Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE SZLAK FRONTU WSCHODNIEGO I WOJNY ŚWIATOWEJ Przewodnik turystyczny OŻARÓW OŻARÓW ZAWICHOST ZAWICHOST KOPRZYWNICA KOPRZYWNICA SANDOMIERZ SANDOMIERZ ĆMIELÓW ĆMIELÓW OPATÓW OPATÓW OSIEK OSIEK OSTROWIEC OSTROWIEC ŚWIĘTOKRZYSKI ŚWIĘTOKRZYSKI STASZÓW STASZÓW KUNÓW KUNÓW POŁANIEC POŁANIEC Nowa Słupia Nowa Nowa Słupia Nowa Raków Raków STARACHOWICE STARACHOWICE WĄCHOCK WĄCHOCK Szydłów Szydłów BODZENTYN BODZENTYN SUCHEDNIÓW SUCHEDNIÓW - ZDRÓJ - ZDRÓJ BUSKO - BUSKO BUSKO - BUSKO CHMIELNIK CHMIELNIK SKARŻYSKO- -KAMIENNA SKARŻYSKO- -KAMIENNA KIELCE Morawica DZIAŁOSZYCE DZIAŁOSZYCE STĄPORKÓW STĄPORKÓW CHĘCINY CHĘCINY KOŃSKIE SKALBMIERZ SKALBMIERZ WIELKA WIELKA PIŃCZÓW PIŃCZÓW JĘDRZEJÓW JĘDRZEJÓW KAZIMIERZA KAZIMIERZA MAŁOGOSZCZ MAŁOGOSZCZ SĘDZISZÓW SĘDZISZÓW WŁOSZCZOWA WŁOSZCZOWA 15 km 0 WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE SZLAK FRONTU WSCHODNIEGO I WOJNY ŚWIATOWEJ Przewodnik turystyczny rozdział1 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE .......................................... 3 ROZDZIAŁ 1. Rys historyczny .............................. 5 WYBUCH WOJNY .................................................................6 Kalendarium działań wojennych na terenie obecnego województwa świętoKrzysKiego ..........6 grobownictwo wojenne .............................................8 ROZDZIAŁ 2. Opis miejsc i cmentarzy położonych na szlaku ................................... 12 wodzisław ......................................................................13 sKalbmierz .......................................................................15 KAZIMIERZA WIELKA ..........................................................17 opatowiec .......................................................................18 Ksany .................................................................................19 CZARKOWY ........................................................................20 CHROBERZ .........................................................................23 pińczów ...........................................................................24 CHMIELNIK .........................................................................25 góry pęchowsKie ..........................................................29 KONARY .............................................................................31 opatów ............................................................................32 sandomierz .....................................................................35 bodzentyn ......................................................................43 Na szlaku Kadrówki: ..................................... 65 wodzisław ......................................................................68 jędrzejów ........................................................................68 BRZEGI................................................................................72 chęciny ............................................................................73 słowiK ..............................................................................73 KIELCE .................................................................................74 ROZDZIAŁ 3. Informator turystyczny ................75 centra i punKty informacji turystycznej ...............76 bibliografia ....................................................................78 spis miejscowości w przewodniKu ..........................79 The World War 1 Eastern Front Trail ..................80 Die Front-Wanderroute des 1. Weltkrieges .......88 2 WPROWADZENIE szlak frontu i wojny światowej powstał szczególnie dużo miejsca poświęcono z inicjatywy województw: warmińsko- działaniom polskich formacji biorących -mazurskiego, mazowieckiego, łódz- w niej udział: strzelcom, a następnie kiego, małopolskiego, podkarpackiego, 1 pułkowi piechoty i i brygadzie legio- podlaskiego, świętokrzyskiego i lubel- nów polskich. działalność oddziałów skiego, w celu upamiętnienia wyda- pod dowództwem józefa piłsudskiego rzeń wojennych sprzed 100 laty, które mocno wpisała się w pejzaż wojenny pochłonęły w całej europie blisko 10 tamtych czasów na terenie wojewódz- milionów istnień ludzkich. twa świętokrzyskiego. obrazem tego niniejszy przewodnik prezentuje jest m.in. duża ilość cmentarzy legio- miejsca i wydarzenia wpisujące się nowych. w temat szlaku frontu wschodniego świętokrzyski odcinek szlaku łączy się i wojny światowej na terenie woje- z województwie małopolskim, w ciągu wództwa świętokrzyskiego. drogi krajowej nr 74, około 10 km za szlak łączy wiele miejsc upamiętnia- Książem wielkim k. świątnik, natomiast jących zmagania wojenne z lat 1914 – z województwem łódzkim, w ciągu 1915 w południowo-zachodniej części drogi wojewódzkiej nr 746. dodatko- Królestwa polskiego. zachowały się wo, województwo mazowieckie zapro- tutaj bowiem ważne pamiątki z okresu jektowało łącznik, który rozpoczyna się i wojny: cmentarze wojenne, mogiły, w miejscowości młynek, w ciągu drogi pomniki, pola bitew, tablice pamiątko- we, a także ekspozycje znajdujące się krajowej nr 9. w placówkach muzealnych w Kielcach, szlak poprowadzony został w taki pińczowie czy jędrzejowie. sposób, aby umożliwiał również odwie- zasadniczą cezurą czasową ujętą dzenie największych atrakcji turystycz- w przewodniku jest sierpień 1914 roku nych województwa świętokrzyskiego. (rozpoczęcie działań wojennych przez na potrzeby opracowania wybrano wkraczającą pierwszą Kompanię Ka- jedynie te obiekty, które wpisują się drową) oraz lipiec 1915 roku (główne w przebieg szlaku, co nie oznacza, iż działania wojenne frontu wschodniego ziemia świętokrzyska nie pozostawiła opuszczają województwo w kierunku innych pamiątek z okresu i wojny wschodnim, na teren województwa lu- światowej. mamy więc nadzieję, że belskiego). przewodnik który oddajemy w państwa mimo, że wspomniany szlak uwzględ- ręce, będzie wstępem i zachętą do dal- nia działania wojenne wszystkich armii, szego poznawania historii regionu. WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE | Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej 3 Rys historyczny WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE | SZLAKrozdział FRONTU WSCHODNIEGO I WOJNY1 ŚWIATOWEJ 5 ROZDZIAŁ 1 WYBUCH WOJNY marną, rozegrała się wielka i niezwy- kle krwawa bitwa, której skutkiem było wydarzenia w europie, jakie miały miej- zatrzymanie ekspansji wojsk niemiec- sce w czerwcu i lipcu 1914 roku, po za- kich. ten moment wyznacza rozpo- mordowaniu w sarajewie następcy tronu częcie długotrwałej wojny pozycyjnej. austriackiego, potoczyły się lawinowo. warto rozpocząć od przypomnie- nia, iż w tym czasie europa podzielona KALENDARIUM DZIAŁAŃ była na dwa ugrupowania polityczne: WOJENNYCH NA „trójprzymierze”, w skład którego we- TERENIE OBECNEGO szły niemcy, austro-węgry i włochy WOJEWÓDZTWA oraz „trójporozumienie”, które two- ŚWIĘTOKRZYSKIEGO rzyły rosja, francja i anglia. 28 lipca 1914 roku austro-węgry mimo, że nie odbyły się tutaj bitwy czy wypowiedziały wojnę serbii. moment kampanie decydujące o losach wojny, ten uznawany jest za początek wojny, to niejednokrotnie przez teren obec- którą historia określiła mianem wielkiej, nego województwa świętokrzyskiego a następnie i wojny światowej. 1 sierp- przetaczały się wojska, prowadząc nia niemcy wypowiedziały wojnę rosji, krwawe zmagania i siejąc zniszczenie. a 3 sierpnia francji. wojska niemieckie działania te rozpoczęła i Kompa- w ataku na francję zajęły neutralną bel- nia Kadrowa sformowana w Krakowie, gię, co wywołało sprzeciw anglii i za- która w sierpniu 1914 roku wkroczyła skutkowało wypowiedzeniem niemcom w granicę zaboru rosyjskiego, prze- wojny dnia 4 sierpnia. niedługo po tym, kraczając tym samym obecne granice do konfliktu przystąpiły wszystkie naj- województwa świętokrzyskiego (wcze- ważniejsze państwa europejskie. śniej dokonał tego oddział władysława by zilustrować ogrom wprawionej beliny-prażmowskiego, tzw. pierwszy w ruch machiny wojennej, poniżej patrol beliny). w ślad za oddziałami prezentujemy kilka faktów z mobili- strzeleckimi weszły wojska austriackiej zacji wojsk w poszczególnych krajach: grupy operacyjnej gen. von Kummera, francja zmobilizowała 3 844 000 złożonej z brygad landwery i 7 dywizji ludzi, rosja – 4 000 000–5 000 000, Kawalerii. po stronie rosyjskiej, na lewym serbia ok. 380 000, belgia 180 000, brzegu wisły, stacjonowała 14 dywizja anglia 125 000, niemcy 3 800 000, Kawalerii gen. nowikowa, 2 brygada austro-węgry 2 300 000. a przecież strzelców i straż graniczna. prowadzono wojna dopiero się zaczynała. rozpoznanie i walki zaczepne, jednak Wojska państw ścierały się na główny teatr wojny rozgrywał się na ob- trzech frontach: zachodnim, wschod- szarze galicji i w prusach wschodnich. nim i południowym. Okres zmagań wojennych z lat na froncie zachodnim niemcy ude- 1914–1915 można podzielić na rzyły na francję. 6 września, nad rzeką następujące etapy: 6 WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE | Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej RYS hISTORYcZnY » Walki sierpniowe jącymi 300 tysięcy, zostały wycofane w tym czasie całe obecne wojewódz- za rzekę san. i armia, wraz z polskimi two zostało opanowane przez wojska oddziałami, zajęła odcinek nad wi- austro-węgierskie i niemieckie. dzia- słą. w październiku 1914 r. na front łania zbrojne miały charakter bardziej wschodni zaczęły napływać niemieckie potyczek, niż bitew. pułki (9 armia: 5 korpusów i 12 dywi- do 19 sierpnia 1914 r. wojska au- zji), które obsadziły odcinek pomiędzy striackie zdołały dotrzeć do wisły w re- pińczowem a Kielcami. wzmocnienie to jonie sandomierza i annopola. począt- umożliwiło październikową kontrofen- kowe sukcesy na froncie zostały jednak sywę niemiecko-austriacką w kierunku zniweczone