OPIS MIEJSC I CMENTARZY POŁOŻONYCH NA SZLAKU Z przodu pomnika jest tablica / JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO / POLEGŁ z piaskowca z wyrytymi nazwiskami 19 V 1915 R. / PODCZAS BITWY legionistów przeniesionych z cmen- POD KONARAMI / W BOJU POD tarza w Beradzu-Kozinku (50 osób) KOZINKIEM. i z Iwanisk (Wincenty Borończyk). U stóp umieszczono granitowe pły- KLIMONTÓW ty. Na jednej z nich widnieje napis: Kwatery wojenne 1914–1915 TU SPOCZYWA / Ś † P / KPT. KAZI- na cmentarzu katolickim MIERZ / HERWIN-PIĄTEK / OFICER (n50 39.193 e21 26.854) I BRYGADY LEGIONÓW POLSKICH Klimontów – Konary – Iwaniska – Opatów – Leszczków – Lipnik – Kurów – Goźlice – Sandomierz KONARY kliwej dolinie tej rzeki rozegrała się Pomnik bitwy pod Konarami w dniach 16-24 maja 1915 roku (data (n50 40.536 e21 23.467) umowna) chlubna bitwa dla odro- pomnik znajduje się po lewej stro- dzonego w postaci legionów wojska nie, obok drogi wojewódzkiej nr 758, polskiego, oczywiście wtedy jeszcze w odległości ok. 6 km od Klimontowa. Pomnik stanowi granitowy głaz na fundamencie z tablicą z brązu z krzyżem i napisem: W TEJ OKOLI- CY / W MAJU 1915 r. / LEGIONIŚCI J. PIŁSUDSKIEGO / TOCZYLI KRWA- WE BOJE / Z WOJSKAMI ROSYJSKI- MI/ KTÓRE PRZESZŁY DO HISTORII / JAKO / BITWA POD KONARAMI/ W 85 ROCZNICĘ / SPOŁECZEŃSTWO GMINY KLIMONTÓW / MAJ 2000”. Obok stoi tablica informacyjna z mapą o treści: „KONARY. Wśród miejscowości w Polsce w tej nazwie wyróżniają się w świadomości poko- lenia wychowanego w międzywojniu Konary, położone opodal Klimonto- wa. Tu bowiem, przede wszystkim na terenie dzisiejszych gmin Kli- montów, Lipnik, a także Iwaniska, Baćkowice, Bogoria, na rozległej wyżynie nad Koprzywianką i w uro- WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE | Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej 31 ROZDZIAŁ 2 w składzie 1 Armii austriackiej. Choć IWANISKA Legiony nie zdobyły nowych pozycji, Cmentarz wojenny z 1915 r. nie przesunęły do przodu frontu, to (n50 40.536 e21 23.467) dzięki waleczności, zdyscyplinowa- niu utrzymały trudną strategicznie OPATÓW linię rzeki Koprzywianki. Cmentarz wojenny 1914–1915 Nazwa bitwa pod Konarami (n50 48.045 e21 25.082) wzięła się stąd, iż w tej właśnie cmentarz wojenny w opatowie, zlo- wsi znajdowały się główne pozycje kalizowany jest na wzniesieniu przy wyjściowe naszych wojsk, liczącej ul. cmentarnej, w bezpośrednim są- około 5 tysięcy I Brygady Legionów siedztwie cmentarza parafialnego.w ejść dowodzonych przez Józefa Piłsud- tam można bezpośrednio z parkingu. skiego. Tu mieścił się sztab. Konary W czasie Operacji Dęblińskiej 4 paź- później stały się symbolem całej bi- dziernika 1914 roku pod Opatowem twy, chociaż boje, potyczki toczyły miało dojść do bitwy. Rosjanie jednak się na polach, łąkach, zagajnikach, się wycofali i następnego dnia 9 Armia wąwozach kilku wiosek: m. in. niemiecka dotarła już do Wisły. Wszachowa, Beradza, Domaradzic, Cmentarz wojenny założony został Swojkowa, Płaczkowic, Kaczyc, na planie prostokąta, ogrodzony me- Łownicy, Przepiórowa, Kamieńca, talowym płotem i siatką. Wewnątrz Włostowa, Malżyna i Kozinka. Tu znajdują się 22 numerowane mogi- tworzyła się legenda legionowego ły masowe z krzyżami maltańskimi czynu, legenda Józefa Piłsudskiego. z orłami w koronie. Między kwate- Tak w pogrzebowym wierszu wspo- rami są wybetonowane alejki. Na mina konarskie boje poeta Roman bramie wejściowej zamieszczono Woynicz-Horoszkiewicz: metalowy Krzyż Walecznych, na ra- Szarą czapę strzelecką, dano mu do trumny, widziały ją Konary, Tarłów, Kostiuchnówka, i dziwnie się zgodziły – krzyż Virtuti dumny i ta prosta, żołnierska, siwa maciejówka…” literatura wskazuje, iż pomiędzy Kli- montowem a iwaniskami, we wsiach płaczkowice, chobrzany i olbierzo- wice, znajdują się mogiły z okresu i wojny światowej. niestety autorom przewodnika nie udało się odszukać w terenie opisywanych obiektów. 32 WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE | Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej OPIS MIEJSC I CMENTARZY POŁOŻONYCH NA SZLAKU mionach którego znajduje się napis: z tablicą o treści: ŚP / KPT. FRAN- NA / POLU / CHWAŁY / 1920. Być CISZEK / PĘKSZYC GRUDZIŃSKI / może pochodzi on z czasów przed- DOWÓDCA 2 KOMP. VI BAONU / wojennych, kiedy na opatowskim I BRYG. LEG. POL. / POLEGŁ POD cmentarzu miał stanąć pomnik po- ŻERNIKAMI / DNIA 3 CZERWCA ległych w obronie Lwowa i w wojnie 1915 R. polsko-bolszewickiej pochodzących Źródła nie potwierdzają, że został z Opatowa i okolic. tu pochowany. zapewne jest to tylko Spoczywa tu 113 żołnierzy nie- symboliczna mogiła. mieckich, 722 austro-węgierskich Cmentarz uporządkowano na po- i 94 rosyjskich. Pod koniec lat trzy- czątku lat siedemdziesiątych – wte- dziestych XX w. przeniesiono tu po- dy to na mogiłach ustawiono krzyże ległych z Karwowa, Kochówka i Opa- z orłami bez korony. Obecnego wy- towa II. Autor książki „By nie zatarł glądu cmentarz nabrał w latach dzie- ich czas… Śladami mogił i cmentarzy więćdziesiątych, kiedy wykonano wojennych w powiatach: sandomier- w nim prace remontowe. W 1988 r. skim, opatowskim i staszowskim” został wpisany do rejestru zabytków. Pan Marek Lis wspomina o 1200 po- na linii opatów–sandomierz i opa- ległych, opierając się na dokumen- tów–Klimontów znajduje się kilka obiek- tach Urzędu Miasta w Opatowie. tów położonych poza głównym szlakiem. Naprzeciw wejścia, w środkowej Leszczków części stoi Pomnik poświęcony legio- (n50 44.603 e21 29.170) – kwatera niście kpt. Pększyc-Grudzińskiemu wojenna 1914–1915 WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE | Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej 33 Stary Rzeczyca Sucha Pawłów Czyżów Szlachecki Garbów Nowe Kichary Zawisełcze Stare Kichary Romanówka Józefków Pisary Chrapanów Łukawa Zakrzecze Koćmierzów Zawierzbie Łukawa Wysiadłów Lenarczyce Łojowice Jakubowice Ostrołęka SANDOMIERZ Złota Wierzbiny Radoszki Sobótka Malice Rożki Przybyslawice Bogoria Przezwody Grochocice Wilczyce Skotnicka Wielogora 34 ROZDZIAŁ 2 Daromin Obrazów Samborzec Głazów Gorzyczany Zagrody Żuków Kunice Piekary Łany Sośniczany Świątniki Stodoły Kolonia Bilcza Pęczyny Chobrzany Dobrocice Kleczanów Podlisów Zdanów Ryłowice Wojciechowice Święcica Strączków Stodoły Gnieszowice Jugoszów Janowice Nasławice Koszyce Studzianki Lisów Męczennice Osiny Gierczyce Łukawka Krobielice Goźlice Goźlice Ossolin Zbigniewice Postronna Gołębiów Kaliszany Usarzów Przybysławice Nikisiałka Duża Balbinów Dmosice Śniekozy Wiłkowice Rogacz Leszczków Leszczków Karwów Klimontów Brzezie Adamów Pęchów Borek Grabina Ptkanów Włostów Słoptów Lipowa Ocjałów Tudorów Swojków Klimontowski Kurów Górki Dolne Kornacice OPATÓW Gojców Nawodzice Okalina Szymanowice Kaczyce Garbowice Jagnin Czerników Opatowski Olbierzowice Ublinek Konary Porudzie Borków Pełczyce Góry Pęchowskie Kochów Zochcinek Mydłów Witowice Wymysłów Boguszów Oziembłów Krępa Łężyce Niemienice Ujazd Kobylanki Sczeglice Kujawy Toporów Biskupice Zagorzyce Rudniki Radwan 5 km Bukowiany Gołoszyce Iwaniska Zwola Sobiekurów Grzybów Bogoria Piskrzyn Truskolasy Miłoszowice Stanisławów Zaldów Żerniki Wzory Gryzikamień 0 Gorzków WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE | Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej OPIS MIEJSC I CMENTARZY POŁOŻONYCH NA SZLAKU Kurów muzeum legionowe. w lipniku usytu- (n50 43.245 e21 28.723) – grób zbio- owany był cmentarz wojenny, lecz nie rowy poległych w walce o niepodle- zachował się do naszych czasów. głość ojczyzny z 1916 r. (błędna infor- macja, gdyż pochowano tu żołnierzy Antoni Jabłoński urodził się w 1896 roku różnych armii, poległych w 1915 r.) w Usarzowie pod Lipnikiem. Był uczestni- kiem „patrolu Beliny”. Przeszedł cały szlak Goźlice bojowy Legionów, jako major w 1920 roku (n50 41.671 e21 28.805) – cmentarz dowodził 11 Pułkiem Ułanów. 12 październi- wojenny z lat 1914–1915, położony obok ka 1920 roku został ciężko ranny pod Nową cmentarza parafialnego w goźlicach. Sieniawą nad Bohem. Zmarł 10 dni później. w literaturze możemy znaleźć infor- Został pośmiertnie awansowany na stopień macje wskazujące na istnienie cmen- podpułkownika i odznaczony orderem Virtuti tarza wojennego w Beradzu. zostało Militari. Pochowany został w rodzinnym gro- na nim pochowanych 145 żołnierzy bie w Modliborzycach. armii austro-węgierskiej i 134 żołnie- rzy armii rosyjskiej. w kolejnych latach ekshumowano na jego teren 545 pole- SANDOMIERZ głych. ponadto w osobnej mobile spo- sandomierz w latach 1914–1915 sied- czywało 50-ciu legionistów. cmentarz miokrotnie zmieniał okupanta, stąd nie zachował się. szczątki poległych też na jego terenie znajdowało się kil- przeniesiono do gór pęchowskich. kadziesiąt mogił i grobów masowych. warto zatrzymać się również w Lip- po większości z nich nie ma już śladu. niku, aby zobaczyć pomnik czynu le- Mogiła wojenna z 1914 r. na gionowego. głównym jego elementem cmentarzu parafii św. Pawła jest ponad dwu i półmetrowa rzeźba (n50 40.733 e21 44.387) przedstawiająca postać antoniego ja- cmentarz, na którym zlokalizowana błońskiego w mundurze oficera le- jest kwatera, znajduje się przy ul. sta- gionów polskich. na kamiennej płycie romiejskiej, naprzeciwko zabytkowe- zamieszczono napis: „ppłk. antoniemu go kościoła pw. nawrócenia świętego jabłońskiemu Kawalerowi Krzyża Virtu- pawła apostoła. ti militari dowódcy 11 pułku ułanów cmentarz położony jest w bardzo legionowych oraz wszystkim mieszkań- malowniczym miejscu, nieopodal com ziemi sandomierskiej, którzy wal- znajduje się wejście na teren wąwo- czyli o niepodległość w latach 1914– zu Królowej jadwigi, który jest jedną 1920. w hołdzie społeczeństwo”. z największych atrakcji turystycz- autorem pomnika jest artysta rzeźbiarz nych miasta. w sezonie turystycznym józef opala, pochodzący z pobliskich i weekendy miejsce to jest bardzo męczennic.