OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

DLA OBSZARU GMINY

Instytut Rozwoju Miast Kraków, czerwiec 2011 OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

OPRACOWANIE:

mgr in ż. Łukasz Kotuła mgr in ż. arch. kraj. Laura Klimczak mgr in ż. arch. kraj. Anna Satro

Kierownik Zespołu Dyrektor Instytutu mgr Dorota Szlenk - Dziubek mgr Jerzy Adamski

1 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Spis tre ści

1. WPROWADZENIE ...... 4 2. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE OBSZARU ...... 7 3. CHARAKTERYSTYKA STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU ...... 8 3.1. Elementy przyrodnicze i ich wzajemne powi ązania oraz procesy zachodz ące w środowisku ..... 8 3.1.1. Budowa geologiczna ...... 8 3.1.2. Zło ża kopalin ...... 9 3.1.3. Rze źba terenu ...... 10 3.1.4. Gleby i rolnicza przestrze ń produkcyjna ...... 14 3.1.5. Wody powierzchniowe ...... 20 3.1.6. Wody podziemne ...... 20 3.1.7. Klimat ...... 23 3.1.8. Powi ązania pomi ędzy elementami środowiska, w tym powi ązania ekologiczne ...... 25 3.2. Dotychczasowe zmiany w środowisku ...... 26 3.3. Struktura przyrodnicza obszaru, w tym bioró żnorodno ść przyrodnicza ...... 27 3.3.1. Flora ...... 27 3.3.2. Fauna ...... 33 3.4. Powi ązania przyrodnicze obszaru z jego szerszym otoczeniem ...... 34 3.5. Zasoby przyrodnicze i ich ochrona ...... 35 3.6. Walory krajobrazowe i ich ochrona prawna ...... 39 3.7. Jako ść środowiska oraz jego zagro żenia ...... 46 3.7.1. Zagro żenia geologiczne ...... 46 3.7.2. Gleby ...... 49 3.7.3. Wody powierzchniowe i podziemne ...... 50 3.7.4. Jako ść powietrza ...... 55 3.7.5. Klimat akustyczny ...... 56 3.7.6. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujace ...... 56 3.7.7. Promieniowanie elektromagnetyczne jonizuj ące ...... 57 4. DIAGNOZA STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU ... 59 4.1. Ocena odporno ści środowiska na degradacj ę oraz zdolno ści do regeneracji...... 59 4.2. Ocena stanu ochrony i u żytkowania zasobów przyrodniczych, w tym ró żnorodno ści biologicznej ...... 60 4.3. Ocena stanu zachowania walorów krajobrazowych oraz mo żliwo ści ich kształtowania ...... 61 4.4. Ocena zgodno ści dotychczasowego u żytkowania i zagospodarowania obszaru z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi ...... 61 4.5. Ocena charakteru i intensywno ści zmian zachodz ących w środowisku ...... 62 4.6. Ocena stanu środowiska oraz jego zagro żeń i mo żliwo ści ich ograniczenia ...... 63

2 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______5. WST ĘPNA PROGNOZA DALSZYCH ZMIAN W WARUNKACH DOTYCHCZASOWEGO UŻYTKOWANIA I ZAGOSPODAROWANIA TERENU...... 67 6. PREDYSPOZYCJE PRZYRODNICZE DO KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY FUNKCJONALNO- PRZESTRZENNEJ OBSZARU ...... 70 7. OCENA PRZYDATNO ŚCI ŚRODOWISKA ...... 73 7.1. Budowa geologiczna i rze źba terenu ...... 75 7.2. Gleby i rolnicza przestrze ń produkcyjna ...... 76 7.3. Zasoby wodne ...... 77 7.4. Bioró żnorodno ść i ochrona przyrody ...... 78 8. UWARUNKOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNE ...... 80

3 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

1. WPROWADZENIE

Opracowanie niniejsze wykonano dla potrzeb projektów zmian Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stryszawa, oraz na potrzeby przyszłych planów miejscowych. Podstaw ę prawn ą opracowania stanowi art. 72 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z pó źniejszymi zmianami) oraz Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych (Dz.U.02.155.1298). Zgodnie z podziałem zawartym w ww. rozporz ądzeniu niniejsze opracowanie jest opracowaniem ekofizjograficznym podstawowym. W skład opracowania wchodzi oprócz niniejszego tekstu cz ęść kartograficzna, w której przedstawiono uwarunkowania wynikaj ące ze struktury przyrodniczej analizowanego terenu. Dla potrzeb niniejszego opracowania wykorzystano nast ępuj ące opracowania i materiały: - Ba ścik J., Czerwieniec M., 2004, „Ekofizjografia gminy Stryszawa”, IRM, Kraków; - Bogdanowski J., 1976, „Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu”, PAN, Kraków; - Bogdanowski J., 1994, „Metoda jednostek i wnętrz architektoniczno - krajobrazowych (JARK-WAK) w studiach i projektowaniu”, Politechnika Krakowska, Kraków; - Burakowska A. i in., 2010, „Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku”, WIO Ś, Kraków; - Czarnecki A. i in., 1999, „Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa małopolskiego metalami ci ęż kimi i siark ą”, WIO Ś-OStChR w Krakowie, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków; - Cie ćko P., 2009, „Monitoring jako ści wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2007-2009 (zestawienie punktów pomiarowo-kontrolnych)”, WIO Ś, Kraków; - Dyduch-Falniowska A., 1999, „Ostoje przyrody w Polsce”, IOP PAN, Kraków; - Hess M., 1965: „Pi ętra klimatyczne w Polskich Karpatach Zachodnich”. Zeszyty Naukowe UJ, Prace geogr. z. 11, UJ Kraków. - Kleczkowski A. S. (red.), 1990, „Mapa Obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce Wymagaj ących Szczególnej Ochrony”, Instytut Hydrogeologii i Geologii In żynierskiej AGH, Kraków; - Kondracki J., 2000, „Geografia Regionalna Polski”, Warszawa; - Matuszkiewicz M. J., 2001, „Zespoły le śne Polski”, PWN, Warszawa;

4 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______- Pawłowski J., 1983, „ Zró żnicowanie faunistyczne województwa bielskiego ”, Folia Geogr. s. geogr.-physica, 15, PAN, Kraków; - Starkel L., 1983, „Rze źba województwa bielskiego”, Folia Geogr. s. geogr.-physica, vol. 15.; - Synowiec K. i in., 2009, „Ocena jako ści wód powierzchniowych w województwie małopolskim w roku 2008”, Kraków; - Trampler T. i in., 1990, „ Regionalizacja przyrodniczo-le śna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych” , PWRiL, Warszawa; - Wójcik A. i in., 2001: „Wyniki bada ń geologicznych gminy Stryszawa (do planu zagospodarowania przestrzennego)”, PIG Oddział Karpacki, Kraków; - „Atlas posterunków wodowskazowych dla potrzeb pa ństwowego monitoringu środowiska, 1995-1996”, PIO Ś Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa; - Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy Stryszawa; - 1980, „Przepływy charakterystyczne rzek polskich w latach 1951-1970”, IMGW WKiŁ; - 1981, „Atlas województwa bielskiego ”, PAN Oddział w Krakowie, UW w Bielsku- Białej, Kraków; - 2003, „Informator. Park Krajobrazowy Beskidu Małego”, Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych Woj. Śląskiego, B ędzin; - 2005, „Studium okre ślaj ące granice obszarów bezpo średnich zagro żeń powodzi ą dla terenów nieobwałowanych w zlewni Skawy”, RZGW, Kraków; - 2005, „Plan urz ądzania lasu dla Nadle śnictwa Jele śnia”, RDLP w Katowicach, BULiGL, Kraków; - 2006, „Plan urz ądzania lasu dla Sucha”, RDLP w Katowicach, BULiGL, Kraków; - 2010, „Wyniki bada ń monitoringowych jako ści wód podziemnych prowadzonych w województwie małopolskim w 2010 roku”, WIO Ś, Kraków; - Mapa geologiczna Polski. Ark. Bielsko-Biała 1:200 000, 1979, PIG, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa; - Mapa Glebowo-Rolnicza 1:5000 Stryszawa, Krakowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Krakowie; - Mapa hydrograficzna 1:50 000 Ark. , , 1994, Główny Geodeta Kraju „GEPOL” Pozna ń; - Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000, 1995, 1983, PIG, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa; - Cyfrowa mapa topograficzna w skali 1:10 000 - układ 1965 w 1992, arkusze obejmuj ące gmin ę Stryszawa, WODGiK, Kraków;

5 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______- Cyfrowa ortofotomapa układ 1992, arkusze obejmuj ące gmin ę Stryszawa, WODGiK, Kraków; - http://stryszawa.pl/pl/article/1 - „Urz ąd Gminy Stryszawa”; - http://www.parafia-lachowice.pl/index.php/historia/inneciekawe/145-pomnik- przyrody - „pomniki przyrody na obszarze parafii Lachowice”; - http://baza.pgi.gov.pl/website/cbdg/viewer.htm - „Centralna Baza Danych Geologicznych”; - http://ikar2.pgi.gov.pl/mvs_viewer/ - „IKAR - „Geoportal Pa ństwowego Instytutu Geologicznego” ; - http://baza.pgi.gov.pl/igs/surowiec.asp?ID=50&mode=dokumenty – „Infogeoskarb”; - http://surowce-mineralne.pgi.gov.pl/ - "Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu Na 31 XII 2009 r."; - http://krakow.rdos.gov.pl/ - „Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie”; - http://www.krakow.rzgw.gov.pl/ - „Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Krakowie; - http://malopolska.btsearch.pl/ - „Rozmieszczenie stacji bazowych GSM/3G telefonii komórkowej w Małopolsce”; - http://www.krakow.pios.gov.pl/ - „Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie”; - http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks - „Bank Danych Lokalnych”.

6 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

2. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE OBSZARU

Gmina Stryszawa poło żona jest w zachodniej cz ęś ci województwa małopolskiego w powiecie suskim. Granice gminy w du żej mierze stanowi ą naturalne wzniesienia i linie potoków. Od południa granice wyznacza: Pasmo Przedbabiogórskie z Jałowcem (1111 m n.p.m.), od zachodu: Pasmo Pewelskie z gór ą Gachowizna (759,1 m n.p.m.), od wschodu: góra Żurawnica (726,8 m n.p.m.) oraz Magurka (872 m n.p.m.) i od północy Pasmo Beskidu Małego z Leskowcem (918 m n.p.m.) i Madohor ą (928,9 m n.p.m.). Granica administracyjna gminy od strony zachodniej jest równie ż granic ą województwa małopolskiego. Od północy s ąsiaduje z gmin ą Andrychów, Wadowice i Zembrzyce, a od południa z gminami Zawoja oraz Koszarawa. Od zachodu Stryszawa przylega do gminy Jele śnia i Ślemie ń, a od wschodu do Suchej Beskidzkiej oraz Makowa Podhala ńskiego. Obszar gminy wynosi około 11386 ha, co stanowi 16,5% powierzchni powiatu. Stryszawa jest gmin ą wiejsk ą, w jej skład wchodzi 8 wsi – Stryszawa, Lachowice, Krzeszów, Targoszów, Kuków, Kurów, Hucisko i . Najwi ększ ą pod wzgl ędem powierzchniowym wsi ą jest Stryszawa, a najmniejszym Pewelka. W skład gminy wchodzi ok. 45 przysiółków. Szczegółowe dane na temat powierzchni poszczególnych sołectw prezentuje poni ższa tabela.

Tab.1. Powierzchnie sołectw wchodz ących w skład gminy Stryszawa. Wie ś Powierzchnia (ha) Udział w powierzchni gminy (%) Targoszów 955 8,4 Krzeszów 1554 13,7 Stryszawa 4083 35,9 Kuków 1085 9,5 Lachowice 2507 22,0 Kurów 564 4,9 Pewelka 255 2,2 Hucisko 383 3,4 Razem 11386 100 Źródło: Obliczenia własne.

Pod wzgl ędem fizyczno-geograficznym obszar gminy poło żony jest w obr ębie mezoregionów: Beskid Mały (513.47) i Beskid Makowski (513.48), które wchodz ą w skład makroregionu Beskidy Zachodnie (Kondracki, 2000). Według L. Starkela (1983) teren ten poło żony jest w obszarze tzw. Bramy Krzeszowskiej wchodzącej w skład Obniżenia Jabłonkowskiego. Oś komunikacyjn ą, przecinaj ącą gmin ę w kierunku E-W, stanowi droga wojewódzka nr 946 relacji Żywiec - Sucha Beskidzka.

7 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

3. CHARAKTERYSTYKA STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU

3.1. Elementy przyrodnicze i ich wzajemne powi ązania oraz procesy zachodz ące w środowisku

3.1.1. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna i tektonika podło ża skalnego wyst ępuj ącego na terenie gminy Stryszawa, jest wynikiem długotrwałych, skomplikowanych procesów geologicznych, (takich jak sedymentacja i fałdowanie) , zachodz ących na terenie Karpat Zewn ętrznych (fliszowych). Obszar gminy jest w cało ści poło żony na terenie tej du żej jednostki geologicznej. Podło że Karpat Zewn ętrznych tworz ą osady fliszowe wykształcone jako kompleksy łupków, piaskowców i zlepie ńców. Na omawianym obszarze dominuj ą utwory kredowe i trzeciorz ędowe. W ramach utworów fliszowych wyst ępuj ą tu dwie serie osadów wykształcone w postaci płaszczowin. S ą to serie śląska i magurska. Seria śląska obejmuje północn ą i środkow ą cz ęść gminy Stryszawa. Buduje ona wzniesienia Beskidu Małego. Najstarszymi osadami odsłaniaj ącymi si ę na powierzchni terenu, buduj ącymi seri ę śląsk ą, s ą górnokredowe piaskowce grubo- i cienkoławicowe, łupki i zlepie ńce warstw godulskich i istebnia ńskich. Kolejnymi warstwami s ą trzeciorz ędowe (paleogen) łupki czarne z syderytami i sferosyderytami i cienko ławicowymi piaskowcami przechodz ącymi ku górze w grubo ławicowe piaskowce i zlepie ńce (warstwy istebnia ńskie górne). Na nich zalegaj ą łupki pstre z wkładkami piaskowców gruboziarnistych i zlepie ńców ci ęż kowickich oraz łupki i piaskowce warstw hieroglifowych. Najwy żej wyst ępuj ą piaskowce muskowitowe szare wapniste i łupki margliste (warstwy kro śnie ńskie). Wymienione wy żej osady powszechnie odsłaniaj ą si ę na powierzchni terenu. Seria magurska, buduj ąca wzniesienia Beskidu Makowskiego, jest rozległ ą płaszczowin ą obejmuj ącą swym zasi ęgiem południow ą cz ęść gminy. Buduj ące seri ę osady łupków i piaskowców górnokredowych i trzeciorz ędowych (paleogen) tworz ą kilka warstw o odmiennym charakterze geologicznym. Najstarszymi osadami s ą tu górnokredowe piaskowce cienko i średnioławicowe, rzadziej grubo ławicowe z łupkami ilastymi i marglistymi, miejscami z wkładkami zlepie ńców (warstwy inoceramowi – ropianieckie). Kolejnymi warstwami s ą pstre łupki z piaskowcami ci ęż kowickimi (piaskowce grubo ławicowe

8 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______i zlepie ńce). Na nich zalegaj ą piaskowce cie ńkoławicowe z łupkami (warstwy hieroglifowe), w nich wkładki grubo ławicowych piaskowców sieleckich i pasierbieckich ze zlepie ńcami. Kolejnymi osadami s ą łupki, cz ęsto margliste z rzadkimi wkładkami piaskowców glaukonitowych (warstwy podmagurskie). Najwy żej wyst ępuj ą piaskowce grubo ławicowe muskowitowi i glaukonitowe, czasem zlepie ńcowate z cienkimi wkładkami łupków (warstwy magurskie). Kredowe i trzeciorz ędowe utwory Karpat fliszowych, w ni żej poło żonych terenach dolin, przykryte s ą osadami czwartorz ędowymi. Okres czwartorz ędu dzielony jest na dwie cz ęś ci: plejstocen i holocen. Z okresu plejstocenu, z okresu ostatniego zlodowacenia północnopolskiego, pochodz ą wyst ępuj ące tu mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne. Buduj ą one terasy nadzalewowe skalno-akumulacyjne i akumulacyjne o wysoko ści 7,0-10,0 m i ponad 15,0 m n.p. rzeki. Z przełomu plejstocenu i holocenu pochodz ą licznie wyst ępuj ące na terenie gminy koluwia osuwiskowe. zbudowane s ą one z iłów, glin, rumoszu skalnego, głazów i bloków skalnych. Powstały one w wyniku osuwania si ę fliszu karpackiego oraz pokrywaj ących go utworów czwartorz ędowych. S ą to osady osuwisk współcze śnie tworz ących si ę jak i osuwisk starszych (przedholoce ńskich). Mi ąż szo ść materiału koluwialnego wynosi od 1-10 m przy płytkich osuwiskach strukturalno-zwietrzelinowych, do kilkudziesi ęciu metrów mi ąż szo ści przy wielkich osuwiskach strukturalnych obejmuj ących czasem kilka ogniw litostratygraficznych fliszu. W stosunku do budowy geologicznej w wi ększo ści s ą to osuwiska zło żone, a ze wzgl ędu na położenie nale żą do insekwentnych osuwisk stokowo-zboczowych. Osadom koluwialnym towarzysz ą pokrywy iłów, glin i piasków zwietrzelinowych. Utwory holoce ńskie to najmłodsze współcze śnie spotykane osady czwartorz ędu buduj ące głownie doliny rzeczne. Wi ększa cz ęść osadów czwartorz ędowych na terenie gminy pochodzi z tego okresu. S ą to aluwialne osady holoce ńskie zbudowane z mułków, piasków i żwirów rzecznych będących stosunkowo młodymi osadami o zmiennej mi ąż szo ści. Osady te buduj ą terasy nadzalewowe skalno-akumulacyjne i akumulacyjne o wysoko ści 3,0- 6,0 m n.p. rzeki, oraz terasy zalewowe i kamie ńce o wysoko ści 0,5-3,0 m n.p. rzeki.

3.1.2. Zło ża kopalin

Na terenie gminy wyst ępuj ą dwa udokumentowane zło ża piaskowców kro śnie ńskich. Są to zło ża „Kurów” i „Sikorowiec”, które nie s ą obecnie eksploatowane (nie ma wyznaczonych obszarów i terenów górniczych). Dokumentacja geologiczna pierwszego zło ża w kat. C2, sporz ądzona w 1976 roku, została zatwierdzona decyzj ą Prezesa CUG nr KZK/012/K/3562/77 z dnia 19.04.1977. Zło że to jest poło żone na terenie wsi Kurów i

9 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Lachowice. Dokumentacja geologiczna drugiego z wymienionych złó ż w kat. C2, sporz ądzona w 1974 roku została zatwierdzona decyzj ą Prezesa CUG nr KZK/012/K/3084/74/75 z dnia 02.04.1975. Zło że „Sikorowiec” jest poło żone na terenie wsi Krzeszów. Wymienione zło ża piaskowców kro śnie ńskich mog ą mie ć zastosowanie jako kamie ń drogowy i budowlany. Na terenie gminy wyst ępuje równie ż udokumentowane zło że gazu ziemnego „Lachowice-Stryszawa”, w dwóch polach, w zachodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci gminy, w rejonie Lachowic. Zło że to posiada dokumentacj ę geologiczn ą w kat. B i C, sporz ądzon ą w 1995 roku. W latach 1995-2001 zostało wydanych 6 koncesji na poszukiwanie i rozpoznanie złó ż ropy naftowej i gazu ziemnego dla PGNiG S.A. oraz Apache Sp. z o.o., których wa żno ść ju ż wygasła. Płaszczowina magurska stanowi równie ż rozległy obszar wyst ępowania wód solankowych, których na terenie gminy jednak dotychczas nie rozpoznano. Szczegółow ą charakterystyk ę wymienionych złó ż prezentuje tabela 2.

Tab.2. Zło ża surowców mineralnych poło żone na terenie gminy Stryszawa.

Zasoby (ty ś. t.) Stan Wydobycie Powierzchnia Lp. Nazwa Kopalina geologiczne zagospodarowania przemysłowe (ty ś. t.) zło ża (ha) bilansowe 1 Kurów KD(p) P 17 800 - - 20,62 2 Sikorowiec KD(p) P 13 556 - - 13,62 Lachowice 3 GZ R 240* - - 236,20 Stryszawa Źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce 2009, Infogeoskarb.

Oznaczenia kopaliny: KD – kamienie łamane i bloczne (kamienie drogowe i budowlane): (p) – piaskowiec GZ – gazy ziemne

Oznaczenia stanu zagospodarowania: P – zło że o zasobach rozpoznanych wst ępnie (w kat. C 2) R – zło że o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. B+C 1) * w mln m³

Na terenie gminy Stryszawa nie ma obecnie ustanowionych obszarów i terenów górniczych. Lokalnie i okresowo, eksploatowane s ą natomiast gliny pokryw zwietrzelinowych i aluwialnych oraz żwir z kamie ńców potoków.

3.1.3. Rze źba terenu

Obszar gminy Stryszawa ma wyra źnie zró żnicowan ą geomorfologi ę terenu, co ma zwi ązek z budow ą geologiczn ą i tektonik ą Karpat fliszowych oraz maj ącymi tu miejsce

10 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______zlodowaceniami. Geomorfologia terenu uwarunkowana jest odporno ści ą osadów fliszowych na czynniki rze źbotwórcze (np. erozja wietrzna i wodna). Obok odpornych grubo- i średnioławicowych piaskowców, wyst ępuj ą serie mniej odpornych warstw łupkowo- piaskowcowych. W zale żno ści od wymienionych czynników powierzchnia terenu ma odmienn ą rze źbę. Można tu wyró żni ć ró żni ące si ę geomorfologicznie obszary, powi ązane z zasi ęgiem mezoregionów. Północna cz ęść gminy le ży w granicach mezoregionu Beskidu Małego. Rze źba tego terenu zwi ązana jest z budow ą geologiczn ą płaszczowiny śląskiej i ma charakter nisko- i średniogórski. W obr ębie Beskidu Małego grzbiety górskie buduj ą głównie piaskowce i zlepie ńce warstw istebnia ńskich oraz piaskowce warstw godulskich środkowych. Wyst ępuj ące na południe od nich obni żenie rozci ągaj ące si ę od miejscowo ści Las, przez Kuków, Krzeszów, po Tarnaw ę, zbudowane jest natomiast z piaskowców i łupków warstw kro śnie ńskich. Charakterystycznymi elementami morfologii terenu s ą tu ci ągi wydłu żonych pasm wzgórz o wysoko ści około 450-900 m n.p.m., porozcinanych dolinami cieków wodnych. Wyst ępuje tu najwy ższe wzniesienie tej cz ęś ci gminy, góra Leskowiec (918 m n.p.m. – Fot.1.). Innymi wi ększymi wzniesieniami masywu Beskidu Małego s ą Czarna (790,4 m n.p.m), Żurawnica (726,8 m n.p.m – Fot.2.), Gołuszkowa Góra (714,7 m n.p.m.), Zdziebel (628,0 m n.p.m), Hara ńczykowa Góra (614,2 m n.p.m.), Gajka (578,1 m n.p.m), Królicza Góra (563,1 m n.p.m.) oraz Uboc (536,0 m n.p.m). Ich grzbiety maj ą zazwyczaj form ę szerokich i wyrównanych wierzchowin, natomiast stoki do ść stromo opadaj ą w stron ę dolin rzecznych (najwi ększe spadki terenu przekraczaj ą 15%). W obr ębie grzbietów Beskidu Małego zaznaczaj ą si ę trzy poziomy zrówna ń. Poziom śródgórski wyst ępuje w postaci spłaszcze ń na grzbietach o wysoko ści od 220 do 250 m n.p. rzek, poziom pogórski obejmuje grzbiety górskie o wysoko ści wzgl ędnej od 150 do 170 m, natomiast poziom przydolinny wyst ępuje na wysoko ści 80-130 m n.p. rzek. Południowa cz ęść gminy to ci ąg wydłu żonych pasm górskich o wysoko ściach wzgl ędnych wynosz ących 200-550 m ponad poziomem dolin, nale żą cych do Beskidu Makowskiego. Góry te s ą osta ńcami denudacyjnymi płasko zalegaj ących piaskowców płaszczowiny magurskiej. Południowa granica gminy biegnie tu wzdłu ż pasma Jałowieckiego z najwy ższym wzniesieniem na terenie gminy, gór ą Jałowiec (1111 m n.p.m. – Fot.3.). Innymi wa żniejszymi wzniesieniami wyst ępuj ącymi na terenie Beskidu Makowskiego są Kiczora (905,1 m n.p.m), Kol ędówka (883,1 m n.p.m), Buciory (858,5 m n.p.m. – Fot.4.), Solniska (849,2 m n.p.m.), Czarna (819,0 m n.p.m.), Gachowizna (759,1 m n.p.m), Zagrodzki Gro ń (668,1 m n.p.m.) oraz Wojewodowa (655,9 m n.p.m). Pasma tych szczytów rozcinaj ą gł ębokie i w ąskie doliny górnych odcinków potoków Hucisko, Stryszawka, Lachówka oraz ich dopływów.

11 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Fot. 1. Widok z Krzeszowa na wzgórza Beskidu Małego, z najwy ższym szczytem Leskowiec (po prawej)

Fot. 2. Widok z Krzeszowa na wzgórze Żurawnica

12 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Fot. 3. Widok na wzgórza Beskidu Makowskiego, z najwy ższym szczytem Jałowiec (w środku)

Fot. 4. Widok z Lachowic na wzgórza Beskidu Makowskiego (od lewej: Solniska, Czarna i Buciory)

13 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Obszary górskie Beskidu Małego i Makowskiego oddzielone są od siebie dług ą dolin ą potoków Koco ńka-Lachówka-Stryszawka. Dolina ta, przechodz ąca przez centraln ą cz ęść gminy (równole żnikowo z zachodu na wschód), jest mocno rozgał ęziona bocznymi dolinkami, z dopływaj ącymi mniejszymi potokami. Dolina ta rozszerza si ę we wschodniej cz ęś ci gminy w rejonie wsi Stryszawa, w miejscu łączenia si ę potoków Lachówka i Stryszawka. W najdalej na wschód wysuni ętym punkcie doliny, znajduje si ę najni żej poło żony punkt gminy (około 360 m n.p.m.). Wśród charakterystycznych wyst ępuj ących tu form rze źby terenu pochodzenia rzecznego, rzezno-denudacyjnego nale ży wymieni ć koryta rzek, kamie ńce, kraw ędzie terasów zalewowych i nadzalewowych dolin płaskodennych, sto żki napływowe i zbocza dolin wciosowych.

3.1.4. Gleby i rolnicza przestrze ń produkcyjna

Na terenie gminy Stryszawa wyst ępuj ą gleby o zró żnicowanej jako ści. Forma wykształcenia gleb jest ści śle powi ązana z czynnikami glebotwórczymi, z których wyró żni ć mo żna: rze źbę terenu, skały macierzyste (skały osadowe pochodz ące z III rz ędu- płaszczowina magurska), klimat, towarzysz ące skały organiczne oraz szat ę ro ślinn ą i świat zwierz ęcy. Na terenie gminy Stryszawa wyst ępuj ą dwa główne typy gleb: • brunatne wyługowane powstałe ze skał osadowych, o składzie mechanicznym gleb lekkich, średnich, ci ęż kich i pylastych; • pseudobielicowe powstałe ze skał osadowych (wyst ępuj ą lokalnie, na terenach równiejszych, bardziej wilgotnych). W obr ębie dolin rzecznych z materiałów nanoszonych przez wody wytworzyły si ę mady brunatne. W zagł ębieniach terenowych o słabym odpływie, a tak że u podnó ży wzniesie ń, gdzie maj ą wypływy wody źródłowe wytworzyły si ę gleby glejowe wietrzeniowe oraz gleby glejowe deluwialne. W „Atlasie województwa bielskiego” na obszarze gminy Stryszawa wyró żniono wyst ępowanie podstawowych typów gleb: • szkieletowe i grubokamieniste, brunatne i bielicowe; • brunatne i bielicowe, gliniaste i ilaste • bielicowe, pyłowe; • mady rzeczne.

14 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Udział poszczególnych typów gleb na terenie poszczególnych miejscowo ści przedstawia tabela 3.

Tab.3. Szacunkowy udział (w %) głównych typów gleb w przestrzeni poszczególnych miejscowo ści w gminie Stryszawa.

G l e b y Nazwa Szkieletowe i Brunatne i grubokamieniste, bielicowe oraz Bielicowe, miejscowo ści Mady rzeczne brunatne pseudobielicowe, pyłowe i bielicowe gliniaste i ilaste Hucisko  100   Krzeszów 20 80   Kuków  100   Kurów 10 90   Lachowice 45 50 5  Pewelka  100   Stryszawa 10 75 5 10 Targoszów 50 50   Źródło: Atlas województwa bielskiego. PAN Oddział w Krakowie, UW w Bielsku-Białej, Wyd. Kraków, 1981.

Z powy ższego zestawienia wynika, że najbardziej rozpowszechnione i zajmuj ące najwi ększ ą powierzchni ę we wszystkich miejscowo ściach gminy s ą gleby brunatne i bielicowe – gliniaste i ilaste. Poza Lachowicami, udział tych gleb w poszczególnych miejscowo ściach, szacunkowo wynosi co najmniej 75%. W Hucisku, Kukowie i Pewelce wszystkie gleby s ą glebami tego typu. Najsilniej zró żnicowana jest pokrywa glebowa na obszarze miejscowo ści Stryszawa, gdzie wyst ępuj ą wszystkie cztery wyró żnione typy gleb. W terenach podgórskich i górskich gminy Stryszawa pokrywa glebowa mo że by ć płytka i kamienista, co wynika z obecno ści twardszych, trudniej wietrzej ących skał macierzystych w podło żu. Gleby tego terenu, cz ęś ciej ni ż w innych, bardziej nizinnych obszarach, wypłukiwane przez opady atmosferyczne s ą zazwyczaj ubo ższe w składniki pokarmowe i bardziej kwa śne ni ż na ni żu. Rozmieszczenie przedstawionych typów gleb na obszarze gminy mo żna ogólnie scharakteryzowa ć nast ępuj ąco: • Gleby brunatne i bielicowe gliniaste i ilaste zalegaj ą głównie w terenach zwi ązanych z dolinami głównych, wi ększych cieków oraz z przyległymi terenami. Wyst ępuj ą w rejonie doliny Koco ńki, a tak że w terenach le żą cych od niej w kierunku północnym. Omawiane gleby zajmuj ą tak że tereny dolinne potoku Lachówka i jej głównych dopływów. Ponadto wyst ępuj ą w wi ększych kompleksach usytuowanych na północ, zachód oraz na południowy-wschód od głównej doliny Lachówki, ponadto wyst ępuj ą w dolinie potoku Stryszawka oraz na terenach le żą cych na zachód i południe oraz na północny-wschód od doliny tego cieku.

15 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______• Gleby szkieletowe i kamieniste zajmuj ą stosunkowo niewielkie, lokalnie izolowane od siebie powierzchnie usytuowane przede wszystkim na terenach wyniosło ści wykształconych pomi ędzy dolinami poszczególnych cieków wodnych. Wi ększy zwarty zasi ęg gleb tego typu wyst ępuje w północnej cz ęś ci terytorium gminy, obejmuj ąc miejscowo ści Krzeszów i Targoszów. • Gleby bielicowe pyłowe zajmuj ą stosunkowo niewielk ą powierzchni ę usytuowan ą od dolnego odcinka potoku Koco ńka na południowy-wschód, obejmuj ąc ko ńcowy odcinek potoku Lachówka i si ęgaj ąc po dolin ę Stryszawki. • Mady rzeczne zwi ązane s ą z najni żej poło żonymi cz ęś ciami doliny potoku Stryszawka, poni żej uj ścia po przyj ęciu wód potoków Koco ńka i Lachówka, w miejscowo ści Stryszawa. Zalegaj ą tutaj do ść w ąskim pasem po obu brzegach Stryszawki.

Poni żej w tabeli przedstawiono dane dotycz ące ci ęż ko ści i trudno ści gleb do upraw.

Tab.4. Charakterystyka jako ści gleb.

Ci ęż ko ść gleb do uprawy: Trudno ść gleb do uprawy mechanicznej: % % % % % razem razem razem razem razem Miejscowo ść gruntów gruntów gruntów gruntów gruntów ha ha ha ha ha ornych ornych ornych ornych ornych Cięż kie do Bardzo ci ęż kie do Trudne do uprawy Bardzo trudne Wyj ątkowo trudne Gleby uprawy uprawy Hucisko 49,5 37,2 - - 60,4 45,3 3,9 2,9 - -

Krzeszów 182,7 22,3 - - 31 3,8 3,2 0,4 - -

Kuków 160,8 33,6 9,4 2,0 160,8 33,6 9,4 2,0 - -

Kurów 45,5 13,7 13,9 4,2 77,7 23,5 14,9 4,5 45,6 5,1

Lachowice 238,2 26,8 60,5 6,8 183,6 20,6 106 11,9 - -

Pewelka 67,2 59,4 - - 58,2 51,5 9,5 8,4 - -

Stryszawa 357,8 26,7 22 1,6 194 14,5 87,1 6,5 - -

Targoszów 15,8 11,6 - - 44 32,2 - - - - Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Mapa Glebowo-Rolnicza 1:5000 gmina Stryszawa, Krakowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Krakowie.

16 ______Instytut Rozwoju Miast

Tab.5. Wykaz klasyfikacji gruntów ornych i u żytków zielonych (w klasach) na terenie gminy Stryszawa.

Po- Grunty orne, klasy: Użytki zielone, klasy: Miejscowo ść wierz- chnia I II IIIa IIIb IVa IVb V VI I II III IV V VI ha ─ ─ ─ ─ 16,2 45,7 39,4 16,0 ─ ─ ─ 45,0 25,5 0,1 HUCISKO % ─ ─ ─ ─ 13,8 39,0 33,6 13,6 ─ ─ ─ 63,7 36,2 0,1

ha ─ 16,2 ─ 88,2 ─ 371,2 275,9 70,6 ─ ─ 1,2 48,3 108,3 87,9 KRZESZÓW % ─ 1,9 ─ 10,7 ─ 45,2 33,6 8,6 ─ ─ 0,5 19,7 44,1 35,7

ha ─ ─ ─ ─ 2,1 183,7 168,4 72,8 ─ ─ ─ 68,8 75,3 23,0 KUKÓW % ─ ─ ─ ─ 0,5 43,0 39,5 17,0 ─ ─ ─ 41,2 45,1 13,7 ha ─ ─ ─ ─ 88,2 116,1 69,5 11,5 ─ ─ ─ 104,3 43,1 2,3 KURÓW % ─ ─ ─ ─ 30,9 40,7 24,4 4,0 ─ ─ ─ 69,7 28,8 1,5 ha ─ ─ ─ 1,9 9,0 136,6 480,6 182,4 ─ ─ 0,03 100,4 151,7 111,6 LACHOWICE % ─ ─ ─ 0,2 1,1 16,9 59,3 22,5 ─ ─ ─ 27,6 41,7 27,6 ha ─ ─ ─ ─ ─ 1,6 41,2 50,4 ─ ─ ─ 31,7 15,9 4,8 PEWELKA % ─ ─ ─ ─ ─ 1,7 44,2 54,1 ─ ─ ─ 60,5 30,3 9,2

ha ─ ─ 0,54 9,93 97,0 270,5 513,2 363,3 ─ ─ ─ 75,9 261,9 140,4 STRYSZAWA % ─ ─ ─ 0,8 7,7 21,6 40,9 29,0 ─ ─ ─ 15,9 54,8 29,3

ha ─ ─ ─ ─ ─ 3,2 49,0 81,7 ─ ─ ─ 23,0 24,6 25,9 TARGOSZÓW % ─ ─ ─ ─ ─ 2,4 36,6 61,0 ─ ─ ─ 31,3 33,5 35,2 Źródło: Mapa Glebowo- Rolnicza1:5000 gmina Stryszawa, Krakowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Krakowie. OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Najwi ęcej gleb ci ęż kich w uprawie wyst ępuje na obszarze sołectwa Pewelka około 67 ha tj. 59,4 % gruntów ornych, nast ępnie Hucisko około 37 %, Kuków 33% oraz Lachowice i Stryszawa 26%. Ci ęż ko ść gleb to opór jaki gleba stawia maszynom i narz ędziom rolniczym. Zale ży ona od składu mechanicznego, zwarto ści cz ąstek spławialnych, zwłaszcza koloidalnych, a tak że zwi ęzło ści zwi ązanej ze składem mechanicznym i mineralogicznym frakcji koloidalnej. Przykładowo, w Pewelce gleby zawieraj ą w poziomie próchnicznym 18- 40% cz ęś ci koloidalnych. Drug ą metod ą charakteryzuj ącą gleby, a przedstawion ą w tabeli jest trudno ść gleb do uprawy. Zale ży ona od nachylenia terenu, ci ęż ko ści gleb w uprawie oraz od kamienisto ści. Powy ższe zestawienie sygnalizuje, i ż najwi ęcej gleb bardzo trudnych do uprawy znajduje si ę w Lachowicach. Najwi ęcej gleb trudnych do uprawy wyst ępuje w Pewelce około 51% gruntów ornych, kolejno Hucisko 45%, Kuków i Targoszów około 33%, Kurów około 23 %. Podsumowuj ąc na terenie gminy najwi ększy procent gruntów ornych ci ęż kich i trudnych do uprawy wyst ępuje we wsi Pewelka. Udział poszczególnych klas bonitacji gleb gruntów ornych i u żytków zielonych na terenie gminy Stryszawa przedstawiono w tabeli 4. Ocenia si ę, że gleby chronione klas bonitacyjnych II i III wyst ępuj ą na gruntach ornych w Krzeszowie, w Stryszawie oraz w Lachowicach. Pokrywa jest mocno zró żnicowana. W klasie bonitacyjnej IV wyst ępuje w Kurowie – 71,6% i w Hucisku – 52,8 ogółu gleb. Najwi ęcej gleb ornych do klasy V i VI ł ącznie, znajduje si ę na obszarze sołectw: Pewelka – 98,3%, Targoszów – 97,6% i Lachowice – 81,8% ogółu gleb. Wśród gleb u żytków zielonych dominuj ący jest udział gleb o IV klasie bonitacyjnej. Ponad połowa areału u żytków zielonych w tej klasie wyst ępuje w Pewelce, Kurowie i Hucisku. W V i VI klasie bonitacyjnej ł ącznie, najwi ęcej u żytków zielonych wykazano w Krzeszowie, Stryszawie, Lachowicach i Kukowie. Kompleks rolniczej przydatno ści gleb jest to zespół ró żnych gleb, zró żnicowanych pod wzgl ędem typologicznym, ale zespół wykazuj ący zbli żone wła ściwo ści rolnicze i mog ący by ć podobnie u żytkowany. Kryteria, którymi kierowano si ę przy wydzielaniu poszczególnych kompleksów – to przede wszystkim: skład mechaniczny gleb, układ stosunków powietrzno- wodnych, stopie ń kultury, wła ściwo ści fizykochemiczne i biologiczne oraz warunki klimatyczne i fizjograficzne. Wykaz kompleksów rolniczej przydatno ści gleb gruntów ornych i użytków zielonych na terenie gminy Stryszawa przedstawiono poni żej. 1) Grunty orne: • 8 – zbo żowo-pastewny mocny; • 10 – pszenny górski; • 11 – zbo żowo-górski; • 12 – owsiano-ziemniaczany górski (gleby brunatno wyługowane, mady); • 13 – owsiano-pastewny górski (gleby brunatno wyługowane);

18 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______• 14 – grunty przeznaczone pod zadarnienie. W skład kompleksu 14-tego zaliczono gleby gruntów ornych, poło żone na silnie nachylonych stokach. Ze wzgl ędu na procesy erozyjne i utrudnion ą upraw ę płu żną gleby te typuje si ę pod trwałe zadarnienie z przeznaczeniem na pastwiska. 2) Użytki zielone: • 2z – użytki zielone średnie gleby typu siedliskowego gr ądów wła ściwych i podmokłych silny wpływ wód powierzchniowych i gruntowych okresowo stagnuj ących); • 3z – użytki zielone słabe i bardzo słabe. 3) Rolniczo nieprzydatne RN - gleby o niewykształconym profilu glebowym.

Podział rolniczej przestrzeni produkcyjnej na kompleksy przydatno ści gruntów ornych i użytków zielonych terenów poszczególnych sołectw przedstawiono w poni ższej tabeli.

Tab.6. Kompleksy rolniczej przydatno ści gleb gruntów ornych i u żytków zielonych na terenie gminy Stryszawa.

Kompleks rolniczej przydatno ści gleb (nr): Miejscowo ść Powierzchnia Grunty orne Użytki zielone 8* 10* 11* 12* 13* 14* 2z* 3z* ha ─ ─ 60,4 53,5 16,5 2,8 57,3 1,2 HUCISKO % ─ ─ 45,3 40,2 12,4 2,1 97,9 2,1 ha 159,4 41,1 465,1 145,6 4,2 4,9 104,6 29,1 KRZESZÓW % 19,4 5,0 56,7 17,7 0,5 0,7 78,2 21,8 ha 52,0 ─ 172,2 151,5 75,9 26,9 61,8 64,6 KUKÓW % 10,8 ─ 36,0 31,7 15,9 5,6 48,9 51,1 ha ─ ─ 237,8 84,7 8,2 0,4 111,4 3,8 KURÓW % ─ ─ 71,8 25,6 2,5 0,1 96,7 3,3 ha 118,3 ─ 381,1 240,4 141,4 8,5 74,1 43,6 LACHOWICE % 13,3 ─ 42,8 27,0 15,9 1,0 95,9 56,4 ha ─ ─ 44,1 33,8 25,2 ─ 33,8 4,8 PEWELKA % ─ ─ 39,0 38,7 22,3 ─ 87,6 12,4 ha 8,6 37,1 446,9 405,0 295,2 148,2 81,8 208,4 STRYSZAWA % 0,6 2,8 33,3 30,2 22,0 11,1 28,2 71,8 ha ─ ─ 18,7 65,2 25,1 27,3 19,9 22,2 TARGOSZÓW % ─ ─ 13,7 47,9 18,4 20,0 47,3 52,7 Źródło: Mapa Glebowo- Rolnicza 1:5000 gmina Stryszawa, Krakowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Krakowie. * oznaczenie według opisanych powy żej kompleksów przydatno ści gleb

Z zestawienia wynika, że najbardziej rozpowszechnione s ą kompleksy górskie: zbo żowy, owsiano-ziemniaczany i owsiano-pastewny, wydzielone we wszystkich sołectwach. Udział kompleksu zbo żowo-pastewnego mocnego (8) najwi ększy jest w Krzeszowie (19%), Lachowicach (13%) i Kukowie (11%). 19 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Najliczniejszy udział gruntów przeznaczonych pod zadarnienie (14) zanotowano w Targoszowie (20% ogółu) oraz w Stryszawie (11%) i Kukowie (ok. 6%). W pozostałych miejscowo ściach udział ten wynosi od 0,1 do 2,1% ogółu gruntów. Wska źnik jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie Stryszawa wynosi 45,8 i odpowiada średniej warto ści tego wska źnika dla całego powiatu suskiego – 45,7 (woj. małopolskie: 67,4). Jednocze śnie wska źnik ten jest ogólnie wy ższy ni ż w terenie otaczaj ących gmin – Zawoja 34,2; Sucha Beskidzka – 39,0. Korzystniejszy wska źnik posiada jedynie – 54,0 (najwy ższy w całym powiecie suskim).

3.1.5. Wody powierzchniowe

Wi ększo ść obszaru gminy znajduje si ę w zasi ęgu zlewni II rz ędu rzeki Skawy, z wyłączeniem skrajnego południowo-wschodniego terenu, który zasila zlewni ę Soły. Obszar gminy odwadniany jest głównie przez lewostronne dopływy Skawy – Stryszawkę i Tarnawk ę oraz Pewlic ę dopływ Koszarawy nale żą cy do dorzecza Soły. Dominuj ącym ciekiem wodnym jest Stryszawka, której długo ść wynosi 16,2 km, a powierzchnia dorzecza 139,7 km 2. Najwi ększym jej dopływem jest Lachówka o długości 11,8 km i powierzchni dorzecza 78,4 km 2, do której uchodz ą Koco ńka (8,5 km długo ści) z Targoszówk ą (6,5 km długo ści) oraz Kurówka o długo ści 5,0 km. Dno doliny Stryszawki i Lachówki w dolnych odcinkach jest cz ęś ciowo uregulowane, wyci ęte w lu źnym materiale, pokryte żwirami o ró żnej wielko ści, które uruchamiane s ą jedynie podczas du żych wezbra ń i powodzi. Średnioroczny przepływ, który przyjmowany jest za podstawowy wska źnik zasobów wód powierzchniowych wynosi 2,4 m 3/s, maksymalny 103 m 3/s, a minimalny 0,2 m3/s (Tab. 6). Wahania stanu wody w rzece dochodz ą do 3,5 m.

Tab. 7. Charakterystyka stanów i przepływów wody w Stryszawce (Okres bada ń 1971-1990). Stany wody Przepływy 2 W o d o w s k a z [cm] [m /s] WWW NNW WWQ SWQ SSQ SNQ NNQ Sucha Beskidzka 442 92 103 30,1 2,38 0,36 0,17 Źródło: Atlas posterunków wodowskazowych dla potrzeb pa ństwowego monitoringu środowiska 1996.

Stryszawka posiada asymetryczne dorzecze, z dobrze wykształconym lejem źródłowym. Lewostronne dopływy s ą dłu ższe (Lachówka wraz z Koco ńką i Kurówk ą) i zasobniejsze w wod ę, natomiast prawostronne s ą krótkie i zwykle mało zasobne w wod ę. Leje źródłowe tych potoków s ą dobrze wykształcone, posiadaj ą liczne cieki. Wyst ępuj ą na terenach całkowicie zalesionych i pozbawionych zabudowy. 20 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Na zboczach i w dolinach wciosowych tworz ą si ę wycieki, które daj ą pocz ątek ciekom stałym i okresowym. Na terenach płaskich i podstokowych oraz na obszarach teras den dolin, wy ścielonych nieprzepuszczaln ą warstw ą utworów aluwialnych, powstaj ą okresowe podmokło ści. Północn ą cz ęść gminy odwadniaj ą krótkie, mało zasobne prawostronne dopływy Tarnawki, natomiast w zachodniej cz ęś ci źródłowe potoki dopływu Koszarawy – Pewlicy. Do ść du że opady atmosferyczne w lecie i znaczne ilo ści wody z roztopów pokrywy śnie żnej na wiosn ę, powoduj ę du że okresowe wezbrania tych potoków. Spływy jednostkowe s ą zró żnicowane. W obszarach źródliskowych wi ększo ści cieków spływ jednostkowy wynosi 15-20 m 3/km 2/rok, natomiast w dolnych partiach wi ększych potoków malej ą do 10-15 m 3/km 2/rok. Stryszawka, podobnie jak i inne cieki na terenie gminy, wykazuj ą typow ą dla rzek karpackich nieregularno ść przepływów, z dwoma okresami wezbra ń: wiosennym (wezbrania roztopowe) i letnim w lipcu, kiedy wyst ępuj ą najwi ększe opady. Dla całego obszaru zlewni Stryszawki pow. uj ęcia została wyznaczona strefa po średnia ochrony sanitarnej uj ęcia wody. Decyzja Dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geologii Urz ędu Wojewódzkiego w Bielsku Białej nr OS. II – 7211/116/84 z dnia 09.01.1985r. wprowadza szereg ogranicze ń dla tego terenu, w szczególności : wprowadzanie ścieków do wody i gruntu, wydobywania kruszywa z rzeki, grzebania zwierz ąt, pojenia w rzece bydła i trzody chlewnej, tworzenia wysypisk śmieci oraz stosowania środków ochrony ro ślin i nawo żenia w odległo ści mniejszej ni ż 50 m od rzeki. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą naturalne zbiorniki wodne ani zbiorniki retencyjne.

3.1.6. Wody podziemne

Wody podziemne obszaru gminy zaliczone s ą wg Paczy ńskiego (1995) do Regionu XIV Karpackiego. Region ten obejmuje swym zasi ęgiem obszar 19,8 tys. km 2, w tym Beskidy i Pogórza. Wody podziemne pierwszego poziomu wodono śnego zwi ązane s ą z: • utworami czwartorz ędowymi akumulacji rzecznej, • utworami podczwartorz ędowymi (utwory fliszowe płaszczowiny magurskiej i śląskiej).

Czwartorz ędowy poziom wodono śny zwi ązany z utworami akumulacji rzecznej zasilany jest głównie opadami atmosferycznymi, w mniejszym za ś stopniu wodami spływaj ącymi ze stoków wzniesie ń.

21 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______W dolinach zwierciadło wód gruntowych znajduje si ę na głęboko ści 0,5 do 2,0 m p.p.t. i nie ulega wi ększym wahaniom. Wydajno ść poziomu jest do ść zmienna, najwi ększe w obszarze niskich teras do kilku l/sek. Na zboczach i w partiach szczytowych poziom wód gruntowych znajduje si ę na gł ęboko ści powy żej 5 m p.p.t. Ze wzgl ędu na du żą zawarto ść cz ęś ci ilastych, utwory zwietrzelinowe s ą zwykle słabo wydajne. W utworach fliszowych zbiornik wód podziemnych w zale żno ści od poło żenia wyst ępuje na gł ęboko ści 2-3 m w pobli żu dolin, do ponad 10 m w rejonie grzbietów. Wydajno ść poziomu charakteryzuje si ę du żym zró żnicowaniem i zale ży nie tylko od porowato ści i przepuszczalno ści, ale również od g ęsto ści sp ęka ń tektonicznych. Do utworów o najwi ększej wydajno ści nale ży zaliczy ć piaskowce i zlepie ńce, a najmniejszej warstwy łupkowe i hieroglifowe. W granicach gminy lub w bezpo średnim jej s ąsiedztwie wyst ępuj ą 4 zbiorniki GZWP oraz 2 strefy OWO [Kleczkowski, 1990]: • GZWP 444 Dolina rzeki Skawy (poza granicami gminy) obejmuj ący swym zasi ęgiem Such ą Beskidzk ą. Wyznaczona strefa OWO dla tego zbiornika na terenie gminy obejmuje jedynie uj ściowe odcinki Stryszawki, Lachówki i Kurówki, • GZWP 445 Zbiornik warstw (F) Magura (Babia Góra) wyst ępuje jedynie na niewielkim obszarze w południowej cz ęś ci gminy w rejonie pasma Jałowca, • GZWP 446 Dolina rzeki Soły (poza granicami gminy). Strefa OWO tego zbiornika przebiega wzdłu ż zachodnich granic gminy w rejonie wsi Targoszów i Kuków, • GZWP 447 Zbiornik warstw (F) Godula (Beskid Mały) obejmuj ący północn ą cz ęść gminy w pa śmie Leskowca (wie ś Targoszów).

Charakterystyk ę zasobów i jako ści wód zbiorników GZWP oraz stref ochronnych przedstawia tabela 7.

Tab. 8. Charakterystyka GZWP.

Powierzchnia w km 2 Klasa Średnia Nr Wiek Zasoby Typ zbiornika jako ści gł ęboko ść 3 zbiornika utworów tys. m /d GZWP ONO OWO wód uj ęć w m 444 86 86 430 Q porowy I c 8 16,50 445 763 - - Cr,F,Tr szczelinowo- I a, b 80 23,50 porowy 446 116 116 419 Q porowy I c 8 15,00 447 256 - - Cr,F,Tr szczelinowo- I a, b 60 8,00 porowy

Źródło: Kleczkowski, 1990.

Q – czwartorz ęd, Tr – trzeciorz ęd, Cr – kreda, F – flisz karpacki

22 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Zbiorniki GZWP 444 i 446 wyst ępuj ące w utworach czwartorz ędowych zwi ązane s ą z dolinami rzecznymi i z kopalnym systemem dolin, który nie zawsze pokrywa si ę ze współczesnym układem hydrograficznym. Zbiorniki te maj ą charakter porowy o środka i zlokalizowane s ą w utworach piaszczystych i piaszczysto-żwirowych lokalnie zaglinionych. Cechuj ą si ę zró żnicowan ą odporno ści ą na zanieczyszczenia. Mi ąż szo ść osadów zawodnionych 3-6 m, sporadycznie do 10-12 m. Zbiorniki GZWP 445 i 447 wydzielone zostały wg kryteriów indywidualnych ze wzgl ędu na ochron ę najbardziej wydajnych partii skał jako źródła zaopatrzenia w wod ę pitn ą. Skałami, na których wyst ępuj ą zbiorniki s ą sp ękane, gruboławicowe piaskowce i łupki. Woda w warstwach jest typu szczelinowego lub szczelinowo-porowego. Gł ęboko ść do zwierciadła wody wynosi od 5 do 20 m, a samo zwierciadło charakteryzuje si ę zró żnicowan ą amplitud ą waha ń. Zasi ęg gł ęboko ści stref wodono śnych wynosi 70-80 m, sporadycznie do 100-120 m. Najcz ęstsz ą form ą wypływu wód podziemnych na powierzchni ę s ą źródła, których wydajno ść nie przekracza 0,5 l/sek. W celu ochrony zbiorników wyznaczono zostały strefy ochronne OWO (obszar wysokiej ochrony). Ochrona zasobów u żytkowych poziomów wód podziemnych ma głównie na wzgl ędzie zapobieganie nadmiernej ich eksploatacji. Najbardziej zasobne zbiorniki spełniaj ące okre ślone warunki zwłaszcza mo żliwo ść zaopatrzenia ludno ści w wod ę zostały uznane jako Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) i obj ęte ochroną (Dz. U. Nr 232, poz. 1953 z 2002 r.).

3.1.7. Klimat

Pod wzgl ędem klimatycznym obszar gminy znajduje si ę w oddziaływaniu klimatów górskich i podgórskich (wg E. Romera). Na podstawie zale żno ści pomi ędzy średni ą roczn ą temperatur ą a wysoko ści ą nad poziom morza, obszar ten został zakwalifikowany do trzech pi ęter klimatycznych: umiarkowanie ciepłego, umiarkowanie chłodnego i chłodnego. (wg Hessa, 1965). Wydzielenie wymienionych pi ęter klimatycznych zwi ązane jest ponadto z rze źbą terenu i zasi ęgiem wyst ępowania pi ęter ro ślinnych. Wybrane dane klimatyczne dla gminy Stryszawa prezentuje poni ższa tabela:

23 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Tab.9. Wybrane dane klimatyczne dla pi ęter klimatycznych na terenie gminy Stryszawa Pi ętro umiarkowanie Pi ętro umiarkowanie Dane klimatyczne Pi ętro chłodne ciepłe chłodne Wysoko ść 260-680 m n.p.m. 680-1080 m n.p.m. Pow. 1080 m n.p.m. Temperatura średnia roczna 6-8°C 4-6°C 2-4°C Średnia roczna suma opadów 1000 mm 1400 mm 1600 mm Średnia liczba dni z pokryw ą 105 140 180 śnie żną

Średnia pr ędko ść wiatru 2,5 3,0 4,0 Średnia liczba dni pogodnych 55 40 45 Średnia liczba dni pochmurnych 175 160 145 Średnia liczba dni z mgł ą 50 100 140 Źródło: Ekofizjografia gminy Stryszawa, 2004

Na kształtowanie pogody maj ą wpływ głównie masy wilgotnego powietrza polarno- morskiego oraz masy suchego powietrza polarno-kontynentalnego. Opisywane masy powietrza cechuje du ża zmienno ść temperatury w zale żno ści od pory roku, w zimie powietrze polarno-kontynentalne jest mro źne, latem gor ące. Ponadto na klimat lokalny maj ą wpływ masy powietrza zwrotnikowego kształtuj ące ciepł ą i słoneczn ą pogod ę w okresie letnim. Średnia temperatura w roku na terenie gminy Stryszawa wynosi od 8 oC w dolinie Stryszawki i Lachówki do poni żej 4 oC pod szczytem Jałowca. Średnia temperatura roczna poni żej 6 oC wyst ępuje na rozległych wierzchowinach poszczególnych szczytów górskich. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec, najchłodniejszym luty. Z okre ślonymi średnimi temperaturami powietrza dla poszczególnych pi ęter klimatycznych, wi ąż e si ę czas trwania okresu nie zimowego (temperatura średnia dobowe powy żej 0 o). wraz ze wzrostem wysoko ści wydłu ża si ę okres trwania zimy termicznej (temperatura średnia dobowa poni żej 0 o). Zima na terenie gminy wyst ępuje w okresie od około 3 miesi ęcy na terenie pi ętra umiarkowanie ciepłego (od połowy grudnia do połowy marca), do około 4 miesi ęcy w wy ższych partiach górskich. Przymrozki na terenie gminy wyst ępuj ą od około 180 dni w nisko poło żonych, wypukłych formach terenu do około 200-220 dni w rejonach górskich. Pierwsze przymrozki pojawiaj ą si ę w połowie pa ździernika, ostatnie z ko ńcem kwietnia. Lato termiczne ze średni ą temperatur ą dobow ą powyżej 15 o rozpoczyna si ę w pierwszej dekadzie czerwca, natomiast ko ńczy si ę na przełomie sierpnia i wrze śnia. Czas trwania lata maleje ze wzrostem wysoko ści o około 13 dni/100 m na wypukłych formach terenowych i 17 dni/100 m we wkl ęsłych formach. Z długo ści ą trwania okresu bezprzymrozkowego zwi ązana jest długo ść trwania okresu wegetacyjnego ze średni ą temperatur ą dobow ą powy żej 5 oC. Okres wegetacyjny w dolinie

24 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Stryszawki i Lachówki trwa od pocz ątku kwietnia do połowy listopada (210-220 dni), natomiast w szczytowych partiach górskich od połowy kwietnia do ko ńca pa ździernika (180- 190 dni). Średnia suma opadów wynosi około 900-1000 mm w dolinie Stryszawki i 1300-1400 mm w szczytowych partiach górskich. Najbardziej deszczowymi miesi ącami s ą miesi ące letnie (czerwiec, lipiec, sierpie ń), najni ższe opady wyst ępuj ą w zimie (stycze ń, luty, marzec). Zró żnicowanie czasu zalegania i grubo ści pokrywy śnie żnej jest silnie zwi ązane z wysoko ści ą terenu. Liczba dni z pokryw ą śnie żną waha si ę od 65 do 180 dni w najwy ższych partiach gór. Na terenie gminy Stryszawa mo żna wyró żni ć trzy strefy trwało ści pokrywy śnie żnej. Strefa podgórsk ą do 600 m n.p.m charakteryzuje si ę zró żnicowanym terminem pojawiania si ę i zaniku oraz zmienna trwało ści ą warstwy śniegu. Pokrywa śniegu o grubo ści powy żej 50 cm wyst ępuje tu w styczniu, lutym i marcu. Strefa beskidzka powy żej 600m n.p.m, charakteryzuje si ę mniejszymi wahaniami, dłu ższym okresem zalegania i wi ększ ą grubo ści ą pokrywy śnie żnej. Grubo ść pokrywy śnie żnej powy żej 50 cm wyst ępuje tu w okresie pi ęciu miesi ęcy. Pokrywa powy żej 100 cm wyst ępuje jedynie powy żej 650 m n.p.m. z najwi ększym prawdopodobie ństwem wyst ąpienia w marcu. Trzecia strefa trwało ści pokrywy śnie żnej w której śnieg utrzymuje si ę najdłu żej, obejmuje najwy ższe szczyty górskie. Na obszarze gminy przewa żaj ą wiatry południowo-zachodnie oraz zachodnie. Cisza wyst ępuje w około ¼ cz ęś ci roku, liczba dni bezwietrznych maleje wraz ze wzrostem wysoko ści. Gmina Stryszawa znajduje si ę w zasi ęgu oddziaływania fenu (wiatru halnego), który pojawia si ę jesieni ą oraz zim ą. Omawiany obszar jest dobrze przewietrzany, Średnia roczna pr ędko ść wiatru wynosi od 1,5 m/s w dolinach do 4 m/s na szczytach i wierzchowinach.

3.1.8. Powi ązania pomi ędzy elementami środowiska, w tym powi ązania ekologiczne

Środowisko analizowanego terenu determinowane jest głównie budow ą geologiczn ą, rze źbą terenu i rodzajem podło ża glebowego. Te trzy elementy s ą ze sob ą silnie powi ązane i wynikaj ą ze skomplikowanych historycznych procesów, takich jak sedymentacja osadów oraz ruchy tektoniczne, w tym fałdowanie. Charakter wyst ępuj ących na powierzchni gleb, zale ży od rodzaju skał zalegaj ących w podło żu. Z budow ą geologiczn ą zwi ązane jest wyst ępowanie podziemnych poziomów wodono śnych. W utworach górnej kredy i III rz ędu (flisz karpacki) wytworzyły si ę wyst ępuj ące na ternie gminy dwa główne zbiorniki wód podziemnych. W północno zachodniej cz ęś ci gminy na warstwach godulskich mie ści si ę Główny Zbiornik Wód 25 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Podziemnych GZWP 447. Drugi zbiornik GZWP 445 powstał na warstwach magurskich w południowych granicach gminy. Z rodzajem podło ża glebowego (gleby brunatne wyługowane, pseudobielicowe), skał ą macierzyst ą (skały osadowe pochodz ące z III rz ędu), a tak że rze źbą terenu zwi ązek ma skład gatunkowy zbiorowisk ro ślinnych lasów i ł ąk. Niepodwa żalny wpływ na ro ślinno ść ma poło żenie terenu nad poziomem morza. W terenach górskich wyró żnia si ę pionowe zró żnicowanie zasi ęgu wyst ępowania ró żnych gatunków, czego nast ępstwem jest pi ętrowy układ ro ślinny. W najni ższym pi ętrze pogórza wyst ępuj ą zbiorowiska ł ęgowe i olszy. W reglu dolnym dominuj ą zbiorowiska buczyny, drzewostan świerkowo- jodłowy oraz ł ąki, w tym bli źniaczyska. Z geomorfologi ą, wysoko ści ą bezwzgl ędn ą zwi ązany jest wyst ępuj ący na analizowanym terenie klimat górski i podgórski. Obszar ten został zaliczony do trzech pi ęter klimatycznych: umiarkowanie ciepłego, umiarkowanie chłodnego i chłodnego. Istotne znaczenie w kontek ście powi ąza ń przyrodniczych, maj ą wyst ępuj ące na analizowanym terenie lokalne powi ązania pomi ędzy kompleksami o wysokich walorach ekologicznych, wymagaj ące ochrony przed zainwestowaniem. Lokalne powi ązania przyrodnicze obejmuj ą tereny otwarte z ł ąkami, zadrzewieniami i zakrzewieniami, a tak że du że kompleksy le śne. Stanowi ą one istotny element uzupełniaj ący ochron ę terenów otwartych ł ącz ących wzgórza poro śni ęte kompleksami le śnymi z dolinami rzecznymi.

3.2. Dotychczasowe zmiany w środowisku

Zmiany i procesy zachodz ące w naturalnym środowisku analizowanego obszaru, zwi ązane były przede wszystkim z historyczn ą działalno ści ą człowieka – z rozwojem rolnictwa i osadnictwa. Działalno ść ta prowadzona była od czasów średniowiecznych. Najstarsza wie ś w gminie Stryszawa – Krzeszów została lokowana pomi ędzy 1333 a 1355 rokiem. W II poł. XV w. zostaje zało żona kolejna wie ś Hucisko, a w 1480 pojawiaj ą si ę pierwsze wzmianki o wsi Stryszawie. Prawdopodobnie jeszcze przed poł. XVI w. zostały zało żone Kurów i Pewelka, a w II poł. XVI w. powstaj ą kolejne wsie. Na pocz ątku XVII w. istniały ju ż wszystkie miejscowo ści, które obecnie wchodz ą w skład gminy Stryszawa. W XIX wieku jednym z podstawowych zaj ęć mieszka ńców Krzeszowa i Targoszowa, poza rolnictwem, stało górnictwo rud żelaza. Mimo i ż ruda nie była wysokiej jako ści, znajdowała si ę na płytkiej gł ęboko ści, co powodowało że jej wydobycie było do ść tanie. W roku 1884 oddana została linia kolejowa, która poł ączyła te tereny z Krakowem i Lwowem, oraz Wiedniem. Rozpocz ęła si ę aktywna eksploatacja lasów. W miejscowo ściach poło żonych wzdłu ż linii kolejowej (Hucisko i Lachowice) powstały wówczas tartaki. Ingerencja człowieka spowodowała równie ż istotn ą zmian ę składu gatunkowego zbiorowisk 26 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______ro ślinnych lasów i ł ąk. Zbiorowiska naturalne, zwłaszcza le śne, zostały w znacznej mierze zast ąpione zbiorowiskami wtórnymi. Pocz ąwszy od okresu powojennego do czasu obecnego, środowisko przyrodnicze obszaru gminy charakteryzowało si ę kolejnymi stopniowymi przemianami. Dalszy rozwój osadnictwa i powolna zmiana charakteru zabudowy wpłyn ęły na zachodz ące w środowisku zmiany. Doprowadziło to do znacznego rozproszenia zabudowy i tworzenia przysiołków na polanach śródle śnych. W wy żej poło żonych partiach terenu, o wy ższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, zacz ęto wprowadza ć zabudow ę o charakterze letniskowym. W otoczeniu terenów zainwestowanych nast ąpiła istotna zmiana składu gatunkowego ro ślinno ści, spowodowana wprowadzaniem przez człowieka obcej ro ślinno ści przydomowej, w tym zadrzewie ń i zakrzewie ń. Rozbudowa struktury osadniczej i towarzysz ącej jej infrastruktury komunikacyjnej spowodowała w pewnym stopniu powstanie barier ekologicznych, utrudniaj ąc swobodn ą migracj ę ro ślin i zwierz ąt. Rozwój osadnictwa doprowadził do cz ęś ciowej degradacji gleb wyst ępuj ących na powierzchniach terenów zainwestowanych. W wyniku prowadzonych prac ziemnych, sztucznego nawo żenia mas ziemnych, urz ądzania powierzchni biologicznie czynnej, zmianie uległy wła ściwo ści fizyczno-chemiczne tych gleb. Degradacja gleb powodowana jest równie ż w sposób naturalny, w wyniku erozji wodnej, powierzchniowej i wąwozowej. Z drugiej strony, w du żej częś ci obszarów nast ąpiło zaniechanie rolniczego wykorzystania terenu, ze wzgl ędu na wyst ępowanie tu zazwyczaj średnich i słabych gleb klas IV-VI oraz zagro żenie ruchami osuwiskowymi. Dzi ęki temu zmniejszył si ę stopie ń nara żenia gleb na erozj ę i wypłukiwanie. W tereny, w których zaniechano prowadzenia wkroczyła naturalna sukcesja w postaci zakrzewie ń, zakrzewie ń i zbiorowisk ł ąkowych. Rozwój zainwestowania terenu, cz ęś ciowe zaniechanie działalno ści rolniczej oraz trwaj ąca po czas obecny sukcesja naturalna, miały istotny wpływ na pozostałe elementy środowiska przyrodniczego, jak krajobraz, wody powierzchniowe i podziemne.

3.3. Struktura przyrodnicza obszaru, w tym bioró żnorodno ść przyrodnicza

3.3.1. Flora

Obszar gminy usytuowany jest na terenie Beskidów Zachodnich, ł ącz ąc dwie du że jednostki górskie – Beskid Żywiecki i Beskid Mały. Powoduje to znaczne zró żnicowanie siedlisk, co wpływa na zasobno ść i stan szaty ro ślinnej tego obszaru.

27 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Naturalne zbiorowiska le śne s ą współcze śnie zast ępowane przez zbiorowiska wtórne – tereny upraw z towarzysz ącymi im zbiorowiskami ro ślinno ści ruderalnej. Zbiorowiska te wyst ępuj ą głównie na obszarach zabudowy, towarzysz ą szlakom komunikacyjnymi i nieużytkom. Bogactwo miejscowej flory ocenia si ę omawianym obszarze na ok. 840 gatunków ro ślin naczyniowych. W śród ro ślin zanotowano wyst ępowanie ok. 60 gatunków obj ętych ochron ą, w tym liczne gatunki storczyków (Informator, 2003). Potencjalna ro ślinno ść naturalna tego rejonu gór to nast ępuj ące le śne (Atlas..., 1981): • bory jodłowe ( Abieti-Piceetum ) i lasy jodłowe z rz ędu Fagetalia – na najwi ększym obszarze całej gminy, • lasy bukowe ( Fagion sylvaticae) – buczyna karpacka, • lasy ł ęgowe, wierzbowo-topolowe (Salicion albae) – w dolinie rzeki Stryszawki.

Zgodnie z zasadami regionalizacji przyrodniczo-le śne, lasy w granicach gminy Stryszawa zaliczono do VIII Krainy Karpackiej. Usytuowane s ą one w nast ępuj ących dzielnicach (Trampler i in., 1990): • Dzielnica Beskidu Śląskiego i Małego – północno-zachodnia i północna cz ęść gminy, • Dzielnica Beskidu Makowskiego i Wyspowego – mezoregion Beskidu Makowskiego – tereny wschodniej cz ęś ci gminy, • Dzielnica Beskidu Żywieckiego – obszary południowo-zachodniej i południowej cz ęś ci terenu gminy.

Lesisto ść gminy Stryszawa wynosi 47,6%. Drzewostany stanowi ą przede wszystkim własno ść prywatn ą. Lasy własno ści Skarbu Pa ństwa podlegaj ą Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Katowicach. Zarz ąd sprawuje Nadle śnictwo Sucha, a lasy znajduj ą si ę w obr ębie Sucha. W południowo-zachodniej cz ęś ci gminy, w Hucisku, znajduje si ę ponadto łącznie 131,28 ha terenów będących z zarz ądzie Nadle śnictwa Jele śnia, w obr ębie le śnym Jele śnia, w obr ębie ewidencyjnym Hucisko.

28 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Tab.10 Zestawienie powierzchni Lasów Pa ństwowych na obszarze gminy. Powierzchnia lasów O b r ę b N a d l e ś n i c t w o p a ń s t w o w y c h ewidencyjny ( h a ) Stryszawa 1454,8415 Lachowice 912,2904 Krzeszów 132,8450 Targoszów 576,7970 Sucha Beskidzka Kuków 67,7715 Kurów 10,3205 Pewelka 70,1763 Jele śnia Hucisko 131,2800 Razem 3356,3222 Źródło: Opracowania własne na podstawie informacji Nadle śnictw

Jak wynika z materiałów Nadle śnictw (Plany urz ądzania lasu) lasy gminy to przede wszystkim drzewostany mieszane, w których główn ą rol ę w zale żno ści od siedliska, poło żenia i wysoko ści nad poziom morza, odgrywaj ą buk, jodła, świerk i inne. Drzewostany rozwijaj ą si ę w rozmaitych siedliskach, a dominuj ącymi typami siedliskowymi na terenie gminy s ą: • BMG – bór mieszany górski , zajmuje ok. 4% powierzchni le śnej. Jednym z najwa żniejszych gatunków drzewiastych jest buk. W runie le śnym dominuj ą paprocie. • LMG – las mieszany górski , zajmuje 23% powierzchni le śnej. Główne gatunki lasotwórcze to buk, świerk i jodła. • LG – las górski , obejmuj ący 73% ogółu powierzchni lasów w gminie. Gatunkami dominuj ącymi s ą przede wszystkim: buk, jodła, brzoza i świerk. • LłG – las ł ęgowy górski , wyst ępuje w dolinie potoku Stryszawka, na ogólnie niewielkim obszarze.

W siedlisku lasu mieszanego górskiego wyst ępuj ą drzewostany naturalne lub nieco zniekształcone, z głównym udziałem buka, świerka, jodły, niekiedy sosny pospolitej i modrzewia. Równie ż w lasach górskich dominuj ą buki, świerki, jodły oraz sosny. Siedlisko boru mieszanego górskiego, drzewostany buduj ą głównie jodła i świerk pospolity, a domieszk ę mo że lokalnie stanowi ć modrzew europejski. Na omawianym obszarze gminy tereny le śne rozrzucone s ą na całej powierzchni tworz ąc wi ększe lub mniejsze kompleksy le śne. Najwi ększe, zwarte kompleksy le śne wyst ępuj ą w północnej oraz północno-zachodniej, zachodniej, południowo-zachodniej i południowo-wschodniej cz ęś ci gminy. Obszary ich wyst ępowania skupiaj ą si ę głównie na

29 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______terenie stoków o du żych spadkach i wierzchowin wzniesie ń. W terenach górskich zaznacza si ę pionowe zró żnicowanie zasi ęgu wyst ępowania ró żnych gatunków, co powoduje powstanie pi ętrowego układu ro ślinno ści. W rejonie gminy Stryszawa wyró żni ć mo żna dwa najni ższe pi ętra ro ślinne. Najni ższe pi ętro ro ślinne si ęgające od dna doliny potoku Stryszawka po wysoko ść ok. 500-550 m n.p.m. tworzy pi ętro pogórza. Powy żej tego pi ętra znajduje si ę regiel dolny si ęgaj ący kulminacji szczytów. W pi ętrze pogórza istotn ą rol ę odgrywa naturalne zbiorowisko nadrzecznej olszynki górskiej ( Alnetum incanae) , wyst ępuj ącej na terenach aluwialnych koryt potoków. W zbiorowisku tym warstw ę drzew buduje olsza szara z domieszk ą świerka, jesiona, jawora i wierzby. W warstwie podszytu wyst ępuje jarz ąb i wierzba. Runo lokalnie jest bujne i bogate florystycznie. W warstwie tej wyst ępuj ą m.in. nast ępuj ące gatunki ro ślin: świerz ąbek (Chaerophyllum sp.) , d ąbrówka ( Ajuga sp.), lepi ęż nik ( Petasites sp.) , skrzyp ( Equisetum sp.) , pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) , starzec ( Senecio) , turzyca ( Carex sp.) , p ępawa ( Crepis sp.) , śmiałek ( Deschampsia sp.) , niecierpek ( Impatiens) , szałwia ( Salvia) , szczawik ( Oxalis) i gajowiec ( Galeobdolon) . Na madach rzecznych w dolnym, ni żej poło żonym odcinku biegu potoku Stryszawka rozwija si ę zbiorowisko ł ęgowe. Zajmuje tereny okresowo zalewane lub podtapiane, ogólnie obszary o zwi ększonej wilgotno ści siedliska. Drzewostan ł ęgowy buduj ą przede wszystkim gatunki li ściaste drzew, m.in. olsza szara (Alnus incana) , topola czarna ( Populus nigra ), a tak że wierzby: krucha (Salix fragilis) i biała (Salix alba) oraz jesion wyniosły ( Fraxinus excelsior ). Domieszk ę stanowi m.in. wi ąz pospolity ( Ulmus minor) i klon zwyczajny. W warstwie krzewów spotykane s ą: bez czarny (Sambucus nigra ) i czeremcha zwyczajna ( Prunus padus) oraz podrost rozmaitych gatunków drzew. Zbiorowiska le śne zwi ązane s ą przede wszystkim z wy ższymi poło żeniami nad poziomem morza. W pi ętrze regla dolnego dominują zbiorowiska buczyny oraz drzewostany świerkowo-jodłowe. Najcz ęś ciej spotykanym kompleksem le śnym jest bór typu mieszanego świerkowo- jodłowego. Jego wyst ępowanie warunkuj ą czynniki abiotyczne, zwłaszcza warunki mikroklimatyczne, rze źba terenu (podło że geologiczne – trzeciorz ędowe piaskowce, łupki i margle magurskie). Dolnoreglowe bory mieszane składaj ą si ę głównie z jodły i świerka w zmiennych proporcjach, z niewielkim udziałem buka lub jawora. W warstwie krzewów wyst ępuj ą młode okazy tych gatunków oraz jarz ąby. W warstwie podszytu dominuje borówka czernica (Vaccinium myrtillus) . Obecny jest zzczawik zaj ęczy (Oxalis acetosella) , oraz m.in. gajowiec żółty (Galeobdolon luteum) , kosmatka ( Luzula sp.) , śmiałek pogi ęty ( Deschampsia flexuosa)

30 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______i inne [Matuszkiewicz, 2001]. Opisane zbiorowisko wyst ępuje w reglu dolnym wraz z buczynami – żyznymi lasami bukowymi – Dentario glandulosae – Fagetum . Żyzna buczyna karpacka reprezentowana jest w reglu dolnym przez zbiorowisko pi ętrowo-klimaksowe – Dentario glandulosae-Fagetum . Rozpowszechniona jest w licznych płatach drzewostanów jako zbiorowisko o znacznej zmienno ści składu gatunkowego, wynikaj ącej głównie z zasobno ści i wilgotno ści zajmowanego siedliska. Buczyna wyst ępuje na glebach brunatnych kwa śnych, o zakresie pH 4,2-4,6. W zbiorowisku wyst ępuj ą drzewostany bukowo-jodłowe, z domieszk ą świerka lub jaworu (w siedliskach wilgotnych). Słabo rozwini ętą warstw ą podszytu tworzy podrost gatunków z drzewostanu oraz jarz ąby. W runie lasu bukowego wyst ępuj ą głównie niskie byliny dwuli ścienne, m.in. marzanka wonna (Galium odoratum) , zawilec gajowy (Anemone nemorosa) , szczyr trwały (Mercurialis perennis ), a tak że żywiec bulwkowaty ( Dentaria bulbifera ) i żywiec gruczołowaty ( Cardamine glanduligera) , tworz ące charakterystyczny atrakcyjny kolorystycznie, wczesnowiosenny aspekt fenologiczny. Ponadto wyst ępuj ą tu równie ż liczne paprocie, m.in. narecznica samcza (Dryopteris filix-mas) i paprotnik kolczysty ( Polystichum aculeatum ). Na obszarze gminy, cz ęstym zjawiskiem jest ust ępowanie lasów regla dolnego na rzecz ł ąk i pól uprawnych. Mog ą one si ęga ć a ż po grzbiety pasm i kulminacje szczytowe. Wydatnie ró żnicuje to walory tutejszego krajobrazu. Ze wzgl ędu na funkcje ochronne lasy gminy Stryszawa mo żemy podzieli ć przede wszystkim na wodochronne i glebochronne. Na obszarze wsi Stryszawa, na lewym brzegu potoku Lachówka znajduje si ę uroczysko „Zawodzie” oddz. 98 Nadle śnictwa Sucha – w cało ści wył ączony jako drzewostan nasienny sosny 150-letniej. Drzewostany le śne w gminie stanowi ą bardzo wa żny element krajobrazu, wpływaj ąc pozytywnie na jego odbiór. Na terenie gminy Stryszawa polany, ł ąki i pastwiska (w ni ższych poło żeniach) tworz ą mozaik ę płaszczyzn zaj ętych przez ró żne typy zieleni niskiej. Zasi ęg pól si ęga cz ęsto wy żej poło żonych terenów. Łąki s ą zbiorowiskami ro ślinnymi o zró żnicowanym i zazwyczaj bogatym składzie gatunkowym, ukształtowanymi w zależno ści od wilgotno ści i żyzno ści podło ża, a tak że sposobu ich u żytkowania. Zbiorowiska te należą do zbiorowisk wtórnych, półnaturalnych, zawdzi ęczaj ących swoje powstanie człowiekowi. Utrzymuj ą si ę przede wszystkim dzi ęki zabiegom gospodarczym, m.in. koszeniu, nawo żeniu lub wypasowi, co zapobiega wkraczaniu zbiorowisk zaro ślowych lub le śnych, jako kolejnych etapów naturalnej sukcesji ro ślinno ści. Na ł ąkach wyst ępuj ą liczne gatunki traw, m.in.: rajgras wyniosły ( Arrhenatherum elatius ), wiechlina roczna ( Poa annua) , mietlica pospolita ( Agrostis capillaris) , śmiałek (Deschampsia ), trz ęś lica ( Molinia ), tomka wonna ( Anthoxanthum odoratum) i inne. Spo śród dwuli ściennych reprezentowane s ą np.: babka lancetowata ( Plantago lanceolata ), jaskier

31 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______ostry ( Ranunculus acris ), mniszek lekarski ( Taraxacum officinale ), brodawnik jesienny (Leontodon autumnalis ), krwawnik pospolity ( Achillea millefolium ) i inne.

Fot.5. Widok na mozaik ę pasm ł ąk i lasów w okolicach Krzeszowa.

Na niektórych wysoko poło żonych polanach na siedliskach mocno wyjałowionych wykształciły si ę płaty ro ślinno ści trawiastej, tzw. bli źniczyska, w których gatunkiem dominuj ącym jest bli źniczka psia trawka ( Nardus stricte) . W gminie Stryszawa obserwuje si ę coraz rzadsze spasanie bydła na pastwiska oraz koszenie ł ąk. Proces ten sprzyja ć mo że ubo żeniu florystycznemu tych ekosystemów, co powoduje zapocz ątkowanie zmian sukcesyjnych w zbiorowiskach. Specyficznym zbiorowiskiem typowym dla terenów górskich i górzystych, zwłaszcza dla obszarów o du żym stopniu zbiorowisk naturalnych środowiska jest ekosystem kamie ńców. Stanowi ą one rodzaj w pełni naturalnego pomostu mi ędzy ekosystemem wodnym cieku i dalej od niego poło żonymi ekosystemami typowo l ądowymi. Wielko ść i kształt terenu zmienia si ę wraz ze zmianami poziomu cieków wodnych. Zasiedlają go otwarte, pionierskie zbiorowiska ro ślinne tworz ące si ę na żwirowiskach i kamieniskach nadrzecznych, stanowi ących teras ę zalewow ą potoków. Ekosystemy rozwijaj ące si ę na kamie ńcach s ą systematycznie niszczone w czasie roztopów i kolejnych wezbra ń wód, a tak że zachodz ących naturalnych procesów geo- i hydrodynamicznych i odtwarzaj ą si ę spontanicznie. W śród ro ślin utrwalaj ących kamieniste podło że na uwag ę zasługuj ą ro śliny rozłogowe, szczególnie trawy – kostrzewa czerwona (Festuca rubra ) i mietlica rozłogowa (Agrostis canina ). Wyst ępuj ą tu tak że m.in.: podbiał, ziarnopłon wiosenny, trzcinnik i inne. Na terenach kamienisk ju ż utrwalonych wyst ępuj ą drzewa li ściaste, głównie olsza szara, topola, jesiony i wierzby. Obecny jest tak że bez czarny. Siedliska kamie ńców nadrzecznych stanowi ą bardzo wa żny element ogólnego układu ekologicznego w terenie. Jest to bowiem m.in. obszar l ęgowy wielu gatunków zwierz ąt bezkr ęgowych, zwłaszcza przedstawicieli

32 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______entomofauny, szczególnie wodnej, ziemno-wodnej, a tak że l ądowej i bogate żerowisko dla najrozmaitszych gatunków zwierz ąt bezkr ęgowych i kr ęgowych. W mozaikowym układzie elementów otwartej przestrzeni gminy wa żną rol ę odgrywaj ą obszary zaj ęte pod upraw ę zbó ż lub ro ślin pastewnych. Tereny upraw znajduj ą si ę zarówno wśród zabudowy wiejskiej, jak równie ż wkraczaj ą na zbocza wzniesie ń, w licznych przypadkach si ęgaj ąc do grzbietów wzgórz. Uprawom towarzysz ą zbiorowiska ruderalne, których istnienie zale żne jest od sposobu uprawy roli i wi ąż e si ę przede wszystkim z tradycyjnym sposobem gospodarowania. Zaniechanie dotychczasowych upraw mo że w przyszło ści doprowadzi ć do stopniowego zaniku okre ślonych zbiorowisk segetalnych oraz powstawania odłogów. Uprawie zbó ż zwykle towarzyszy zbiorowisko innych chwastów ni ż gatunki wyst ępuj ące w uprawie ziemniaków. W śród zbó ż wyst ępuj ą m.in.: chaber bławatek (Centaurea cyanus ), k ąkol polny (Agrostemma githago) , mak ( Papaver sp .), gwiazdnica ( Stellaria ) i inne. W uprawach ziemniaków cz ęstymi gatunkami s ą m.in.: perz, bratek polny, lebiodka i rdest ptasi itd.

3.3.2. Fauna

W gminie Stryszawa świat zwierz ąt nie wyró żnia si ę od fauny obszarów otaczających go terenów (poza rejonem Babiej Góry). Charakteryzuje si ę, procentowo zbli żon ą, obecno ści ą form fauny podgórskiej i form fauny subalpejskiej oraz ni żowej le śnej. W zachodniej cz ęś ci terenu gminy (w masywie Jałowiec –Buciory) dominuj ące s ą formy fauny subalpejskiej [Atlas..., 1981]. Z punktu widzenia zró żnicowania faunistycznego, obszar gminy zaliczono do: Dzielnicy Alpejskiej, Krainy Sudecko-Karpackiej i Rejonu Karpackiego. Taki podział na jednostki zoogeograficzne został oparty na analizie wyst ępowania i rozmieszczenia licznych gatunków zwierz ąt bezkr ęgowych [Atlas, 1981]. Fauna obszaru jest zró żnicowana w zwi ązku z szerokim wachlarzem siedlisk. W terenie gminy stwierdzono co najmniej (w granicach Parku Krajobrazowego Beskidu Małego – Informator, 2003) 40 gatunków ssaków, w tym jele ń, sarna, dzik, ry ś, lis, borsuk, okresowo tak że nied źwied ź i wilk. Z ssaków owado żernych mo żna wymieni ć m.in. je ża wschodniego (Erinaceus roumanicus ), rz ęsorka rzecznego ( Neomys fodiens ) , ryjówk ę aksamitn ą ( Sorex araneus) i malutk ą ( Sorex minutus ), a ponadto nietoperze, np. borowiec wielki ( Nyctalus noctula ). Szacuje si ę, że w granicach Parku wyst ępuje co najmniej 111 gatunków ptaków lęgowych. W całym terenie gminy pospolicie wyst ępuj ą spo śród gadów jaszczurki zwinka (Lacerta agilis ) i żyworodna ( Zootoca vivipara ) oraz żmija zygzakowata (Vipera berus ). Z

33 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______płazów notowano wyst ępowanie 15 gatunków. Cała gmina le ży w zasi ęgu krainy pstr ąga i jest to gatunek ichtiofauny reprezentowany zwłaszcza w ni ższych poło żeniach terenu. Na terenie opracowania nie wyst ępuj ą endemiczne gatunki zwierz ąt. Nale ży równie ż wspomnie ć, że szereg gatunków zwierz ąt chronionych wyst ępuje w ramach Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 PLH240023 „Beskid Mały”. Na terenie obszaru Natura 2000, wyst ępuj ą chronione ssaki: podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros), nocek orz ęsiony (Myotis emarginatus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii), nocek du ży (Myotis myotis), wilk szary (Canis lupus), nied źwied ź brunatny (Ursus arctos), wydra (Lutra lutra), oraz płazy: kumak górski (Bombina variegata), traszka karpacka (Triturus Montandowi). Licznie reprezentowana jest na terenie gminy fauna zwierz ąt bezkr ęgowych, przedstawicieli ró żnych grup systematycznych tych zwierz ąt, wyst ępuj ą we wszystkich typach i rodzajach siedlisk l ądowych i wodnych.

3.4. Powi ązania przyrodnicze obszaru z jego szerszym otoczeniem

Poło żenie gminy na pograniczu dwóch makroregionów sprawia, że struktura przyrodnicza obszaru gminy, jest silnie powi ązana ze środowiskiem przyrodniczym przyległych terenów, wchodz ących w skład Beskidu Małego i Beskidu Makowskiego. Głównymi elementami struktury przyrodniczej gminy zapewniaj ącymi powi ązania z środowiskiem przyrodniczym o ściennych terenów s ą: • du że kompleksy le śne porastaj ące wzgórza w północnej cz ęś ci gminy, wchodz ące w skład Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, jego otuliny oraz Natury 2000, • kompleksy le śne porastaj ące wzgórza Beskidu Makowskiego w południowej cz ęś ci gminy, • dolina Stryszawki, Lachówki, Koco ńki i dopływaj ących do niej potoków wraz z obudow ą biologiczn ą, ł ąkami, zadrzewieniami i zakrzewieniami, • pozostałe cieki wodne wraz obudow ą biologiczn ą, • tereny otwarte ł ącz ące kompleksy le śne z dolinami rzecznymi.

Dla zachowania potencjału biologicznego zasobów przyrody o żywionej na terenie gminy Stryszawa niezb ędne jest zapewnienie mo żliwo ści swobodnego przemieszczania si ę gatunków. Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) okre śla korytarz ekologiczny jako „obszar umo żliwiaj ący migracj ę ro ślin, zwierz ąt lub grzybów”. Stanowi on istotny, z punktu widzenia funkcjonowania środowiska, element

34 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______przestrzeni, gwarantuj ący (poprzez zachowanie warunków migracji organizmów) utrzymanie mo żliwo ści wymiany i istnienia okre ślonej puli genetycznej, liczebno ści osobników i gatunków, a w konsekwencji zachowanie ró żnorodno ści biologicznej środowiska. Powi ązania ekologiczne s ą niezwykle wa żne, szczególnie dla populacji gatunków w ędrownych i le śnych, w których zachowania wpisane jest naturalne przemieszczanie si ę w celach poszukiwania nowego terytorium lub schronienia oraz w celach rozrodczych czy poszukiwania pokarmu. Wiele gatunków wymaga znacznych powierzchni przestrzeni bytowych (tzw. terytoriów), których nie zapewniaj ą pojedyncze kompleksy le śne. Zaspokojenie potrzeb bytowych zwierz ąt mo żliwe b ędzie wówczas gdy zachowana b ędzie mo żliwo ść swobodnego przemieszczania si ę pomi ędzy mniejszymi zbiorowiskami le śnymi. Niestety rozwój osadnictwa i zwi ązana z tym procesem rozbudowa szlaków komunikacyjnych, tworz ą sztuczne bariery utrudniaj ące lub wr ęcz uniemo żliwiaj ące sukcesj ę ro ślinn ą i migracj ę zwierz ęcą. Sie ć osadnicza cz ęsto tworzy tu długie ci ągi zabudowy utrudniaj ące lub wr ęcz uniemo żliwiaj ące swobodne przemieszczanie si ę gatunków. Do największych barier komunikacyjnych nale żą droga wojewódzka nr 946 Żywiec – Sucha Beskidzka, drogi powiatowe i linia kolejowa Żywiec – Sucha Beskidzka. Powa żnym zagro żeniem dla przerwania ci ągło ści powi ąza ń przyrodniczych jest ekspansja zabudowy mieszkaniowej, szczególnie widoczna na terenach otwartych. Rozwijaj ąca si ę na terenie gminy zabudowa letniskowa cz ęsto lokalizowana jest w s ąsiedztwie zbiorowisk le śnych. W celu zachowania, lub te ż w pewnych przypadkach przywrócenia, naturalnych powi ąza ń przyrodniczych gminy Stryszawa z otaczaj ącym obszarem, nale ży tak planowa ć sposób i charakter zagospodarowania terenu, aby zapewni ć ochron ę ci ągło ści wyst ępuj ących tu naturalnych korytarzy ekologicznych.

3.5. Zasoby przyrodnicze i ich ochrona

Walory zasobów przyrodniczych wyst ępuj ących na obszarze gminy Stryszawa sprawiły, że obj ęto je ró żnego rodzaju formami ochrony. Wyst ępuj ą tu nast ępuj ące rodzaje form ochrony przyrody, okre ślone w Art. 6.1. Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.04.92.880 z pó źn. zm.): obszar Natura 2000, park krajobrazowy wraz z otulin ą oraz pomniki przyrody. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 PLH240023 „Beskid Mały” . Na terenie gminy obszar Natura 2000 obejmuje zachodni ą cz ęść wsi Targoszów i Kuków oraz enklaw ę we wschodniej cz ęś ci wsi Krzeszów. Obszar poło żony jest w masywie Beskidu Małego, na terenie gminy obejmuje m.in. wzniesienia Czarna (790,4 m n.p.m), Żurawnica (726,8 m n.p.m), Zdziebel (628,0 m n.p.m), Gajka (578,1 m n.p.m) oraz Uboc (536,0 m 35 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______n.p.m). Przybli żona powierzchnia obszaru w cz ęś ci poło żonej w województwie małopolskim wynosi 1 122,32 ha. Obszar Natura 2000 obejmuje równie ż, poło żone w województwie śląskim, pasmo Magurki Wilkowickiej i grup ę Łamanej Skały w masywie Beskidu Małego. Na terenie obszaru Natura 2000, spo śród siedlisk przyrodniczych wymienionych w zał ączniku I do Dyrektywy rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, wyst ępuje 15 siedlisk. S ą to m.in.: • żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion: kod 9130); • kwa śne buczyny (Luzulo-Fagenion: kod 9110); • górskie bory świerkowe (Piceion abietis cz ęść - zbiorowiska górskie: kod 9410); • górskie i ni żowe murawy bli źniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie: kod 6230); • niżowe i górskie świe że ł ąki u żytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris: kod 6510).

Znajduj ą si ę tu ponadto gatunki wymienione w zał ączniku II do wspomnianej Dyrektywy. S ą to: • 7 gatunków ssaków: podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros), nocek orz ęsiony (Myotis emarginatus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii), nocek du ży (Myotis myotis), wilk szary (Canis lupus), nied źwied ź brunatny (Ursus arctos), wydra (Lutra lutra); • 2 gatunki płazów: kumak górski (Bombina variegata), traszka karpacka (Triturus Montandowi); • 2 gatunki ro ślin: widłoz ąb zielony (Dicranum viride), bezlist okrywowy (Buxbaumia viridis (Moug.) Brid.).

Wyst ępuje tu ponadto szereg innych wa żnych gatunków ro ślin i zwierz ąt. S ą to: • 10 gatunków ssaków (nietoperzy): mroczek pozłocisty (Eptesicus nilssonii), mroczek pó źny (Eptesicus serotinus), nocek Brandta (Myotis brandtii), nocek Daubentona (Myotis daubentonii), nocek w ąsaty (Myotis mystacinus), nocek ostrouchy (Myotis oxygnatus), borowiec Leislera (Nyctalus leisleri), borowiec wielki (Nyctalus noctula), gacek brunatny (Plecotus auritus), gacek szary (Plecotus austriacus); • 28 gatunków ro ślin: orlik pospolity (Aquilegia vulgaris), parzydło le śne (Aruncus sylvestris), podrze ń żebrowiec (Blechnum spicant), buławnik mieczolistny (Cephalanthera longifolia), kukułka plamista (Dactylorhiza maculata), kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis), rosiczka okr ągłolistna (Drosera rotundifolia), goryczka troje ściowa (Gentiana asclepiadea), mieczyk dachówkowaty (Gladiolus

36 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______imbricatus), gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea), wroniec widlasty (Huperzia selago), widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum), widłak go ździsty (Lycopodium clavatum), miechera k ędzierzawa (Neckera Crispi), storczyk m ęski (Orchis mascula), gnidosz błotny (Pedicularis palustris), gnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica), paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare), paprotnik kolczysty (Polystichum aculeatum), pierwiosnek wyniosły, (Primula elatior), jeżogłówka pokrewna (Sparganium angustifolium), torfowiec ostrolistny (Sphagnum capillifolium), torfowiec szorstki (Sphagnum compactum), torfowiec Girgensohna (Sphagnum girgensohnii), torfowiec dachówkowy (Sphagnum imbricatum), torfowiec magella ński (Sphagnum magellanicum), torfowiec brodawkowaty (Sphagnum papillosum), torfowiec Russowa (Sphagnum russowii).

Północno-zachodnia cze ść analizowanego obszaru gminy stanowi fragment Parku Krajobrazowego Beskidu Małego (PKBM), dla którego obowi ązuj ą przepisy odr ębne zawarte w Rozporz ądzeniu nr 9/98 Wojewody Bielskiego z dnia 16.06.1998 r. w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, zmienionym Rozporz ądzeniem nr 23/98 Wojewody Bielskiego z dnia 17.12.1998 r. Przybli żona powierzchnia PKBM w cz ęś ci poło żonej w województwie małopolskim wynosi 9 049,40 ha (ogółem 25 770 ha). Celem utworzenia Parku było zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie warto ści przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Beskidu Małego w warunkach racjonalnego gospodarowania, zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju. Utworzono tak że otulin ę PKBM obejmuj ącą północn ą cz ęść gminy (powierzchnia na terenie województwa małopolskiego 11 622,30 ha; ogółem 22 253 ha). Celem utworzenia otuliny było zachowanie harmonijnego krajobrazu oraz zabezpieczenie PKBM przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewn ętrznych. Zgodnie z § 3 rozporz ądzenia, „w celu zapewnienia warunków dla wła ściwych form ochrony i kształtowania środowiska, przy równoczesnym rozwoju funkcji dydaktyczno- naukowych, turystycznych i rekreacyjnych, na terenie Parku i jego otuliny obowi ązuje stosowanie nast ępuj ących ogólnych zasad i kierunków działania: 1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. 2. Ochrona środowiska i krajobrazu przed: - zakłóceniami stosunków wodnych, - degradacja gleb i szaty ro ślinnej, - zanieczyszczeniami powietrza, - zakłóceniami harmonii w krajobrazie. 3. Czynna ochrona środowiska poprzez:

37 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______- likwidacj ę lub ograniczenie na terenie Parku działalno ści gospodarczej szkodliwej dla środowiska, - prawidłow ą polityk ę przestrzenn ą, - utrzymanie, odnawianie i wzbogacanie zasobów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. 4. Prowadzenie gospodarki rolnej, le śnej i łowieckiej w sposób umo żliwiaj ący realizacj ę celów wymienionych w § 1 rozporz ądzenia”.

Na terenie gminy Stryszawa zlokalizowanych jest 10 pomników przyrody o żywionej i 1 pomnik przyrody nieo żywionej . Ich zestawienie wraz z informacj ą o lokalizacji prezentuj ą poni ższe tabele:

Tab.11. Pomniki przyrody ożywionej w gminie Stryszawa.

Wymiary drzewa Lp. Obiekt obwód pnia wysoko ść Lokalizacja Uwagi (cm) (m) Lachowice 46 1 lipa 320 19 działka nr 1408/2 os. Paj ąkówka Lachowice 436 2 cis 204 12 działka nr 2957/1 os. Zagrody Lachowice sosna 229 28 3 przy drodze do os. działka nr 242/6687 wejmutka Wojtaszki działka nr 10747/2 4 modrzew 252 23 Stryszawa ogród k/ le śniczówki Krzeszów działka nr 701/1 5 cis 117 7 parafia ko ścioła w ogrodzie rzymsko-katolickiego parafialnym Stryszawa 6 świerk 460 30 Nadle śnictwo oddz. 181a Sucha działka nr 8710 dąb Targoszów 75 7 410 25 rozpi ęto ść korony szypułkowy os. Bra ńkówka ok. 20 m dąb Krzeszów 8 350 20 działka nr 482/4 szypułkowy ośrodek zdrowia klon 9 350 22 Kuków 22 działka nr 602 jawor dąb Lachowice 436 10 375 130 działka nr 2957/2 szypułkowy os. Zagrody Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Stryszawa.

38 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Tab.12. Pomnik przyrody nieo żywionej w gminie Stryszawa.

Wymiary obiektu Lp. Obiekt wysoko ść długo ść Lokalizacja Uwagi (m) (km) Zbudowane z Krzeszów gruboławicowych piaskowców Grupa skałek Zachodnia cz ęść 1 5-7 0,5 ci ęż kowickich o piaskowcowych masywu Żurawnicy, w strefie grzbietowej i na interesuj ącym północnych stokach ukształtowaniu geomorfologicznym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Stryszawa.

Omawiany obszar gminy znajduje si ę w zasi ęgu sieci ekologicznej ECONET-PL , konkretnie obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym – 40M Beskidu Żywieckiego , si ęgaj ącego poprzez granic ę pa ństwow ą w terytorium słowackie. Północna i zachodnia cz ęś ci gminy znajduj ą si ę natomiast w obszarze w ęzłowym o znaczeniu krajowym – 30K Beskidu Małego . Wymienione powy żej obszary w ęzłowe przenikaj ą si ę wzajemnie zwłaszcza na obszarze gminy. Północno-wschodni fragment sołectwa Stryszawa poło żony jest natomiast w korytarzu ekologicznym o znaczeniu krajowym – 70K Beskidu Makowskiego i Wyspowego .

3.6. Walory krajobrazowe i ich ochrona prawna

Omawiany obszar poło żony jest w obr ębie mezoregionów: Beskidu Małego i Makowskiego. Cechuje go du ża ró żnorodno ść ukształtowania terenu specyficzna dla krajobrazu górskiego. Z tego wzgl ędu omawiany obszar wyró żnia si ę wybitnymi walorami krajobrazowymi. Dominuje krajobraz naturalno - kulturowy utworzony przez mozaik ę pól, ł ąk i du żych kompleksów le śnych. Charakterystycznymi elementami rze źby terenu s ą pasma wzniesie ń oraz przecinaj ące je doliny w których skupia si ę zabudowa osadnictwa wiejskiego. Cechy strukturalne krajobrazu, wpływaj ą na dobr ą ekspozycj ę czynn ą i biern ą analizowanego terenu. Rozległe panoramy o dalekich zasi ęgach widokowych, dost ępne s ą z szeregu wzniesie ń na terenie gminy. Od strony południowej dominuj ą pasma Beskidu Żywieckiego, a północnej zaznacza si ę Beskid Mały. Najbardziej charakterystyczne widoki wyst ępuj ą: • W północnej cz ęś ci gminy (Krzeszów, Kuków, Kurów, Targoszów, w której zabudowa poło żona jest najwy żej zbocza wzgórz umo żliwiaj ą ekspozycj ę o wysokich walorach w stron ę północn ą i południow ą, zarówno blisk ą jak i dalek ą. W

39 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______pierwszych trzech planach w kierunku południa dominuje góra Buciory 858. Linie IV planu wyznacza pasmo Jałowca (Jałowiec 1111; G. Kiczora 905,1; G. Solniska 849,2). Na ostatnim planie wyró żnia si ę pasmo Babiogórskie ( Babia G. 1723; Polica 1367); • Po stronie południowo zachodniej widoki ramuje pasmo Pewelskie, w dalszych planach widoczne s ą wzniesienia Beskidu Śląskiego (Barania G. 1220; Romanka 1365). Pasma Beskidu Małego eksponowane w północno zachodniej cz ęś ci gminy podkre ślają je wzniesienia: Leskowiec 918; Madohora 928,9; Góra Czarna 790. Na pograniczu Beskidu Małego i Makowskiego w miejscowości Krzeszów charakterystyczn ą dominant ą jest góra Żurawnica 726,8 ze specyficzn ą zalesion ą wierzchowin ą; • W panoramie kierunku wschodnim mo żliwy jest wgl ąd w masywy wzniesie ń Beskidu Średniego i Wyspowego.

Panoramy widokowe otwieraj ące si ę w dolinach poszczególnych potoków gminy, dostarczają licznych atrakcyjnych uj ęć krajobrazu. W bliskich planach widokowych zaznacza si ę wysoka warto ść krajobrazowa i przyrodnicza tej okolicy, z jej zasobami przyrodniczymi, kulturowymi, ze świadectwem trwania i przebiegu naturalnych procesów geomorfologicznych, oraz formami działalno ści gospodarczej człowieka w środowisku. Dotyczy to zarówno dolin potoków, jak i rozległych zboczy na przyległych pasmach wzniesie ń. Podkre ślenia wymaga dodatkowy element obecny w środowisku, dopełniaj ący warto ść krajobrazu oraz jego percepcj ę przez człowieka. Elementem tym jest sezonowa zmienno ść fenologicznych faz rozwoju ro ślinno ści, zwłaszcza le śnej i zaro ślowej, dostarczaj ąca nadzwyczajnych dozna ń estetycznych zwi ązanych z cyklicznie zachodz ącymi w okresie wegetacji zmianami barw, zwłaszcza li ści drzew. Wysokie walory krajobrazowe prezentuj ą tak że odcinki pieszych szlaków turystycznych na terenie gminy, a ponadto odcinki dróg jezdnych, np. szosy Sucha – Żywiec, a tak że Lachowice – Hucisko – Pewel – Jele śnia. Wra żeń estetycznych dostarcza równie ż szlak kolejowy Sucha – Żywiec, na docinku Lachowice – Hucisko – Jele śnia. Warto ści krajobrazowe gminy Stryszawa s ą jednym z najwi ększych atutów gminy, korzystnie wpływaj ą na atrakcyjno ść terenu. Decyduj ącą rol ę odgrywa tu bardzo heterogeniczna morfologia terenu oraz sposób wykształcenia pokrywy ro ślinnej wyra źnie sprzyjaj ą zró żnicowaniu krajobrazowemu. Kluczowym elementem krajobrazu kulturowego gminy Stryszawa jest jego dziedzictwo kulturowe. Nale ży je rozpatrywa ć w szerokim kontek ście warunków przyrodniczych i społecznych, w dostosowaniu sposobu życia do surowego otoczenia, w środowisku terenów

40 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______górskich tej cz ęś ci Beskidów Zachodnich. W gminie Stryszawa zachowały si ę liczne obiekty wpisane do ewidencji. Lista ewidencji zabytków została zł ączona na ko ńcu opracowania. Najwy ższ ą form ą ochrony prawnej konserwatorskiej, s ą obiekty wpisane do rejestru zabytków: w miejscowo ści Lachowice - zespół sakralny z ko ściołem p.w. św. Piotra i Pawła - nr inw. A-428/86 (B), młyn wodny nr inw. A-301/78 (B); w sołectwie Stryszawa budynek le śnictwa - nr inw. A-643/89 (B). Ponadto na terenie gminy znajduj ą si ę inne, cenne kulturowo zespoły i obiekty sakralne, w tym m.in.: ko ścioły – w Hucisku, Krzeszowie i Stryszawie, oraz kaplice i kapliczki – w Krzeszowie, Kurowie, Lachowicach, Stryszawie i Targoszowie. W Hucisku, Krzeszowie, Kukowie, Kurowie, Lachowicach, Pewelce, Stryszawie i Targoszowie znajduj ą si ę ponadto obiekty u żyteczno ści publicznej, miejscowego przemysłu (wapiennik) oraz budynki mieszkalne i zagrodowe – drewniane lub murowane, o walorach i warto ściach zabytkowych. W dzisiejszych czasach obserwuje si ę odej ście od wzorców z przeszło ści. Zanika architektura regionalna i odr ębno ść kulturowa charakterystyczna dla regionu.

41 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Fot.6. Panorama z Góry Gro ń w Kurowie.

Fot.7. Panorama z góry Zagrodzki Gro ń w Kurowie.

Fot.8. Panorama z góry Je żowski Dział w Kurowie.

42 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Fot.9. Widok w kierunku południowo-zachodnim spod G. Żurawnica.

Fot.10. Widok w kierunku północnym z okolic cmentarza w Krzeszowie.

43 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Fot.11. Panorama z Pewelki, przysiółek Potok. Na I planie na środku Zagrodzki Gro ń, II plan od lewej Opu śniok, G. Solniska, Czarna Góra, III plan na środku Jałowiec, na prawo Lachów Gro ń.

Fot.12. Panorama z Huciska. Na I planie po prawej G. Wytrzeszczon, II plan od lewe j G.Solniska, Czarna Góra, Buciory, Lachów Gro ń, III plan na środku Jałowiec.

Fot.13. Panorama z Lachowic, przysiółek M ączne. I plan od lewej Wajdówka, Chrz ąszczowa, II plan G. Wojewodowa, G. Opu śniok, III plan od lewej Lipska Góra, G. Pykowieca, G. Kamienna, G. Magurka, G. Surzynówka.

44 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Fot.14. Widok w kierunku północno-zachodnim na pasma Beskidu Małego

Fot.15. Widok w kierunku północno-wschodnim na masyw Żurawnicy

Fot.16. Widok w kierunku południowo-wschodnim na Żurawnice i pasma Beskidu Makowskiego

45 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

3.7. Jako ść środowiska oraz jego zagro żenia

3.7.1. Zagro żenia geologiczne

Analizowany obszar charakteryzuje si ę skomplikowan ą budow ą geologiczn ą, tektonik ą i rze źbą terenu. Stanowi on teren potencjalnie nara żony na wyst ępowanie zagro żeń geologicznych. Najwi ększym tego typu zagro żeniem s ą powierzchniowe ruchy masowe, w tym procesy osuwiskowe. Procesy te stanowi ą naturalne zjawisko wynikaj ące przede wszystkim z fliszowej budowy geologicznej Karpat. Flisz karpacki zbudowany jest z naprzemianległych warstw łupków, piaskowców i zlepie ńców. Powstawaniu osuwisk sprzyjaj ą wyst ępuj ące na terenie gminy du że spadki terenu, cz ęsto przekraczaj ące 15%, erozja wodna, wysokie opady atmosferyczne i gwałtowne roztopy. Osuwiska mog ą równie ż uaktywnia ć si ę w wyniku działalno ści człowieka, polegaj ącej na niewła ściwym posadowieniu budynków, budowie dróg oraz wycinaniu lasów, zadrzewie ń i zakrzewie ń. Działalno ść ta prowadzi do podcinania stoków i naruszenia ich stabilno ści. Zagro żenie osuwiskowe na terenie gminy Stryszawa zostało rozpoznane podczas bada ń terenowych prowadzonych w 2001 roku i zostało opisane w opracowaniu „Wyniki bada ń geologicznych gminy Stryszawa” (Wójcik, 2001). W ramach tego opracowania wykonano mapy obrazuj ące poło żenie osuwisk na terenie gminy i ich podział ze względu na wiek i aktywno ść . Na zał ączonych mapach wskazano podział na: • koluwia starych nieczynnych (plejstoce ńskich) j ęzorów osuwiskowych, • koluwia j ęzorów osuwiskowych odmładzanych w holocenie, • koluwia czynnych współcze śnie j ęzorów osuwiskowych (aktywnych w czasie prowadzenia dokumentacji).

Najstarsze plejstoce ńskie i współcze śnie stabilne osuwisko stwierdzono na północnych stokach Jałowca (1111 m n.p.m.) schodz ących do górnej cz ęś ci doliny potoku Stryszawka. Jest to osuwisko w cało ści poro śni ęte lasem. Koluwia nieczynnych j ęzorów osuwiskowych wyst ępuj ą ponadto miejscami w dolinie potoku Lachówka oraz na północnych stokach góry Solniska (849,2 m n.p.m.). Ogólnie stanowi ą one niedu ży udział w skali wszystkich osuwisk wyst ępuj ących na terenie gminy. Najwi ększ ą powierzchni ę na obszarze gminy zajmuj ą koluria j ęzorów osuwiskowych odmładzanych w holocenie. Najwi ększe powierzchniowo osuwisko znajduje si ę na terenie wsi Stryszawa na północnych stokach Góry Kiczory (905,1 m n.p.m.) pomi ędzy przysiółkami Topory, Jaworskie i Hucisko. Jest to gł ębokie osuwisko strukturalne o mi ąż szo ści koluwiów 46 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______od kilkunastu metrów do kilkudziesi ęciu metrów. Ruchami osuwiskowymi obj ęte tu zostały zarówno utwory pokrywowe składaj ące si ę z glin i rumoszy oraz bloków piaskowcowych jak i całe pakiety fliszu (piaskowce magurskie, warstwy hieroglifowe, piaskowce pasierbieckie i pstre łupki). Na terenie sołectwa Stryszawa wyst ępuje ponadto kilka innych du żych osuwisk, obejmuj ących głównie stoki górskie poło żone na lewo od doliny Stryszawki. Po prawej stronie doliny jest znacznie mniej osuwisk, co ma zwi ązek z uło żeniem warstw skalnych w podło żu. Jedno z wi ększych osuwisk wyst ępuje na południowo-wschodnich stokach Góry Solniska, w rejonie osady Lechówka. Osuwisko to zało żone jest na strefie uskokowej i obejmuje osady piaskowców magurskich. Kolejne osuwisko strukturalne wyst ępuje w lewej cz ęś ci obszaru źródłowego potoku Stryszawka. W ramach tego osuwiska w bezodpływowych zagł ębieniach rozwin ęły si ę torfowiska. We wschodniej cz ęś ci wsi Stryszawa w okolicach zabudowa ń Czernej, Kotelnicy, Janiczek oraz Steczków wyst ępuj ą osuwiska rozwini ęte na wychodniach osadów obejmuj ących mi ędzy innymi łupki pstre. S ą to obszary najbardziej zagro żone wyst ąpieniem ponownych ruchów osuwiskowych. Na terenie wsi Lachowice i Hucisko równie ż wyst ępuje szereg du żych osuwisk strukturalnych. Osuwiska te wykształciły si ę w osadach piaskowców magurskich i są zazwyczaj poro śni ęte lasami. Du żym terenem, zagro żonym wyst ąpieniem koluwiów j ęzorów osuwiskowych odmładzanych w holocenie, są stoki poło żone po lewej stronie doliny Lachówki, w rejonie cz ęś ci wsi Lachowice - Pierchałówka i Kalówka. Są to jedne z najbardziej predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych tereny gminy. Du że powierzchniowo osuwiska wyst ępuj ą równie ż na terenie wsi Krzeszów, Kuków i Targoszów. Kilka osuwisk strukturalnych wyst ępuje na północnych, wschodnich i południowych stokach wzgórza Żurawnica (726,8 m n.p.m). Osuwiska te wyst ępuj ą w obr ębie kontaktu warstw serii magurskiej i śląskiej. Wyst ępuj ące na terenie gminy Stryszawa koluwia j ęzorów osuwiskowych odmładzanych w holocenie wykorzystywane są w wielu miejscach przez osadnictwo. Zabudowa rozwijała si ę tu szczególnie w ramach j ęzorów osuwisk obejmuj ących obszary o mniejszych nachyleniach, gdzie poni żej nisz osuwiskowych, osuni ęte zostały du że pakiety skalne. Koluwia czynnych współcze śnie j ęzorów osuwiskowych (aktywnych w czasie prowadzenia dokumentacji), obejmuj ą przede wszystkim osuwisko w Lachowicach Zawodziu. W terenie tym doszło w 2001 roku do odmłodzenia osuwiska w wyniku niewielkich ruchów mas skalnych w strefie bezpo średniego podcinania zboczy przez potok Lachówka. Osuwisko o powierzchni około 10 ha, powstało na niewielkiej powierzchni du żego starego osuwiska (mniej wi ęcej w jego środkowej cz ęś ci) poło żonego na południowo-wschodnich zboczach Góry Pierchałowej. Wykształciło si ę ono w ramach warstw magurskich i podmagurskich. Wymienione utwory przeci ęte s ą m.in. pionowym uskokiem przesuwczym.

47 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Zbocza s ą tu mocno obci ąż one utworami czwartorz ędowymi oraz podci ęte przez potok Lachówka. Główn ą przyczyn ą odnowienia si ę starego osuwiska były ponadto bardzo obfite opady atmosferyczne z lipca 2001 roku. Kolejne czynne współcze śnie osuwisko na terenie wsi Lachowice, zaobserwowano w rejonie Krzystek (na południe od toru kolejowego. Obejmuje ono wschodni stok wzniesienia Zagrodzki Gro ń (668,1 m n.p.m.), gdzie zaobserwowano świe że ślady pękni ęcia oraz przemieszczenia si ę powierzchni gruntu.

Fot.17. Widok na odmłodzone w 2001 roku osuwisko w Lachowicach.

Niewielkie powierzchnie czynnych współcze śnie j ęzorów osuwiskowych wyst ępuj ą równie ż w północnej cz ęś ci gminy (dolina Koco ńki w Kukowie, południowy stok Żurawicy w Krzeszowie oraz rejon przysiółka Zar ębki w Stryszawie). We wsi Stryszawa zaobserwowano ponadto świe że p ękni ęcia i osuni ęcia w obr ębie ju ż istniej ącego osuwiska poni żej cmentarza, oraz uruchomienie mas skalnych – koluwialnych w obr ębie czoła osuwiska podcinanego przez Lachówk ę naprzeciw Urz ędu Gminy. Licznie wyst ępuj ące na terenie gminy osuwiska, stanowi ą powa żny problem gospodarczy i społeczny. Powoduj ą one du że zniszczenia materialne, degradacj ę terenu, utrudniaj ą funkcjonowanie danego obszaru, oraz stanowi ą zagro żenie dla życia mieszka ńców zagro żonych budynków. Przykładem tego jest osuwisko w Lachowicach 48 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Zawodziu, gdzie w wyniku jego odmłodzenia w 2001 roku zniszczonych zostało 12 domów, a dalszych 38 znalazło si ę w strefie bezpo średniego zagro żenia. Z punktu widzenia infrastruktury szczególnie zagro żone s ą szlaki komunikacyjne, linie wysokiego napi ęcia i telekomunikacyjne oraz obiekty mostowe.

3.7.2. Gleby

Ocena stanu chemizmu gleb na omawianej gminie Stryszawa wykonana została na podstawie bada ń stanu zanieczyszczenia gleb ornych, w latach 1993-1998 przeprowadzonych przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Krakowie. Pomiary przeprowadzono w ramach sieci wojewódzkiego monitoringu ekologicznego. Badania dotyczyły ogólnego poziomu zanieczyszczenia ornej warstwy gleby metalami ci ęż kimi i siark ą. Poni żej scharakteryzowano zawarto ść pierwiastków śladowych w województwie.

Tab.13. Dominuj ące klasy zanieczyszczenia ornej warstwy gleby metalami ci ęż kimi i siark ą w gminie Stryszawa i w jej otoczeniu (w latach 1993-1998). Dominuj ąca klasa zanieczyszczenia Gmina siarka kadm ołów mied ź nikiel cynk siarczanowa Stryszawa I O I I I I Sucha Beskidzka O O O O I I Zawoja I I I I I I Zembrzyce I O O O I IV Źródło: na podstawie Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa małopolskiego metalami ci ęż kimi i siark ą. WIO Ś-OStChR w Krakowie, Biblioteka Monitoringu Środowiska Kraków 1999.

Dla metali ci ęż kich: O – zawarto ść naturalna, I – zawarto ść podwy ższona. Dla siarki siarczanowej: I – zawarto ść naturalna, IV – zanieczyszczenie bardzo wysokie.

Z danych zawartych w tabeli wynika, że na obszarze gminy Stryszawa zauwa żalna jest podwy ższona zawarto ść metali ci ęż kich kadmu, cynku, miedzi i niklu. Zanieczyszczenie ołowiem kształtowało si ę na poziomie zawarto ści naturalnej tego metalu (klasa O). Oceniaj ąc wyniki dotychczasowych bada ń stanu zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi w gminie Stryszawa mo żna stwierdzi ć, że w okresie ostatnich lat nie zanotowano wzrostu st ęż eń zanieczyszcze ń. Powy ższe wyniki wskazuj ą ogólnie na mo żliwo ść prowadzenia upraw polowych wi ększo ści ro ślin, z ograniczeniem uprawy warzyw przeznaczonych do konsumpcji dla dzieci i na przetwory.

49 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Na terenie gminy powa żnym zagro żeniem jest erozja wodna. Rozró żniamy dwie formy erozji wodnej: powierzchniow ą, polegaj ącą na zmywaniu warstwy orno próchniczej, oraz erozj ę w ąwozow ą polegaj ącą na dr ąż eniu żłobin i w ąwozów.

Tab. 14. Szacowany % obszarów nara żonych na erozj ę w gminie Stryszawa.

% zagro żonych erozj ą gruntów rolnych

Miejscowo ść Erozja intensywna Erozja silna Suma terenów zagro żonych

Hucisko 41% 2,2% 43,2 % Krzeszów 23,5% 9,6% 33,1 % Kuków 16,4% 8,1% 24,5 % Kurów 27,6% 4,3% 31,9 % Lachowice 17,19 % 4,2% 21,39 % Pewelka 26,2% 9,1% 36 % Stryszawa 12,8% 14,7% 27,5 % Targoszów 31,5% 21% 52,5 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Mapa Glebowo- Rolnicza1:5000 gmina Stryszawa, Krakowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w Krakowie.

Podsumowuj ąc najbardziej zagro żone intensywn ą erozj ą wodn ą s ą tereny wsi: Hucisko, Targoszów, Kurów. Proces urbanizacji miejscowo ści wywiera coraz silniejsze pi ętno na jako ść gleb. Przekształcenia mechaniczne powodowane s ą przez zabudow ę terenu, utwardzenie i ubicie podło ża, zdj ęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi. Zminimalizowane procesów degradacji jest mo żliwe poprzez utrzymanie terenów biologicznie czynnych.

3.7.3. Wody powierzchniowe i podziemne

Istotnym aspektem dla prawidłowego funkcjonowania środowiska, a w nim organizmów żywych jest stan jako ściowy i ilo ściowy wód. Nieustanne procesy zanieczyszczania wi ążą si ę zasadniczo z działalno ści ą człowieka i zmianami jakie zachodz ą we wła ściwo ściach fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody. Zbiorniki wód podziemnych zlokalizowane na utworach fliszowych nie s ą chronione w sposób naturalny brak jest izolacji warstwami nieprzepuszczalnymi. W zwi ązku z tym, nara żone s ą one w znacznym stopniu na zanieczyszczenia przenikaj ące z powierzchni terenu. Według waloryzacji wód podziemnych (Paczy ński, 1993) wody zbiorników nale żą :

50 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______• GZWP 444 – klasa A, bardzo mała warto ść (1,5 pkt.), • GZWP 445 – klasa D, du ża warto ść (10,5 pkt.), • GZWP 446 – klasa A, bardzo mała warto ść (1,5 pkt.), • GZWP 447 – klasa D, du ża warto ść (10,5 pkt.).

Użytkowe zbiorniki wód podziemnych wyst ępuj ące w czwartorz ędowych utworach zasilane s ą głównie przez opady atmosferyczne. Wody tych zbiorników z uwagi na sprzyjaj ące warunki geologiczne i gł ęboko ść zalegania w dolinach do 2 m p.p.t. wykazuj ą du żą podatno ść na zanieczyszczenia. Jako ść wód podziemnych nale żą cych do GZWP zawiera si ę w przedziale Ia-Ic (wody bardzo czyste, do u żytku bez uzdatniania – bardzo nieznacznie zanieczyszczone, łatwe do uzdatnienia). W ramach krajowej sieci monitoringu jako ści wód podziemnych, jako ść wód badana jest w 3 punktach poło żonych w s ąsiedztwie granic gminy, tj. punkty nr 1723,1724,1728 w Zawoi. Charakterystyk ę punktów badawczych oraz jako ści wód przedstawia tab. 15.

Tab. 15. Wybrane wyniki bada ń monitoringowych wód podziemnych w 20010 r.

Numer punktu badawczego Oznaczenie jednostki 1723 1724 1728 Stratygrafia - PgE Q PgE Gł ęboko ść do stropu - 15 1,85 37,4 warstwy wodono śnej [m] Klasa wód - III II II Użytkowanie - lasy lasy lasy Typ o środka - porowo-szczelinowy porowy porowo-szczelinowy wska źniki w granicach - K st ęż eń III klasy jako ści PEW (pomiar terenowy) [µS/cm] 227,8 481 394,4 pH (pomiar terenowy) [-] 7,52 7,88 9,36 TEMP (pomiar terenowy) [°C] 7,3 11,2 11,1 pH (pomiar lab.) [-] 8,25 7,1 9,19 Ogólny w ęgiel organiczny [mgC/l] <1 <1 <1 Amonowy jon [mgNH4/l] 0,53 <0.05 0,33 Antymon mg/l <0.00005 0,00007 <0.00005 Arsen mg/l <0.002 <0.002 <0.002 Azotany mg/l 0,05 3,5 0,08 Azotyny mg/l 0,02 0,01 0,01 Beryl mg/l <0.00005 <0.00005 <0.00005 Bor mg/l 0,1 <0.01 0,47 Chlorki mg/l 32,8 18,2 4

51 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Chrom mg/l <0.003 <0.003 0,01 Cyjanki wolne mg/l <0.01 <0.01 <0.01 Cynk mg/l 0,095 0,152 0,015 Fluorki mg/l 0,1 <0.1 0,21 Fosforany mg/l <1 <1 <1 Glin mg/l 0,0021 0,0017 0,0389 Kadm mg/l 0,00007 <0.00005 <0.00005 Kobalt mg/l <0.00005 <0.00005 <0.00005 Magnez mg/l 7,0 4,4 0,9 Mangan mg/l 0,143 0,003 0,004 Mied ź mg/l 0,00019 0,00086 0,00054 Molibden mg/l 0,00161 0,00014 0,00256 Nikiel mg/l <0.005 <0.005 <0.005 Potas mg/l 13,6 1,2 1,1 Rt ęć mg/l <0.0003 <0.0003 <0.0003 Selen mg/l <0.002 <0.002 <0.002 Siarczany mg/l 12 12 10 Sód mg/l 38,1 7,0 90,6 Srebro mg/l <0.00005 <0.00005 <0.00005 Tytan mg/l <0.002 <0.002 <0.002 Wap ń mg/l 22,9 30,8 2,5 Wodorow ęglany mg/l 160 84 162 Żelazo mg/l 0,06 0,13 0,06 Fenole (indeks fenolowy) mg/l <0.1 <0.1 <0.1 Źródło: Wyniki bada ń monitoringowych jako ści wód podziemnych prowadzonych w województwie małopolskim w 2010 roku – dane WIO Ś.

Obja śnienia:

Q – czwartorz ęd, PgE.- paleogen, eocen

W celu zapobiegania potencjalnym zagro żeniom zanieczyszczeniami wyznaczone zostały strefy ochronne dla zbiorników wód podziemnych. Obszar wysokiej ochrony (OWO) GZWP 446 obejmuje północn ą cz ęść gminy. Głównymi czynnikami zanieczyszczaj ącym pobliskie wody powierzchniowe mog ą by ć nieoczyszczone ścieki deszczowe oraz nieoczyszczone ścieki socjalno-bytowe z gospodarstw domowych. Powoduj ą one wzrost zanieczyszcze ń fizyko-chemicznych i bakteriologicznych w ciekach przepływaj ących w pobli żu obszaru. Innym źródłem zanieczyszcze ń wód s ą nawozy sztuczne i chemiczne środki ochrony ro ślin stosowane głównie na obszarach u żytkowanych rolniczo. Dla obszaru opracowania wa żną kwesti ą jest ochrona zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniami, którego głównymi źródłami mog ą by ć:

52 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______• ścieki deszczowe (opadowe i roztopowe), • nieoczyszczone ścieki przemysłowe i socjalno-bytowe, • zanieczyszczenia ropopochodne.

Jako ść wód powierzchniowych badana jest jedynie na Stryszawce (tab. 16) w granicach miasta Sucha Beskidzka. Według tej oceny wody Stryszawki zaliczane s ą pod wzgl ędem kryterium: • elementy biologiczne – I klasa czysto ści, • wska źniki fizykochemicznych wspieraj ących elementy biologiczne – II klasa czysto ści, • stan chemiczny – dobry, • wska źniki fizykochemiczne – III klasa czysto ści, • wska źniki bakteriologiczne – II klasa czysto ści, • ocena ogólna – II klasa czysto ści.

W ostatnich pi ęciu latach jako ść wód Stryszawki poprawiła si ę (w 1998 r. – ocena ogólna non, tj. nie odpowiadaj ąca normom). Do czasu pełnego skanalizowania gminy nie nast ąpi dalsza znacz ąca poprawa jako ści wód, gdy ż głównymi źródłami zanieczyszcze ń bakteriologicznych s ą ścieki komunalne. Drugim wa żnym źródłem zanieczyszcze ń jest rolnictwo poprzez spływ powierzchniowy do rzek i potoków zwi ązków biogennych, tj. nawozów sztucznych stosowanych na polach o du żych spadkach. Okresow ą jako ść wód mog ą pogarsza ć wska źniki zawiesin mineralnych zwi ązanych z intensywnymi opadami atmosferycznymi i towarzysz ącymi im wezbraniami, jak równie ż prowadzenie prac regulacyjnych w korytach potoków. W tab. 16 i 17 przedstawiono charakterystyk ę jako ści wód Stryszawki według badanych wska źników z okre śleniem klasy jako ści wód .

53 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Tab. 16. Wyniki pomiarów jakości wód Stryszawki pow. uj ęcia.

Lokalizacja km wska źniki średnio Ocena Nazwa punktu biegu decyduj ące o jedn. Maks. Min. roczna ogólna pomiarowego rzeki jako ści Stryszawka pow.uj ęcia 3,5 III - II fizykochemiczne barwa mg/l 12 15 7 Odczyn pH mg/l 8,3 8,6 7,7 azot Kjeldahla mg/l 0,82 1,1 0,59 liczba bakterii w 849 2600 130 grupy coli 100 ml II- bakteriologiczne ChZT-Cr mg/l 6,3 10,8 2,5 azotyny mg/l 0,019 0,036 0,007 liczba bakterii w 32 89 n.w. grupy coli typu 100 kałowego ml Źródło: Ocena jako ści wód powierzchniowych w województwie małopolskim w roku 2008 (WIO Ś Kraków, czerwiec 2009).

Tab 17: Ocena jako ści wody w Stryszawce w punkcie pomiarowo-kontrolnym.

Ocena Ocena substancji Dane o punkcie pomiarowym i JCW elementów Ocena stanu Ocena szczególnie Stan Ocena fizykochem. jednolitych elementów szkodliwych potencjał stanu wspieraj. cz ęś ci wód biologicz. dla ekologicz. chem. Nazwa elementy powierzchn. Nazwa środowiska punktu km JWCP biologiczne jWCP wodnego pomiarowego Potencjał pow. uj ęcia Silnie Nie dobry, DOBRY STAN Stryszawka 3,5 Klasa I Klasa II Dobry Stryszawka zmien. przekracza powy żej WÓD dobrego Źródło : Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku.

Stryszawka podlega monitoringowi wód pod k ątem mo żliwo ści bytowania ryb, wg rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 4 pa ździernika 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. (Dz. U. 02.176.1455 z dnia 23 pa ździernika 2002 r.) oraz monitoringowi wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludno ści, wg rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe

54 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia. (Dz. U. 02.204.1728 z dnia 9 grudnia 2002 r.)

3.7.4. Jako ść powietrza

Jako ść powietrza na terenie gminy Stryszawa nie jest przedmiotem stałego monitoringu toteż informacje na ten temat maj ą w znacznej mierze charakter szacunkowy. Według informacji WIO Ś w Krakowie z dnia 26 maja 2011 r. średnie st ęż enia podstawowych zanieczyszcze ń powietrza w roku kalendarzowym na terenie gminy wynosz ą:

Tab.18. Średnioroczne st ęż enia zanieczyszcze ń powietrza w gminie Stryszawa. Średnie st ęż enie w roku Dopuszczalny poziom Margines tolerancji Nazwa substancji kalendarzowym wg WIO Ś substancji w powietrzu 3 3 od 2010 r. (%) (g/m ) (g/m ) pył zawieszony PM10 30 40 0 dwutlenek azotu 10 40 0 benzen 2,0 5 0 ołów 0,03 0,5 0 Źródło: Informacje WIO Ś Kraków.

Jak wynika z powy ższego zestawienia, średnie st ęż enia podstawowych zanieczyszcze ń powietrza nie przekraczaj ą tu poziomów dopuszczalnych okre ślonych w zał ączniku nr 1 do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Na jako ść powietrza na terenie gminy maj ą wpływ ró żne czynniki emituj ące zanieczyszczenia. Głównym źródłem zanieczyszczenia jest transport samochodowy, a w szczególno ści ruch pojazdów samochodowych na drodze Żywiec – Sucha Beskidzka. Na terenie gminy emisj ę zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych powoduje ponadto spalanie paliw w gospodarce komunalnej. Lokalne przekroczenia norm i koncentracje zanieczyszcze ń mog ą wyst ępowa ć w sezonie grzewczym. Wielko ść emisji zanieczyszcze ń do powietrza pochodz ących z ogrzewania gospodarstw domowych jest uzale żniona od rodzaju zastosowanego paliwa, jako ści kotłowni i palenisk domowych oraz termoizolacji ogrzewanych budynków. Decyduj ący wpływ na poziom st ęż eń pyłu maj ą równie ż lokalne źródła komunalne, kotłownie, unoszenie pyłu z podło ża oraz napływ z s ąsiednich terenów.

55 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

3.7.5. Klimat akustyczny

Głównym źródłem hałasu na terenie gminy Stryszawa jest transport samochodowy. Hałas komunikacyjny uzale żniony jest od nat ęż enia ruchu i jego struktury, a tak że od stanu technicznego drogi. Najwi ększe nat ęż enie ruchu wyst ępuje na drodze krajowej nr 946 Żywiec – Sucha Beskidzka. Z bada ń przeprowadzonych przez Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Krakowie w 2010 roku wynika, i ż nat ęż enie na drodze 946 wynosi 6457 poj./d. Poni żej zaprezentowano dane dotycz ące poziomu hałasu drogowego na drodze wojewódzkiej nr 946.

Tab.19. Porównanie zmierzonych warto ści poziomu d źwi ęku w dB(A) dla punktu pomiaru w Suchej Beskidzkiej(2010) na drodze nr 946 Sucha Beskidzka - Żywiec z dopuszczalnym poziomem d źwi ęku opisanym w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dopuszczalny poziom Dopuszczalny poziom Średni poziom dźwi ęku dla terenów dźwi ęku dla terenów

dźwi ęku zabudowy mieszkaniowej zabudowy mieszkaniowo – jednorodzinnej usługowej , zagrodowej Pora dzienna 63 55 60 Pora nocna 55 50 50 Źródło: Informacje ZDW Kraków.

Warto ści uzyskane dzi ęki pomiarom d źwi ęku emitowanego wynosz ą 63 dB w porze dziennej i 55 dB w nocy. Wyniki wskazuj ą na przekroczenia warto ści, co ma bezpo średni wpływ na klimat akustyczny gminy Stryszawa. Przez gmin ę przebiega linia kolejowa Żywiec – Sucha Beskidzka. Hałas kolejowy ze wzgl ędu na małe nat ęż enie ruchu nie ma istotnego znaczenia dla klimatu akustycznego obszaru. Innymi emitorami hałasu s ą zakłady produkcyjno-usługowe zwłaszcza zwi ązane z przetwórstwem drewna, składy materiałów i gospodarstwa domowe.

3.7.6. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujace

Najwa żniejszymi źródłami, które wytwarzaj ą elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące na omawianym terenie gminy s ą stacje bazowe telefonii komórkowej. Na analizowanym obszarze poło żone s ą dwa obiekty telefonii komórkowej: • stacja bazowa telefonii komórkowej sieci „Era” (PTC), „Orange” (PTK Centertel), „Plus” (Polkomtel) oraz „Play” (P4) na górze Wojewodowa (655,9 m n.p.m) we wsi Stryszawa,

56 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______• stacja bazowa telefonii komórkowej sieci „Plus” (Polkomtel) we wsi Hucisko.

Ze wzgl ędu na fakt, i ż przez obszar gminy nie przebiegaj ą napowietrzne przesyłowe linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia oraz brak Głównych Punktów Zasilania (GPZ), nie wyst ępuj ą tu znacz ące źródła w postaci linii elektroenergetycznych, które wytwarzaj ą elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące. Dopuszczalne warto ści nat ęż enia pól elektromagnetycznych w środowisku dla terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą oraz dla miejsc dost ępnych dla ludno ści, okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).

3.7.7. Promieniowanie elektromagnetyczne jonizuj ące

Na terenie gminy nie ma źródeł powoduj ących znacz ące zagro żenie w wyniku emisji elektromagnetycznego promieniowania jonizuj ącego, w tym radonu (gazu naturalnego). Bezpo średnim źródłem radonu jest rad zawarty w skorupie ziemskiej, powstaj ący w szeregu przemian promieniotwórczych z uranu lub toru. Zawarto ść uranu i toru w skorupie ziemskiej jest zmienna w zale żno ści od rodzaju buduj ących j ą skał. Głównymi miejscami gromadzenia si ę radonu naturalnego s ą kieszenie powietrzne wyst ępuj ące w skałach w otoczeniu miejsc gdzie znajduj ą si ę rudy uranu i radu. Większe st ęż enie uranu wyst ępuje przede wszystkim w skałach granitowych i fosforytach oraz radonowych wodach mineralnych, głównie w Sudetach i na Pogórzu Sudeckim. Podwy ższona koncentracja radonu wyst ępuje równie ż na Górnym Śląsku i w Górach Świ ętokrzyskich. W zakresie prawodawstwa, obowi ązuje w Polsce Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizuj ącego (Dz. U. z dnia 3 lutego 2005 r.). Dopuszczalna dawka skuteczna na ciało promieniowania z innych źródeł ni ż naturalne, wynosi 1 mSv/rok dla ogółu ludno ści i 20 mSv/rok dla osób nara żonych na promieniowanie jonizuj ące zawodowo. Według rozporz ądzenia wyznaczaj ąc dawki skuteczne, zmniejsza si ę je o dawki wynikaj ące z naturalnego tła promieniowania jonizuj ącego, wyst ępuj ące na danym terenie, uwzgl ędniaj ąc rzeczywisty czas nara żenia. Jedynym obowi ązuj ącym w Polsce aktem prawnym odnosz ącym si ę po średnio do radonu w powietrzu budynków mieszkalnych jest Rozp. Rady Ministrów z dnia 2 stycznia 2007 roku wydane na podstawie ustawy Prawo Atomowe z dnia 29 listopada 2000 (z pó źn. zmianami). Główne źródło radonu – grunt - pozostaje poza kontrol ą prawn ą.

57 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Na terenie gminy Stryszawa nie wyst ępuj ą zarówno rudy uranu jak i radu, brak jest równie ż skał granitowych i fosforytów oraz radonowych wód mineralnych. Wyst ępuj ące tu skały osadowe (flisz karpacki) zawieraj ą zazwyczaj niskie st ęż enie pierwiastka uranu, w zwi ązku, z czym nie stanowi ą znacz ącego źródła radonu. Przewiduje si ę, że st ęż enie radonu w budynkach w wyniku przenikania go z powierzchni ziemi nie b ędzie w zwi ązku z tym znacz ące. Ponadto st ęż enie tego pierwiastka w budynkach zale żeć b ędzie od materiałów budowlanych, z jakich wykonanych został budynek, stosowanej wody pitnej (brak radonowych wód mineralnych na terenie gminy) oraz naturalnych paliw podczas ich spalania (gaz ziemny). St ęż enie radonu, zarówno wewn ątrz jak i na zewn ątrz budynków, jest zale żne od wielu czynników, a w dodatku (zwłaszcza w pomieszczeniach), mo że si ę bardzo szybko zmienia ć. W Polsce dostatecznie nie zostały dot ąd przeprowadzone wiarygodne badania statystyczne, gdy ż konieczne s ą do tego tysi ące kosztownych pomiarów. Na terenie gminy brak równie ż wtórnych źródeł znacz ącej emisji elektromagnetycznego promieniowania jonizuj ącego, w tym radonu, w postaci odpadów kopalnianych oraz odpadów promieniotwórczych. Na obszarze gminy nie ma składowiska odpadów komunalnych. Odpady wywo żone s ą do Rejonowej Sortowni i Składowiska Odpadów Komunalnych w Suchej Beskidzkiej.

58 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

4. DIAGNOZA STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU

4.1. Ocena odporno ści środowiska na degradacj ę oraz zdolno ści do regeneracji

Oceniaj ąc odporno ść środowiska na degradacj ę nale ży okre śli ć, w jakim stopniu na jego poszczególne komponenty wpływa człowiek, a w jakim inne procesy naturalne. Znikom ą odporno ści ą na degradacj ę antropogeniczn ą charakteryzuje si ę pokrywa glebowa. Głównym problemem jest usuwanie powierzchni ziemi w wyniku budowy nowych obiektów mieszkalnych, usługowych i przemysłowych. Na znacznym obszarze gminy, na terenie wyst ępowania wprawdzie słabych jako ściowo gleb, pokrywa została bardzo silnie przekształcona przez człowieka. Istotn ą działalno ści ą wpływaj ącą na przekształcenie gleb jest rolnictwo podnosz ące intensywno ść erozji. Wytrzymało ść gleb na działanie erozji jest wyra źnie zró żnicowane w zale żno ści od jej składu mechanicznego. Zmniejszona odporność na zmiany chemizmu wyst ępuje ponadto wzdłu ż głównych szlaków komunikacyjnych. Innym efektem działalno ści człowieka jest zast ępowanie naturalnych zbiorowisk ro ślinnych głównie ł ąkowych, zbiorowiskami wtórnymi (ł ąki pod wypas zwierz ąt). Z wymienionych przekształce ń stanu naturalnego wynika zmniejszona odporno ść szaty ro ślinnej na dalsz ą degradacj ę. Na zanieczyszczenie w wyniku działalno ści człowieka nara żone s ą wody podziemne. Wyst ępuj ące w granicach opracowania zbiorniki wód podziemnych, s ą mało odporne na zanieczyszczenie. Źródłami mo żliwych zanieczyszcze ń wód podziemnych s ą przede wszystkim ścieki deszczowe (roztopowe i opadowe), nieoczyszczone ścieki poprzemysłowe, środki chemiczne stosowane w rolnictwie, ścieki komunalne oraz dzikie wysypiska śmieci. Warto równie ż zwróci ć uwag ę na niebagateln ą problematyk ę dotycz ącą erozji wodnej. Podsumowuj ąc, nieracjonalne gospodarowanie zasobami i niestosowanie si ę do zasad ochrony terenów otwartych, mo że powodowa ć nieodwracalne skutki dla całego środowiska przyrodniczego analizowanego terenu.

59 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

4.2. Ocena stanu ochrony i u żytkowania zasobów przyrodniczych, w tym ró żnorodno ści biologicznej

Środowisko przyrodnicze omawianego obszaru gminy charakteryzuje si ę pewnym stopniem przekształcenia, b ędącego wynikiem działalno ści człowieka. Powodem takiego stanu rzeczy była prowadzona ju ż od czasów pó źnego średniowiecza aktywno ść rolnicza i osadnicza. Efektem działalno ści antropogenicznej jest trwaj ące do dzisiaj rozrastanie si ę terenów zainwestowanych w obr ębie poszczególnych wsi. Pozytywnym aspektem jest natomiast fakt, i ż pomimo znacz ącego rozwoju budownictwa mieszkaniowego, obszar gminy Stryszawa zachował w du żej mierze tereny o cennych zasobach i walorach przyrodniczych. Teren ten posiada przede wszystkim cenne gatunkowo obszary le śne. Pomimo pewnego wpływu człowieka na środowisko naturalne, wyst ępuj ące tu warto ści przyrodnicze, oraz walory krajobrazowe sprawiły, i ż cz ęść analizowanego obszaru obj ęta została kilkoma formami ochrony przyrody. Najbardziej cenna przyrodniczo zachodnia cz ęść wsi Targoszów i Kuków oraz enklawa we wschodniej częś ci wsi Krzeszów obj ęta została ochron ą w ramach Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 PLH240023 „Beskid Mały”. Na terenie obszaru Natura 2000, wyst ępuj ą cenne siedliska przyrodnicze, wymienione w zał ączniku I do Dyrektywy rady 92/43/EWG, m.in.: żyzne i kwa śne buczyny, górskie bory świerkowe, górskie i ni żowe murawy bli źniczkowe oraz niżowe i górskie świe że ł ąki użytkowane ekstensywnie. Znajduj ą si ę tu ponadto cenne gatunki ro ślin i zwierz ąt wymienione w zał ączniku II do wspomnianej Dyrektywy (7 gatunków ssaków, 2 gatunki płazów i 2 gatunki ro ślin) oraz szereg innych wa żnych gatunków (10 gatunków nietoperzy i 28 gatunków ro ślin). W celu zachowanie, popularyzacji i upowszechniania warto ści przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych Beskidu Małego w warunkach racjonalnego gospodarowania, zgodnie z zasadami zrównowa żonego rozwoju, północno-zachodni ą cze ść analizowanego obszaru obj ęto ochron ą w ramach Parku Krajobrazowego Beskidu Małego (Rozporz ądzenie nr 9/98 Wojewody Bielskiego z dnia 16.06.1998 r. w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, zmienione Rozporz ądzeniem nr 23/98 Wojewody Bielskiego z dnia 17.12.1998 r.). Utworzono tak że otulin ę parku obejmuj ącą północn ą cz ęść gminy, w celu zachowania harmonijnego krajobrazu oraz zabezpieczenie parku przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewn ętrznych. Cało ść lasów b ędących własno ści ą Skarbu Pa ństwa została uznana za lasy ochronne i z tego tytułu podlegaj ą ochronie prawnej. Ochronie podlega ponadto 10 obiektów przyrody ożywionej (okazałe drzewa) i jeden obiekt przyrody nieo żywionej (grupa skałek piaskowcowych w masywie Żurawicy) Obiekty te zostały uznane za pomniki przyrody. 60 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

4.3. Ocena stanu zachowania walorów krajobrazowych oraz mo żliwo ści ich kształtowania

Krajobraz pasm Beskidów Zachodnich jest warto ści ą niepowtarzaln ą w skali europejskiej. Wymaga on harmonijnego kształtowania w taki sposób, aby zachowa ć jego ró żnorodność i atrakcyjność . Najwi ększym zagro żeniem krajobrazu w gminie Stryszawa jest zakłócenie jego naturalnego charakteru. Presja społeczna dotycz ąca przekwalifikowania coraz wi ększych obszarów na tereny budowlane powoduje zubo żenie walorów krajobrazowych. Chaotyczna rozbudowa nowych budynków w gminie, prowadzi do mocno rozproszonej zabudowy. W coraz wy ższe partie stoków wchodzi zabudowa letniskowa, rekreacyjna. Wpływa to negatywnie na odbiór bliskich widoków w panoramach gminy. Zagro żenia walorów krajobrazowych wynikaj ą tak że ze zbyt intensywnej gospodarki le śnej, poł ączonej z ewentualnymi wyr ębami zupełnymi drzewostanów i z wszystkimi działaniami prowadz ącymi do niekontrolowanego usuwania starych zadrzewie ń i zakrzewie ń nadrzecznych i śródpolnych. Zjawiskiem niepokoj ącym jest wprowadzanie sztucznych zalesie ń w terenach otwartych, co prowadzi do utraty bioró żnorodno ści ł ąk. Walory widokowe gminy s ą w znacznym stopniu zakłócone przez budow ę napowietrznych linii energetycznych i innych obiektów wysokich (słupy, maszty). W terenach niezabudowanych nale ży d ąż yć wi ęc do zachowania płaszczyzn, punktów i ci ągów widokowych. Powinny one by ć wolne od wprowadzania nowej zabudowy i zalesiania. Ponadto w miejscach najbardziej eksponowanych nale ży rozwa żyć mo żliwo ść modernizacji linii energetycznych z napowietrznych na kablowe.

4.4. Ocena zgodno ści dotychczasowego u żytkowania i zagospodarowania obszaru z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi

Sposób u żytkowania terenu w gminie Stryszawa i stopie ń jego ingerencji w środowisko przyrodnicze wynika w du żej mierze z historycznego rozwoju osadnictwa. Pocz ątkowe rolnicze zagospodarowanie obszaru było w przewa żającej mierze zgodne z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi. Wraz ze wzrostem liczby ludno ści na terenie gminy nast ąpił wzrost ekspansji osadnictwa. Zmianie uległ te ż jej charakter, z rolniczego na rolniczo-osadniczy. Spowodowało to m. in. cz ęściowe zaniechanie u żytkowania ornego i wypasu, na rzecz rozwoju budownictwa mieszkaniowego i usługowego.

61 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Cz ęsto niekontrolowany rozwój osadnictwa zacz ął coraz bardziej ingerowa ć w środowisko naturalne. Nast ąpił wzrost powierzchni terenów zainwestowanych kosztem powierzchni obszarów rolniczych i przyrodniczych. Prowadziło to do stopniowego ograniczania rolniczych funkcji terenu oraz zmiany składu gatunkowego ro ślinno ści. Zbiorowiska naturalne, zwłaszcza le śne, zostały w znacznej mierze zast ąpione zbiorowiskami wtórnymi. Z drugiej strony, zaniechanie rolniczego wykorzystania cz ęś ci terenów, nale ży oceni ć jako zgodne z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi, ze wzgl ędu na wyst ępowanie tu zazwyczaj średnich i słabych gleb klas IV-VI oraz zagro żenie ruchami osuwiskowymi i erozj ą. W tereny, w których zaniechano upraw rolnych wkroczyła naturalna sukcesja w postaci zadrzewie ń, zakrzewie ń i zbiorowisk ł ąkowych, co wpłyn ęło pozytywnie na zmniejszenie stopnia nara żenia gleb na erozj ę i wypłukiwanie. Zgodne z uwarunkowaniami naturalnymi jest równie ż coraz cz ęstsze wykorzystywanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych w celach turystycznych, rekreacyjnych i sportowych. Walory wzgórz Beskidu Makowskiego i Małego wykorzystywane s ą przede wszystkim dla celów turystyki pieszej. Pozytywnym elementem u żytkowania terenu gminy s ą działania zmierzaj ące do ochrony najcenniejszych walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego. Dotyczy to przede wszystkim form ochrony przyrody i krajobrazu, dla których obowi ązuj ą okre ślone w przepisach odr ębnych działania zmierzaj ące do ich ochrony i piel ęgnacji. Mo żna stwierdzi ć, że podejmowane działania chroni ące walory przyrodnicze s ą zgodne z cechami i uwarunkowaniami naturalnymi. Pomimo podejmowanych na terenie gminy działa ń chroni ących przyrod ę, nadal podstawowym problemem jest zachwianie równowagi mi ędzy cechami przyrodniczymi obszaru i sposobem jego u żytkowania. Głównymi czynnikami w tej materii s ą miejscami rozproszona zabudowa ingeruj ąca w tereny cenne przyrodniczo, oraz ró żnego rodzaju sztuczne bariery (np. ci ągi drogowe) utrudniaj ące migracje gatunków.

4.5. Ocena charakteru i intensywno ści zmian zachodz ących w środowisku

Pocz ąwszy od czasów historycznych do czasu obecnego, środowisko przyrodnicze obszaru opracowania charakteryzowało si ę stopniowymi przemianami. Rozwój osadnictwa i zmiana charakteru zabudowy wpłyn ęły na zachodz ące w środowisku zmiany. Rozwój osadnictwa doprowadził do cz ęś ciowej degradacji gleb wyst ępuj ących na terenach zainwestowanych. W wyniku prowadzonych prac ziemnych, sztucznego nawo żenia mas ziemnych, urz ądzania powierzchni biologicznie czynnej, zmianie uległy wła ściwo ści 62 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______fizyczno-chemiczne tych gleb. W obszarach w których nast ąpiło zaniechanie rolniczego wykorzystania terenu, zmniejszył si ę stopie ń nara żenia gleb na erozj ę i wypłukiwanie. Wynikało to z tworzenia si ę na tych terenach, naturalnych lub prowadzonych przez człowieka zakrzewie ń i zadrzewie ń. Ingerencja człowieka spowodowała równie ż zmian ę składu gatunkowego lasów i ł ąk. Zbiorowiska naturalne zostały w znacznej mierze zast ąpione zbiorowiskami wtórnymi. Rozwój zainwestowania terenu miał analogiczny wpływ na pozostałe elementy środowiska przyrodniczego, jak krajobraz, jako ść powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych. Spowodował równie ż tworzenie barier ekologicznych co miało negatywny wpływ na niektóre zbiorowiska ro ślinne i zwierz ęce utrudniaj ąc ich swobodn ą migracj ę. Oceniaj ąc ewolucj ę środowiska na terenie gminy mo żna stwierdzi ć, że zmiany maj ące miejsce, w historycznym kontek ście miały ró żny stopie ń intensywno ści. Zale żne były od stopnia ingerencji człowieka i zachodziły w sposób dynamiczny w miejscach zainwestowanych, doprowadzaj ąc miejscami do degradacji poszczególnych jego elementów. Pomimo tego gmina Stryszawa w du żym stopniu zachowała swój typowo wiejski charakter. Równie ż wyst ępuj ące tu walory krajobrazowe i przyrodnicze niezabudowanych wzgórz nie zostały w okresie powojennym nara żone na znacz ącą degradacj ę i zostały w wi ększo ści zachowane.

4.6. Ocena stanu środowiska oraz jego zagro żeń i mo żliwo ści ich ograniczenia

W wyniku przeprowadzonych analiz stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego na omawianym terenie, mo żna stwierdzi ć, że cechuje si ę ono do ść ró żnorodnym stopniem przekształcenia w stosunku do stanu naturalnego. Wynika to głównie ze stopnia oddziaływania czynników antropogenicznych. W wielu rejonach gminy stan środowiska zachował si ę na poziomie bardzo zbliżonym do naturalnego. Proces ten jest ograniczany przez układ cech środowiska utrudniaj ący bardziej destrukcyjną ekspansj ę gospodarki człowieka m.in. słabo produktywne rolniczo gleby, du że spadki terenu słabo sprzyjaj ące rozwojowi rolnictwa. Główne zagro żenia jako ści środowiska, ze wzgl ędu na pochodzenie, mo żemy ocenia ć jako naturalne oraz antropogeniczne (wynikające z działalno ści człowieka). Zagro żenia naturalne maj ą zwykle przebieg niekontrolowanych zjawisk i powodowane są siłami przyrody. Ich czas i miejsce mo żna czasem okre śli ć tylko poprzez stały monitoring danych elementów środowiska.

63 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Wysoki stan wód w lokalnych rzekach i potokach (Stryszawka, Lachówka, Kurówka i in.) spowodowany jest głównie stałymi opadami lub roztopami powoduj ąc lokalne powodzie. Skawa oraz jej dopływy charakteryzuj ą si ę szybk ą reakcj ą na opady wyst ępuj ące w ich górnych odcinkach. Du że nachylenia stoków, słabo wykształcone profile glebowe oraz zła struktura lasów, wytworzona przez wielowiekow ą niewła ściw ą gospodark ę le śną, nie jest korzystna dla retencji wód opadowych. Zaburzenie stosunków wodnych mo że by ć tak że przyczyn ą powstawania osuwisk na zboczach, jak i na terenach wzdłu ż koryt. Jest to zjawisko cz ęsto wyst ępuj ące na terenie gminy i stanowi istotne zagro żenie dla prawidłowego funkcjonowania obszaru. Sprzyjaj ą temu warunki budowy geologicznej (flisz karpacki). Powodzie wywołuj ą równie ż istotne zmiany w dolinach potoków, które charakteryzuj ą si ę siln ą erozj ą boczn ą, powoduj ąc cz ęste zmiany koryta rzeki, rozcinanie terasy, zabieranie utrwalonych ro ślinno ści ą terenów zielonych oraz gruntów ornych. Kolejnym zagro żeniem dla środowiska naturalnego jest erozja wodna gleb. Gleby s ą szczególnie nara żone na degradacj ę poprzez erozj ę i spłukiwanie w miejscach o du żym nachyleniu stoków. Dodatkowo prowadzona działalno ść rolnicza wpływa na post ępuj ącą degradacj ę gleby. Zabezpieczanie terenów przed rozwojem erozji i spłukiwaniem polega ć powinno na podj ęciu wła ściwych sposobów ich u żytkowania. Dla biotycznych elementów środowiska – ro ślinno ści i zwierz ąt – zagro żenia mogą by ć zwi ązane np. z gradacj ą szkodnika (np. w lasach) lub epizoocjami (u zwierząt), które w okre ślonych warunkach mog ą niekiedy przybiera ć form ę kl ęski. Znaczne zmiany w środowisku powoduj ą czynniki antropogeniczne. Oddziałuj ą one na całe środowisko w sposób bezpo średni lub po średni. Do zagro żeń o najwi ększym wpływie mo żemy zaliczy ć niekontrolowany rozwój osadnictwa i zwi ązane z nim zagospodarowywanie powierzchni biologicznie czynnej. Wi ąże si ę to głównie z degradacj ą gleb i powoduje zmiany w ich wła ściwo ściach fizyko- chemicznych. Lokowanie zabudowy w terenach wyst ępowania osuwisk przyczynia si ę cz ęsto do powstawania ogromnych szkód na obszarze gminy. Radykalna ingerencja człowieka prowadzi do zmian w składzie gatunkowym zbiorowisk ro ślinno ści naturalnej. Ze wzgl ędu na prowadzenie gospodarki rolniczej nast ępuje wymiana gatunków rodzimych na ro ślinno ść zbiorowisk wtórnych. Z drugiej jednak strony, zaprzestanie działalno ści rolniczej i stopniowe osuszanie sieci melioracyjnych, ma znaczny wpływ na degradacje zbiorowisk ł ąkowych ( ł ąk wilgotnych i świe żych). Chaotyczna lokalizacja zabudowa ń i „zamykanie” działek pełnymi ogrodzeniami powoduje zacieranie korytarzy ekologicznych i szlaków migracji zwierz ąt . Intensywnej działalno ści człowieka zawsze towarzyszy szereg czynników powoduj ących zagro żenia zanieczyszczeniami w środowisku:

64 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______• Zanieczyszczenia powietrza wynikaj ą głównie z obecno ści sieci drogowej oraz złej gospodarki ciepłowniczej (konieczna jest wymiana ogrzewania w ęglowego). Miejscowe lasy znajduj ą si ę w zasi ęgu imisji szkodliwych pyłów i gazów pochodzenia przemysłowego, które w transporcie regionalnym, w warstwach atmosfery dociera w ten rejon głównie ze Śląska. Ujemny wpływ imisji powoduje uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew, zwłaszcza wra żliwych gatunków iglastych w stopniu kwalifikuj ącym do zaliczenia do strefy I – uszkodze ń słabych. Spalanie w paleniskach domowych ró żnej jako ści paliwa stałego i efekty tzw. emisji niskiej gazów i pyłów, okresowo nasilaj ącej si ę na omawianym terenie. Poziom zanieczyszczenia w atmosferze ro śnie wskutek emisji spalin samochodowych z pojazdów poruszaj ących si ę systemem dróg lokalnych na terenie wsi. Ogólny poziom zanieczyszczenia atmosfery pot ęgowany jest okresowo przez do ść powszechne spalanie – szcz ątków ro ślinno ści po zbiorze, wykopkach na polach oraz odpadów z pozyskiwania drzewa w lasach, a tak że spalania wszelkich odpadów w zagrodzie. Problem spalania i wypalania traw jest ekologicznie wysoce szkodliwy i stanowi naruszenie przepisów prawa. • Wody powierzchniowe i podziemne są zagro żone zanieczyszczeniami przez zarówno ścieki komunalne, z nawierzchni dróg, jak i spływy powierzchniowe zanieczyszcze ń chemicznych i organicznych z pól uprawnych. Istotnym, potencjalnym niebezpiecze ństwem dla stanu czysto ści wód mog ą by ć wydarzenia zwi ązane z nadzwyczajnymi zagro żeniami środowiska, jakie mog ą wystąpi ć w zwi ązku z transportem drogowym lub kolejowym.

Zagro żenie hałasem wynika przede wszystkim ze źródeł stałych, w poszczególnych posesjach (pracuj ące silniki, piły tarczowe itp.), punktów handlowych, usługowych i terenów składów. Najwi ększym źródłem hałasu komunikacyjnego jest ruch pojazdów na drodze wojewódzkiej nr 946 Żywiec – Sucha Beskidzka, natomiast hałas kolejowy ze wzgl ędu na małe nat ęż enie ruchu nie ma istotnego znaczenia dla klimatu akustycznego gminy. Istotnym zagro żeniem dla walorów krajobrazowych s ą sytuacje wprowadzania chaotycznej zabudowy w miejsca najbardziej eksponowane w krajobrazie gminy. Niesie to ze sob ą znijaczenie jego górskiego charakteru i zmniejszenie istniej ących warto ści krajobrazu kulturowego i naturalnego regionu. Znacznym zagro żeniem jest funkcjonowanie napowietrznych sieci przesyłowych linii elektroenergetycznych, które cz ęś ciowo poprowadzone s ą w sposób wprowadzaj ący chaos i dysonans w krajobrazie otwartym obszaru gminy. Zakłócenia w krajobrazie wprowadzaj ą tak że niektóre inwestycje budowlane, których lokalizacja, forma i gabaryty budynków mog ą kolidowa ć z charakterem miejscowego budownictwa i krajobrazem kulturowym gminy oraz walorami krajobrazu otwartego w tym 65 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______terenie. Zagro żenia walorów krajobrazowych wynika tak że ze zbyt intensywnej gospodarki le śnej, poł ączonej z ewentualnymi wyr ębami zupełnymi drzewostanów i z wszystkimi działaniami prowadz ącymi do niekontrolowanego usuwania starych zadrzewie ń i zakrzewie ń nadrzecznych i śródpolnych. Ochrona najcenniejszych walorów gminy przed zainwestowaniem jest priorytetow ą kwesti ą dla zachowania specyficznego charakteru gminy górskiej. Środowisko niezmiennie przekształcane przez procesy naturalne i działalno ść człowieka ulega wielu cz ęsto bardzo radykalnym zmianom i wystawione jest na działanie wielu zagro żeń. Aby zachowa ć jego najcenniejsze warto ści nale ży w jak najwi ększym stopniu stara ć si ę je ochroni ć. Zaleca si ę przyst ąpienie do działa ń maj ących na celu gospodark ę przeciwerozyjną tj. zalesienie u żytków rolnych o najwy ższym stopniu zagro żenia osuwiskowego i erozyjnego (spadki powy żej 15%), transformacje gruntów ornych na trwałe u żytki zielone na terenach o spadkach 10-15%), utrzymanie i rozwijanie istniej ących zadrzewie ń śródpolnych oraz stosowanie agrotechniki i płodozmianu przeciwerozyjnego. Wdro żenie zabiegów przeciwosuwiskowych i przeciwerozyjnych, zwłaszcza odpowiedniej agrotechniki zdecydowanie utrudnia istniej ące rozdrobnienie terenów rolnych. Równocze śnie jednak nieodł ącznie zwi ązana z rozdrobnion ą struktur ą terenów rolnych du ża liczba cz ęsto zadrzewionych miedz, stoków sterasowanych itp., powoduje lokalnie ograniczenie zagro żenia erozyjnego. Zagro żeniem dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych jest odprowadzanie ścieków i odpadów. Ścieki odprowadzane s ą głównie ze źródeł komunalnych. W celu poprawy stanu rzeczy konieczna jest dalsza rozbudowa gminnego systemu kanalizacji. Źródłem zanieczyszcze ń wód mog ą by ć ponadto dzikie wysypiska śmieci. W zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem, konieczna jest równie ż likwidacja tych wysypisk śmieci i uregulowana gospodarka odpadami. Tworzenie zieleni buforowej wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych i uci ąż liwych obiektów usługowych zapobiegnie pogorszeniu jako ści klimatu akustycznego na terenie gminy. Lokalizowanie linii elektroenergetycznych wysokiego napi ęcia w terenach budowlanych mo że negatywnie oddziaływa ć na ludzi w wyniku elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego. W przypadku realizacji tych linii w terenach zabudowanych i przeznaczonych pod zabudow ę zaleca si ę ich skablowanie.

66 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

5. WST ĘPNA PROGNOZA DALSZYCH ZMIAN W WARUNKACH DOTYCHCZASOWEGO U ŻYTKOWANIA I ZAGOSPODAROWANIA TERENU

W celu pełnego zanalizowania dalszych mo żliwych zmian w środowisku, nale ży wzi ąć pod uwag ę nie tylko dotychczasowy sposób u żytkowania terenu, opisany w poprzednich rozdziałach, ale równie ż aktualn ą sytuacj ę planistyczn ą, okre ślaj ącą przyszło ściowe kierunki jego zagospodarowania. Na chwil ę obecn ą, dalsze zmiany zachodz ące w środowisku b ędą odbywały si ę zgodnie z obowi ązuj ącymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego obejmuj ącymi w sumie cał ą gmin ę. Z dokumentów tych wynika, że głównym kierunkiem rozwoju, oddziałuj ącym na stan środowiska b ędzie powi ększenie terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe, usługowe oraz produkcyjne oraz obsług ę rekreacyjno-turystyczn ą. Charakter budownictwa mieszkaniowego nie ulegnie zmianie – będzie to w dalszym ci ągu budownictwo jednorodzinne, zagrodowe i letniskowe. W planach osobnymi kategoriami wskazano m.in. obszary pod zabudow ę: • poło żone w terenach zagro żonych ruchami osuwiskowymi (przy wznoszeniu nowych obiektów budowlanych oraz rozbudowie obiektów istniej ących inwestor zobowi ązany jest do ustalenia geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budowlanych); • poło żone w obszarze bezpo średniego zagro żenia powodzi ą (obowi ązuje m.in. zakaz wznoszenia nowych oraz rozbudowy istniej ących obiektów budowlanych z którego zwolni ć mo że w drodze decyzji Dyrektor RZGW); • poło żone w strefie terenów wyst ępowania czynnych osuwisk (z nieobowi ązuj ącego planu miejscowego - nie dopuszcza si ę wznoszenia nowej oraz rozbudowy istniej ącej zabudowy, za wyj ątkiem budowy pomieszcze ń gospodarczych i gara ży nie posadowionych na trwałym fundamencie).

Tereny usług i produkcji koncentrowa ć si ę b ędą w poszczególnych miejscowo ściach (przede wszystkim Stryszawie, Lachowicach i Kukowie), głównie w dolinach i wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych gminy. W zwi ązku z du żą presj ą inwestycyjn ą na rozwój zabudowy, w tym o charakterze letniskowym, znacz ącym rozproszeniem zabudowy oraz przysiółkami poło żonymi na polanach śródle śnych, zasi ęg nowych terenów przeznaczonych pod zabudow ę w obowi ązuj ących planach jest do ść znacz ący. Generalnie przyszłe zmiany zachodz ące na

67 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______terenie gminy b ędą polega ć na kontynuacji rozwoju systemu osadniczego gminy. Nowo powstaj ąca zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, letniskowa i usługowa, koncentrowa ć si ę będzie głównie w s ąsiedztwie istniej ących zespołów osadniczych i wzdłu ż wyst ępuj ących na terenie gminy ci ągów komunikacyjnych. Rozwój zabudowy powinien by ć ograniczony przez tereny najbardziej niekorzystne dla tego celu, tj. poło żone w strefie terenów wyst ępowania czynnych osuwisk i poło żone w obszarze bezpo średniego zagro żenia powodzi ą. Prace ziemne zwi ązane z wykopami, niwelacj ą, prowadzi ć mog ą do powstawania lokalnych warunków sprzyjaj ących zwi ększeniu spływu powierzchniowego oraz erozji i zachwiania równowagi na zboczach górskich. Wyznaczenie nowych terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe i usługowe doprowadzi do zajmowania kolejnych partii gruntów rolnych. Nale ży si ę spodziewa ć dalszego zmniejszania powierzchni upraw i co za tym idzie dalszego ograniczania i tak niedu żego wpływu gospodarki rolnej w strukturze u żytkowania terenu. Konsekwencj ą rozwoju zabudowy b ędzie równie ż wzrost zapotrzebowania na wod ę oraz wzrost ilo ści odprowadzanych ścieków co mo że skutkowa ć pogorszeniem jako ści wód. Pewne obawy zwi ązane z poszerzaniem terenów mieszkaniowych dotyczy ć mog ą tempa i zakresu rozbudowy systemu wodno-kanalizacyjnego. Istnieje mo żliwo ść , że b ędą one nieadekwatne do tempa wprowadzania nowej zabudowy. Spodziewa ć si ę mo żna lokalnych pogorsze ń warunków aerosanitarnych z uwagi na źródła „niskiej” emisji. Popraw ę tych warunków mo żna osi ągn ąć poprzez wykorzystanie dla potrzeb gospodarki cieplnej gazu, paliw ekologicznych, w tym tak że niekonwencjonalnych. Prawidłowa realizacja zagospodarowania terenu gminy, z zachowaniem wymagań ochrony środowiska, powinna rozpocz ąć si ę od wyposa żenia terenu w infrastrukturę techniczn ą i komunikacyjn ą, która umo żliwi stopniowe zagospodarowywanie terenów z zachowaniem walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Do innych mo żliwych niekorzystnych przemian nale ży zaliczy ć tworzenie nowych sztucznych barier ograniczaj ących migracje gatunków. Nie przewiduje si ę jednak aby wskutek intensyfikacji zagospodarowania przestrzennego i wzrostu budownictwa nast ąpiły zauwa żalne zmiany świata zwierz ąt, czy zachodziłaby gro źba ust ępowania gatunków. Powolny rozwój nowej zabudowy, mimo spodziewanego uszczuplenia powierzchni terenu biologicznie czynnego, nie spowoduje znacz ących zmian w charakterze i jako ści terenów zielonych w gminie, przede wszystkim dzi ęki zachowaniu najwy ższych walorów przyrodniczych poza terenami przeznaczonymi do zainwestowania. Zbiorowiska le śne, stanowi ące zarówno własność pa ństwow ą, jak i prywatn ą, użytkowane s ą i b ędą zgodnie z planami urz ądzania lasu oraz pozyskania drewna. Zadrzewienia i zakrzewienia wyst ępuj ące przy brzegach potoków podlega ć b ędą

68 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______post ępuj ącym procesom naturalnej sukcesji, co sprzyja ć b ędzie m.in. utrwaleniu biologicznej obudowy cieków wodnych. Przewiduje si ę, że dalsze zmiany w warunkach dotychczasowego sposobu użytkowania i zagospodarowania terenu b ędą zmierza ć w dotychczasowym kierunku. Prognozowane zmiany w środowisku przyrodniczym w zwi ązku z dotychczasowym użytkowaniem i zagospodarowaniem, jak i z mo żliwo ści ą jego intensyfikacji, nie b ędą miały charakteru gwałtownych przekształce ń. Na terenie najcenniejszych przyrodniczo, wył ączonych spod rozwoju zainwestowania, kontynuowana będzie wyst ępuj ąca tu sukcesja naturalna. Korzystnym elementem obowi ązuj ących planów miejscowych jest ustalony szereg zasad dotycz ących zagadnie ń zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska przyrodniczego oraz w zakresie ochrony dóbr kultury i krajobrazu. Ich przestrzeganie znacz ąco ograniczy negatywne oddziaływanie niekorzystnych czynników na środowisko gminy.

69 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

6. PREDYSPOZYCJE PRZYRODNICZE DO KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNEJ OBSZARU

Warunki środowiska przyrodniczego gminy Stryszawa sprzyjaj ą rozwojowi ró żnorodnych form działalno ści człowieka. Istniej ące uwarunkowania naturalne nie stwarzaj ą preferencji dla rozwoju jednorodnych dziedzin aktywno ści ludzkiej, tzn. nie wykluczaj ą całkowicie innych form działalno ści. Dlatego też opisane poni żej predyspozycje do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy stanowi ą istotn ą przesłank ę dla formułowania ustale ń opracowa ń planistycznych, ale nie determinuj ą ich w sposób jednoznaczny. Oznacza to, i ż ustalenia opracowa ń planistycznych mog ą odbiega ć od opisanych poni żej predyspozycji, je żeli przemawiaj ą za tym inne przesłanki ni ż uwarunkowania środowiska przyrodniczego, pod warunkiem zachowania wymaga ń okre ślonych w przepisach odr ębnych. Na podstawie analizy istniej ących uwarunkowa ń środowiska przyrodniczego na analizowanym obszarze mo żna wyodr ębni ć nast ępuj ące kategorie obszarów ró żni ące si ę naturalnymi predyspozycjami do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej obszaru gminy:

• Obszary predysponowane do pełnienia funkcji przyrodniczych - obejmuj ą przede wszystkim rozległe tereny le śne (w tym lasy pa ństwowe uznane za ochronne). Lasy te porastaj ą wzgórza Beskidu Małego poło żonego w ramach obszaru Natura 2000, parku krajobrazowego i jego otuliny (północna cz ęść gminy), oraz wzgórza Beskidu Makowskiego (południowa cz ęść gminy). Tereny le śne maj ą niezwykle istotne znaczenie dla utrzymania bioró żnorodno ści terenów gminy. Tereny te s ą silnie powi ązane przestrzennie ze środowiskiem przyrodniczym przyległych do gminy terenów wchodz ących w skład Beskidu Małego i Makowskiego. Do pełnienia funkcji przyrodniczych predysponowane s ą równie ż doliny potoków Stryszawka, Lachówka i Koco ńka oraz ich dopływów wraz z obudow ą biologiczn ą (zadrzewieniami i zakrzewieniami oraz rozległymi łąkami poło żonymi wzdłu ż koryt tych cieków). Ponadto do tej kategorii zaliczone zostały tereny rolne predysponowane do tworzenia nowych zalesie ń i zadrzewie ń oraz tereny rolne z du żą ilo ści ą zadrzewie ń. Stanowi ą one powierzchnie, na których zachodzi intensywna naturalna sukcesja prowadz ąca do zarastania terenu krzewami i drzewami. Tereny predysponowane do pełnienia funkcji przyrodniczych uzupełnione s ą lokalnymi powi ązaniami ekologicznymi, wymagaj ącymi ochrony

70 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______przed zainwestowaniem. Powi ązania te obejmuj ą głównie tereny otwarte ł ącz ące kompleksy le śne z dolinami rzecznymi. Wyznaczenie obszarów predysponowanych do pełnienia funkcji przyrodniczych ma na celu zachowanie i ochron ę cennych zbiorowisk ro ślinnych przed niekorzystnym oddziaływaniem antropogenicznym. Inną funkcj ą tych terenów ma by ć zapewnienie swobodnej migracji gatunków poprzez istniej ące i potencjalne powi ązania przyrodnicze. Ze wzgl ędu na wyst ępuj ące tu walory widokowe omawiany teren pełni równie ż istotn ą funkcj ę krajobrazow ą. Możliwe jest wprowadzenie na tym terenie funkcji turystycznych i rekreacyjnych, jednak nie mog ą one zakłóca ć podstawowej funkcji przyrodniczej.

• Obszary predysponowane do pełnienia funkcji rolniczych, zieleni nieurz ądzonej i urz ądzonej oraz ochrony krajobrazu otwartego - obejmuj ą głównie tereny o wysokich walorach krajobrazowych, aktualnie u żytkowane rolniczo. W terenach tych wyst ępuj ą przewa żnie nienajlepsze gleby średnie, głównie klas IVa i IVb. Jedynie sporadycznie w kilku miejscowo ściach wyst ępuj ą niewielkie areały dobrych gleb klasy II, IIIa i IIIb. Obszary te wykorzystywane s ą pod uprawy rolne zbó ż i ro ślin okopowych oraz jako trwałe u żytki zielone. Nale ży tu zaznaczy ć, że obecnie rolnictwo nie odgrywa znacz ącej roli w gospodarce gminy. Tereny o funkcjach rolnych wykazuj ą predyspozycje do pełnienia równie ż licznych innych funkcji u żytkowych. Miejscami wyst ępuj ące du że nachylenie stoków z uprawami rolnymi preferuje te tereny do wprowadzania u żytków zielonych. Funkcj ą przyrodnicz ą zieleni nieurz ądzonej i urz ądzonej tego terenu powinno by ć ponadto zapewnienie swobodnej migracji gatunków pomi ędzy kompleksami le śnymi i dolinami rzecznymi. Są to tereny otwarte z wyst ępuj ącymi zadrzewieniami, zakrzywieniami śródpolnymi, ł ąkami i nieu żytkami. Ze wzgl ędu na wyst ępuj ące walory krajobrazowe (ekspozycja czynna i bierna) wskazane jest niedopuszczanie do rozproszenia zabudowy w tych terenach. Wskazanym byłoby pozostawienie jak najwi ększej ilo ści terenów otwartych – rolnych i zielonych. W przypadku wprowadzania w tych terenach zabudowy zaleca si ę ograniczenie jej g ęsto ści, oraz uzupełnianie jej jedynie w tych miejscach gdzie nie b ędzie ona zaburza ć wysokich walorów krajobrazowych. Miejscami współwyst ępowanie na tych obszarach korzystnych warunków naturalnych zarówno dla ochrony walorów krajobrazowych jak i rozwoju osadnictwa, rodzi sytuacj ę potencjalnie konfliktow ą podczas planowania sposobu zagospodarowania przestrzennego, (wnioski wła ścicieli gruntów o rozszerzanie terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą z jednej strony, oraz konieczno ść ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych przed zmian ą u żytkowania na cele nierolnicze). W zwi ązku z tym na etapie 71 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______formułowania ustale ń studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz planów miejscowych zaistnieje potrzeba rozwi ązania kompromisowego, uwzgl ędniaj ącego równie ż przesłanki inne ni ż przyrodnicze (potrzeby osadnicze, rolnicz ą przestrze ń produkcyjn ą, uzasadnienie ekonomiczne itp).

• Obszary predysponowane do pełnienia funkcji osadnictwa wiejskiego i usług - obejmuj ą przede wszystkim tereny istniej ących struktur osadniczych poszczególnych miejscowo ści. Usytuowane s ą one głównie w dolinach potoków Lachówka, Stryszawka, Koco ńka i ich dopływów oraz na rozległych wierzchowinach Beskidu Małego i Makowskiego. Do tych terenów zaliczono równie ż zabudow ę rozproszon ą wraz z otaczaj ącymi j ą terenami rolnymi, poło żon ą m.in. na polanach śródle śnych. Wskazane tereny są korzystne dla rozwoju budownictwa ze wzgl ędu na zasadniczo proste warunki gruntowe na wierzchowinach. Ponadto wyst ępuj ą tu tereny o zło żonych warunkach gruntowych, ale niewykluczaj ących rozwoju zabudowy. Dla tych terenów w przypadku realizacji obiektów budowlanych nale ży wykona ć dodatkowe badania geotechniczne oraz stosowa ć odpowiednie zabezpieczenia. Ponadto tereny te maj ą korzystne warunki klimatyczne, sprzyjaj ące rozwojowi osadnictwa. Dominuj ącej tu funkcji mieszkaniowej towarzysz ą usługi publiczne i komercyjne oraz produkcja. Nale ży zaznaczy ć, i ż prowadzona na tych terenach działalno ść produkcyjno-usługowa nie mo że być uci ąż liwa dla otoczenia, ani pogarsza ć stanu środowiska przyrodniczego w stopniu przekraczaj ącym odpowiednie dopuszczalne poziomy normatywne (np. hałas, zanieczyszczenie powietrza, odory). W terenach tych przy obiektach budowlanych nale ży utrzyma ć istniej ącą i wprowadza ć now ą powierzchni ę biologicznie czynn ą o charakterze urz ądzonym. Obecne s ą tutaj m.in. ogródki przydomowe z zadrzewieniami i zakrzewieniami. Jednocze śnie zaleca si ę zachowanie w ci ągach zabudowy, zwłaszcza w dnach dolin, lokalnych drobnych powi ąza ń przyrodniczych, umo żliwiaj ących nieco bardziej swobodn ą migracj ę zwierz ąt. Tereny predysponowane do pełnienia funkcji osadnictwa wiejskiego i usług, lokalnie nadal są przydatne równie ż do pełnienia funkcji rolniczej, ale w nieco zminimalizowanym zakresie.

• Obszary predysponowane do powierzchniowej eksploatacji surowców skalnych – obejmuj ą zło ża piaskowców kro śnie ńskich, których lokalizacja jest zwi ązana przede wszystkim z warunkami geologicznymi podło ża warunkuj ącymi wyst ępowanie surowców. Tereny potencjalnej eksploatacji złó ż surowców nie s ą 72 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______przydatne do pełnienia funkcji osadniczej. W terenach tych nale ży pami ęta ć o ograniczaniu negatywnych skutków ewentualnej przyszłej eksploatacji surowców mineralnych. Nale ży tak planowa ć eksploatacj ę aby jak najmniej ingerowa ć w środowisko naturalne. Ponadto po zako ńczeniu procesu wydobywczego nale ży przeprowadzi ć wła ściw ą rekultywacj ę poeksploatacyjn ą.

• Obszary predysponowane do zabezpieczenia przed skutkami wyst ępowania ruchów masowych – obejmuj ą tereny wyst ępowania koluwiów starych nieczynnych (plejstoce ńskich) j ęzorów osuwiskowych, koluwiów j ęzorów osuwiskowych odmładzanych w holocenie oraz koluwiów czynnych współcze śnie j ęzorów osuwiskowych (aktywnych w czasie prowadzenia dokumentacji). Obszary osuwiskowe są terenami o bardzo wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych i nie s ą przydatne do pełnienia funkcji osadniczych, nawet rolniczych. Tereny koluwiów starych nieczynnych (plejstoce ńskich) j ęzorów osuwiskowych oraz koluwiów j ęzorów osuwiskowych odmładzanych w holocenie, powinny by ć zakwalifikowane w planach zagospodarowania przestrzennego jako tereny niebezpieczne dla lokalizacji obiektów budowlanych. Preferuje si ę zaliczy ć je do nieu żytków rolniczych i podda ć zalesieniu, Powinny one by ć zabezpieczone i utrwalone poprzez techniczne rozwi ązania np. odwodnienie, mury oporowe. Lokalizowanie jakichkolwiek obiektów i infrastruktury powinno si ę tu odbywa ć z zachowaniem du żych ogranicze ń. Budowle nie powinny by ć budowane w technologii ci ęż kiej i powinny by ć wyposa żone w szczelne nieprzepuszczalne zbiorniki chłonne. Dla tych terenów przy wznoszeniu nowych obiektów budowlanych oraz rozbudowie obiektów istniej ących inwestor powinien by ć świadomy wyst ępuj ącego zagro żenia oraz zobowi ązany do ustalenia geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budowlanych. Tereny osuwisk czynnych proponuje si ę wył ączy ć spod jakiejkolwiek zabudowy i zamieni ć na nieu żytki rolnicze. Tereny te powinny te ż zosta ć przebadane ze wzgl ędu na mo żliwo ść wywołania zniszcze ń w zabudowie istniej ącej na ich powierzchni, w miar ę potrzeby zabezpieczone oraz odwodnione.

• Obszary predysponowane do zabezpieczenia przed skutkami powodzi – obejmuj ą obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą, wskazane jako tereny zalewowe dla prawdopodobie ństwa wyst ąpienia wody 1%. Obszary te s ą szczególnie wra żliwe na wszelkie działania, które mog ą prowadzi ć do powstania uci ąż liwo ści i zagro żeń środowiska w przypadku wyst ąpienia powodzi. Charakteryzuj ą si ę one wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Tereny 73 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______przy potokach posiadaj ące trwał ą i bogat ą obudow ę biologiczn ą. Wykształciły si ę tutaj bardziej trwałe zbiorowiska muraw trawiastych oraz zaro śla i zadrzewienia, stabilizuj ące brzegi potoków. Z uwagi na wyst ępuj ące tu zasoby oraz rol ę w strukturze przyrodniczej obszaru gminy, wszelkie działania musz ą by ć tu podporz ądkowane prawidłowemu funkcjonowaniu i zachowaniu różnorodno ści biologicznej. Omawiane tereny s ą ponadto predysponowane do pełnienia funkcji wypoczynkowo-rekreacyjnej i sportowej. Nale ży wyeliminowa ć wszelkie formy użytkowania, które s ą podatne za zagro żenie powodzi ą oraz, które wzmagaj ą to zagro żenie. Powinien tu obowi ązywa ć zakaz wznoszenia stałych obiektów budowlanych, gospodarczych, za wyj ątkiem słu żą cych regulacji rzeki, przepraw mostowych, ście żek pieszo-rowerowych lub łatwo demontowanych urz ądze ń dla sportu, rekreacji i rozrywki.

74 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

7. OCENA PRZYDATNO ŚCI ŚRODOWISKA

7.1. Budowa geologiczna i rze źba terenu

Wynikaj ące z budowy geologicznej i rze źby terenu zró żnicowane warunki gruntowe na obszarze gminy Stryszawa wpływaj ą w istotny sposób na mo żliwo ści zainwestowania tych terenów. Na etapie projektowania obiektów budowlanych nale ży okre śli ć, w zale żno ści od panuj ących warunków gruntowych, geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych, stosownie do wymogów Rozporz ądzenia Ministra Spraw Wewn ętrznych i Administracji z dnia 24 wrze śnia 1998 r. w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawienia obiektów budowlanych (Dz. U. 98.126.839). Na podstawie analizy geomorfologii terenu oraz warunków geologicznych na terenie gminy, wyró żni ć mo żna trzy kategorie obszarów ró żni ące si ę od siebie warunkami gruntowymi. Tereny o skomplikowanych warunkach gruntowych, praktycznie wykluczaj ących mo żliwo ść posadawiania obiektów budowlanych obejmuj ą tereny niekorzystnych zjawisk geologicznych, zwłaszcza osuwiskowych, sufozyjnych, glacitektonicznych i krasowych, przy nieci ągłych deformacjach górotworu (strefy sp ęka ń i zaburze ń tektonicznych). Ze wzgl ędu na skomplikowan ą budow ę geologiczn ą oraz miejscami du że nachylenie terenu, znaczne obszary gminy s ą zagro żone ruchami osuwiskowymi. Tereny te zlokalizowane są na utworach fliszu karpackiego sprzyjaj ących osuwaniu si ę mas ziemnych i skalnych. Budowa na tych terenach wszelkich obiektów zabudowy stałej oraz dróg mo że powodowa ć podcinanie stoków i mo żliwo ść lokalnych zsuwów. Wskazane na „Mapie osuwisk gminy Stryszawa” (Wójcik, 2001) osuwiska stanowi ą teren najbardziej predysponowany do zaistnienia ruchów odmładzaj ących, potomnych. Tereny osuwisk czynnych proponuje si ę wył ączy ć spod jakiejkolwiek zabudowy i zamieni ć na nieu żytki rolnicze. Tereny te powinny te ż zosta ć przebadane ze wzgl ędu na mo żliwo ść wywołania zniszcze ń w zabudowie istniej ącej na ich powierzchni, w miar ę potrzeby zabezpieczone oraz odwodnione. Tereny koluwiów starych nieczynnych (plejstoce ńskich) jęzorów osuwiskowych oraz koluwiów jęzorów osuwiskowych odmładzanych w holocenie, powinny by ć zakwalifikowane w planach zagospodarowania przestrzennego jako tereny niebezpieczne dla lokalizacji obiektów budowlanych. Preferuje si ę je zaliczy ć do nieu żytków rolniczych i poddać zalesieniu. Powinny one by ć zabezpieczone i utrwalone poprzez techniczne rozwi ązania np. odwodnienie, mury oporowe. Lokalizowanie jakichkolwiek

75 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______obiektów i infrastruktury powinno si ę tu odbywa ć z zachowaniem du żych ogranicze ń. Budowle nie powinny by ć budowane w technologii ci ęż kiej i powinny by ć wyposa żone w szczelne nieprzepuszczalne zbiorniki chłonne. Dla tych terenów przy wznoszeniu nowych obiektów budowlanych oraz rozbudowie obiektów istniej ących inwestor powinien by ć świadomy wyst ępuj ącego zagro żenia oraz zobowi ązany do ustalenia geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budowlanych. Na sporej cz ęś ci obszaru gminy nale ży si ę liczy ć z wyst ępowaniem zło żonych warunków gruntowych, ze wzgl ędu na wyst ępowanie gruntów niejednorodnych, nieci ągłych, zmiennych genetycznie i litologicznie. Tą kategori ą obj ęte s ą tereny stokowe zbudowane z naprzemianległych łupków i piaskowców. Wyst ępuj ą tu stoki o spadkach cz ęsto powy żej 15%. Na stromych stokach opadaj ących do dolin wyst ępuje ponadto bardzo intensywna erozja gleb. Zło żone warunki gruntowe wyst ępuj ą równie ż na terenach płytko zalegaj ącego zwierciadła wód gruntowych w poziomie projektowanego posadowienia i powy żej tego poziomu (miejscami ju ż od gł ęboko ści 0,5 m p.p.t.). Są to głownie tereny bezpo średnio przylegaj ące do cieków wodnych. Dla tych terenów w przypadku posadowienia nowych obiektów budowlanych nale ży wykona ć dodatkowe badania geotechniczne oraz stosowa ć odpowiednie zabezpieczenia. Tereny korzystne dla budownictwa, o prostych warunkach gruntowych, wyst ępuj ą głównie na wyrównanych wierzchowinach garbów pogórza i stokach o spadkach do 5%. Wody gruntowe wyst ępuj ą tu poni żej projektowanego poziomu posadowienia, przewa żnie gł ębiej ni ż 5 m p.p.t.

7.2. Gleby i rolnicza przestrze ń produkcyjna

W gminie Stryszawa wyst ępuj ą gleby IV, V, VI klasy bonitacyjnej, zaliczane do gleb średnich, słabych i bardzo słabych. Jedynie sporadycznie w kilku miejscowo ściach wyst ępuj ą niewielkie areały dobrych gleb klasy II, IIIa i IIIb. Nast ępstwem s ą niskie walory rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Rozwój przestrzenny rolnictwa wydaje si ę by ć niemo żliwy. Walory klimatyczne oraz ukształtowanie terenu sprawiaj ą, i ż utrzymanie funkcji rolniczej jest do przyj ęcia tylko w pewnym stopniu. Proponuje si ę zachowanie rolnictwa na łagodnych stokach wzniesie ń, natomiast na zboczach o du żym nachyleniu, na których niemo żliwa jest uprawa ziemi proponuje si ę przeznaczenie terenu na pastwiska. Dla zachowania ł ąk zaleca si ę wypas owiec, kóz. W wypadku obszarów na których cz ęsto wyst ępuj ą zadrzewienia i zakrzewienia dopuszcza si ę mo żliwo ść zalesienia. W ostatnich latach zmienia si ę charakter wsi. Pojawia si ę coraz wi ęcej zabudowy rekreacyjnej, letniskowej. lokalizowana coraz wy żej, podchodz ąc pod kompleksy le śne. Silna 76 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______presja społeczna na przekwalifikowywanie terenów rolnych na cele budowlane, maj ąca miejsce w coraz wy ższych partiach stoków, rodzi konieczno ść znalezienia kompromisowego rozwi ązania. Nale ży tu zaznaczy ć, że obecnie rolnictwo odgrywa coraz mniejsz ą rol ę w gospodarce gminy. Dlatego dopuszcza si ę mo żliwo ść rezygnacji z upraw rolnych na obszarach o niekorzystnych warunkach terenowych dla rozwoju rolnictwa. Znacznym utrudnieniem dla prowadzenia upraw jest miejscami bardzo du że nachylenie stoków. Na tych terenach gleby s ą nara żone na degradacj ę poprzez erozj ę i spłukiwanie. Zagro żenie to wymusza podj ęcie wła ściwych sposobów u żytkowania tych terenów oraz ich zabezpieczenia przed rozwojem erozji i spłukiwania. W miejscach najbardziej nara żonych na wymienione zjawiska celowym byłoby zast ępowanie upraw rolnych u żytkami zielonymi. Na obszarach wyst ępowania osuwisk zaleca si ę zalesianie skarp.

7.3. Zasoby wodne

Zbiorniki wód podziemnych z racji swoich warto ściowych zasobów spełniaj ą bardzo wa żną rol ę w środowisku. Wody z obszaru GZWP 447 i 445 cechuj ą si ę bardzo dobr ą jako ści ą i zwykle nie wymaga uzdatniania. Dlatego tak wa żna jest racjonalna gospodarka i ochrona zasobów zgromadzonych w warstwach wodonośnych. Głównym zagro żeniem dla wód podziemnych jest pogorszenie si ę ich stanu jako ściowego i ilo ściowego poprzez emisj ę ścieków (opadowych, roztopowych i socjalno-bytowych) oraz nadmierna eksploatacja zasobów. Poprzez racjonaln ą gospodark ę i stały monitoring wód mo żna zdecydowanie ograniczy ć zanieczyszczenia wód podziemnych. Priorytetow ą kwesti ą staje się niedopuszczenie do tworzenia jakichkolwiek źródeł zanieczyszczenia na opisywanym terenie. W celu ochrony omawianych zasobów, wyznaczone zostały obszary ochrony zbiorników wód podziemnych (obszar najwy ższej ochrony OWO) oraz uj ęć (strefy ochrony po średniej). Ze wzgl ędu na du że wahania stanu wody w potokach górskich przepływających przez tereny gminy Stryszawa, tereny poło żone w dolinach tych cieków s ą szczególnie nara żone na okresowe zalewania podczas powodzi. Na terenie gminy widoczny jest brak zabezpiecze ń przeciwpowodziowych w postaci obwałowa ń. Zgodnie z art. 82 ust. 2 ustaw ą z dnia 18 lipca 2001 „Prawo Wodne” (Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019) dla obszarów nieobwałowanych nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi dyrektor RZGW w Krakowie sporz ądził studium okre ślaj ące m. in. granice obszarów bezpo średniego zagro żenia powodz ą (zalewów), uwzgl ędniaj ące ró żne prawdopodobie ństwo przewy ższenia (od 0,2% do 50%), granice zlewni, tereny poddawane erozji brzegowej i obszary osuwiskowe. Na podstawie tego studium, na zał ączniku graficznym do ekofizjografii zostały 77 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______zaznaczone granice obszaru szczególnego zagro żenia powodzi ą dla prawdopodobie ństwa wyst ąpienia wody 1%. Obszary te to przede wszystkim tereny poło żone wzdłu ż Stryszawki, Lachówki oraz Koco ńki. W niektórych miejscach, na terenie gminy, w granicach zalewowych znajduj ą si ę obiekty zabudowy mieszkalnej i zagrodowej. Dotyczy to szczególnie wsi Lachowice, Stryszawa i Kuków. Ze wzgl ędu na brak wałów przeciwpowodziowych na terenie gminy oraz gwałtowno ść wezbra ń górskich potoków, mo żliwo ści przeciwdziałania wyst ąpieniu powodzi s ą niewielkie. Gmina mo że jedynie stara ć si ę łagodzi ć negatywne skutki zalewów i podtopie ń. Konieczne jest wła ściwe zagospodarowanie terenów bezpo średniego zagro żenia powodzi ą, polegaj ące na zakazie wznoszenia nowych obiektów budowlanych w tej strefie. W ramach dora źnych działa ń zabezpieczaj ących przed zalewami nale ży równie ż wymieni ć konieczno ść udro żnienia koryta potoków w miejscach najbardziej zagrożonych wezbraniami. W celu ochrony przed skutkami lokalnych podtopie ń nale ży ponadto wyznacza ć wzdłu ż cieków tereny o funkcjach ekologicznych i ochronnych, oraz tereny przewidziane pod zalesienie. Realizacja tych ustale ń pozwoli na zwi ększenie retencji oraz unormowanie przepływów, a co za tym idzie złagodzi katastrofalne skutki powodzi.

7.4. Bioró żnorodno ść i ochrona przyrody

Środowisko przyrodnicze omawianego obszaru gminy Stryszawa charakteryzuje si ę do ść zró żnicowanym stopniem przekształcenia, b ędącego wynikiem działalno ści człowieka. Stopie ń degradacji zale ży przede wszystkim od wielko ści ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze. Urozmaicona szata ro ślinna i świat zwierz ęcy wymaga stałej ochrony i piel ęgnacji. Niekontrolowana rozbudowa układu osadniczego oraz niewła ściwie prowadzona gospodarka le śna i rolna mog ą prowadzi ć do zniszczenia le śnych i ł ąkowych środowisk przyrodniczych. W wyniku działalno ści człowieka naturalne zbiorowiska ro ślinne w ostatnich dziesi ęcioleciach były sztuczne zast ępowane zbiorowiskami wtórnymi. Ponadto rozbudowa dróg i sieci osadniczej doprowadza do tworzenia sztucznych barier w poprzek korytarzy ekologicznych, utrudniaj ąc tym samym migracje zwierz ąt. Zachowanie istniej ącej bioró żnorodno ści powinno bazowa ć na wła ściwej gospodarce le śnej i rolnej, ochronie oraz piel ęgnacji cennych przyrodniczo zbiorowisk le śnych i ł ąkowych oraz zachowaniu ci ągło ści korytarzy ekologicznych. Miejsca wymagaj ące ochrony i zachowania w stanie istniej ącym warto ści przyrodnicze, obj ęte zostały kilkoma formami ochrony przyrody. Najbardziej cenna przyrodniczo zachodnia cz ęść wsi Targoszów i Kuków oraz enklawa we wschodniej cz ęś ci wsi Krzeszów obj ęta 78 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______została ochron ą w ramach Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 PLH240023 „Beskid Mały”. Zbiorowiska ro ślinne s ą tu dobrze zachowane i maj ą bogaty skład gatunkowy. Północno-zachodni ą cze ść gminy obj ęto ochron ą w ramach Parku Krajobrazowego Beskidu Małego. Utworzono tak że otulin ę parku obejmuj ącą północn ą cz ęść gminy. Szczególn ą uwag ę nale ży równie ż zwróci ć na ustanowione pomniki przyrody o żywionej (okazałe drzewa). Cało ść lasów b ędących własno ści ą Skarbu Pa ństwa została uznana za lasy ochronne i podlega ochronie prawnej. Głównym celem gminy powinien by ć ekorozwój, a wi ęc rozwój zrównowa żony, polegaj ący na wła ściwym kształtowaniu przestrzennej sieci osadniczej pozostaj ącej w równowadze z powi ązaniami przyrodniczymi. Przy planowaniu zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy Stryszawa, nale ży zwróci ć ponadto szczególn ą uwag ę na racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska i ochron ę walorów krajobrazowych. Celowe jest utrzymanie terenów otwartych, powi ąza ń ekologicznych, obszarów warto ściowych przyrodniczo i atrakcyjnych krajobrazowo. Konieczne jest równie ż wła ściwe wkomponowanie terenów przeznaczonych do zainwestowania w strukturę przyrodnicz ą omawianego obszaru.

79 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

8. UWARUNKOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNE

Na podstawie przeprowadzonego rozpoznania, charakterystyki oraz diagnozy stanu i funkcjonowania środowiska okre ślone zostały przyrodnicze predyspozycje do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz ocena przydatno ści środowiska (w tym ogranicze ń) dla zainwestowania terenu. Z przeprowadzonych ocen i analiz, mo żna wnioskowa ć, że uwarunkowania ekofizjograficzne nie stwarzaj ą preferencji dla rozwoju jednorodnych dziedzin aktywno ści ludzkiej, tzn. nie wykluczaj ą całkowicie innych form działalno ści. Wyodr ębniono nast ępuj ące kategorie obszarów ró żni ące si ę naturalnymi predyspozycjami do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej obszaru gminy (patrz Rozdział 6: Predyspozycje przyrodnicze do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej): • Obszary predysponowane do pełnienia funkcji przyrodniczych; • Obszary predysponowane do pełnienia funkcji rolniczych, zieleni nieurz ądzonej i urz ądzonej oraz ochrony krajobrazu otwartego; • Obszary predysponowane do pełnienia funkcji osadnictwa wiejskiego i usług; • Obszary predysponowane do powierzchniowej eksploatacji surowców skalnych; • Obszary predysponowane do zabezpieczenia przed skutkami wyst ępowania ruchów masowych; • Obszary predysponowane do zabezpieczenia przed skutkami powodzi.

Z uwagi na cenne zasoby środowiska i ich dominuj ącą rol ę w strukturze przyrodniczej obszaru, teren obj ęty opracowaniem powinien by ć w znacznej cz ęś ci podporz ądkowany potrzebom zapewnienia prawidłowego funkcjonowania środowiska i zachowania ró żnorodno ści biologicznej. W celu zobrazowania uwarunkowa ń ekofizjograficznych w tabeli nr 17 usystematyzowano informacje dotycz ące przydatno ści lub ogranicze ń wynikaj ących z konieczno ści ochrony zasobów środowiska lub wyst ępowania uci ąż liwo ści i zagro żeń środowiska dla pełnienia poszczególnych funkcji w obszarach wskazanych w niniejszym opracowaniu.

80 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______

Tab. 20. Uwarunkowania ekofizjograficzne do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej obszaru

Obszary Przydatno ść środowiska do predysponowane Ograniczenia omawianej funkcji do pełnienia funkcji przyrodniczych • Wyst ępowanie cennych • Ochrona zasobów środowiska w kompleksów le śnych ramach:

• Tereny rolne predysponowane o Obszaru Natura 2000 „Beskid Mały” do tworzenia nowych zalesie ń, z licznymi zadrzewieniami i o Parku Krajobrazowego Beskidu zakrzewieniami Małego oraz jego otuliny

• Obudowa biologiczna cieków o Pomników przyrody o żywionej i nieo żywionej • Wyst ępowanie lokalnych powi ąza ń przyrodniczych o Lasów ochronnych • • Du że walory krajobrazowe Zagro żenie wyst ępowania ruchów masowych (osuwisk)

• Występowanie obszarów szczególnego zagrożenia powodzią dla prawdopodobieństwa wystąpienia wody 1%

• Zagro żenie wyst ępowania erozji wodnej

• Podatno ść na zanieczyszczenia wód podziemnych w miejscach płytko zalegaj ącego zwierciadła rolniczych, zieleni • Wyst ępowanie gleb klas • Ochrona zasobów środowiska w nieurz ądzonej i bonitacyjnych IVa i IVb, ramach: urz ądzonej oraz rzadziej II, IIIa i IIIB ochrony krajobrazu o Obszaru Natura 2000 „Beskid Mały” otwartego • Tereny otwarte zapewniaj ące lokalne powi ązania o Parku Krajobrazowego Beskidu przyrodnicze i swobodn ą Małego oraz jego otuliny migracj ę gatunków • Zagro żenie wyst ępowania ruchów • Wybitna ekspozycja masowych (osuwisk) krajobrazowa czynna i bierna • Zagro żenie wyst ępowania erozji wodnej • Korzystne warunki klimatyczne dla rozwoju • Podatno ść na zanieczyszczenia wód rolnictwa podziemnych w miejscach płytko zalegaj ącego zwierciadła

81 ______Instytut Rozwoju Miast OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE DLA OBSZARU GMINY STRYSZAWA ______Obszary Przydatno ść środowiska do predysponowane Ograniczenia omawianej funkcji do pełnienia funkcji osadnictwa • Istniej ąca, rozbudowana • Ochrona zasobów środowiska w wiejskiego i usług struktura osadnicza ramach:

• Stosunkowo proste warunki o Obszaru Natura 2000 „Beskid Mały” gruntowe dla rozwoju osadnictwa na o Parku Krajobrazowego Beskidu wierzchowinach Małego oraz jego otuliny

• Korzystne warunki o Pomników przyrody o żywionej i klimatyczne dla rozwoju nieo żywionej osadnictwa • Podatno ść na zanieczyszczenia wód podziemnych w miejscach płytko zalegaj ącego zwierciadła powi erzchniowej • Wyst ępowanie złó ż • Zasoby przyrodnicze i rolnicza eksploatacji piaskowców kro śnie ńskich przestrze ń produkcyjna surowców skalnych zabezpieczenia • Du że walory krajobrazowe • Zagro żenie wyst ępowania ruchów przed skutkami masowych (osuwisk) wyst ępowania • Wyst ępowanie cennych ruchów masowych kompleksów le śnych • Zagro żenie wyst ępowania erozji wodnej

• Tereny rolne predysponowane do tworzenia nowych zalesie ń, z licznymi zadrzewieniami i zakrzewieniami zabezpieczenia • Obudowa biologiczna cieków • Występowanie obszarów szczególnego przed skutkami zagrożenia powodzią dla powodzi prawdopodobieństwa wystąpienia wody 1%

• Podatno ść na zanieczyszczenia wód podziemnych w miejscach płytko zalegaj ącego zwierciadła

82 ______Instytut Rozwoju Miast