Isu Namba 2224 MeWantok 4 - 10, 2017 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT

April issue inside P9,10,19,20 Taureka em LukautimBisop: “Papamama i mas gat gutgutpela rilesensip pikinini! wantaim pikinini.” i nupela

Paul Zuvani i raitim siaman KAMAPIM gut pikinini long sosaiti i bikpela samt- blo Kina bod Tuna pis plai.. ing long laip, presiden bilong Katolik Bisop Kon- perens (CBC) Bisop Rochus Tatamai i tok. Em i tok em i wok bilong olgeta komyuniti wan- - Pes 6 taim stat long papamama, famili, komyuniti, gav- man na sios long lukim pikinini i gat gutpela lukaut long bodi, tingting na bilip. LLaaiippssttaaiill Bisop Rochus husat i bisop bilong Bereina Daio- sis na i nupela presiden bilong CBC i tok. Em i kisim ples bilong Bishop Arnold Orowae bilong Wabag Daioses long las wik. Em i tok taim ol bisop i pin- isim enuel jenenal kibung bilong ol long aste. Dispela kibung i kamap long Don Bosko Teknolo- Taklam Lodge save jikal Institut long Pot Mosbi. pulim planti gest... Em i tok taim pikinini i no kisim gutpela lukaut na laik dispela i ken kamapim planti hevi long sin- - Pes 14 daun bilong em na komyuniti. Em i tok gavman na sios wantaim i laikim divel- opmen tasol dispela bai i no inap kamap taim man- meri i no gat gutpela tingting. “Planti pikinini i no gat gutpela sindaun bikos no gat gutpela lukaut i go long ol,” Bisop Rochus i tok. “Papamama i namba wan wasman na tisa. Ol i mas lukim pikinini i gat kaikai, go long skul na i gat bilip.” “Papamama i mas gat gutpela rilesensip wan- taim pikinini.” Bisop Rochus i givim piksa long holi famili long Baibel long Maria, Josep na Jisas olsem ol i piksa long olgeta famili i bihainim long kamapim gutpela man na meri na gutpela sindaun long komyuniti. Tuna redi long flai: Menesing Dairekta bilong Nesenal Fiseris Atoriti, John Kaso, Het bilong UN Em i tok long helpim na tokaut long rot bilong misin Roy Trivedy, representiv bilong Japan na Het man bilong ol protocol William Dihm, i redi lukautim gut ol pikinini, ol bisop bai salim wanpela long lusim ol balun tuna pis go antap long skai long makim Wol Tuna de long PNG. Em i namba pastoral (misin) pas i go long olgeta daiosis long wan taim PNG i makim Wol Tuna de long Tunde namba 2 de bilong mun Mei 2017. Poto Nicky liklik taim. Bernard. I go moa long pes 2...

PRINT 2017 NATIONAL ELECTION POSTERS Affordable Rates For Quality Glossy Print! Contact the Sales Team now on A4 @ K1.70 & A3 @ K2.40 including GST Phone: 3252500, Fax: 3252579 Mobile: (Can have it translated into Pidgin) Excluding Freight Charges 79187688, 75506452,76622895 or email: sfarapo @wantokniuspepa.com, [email protected] or WantokNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! advertising @wantokniuspepa.com P2 Wantok Me 4 - 10, 2017 ileksennius HIV/AIDS aweanes long ileksen taim Meri putim han James Kila i raitim em long givim gutpela tingt- taim bilong lukautim ing long ol manmeri long ol demokresi o fridom bilong WANPELA liklik buk o brosa i no ken paul nabaut. ol manmeri long makim ol we i tokaut na givim toksave Wadunah i tok mani bi- lida, tasol ol i mas tingim tu long abrusim sik HIV/AIDS i long kamapim dispela buk i olsem ol sik olsem TB, longPaul Zuvani i raitim salensim longDion palamen stat long kamap long Madang long kam long Madang Provinsal HIV/AIDS na ol arapela hevi 1997. toksave long ol manmeri edministresin na Madang bilong kros pait i save LONG taim ol meri i toktok Narapela meri bai long stap seif na abrusim sik Provinsal Ileksen Stiring kamap long kempein na strong long kisim luksave resis long Kokopo HIV/AIDS long taim bilong Komiti. ileksen taim tu. long save na wok bilong ol Open egensim nau kempein na ileksen. Em i tok het tok bilong Em i tokaut tu olsem ol long sosaiti, inap long 165 memba Ereman To- Kodineta bilong buk em “Vot 1, 2, 3, Em ilek- ripot opis bilong em i gat i meri long Papua Niugini i Baining husat i gavana Jenda/HIV long Madang, sen taim….menesim na was soim namba bilong ol man- resis long go insait long bilong provins. Conrad Wadunah i tok pro- gut long ileksen bilong yu”. meri husat i gat sik bilong seksual trensmited dises palamen. Olgeta arapela daksen bilong dispela buk Wadunah i tok ileksen i (STI) i go antap. Wanpela bilong ol dispela memba bilong Is Nu meri em Leneat Avoa husat Briten tu i nominet i wanpela meri tasol i putim pinis. Long Ileksen taim, mani han long resis long Is Nu Dokta Allan Marat bai kapsait, bia tu bai Briten provinsal sia. long Rabaul Open we Dispela sia em Deputim em bai resis egensim 5- kapsait...was gut!... Sir Leo Dion, Deputi Praim Minista. Praim Minista na Minista bi- pela arapela kendidet, long Provinsal Afeas Sir Leo ToBaining long Kokopo Dion i sindaun long em. Ol arapela kendidet em egensim 24 arapela Is Nu Briten ileksen bipo primia na olpela kendidet, Malakai Tabar menesa Joap Voivoi i tokim memba bilong Gazelle Sinai long Gazelle egensim 16 Wantok Niuspepa olsem Brown husat i resis aninit kendidet na Elias Kapavore Avoa i wanpela tisa tasol long Triump Herites Em- Pomio egensim 13 arapela nau i laik makim maus bi- pawamen (THE) pati. kendidet. long ol manmeri na go insait Narapela em Nakikus Voivoi i tok nau yet ilek- long palamen. Konga husat tu i bipo Is Nu sen i wok long kamap gut Avoa i wanpela long 18 Briten memba bilong pala- we ol kendidet i go aut isi na kendidet husat i nominet men. toktotak long manmeri long long resis egensim Dion. Dion i stap 15-yia pinis polisi bilong ol. Sungi bilip long winim bek sia NUKU Memba long Wes Sepik planti yia long Wes Sepik (DSIP) em i no kisim, em i traim Moa yet ol wok stretim bi- provins, Joe Sungi i bilip long provins bipo long em i kamap hat long kamapim ol wok we long ol skul na haus sik tu i winim bek sia bilong em. edministreta bilong provins na em i inap long kamapim. kamap olsem long Nuku Helt Em i tok ol bikpela wok long bihain winim ileksen long Em i tok rot long Mai i go Senta, Mukili, Seim na las 5-pela yia i kamap bilong ol makim ol manmeri bilong Nuku long Nuku stesin na go long Yangkok. manmeri i bilip long em na i tok em i no nupela long wok Seim na go long Mukili i mak bi- Nainpela kendidet bai salen- makim long 2012 ileksen. divelopmen long distrik bilong long laik bilong em long lukim sim em na namel long ol em “Sevis nau yupela i lukim i em. distrik i kamap gut. bipo memba Andrew Kum- mak bilong bilip yupela i gat Em i tok maski i bin gat hevi Moa yet em i lukim gutpela bakor bilong Seim. long mi,” Sungi i tok. long mani long 2015 na 2016 rot i go long Yangkok na wok Planti lain manmeri i stap Sungi husat i wanpela we olgeta K10 milien distrik kamap bilong Mai Tadji rot we long lukim Sungi taim em i go Egrikalsa greduet na i bin wok sevis impruvmen program i bung wantaim Aitape. long nominet long Nuku. NUKU Memba long Wes Sepik provins, Joe Sung

Lukautim gut pikinini: Bishop I kam long pes 1... laik pikinini kisim marasin); Haus sik i kamap na givim toktok Asbisop Mark Coleridge, As- sering i givim gutpela skul long ol • Pikinini no gat fridom long long hevi i bagarapim bodi na bisop bilong Brisben, i bisop olsem ol i mas mekim moa Em i tok bagarap long pikinini i tokaut long tingting bilong tingting bilong ol pikinini. kamap na tokaut long ekspiriens aweanes long daunim kain pasin ken kamap long planti rot. Sam- em; na Wantaim Dokta Ambi em ol Katolik sios long Australia i i kamap. pela bagarap em: • Pikinini no gat fridom long pikinini long St Johns Praimeri bungim taim Australia gavman i Em i tok ol bisop i amamas long • Seksuel vailens; lainim tok bilong God na Skul long Tokara husat i tokaut kamapim Roial Komisin long Sek- Lukautim Pikinini Ekt bilong gav- • Ikonomik vailens (no kisim tokaut long tok bilong God. long hevi tuisen fi fri (TFF) i sual Vailens egensim sios. Dispela man na bai yusim Famili Laip gutpela sapot long mani na Em i tok bikpela luksave ol kamapim. Dispela em long ol i no long hevi ol pikinini i bungim taim Apostolet program aninit long no gat mani); bisop i kisim long bagarap i save lain gut bikos klasrum i pulap, tisa ol i stap long ol skul we Katolik “Children Ministry Commission” • Sosel vailens (no laik kamap long pikinini em long taim i no tisa gut na ol i no lain gut sios i ranim. long promotim pasin bilong pikinini go long skul na no Dokta Uma Ambi bilong Laloki long mak ol i mas lain long em. Bisop Rochus i tok dispela ol lukautim gut ol pikinini. nius Me 4 - 10, 2017 Wantok P3 Wanpela gavman opisa bilong Mineral Risoses Atoriti, Nicholas Waipuk I Manam manmeri ranawe sanap long Mambuan long Bogia na skelim smok long Manam ailan i long solwara. long maunten paia : Poto James G. Kila James Kila i raitim

MOA long 700 man- meri bilong Manam Ailan i go long bikples Bogia long Postdam Kea Senta long taim maunten paia i pairap gen na kamapim bikpela pret long ailan. Deputi Dairekta bi- long Madang Provinsal Disasta Opis, Rudolf Mongalee i tokaut long dispela bihain long Tabele Praimeri skul long Postsdam kea senta. ripot em i kisim i kam Em i tok dispela ol gat gutpela as long go long rot lava i save ran long Rabaul Volkeno lain gavman i stat bek long bikples long long en klostu long ples Obsevetori (RVOS) muvim ol long dispela Bogia bikos ol i bin go we ol lain Dugulava 2 i olsem pret mak bilong wik i bilong Dugulava 2 long Manam ailan gen stap long en. maunten paia i go viles long saut-west bihain long kros pait i Wod kaunsila bilong antap nau long stes 3. eria long ailan. kamap wantaim ol big- Manam, Paul Mambu- Provinsal Disasta Mongalee wantaim ples lain long Tobenam rau i tok em i toktok Komiti i bin holim wan- wanpela opisa bilong kea senta. wantaim ol manmeri pela miting long Mande Nesenel Disasta Senta i Ol manmeri long long Potsdam long long stretim rot long bin mekim namba wan Dugulava 2 i bin i go redim ples bilong ol lain muvim ol lain pipel bi- wok painimaut long stap long Daigul kea bilong Dugulava long long Dugulava namba Epril 22-23 na i lukim senta bihain long go stap long en. tu viles bikos ples bi- sampela ol bagarap we maunten paia long Potsdam kea senta NO GAT KASTOMA: Long yu baim samting long sapotim yu yet, em i bikpela long ol i stap klostu i bin kamap taim das 2004. long Yawar LLG long samting long yu gat mani. Long ol wok manmeri dispela em isi, tasol long ol long ples we paia bi- maunten paia i bin tro- Mongalee i tok ripot Bogia distrik i gat ol manmeri husat i no wok, em i hat long ol i gat mani. Tasol planti lain moa i save long mauten i stap long moi go aut. long graun long arapela Manam viles salim buai na smuk long kisim mani. Long Brahman, (we Ramu wara i stap), en na tu baret rot paia Mongalee i tok ol dis- Manam ailan i soim pipel olsem Tabele na Usino Bundi, Madang provins, buai na daka i planti tasol kastoma i sot. save bihainim i go daun pela manmeri bilong paia i lait na graun i Yassa na ol i gat skul bi- Poto: Paul Zuvani long solwara Dugulava 2 viles em i guria long het na as bi- long ol pikinini tu i stap. Mak bilong Pres Fridom long PNG i kamap gut MAK bilong pres fridom long Papua long olgeta kantri long wol. pani i wok long tok save long Midia long ples klia na i stretpela lidasip. Niugini i kamap gut long namba 51 MCPNG i bin kisim sampela tok Kaunsil long tupela taim ol nius rum Mista Rheeney i tok moa olsem ol we em i lusim 55 mak bilong yia 2016 save long namba wan 4-pela mun bi- i kisim tok lukaut long ausait atoriti nius ogenaisesen tu i gat asua long na i kam antap tasol i gat ol salens i long dispela yia long ol pasin we i long stopim ol nius long kamap. was gut long ol wokman na wokmeri stap yet, Presiden bilong Midia Kaun- kamap taim ol opisa bilong gavman i “Olgeta nius ogenaisesen i gat wok bilong ol i mas soim gutpela pasin sil PNG, Alexander Rheeney i tok. wok long ring long ol nius rum long lnog bringim stretpela na trupela long ol rida, viua na ol lain i harim Long makim Wol Pres Fridom de stopim ol editorial wok na ol nius stori we i no gat man bai pasim ol long redio long taim bilong 2017 jen- long Trinde 3, Mista Rheeney i tok ripota long no ken ranim sampela ol long mekim. eral ileksen. Dispela i bihainim Code amamas long ol midia ogenaisesen stori bilong ol. Dispela em pasin we Ol dispela kain lo bilong jenelisem ov Ethics bilong MCPNG na ol nius na ol wokman na wokmeri long Pot i save haitim tok tru long go aut long em i namba wan na olsem nau kantri ripot bilong ol i mas trupela, i no Mosbi na long olgeta hap bilong ol rida na ol lain i save harim long i laik go insait long nesenel jeneral wansait na i toktok stret long ol wok kantri long gutpela wok ol i save redio na lukim long televisen. ileksen long neks mun long kamapim na i no sutim tok long wanpela lain. mekim na tu long ol wok ol bai Mista Rheeney i tok: “ Long yia i go ol lain bai bosim kantri, midia i mas Mista Alexander Rheeney, olsem mekim nau long taim bilong nesenel Mista Rheeney Presiden bilong PNG pinis midia indastri wokman na meri fri long mekim ol ripot bilong ol.” Presiden bilong MCPNG bai go long jeneral ileksen. Midia Kaunsol. i bin bungim sampela hevi na namba Papua Niugini i mas gat wanpela Dili, long Timor Leste long wik bihain Em i tok, Midia Kaunsil Papua Ni- fridom bilong PNG long wol i lusim wan 4-pela mun bilong dispela yia i fri na indipenden pres we bai we bai em i makim Papua Niugini ugini (MCPNG) i tok amamas long 55 mak na i go antap long 51 olsem soim wankain pasin i kamap long yia bringim tok save na skul long ol pab- Midia long toktok long Pres Fridom senis i kamap long mak bilong midia 2017 Wol Pres Fridom Indeks i soim 2016 i stap yet. Em i tok ol nius kam- lik long kain lidasip we i mekim wok long PNG i stap olsem wanem. Wantok Me 4 - 10, 2017 P4 ileksennius Polye askim manmeri long kempen Yu save long mi, yusim dispela save long makim man ...

OPOSISEN lida Don Polye i tok em pati i endosim 90 kendidet long long olgeta kaun bai win. haus sik, no gat klasrum bilong ol i no tingting tumas long kempen wan wan sia long kantri. Em i nau yet resis bilong sumatin, tiusen fi fri man ii kam lik- long winim bek sia bilong em. “Mi bai go aut long kempein em i stap wantaim praim lik o i no save kamap na pe bilong Em i mekim dispela tok bipo long 90 kendidet pati i endosim minista na i no long ol ol wok manmeri i no save kamap long planti handed manmeri i go long em,” Polye i tok. kendidet i resis wantaim em. long taim,” Polye i tok. long bungim em long Kalimaga “Yu bai pait egensim praim min- Em i tok gavman bilong “Lo bilong mipela em praim min- ples long Kandep distrik, Enga ista.” Peter O’Neill i kamapim ista i brukim. Planti manmeri i provins. Em i askim long kendidet i resis bikpela hevi long ikonomi na kisim bagarap nating long ol rong Em i askim ol manmeri long ol i egens long em long ol i mas lusim olsem ol i mas rausim gav- disisen bilong em. save long em pinis na ol i mas ol hevi ol i gat wantaim em na wok man bilong em na strongim Em i tok kamap bilong dispela yusim dispela save ol i gat long li- bung wantaim long dispela ilek- gen ikonomi. hevi i min i mas gat senis long gav- dasip na wok em i kamapim. sen. Em i tok maski gavman i man. Em i tok em i lusim dispela wok i Em i tok em i no “first past the tok em i kamapim ol senis Em i tok em i bilip long winim stap long han bilong ol long mekim post” vot we ol i mas wari bikos long distrik tasol i gat bikpela bek sia bilong em. Em i bilip tu long long wanem em i gat bikpela tingt- dispela ileksen i givim sans long ol hevi long ol skul, haus sik, pati bilong em i winim arapela 15 ing long kantri long mekim kem- manmeri i ken makim tripela rot, pawa na ol arapela sevis sia long ol Hailans rijon. pen bilong em. kendidet ol i laikim long em. i stap yet. Inap long 30 kendidet i resis Triump Herites Empawamen Husat i kisim bikpela vot bihain OPOSISEN lida Don Polye “No gat marasin long ol egensim Polye long Kandep Open.

PNC tok long kisim bek pawa Pangu kendidet mas luksave PIPEL Nesenel Kongres wantaim ol nomineted long namba bilong ol kamapim planti wok (PNC), pati bilong Praim kendidet na ol odinari kendidet O’Neill i tok long kantri na i no gat as long ol ekseketiv Minista Peter O’Neill i memba i bung long em i bilip pati bai winim manmeri i no ken votim tok em bai kisim bek Crowne Plaza Hotel inap namba long ileksen ol long kamapim gav- Paulus Tali i raitim tok nabaut we i no Morobe Tutumang pawa bihain long long dispela wik. na bai kamapim gen man gen. tru na yusim nating Kuskus, Yamai Jun/Julai ileksen. Pati i endosim 93 gavman. Em i tok gavman bilong PANGU pati Morobe nem bilong pati na Asepis, Deputi Presi- Pati mekim dispela tok kendidet long resis long Em i tok Gavman bilong em i kamapim planti brens nau singaut i laik sanap nating den, Sinur Ateng, taim ol memba husat i ol sia long kantri. em i bringim stabiliti senis long wok bilong go long ol nupela long nem bilong Seketeri. Ol i bin memba bilong Palamen Long taim bilong tokaut long politiks na edukesen wantaim kenedeit bilong em Pangu we em i no makim ol dispela tuisen fi fri (TFF) polisi, na ol sapota long stret. lida long taim bilong fri helt kea, kamapim na luksave gut long ol Ol Eksektiv we i Konvensen. Singaut i wok stretim bilong ol ekseketiv bilong em gat nem em: Sam go long ol Sapota haus sik, kamapim na hia long Morobe Basil, pati lida, long ol i no ken tok- stretim ol rot na bris. Em i tok maski sampela Provins. William Samb tok nating wantaim manmeri i sutim tok Nau yet planti ol Goilala MP, Deputi ol Pangu eksektiv, long ikonomi i no gut- pipel i no klia gut Lida, Patrick Pun- dispela em i no stret pela tasol em i tok husat em presiden dau, nesenel presi- na no ken tru ikonomi i stap strong. na arapela eksektiv den, Morris Tovebai bagarapim nem bi- Em i tok Gavman bilong hia long Morobe. jeneral seketeri, em long pati, deputy em i lukluk long win gen Long nau yet long tok klia , long ol presiden, Yamai na skruim yet ol wok em Pangu pati, Vais manmeri long Mo- Asepis i tokim Wan- i mekim. Presiden em Yamai robe provins na ara- tok nius. Husat man Em i tok sapos gavman Asepi. pela hap tu. i go lukim ol eksek- bilong em i kamap gen, Planti pipel long Ol Pangu pati Mo- tiv, i mas kisim tok em bai mekim lo olsem Lae wok long robe Brans lida em orait pastaim,” olgeta pikinini i mas go kamapim Wingeo Williong, Deputi presiden tok. long skul. Askim long rispektim narapela long gutpela ileksen MOROBE polis komanda Au- Em it ok olgeta lain man- askim long mipela i mas gustin Wampe i askim ol man- meri i gat fridom long makim skruim dispela gutpela mak meri long Morobe long ol i kendidet em i laikim long em inap long ileksen i pinis.” mas rispektim wanpela na na i no gat wanpela man o Em itok fridom long toktok i narapela. meri mas pusim wanpela long stap na no gat tok lukaut o Em i tok rispektim narapela votim narapela man. pret i mass tap long ol i ken kamapim gutpela ilek- Em i askim ol poling opisa, kendidet tai mol i mekim kem- sen. sekyuriti opisa, kendidet na pen. “Morobe i bikpela provins vota long wok gut long “Lusim ol kendidet i mekim na mipela i mas wok wantaim kamapim gutpela ileksen. kempen bilong ol wantaim long rispektim wanpela nara- “Yumi mas mekim Morobe i fridom olsem ol i ken tokaut pela,” Wampe i tok. kamap model provins long long polisi bilong ol. “Rispektim raits bilong ol kamapim gutpela na fe ilek- “Mipela i ken save long ol vota na ol kendidet long dis- sen. lida taim mipela i save long pela taim olsem wanpela i no Mi amamas long mak polisi bilong ol na makim ol ken kisim bagarap.” provins i gat long em na mi long go long palamen. Me 4 - 10, 2017 Wantok heltnius P5

“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby” PIHPh: Saveman 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com Nius Cerebral Malaria: A life threatening form of malaria Author : Dr Fariza Rahman, PIH vere form. This causes the swelling of brain leads to death. that leads to damage. The main symptoms If one has the symptoms then one must Malaria is one of the most important pub- of the disease are fever with impaired con- come to hospital for treatment. The dis- lic health concerns worldwide and also in sciousness, seizures and even coma. Pa- ease can easily be detected by blood test. Papua New Guinea. According to the tient might also present with headache, Now a days malaria can be detected World Health Organization (WHO) there muscle pain, and low blood pressure, vom- quickly by using antigen-based rapid diag- were 212 million cases of malaria in 2015 iting, diarrhea with altered state of con- nostic tests (RDTs) that helps to detect the and among them 429 000 died due to this sciousness. Cerebral malaria carries a malaria cases early. Early diagnosis and disease. Children under 5 are more vul- mortality of around 20% in adults and 15% prompt treatment of malaria prevents nerable to infection, illness and death. in children. death. It also contributes to reducing plicated forms like cerebral malaria. More than two thirds of all malarial Among children with cerebral malaria malaria transmission. deaths occur in this age group. In Papua who received treatment and survived, it The major challenge of malaria control is The parasite is transmitted to people New Guinea there were estimated has been found that about a quarter the development of resistance of malarial through the bites of infected mosquitoes 900,000 cases of malaria and 1200 esti- (25%) have long-term neurological like parasite to the drugs. specifically female Anopheles mosquitoes. mated deaths in the same year. problems with thought processes, motor Once chloroquine was used for treat- When this mosquito bites, the parasite is function or have behavior impairments ment of malaria but now the parasite be- released into our and even epilepsy. come resistant to it. bloodstream. The treatment of cerebral malaria is to Currently artimisinin group of drug are Through blood, they used, as frontline treatment nevertheless travel to the liver, in many parts of the world, there is serious where they mature. concern of developing widespread resist- After several days, the ance to this vital treatment. mature parasites Recent success in the malaria fight has enter the blood- shown that prevention works. Mosquito stream again and in- control is the main way to prevent and re- fect the red blood duce malaria transmission. cells. T Using insecticide-treated mosquito nets he parasites multiply inside the red (ITN) or long-lasting insecticidal nets blood cells and destroy the cell. When they Malaria is a life-threatening disease (LLINs), indoor residual spraying (IRS) and are released in blood, the symptoms of caused by a parasite called Plasmodium. taking personal protection like using repel- malaria begin that includes fever, flu-like There are 5 species of the parasite that lants, wearing full sleeve dress, using bed illness, shaking chills, headache, muscle cause malaria in humans, and 2 of these nets at night could help to prevent the dis- aches, and tiredness. species – P. falciparum and P. vivax are the ease. Nausea, vomiting, and diarrhea may also most dangerous and cause greatest threat Despite of intense research there is no occur. Malaria may cause anemia and to human life. Between these two species commercially available malaria vaccine at jaundice (yellow coloring of the skin and P. falciparum is responsible for most com- the present time. eyes) because of the loss of red blood cells. The complexity of malarial parasite Symptoms usually appear between 10 makes the development of malarial vac- and 15 days after the mosquito bite. If not cine difficult. However a vaccine against treated, malaria can quickly become life deadly P. falciparum, known as RTS, threatening by disrupting the blood supply give anti-malarial drug in injection form at S/AS01 is on evaluation stage. to vital organs like brain, kidney, liver, and least for 24 hour or until the patient can The world celebrates 25th April as lungs. take oral medicine. Malaria day. On World Malaria Day, WHO When the brain is affected, the condition Parenteral Quinine or artemisinin group calls for emphasis to close the gap in cov- is called cerebral malaria. Approximately of drugs are used for treatment. Without erage of the critical, life- saving preventive 1% of people with malaria develop this se- treatment, cerebral malaria generally tools. P6 Wantok Me 4 - 10, 2017 niusnambaut Taureka i nupela Nupela komyuniti helt Siaman bilong pos i op long Yasubi Loutova Siapea i raitim aninit long Praimeri dispela Praimeri Rurel helpim na givim sevis Rurel Helt Sevis pro- Helt Sevis projek. long ol mama na ol MOA long 15,000 lokal gram em gavman i “Komyuniti Helt Pos pikinini na ol man tu, Kina Securities pipel long Yasubi haus- kamapim long helpim em i kirap na redi nau olsem na ol papa graun KINA Securities i tokaut South Pacific Limited na kampani nau na i gat lain na ol arapela wan- ol pipel long Isten long givim sevis long i mas luksave long dis- long dispela wik olsem deputi dairekta bilong listing long ASX na POM- pisin long Okapa distrik Hailans. yupela, olsem na yu- pela na i no ken Siaman Sir Rabbie Na- Resources Investment SoX bihain long em i nau i gat helt sevis long Ol arapel tripela pela i mas kamap papa kamapim ol kainkain maliu bai ritaia olsem Finance Limited. tekova long Maybank haus dua bilong ol. wankain projek bai long lukautim gut dis- protes na bagarapim ol Siaman bilong Bod bi- Mista Wayne Golding PNG. Bikpela tok amamas i kirap long Amaira haus- pela helt fasiliti. Taim samting long stopim hain long Enuel Jeneral husat i bin holim wok bi- Em i tok em i gat go long PNG gavman na lain insait yet long yupela i mekim olsem, sevis long Yasubi haus- Miting long dispela long Siaman bilong Bod bikpela rispek long Okapa distrik na tupela ol divelopmen patna dispela helt fasiliti bai lain na Okapa distrik. mun. bipo bai i step daun long Mista Taureka husat i arapela bikpela haus- Esien Divelopmen helpim yupela tu”, Dokta Manape i tok, Isikeki Taureka bai Bod bihain long AGM. kisim ples bilong em lain em Jaffa na Musavi Benk, Opec Fund for In- Mista Smith i tok. helt pos bai givim kisim pes bilong em. Sir Rabbie i tok Mista nau. Em i tok Mista Tau- long Kainantu distrik. ternational Develop- Ekting Sif Eksekutiv medikal na klinika sevis Mista Taureka i bin Golding i bin mekim reka i gat eksperiens na “Bod na menesmen ment (OFID) na Isten Opisa bilong EHPHA na em bai wok aninit joinim bod bilong Kina bikpela kontribusen save long mekim gut bilong Isten Hailans Hailans Provinsal Helt Dokta Max Manape long lukaut bilong Securities olsem non- long Bod long taim em i wok bilong Siaman bi- Provinsel Helt Atoriti Atoriti (EHPHA). husat i bin kamap long EHPHA. Tasol bikpela ekseketiv dairekta long stap long las 19 yia. long Bod. husat bai i go pas long Na ples i bin paia opening serewmoni tu samting em ol lokal 2016. Sir Rabbie i bin stap Mista Taurekai bekim lukautim dispela helt stret we ol lokal sings- i tok, kain fasiliti em i pipel long Yasubi haus- Mista Taureka i bin long Bod bilong Kina Se- na i tok Sir Rabbie i bin pos long Yasubi i ama- ing grup na ol sios grup no kam long isi rot. lain i mas, kamap papa wanpela ekseketiv curities inap 9-pela yia mekim nambawan wok mas olsem dispela helt tu i bin kapsait i go na “Dispela K5 milien na lukautim gut dispela dairekta bilong InterOil we las 7-pela yia em i olsem Siaman bilong pos bai bringim gutpela mekim ples i luk kalapul kina fasiliti emi kam fesiliti. Corporation na bipo em holim wok bilong sia- Bod na Manesmen tim. helt sevis igo long ol long taim bilong opim pinis long haus dua bi- Em i tok amamas i bin holim sampela po- man. Em i tok Kina i bin lokal pipel bilong Ya- helt klinik long Tunde long yupela, tasol em i long ol patna PNG Gav- sisen long Chevron Cor- Sir Rabbie i tok em i namba wan Bod Sir Rab- subi na Okapa distrik wik i go pinis. kam long hatpela rot, man, ADB, AusAid D- poration. Em i bin holim amamas long lukim Kina bie i bin joinim bihain tu,” Mista Smith i tok. Dispela em i wanpela olsem na yupela i mas FAT na OFID long sapot o senia wok tu long Post Securities wanpela kam- long em i lusim wok Em i tok amamas tu bilong ol foapela lukautim gut dispela na helpim bilong ol and Telecommunication pani bilong PNG stret i politiks. long gavman bilong komyuniti helt pos fasiliti”, Dokta Manape long bringim helt sevis i Corporation, Bank kamap wanpela bikpela Peter O’Neil na Leo Dion long makim Ya- i tok. go long haus dua bilong subi na narapela tripela Em i tok dispela helt ol lokal pipel long Isten hauslain long kirapim pos em i kirap long Hailans.

Ekting Sif Eksekutiv Opisa bilong Isten Hailans Provinsel Helt Atoriti (EHPHA) Dr Max Manape (lephan) na bod siaman Malcolm Smith Kela i katim riben long makim openining bilong nupela Komyuniti Helt Pos long Yasubi hauslain long Okapa distrik, Isten Hailans. Ol poto: Loutova Siapea.

Nupela Komyuniti Helt Pos long Yasubi viles long Okapa distrik, Isten Hailans. P8 Wantok Me 4 - 10, 2017 heltnius

Gavana Jeneral Cosgrove bungim ol Katolik Helt Sevis GAVNA Jeneral bilong ol pipel bilong Pot Mosbi, Australia, Sir Peter Cos- wankain olsem planti grove wantaim meri bi- narapela klinik olsem in- long en, Ledi Cosgrove i sait long kantri. bin go lukim ol lain long Ol wokman na wok- St. Joseph Freinademetz meri insait long dispela Senta long Boroko, las senta i toktok wantiam wik Fraide. Gavana Jeneral na Ledi Dispela Helt senta em i Cosgrove long wok bilong stap aninit long lukaut bi- dispela klinik na tu long ol long Katolik Sios Helt arapela klinik insait long Sevis na em i hetkwata kantri. bilong ol dispela klinik Sir Peter na meri bilong netwok long Papua Niug- em i bin gat sans long ini. St Jospeh toktok wantaim ol lain i Freinademetz Senta i gat sik tu husat i save save givim helpim long stap na kisim helpim long HIV, TB na STI sevis long dispela klinik. Gavana Jeneral Peter Cosgove wantaim meri bilong en, Ledi Cosgrove i sanap kisim poto wantaim ol wokman na wokmeri na tu sampela sikman na sikmeri bilong St. Joseph Freinademetz Senta.

Coral Seas Hotel donetim ol klina 17 PNG Men ov marasin long TB ward

Loutova Siapea i raitim hotel, Bird of Paradise namel long ol pablik na Hotel em i wokim bisnis praivet sekta emi gutpela, PABLIK na Praivet Pat- long Goroka, Isten long wanem, insait long Ona kisim luksave nasip Program em i gut- Hailans. dispela program, helpim pela, bilong wanem, planti Long las wik Paradais em i ken i go daun long ol helpim em bai i ken kam husat i bin kamap na institusen, skul, sios na ol long ol bikpela kampani, donetim ol helt na haigin kalabus lain tu. bisnis haus na ol bisnis samtin olsem brum, mop, “Steamships Trading lain long helpim ol sevis wara baket, pawa masin Kampani, mama kampani institusen olsem haus sik, bilong boilim wara, ol bilong Coral Seas Hotels ol skul na tu ol sios. ditegen (detergent), sop husat i lukautim Bird of Na Goroka Provinsal na ol arapela samting moa Paradise hotel i luksave Haus sik em i wanpela bi- we bai i ken helpim long long planti ol hevi bilong long ol institusen we i klinim ol plua na windua mani i sot insait long ol kisim namba wan taim insait long ol klinik long gavman ejensi olsem na helpim i kam long bikpela Goroka haus sik. em i laik givim sapot long Steamships Trading kam- Meri husat i go pas ol we ol i ken go het long pani. olsem namba tu menesa mekim wok long helpim ol Steanships em i mama bilong Bird of Paradise yet na ol arapela lain kampani bilong ol Coral Hotel Ellen Hanemo i tok, husat i laik kisim helpim Seas hotel, na aninit long dispela tingting bilong long en,” Hanemo i tok. lukaut bilong Coral Seas kamapim wok patnasip CEO bilong Digicel Faundesen, Beatrice Mahuru i sanap wantaim Petron bilong Digicel Men ov Ona, Dame Carol Kidu na wanpela sponsa.

SEVENTIN man husat strong bilong ol man long wei bilong Distrik i kamap i save stap mekim ol husat i laik kamapim edukesen, spot, bisnis namba tu long eduke- gutpela wok bilong gutpela senis long ol na lidasip. Ol i olsem sen awod sempion helpim ol meri na ol komyuniti bilong ol na katim rot i go insait awod na Japheth narapela man long long kamapim bel isi long hap bilong ston, Nicodemus bilong daunim pasin bilong na gutpela sindaun. bikos ol i save olsem Menyamya, Morobe Vailens, i bin kisim Mis Mahuru i tok senis bai stat insait Provins i kisim namba luksave long Sarere tenkyu long ol nara- long ol yet pastaim.” 3 ples awod. las wik, insait long pela man husat i luk- Voi Puana bilong TV Wan Spots Men- wanpela Gala Dina save long ol dispela Maopa, Aroma long tor Awod namba wan kaikai long Stanley man insait long Sentral Provins i kisim i go long basketbal Hotel, Pot Mosbi. komyuniti bilong ol Ona Awod bilong ol- sempion, Moi Muri, Sif Ekseketive Opisa we ol i wok long geta kategori bilong bilong Kaugere na bilong Digicel Faunde- kamapim sampela Digicel Faundesen ragbi lig kosa na sen, Beatrice Mahuru gutpela senis long Men ov Ona Awod. menesa, Brown i tok Men ov Ona komyuniti. Mista Puana em i Murema, bilong Awod em i wanpela “Ol dispela man i wanpela tisa na em i Sabama i kisim kempen bilong dau- gat ol hevi bilong ol winim tu Ela Motors namba 2 ples na polis nim vailens egens yet tasol ol i no wari Edukesen Sempion man ragbi kosa, wimen o pasin bilong long dispela na ol i go Kategri awod. Howard Ehava bilong paitim na bagarapim het long traim long Narapela tisa, Suve Malalaua long Galp ol meri. Ol i kamapim helpim ol narapela Haro bilong Sabama Provins i kamap Sr Medrine Komere (namba 3 long rait) i sikan wantaim namba tu menesa bilong Bird long luksave long long kamapim senis long Nesenel Kepital namba 3. Of Paradise Hotel Ellen Hanemo long taim bilong givim ol klina marasin bilong TB klinik. poto: Lotova Siapea Me 4 - 10, 2017 Wantok P11

To contributeThe to this page, contactGiluwa MY Media & News AgencyNiuson mobile: 70747450 Gabriel Andandi em nambawan kendidet long baim nominesin fi GABRIEL Andandi em i bin kamap mak long givim nominesin bilong nambawan kendidet long peim em na tok God tasol i ken nominesin fi bilong em long dis- kamapim na makim gutpela lida pela wik Mande Epril 24 long bilong distrik. kontes long Tambul-Neblyer open Taim Mista Andandi i givim tok- sit long dispela eleksen. tok bilong em long moa long 2,000 Moa long 2,000 manmeri i bin pipel long Tambul stesin, em i tok kamap long Tambul stesin long klia olsem as tingting bilong em witnesim dispela nominesin. Moa long baim skul fi bilong ol sumatin long 2,000 sumatin bilong Tambul- bilong Tambul-Neblyer bai i no Neblyer i bin endosim Mista An- inap stop maski sapos em i lus long dandi na baim fi bilong em tu eleksen. bilong wanem ol i luksave olsem “Sapos mi win, bikpela mani Andandi i save baim skul fi bilong baset i mas go long edukesin bi- olgeta sumatin bilong Tambul- long ol pikinini,” Mista Andandi i Neblyer stat long 1997 i kam tude. toktok Moa long 60 sumatin bilong Olgeta sumatin bilong Tambul- Tambul-Neblyer long Madang Di- Neblyer insait long kantri na ovasis Gabriel Andandi i sainim nominesin fom bilong em taim RO, Philip Kansol i lukluk. vine Word Yunivesiti, Goroka Yuni- i endosim Gabriel Andandi na vesiti, UPNG na ol narapela skul peim nominesin fi bilong em. insait long kantri i bin stap long kisim Gabriel i go long nominetim em long ai bilong Ritenin Opisa (RO), Mista Philip Kansol. Ismael John, sumatin long Madang Tisa Koles i makim olgeta sumatin na sainim endosmen o nominesin fom long ai bilong RO na Gabriel Andandi. Bikpela toktok Gabriel i givim em i tok olsem ananit long lidasip bilong em, i mas i gat ol bikpela skul man na meri insait long Tam- bul-Neblyer na kantri. Long dispela as tasol em i bin stat long helpim Ol sumatin i kisim Gabriel i go long sainim nominesin bilong em. ol sumatin long 1997 i kam inap tude na em i bin yusim moa long K5000,000. Planti ol sumatin i bin kisim helpim long em i kisim ol bikpela wok long kantri olsem loya, dokta na ol narapela. Planti ol manmeri i kam long Lowa Kagul, Upa Kagul, Lowa Neblyer na Upa Neblyer long wit- nesim dispela nominesin i bin kamap. Gabriel Andandi em i fes kendidet long putim han mak long nominesin na em i bin namba wan kendidet tu long putim Fom 29 long ilektrol komisin. RO, Mista Kansol i tok welkam long Mista Andandi we em i Gabriel i mekim toktok bihain long em i sainim nomi- Ol lida man long Mundika na Gaulga Traib long Lowa Kagul i mas na kisim Gabriel i go long namba wan man long putim han nesin fom bilong em. sainim nominesin bilong em.

Interest rates are reasonable: We offer Low Interest Rates MP Nixon Duban Efficient Services No Service Fees No Default Fees No Processing Fees Rebate on Early Settlement Service within 36 Hours P12 Wantok Me 4 - 10, 2017 komentri Wok bilong kempen na wok bilong KOMENTRI gavman i no inap bung wantaim LONG taim gavman i bisi long ne- sapos ol i no mekim gut wok bi- senel ileksen ol minista i holim long ol. yet wok bilong ol gavman dipat- Mi kam komplen long nogat Yumi no lukim yet pasin bilong men. marasin long Kerema Haus sik!... Minista droim ol bikpela protes posta o Ol i no lusim wok olsem ol i bilong Helt bai mekim wanem long helpim piksa bilong ol politisen na semim save mekim bipo long taim las ol lida long ai bilong pablik olsem miting bilong palamen i pinis na haus sik long Kerema?... ol arapela kantri i save mekim gavana jeneral i givimaut notis bi- Minista go we?? long ol lida bilong ol. long statim ol wok bilong ileksen. Yumi save stap isi tasol na Sapos ol minista i holim yet wok mekim narapela man o meri long bilong ol, bai ol inap long mekim Er..Minista go long kempein.. Em i no pin- kisim ples bilong husat lida i no gut wok bilong lukutim diptmen Yu kambek long taim kempein i isim duti bin mekim gut wok bilong em. bilong ol o nogat? pinis...Sori tru..Mi Seketeri bilong em I gat ol lo bilong ileksen i tok i I luk olsem ol bai kempen raun bipo em go!? tambu long bagarapim o daunim long winim bek sia bilong ol na bai tasol... ol kendidet husat i resis long ilek- i no gat taim long mekim wok bi- sen na ol pipel i gat rispek long long gavman. Long dispela taim dispela lo. tu, bai ol i yusim praivet mani bi- Ol pipel i luksave olsem namel long ol yet long kempen o bai long nau na long taim ileksen i sampela i yusim mani na ol ara- pinis long Julai o Ogas, bai ol wok pela risos bilong gavman long bilong gavman i slo daun bikos ol kempen. lida i bisi long raun na kempen i I gat lo i lukluk long dispela na stap. stopim pasin we ol lida i yusim Olsem na mobeta i mas gat kea pablik mani long helpim kempen teka gavman i mekim ol wok bi- bilong ol o nogat? long kantri na larim praim minista Dispela em sampela askim bi- wantaim ol minista bilong em i go long ol pipel i go long ol lida bilong kempen long wan wan ilektoret yumi. bilong ol. Wanpela eksampel em hevi i Ol i ken stap olsem ol man na kamap long ol haus sik. Tude i gat meri nating wankain olsem ol ara- ol hevi bilong marasin i sot long ol pela kendidet na kempen, bikos haus sik na minista inap long Jada 017 nau ol i holim wok bilong gavman helpim seketeri bilong Helt long yet, bai ol i gat unfair advantage stretim dispela hariap o olsem long ol manmeri nating husat i wanem? I kam inap long pinis bilong tingting bikos ol tu i laik kam bek gavman, bikos ol i tingting long resis tu long dispela ileksen. Na nesenel gavman tu i mekim palamen, ol memba i tingting na stap insait long nupela gav- kempen na sampela bai raun Dispela em wanpela bikpela wanem long helpim dispela hevi? tasol long go bek kempen na man. Bai i no gat taim long sin- wantaim pati lida i go soim pes askim ol pipel bilong kantri i ken Dispela em i wanpela eksampel difendim sia bilong ol long dispela daun long opis bilong ol long long ol provins. skelim, bikos wok bilong kempen bilong ol bikpela hevi we i nidim nesenel ileksen. Mosbi na wari long wanem samt- Hia long PNG, ol pipel i save na wok bilong ranim kantri i no gavman long hariap na stretim. Na ol minista tu i gat wankain ing i kamap long ol diptmen bilong soim rispek yet long ol lida, maski mas bung wantaim. Kendidet i gat nem nogut no ken resis, Bisop tok Paul Zuvani i raitim “Wanem samting moa i Em i tok dispela kain lain inap save sevis tru ol i laikim stap bilong ol i bilip long yu manmeri i no pas wantaim long em. ILEKTORAL Komisen i no ken taim yu gat nem nogut wan- laip bilong ol manmeri na i no larim ol manmeri husat i gat taim lo?” nem nogut i resis long ilek- “Mipela i laikim ol lida sen, Bisop it ok. husat i ken bringim gutpela Mama, pikinini resis long Bisop Rochus Tatamai, bilip na bel isi long tingting na bisop bilong Bereina Daiosis bel bilong ol manmeri.” EHP ileksen na presiden bilong Katolik Wankain tingting em MAMA wantaim pikinini meri i resis long ol sia long Isten Bisop Konperens i tok taim Madang bisnisman Peter Hailans provins long dispela ileksen. Email: [email protected] Wantok Niuspepa i askim em Yama i mekim. Mama Nina Launa Giheno husat i meri bilong Frasier Gi- long tingting bilong em long Yama i resis long Madang heno, brata bilong bipo Henganofi MP, John Giheno, i resis 2017 Ileksen. rijonal sia wantaim ol arapela long Isten Hailans rijonal sia. Em i mekim dispela tok bi- 31 kendidet we rijonal Long taim em i mekim olsem pikinini meri bilong em Mofa hainim ripot long Ilektoral memba nau Jim Kas na bipo Nina Florencia Giheno husat i wanpela meri tasol i resis long Komisen i bin tok orait long PNG ami Komanda Jerry Sin- Henganofi Open sia. Mofa i resis egensim 37 arapela kendidet sampela ol kendidet husat i girok i resis tu. long dispela sia. gat rekot wantaim lo long ol Narapela kendidet husat i Ileksen long dispela i wok long kamap gut na ol kendidet i ken resis. mekim wankain askim em go long kempen na tokaut long polisi bilong ol. Em i tok dispela ol lida i wanpela kendidet bilong I gat 9-pela sia long resis long EHP na inap long 396 i resis soim pinis olsem ol kendidet Usino-Bundi distrik, Basak long dispela ol sia. Long dispela 12-pela meri bai resis long ol i gat pasin bilong brukim lo na Amari. sia long provins. olsem wanem bilip moa i stap Amari i tok ol politikal pati Ol sia em Kainantu wantaim 57 kendidet i resis long em, Okapa (53), Lufa (41), Obura Wanenara (47), Henganofi (38), long ol i no inap long brukim i no ken harim gris o Editor taim ol i kamap lida. mauswara bilong ol manmeri Unggai Bena (31), Goroka (31), Daulo (50) na provinsal sia em Frieda Sila Kana (48). “Sanap bilong yu i mas husat i gat asua pinis wan- Printed and Published at: soim olsem ol manmeri i bilip taim lo o i save raun nating Tripela meri bai resis long Rijonal sia, Goroka Open (4), Dove Travel Building, long yu long strong na pasin long taun na taim bilong ilek- Obuna Wanenara (4) na Henganofi (1). Level 2,: Section 24, Lot Long kantri inap long 165 meri bai resis long ol sia long 25, Angau Drive/ Lahara bilong yu gat,” Bisop Rochus i sen, ol i laik soim ol bilong Avenue Junction, Boroko tok. dispela distrik. kantri long dispela ileksen. siosnius Me 4 - 10, 2017 Wantok P13 Sista Jane Francis lusim Yut, Meri na PNG bihain long 55 yia Famili Pastor KATOLIK Bisop konfer- edukesen, Karitas, man olsem Gren Sif Sir lukim olsem was na Barbara Lunge Nupelaens (CBC) nau bai gat famili laip na plantiCBCMichael Somare, opis Sir sevis bilong Katolik nupela opis. moa arapela opis. John Kardinal Ribat Sios bai go aut long ol- Mama karim yu long Dispela opis bai stap Dispela ol opis i stap (Asbisop bilong Pot geta kona bilong PNG stap win man yet klostu long olpela bilong helpim ol wok Mosbi), Asbisop na Solomon Ailan. opis long Gordon, Pot kamap bilong kodine- Kurian Mathew Vaval- Bisop Rochus i tok BAI yu luksave olsem God bilong yu Mosbi. sen, plening na imple- unkal (Apostolik Nun- kain wok i mekim em i i no save long lusim pait! God bai bringim yu long winim pait bilong Ol bisop i tokaut mentesen bilong sio) Bisop Rochus tingim wok ol namba wan misinari i mekim yu. long dispela tingting evanjelikol wok na Tatamai bilong Bere- Em bai i no inap long lusim yu na taim ol i mekim graun sosel autrits program ina husat em ol bisop i long bringim tok bi- long God long PNG na yu pundaun nating na yu stap long breking seremoni long bilong Katolik sios long ilektim long kamap nu- Sista Jane Francis (raithan) wantaim Sista Emilia Solomon Ailan planti sait bilong win long taim yu mekim na liklik lain sumatin bilong em long bipo i lukim Gordons long las wik. Papua Niugini na pela presiden bilong yia i go pinis na dispela disisen bilong yu long kamap em i go long Jackson’s Ples balus long Mande Ol 17 bisop bilong Solomon Ailan. CBC na Mista Peter tok nau i wok long gro pikinini man bilong God i gat laip. dispela wik taim em i go. Sista Emilia i kamap Papua Niugini na Wantaim dispela bai Mildner, kapenta yet wantaim strong bi- “Taim God i no mekim graun i olsem was angelo bilong em long kisim em i go Solomon Ailan i bung gat sampela ples bi- husat bai helpim long long Bikpela na Spirit kamap yet, na em i makim yumi bek long Chicago. long Pot Mosbi long long givim ol ol bisop mekim opis. bilong em. pinis long pas wantaim Krais, bai Sir Michael na Bisop Olpela opis i no inap yumi ken i stap holi. Bai i no gat Frieda Sila Kana i raitim Enuel Bisop Konferens long kisim taim na we i stat long las wik malolo long taim ol i Rochus i tanim graun long kisim olgeta wok asua long ai bilong en. Bipo yet em long makim kamap bi- nau i wok long kamap. i laikim yumi tumas, na em i makim SISTA Jane Francis Meerweld ssps. bilong Holi na bai pinis long tude. mekm wokabaut bi- long nupela opis. yumi bilong kamap pikinini bilong Spirit Sista kongrigesen em i wanpela nem we Nupela opis bai gat long ol long Pot Mosbi Ol bisop i bilip wan- Bipo long tupela i taim nupela opis, dis- em yet long wok Jisas Krais bai i ol lain husat i bin skul long Malala Katolik ol opis olsem edmin- Long stap na lukim mekim bilong kisim bek yumi. Long tanim graun, Sir pela i ken helpim ol Haiskul long Bogia Distrik na long edukesen sis- istresen, dokumente- dispela seremoni em laik bilong em yet God i mekim Michael i amamas na tem bilong Papua Niugini i save gut tru long en. sen, rilijus edukesen, sampela ol bikpela lain gut long kamapim ol olsem. Long nem bilong dispela Em i bin stap Prinsipal bilong dispela haiskul tok dispela hap bai wok ol i mekim. Pikinini em i laikim tumas, God i bin long planti yia stat long leit 1960s inap Malala i marimari moa yet long yumi. kamap sekenderi skul long stat bilong ol 1990 Olsem na yumi mas ting long dis- yia. pela bikpela marimari bilong em na Dispela misineri bilong Katolik edukesen nau yumi mas litimapim nem bilong i lusim Papua Niugini long Mande Me 1, bihain God.” Efesus 1:4-6. long 55 yia laip olsem wanpela Holi Spirit Yu na mi em God i mekim yumi misineri sista, na i go bek long asples bilong em long go long pawa na atoriti bilong Chicago long USA. Jisas Krais long stap bosim graun Sista Jane Francis, wanpela namba wan meri wantaim em. long kamapim strong edukesen bilong Papua Jon 1:12-13 i tok, “Tasol sampela Niugini i bin helpim long kamapim "Unified Ed- manmeri i kisim em, em ol lain i ucation System" we ol sios na gavman bilong bilip long nem bilong em. Na em i kantri i kamap wanbel long bungim tupela sis- givim namba long ol bai ol i ken tem bilong edukesen i kamap wanpela sistem. kamap pikinini bilong God. Ol i no Em i bin go pas long kirapim Malala haiskul kamap pikinini bilong God long blut long ol yia bilong leit 1960 i kam na em i wan- bilong papamama, o long laik bi- long bodi, o long laik bilong man. pela strongpela meri long bungim ol sumatin Nogat. God yet i mekim ol i kamap man na meri insait long wanpela haiskul tasol. pikinini bilong em.” Em i senisim long bipo we ol meri sumatin i gat “ Orait yumi stap pikinini bilong skul bilong ol yet na ol boi sumatin i gat hai skul Ol bisop i bung wantaim ol misisnari long brukim graun long kamapim nupela opis. Givim baksait long God, na bihain bai yumi kisim ol bilong ol yet. Malala na Hoskins haiskul i bin go fran em Asbisop Kurian Mathew Vavalunkal, Bisop Rochus Tatamai, Sir Michael Somare na Sir John gutpela samting God Papa i bin pas long kamap ko-edukesenel skul long kantri Kardinal Ribat. Poto: Pater Ambrose Pereira promis long givim yumi, em ol we Sista Jane i bin stap Hetmistres bilong samting Krais, brata bilong yum i, i Malala Katolik Hai Skul long dispela taim. kisim pinis. Sapos nau yumi karim Sista Jane Francis i bin kisim namba wan ol pen olsem em i bin karim, orait bi- sumatin meri i go insait long Malala Katolik Hai Australian Gavana Jenerel bungim hain bai yumi kisim biknem na gut- pela sindaun tru wantaim em,” skul long yia 1972 we i lukim ol meri i greduet Rom 8:17. long gret 10 long namba wan taim long yia yangpela Papua Niugini God i mekim mi long go insait 1975, yia bilong Indipendens bilong Papua Ni- long pawa na atoriti bilong Jisas ugini. Krais i kam long dispela graun na Sista Jane em i gat singaut bilong divelopim long larim ol kalabus lain i go fri. ol sumatin i kam long bus ples stret na mekim Yumi mekim ol aipas i lukluk gen, ol i kamap olsaveman na meri. Em i ‘ain meri’ kirapim ol dai man, autim gutnius long disiplin na stretim ol sumatin tasol em i gat long ol lain i stap rabis na winim hat bilong mama we i save ke na lukautim gut planti handet na tausen i go insait tru olgeta wan wan sumatin i mas kamap bi- long Kingdom bilong God. “Spirit bilong God, Bikpela i kam hainim gutpela rot bilong bihain taim bilong en. i stap long mi, long wanem, Bikpela Mi yet i kamap jenelis nau bikos dispela Sista yet i kapsaitim wel long het bilong i bin senisim rot bilong mi bihain long gret 10 mi bilong makim mi bilong i go greduesen bilong mi long 1979. Em i senisim bringim gutpela tok bilong en long tingting bilong mi long kamap egrikalsa opisa ol rabisman. Na em i salim mi i kam na tokim mi long lusim ofa bilong mi i kam long long pinisim bel hevi bilong ol man Vudal Egrikalsa Koles na em yet i putim nem bi- Australia Gavana Jeneral Sir Peter Cosgrove (namel) i bungim wantaim ol win bilong Australia bisnis i stap wantaim bikpela wari, na long mi long Divine Word Institute. Em wan- skul awot. Poto: Australia Hai Komisen midia long tokaut long ol man i stap long taim kongrigesen bilong em i baim namba wan kalabus long ol i ken lusim kalabus skul fi bilong mi na mi statim skul bilong mi long AUSTRALIA Gavana Jeneral Sir Dispela ol meri bai kisim Seti- Ol meri bai kisim tu wok tren- na go fri. Em i salim mi long tokaut olsem, taim i kamap pinis bilong kamap wanpela nius ripota. Peter Cosgrove i bungim ol fiket IV long Bisnis na Nupela ing bihain long skul bilong ol. Papua Niugini meri husat i Bisnis Kamap we Yunivesiti bi- Long olgeta yia, inap olsem God Bikpela bilong yumi i laik Taim em i go sampela olpela sumatin bilong mekim gut long ol manmeri bilong em i bin kamap long Jacksons ples balus long winim Australia skolasip long go long Sansain Kos na LukNau 200 Papua Niugini manmeri i en na mekim save long ol birua tok gutbai long en. Ating sapos toktok i bin go kisim sotpela bisnis kos long Trening bai givim. save winim skolasip long kisim bilon gol. Na em i salim mi long aut pastaim, bai Jackson’s ples balus i no inap Australia long dispela mun na Ol meri i tokaut long Gavana sotpela kos long helpim ol yet. strongim bel bilong olmanmeri i gat spes long holim ol sumatin bilong em long narapela mun, Jun. Jeneral long bisnis wok na plen Long dispela yia planti ol wina sori na i krai.” Aisaia 61:1-2. bipo bai kam long tok gutbai. Cosgrove i bungim ol meri bilong ol long said bilong wok e mol meri we namel long 25 Kirap ol Papua Niugini na kisim Sista Jane, mipela Papua Niugini sumatin bi- salens long go long kamautim ol long Pot Mosbi long taim em i didiman, hospitality na hotel na lain i winim skolasip bilong dis- kaikai em sol bilong ol man long go long yu i tok tenkyu long God long laip bilong kam long kantri las wik long turisim. pela yia, 24 em ol meri. yu na prea bilong mipela i stap wantaim yu long insait long Kingdom bilong God. tingim Australia Nu Silan De. Long narapela 6-pela wik, ol Australia Awot i kamap bihain God Holi Spirit bai stap wantaim yu yu givim laip bilong yu long edukesen bilong ol long kamapim ol sain na kainkain yangpela pipel na bikpela bel yu gat long ol. Stap long givim dispela ol sko- bai divelopim skil na save bilong long tok orait bilong tupela gav- lasip em Australia Hai Komisina ol long kain kain wok bisnis ol i man bilong Australia na Papua mirakel. God Papa i ken blesim malolo bilong yu long Pawa bilong God i no gat mak. asples. long Papua Niugini Bruce Davis. gat long em. Niugini. P14 Wantok Me 4 - 10, 2017 laipstail Taklam Lodge save pulim planti visita

Nicky Bernard i raitim Nupela wing bilong Taklam Lodge we i gat KOKOPO Taun i wok long gro go olgeta samting stap insait. bikpela na tu i wok long pulim planti turis na ol visita long go raun long dispela Niugini Ailan Kapitel. Planti ol Hotel na Lodge tu i wok long kamap long dispela Kapitel bi- long Niugini Ailan na planti ol turis i wok long raun go long dispela provins klostu klostu. Taklam Lodge, em wanpela long ol lodge long Kokopo i save putim planti manmeri long go stap long en. Dispela lodge i bin stap bipo yet taim tupela maunten paia i bin pairap long 1994. Dispela taim nau ol muvim taun i go long Kokopo na Taklam Lodge i kamap long 1994 na kamap liklik olsem famili gest haus. Dispela taim i no gat planti rum tumas na ol manmei save resis long bukim klostu klostu long wanem ol wok manmeri i save lukautim ol gest gut tu. Taklam Lodge i wok long senis olgeta yia na i wok long gro go bikpela na bikpela moa yet. Nau ol gat bikpela ol rum long nupela wing bilong ol. Dispela nupela susa bilong em ol i kolim long bilong ol Niugini Ailan. famili Lodge i kamap long taim email reservation@kokopobeach- wing bilong 16-pela rum olgeta na Kokopo Beach Bungalow Resort o Sapos yu tingting long kisim bipo long ol Hotel i kamap long bungalow.com.pg o ringim ol na em i bikpela moa na i gat planti sot nem em KBB. famili bilong yu na raun long Kokopo. mekim buking long 9828788/8789 spes inap long wanpela famili ken Kokopo Beach Bungalow em Kokopo, tingim Taklam Lodge em Yu ken painim ol long website fax em 9828700. stap long wanpela rum. stap klostu long naispela nambis, ples bilong stap long wanem em bilong ol long www.kbb.com.pg or Dispela nupela wing i gat tupela olsem na ol kolim Beach Bunga- bet, TV i stap insait, i gat eakon, lik- low. Dispela sista Hotel bilong Tak- lik bokis ais na i gat toilet na ples lam em olsem liklik 5 sta Hotel bilong waswas insait. bilong Niugini Ailan, planti ol turis Taklam Lodge i kamapim wan- save go na stap long dispela Hotel. KBB, i kamap popula liklik nau pela sevis tu i go wantaim sevis bi- Insait bilong dispela long ol turis long wanem em save long ol. Long taim yu go slip long nupela wing bilong givim ol gutpela sevis long stap, Taklam na askim long givim yu Taklam. sevis bilong tour em bai go insait kisim ol raun long solwara na raun wantaim prais ol bai givim yu. Ol i long ol rot na soim ol long ples bi- gat tour bilong solwara na bilong long Wol Woa 2 na ol long ol Ol poto: Nicky Bernard graun tu, yu yet bai yu makim long mounten paia. laik bilong yu. Dispela liklik 5 sta Hotel save i Taklam Lodge tu i gat restron bi- save pulim ol turis na ol manmeri long ol tu, wanem kain kaikai yu husat save raun go long Kokopo laikim dispela restron bilong ol bai long malolo o bikpela bung KBB givim yu stret kaikai long laik bi- save winim lewa bilong ol long long yu. pasin tasol. Taklam Lodge i stap namel stret Olgeta wok manmeri bilong tu- long Kokopo taun, em stap klostu pela susa Taklam na Kokopo Beach long ol soping senta na klostu stret Bungalow i save soim pasin bilong long Kokopo maket. Tupela minit lukautim ol kastoma, naispela tasol long wokabaut go long ol dis- smail bilong ol, bilas bilong ol tu pela hap. em neks level olgeta na pasin Dispela tasol mekim planti ol helpim save stap wantaim olgeta. manmeri husat save raun go long Kokopo taun i save senis olgeta Kokopo, i save tingim Taklam yia, na i wok long gro go bikpela Lodge tasol em ples bilong stap moa yet nau. Planti ol bisnis i wok long en long wanem em i klostu long go insait na ol gavman tu i long olgeta samting. wok long strongim long stretim rot Taklam Lodge tu i gat bikpela na mekim kamap gutpela liklik siti laipstail Me 4 - 10, 2017 Wantok P15 ICRC yusim drama long taim bilong helpim long Hela

Ol lain bilong Ozon Tieta i mekim drama long givim infomesin bilong. ICRC givim helpim long lain bungim hevi bilong traibel pait.

Meri kisim haus saplai kit long stretim gen sindaun. Meri kisim dis wantaim ol haus saplai kit long Red Cross voluntia. INTENESENEL Komiti bilong bungim hevi long dispela pela em lo bilong taim bi- fasiliti olsem haus sik, ol tokaut olsem ICRC i luksave bihain long bikpela pait long Red Cross (ICRC) i bin soim bikpela pait na i bin bringim long woa we i banisim na skul, bris na pawa saplai we na amamas long sapot na las yia. gutpela pasin stret taim em moa long 670 ol kit haus lukautim ol manmeri egen- i save kisim longpela taim helpim bilong ol lokal volan- Em i tok amamas tu long i helpim ol pipel bilong saplai long helpim ol man- sim birua. long kamapim,” Mista Kha- tia, ol Red Cross volantia na ICRC long mekim kamap Tagali lokal level gavman meri long ples Pajapawi, Dispela ol samting we HIL saia i tok. ol lida bilong komyuniti aweanes long lo bilong woa, (LLG) long Tari-Pori distrik Hapiago, Jalupa and Hupi- i karamapim long taim bi- Em i tok dispela Ozon husat i helpim long lukim na yusim lokal drama grup long Hela provins. Ol i bin ipa, Walumendi na Halon- long woa em no ken bagara- Tieta drama grup i yusim wok i kamap orait. husat i bin tok ples na bringim bungim bikpela hevi tru bi- gali long statim gen nupela pim ol manmeri no gat rong, lokal tokples long mekim Wanpela komyuniti lida gutpela skul tok na infomesen hain long Peta-Tipa traibel sindaun na bringim bek laip- ol sikmanmeri o meri na lik- pilai o ekt bilong en na i bilong Hapiago klen, Epoko i go aut long ol pipel. pait long las yia. stail bilong ol. lik pikinini na ol pablik bringimaut gutpela tok save Haralu i tokaut olsem ICRC Grup lida bilong Ozon Tieta, Dispela bikpela pait namel Dispela ol kit saplai ICRC i propeti olsem haus sik, haus na mining bilong tok i go em namba wan ogenaisesen Jonathan Kon i givim bikpela long ol wan tok-ples bilong bringim long ol i gat samting lotu na ol arapela samting. long ol pipel. Ol manmeri tru long go insait long tok tenkyu long ICRC long Peta na Tipa long Hela provins olsem ol kontena bilong pu- Bosman bilong ICRC long husat i bin bung long dispela komyuniti bilong ol bihain yusim grup bilong em long long las yia i bin bagarap gut- lapim wara, moskito net, ol Mt Hagen opis, Kakhaber taim i bin harim na kisim tru long pait long givimaut ol rilif wokim aweanes long bringim pela sindaun bilong ol. samting bilong kukim kaikai Khasaia i tok olsem ICRC i mining bilong lo bilong woa saplai long helpim ol pipel. aut pablik ol bikpela toktok Dispela pait i bin stat long na ol tul bilong wokim yusim drama olsem gutpela . Na dispela lo em oltaim ol Haralu i tok dispela ol long lo bilong pait na banisim las yia long mun Mas na i bin gaden. Dispela bai helpim ol tul long bringim infomesen i mas bihainim taim wanpela helpim ICRC i givim bai birua long kamapim hevi we i pinis long mun Oktoba. long bringim kamap gen nu- go aut long ol pipel long pait namel long ol birua i helpim ol pipel long kirapim bihainim lo na rul bilong IHL. Insait long dispela bikpela pela laip long ol pipel. Intenesenel Humanitarian kamap long bihain taim. bek ol haus bilong ol na tu Jonatha Kon i tok olsem ol pait faivpela laip i bin lus na Long taim bilong dis- Lo (IHL) na wanem ol strong- Mista Khasaia i tok dis- helpim ol pipel long go bek pipel olsem ol traib lida, ol yut moa long 670 haus i bungim tribusen o givimaut ol dis- pela toktok ol pipel mas tribusen o givim aut bilong na wokim gaden na na ol mama wantaim ol skul bagarap na paia i kukim na pela haus saplai kit, ICRC i save long en. ol kit i bin orait stret we kamapim gen nupela laip bi- pikinini i kisim tru mining bi- ol lain birua i stilim planti bin bringim wanpela lokal “Bikpela tok save em: no 3618 hauslain o manmeri i long ol long ples na ol i ken long ol drama na infomesen. samting. drama grup ol i kolim Ozon ken bagarapim ol sivilien bin kisim. Dispela em wan- go bek long nomal laip. Planti ol pipel i tokaut Long mun Februeri long Tieta long wokim ol pilai populesen olsem ol meri, pela bikpela distribusen tru Haralu i makim 6-pela olsem ol i amamas olsem dispela yia, wanpela bel isi drama long givim tokaut na liklik pikinini, ol disebol pipel insait long Hela provins. komyuniti long tok tenkyu ICRC i yusim drama long seremoni i bin kamap. soim ol gutpela infomesen na ol lapun manmeri husat i ICRC Hela fil deleget, Jose long ICRC long givim ol haus bringim ol bikpela tok save ICRC i luksave tru long nid long sait long Intenesenel no inap pait bek, Luis Pizo Gil, husat i oge- samting long helpim ol i ki- na infomesen long kamapim bilong ol pipel husat i bin Humanitarian Lo (HIL). Dis- “No ken bagarapim ol helt naisim dispela distribusen i rapim bek sindaun bilong ol gutpela sindaun na bel isi. P16 Wantok Me 4 - 10, 2017 wolnius Ol pipel i traim long statim laip gen long Aleppo KLOSTU long olpela siti bi- famili long narapela kantri i long Aleppo long Syria, bai yu salim long ol. Long Isten hap inap smelim naispela smel bilong siti, we ol rebel i bin bilong plawa rose na jasmine kontrolim, ol bom bilong i kam long wanpela stua ol Rasia i bagarapim tru ples. katres na bom i bagarapim “Sapos pait i wok long gohet wanpela sait bilong en. Sam- yet, ating nau bai mipela i wok pela mun i go pinis bikpela long kaikai ol gras i stap,” Abu pait i bin kamap long dispela Abdou husat i gat 71 krismas i hap tasol planti yia tru, dis- tok, na em i poinim han long pela stua i save salim ol ples we ol gras i gro namel sanda na woa i no senisim long ples we ol haus i bruk smel bilong en. nabaut na slip i stap. Long planti handet yia, ol Abdou wantaim ol pren maket na strit maket bilong bilong em i sindaun long ol ‘Sapos wanpela man i kam long baim switpela kaikai, em i Aleppo i bin gat nem long ol bruk bruk plastik sia ausait soim olsem em i amamas. Sapos em i wari, bai em i no tingting kain kain samting ol i save long olpela haus lotu bilong long kaikai,’ Abu Abdul, wanpela man husait i save salim ol salim. Dispela siti i wanpela ol Muslim namel stret long switpela kaikai long Aleppo, i tok. Bipo dispela i bin haus sik bilong ol pikinini long Is Aleppo. hap long westen sait we ol olpela siti bilong Aleppo. moi ol bom, na long Raqqa i sevim em. bin go insait long rausim ol The Mosque of the Mul- lain i save bihainim rot i go Dispela liklik haus lotu ol i planti moa pipel i dai long Em i tok em i tinging long bom na ol i rausim tu ol berry Tree em i ples we Abu kamap long Saina long Silk kolim al-Tuteh, (the Mosque taim ol lain em USA i go pas tripela pikinini meri bilong samting insait long ol haus. Ahmad na ol pren bilong em Road. Long bipo yet na nau of the Mulberry Tree), i long ol i pait egensim ol lain em na em i stap laip. Nau “Yu no save long ol pipel i save bung na stori long tu, ol bisnis lain i save pulap makim ples we long yia 637 bilong Islamik Stet. em i save wokim ol switpela bilong Aleppo,” Intisar Abu planti yia tru. Ol i save sin- long baim ol kain kain samt- ol Muslim ami i bin winim ol Pait i stap yet long ol kaikai na salim na lukautim Saleh, wanpela rediolojis i daun stori na ol kar i ran i go ing i kam long olgeta rijon Roman, na ol i bin stop na sabeb long Aleppo, tasol famili bilong em. tok. Em i save helpim long kam, ol pipel i save kam pre, bilong dispela hap long wol. pre long dispela hap. Laki long isten hap bilong siti, ol Tasol sampela famili i pret mekim wok bilong Al- ol bisnis i op na ol famili i Aleppo i no sot long ol tru dispela haus lotu i no pipel husat i stap laip yet na long toktok long laip bilong ta’Alouf, wanpela lokal sariti stap klostu. Tasol tude, sam- samting na ol pipel bilong en kisim bagarap long dispela i no lusim ples, i wok long ol nau long Apleppo. Ol i grup husat i save helpim ol pela hap bilong haus lotu i i bin gat gutpela sindaun. woa i kamap nau. traim kamapim gen sindaun pret nogut gavman i mekim refuji na ol pipel i stap long bagarap na i gat grafiti ol i Tasol sori tru, tude ol bom i Sikispela yia bihain long ol bilong ol. save long ol. Planti bilong ol Is Aleppo. “Mipela i stap pentim long ston wol. I no bagarapim tru ples na moa lain i kirap pait egensim gav- Wanpela bilong ol em Abu lain husat i go bek i painim olsem inap 6-pela yia nau, gat planti nois long strit pipel i ranawe i go nabaut. man bilong Bashar al-Assad Ahmad husat i gat 65 kris- olsem ol soldia bilong Syria i tasol mipela i stap laip yet. olsem bipo. Long west hap bilong siti we began, dispela woa long mas. Em i save salim ol swit- stilim ol samting long haus Mipela i laikim laip na Tasol laip long Aleppo bai gavman i kontrolim, ol samt- Syria i wok long go yet. Long pela kaikai. Em i bin kisim bilong ol. Gavman bilong mipela i amamas. Maski ples i stap yet, Abu Ahmad i tok. ing i orait liklik, tasol ol pipel not hap bilong kantri, ol bagarap taim katres i katim Syria i sutim tok long ol rebel i bagarap mipela i traim long “Mipela i save sindaun au- i kisim liklik mani tasol na i balus bilong gavman bilong bel bilong em na ol i ting bai paitman tasol ol pipel i save stap laip wantaim liklik sait long dispela haus lotu, save strong long mani ol Syria na Rasia i wok long tro- em i dai tasol wanpela dokta olsem ol soldia bilong Syria i samting mipela i gat.” na tude mipela i stap yet.”

Turkey no amamas long US i wok wantaim ol Kurd Ol EU lida pasim tok long sanap strong

BIHAIN long ol balus bilong bai Presiden Donld Trump i dia bipo husat i gat planti ekspe- long spesel Brexit miting Turkey i bomim ol hap we ol Kur- senisim dispela polisi bilong riens long pait egensim ol ol ami dish lain i stap long not-is Syria, presiden bipo, Barack Obama, bilong Turkey long planti yia. OL lida bilong Yuropan Yunion (EU) i 3 Bai UK i lusim EU isi isi. Namba ol soldai bilong USA i kisim wan- husat i yusim ol Kurd long helpim Long Iraq, samting olsem pasim tok long sanap strong na i no wan hap bai i kamap long wei pela lapun militen i go long luk- US. Turkey i ting Presiden Trump 5,000 US soldia i givim trening ken surik long taim ol i toktok long bai i no inap long bagarapim ol- luk long ol bagarap balus bilong bai salim ol US soldia i go pait long ami bilong Iraq long pait Brexit wantaim Yunaitet Kingdom geta samting. Bai ol i givim Turkey i bin kamapim. egensim ISIS o sapotim ol lain egensim ISIS. Astingting bilong (UK). Ol i tok UK i mas wanbel long praioriti long sindaun bilong ol Dispela lapun em Abdi Ferhad Arab em Turkey i wok long dispela woa em ong kisim bek baim EU bip long ol i toktok long nu- sitisen bilong EU na wanem Sahin, o Sahin Cilo, em i wanpela bungim long pait egensim ISIS. Mosul. Tasol sevenpela mun nau pela tred dil. samting lo i tok long sindaun bi- senia lida bilong Turkish militen Dispela US-Kurdish wokbung i na i no gat wanpela samting i Ol lida bilong 27 EU kantri i wanbel long ol. Long taim ol i stretim grup ol i kolim PKK. Gavman bi- kamap strong nau olsem na kamap. Ol bom na katres i no long bihainim ol draf gaidlain em dispela, bai Yuropian Kaunsil i long Turkey i putim $1.1milien Presiden bilong Turkey, Recep inap long rausim ol dispela lain Donald Tusk i bin tokaut long en las givim tok orait long namba tu long het bilong em. Ol kamera i Tayyip Erdoğan, i tok dispela i husat i strongim westen kona bi- mun bihain tasol long 15 minit bilong hap bilong UK i lusim EU. Dispela bin stap long kisim piksa bilong ken mekim ol Kurd i singaut gen long Mosul siti. wanpela spesel miting long Brussels hap bai lukluk long wanem kain Cilo long taim em i kamap long long kamap independen na Bihain long Mosul bai ol i traim long Sarere. wok bung bai stap namel long pablik wantaim ol US. kamapim moa hevi insait long long kisim Mount Sinjar, ples bi- Long taim ol toktok namel long UK UK na EU. USA wantaim Turkey i tok PKK boda bilong Turkey. long ol lain Yazidi long Iraq. ISIS i na EU i stat long mun Jun, gavman bi- 4 Ol rait bilong ol sitisen bai i em i wanpela teroris grup, tasol Long taim Turkey i tromoi ol bin kisim Sinjar long Ogas 2014 long UK bai i mas tok klia long rait bi- “namba wan praioriti long ol dis- USA i wok klostu wantaim ol sol- bom long bikmoning long las wik na rausim planti tausen Yazidi long ol sitisen bilong EU husat i stap pela negosiesen”. Bai lo i lukau- dia bilong Cilo long pait egensim Tunde, em i bin tok save long ol pipel na klabusim planti ol meri. nau long UK, na em i mas baim €60bn tim raits bilong ol sitisen bilong Islamik Stet (ISIS). Olsem na long lain bilong USA samting olsem 52 Ol balus bilong Turkey i bin (£51bn) long lusim EU na tok stret EU na UK long taim UK i lusim EU taim Cilo i bin kamap wantaim ol minit bipo long ol balus bilong en atekim Sinjar maunten las wik na long boda bilong Ireland bipo long ol olgeta. Ol i ting bai dispela i lain bilong USA, ol i luksave i tromoi ol bom long dispela hap. kilim faivpela peshmerga pait- i ken tokok long nupela tred dil wan- kamap long Mas 2019. Long dis- olsem ol pren bilong USA bai i no Planti lain i sutim tok long Gav- man husat i sapotim Kurdistan taim EU. pela taim, husat sitisen bilong EU amamas. man bilong USA bikos em i no Regional Government (KRG) – Ol bikpela askim bilong EU27 em hia: i stap long UK long moa long Long dispela kona bilong Syria, tok klia yet long wanem kain wanpela pren bilong Turkey faivpela yia, bai lo i protektim em. dispela woa i kamap bikpela samting em bai mekim long Syria husat i kisim bek Sinjar long No- 1 Bai i no gat pasin bilong “cherry 5 “Bai ol i lukluk long kain kain rot” moa. Ol tenk bilong USA i bin na Iraq. Na nau tripela yia bihain vemba 2015. Turkey i bin paia picking” long ol foapela ki singel long lukautim boda i stap namel stap long wanpela seksen bilong long pait egensim ISIS em i no long ol lain PKK long dispela maket fridom, em ol i no inap long Noten Ireland na Ripablik bi- boda long Turkey. Ol i stap tokaut wanem taim tru ol soldia maunten em ol i bin kisim bek long “brukim nabaut”. Dispela long Ireland. Ol negosiesen bai i namel nau long ol Turk husat i bilong en bai go insait na kisim las yia. bai kilim hop bilong gavman long no inap putim strongpela boda stap long not na ol lain Kurdish Raqqa, o wanem rot ol bai bi- Turkey i wok long pinisim holim sampela “element bilong nogut bai dispela lo i kamapim gen fos husat i stap long saut. Ol hainim. namba wan hap bilong 911 wanpela singel maket” sapos i no ol pasin birua namel long tupela. Syria i kolim ol YPG na ol i wok USA i salim pinis 500 spesel fos kiomita banis long boda bilong gat fri muvmen bilong ol pipel. 6 Ol i no makim yet hamas mani klostu wantaim ol lain PKK. bilong en na ol edvaisa long em wantaim Syria. 2 Ol 27 kantri bai bung wantaim na UK i mas baim long bruk lusim Turkey i kros long dispela tasol helpim Syrian Democratic Na em i laik bai KRG i mas negosiet wantaim UK olsem wan- EU, tasol EU blok bai strong long USA i luksave olsem ol i mas wok Forces, wanpela grup em YPG i stopim ol lain YPG na PKK long pela grup. No gat wan wan kantri kisim wanpela bikpela fainensel bung wantaim ol Kurd long go pas long en, na i gat sampela Sinjar. Dispela i kamapim gen bai toktok wantaim UK long ol setelmen, olsem na UK bai i wok rausim ISIS na kisim bek Raqqa. Arab yunit tu i stap insait long kros namel long ol peshmerga tred dil bilong bihain taim inap dis- long baim yet ol baset mani inap Gavman bilong Turkey i ting en. Planti YPG lida em ol PKK sol- na PKK. pela taim bilong trensisen i pinis. long yia 2020. entatenmen Me 4 - 10, 2017 Wantok P17

ipo bipo, tru wanpela lik- tupela, na em lusim wnapela Blik ples i no gat wara. Dis- pinga kapa bilong pik. Na Wara i kam long ston pela ples nem bilong em Lemeyan em lukim i pundaun Tipinini. Long dispela ples i long graun na em i kisim. STORI BILONG TUMBUNA gat tupela man na meri. Nem Na tupela lukim pinis, nau bilong tupela em Lemeyan na Lemeyan i kirap na askim Lemeyan em i kisim dis- inap kamap long ples bilong Lemeyan em i go kamap na bilong en, orait wara i go i na Lakeyam. Lemeyan em pisin, ya na tok, “Bilong pela tel bilong pisin na em pati, na bai mi inap long slip em slip wantaim ol planti go nabaut nabaut. Em man, Lakeyam em meri. wanem yu karim dispela kirap tokim Lakeyam na tok, na narapela de em i inap man ol bilong narapela ples mekim olsem na em i kam i Long dispela taim tupela i no pinga kapa bilong pik i kam Pisin ya em tok save long mi- long statim pati. Na mi nabaut, ol i kam na slip bung kam na em kamap long haus gat wanpela pikinini, tupela na givim long mitupela. Em i tupela pinis na mi bai i go kaikai i stap inap wanpela de long wanpela haus man tasol. bilong en. Na em lukim meri em tupela tasol i stap. tokim pisin olsem, “Yu lukim long dispela pati, na yu i mas na narapela de long en bai Lemeyan em i slip wantaim bilong en Lakeyam wanpela Tupela i stap i go na man wanpela man i indai na i kam, stap long haus. Na yu lukau- mi inap i kam slip long rot. ol. Orait long neks de olgeta pik bilong en i no stap. Orait Lemeyan em wok bilong en o wanpela pik i lus na yu i tim pik bilong mitupela i Na sikis de long en bai mi man i kirap long moningtaim em i go antap long ples we long pulimapim wara na kam, o wanpela man i kilim stap. Orait, Lakeyam em i inap kamap long haus.” na ol lain stap. Orait ol lain em i save kisim wara long brukim paiawut. Meri pik na ol salim tok long yu tok, “Orait. Tasol yu i mas Na em i tokim Lakeyam man bilong mekim pati i en. Na em i lukim tupela i Lakeyam em wok bilong em long i kam kisim mi, o olsem redi long paiawut wantaim olsem, “Yu i no pinisim wara lainim planti pik tu, na olgeta stap antap tru long maunten long wokim gaden na lukau- wanem tru na yu i kam?” wara bilong mi na yu i go.” hariap, inap long 5-pela de. Na ol lain man bilong narapela na lukluk i kamdaun. tim pik. Orait nau, Lameyan Orait nau, pisin ya i tanim Orait Lemeyan i harim tok long sikis de yu pinisim long ples ol i kam lukim pati long Orait em i go antap na em save i go pulimapim wara tel bilong em na tok, bilong Lakeyam na em i moningtaim samting i orait.” en, ol i lukluk i stap. tokim Lakeyam. “Olsem we em Lakeyam em i no “Nogat.” Orait, Lemeyan, i hariap tasol brukim ol pa- Orait nau, Lemeyan em i Na ol man bilong mekim wanem na wara i bagarapim save. Lakeyam em save pilim askim em gen na tok, “Ol iawut na hipim i go inap kirap em kisim ston akis bi- long en ol skelim tu, tu pik ples?” Lakeyam i tokim em olsem, i no gat wanpela wara sampela lain man ol i mekim pulap tru long haus. Orait, long em na em i kisim ba- long wan wan man bilong ol na tok, “Mi painim wara na i save i kam long hia na bikpela pati na ol i kilim pik em kirap katim 4-pela long- nara bilong en, kisim olgeta narapela ples. Ol i kam lukim mi bihainim rot we yu save i Lemeyan em save kisim wara bilong ol na ol salim toktok pela mambu na em hariap bilas bilong en na em karim pati long en, orait ol i mekim kam pulimapim wara long long wanem hap tru? nabaut long olgeta ples na tasol i go pulimapim wara bilum bilong en na em kirap olsem pinis orait olgeta ol en. Orait, mi i kam na mi Orait, wanpela taim san i ol salim tok long i kam kisim long ples em save i go i wokabaut i go i go na tudak bikpela pik long en olgeta ol redi long pulimapim wara na lait gut tru na gutpela taim tru mi o olsem wanem?” pulimapim long en. Orait, na em i slip long rot. Orait kilim. Olsem nau Lemeyan, mi pulim stik yu save pasim i kamap. Orait, Lemeyan wan- Lemeyan tok, olsem nau, em pulimapim pinis em narapela de em kirap kukim em katim wanpela pik i stap. long en, na mi pulimapim taim Lakeyam tupela i stap pisin i harim dispela tok na karim i kam na em i putim kaikai na em kaikai pinis Na wanpela pisin i kam na pinis na mi pasim gen ya, klostu long haus dua bilong em daunim het bilong en na long haus pinis na em i sin- long moning taim tru em sindaun antap long lek bi- nogat. Wara sut olgeta na tupela. Tupela i sindaun na em kirap raunim haus na daun liklik na em tokim kirap na i go i go na long ap- long en, na Lemeyan i guria strong moa na mi lusim. Em tupela lukim wanpela pisin i rausim wanpela tel bilong Lakeyam na tok. “Nau bai mi inun tru em kamap long ples liklik na em i lukim olsem nau wara i ran i go na ples i plai i kam i kam na sindaun en na em lusim klostu long wokabaut i go na mi slip bilong pati. Dispela ples ol i pisin ya i gat wanpela hap kamap wara tasol.: antap long wanpela diwai pes bilong Lemeyan na em i namel long rot na tumora man i mekim pati long en purpur wantaim lip bilong Orait nau Lemeyan i kros klostu long haus dua bilong plai i go. mi wokabaut i go na bai mi nem bilong en LHIYAMA. kaukau i gat wara long en. nogut tru na em tokim Em lukim na Lemeyan em Lakeyam na tok, “Yu wan- pilim pinis olsem, wara i taim pik yutupela i ken sin- kam na pulap pinis na dau- daun i stap long maunten, nim haus na gaden bilong na mi i go daun na stretim PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII en. Orait em kirap tokim ol- wara gen na mi kolim nem geta man, “Wara i bagara- bilong ol wara na bihain tru pim gaden na haus na ples bai olgeta bai save long nem bilong mi bagarap pinis na bilong ol wara.” Ol wod lista: LATA PRETIM SISTA mi i go nau na yupela i stap.“ Em na em kolim nem bi- BIPOTAIM NABIS TOKSAVE Orait em kirap kisim bilum long ol wara long en, nem FOM KATU KAIKAIM BUKOL bilong en na em kraim na bilong tupela wara em Kaiya HANKISIP PANISIM BIHAIN PISPIS kirap i go. Em ran tasol i kam na narapela em Komaiya. na em i kam i stap long wan- Em dispela tupela wara em i ATAP RERE HIPIM SWETIM pela maunten na em lukluk kam long dispela ples Tip- DAUN URUAI KUKURAI TEKIMAUT i go na em lukim ples bilong inini na em i kam yet. Na dis- KALOP WANEM MILIS WOKURAI en i wait na blu na pret ol- pela wara Lakeyam hapim geta. Orait em hariap tasol long en tu em i kam autsait em i go na em holim wan- long ston na meri Lakeyam pela stik kanda bilong en i wantaim pik tupela i stap kam. Em i kam i kam na arere long Ston maunten. kamap long wara pulap i stap long en. Orait em Joe Nandawa paitim wara long stik kanda Enga

Ansa bilong Wod Pilai isu 2223 P18 Wantok Me 4 - 10, 2017 abcnius

Wanem as tru bilong Anjo i laik gohet long stopim Australia i no soim rispek long korapsen insait long palamen ol PNG na Pasifik nius ripota ol hevi long Manus? Caroline Tiriman i raitim go long PNG long mun Epril. Ol ripot i tok olsem Aus- WANPELA akademik long tralia i bin larim tasol ol nius Pasifik i tok Australia i mas lain bilong Australia i go long soim gutpela wok bilong pres konprens bilong Mista demokresi long ol midia Turnbull na ol i no bin larim long Pasifik rijon na no ken ol PNG jenelis long stap long toktok long midia fridom dispela miting. sapos em yet i no bihainim Dr Cain i tok ol wokbung ol dispela lo bilong en. namel long Australia na PNG Dr Tess Newton Cain, wan- i bungim sampela hevi long Sampela long 3000 pipel bilong Marawaka long EHP husat i pela risets asosiet long De- dispela taim na bai i gutpela stap long NCD. velopment Policy Centre sapos Australia i bin soim Sam Seke i raitim em i laik go stap insait long long Crawford School, wan- gutpela rot long strongim ol palamen na long wok egen- taim Australian National Uni- wokbung wantaim PNG. Imigresen Minista bilong Australia, Peter Dutton. LIDA bilong PNG Pipels Pawa sim planti kain kain pasin bi- versity i mekim dispela Em i tok tu olsem Aus- Muvmen, Noel Anjo i tok em long korapsen i wok long toktok bihain long Australia tralia i bin mekim wankain Caroline Tiriman i raitim bihain long Mista Dutton i bai gohet wantaim ol ektiviti kamap long kantri. Hai Komisin long Pot Mosb, i pasin long ol jenelis bilong wok long strongim toktok long pait egensim korapsen Mista Anjo i tok tu olsem, bin stopim ol PNG nius ripota Vanuatu taim Foren Minista MEMBA bilong Manus, olsem dispela pait i bin sapos em i win long ileksen developmen i kamap long long go long pres konprens Julie Bishop na sampela Ronny Knight i laik long Min- kamap bihain long ol refuji na go insait long palamen. Pot Mosbi em i kam long bilong Praim Minista Mal- narapela minista i bin go ista bilong Imigresen bilong na asailum sika i bin kisim Mista Anjo i joinim Pangu LNG projek long hailans, na colm Turnbull taim em i bin long Vanuatu long las yia. Australia, Peter Dutton i wanpela liklik mangi krismas Pati na bai em i resis long mani we gavman i givim mas go long Manus provins bilong en i 5pela yia i go in- kamap gavana bilong Ne- long hostim ol bikpela iven. na painimaut gut long as tru sait long senta na traim senel Kapitel Distrik. Em i tok i no gavana nau, Yunivesiti bilong PNG i stap orait bilong pait namel long ol re- mekim pasin nogut long em. Em i tok long 16 yia em i Powes Parkop yet i kamapim Caroline Tiriman i raitim Dispela protes i bin katim fuji na ol Difens Fos soldia Tasol ol polis na lida bilong bin wok long ausait na nau ol dispela samting. sot yia bilong skul bilong ol tupela wik i go pinis. Manus i tok dispela toktok i EKTING Sansela bilong Yuni- sumatin bilong PNG yet, na Mista Knight i laik Mista no tru, pikinini ya i bin gat Westen Primia i tok NZ mani vesiti bilong Papua Niugini tu ol sumatin bilong Dutton i go toktok wantaim 10-pela krismas na ol refuji i Dr Nicholas Mann i tok tra- Solomon Ailan na Vanuatu ol lida, polis na Difens Fos bi- bin givim em sampela prut bai helpim Munda ples balus bel wantaim ol sumatin long husat i bin skul long PNG. long kisim trupela stori long na kaikai na em i bin go bek Sam Seke i raitim Mista Maepioh i tok dis- 2016 nau i samting bilong Skul yia i bin stat gen long wanem samting i bin ki- long papamama bilong em pela apgreding bilong Munda bipo na ol sumatin i stap isi mun Septemba 2016 na rapim dispela hevi. na no gat wanpela samting PRIMIA bilong Westen Airport em i projek we Nu na ol i laik skul gut. pinis long mun Mas, na ol Em i mekim dispela toktok nogut i bin kamap long em. Provins long Solomon Ailan, Silan i wok long en nau na em Ol sumatin i bin statim ol sumatin bai greduet long Wyne Maepioh, i mekim i impoten long turis bisnis na protes na ol sumatin bilong mun Julai, tasol yunivesiti Sekyuriti bilong wokim bisnis strongpela toktok egensim ol arapela divelopmen long ol narapela yunivesiti long bai sasim ol graduet K600 wanpela risetsa bilong Aus- hap bilong Weten Provins na kantri tu i bin bihainim ol na bipo long ol i greduet. long Saut Bogenvil i orait tralian National University Solomon Ailan tu. askim strong long Praim Ol sumatin i tok ol i no husat i tok Nu Silan i westim Em i tok tu olsem long ap- Minista Peter O'Neill long wanbel long wanem dispela aid mani long apgredim gredim Munda olsem lusim wok bihain long ol tok- mani i bikpela tumas. Munda ples balus long namba tu intenesenel ples win bilong korapsen. Westen Provins. Kost bilong balus long Solomon Ailan dispela projek em inap long em impoten long taim bi- Ronny Knight i amamas long $20 milien. long intenesenel imejensi. Mista Maepioh i tok olgeta Primia Maepioh i toktok disisen bilong sief jastis toktok bilong Terence Wood tu long stori bilong Munda Sam Seke i raitim long dispela bot olsem ol i i soim olsem em i no save Airport long taim bilong bin sutim tok long en. long ol nid na olgeta salens Namba tu Wol Woa we ol MEMBA bilong Manus Mista Knight i tokim ABC bilong divelopmen long ol- ami bilong Nu Silan i bin stap Open, Ronny Knight i tok em Nius long em i go nominate geta Pasifik Ailan kantri. long Munda. i amamas tru long disisen bi- na taim em i win gen long long Sief Jastis, Sir Salamo ileksen, bai em i wok strong PNG i makim Anzac De Injia long larim em i ran long long stretim ol korap pasin EPRIL 25 i bin makim 102 Cosgrove i bin go stap long 2017 nesenel ileksen. bilong arapela pipel long Memba bilong Saut Bogenvil Timothy Masiu i givim tupela trak anivesari bilong ol soldia bi- Pot Mosbi long wanpela ser- Ruling bilong Sir Salamo las gavman long Manus. bilong Buin Polis. long Australia na Nu Silan i emoni long bik moning long wik i stopim disisen bilong Li- Long wankain taim, em i Sam Seke i raitim Mista Masiu i tok em i bin kamap long Gallipoli Bomana Woa Semeteri. dasip Traibunal long Mas tokim Imigresen Minista bi- lukim olsem wanpela long Turkey long pait long Wanpela long ol ples we i 2015. Dispela Traibunal i bin long Australia, Peter Dutton MEMBA bilong Saut Bo- bikpela hevi long Saut Bo- Namba Wan Wol Woa na bin lukim planti bikpela pait painim olsem Knight i no long no ken toktok tumas genvil long Palamen, Timo- genvil nau em i no gat wok, planti kantri long Pasifik i long Namba wan Wol Woa yusim gut sampela mani bi- long ol samting long PNG we thy Masiu i tokim ol bisnis olsem na em i invaitim ol makim tu dispela de. na Namba tu Wol Woa em long baim wanpela bot, na i em i no save wanpela samt- lain long Saut Bogenvil kampani long go invest long Dispela yia i makim tu 75 Rabaul long Is Nu Briten bin rausim em olsem memba ing long en. Mista Knight i olsem sekyuriti bilong ol i rijon na givim wok long ol yia bihain long Namba Tu provins. Ol stori i tok, bilong Manus. tok olsem bihain long Min- orait nau. yangpela pipel. Wol Woa long westen Pasi- namba wan man bilong Aus- Long taim Mista Knight i ista Dutton i tokim ABC long Mista Masiu i tok pastaim Em i tok hevi long Buin fik. Ol dispela kantri we i bin tralia i bin dai long Wol Woa apil egensim disisen bilong tok sori long pasin mipela i long em i kamap memba, taun yet long ol sevis olsem lukim bikpela pait em Papua 1 long Rabaul. Lidasip Traibunal long Epril kisim toktok long Mista Saut Bogenvil i gat nem iletrik pawa, wara saplai na Niugini, long ol ples olsem Susie Mcgrade husat i go 2015, Jastis Colin Makail bi- Knight we Mista Dutton i tok nogut long planti kain kain internet sevis long helpim Kokoda Track, Milen Be na pas long Rabaul Historical long Nesenel Kot i bin rausim em i no memba tru bilong hevi i save kamap long lo na gut ol bisnis. tu long Niugini Ailan rijon. Society i tok ol i bin holim dispela apil bilong em. palamen. oda. Mista Masiu i tok em i go Long makim dispela taim, wanpela gutpela seremoni Tasol Sief Jastis i tok ol Mista Knight i tok ABC i Tasol Mista Masiu i tok het yet long toktok wantaim lida bilong Oposisen long tru long makim ANZAC de alegesen egensim Mista bin mekim stret ripot na em sekyuriti long Saut Bogenvil nesenel gavman na ABG Australia, Bill Shorten wan- long Rabaul yet, na tu long Knight i no stret na em yet i i no nid long mekim wan- em i orait nau. long dispela samting. taim Gavana Jeneral Sir Peter Bitapaka Woa matmat. no benefit long ol mani bi- pela tok sori. bisnis Me 4 - 10, 2017 Wantok P21 ANZ lonsim nupela sip kad PNG/Australia kibung bai

AUSTRALIA Nu Silan long las wik i lonsim nupela sip kredit toktok long infrastraksa kad long ol kastoma bilong em long Papua Niugini. Dispela nupela sip kredit kad i stap nau long ANZ Visa Klasik na Visa Gol kad. “ANZ i namba wan benk long Papua Niugini long kamapim sip kad sistem na mipela i redi long skruim wok long kamapim gut dis- plea prodak. “Kamap bilong kain sistem i mekim benking sistem bi- long ol ANZ kastoma i wankain long long ol arapela kastoma long kantri,” Mark Mark Baker (lep han), ANZ PNG Sif Ekseyutive Opisa wantaim Baker, ANZ PNG Sif Ekseyu- Ledi Winifred Kamit, siameri bilong ANZ PNG i lonsim kred- tive Opisa i tok. itkad. Poto: Paul Zuvani Em i tok kredi kad wan- Greg Bremble bilong PNG Risoses magejin i soim ol buk bilong em i tokaut long ol projek i taim sekyuriti sip i isi na i wok bilong ol olsem akaun kad akaun. stap long Papua Niugini long pastaim PNG, Australia bisnis kibung long Brisben, Australia. kamapim i stap long mak we namba na benk kad. Ol kastoma i ken askim PAPUA Niugini Australia planti ol ikonomik wok i pani i stap long Sidni. narapela man i ken kisim ol “Plis lukautim na haitim long apgredim ol sip-enebel bisnis kibung we bai kamap kamap long kantri,’ Andrew Ol oganaisa i tok wanpela toktok na painaut long gut pin namba bilong benk kad taim ol i go long wan- long Sidni, Australia bihain Wilkins, pablising dairekta bikpela tok long dispela ki- akaun bilong wanpela man. kad bilong yupela, na pela klostu ANZ brens o i long dispela yia bai mekim bilong Bisnis Edvantes In- bung em rot PNG i mas kisim “Sip teknoloji nau i kamap senisim ol pin namba long ken ringim ANZ Kad Help planti toktok long kamapim tanesenel (BAI) i tok long pas wantaim wok bilong global standet bilong kad wan wan taim na sapos yu Desk long hotlain telepon ol wok olsem rot na haus. “Em sans long mipela i ol arapela kantri long wol. sekyuriti bilong kad sekyu- laik yusim intanet long baim namba 180 1022 long kisim Dispela tok i kam long bungim planti tausen bisnis Ges spika Mark Pesce bai riti,” Baker i tok. ol samting, lukim olsem man moa tok save. PNG Bisnis Edventis, pepa manmeri, long PNG, Aus- tokaut long sans bilong “Long Australia na Nu o meri i salim samting i ANZ i namba wan benk long we i save raitim ripot bilong tralia na ol arapela kantri mekim bisnis long Papua Ni- Silan, Yurop na Esia, kain sis- stretpela na i tru. lonsim sip-enebel Visa Debit wok bilong bisnis long long rijon.” ugini. tem i bikpela long dispela ol Ol ANZ PNG kastoma i Kad long Papua Niugini las, we kantri, long taim em i tokaut Wilkins i tok BAI i bin Long wankain taim Kumul had na planti manmeri i mas senisim kredit kad bi- dispela i givim ol kastoma gut- long wok bilong kamapim mekim planti bisnis pro- Telikom siaman Mahesh painim aut olsem em i gut- long ol wantaim nupela sip pela, seif na we banis sistem i dispela kibung. mosen long PNG na Pasifik Patel i tok ol manmeri i ken pela na i banisim gut samt- kad taim ol i kisim nupela strong na dispela em ol gut- Em i tok kibung bai kamap stat long 2005 i kam. go long ol PNG kampani ing bilong man” kad bihain long taim bilong pela sistem ol nesenel na in- long Shangri-La Hotel, Sidni Las bikpela bisnis kibung olsem Telcos long save moa Baker i tok ol kastom i kad bilong ol i pinis o long tanesenel kastoma i ken kisim long 7 i go 8 Septemba. bilong en i bin kamap long long wok bisnis insait long mas was gut long benking taim ol i opim nupela kredit helpim long em. Kibung bai promotim ol 2015. kantri. bikpela wok bisnis nau i wok Long wankain taim ol oge- Namel long ol kampani, long kamap long tupela kantri. naisa i kisim skul tok long ol sampela bikpela kampani we Hornibrook MD: Wok manmeri PNG i hop long yusim dis- arapela grup olsem IFC, bai tokaut na soim wok bi- pela kibung long promotim (wanpela bisnis han bilong long ol em Ok Tedi Main, Oil painim gutpela haus ol wok bisnis bilong em Wol Benk), Asian Divelop- Search, Horizon Oil, Kina olsem infrastraksa, ol kon- men Benk (wanpela bikpela Benk, Air Niugini, SP Brew- OL wok manmeri long kantri kamapim ol haus we i isi Em i tok bikos long hevi bi- straksen, sevis, egribisnis na investa long kantri) na ery na PNG Tek Entraprenur. i wok long painim ol gutpela long stretim, i gutpela haus long mani long kantri, em i maining na petroleum. Papua Niugini Semba ov Christopher Hawkins tu haus, Matthew Lewis, men- na i gutpela long ol kain no isi long ol kampani i Bikpela lukluk bilong em Komes na indastri na ol ara- bai kamap na tokaut long esing dairekta bilong Horni- manmeri inap long baim o winim ol kontrak na olsem bai stap long ol bisnis na in- pela indastri. wok redi bilong kamap bi- brook NGI i tok. yusim na rentim. ol i resis long winim kontrak. vesmen wok. Ol oganaisa i tok ol i bilip long Apec kibung long PNG Em i tok long wok bilong “Dispela em kain haus Long abrusim dispela “Ol manmeri bilong nara- moa long 600 manmeri bai long 2018. ol em i lukim stil febrikesen mipela i tingting long mekim hevi, Lewis i tok ol i wok pela kantri olsem Australia kamap long dispela kibung. Ol ogenaisa i tokim ol na ol kampani i mekim haus long narapela yia na ol yia i long lukluk long winim ol na Nu Silan bai toktok wan- Ol i tok Sidni i gutpela ples kampani long givim nem bi- i wok long odarim planti ol kam.” kontrak we Australia gav- taim ol investa na bisnis bilong holim kain kibung long ol bai ol i ken gat ples samting long Hornibrook. Lewis i tok sapos kampani man i sponsaim. manmeri bilong mipela long bikos i gat olsem 500 kam- bilong soim wok bilong ol. “Long PNG, midel klas i inap long saplaim gutpela ol Narapela samting em i tok wok long kamap tasol no gat haus long prais i isi long baim, kampani i lukluk em long kain haus is tap bilong dispela bai lukim kastoma na putim laik bilong ol kas- NSCL tokaut long K4m win mani helpim ol,” Lewis i tok. kampani i win wantaim. toma, manmeri i go pas. BOD bilong NASFUND Kontribiuta Sevings na bilong ol memba bipo long taim bilong opis “Ol haus we ol i rent long “Mipela i mekim wok na Kampani i soim dispela Lon Sosaiti Limited (NCSL) i tokaut long K4 i pas long asde. em i kos moa na i no ol gut- kisim mani, kastoma i kisim tingting long trening pro- milien win mani bilong fan long dispela wik. “Bod i amamas long dispela mak long pela standet bilong stap.” gutpela haus long gutpela gram em i gat long em. Bod siaman Ian Tarutia i tok maski i bin 2016. Mipela i luksave long as bilong gro bi- (Midel klas i min long ol prais.” Em i tok long lukim ol wok gat hevi bilong mani long 2016, fan i bin inap long dispela win mani na dispela em bikos lain manmeri husat i wok Em i tok kain luksave i manmeri i stap long taim long kamapim intres mak long 2.7 pesen. long gutpela menesmen,” em i tok. olsem ol dokta, loia, akaun- kamap pinis wantaim New- long kampani, ol i traim long Dispela i win fan i bin inap long kamapim ten, enjinia, ol tisa na planti crest na Harmony Gold long lukautim ol gut na givim ol K3.132 milien long ol memba bilong em. Dispela em ol hap fan i kamapim mani ol arapela lain husat i gat wok bilong tupela long Hid- trening. Em i tok bikos long dispela NSCL bai baim long em: gutpela save, holim gutpela den Valley and Wafi Golpu “Mipela i no long taim kisim ol memba long 3.9 pesen intres na dispela i • Total aset em K145 milien wok na gutpela pe.) Main long Wau, Morobe Nesenel Aprentis na Tred olsem K4.5 milien. (inkris o gro long 11.9 pesen) “Mi ting moa ol oganais- provins. Testing Bod (NATTB) setifiket Em i tok Bod i bin save olsem dispela win • Prosesim K58 milien dinau esen i mas mekim samting “Wantaim Hidden Valley, long trenim ol opisa na ol ara- mani bai daunbilo bikos long ol i mas • Dinau pofolio (K50m) long kamapim senis, mipela dispela i bikpela samting pela manmeri tu,” Lewis i tok bungim askim bilong mak bilong dinau Sen- • Jeneral risev (K12m); i gat wok long divelopim gut long Newcrest na Harmony long taim ol i mekim wanpela tral Benk i bin askim long apim i go antap • Net inkam long ol memba (K5.4m) kantri bilong mipela. Gold. “Harmony i wok long trening haus. long K1.5 milien. • Gro bilong sevings bilong ol “Tingting bilong mipela nau lukluk long yusim mani long Long dispela taim kampani Tarutia i tok bikos long dispela intres reit memba (K127m) em long kamapim moa gut- wea ol i ken kisim gut kaikai i save mekim ol stil febrike- ol i kisim long las yia i kamap long 3.9 pesen • Witdro peimen i go long ol memba pela haus long ol manmeri long em na mipela i sapotim sen, trenspot haia, bris kon- na dispela i daunbilo long 5.2 pesen fan i (K64.5m); long baim o yusim na rentim. ol long dispela tingting,” straksen, leba haia na kisim long 2015. • Gro bilong ol membasip i kamap “I gat bikpela laik long Lewis i tok. Crossroads hotel long Lae. Em i tok intres peimen bai go long akaun long 83,715 (9.6 pesen gro). P22 Wantok Me 4 - 10, 2017 ruralindestri NAQIA kukim kava Faundesen lonsim Westen Yut plen bilong Fiji Frieda Sila Kana i raitim

NESENEL Kwarentin In- speksen Atoriti (NAQIA) long Pot Mosbi i bin kukim 11-pela bokis wantaim 170 kilogram kava, em wanpela strongpela tumbuna dring bilong ol Fiji las wik Fonde, bikos ol lain husat i kisim i kam i bin brukim lo bilong NAQIA. Ol plent inspeksen opisa bilong NAQIA i bin holim pasim ol dispela kago taim ol i bin kam insait long Air Graham Fredrick (lep han) Midel Flai yut mausman i givim pepa bilong 5-yia CMCA yut plen i Poto: OTDF midia Niugini kago tupela wik i go go long NYDA Deputi Dairekta Jeneral Kia Dama. pinis bikos ol i lukim olsem OK Tedi Divelopmen Faunde- klostu long Ok Tedi Main na em i gat velu na i amamas 11-pela bokis i gat 170 kilo- sen (OTDF) i lonsim 5-yia ol hap we wok bilong main i long laip em i gat long em.” gram kava em i bikpela Balanama Asigau (hansut) Plent Helt Opisa wantaim Joe Uari eksen plen bilong 6-pela main stap long em. Kuman i tok tenkyu long tumas. wanpela sapot staf bilong NAQIA i helpim long kukim ol Fiji ples na 8-pela Komyuniti Main OTDF i lukluk long Nesenel Yut Divelopmen Hevi bilong ol i winim mak kava long NAQIA Plent inspeksen ples long Sabama, Pot Kontinuesen Agrimen (CMCA) kamapim ol projek olsem Atoriti Dairekta (NYDA) Jen- Poto: Frieda Sila Kana. bilong wanpela kilogram Mosbi. Tras rijon long Not Flai, West- planim rais long wok bilong eral Norit Luoi, deputi (1kg) we ol i save larim wan mipela i holim ol dispela ern provins long las wik. didiman o egrikalsa na raba dairekta Kia Dama, yut wan man karim i kam bilong samting. Mipela i tok save Lonsim i bin kamap long na igelwud (agro-forestri). kodineta (egrikalsa) Koilap ol yet i dring long haus. pinis long dispela kampani na Matkomnai ples we klostu “Mipela laik givim ol hop Kombe long polisi na gut- NAQIA Rijonal Plen Pro- ol bos bilong mipela i toktok 1500 yangpela, i bin kamap we ol i ken mekim wok na pela wok bilong ol long teksen opisa bilong Sauten wantaim ol pinis long givim na witnesim. inap long sapotim ol yet sapotim OTDF. Rijon, Marilyn Apa i tok dis- mekim save,” Mis Apa i tok. Eric Kuman, OTDF Program maski wok bilong main i Dama i amamas na tok pela bikpela hevi bilong kava Mis Apa i tok ol NAQIA i Sevises Menesa long Sasteni- pinis,” Kuman i tok. tenkyu long OTDF long em i brukim lo bilong ol long save lukaut tru long ol samt- bel Divelopmen divisen i tok “Dispela plen i stap long kamap wantaim plen. impot pemit bilong kava. Em ing olsem hap plent i kam in- Yut Eksen Plen bilong 2017 i pepa long ol i ken bihainim “NYDA bai yusim dispela i tok wanpela tekstail kam- sait long kantri bilong go long 2021 i toktok planti na kamapim wok.” model long wok wantaim ol pani i bin oda long dispela wanem ol i laik stopim ol sik long strongim ol yangpela Aninit long OTDF CMCA divelopa bilong ol arapela samting tasol ol i no bin bilong ol plent. long pasin bilong sosel hevi, Yut Divelopmen Program, projek,” em i tok. kisim tok orait bilong NAQIA Sif Ekseketiv Opisa bilong ikonomik na teknolojikal wok kamap bilong plen i bilong Em i strongim tingting bi- pastaim. NAQIA i givim oda long long lukim gutpela sindaun helpim ol long mekim ol wok long ol yangpela long go pas “Long 12 Epril taim wan- kukim ol dispela kava olsem bilong ol manmeri long nau na long wankain taim i bilong na soim rot bilong wok wan- pela balus kago i kam insait na ol opisa i kukim long ai bi- Marilyn Apa – Rijonal Plent na bihain taim. ol yangpela long wok arere taim main na long kamapim long Air Niugini kago ol wok- long ol midia na ol narapela Proteksen Opisa bilong Dispela long lukim ol i pas long OTDF Stratejik Dairek- ol wok long strongim ol yet. man bilong mipela i lukim na opisa bilong NAQIA yet long Sauten Rijon. tu long wok bilong main na i sen 2016 i go long 2020 na Katolik Yut Kodineta bilong ol i toksave long mipela na las wik Fonde. Poto: Frieda Sila Kana. lukim no gat rot na i stap na Nesene Yut polisi. Daru-Kiunga, Peter Saleun i lukluk tasol. “Tru tru wok divelopmen i makim ol yangpela na ol sios Em i tok moa olsem Yut no min long wanpela i long tok tenkyu long OTDF na Kakao Ekspot bilong Bogenvil Eksen Plen i lukluk moa long kamapim mani na i gat mani NYDA na lida bilong ol yut i kamap bikpela ol yangpela husat i stap tasol olsem wanpela i save long wok bilong ol. OL fama bilong Atonomas yusim gut graun bilong ol. stap redi long sapotim bilong em long kamapim rot mi hop wanpela de bai mi shall, i bin go lukluk raun long Rijon bilong Bogenvil olsem “God i blesim Bogenvil kakao. bilong emploimen na lainim lukim wanpela Amataa Amataa na Panguna long Ishamel Toroama na Dona- wantaim gutpela gris graun “Yumi mas yusim ol dis- ol yut long veliu bilong mani. sokolet ba long supamaket,” lukim wok bilong ol dispela tus Pan-Ula nau i kisim gut- bilong wokim egrikalsa na pela mani long givim wok “Mi lukim Bogenvil olsem Mista Toroama i tok. grent na em tu i bilip olsem pela helpim bilong i stap histori bilong kamapim ol long ol yangpela pipel bilong wanpela ples bilong mekim Australian Hai Komisin wanpela de Bogenvil bai gat longpela taim i kam long premium kwaliti ogenik yumi. I no wanpela wok soklet long bihain taim na Seken Seketeri James Mar- soklet bilong em yet. Papua Niugini, Bogenvil, kakao na kopra,” Minista marimari nating, em bilong Australia na Nu Silan pat- Darku i tok. givim han long sapotim ol nasip long groim ikonomi bi- “Yumi mas yusim graun nupela tingting na hatwok,” long Bogenvil. bilong yumi long kamapim Mista Avira i tok. Sikistin komyuniti grup i mani bilong go long poket James Tauriko, lida bilong makim moa long 800 kakao bilong ol pipel na bilong gav- Lowa Telings Fama Grup i fama i kisim ol grent mani man sevis kamap.” Em i tok. tok em i amamas long wok long mak bilong K6 milien “Dispela program bai klostu wantaim ol fama na long helpim ol kamapim sapotim ol fama long groim ol saveman bilong ABG na moa kwaliti kakao na konek prodaksen bilong ol, na tu CSF. Em i tok ol fama bai i go long ol ekspot maket. long kamapim kwaliti ekspot inap long kisim helpim long- Dispela helpim em i wan- maket,” em i tok. pela taim. pela praioriti bilong Papua “Mipela gat sampela lain Lida bilong Takana Projek Niugini na Atonomas Bo- long ovasis i laikim kakao bi- long Panguna, Donatus Pan- genvil Gavman na i makim long mipela. Namba wan Ula, i tok em i bin kisim wanpela ki plent bilong Aus- ekspot 20 konena bai go aut strongpela sapot i kam long tralia na Nu Silan ikonomik long mun Me,” em i tok. komyuniti bilong em long divelopmen asistens i go Dairekta bilong Nesenel stretim ol olpela kakao long rijon. Kodineta Opis bilong Bo- plantesin. Bogenvil Minista bilong genvil Afeas, John Avira, i Long wankain taim lida bi- Praimeri Indastri, Marin tok amamas long ol fama long Amataa Sastenebel Risos na Forestri, Nicholas grup long kwaliti bilong Kakao Projek, Ishmael CSF egrikalsa saveman, David Anderson (lephan) na AHC Seken Seketeri James Marshall Darku, i tok ol grent mani grent aplikesen na tokaut Toroama, i wok long stretim (raithan) i stap long Amataa Sastenabol Kakao Projek, klostu long Aropa ples balus, Bogenvil. bai helpim ol fama long long ol nesenel memba i kakao prodaksen long hap Poto: AHC nrlspot Me 4 -10, 2017 Wantok P23

2017 NRL Dro bilong raun namba 10 Pilai Det Hom Awe TV Taim Graun i joinimol Kiwis skwat Fonde, ANZ Nine, 7:50 PILAIA bilong 1 Me 11 Stediam Fox pm Storm, Nelson Asofa- 2 Fraide, Jubilee 6:00 Fox Solomona i kisim bagarap 3 Kenny Bromwich Me 12 Oval pm long han bilong em taim ol i 4 Kieran Foran Fraide, ANZ Nine, 7:50 bin pilai egensim ol St 5 David Fusitu'a Me 12 Stediam Fox pm George Illawara Dragons 6 Sarere, Pepper 3:00 long las wik Sande. 7 Fox Me 13 Stediam pm Ol i makim Elijah Taylor 8 Issac Luke Sarere, 5:30 long kisim ples bilong Asofa- 9 Suncorp Fox Me 13 Stediam pm Solomona long 20 man skwat 10 bilong ol Nu Silan Kiwi long 11 Sarere, Suncorp 7:50 Fox Me 13 Stediam pm pilaia egensim ol Australia 12 Kevin Proctor Kangaroo long Anzac traim 13 Sande, 2:00 McDonald Fox pilai bai kamap long Canberra 14 Brandon Smith Lok bilong , Elijah Taylor. Me 14 Jones Stediam pm long tumora, Fraide nait. 15 17 Elijah Taylor 19 Dallin Watene-Zelezniak Sande, Allianz Nine, 4:00 Ol skwat bilong Kiwi em: 16 18 Roger Tuivasa-Sheck 20 Me 14 Stediam Fox pm

2017 NRL Risal bilong raun namba 9 Ol i makim tim bilong ol Junia Kangaroo Pilai Det Hom Awe TV Taim KOSA bilong ol Junia Kanga- Hobrook i tok olsem tim bi- Junia Kangaroo na Kiwi bai St George Illawarra Graun roo, Justin Holbrook, i tokaut long em bai go het na winim statim namba wan resis bi- Dragons Fonde, Suncorp Nine, 7:50 long tim bilong em long pilai ol Kiwi olsem ol i winim ol, long ol tripela gem long 10 Blake Lawrie bilong ol Epril 27 Stediam Fox pm egensim ol Junia Kiwi long GIO 34-20, long las yia. Fraide long Canberra. St George Illawarra 32 (win) 18 (lus) Stediam tumora, Fraide Me 5. Pilai bai kamap namel long ol Ol skwat bilong ol Junia Dragons Fraide, Allianz 6:00 Fox Kangaroo em: 11 Jaydn Su'A bilong ol Epril 28 Stediam pm 8 (lus) 46 (win) 1 Corey Allan bilong ol Brisbane Broncos 12 Sam Stone bilong ol Fraide, Nine, 7:50 1300Smiles 2 Tyronne Roberts- Epril 28 Stediam Fox pm 6 (lus) 26 (win) Davis bilong ol 13 Cameron Murray Sarere, CBus Super 3:00 bilong ol South Fox Epril 29 Stediam pm 3 bilong ol Rabbitohs 38 (win) 8 (lus) North 14 Victor Radley bilong Sarere, 5:30 ANZ Fox Cowboys Epril 29 Stediam pm 16 (win) 10 (lus) 4 bilong ol 15 Jack Murchie bilong ol Cronulla Sharks Sarere, Leichhardt 7:30 Fox 5 bilong ol 16 Ray Stone bilong ol Epril 29 Oval pm 16 (win) 22 (win) Sande, Mt Smart 2:00 6 Jai Field bilong ol 17 Emre Guler bilong ol Fox Epril 30 Stediam pm St George Illawarra Canberra Raiders 14 (win) 13 (lus) Dragons 18 Sande, WIN Nine, 4:00 7 (kepten) bilong ol Brisbane Epril 30 Stediam Fox pm 22 (lus) 34 (win) bilong ol Broncos Melbourne Storm 2017 NRL Lata | TELSTRA PREMIASIP Hapbek bilong Melbourne Storm, Brodie Croft, bai kamap 8 Stefano Hala bilong ol Kosa, Justin Holbrook, em i asisten kosa bilong ol Po- Tim P WAL D B F +/- Pts kepten bilong ol Junia Kangaroo. sisen 9 bilong ol Sydney Roosters 1 9 8 1 0 0 188 121 67 16 Ol i tokaut long ol skwat bilong Country Origin 2 9 6 3 0 0 225 151 74 12 Ol i bin makim ol pilaia bilong VB Coun- 12 Kyle Turner bilong ol Coon- 16 Tariq Sims bilong Gerringong Lions try Origin long pilai egensim ol ol KARI abarabran Unicorns / South Syd- / St George Illawarra Dragons 3 9 613 0 0 182 1864 12 City Origin long Glen Willow Rijonal Spot ney Rabbitohs 17 Adam Elliott bilong ol Tathra Sea Stediam, Mudgee long Sande, Me 7. 13 bilong ol Coota- Eagles / Canterbury Bankstown 4 9 6 3 0 0 191 147 44 12 Ol 18 man skwat em: mundra Bulldogs / St George Bulldogs 1 Michael Gordon bilong ol Tweed Illawarra Dragons 18 Daniel Alvaro bilong ol Mittagong 5 9 6 3 0 0 164 142 22 12 Coast / Sydney Roosters 14 bilong ol Kincum- Lions / Parramatta Eels 2 Anthony Don bilong ol Grafton ber Colts / Sydney Roosters 19 Craig Fitzgibbon bilong ol Dapto Ghosts / Gold Coast Titans 15 Matt Prior bilong ol Thirroul Canaries em i kosa bilong ol Coun- 6 9 5 4 0 0 216 169 47 10 3 bilong ol Merimbula Butchers / Cronulla Sharks try Origin. Pambula Bulldogs / St George 7 9 5 4 0 0 172 166 610 Illawarra Dragons 4 bilong ol 9 5 4 0 0 138 144 -6 10 8 / Melbourne Storm 5 Brian Kelly bilong ol Ballina Seag- 9 9 5 4 0 0 169 190 -21 10 ulls / Manly Warringah Sea Eagles 6 6. Cody Walker bilong ol Casino 10 9 4 5 0 0 210 159 51 8 Cougars / South Sydney Rab- bitohs 11 9 4 5 0 0 146 183 -37 8 7 Tyrone Roberts bilong ol Ballina Seagulls / West Newcastle / Gold 12 9 3 6 0 0 210 226 -16 6 Coast Titans 8 bilong ol Bega 13 9 3 6 0 0 154 225 -71 6 Roosters / Melbourne Storm 9 Damien Cook bilong ol Helens- 14 9 3 6 0 0 144 226 -82 6 burgh Tigers / 15 9 2 7 0 0 156 185 -92 4 10 Paul Vaughan bilong ol Gungahlin Bulls / St George Illawarra Dragons 11 Mitch Aubusson (kepten) bilong ol 16 9 1 8 0 0 130 243 -113 2 Ballina Seagulls / Sydney Roosters Huka bilong Country Origin, Damien Cook, bipo long fainal gem egensim ol City Origin. P24 Wantok Me 4 - 10, 2017 ramunico

REL Wok Lain Kamapim Naispela Lukluk Long Glas haus

MENESMEN bilong Ramu Dispela wok em ol mein- stret olsem ol mekim gut ing na laik na stail stret. NiCo Menesmen Ltd Ko- tenens kru bilong Raibus En- wok na Ramu NiCo (MCC) Jimmy Yaringu i tok REL i poret Opis i amamas tru jiniaring Limited (REL) i Menesmen i amamas tru. givim ol dispela kesual wok long gutpela wok i kamap wokim, na em i kisim ol REL em wanpela han o lain ol PPE (pesinol protektiv long stretim ol bilding long lokal yut long Madang long sabsidiari kampani bilong ikwipmen) long ol i ken Madang Bes bilong kam- helpim. Na hanmak bilong ol Raibus Limited, wanpela pa- mekim ol wok bilong ol bi- pani long Seksen 95 Lot 80. dispela yangpela man i soim pagraun kampani insait long hainim sefti lo bilong wok Ramu NiCo Projek. Dispela long meintenens. Trutumas, nem i karamapim tupela taim olgeta i werim ol PPE projek eria o distrik long na yunifom bilong REL ol Madang provins em long kamap olsem ol trupela Raikos na Usino-Bundi dis- wokman stret na kala na trik we bikpela wok opere- stail bilong ol tu i go nais sen bilong Ramu NiCo moa yet. Baksait bilong Ramu NiCo Madang (MCC) i stap long en. Ramu NiCo Menesmen Bes ol i save kolim ‘Glas Haus’. Long stat bilong dispela (MCC) Kopret Opis, Deputi yia i kam, REL i bin kisim Jeneral Menesa, Charlie Hu sampela yangpela man long i tok olsem dispela bikpela Madang taun na Yabob viles renovesen o meintenens klostu long Madang taun wok long ‘Glass Haus’ bilong long helpim long wokim ol Ramu NiCo long Seksen 95 i meintenens wok long Ramu kamap bihain long samting NiCo Operesen Bes long olsem 10-pela yia bihain Seksen 95 Alotmen 80. long wok konstraksen i bin REL Meintenens su- kamap. pavaisa Paul Tropu, Jimmy Mista Hu i tok dispela wok Yaringu na ol olpela resa lain ol lain bilong REL i wokim bilong wok bilong REL olsem bai bringim kamap naispela tupela wali yet Jacob Uyam, na nupela kala na gutpela Hotel eria long Madang Bes bilong Ramu NiCo. Ol wokman bilong REL i yusim ol skafolding long wok antap Dimas Kiwar i givim stia long piksa gen long ‘Glass Haus’ na klinim na penim ol ruf bilong hotel. ol kesual bois long mekim em ol autsait lain husat i stret wok. raun i go long hap bai lukim. Tru tumas, ol dispela Moa long en tu ol wokman yangpela bois i helpim gut bilong Ramu NiCo (MCC) bi- stret REL long stretim na long Saina na PNG bai ama- givim naispela kala bihain mas olsem ol i wok insait long wok meintenens i bin long gutpela stail bilding we kamap. Ol bois i skrapim na i narakain na stail tru insait rausim ol olpela peint, long Madang taun na Mo- rausim ol ros ain, rausim mase rijon. das, wasim wol na bihainim Bikpela samting tu dispela pentim na putim nupela meintenens wok ol lain yut i kala long wol bilong ol bild- helpim ol REL i givim ol sans ing insait long Madang Bes long lainim sampela nupela Seksen 95, Alotmen 80. tred skil long wok, na moa Tropu i tokaut olsem long en tu em i givim ol liklik planti bilong ol dispela yut i mani long sapotim ol yet gat teknikol skil long wok wantaim famili bilong ol. bikos ol i lainim pinis long Dispela wok bung namel skul pastaim. Olsem na taim long Ramu NiCo (MCC) na ol supavaisa bilong REL i REL i strongim na promotim givim toktok tasol, ol het-tok o pos bilong “Wan- bagaros i go het na mekim pela Ramu NiCo, Wanpela wok we i go wantaim tingt- Komyuniti” Ol wok lain i redim ol skafolding long Wanpela REL wokman klinim ol glas long haus kuk long mekim wok long Madang Bes. Madang Bes. 135 KM Slurry Pipeline BSK Refinery

KBK Mining spotnius Me 4 - 10, 2017 Wantok P25 Madang bai lukautim tripela NSL Laiwaden FC i lus 1-0 pilai long Sarere long Morobe Yunaited FC James G. Kila i raitim ol i go insait long Sarere em gem bilong ol pilaia bilong bai tokaut stret stail gem bi- em na i tokaut olsem ol i PLANTI ol soka sapota long long ol dispela yangpela. inap winim gem long planti Madang husat i go lukim Ol strongpela sapota bi- gol stret, tasol bal i abrusim pilai namel long Laiwaden long soka husat i stap lukim umben planti taim. FC na Welgris Morobe Yu- pilai i tokaut olsem long fes Morris i tok ol yangpela naited FC bai tokaut stret hap na seken hap yet em ol pilaia bilong em bai putim olsem ol yangpela boi bi- yangpela pilaia bilong Lai- moa taim nau long trening. long Madang i pilai smat waden i kontrolim gem na Kosa bilong Welgris Mo- moa long ol boi Morobe na winim moa bal na hamarim robe Yunaited na pastaim inap winim gem wantaim stret banis na eria bilong ol pawaful PNG straika long planti gol tasol i abrusim boi Morobe. Tasol gol tasol 1980s, Daino Sami i tokaut umben 7-pela taim olgeta. i no bin go insait long tu olsem Laiwaden tim i pilai Laiwaden oval long Madang taun bai pulap kapsait long dispela wik Sarere taim tripela NSL Tupela tim i bin pilai long umben na Morobe i laki moa smat tasol em i ama- gem i kamap. Poto: James G. Kila Nesenel Primia Lig Noten long winim gem 1-0. mas olsem tim bilong em i Koferens long Sarere long Kosa bilong Laiwaden FC, banisim dispela gol bilong ol James G. Kila i raitim Namba tu gem bai stat long pilai long Sarere. Laiwaden pilai graun long Bob Morris i amamas long inap ful-taim. long 12:30pm we bai South- Koima i tokaut olsem NSL Madang. LAIWADEN pilai graun long ern Strikers i salensim bai stretim transpot na Morobe Yunaited i bin laki Madang taun long Sarere Buang FC bilong Mt Hagen. balus tiket bilong ol tim long tru long winim gem 1-0 bi- bai pulap tru wantaim ol Dispela gem bai gat tupela ples bilong ol i go long pilai hain long golkipa na fulbek soka sapota taim Nesenel nupela tim insait long NSL long Madang. Tasol wan bilong Laiwaden FC i bamim Soka Lig (NSL) bai statim ol kompetisen i salens long wan ol klap i mas baim ol yet na pundaun na dis- kompetisen pilai bilong en soim stail bilong ol. South- transpot bilong ol yet long pela i givim sans long gol- wantaim tripela gem olgeta. ern Strikers em tim bilong wanem ples ol i stap long en maus i op na pilaia bilong Madang em ol lain tru bi- Mosbi siti na Buang FC em long Madang long go long Morobe i skoim gol. long sapotim soka na dis- tim bilong ol lain Morobe i pilai graun na go bek. Laiwaden FC em planti ol pela Sarere bai lukim stap long Mt Hagen. Dispela Em i tok tu olsem wan pilaia em ol yut na yangpela Laiwaden pilai graun bai Buang FC tim bilong Hagen i wan klap i mas baim ples boi husat i stap long junia pulap stret bikos bai i gat ol save kamapim ol gutpela slip bilong ol yet. sait bilong Madang na sam- sapota i kam long Lae na Mt soka pilaia long Hailens Ol frensais tim insait long pela i bin pilai long anda 17 Hagen tu long sapotim tim rijon. NSL resis bilong dispela yia na anda 23 tim makim PNG bilong ol. Tupela tim bilong Bikpela gem long 3 klok em Lae City Dwellers, Besta pastaim. Ol dispela pilaia i Kosa bilong Welgris Morobe Yunaited FC na pastaim PNG Mosbi tu bai go pilai long long apinun bai lukim PNG PNG United (Lae siti), PS save ritim gem gut stret na soka straika long 80s, Daino Sami i toktok long tim long Madang na em bai bringim sempion klap bilong las yia, Huawei FC, Southern Strik- ating sapos olgeta gol bilong Madang. Poto: James G. Kila moa manmeri na soka Lae City Dwellers i salensim ers (Mosbi), Madang FC sapota i pulim lain i go long Madang FC. Tupela tim ya i (Madang) na Buang FC (Mt Laiwaden pilai graun. bin makim PNG long Osenia Hagen). Besta i kisim K100, 000 long sponsa Namba wan gem bai stat Sempions Lig resis, tasol i no Koima i tokaut tu olsem long 10 klok long moning we go insait long fainal. total fi bilong wan wan klap bai PNG Futbal Asosiesen di- NSL Kompetisen Menesa, i baim long pilai long NSL em velopmen tim Besta PNG Simon Koima i tok NSL i wok K85,000. Long dispela Yunaited i salensim Huawei hat stret nau long redim rot K80,000 em rejistresin fi na PS Yunaited tim. long olgeta tim i stap redi K5,000 em nominesen fi. Popoitai em i nupela NSL siaman

Sif ekseketiv opisa bilong IFC, Rosedean Zailey Dzulkfli, i givim sek i go long Papua Niugini Futbal Asosiesen jeneral seketeri, Dimirit Mileng. BESTA PNG United Futbal klap i kisim pela pilaia i kamap orait long ol yia i go,” Nupela siaman bilong Nesenel Soka Lig, Benny Popoitai, i sanap long namel wantaim ol nara- bikpela mani, K100, 000, long sponsa bilong Rosedean i tok. pela bod memba. ol, International Food Cooperation (IFC), na Rosedean i tok stret olsem IFC i save NESENEL Soka Lig (NSL) i mus Marten olsem Sif Ek- bilong olgeta lain i ken soim dispela i strongim ol long 2017 Nesenel Soka laikim soka na kampani bai go het long tokaut long ol i makim nu- sekutiv Opisa. olsem ol i save laikim gem. Lig sisen. sapot long kamapim rot bilong ol pilaia. pela bod memba bilong ol Ol narapela bod memba Dispela yia, 2017, i makim Sif ekseketiv opisa bilong IFC, Rosedean “Ol yangpela lain bilong mipela bai kamap long lukautim welfe na ed- em Xavier Victor, Miok Ko- 12 yia bilong NSL na PNG i Zailey Dzulkfli, i givim sek i go long Papua Ni- bikpela lain long bihain taim nan au ol i laikim ministretsen. molong, Charlie Wanma, go het long mekim gut long ugini Futbal Asosiesen jeneral seketeri, sapot na ol skul toktok,” Rosedean i tok. Ol i kamapim bod bilong Dan Kakaraya, Ray Paul, Osenia futbal level aninit Dimirit Mileng, na strongim PNGFA long ol i Jenerel seketeri bilong PNGFA, Dimirit NSL wantaim 4-pela nupela Paul Komboi and John Wes- long ol i makim ol pilaia bi- kamap wantaim dispela tingting na kamapim Mileng i tok olsem PNGFA Besta divelopmen memba na 4-pela olpela ley Gonjuan. long NSL. PNGFA Besta divelopmen program. program i mekim bikpela wok long soka long memba. Na ol i makim Popoitai i tok, ol nupela Popoitai i amamas na tok “Yupela olgeta i save olsem IFC em i kantri. Na IFC i sponsa long Besta i kamapim deputi gavona bilong Benk bod bilong NSL i lukluk long tenkyu tu long Seamus bikpela sapota bilong futbal aninit long tim plant soka pilaia nau ol i stap long mak bi- ov PNG, Benny Popoitai, strongim ol pipel i save laikim Marten i kamap CEO bilong bilong em, Besta PNG United na i gat bikpela long resis insait long kantri na ol narapela olsem bod siaman na Sea- futbal aninit long NSL resis NSL. amamas long tok olsem kala bilong ol yang- kantri tu. P26 Wantok Me 4 - 10, 2017 spotsnius Griffin bai kepten bilong Huntersi stap PNG LNG Kumuls PILAIA bilong Canterbury Macdonald long Mande Bankstown- Bulldogs, Rod bikos em i bin kisim bagarap top long lata Griffin, bai kamap kepten bi- long join bilong em taim ol long PNG LNG Kumuls long Dragons i bin pilai egensim Pasifik Tes resis long Sarere ol Melbourne Storm. egensim ol Kuk Ailan long Stargroth Amean i bin Campbelltown Spot Stediam mekim wanpela asua long long Australia. las wik Sarere taim ol SP Griffin bilong Wabag, Hunters i bin pilai egensim Enga i bin stat pilai wantaim ol Northern Pride. Tasol, lo ol Kumuls long 2007 egen- bilong QRL i lukluk long dis- sim ol Wales. pela na i tok orait long em i Dispela em i namba 11 ken pilai na em bai pilai ful- taim bilong em long pilai bek long Sarere nait. wantaim ol Kumul, tasol bai David Mead bai no inap i namba wan taim bilong em pilai tu bikos em i kisim long pilai olsem kepten. bagarap. “Mi tok tenkyu long kosa, Pasifik Tes resis bai stat Michael Marum, long givim long 3.15 apinun. Pilaia bilong Canterbury mi sans long kamap kepten Ol 18 man skwat bilong PNG Bankstown- Bulldogs, Rod bilong ol Kumul long dispela Kumuls em; Griffin, bai kamap kepten bi- traim resis. 1 Stargroth Amean long PNG LNG Kumuls long Ol pilaia bilong Hunters i amamas bihain long ol i putim trai. “Em i bikpela samting long (Hunters) Pasifik Tes resis SP HUNTERS i stap namba Ol Hunters bai stap sam- 2 Easts Tigers wantaim mi bai go pas long ol boi 2 wan ples long lata bilong In- bai long dispela wiken. 13 poin, long Sarere,” Griffin i tok. (Melbourne Storm) () tras Supa Kap resis. Ol bai pilai egensim ol Ip- 3 Redcliffe Dolphins Griffin i joinim ol Bulldogs 3 Nene McDonald 11 Rhys Martin Bihain long raun namba 9, swich Jets long raun namba wantaim 12 poin, long dispela yia bihain long (St George-Illawarra) (Canterbury Bulldogs) Hunters i kisim 14 poin long 11 long Me 20 long North Ip- 4 em i bin pilai tupela sisen bai no inap pilai bikos 12 Rod Griffin 7-pela win na tupela lus. swich, Australia. Gem bai stat wantaim 12 poin, wantaim ol Wests Tigers. em I kisim bagarap. (Canterbury Bulldogs) Kosa bilong Hunters, long 3.05 apinun. 5 Lo bilong Kwinslan Ragbi Lig 4 Thompson Teteh 13 Stanton Albert Michael Marum, i tok olsem Ol tim husat i stap insait wantaim 11 poin na (QRL) i laikim Willie Minoga (Redcliffe Dolphins) (Hunters) win i kamap long las wiken, 26- long top 6 em; 6 Souths Logan Magpies long malolo liklik inap long tu- 5 Alex Wera Intasenis: 10, egensim ol Northern Pride 1 SP Hunters wantaim wantaim 10 poin pela gem bihain long em i bin (Hunters) 14 Tommy Butterfield bikos tim i soim gutpela kala. 14 poin, kisim wanpela strongpela 6 Ase Boas (Easts Tigers) takel. Em bai no inap pilai (Hunters) 15 Wellington Albert long Pasifik Tes resis. 7 Watson Boas (Hunters) Hunters daunim Pride Israel Eliab bai kisim ples (Hunters) 16 Israel Eliab bilong Minoga na i joinim ol 8 Henry Wan (London Broncos) Kumul. (Hunters) 17 Nixon Put Wankain tasol, ol i bin 9 Wartovo Puara (Hunters) rausim winga bilong St (Hunters) 18 Richard Pandia George Illawarra, Nene 10 Luke Page (Ipswich Jets)

Wigmen, Tigers, Mioks, Lahanis i win long namba wan raun

RAUN namba wan bilong Hela Wigmen i daunim ol 40-0, long Lae. 2017 Digicel Kap i lukim Kro- PRK Mendi Muruks, 20-12, Mioks i daunim ol NCDC ton Hela Wigmen, Lae Snax long Nesenel Futbal Stediam Vipers, 16-10, long Wabag Tigers, EPG Enga Mioks na long Pot Mosbi. na Goroka Lahanis i daunim Bintangor Goroka Lahanis i Premia Lae Snax Tigers i ol Waghi Tumbe, 35-16, win long las wiken. daunim ol Rabaul Gurias, long Goroka.

Willie Minoga i putim trai.

SENTA pilaia bilong ol Ase Boas, i isi tasol kikim putim namba wan trai bi- Hunters, Willie Minoga, konvesen i go insait. long ol, na i putim mak long husat i kisim prais bilong Boas i putim namba tu trai skoa bot wantaim 6 poin. resis i soim kala bilong em na bilong ol Hunters long 12 Tasol, Minoga i putim helpim ol Hunters long win, minit we em i no kikim kon- namba tu trai bilong em na 26-10, egensim ol Northern vesen i go insait i lukim skoa skruim skoa bilong ol Pride long raun namba 9 i sanap olsem, 10-0. Hunters i go antap moa yet. resis i bin kamap long las wik Ol Hunters i skruim skoa Bihain, Minoga i kisim wan- Sarere apinun long Nesenel bilong ol i go antap 12-0 bi- pela strongpela takel na ol i Futbal Stediam. hain long referi i givim wan- rausim em long pilai graun. Minoga i putim namba pela penelti egensim ol Ol Northern Pride i putim wan trai bilong em long Pride na Boas i kikim kon- namba tu trai bilong ol bipo namba tu minit bilong resis vesen i go insait. long Wartovo Puara i putim na kepten bilong ol Hunters, Ol Pride i traim hat na las trai bilong ol Hunters. Ol pilaia bilong Hela Wigmen i bung na takelim pilaia bilong ol Mendi Muruks. spotpoto Me 4 - 10, 2017 Wantok P27

12

34

6 5

Pilaia bilong Mendi Mu- Tupela bikpela sponsa bi- 1ruks i ranwe long takol bi- 4long PNG Kumul em PNG long Hela Wigmen long LNG na NGCB, mausman bi- opening bilong Digicel Kap long PNG LNG Waine Kasou 7 resis long Pot Mosbi. Wig- na CEO bilong National Gam- men i winim pilai 20-12. ing Control Board Imelda Ase Boas i ran wantaim Agon i sanap wantaim ol bik- 2bal long skoim trai bilong man bilong PNGRFL taim ol em taim Minoga i ran long tokaut long tim Kumul long go sapotim em taim Hunters i salens wantaim Cock Island. bungim Pride long Mosbi. Pilaia bilong Sauts i traim Hunters i winim pilai 26-10. 5long lusim takol bilong Ol wokman bilong Oil Tarangau long pilai bilong ol 3Search wantaim bosman long Pot Mosbi Ragbi lig bilong ol na tupela bosman resis. Tarangau i win. bilong PNGRFL i wokabaut Tim Brian Kombe, Black wantaim Wol Kap Tropi na 6Swans Royal i redi long soim ol pablik manmeri na kisim pilai graun. Royal na pikinini long Nesenel Futbal Hohola Flais i topim lata bi- Stedium. PNG Kumuls bai long Pot Mosbi ragbi lig. Tu- pilai long wol kap long traim pela tim i dro tu long wiken. winim dispela tropi. Digicl Kap lons long las Ol poto: Nicky Bernard 7wik. Namba 2224 Me 4 - 10, 2017

Griffin bai kepten bilong PNG LNG Kumuls ritim stori long pes 26 Tim PNG LNG Kumul i redi long pilai egensim ol Kuk Ailan long 2017 Pasifik Tes resis long Sarere.

Printed and Published at: Dove Travel Building, Level 2, Section 24: Lot 25, Angau Drive/Lahara Avenue Junction, Boroko.