvoor die gebouwd is: water uit de bezoekers geïnformeerd worden. En zeker nu de Sebaldebuurster Molenpolder malen. Als alle molen vanwege de coronacrisis noodgedwongen maatregelen weer wat versoepeld zijn is dat ook niet toegankelijk is voor bezoek is dit een uit- zeker weer de bedoeling!

10 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Molenaar in coronatijd

Tekst en beeld: Herman Bink / foto exterieur molen: Jelte Oosterhuis

Wat is er veranderd in het leven van de molenaar in deze bizarre tijd na de uitbraak van corona? Hoe kan hij zijn molen nog tonen en promoten als hij er geen bezoek meer mag ontvangen? Met die vragen ga ik op weg naar de molenaar van koren- en pelmolen De Leeuw in Zeerijp.

11 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Bij mijn aankomst rond tweeën staat de molen Ben Herbrink (1957) eveneens uit Haren draait op trots te draaien. Er staat een stevig briesje. Voor de twee molens: op zaterdagmorgen in Thesinge op ingang zie ik twee mannen staan, ieder met een de Germania en op zaterdagmiddag op De Leeuw pet met klep op het hoofd, net als ik draag. Na een in Zeerijp. Zijn liefde voor de molen ontstond op elleboogbegroeting in de lucht stellen ze zich latere leeftijd, zo rond het jaar 2000 nadat hij een voor. Tot mijn verrassing, ik had met één van hen keer meegegaan was voor een bezoekje op de afgesproken, blijken beiden molenaar te zijn hier molen in Zeerijp. Sinds 2013 is hij gediplomeerd op De Leeuw. Ik ontmoet niet alleen Jacques Korf, molenaar. maar ook Ben Herbrink. Ik stel ze, lezer, kort even aan u voor. Beide mannen zijn enthousiast over hun molenbe- zigheden. Ze beleven veel plezier aan de steeds De molenaars wisselende weersomstandigheden, vinden het een Jacques Korf (1963) woont in Haren en gaat elke uitdaging bezig te zijn met de natuurelementen, zaterdagmiddag naar Zeerijp om de molen in daarop te anticiperen, het steeds aanpassen van bedrijf te zetten voor eventuele bezoekers. Dat de zeilvoering bijvoorbeeld, kortom zegt Jacques doet hij al vanaf 1992. Het ritje Haren - Zeerijp is “We zijn doeners, zijn graag lekker bezig met de een ritje van niks, vindt hij. Al van kindsaf aan is hij handen.” Hij denkt daarbij ook aan allerlei klussen gefascineerd door alles wat je kunt beklimmen, als schilderen, teren, timmeren en dergelijke. “Het onder andere kerktorens en molens. Eind jaren molengebeuren ademt de sfeer van oorspronke- tachtig wordt het ernst, hij begint een opleiding lijkheid”, hoor ik zeggen. tot molenaar. En vanaf eind 1992 tot heden is hij Maar hoe zit het dan nu sinds de uitbraak van molenaar op De Leeuw in Zeerijp. corona?

links Ben Herbrink, rechts Jacques Korf 12 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

“Eigenlijk gaan we gewoon door, extra informatie kunt ophalen GPS nu alleen zonder publiek. Dat met je mobiele telefoon. Behalve over de prachtige houdt in dat we elke zaterdag- Binnenkort kun je via die code buitenkant van de molen, kan middag van 13:00 uur tot 17:00 waarschijnlijk ook een promo- men informatie over de binnen- uur de molen laten draaien als tiefilmpje bekijken over de kant van de molen krijgen via de wind goed is.” molen. GPS. Bij diverse objecten (waaronder molens) zijn Terug naar het begin GPS-coördinaten. Door die Onder de noemer ‘Boek een coördinaten in te voeren kun je ontdekkingstocht’ biedt het over deze objecten informatie festival Terug naar het begin op binnenhalen en ze digitaal 12 + 13 juni, 19 + 20 juni en 26 + bezoeken. 27 juni 2021 verschillende culturele dagreizen aan, waar- mee een ontdekkingstocht door het historische wierdenland- schap van Groningen kan worden gemaakt. Zo geven de culturele ontdekkingstochten Informatie een nieuwe kijk op de omgeving Om belangstellenden tegemoet van de gemeente Eemsdelta: te komen, staat er bij de molen voor de nieuwsgierige bezoeker, aan de Borgweg sinds half maart maar ook voor wie er al jaren 2021 een paneel met informatie woont. De molen is tijdens het over de molen. Geplaatst door festival een pauzeplek voor de Doordraaien Het Groninger Landschap, de bezoekers. Die kunnen de molen Ondanks de belemmerende eigenaar van De Leeuw. Daarop bezichtigen en genieten van een omstandigheden door corona staat een QR-code waarmee je kop koffie of thee. gaan de molenaars zoveel mogelijk gewoon door met hun werkzaamheden en promoten ze hun molen en het molenge- beuren op aangepaste wijze.

De molen moet blijven draaien!

13 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

der, de molenaarswoning en de Ander molennieuws molenaars.

Het molenaarsechtpaar Dijk, nog steeds heel bekend in de Boekje Van molen Simson Boek ‘De Eolus 200 jaar Groninger molenwereld, heeft naar Waddenmolen bemaling van de vijftig jaar lang in de molenaars- ’t Hoogeland in Fransumerpolder’ woning gewoond en de molen In 1818 besloten enkele land- bediend. Daarom wordt ook In november 2020 verscheen bouwers in de omgeving van uitgebreid aandacht besteed aan het boekje Van molen Simson Aduard, Den Ham, Fransum en Bernard en Riek en hun molen- naar Waddenmolen ’t Hooge- het Aduarderdiep dat een activiteiten. land in Uithuizermeeden van poldermolen nodig was voor B.D.Poppen in . Het bemaling van hun landerijen. boekje beschrijft het ontstaan Het duurde echter tot 1821 dat en de geschiedenis van de deze molen kon worden pelmolen in Uithuizermeeden. gebouwd. Dit jaar wordt het Deze molen werd later uitge- 200-jarig jubileum van polder- breid met maalstenen zodat het molen De Eolus in de Fransu- een koren- en pelmolen werd. merpolder gevierd met het Nog weer later werd deze molen uitbrengen van een boek. afgebroken en vervangen door een grote meelfabriek genaamd Een aantal jaar geleden is Waddenmolen ’t Hoogeland. molenaar en molenmaker Rob Het boekje is te verkrijgen bij de Hoving uit liefhebberij de COOP in Uithuizermeeden aan archieven ingedoken op zoek het Johan van Veenplein. De naar informatie over de historie kosten bedragen € 3,50 per stuk van de molen, de molenaarswo- (exclusief verzendkosten). ning, de polder, de molenaars en de directe omgeving van de Het boek is voor 15 euro molen. Uiteindelijk is het plan (exclusief verzendkosten) te ontstaan om een boek over de bestellen via: molendeeolus@ molen te schrijven. In samen- outlook.com werking met de eigenaar, Auteur: Rob Hoving Stichting De Groninger Polder- Titel: De Eolus, 200 jaar bema- molens, is dit boek vervaardigd ling van de Fransumerpolder ter gelegenheid van het 200-ja- ISBN 97 894 6402 7921 rig jubileum van de molen. In het digitale septembernum- Het boek ‘De Eolus 200 jaar mer van de Zelfzwichter vindt u bemaling van de Fransumerpol- een boekbespreking. der’ bestaat uit 127 pagina’s en is rijkelijk geïllustreerd. Het vertelt prachtige verhalen over molens, met in het bijzonder over De Eolus, de Fransumerpol-

14 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

metselwerk van de onderbouw Molenonderhoud en de rechtopstaande houten molenromp. Deze knik is uitwendig zichtbaar. De twee onderste zolders, de meelzolder en de voormalige waaierijzolder liggen merkbaar hellend in de molen, de hogere zolders, de stellingzolder, de steenzolder, de luizolder en de kapzolder liggen horizontaal. De stelling loopt horizontaal om de molen. De scheefstand en de knik in de molen leveren geen bezwaren op voor het gaande werk mits aan een tweetal voorwaarden is voldaan. Het boventafelement moet horizontaal liggen om kruien van de kap in alle richtingen mogelijk te maken. Ten tweede moet de koningsspil verticaal staan. Deze hoofdas van de molen begint in het centrum van het boventafele- ment. Het verlengde hiervan zou in het midden van de De voortgang van de balken beginnen met opmetse- grondvlak moeten uitkomen, bij restauratie van molen len). Dit bood langdurige de scheve Aeolus staat de spil Aeolus in Adorp stevigheid tegen scheefzakken excentrisch, maar wel vertikaal door Ids van der Honing van een molen. in de molen. Ook dit is geen In Adorp is men vermoedelijk probleem voor de werktuigen: De herfundering gewoon op de klei begonnen te de pel- en maalstenen zijn Molen Aeolus in Adorp staat metselen, onder iets breder dan meegeschoven naar opzij. scheef. Het scheefstaan van de muren dik zijn. zware gebouwen komt veel voor De herfundering is één van de in gebieden met klei- en In Adorp is dit misgegaan. Al aspecten die bij de restauratie veenlagen in de ondergrond. direct bij de bouw zakte de van de Aeolus aangepakt wordt. Met kerken, kastelen en boerde- molen scheef. De bouwer koos Palen slaan of op staal funderen rijen behoorden molens tot de voor doormetselen en een is bij een bestaand bouwwerk zwaardere gebouwen. Ook bij aanpassing net onder het niet mogelijk. Een betonnen de bouw van molens werd ondertafelement. Hier werden ringfundering, steunend op aandacht besteed aan de wigvormige stroomlagen in het palen rondom de molen is wel fundering. Molens stonden metselwerk aangebracht zodat mogelijk. In de buitenmuur volgens Anton Sipman op palen het ondertafelement horizontaal wordt rondom een inkassing of ‘op staal’ (uitgraven tot een kwam te liggen. Er zit dus een uitgehakt. In de inkassingen harde zandlaag en op een laag knik tussen het scheefstaande ondersteunt de betonring de

15 de Zelfzwichter • voorjaar 2021 molen, de betonring wordt door de palen gedra- eigendom van Het Groninger Landschap, wordt gen. De nieuwe fundering moet het verder ingericht als vakantiewoning. scheefzakken van de molen voorkomen. Het volgende nieuws is ontvangen van Wieringa Zware gebouwen en instabiele ondergrond leiden molenbouwadvies: makkelijk tot verzakkingen. In onze omgeving is Onderhoud molens Stichting De Groninger de middeleeuwse kerktoren van een Poldermolens bekend voorbeeld. Merkwaardig is dat molens bij minder goede fundering de neiging vertonen om Koningslaagte te Zuidwolde tegen de heersende windrichting in scheef te Bij de poldermolen Koningslaagte te Zuidwolde is zakken. Een verklaring voor scheefhellen in de restauratie in het kader van de Groot onder- zuid-westelijke richting is de noodzaak om houd Restauratie Rijksmonumenten (GRRG) in stilstaande molens altijd met de kop in de wind te uitvoering. Binnen de restauratie wordt het zetten en dan belast het zwaarste deel van de kruiwerk van de molen vervangen tezamen met bovenas en het gewicht van het gevlucht het het boventafelement. Ook worden er herstelwerk- zuid-westelijke deel van het fundament het meest! zaamheden aan het gaande werk uitgevoerd. Tijdens de restauratie worden er tevens onder- Nieuw fundament voor molen Zeldenrust in houdswerkzaamheden uitgevoerd waaronder Westerwijtwerd onderhoud aan de kleppen van het zelfzwicht- Het Groninger Landschap heeft de versterking van systeem en herstelwerkzaamheden aan de stalen koren- en pelmolen Zeldenrust in Westerwijtwerd vijzel. afgerond. De molen zakte in 2012, na de zware aardbeving in Huizinge, door zijn fundament. De Langelandster te Garmerwolde in 1845 gebouwde koren- en pelmolen Zeldenrust, sinds 2007 in bezit van Het Groninger Landschap, heeft een nieuwe fundering van gewapend beton gekregen. De molen moest hiervoor van het beschadigde fundament worden gevijzeld. Nu de versterking een feit is, wordt het groot onderhoud ter hand genomen. Dat wordt dit najaar afgerond. De molen wordt vervolgens weer opengesteld voor publiek. De molenaarswoning, sinds 2019

De restauratiewerkzaamheden in het kader van de GRRG zijn in uitvoering. De werkzaamheden hebben betrekking op het vervangen van de staartbalk tezamen met de lange en korte spruit. De oude lange spruit is reeds verwijderd en de nieuwe lange spruit is herplaatst. De kleppen van de zelfzwichting zijn tevens gedemonteerd in het kader van regulier onderhoud en worden hersteld en geschilderd.

16 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Noordermolen te Noorddijk ling(hoek)liggers, stellingschoren en schrankscho- De restauratiewerkzaamheden in het kader van de ren vervangen evenals de regenkraag. GRRG zijn in uitvoering. De werkzaamheden De stellingschoren, schrankschoren en onderkant hebben betrekking op het vervangen van de stelling zijn schoongemaakt en geschilderd. houten vijzel, het onderhouden van het overige waterwerk van de molen. Bij de molen zullen Onderhoud molens Molenstichting Midden- kruispeilen gerealiseerd worden om het waterpeil en Oost-Groningen bij de vijzel te verhogen. De houten vijzel is gereed in de werkplaats en zal wanneer mogelijk ge- De Ruiten te Slochteren plaatst worden. Het schilderwerk aan het houten tussenachtkant is uitgevoerd tezamen met het herstellen van de De Palen te Westerwijtwerd spanner van een voeghout. De beide roeden van De Palen zijn doorgehaald. Westersemolen te Nieuw-Scheemda t Witte Lam te Zuidwolde De herstelde kap is op de romp herplaatst, de De beide roeden van de molen zijn doorgehaald. roeden zijn gestoken en deels opgehekt. De staart zal nog herplaatst worden. De Meervogel te Hoeksmeer Eén van de remkleppen in de busselneuzen van de Fraeylemamolen te Slochteren molen is gerepareerd. De houten vijzel is uit de vijzelbak genomen voor het onderhoud, herstel of mogelijk vervangen. Olinger Koloniemolen te Laskwerd Rondom de molen is een hekwerk aangebracht Onderhoud molens Het Groninger tezamen met een picknicktafel naast de molen- Landschap belt. Tevens is de bestrating in en om de molen opnieuw gelegd. Fram te Woltersum De door houtrot aangetaste windpeluw is vervan- Hilmahuister te Visvliet gen. De nieuwe windpeluw is bevestigd met rvs Het bestaande hekwerk rondom de molen is bouten en het steenbed is vernieuwd. De vervangen en de peulhouten onder het ondertafe- windpeluw is met twee zwanenhalzen vastge- lement zijn vervangen. maakt op de voeghouten. Uitgevoerd in december 2020. Westerhorner te Grijpskerk De beide roeden van de molen zijn doorgehaald. Germania te Thesinge Er is onderhoud uitgevoerd aan het steenbord. De Zwakkenburger te Niezijl bovenas is verzwaard, de ring om de bovenas is Schilderwerk aan de staart, achterkeuvelens, aangepast in verband met lekkage. De staven van kruihaspel, voorkeuvelens en het gevlucht. de schijfloop en de kammen van het luiwiel zijn vervangen. Er is onderhoud uitgevoerd aan de Onderhoud molens gemeente rietbedekking. Uitgevoerd in december 2020.

Windlust te Ceres te Spijk Eind 2020 is groot onderhoud uitgevoerd aan de Er is schilderwerk uitgevoerd aan de stelling en stelling. De buitensluiting is vernieuwd en aange- onderhoud aan de rietbedekking. past, de hoeken zijn nu uitgevoerd met een Uitgevoerd in oktober 2020. halfhoutse verbinding met oren. Er zijn stel-

17 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Bovenrijge te Ten Boer De Hoop te Middelstum Er is onderhoud uitgevoerd aan de dakbedekking De kapbekleding hersteld en geschilderd. De van de schuren en een aantal dakpannen is vangketting is vervangen. Uitgevoerd in augustus/ vervangen. De hemelwaterafvoer is hersteld. september 2020.

Zeldenrust te Westerwijtwerd De molen is bouwkundig versterkt en voorzien van een nieuwe betonnen ringfundering. Er is onderhoud uitgevoerd aan het gevlucht. Houten onderdelen zijn hersteld en geschilderd. De roeden zijn gestraald, gespoten en aan de binnenzijde behandeld tegen roestvorming. Uitgevoerd in november 2020.

De Vier Winden te Er is onderhoud uitgevoerd aan het gaande werk, de taatslager is vervangen. De trap van de steen- zolder naar de spoorwielzolder is voorzien van Koren- en pelmolen De Hoop in Middelstum waarvan de een afscherming. kapbekleding hersteld en geschilderd is; foto: Wieringa molenadvies De Zwaluw te Zuurdijk Alle wielen in de molen zijn uitgelijnd en juist De Leeuw te Zeerijp opgewigd en daarmee is het pelwerk en maalwerk Er zijn schilderwerkzaamheden uitgevoerd aan het weer gereed om voor educatief gebruik mee te stellinghek. De door houtrot aangetaste dorpel draaien. van de stellingdeuren is hersteld en geschilderd. Er is onderhoud uitgevoerd aan de rietbedekking. De Lelie te Eenrum Uitgevoerd in november 2020. Er zijn schilderwerkzaamheden uitgevoerd aan het gevlucht, een aantal windborden is hersteld. De Stormvogel te Loppersum Uitgevoerd in oktober 2020. Er zijn schilderwerkzaamheden uitgevoerd aan stellingdeuren en kozijnen. Het schilderwerk van De Onderneming te Vierhuizen de kapbekleding is bijgewerkt. Uitgevoerd in Er is onderhoud uitgevoerd aan het gaande werk. oktober 2020. Het bovenwiel is gecontroleerd, de bovenbonke- laar is opnieuw gecentreerd en de neuten van de schijfloop zijn deugdelijk vastgezet. Uitgevoerd in november 2020.

Hollands Welvaart te Mensingeweer Onderhoud uitgevoerd aan het gaande werk en de bovenbonkelaar. Een aantal kammen van het luiwiel is vervangen. De kistramen zijn geschil- derd. Uitgevoerd in december 2020.

18 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Museale molenvondst Mooie molenvondsten in het KinderBoekenHuis

Een bijdrage van Anja Sinnige, directeur van het KinderBoekenHuis in Winsum.

In Winsum, vlakbij de molens De Ster en De Vriendschap, vindt u het KinderBoekenHuis. Het KinderBoekenHuis herbergt een van de grootste collecties Nederlandstalige kinder- en jeugdboeken.

19 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Zo’n dertigduizend boeken om te lezen, te lenen duidelijk een verhaal van opbouwen en opklim- en te kopen. De bijzondere collectie bestaat vooral men na een moeilijke tijd. Een bijzonder boek uit Nederlandse boeken van vóór 1980 en er zijn voor veel kinderen (en volwassenen) met de ook mooie molenvondsten te vinden. Enthousiaste vreselijke gebeurtenissen uit de 20e eeuw voor de medewerkers duiken op verzoek graag de collectie boeg. in op zoek naar zulke vondsten. Uit de algemene collectie vist Marga Visser, de wandelende encyclopedie van het KinderBoeken- Huis, zo uit haar geheugen drie titels op van boeken over molens. Maaike van de molen van Trix van Brussel, Snuf en de geheime schuilplaats van Piet Prins en De Maaier waakt van Pothast-Gimberg.

Het meidenboek Maaike van de molen gaat over een meisje dat samen met haar moeder, die kunstenaar is, uit de stad naar het platteland verhuist. Ze komen terecht in De Kieviet een paradijselijk mooie molen: ‘De kleine raampjes, een eindje boven de begane grond, hebben heldere groene luiken en de tweedelige deur is in dezelfde kleur geschilderd, maar de kozijnen zijn

In de antiquarische collectie is het meteen raak. Daar vindt Martha Mol drie uitgaven van rond 1900. ‘Willem van den molenaar’ van P. Elzer is een van de boeken die meer dan honderd jaar oud zijn. Het is in prima staat en bevat een zeer lezenswaardig verhaal! Het verhaal gaat over Willem Ploegstra die na een tragische gebeurtenis komt inwonen bij zijn oom die molenaar is. Willem ‘een ferme knaap van dertien jaar’ helpt niet alleen thuis goed mee maar is de held van het verhaal als hij een van de jongens uit het dorp van de verdrinkingsdood redt. Ook verwoest een fikse brand hun korenmolen De Wind. Gezamenlijk bouwen de dorpelingen de molen weer op en komen zo deze rampspoed te boven. Het is

20 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

wit, evenals de wieken en de stelling, die rondom jeugdlectuur, het KinderBoekenHuis blijkt een de molen loopt.’ Het is in eerste instantie maar enorm aanbod van molenboeken te huisvesten. voor een jaar en in die periode maakt Maaike Kortom voor molenliefhebbers van alle leeftijden natuurlijk van alles mee in en rondom de molen. heeft onze schatkamer veel te bieden. Kom gerust In ‘Snuf en de geheime schuilplaats’ is er ook een eens langs wanneer we open zijn of neem contact bijzondere rol weggelegd voor een molen. In de op via de website. Onze medewerkers helpen oorlogsjaren hield een verzetsgroep zich namelijk graag aan prachtige molenschatten. schuil in de oude molen met de passende naam De Vrijheid. Jaren later gaan drie jongens samen KinderBoekenHuis met de hond Snuf op zoek naar de kostbare Via de website www.kinderboekenhuis.eu biedt sieraden die nog altijd ergens verstopt moeten het KinderBoekenHuis sinds kort ‘verrassings- zijn. Nog een spannend boek over een molen in pakketten’ aan voor een klein prijsje (10 euro). oorlogstijd is De Maaier. De molenaar van De Het zijn zorgvuldig samengestelde pakketten Maaier kijkt over heel de omgeving uit en verzet van tien kinderboeken passend bij een thema: de wieken wanneer er onraad dreigt. Zodoende Spanning en avontuur, Vrienden en vriendinnen zijn ze in het dorp redelijk veilig. of Sprookjes en legenden. Het zijn mooie boeken voor in een mini-bibliotheek bij de Ook een mooi verhaal is dat van Don Quichotte molen of gewoon leuk om door te geven. geschreven door Cervantes. Van dat verhaal De eerste vijf molenliefhebbers die een verras- kennen we bijvoorbeeld het spreekwoord: ‘Hij singspakket reserveren via info@kinderboeken- heeft een klap van de molen(wiek) gekregen’. huis.eu en daarbij het blad de Zelfzwichter Ida van der Molen (ook een hele bijzondere vermelden mogen een verrassingspakket naar molenvondst) geeft tenslotte nog aan dat een keuze kosteloos ophalen bij het KinderBoeken- vlotte zoektocht met de zoekterm ‘molen’ meer Huis in Winsum. dan honderd treffers oplevert. Van prentenboek tot

21 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Alle soorten molenstenen, scherpdienst, afstellen, maaltechnisch advies. Onderhoud aan oliestenen en pelstenen. Openingstijden: Restauratie van stenen en maalstoelen. Donderdag en vrijdag 10.00-17.00 uur Kweernen, wrijfstenen, demo-steentjes. Kneus- en scherphamers. Zaterdag 10.00-16.00 uur www.molenstenen.nl www.molenstenen.nl Werkplaats: Eendenpoelseweg 6a, 6581 AB Malden, Nederland Tel.: 0031 (0)24 696 36 54 / 0031 (0)6 53 66 76 86 E-mail: [email protected]

molens-titulaer 110405.indd 1 11-04-2011 13:51:17 molens-titulaer 110405.indd 1 11-04-2011 13:51:17

10 22 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

voornoemde molen werd namelijk het eerste Uit de Groninger molenaarsexamen afgenomen. molenwereld In maart is de provincie Groningen aan de beurt. Het bestuur van de afdeling Groningen heeft besloten om in die maand het pellen van gerst tot gort centraal te stellen. De reden is vrij eenvoudig; in onze provincie is in veel molens de pelinrich- ting bewaard gebleven. Pellen kwam in onze Het Gilde van Vrijwillige Molenaars streek veel voor omdat gerst op de vruchtbare afdeling Groningen kleigronden goed gedijde.

Toelatingsexamens Speciaal voor het jubileum wordt een film ge- Het bestuur van het Gilde van Vrijwillige Mole- maakt waarin het hele proces van zaaien, oogsten naars afdeling Groningen heeft, ondanks corona, en pellen in beeld gebracht wordt. Na maart 2022 op zaterdag 1 mei toelatingsexamens afgenomen. wordt weer een pelcursus aangeboden met als doel dit vak door te geven en te behouden voor de Voor een examen hebben kandidaten altijd zes toekomst. De film zal beschikbaar zijn voor alle weken de tijd en mogelijkheid om kennis te molenaars en kan worden vertoond op de molen. maken met hun examenmolen. Maar om ‘overbe- Het pellen zelf is met publiek meestal niet te doen, volking’ op de molen in de aanloop naar het maar door middel van de film kunnen bezoekers examen en op de dag zelf te voorkomen, heeft het wel een goed beeld krijgen van het werk dat de bestuur gekozen voor drie molens. Ook het aantal pelmolenaar in vroeger dagen deed. Tevens wordt personen van de commissie is aangepast. De er een klein receptenboekje beschikbaar gesteld kandidaten voor het voorjaarsexamen waren en wordt er op een aantal molens een aantal van B. de Groot, J. Elfrink en B. Hoetjer, die respectie- die recepten klaargemaakt om het te laten proe- velijk op de Fram in Woltersum, op de Widde ven door de bezoeker. Meuln in Ten Boer en op de Germania in Thesinge hun ‘kunnen en kennen’ konden laten zien en Gort is zo gek nog niet! horen. https://vimeo.com/288687436 Bij het ‘ter perse gaan’ van dit nummer was het Gort pellen in een molen in Den Andel, met o.a. resultaat nog niet bekend. Wij hopen dit in het molenaar Muda. ca. 1970, AV nummer: AV4400. volgende nummer te kunnen melden. Lengte: 7 min. 43 sec. Makers: Rob de Leve, Ernst Meijer, Gerrit de Boer, Jubileum Gilde van Vrijwillige Molenaars Kobus Mellens. Archief: Stichting Groninger 2022 Molens, Groninger Archieven In 1972 werd het Gilde van Vrijwillige Molenaars opgericht. In 2022 bestaat het dus 50 jaar. Daar zal Cor Kosmeier koninklijk onderscheiden zowel door het landelijk gilde als door de afdelin- Molenaar Cor Kosmeier is koninklijk onderschei- gen aandacht aan besteed gaan worden. Elke den. De 77-jarige inwoner van Bourtange is afdeling krijgt in het Jubileumjaar een maand de benoemd tot Lid in de Orde van Oranje-Nassau. gelegenheid om leuke streekeigen molenactivitei- Ruim dertig jaar geleden kwam Kosmeier bij ten te organiseren. De provincie Utrecht bijt in molenaar Slagman op de molen van de Groote februari 2022 het spits af. Op 15 januari wordt op Polder in Slochteren terecht waar hij aanvankelijk molen De Kat bij Zaandam het officiële startschot werkte zonder de opleiding van het Gilde van gegeven van het Jaar van de Molenaar. Op Vrijwillige Molenaars te hebben gevolgd. Toch

23 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Nieman Molenbouw Bezoekadres Wierumerschouwsterweg 17 Bezoekadres: Wierumerschouwsterweg 17 9774 TE Adorp Postadres 9774Hoofdweg TE Adorp 156 Postadres: Hoofdweg 9617 AL 156 Harkstede [email protected] Harkstede [email protected]+31 6 20414397 +31620414397

Prijsaanbieding:

EURO

Hallo hierbij stuur ik mijn logo van nieman molenbouw links boven in je mag er wel mee stoeien maar de info moet er wel op blijven staan stuur mij wel even een mailtje hoe jullie denken hoe het er uit komt te zien

M v g edwin Nieman molenbouw

24

Totaal (excl. btw): € - de Zelfzwichter • voorjaar 2021

De Molenstichting Midden- en Oost-Groningen tijdens en na het eerste lustrum. Reint Huizenga, voorzitter Na een voorbereidingsfase van een jaar zijn op 15 maart 2015 de Slochter Molenstichting en de Molenstichting Oldambt gefuseerd tot de Molenstichting Midden- en Oost-Groningen (MsMOG). De MsMOG is eigenaar van 12 polder- en korenmolens (10 grote en 2 kleine), gelegen in de gemeenten Mid- Foto: Jelte Oosterhuis den-Groningen (9) en Oldambt (3). De Molen- schuur, naast molen De Noordstar in Noordbroek begon hij al vrij snel aan de opleiding tot vrijwillig en eigendom van de MsMOG, fungeert hierbij als molenaar bij Bernard Dijk op de molen in Vierhui- ontmoetingsruime en ‘clubhuis’. zen en behaalde hij zijn getuigschrift vrijwillig molenaar. In 1998 vertrok hij naar De Korenschoof In 2020 werd het eerste lustrum niet gevierd om vrijwillig molenaar Thijs de Jong op te volgen vanwege het Covid-19 virus en haar mutaties. en hij is hier tot op de dag van vandaag actief Dit artikel geeft een beschrijving van de groei en gebleven. activiteiten van de afgelopen 5 jaar inclusief een voorbeschouwing voor komende jaren. Molenwerkgroep Oost-Groningen Bij de oprichting in 2015 bestond de MsMOG uit Op 25 april 2021 kregen wij het bericht van 25 vrijwilligers, onderverdeeld in 17 molenaars, het overlijden van 4 molengidsen en 5 bestuursleden waarvan één ook molenaar was en nog steeds is. De eerste Klaas Strijk acties waren het vastleggen van de statuten, huishoudelijk reglement en een vrijwilligersrege- ling met hierin opgenomen een overeenkomst Klaas werd lid in 1987 van voor alle vrijwilligers. de Molenwerkgroep Ook werden vanaf de start direct activiteiten Oost-Groningen en was ontplooid tot het daadwerkelijk oprichten, verder vanaf 1989 tot heden uitwerken en/of invullen van een vijftal (nieuwe) vrijwillig molenaar op commissies, namelijk een technische, PR/commu- Molen Edens te Winscho- nicatie, activiteiten, archief en financiële. De ten. Hij is van 1993 tot financiële commissie bestaat momenteel uit de 2006 voorzitter geweest penningmeester, twee personen voor de kascon- van onze werkgroep. In de trole en de financiële administrateur en dient nog Foto: Elmer Spaargaren vele jaren als instructeur een verdere invulling te krijgen. op Molen Edens heeft hij vele mensen weten op De MsMOG heeft twee personen (een financiële te leiden tot vrijwillig molenaar. administrateur en een bouwadviseur voor onder Mede op grond van zijn verdiensten voor de andere technische ondersteuning), die voor hun molens in Oost Groningen in het algemeen, en werkzaamheden een vergoeding krijgen. Op het Molen Edens in het bijzonder, werd hij in 2015 gebied van PR en communicatie werd een website benoemd tot lid in de orde van Oranje Nassau. gebouwd, een Facebookpagina opgericht en werd Wij zullen zijn betrokkenheid gaan missen. het oude periodiekje van de Slochter Molenstich-

25 de Zelfzwichter • voorjaar 2021

Het bestuur van de MsMOG van enkele jaren geleden ting (het SMSje) aangehouden om onze donateurs potentiële opleiders en aspirant-moleninstand- twee keer per jaar van informatie te voorzien. houders. De belangstelling voor deze opleiding Vanaf de start tot april 2021 is de MsMOG gegroeid van circa 8 maanden is groot, ook in de media tot 50 vrijwilligers die grosso modo onderverdeeld zoals kranten, lokale periodieken, radio en tv. kunnen worden in 5 bestuursleden, 14 gediplo- Momenteel staan er 6 personen op de lijst om meerde molenaars waaronder één Amerikaan, 1 daadwerkelijk te beginnen. Echter, door corona is gediplomeerde moleninstandhouder, 7 molengid- er enige vertraging opgetreden. Ook worden sen, 5 molengidsen in opleiding en ideeën ontwikkeld om (eigen) molengidsen op te 18 overige vrijwilligers, die diverse functies leiden. bekleden en/of activiteiten uitvoeren of in oplei- ding zijn tot molenaar of moleninstandhouder. Afgelopen 5-6 jaar zijn alle commissies volledig bemenst en zeer actief geworden. Dit heeft Vanwege een chronisch tekort aan molenaars, de geresulteerd in een accumulatie van allerlei lengte van de molenaarsopleiding bij het Gilde (technische) activiteiten. Diverse acties op het van Vrijwilligers Molenaars en de wens om iedere gebied van een brede samenwerking, het leggen molen dubbel te bezetten is de MsMOG medio van contacten met instellingen, dorpsverenigin- 2018 gestart met een eigen gemoduleerde gen en ondernemers, het aantrekken van vrijwilli- opleiding tot moleninstandhouder. Hiervoor is gers en het communiceren naar de media en de eerst een leerteam met opleiders, onderwijsdes- buitenwereld zijn gerealiseerd om de geschiede- kundigen en een bestuurslid opgericht en is een nis van onze molens – en niet alleen onze molens leerboek met diverse modules ontwikkeld voor – en dus behoud van dit cultureel erfgoed onder

26 de Zelfzwichter • voorjaar 2021 aandacht te brengen. De molen staat hierin tegenslagen geïncasseerd, onder andere de centraal. incompetente roeden van de Molen van de Groote In samenspraak tussen drie commissies (TC, CC/ Polder die met hulp van het RCE zijn vernieuwd, PR en Activiteiten) zijn ettelijke activiteiten de boktor in de Westerse Molen, waarvan de kap gerealiseerd en/of in voorbereiding. Dit zijn in volledig vernieuwd is (klaar in het voorjaar 2021) willekeurige volgorde: en de ramp in september 2020 met De Dellen 1. het uitzetten van Ommetjes bij onze molens. door het spontaan afbreken van een binnenroede. 2. het uitzetten van fietsrondjes om en bij de In alle gevallen is met hulp en steun van overhe- molens. den en subsidiegevers adequate financiering 3. het aanbrengen van uniforme informatieborden verkregen. bij de molens. 4. het optreden van een livestream DJ bij een Als bestuur zijn we zeer tevreden over hetgeen in molen. vijf, zes jaar is bereikt. Echter, op onze lauweren 5. het uitbrengen van een Nieuwsbrief Molen- rusten is niet aan de orde want er is nog veel werk stichting Midden- en Oost-Groningen als opvolger te doen om (ons) cultureel erfgoed blijvend te van het SMSje. conserveren voor ons nageslacht en onder 6. het up-to-date houden van het reguliere aandacht te houden. Het huidige Nederland is onderhoud van de molens. onder andere door deze type molens ontstaan en 7. het project ‘Van Wind tot Motor’, inclusief het gevormd. restaureren en in originele staat terugbrengen van het Motorhuisje met een originele Bronsmotor bij molen Windlust in Overschild (inmiddels is de financiering rond en waarschijnlijk is het project klaar in juni 2021). 8. het opzetten van een klussenteam. 9. het onderhouden van de molenbiotopen. 10. het aanstellen van een vrijwillige coördinator onderwijs met hieraan gekoppeld het faciliteren van onderwijs- en schoolbezoeken aan onze molens (lagere school en middelbaar onderwijs en studenten uit het Erasmus Student Network van de Rijksuniversiteit Groningen). 11. het bijhouden van diverse publicaties in media waarin de MsMOG genoemd wordt. 12. herbestemming van onze paaltjestjasker bij Nieuw Scheemda. 13. het deelnemen aan en fungeren als stempel- posten voor de wandeltochten ‘Tocht om de Noord’ en ‘Pronkjewailpad’. Ook moeten hier de werkzaamheden van de archiefcommissie genoemd worden met als uiteindelijk doel het uitgeven van een boek over onze molens. Afgelopen tijd is de MsMOG regel- matig benaderd om te participeren in andere culturele privé- en gemeentelijke activiteiten. In de achterliggende periode is een aantal fikse Noordstar Noordbroek 27 Molen Westendorp Sebaldeburen / foto: Jelte Oosterhuis 28