Die Pad Van Vernie February (1938-2002) February, V.A
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Koekemakranke: die pad van Vernie February (1938-2002) February, V.A. Citation February, V. A. (2009). Koekemakranke: die pad van Vernie February (1938-2002). Leiden: African Studies Centre. Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/13464 Version: Not Applicable (or Unknown) License: Leiden University Non-exclusive license Downloaded from: https://hdl.handle.net/1887/13464 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable). KOEKEMAKRANKE: die pad van Vernie February (1938-2002) Samenstellers: Erik van den Bergh Tiny Kraan Published by: African Studies Centre P.O. Box 9555 2300 RB Leiden Tel: + 31 - 71 - 527 33 72 Fax: + 31 - 71 - 527 33 44 E-mail: [email protected] Website:http://asc.leidenuniv.nl ISBN 90.5448.058.X Printed by: PrintPartners Ipskamp B.V., Enschede © African Studies Centre, Leiden, 2004 Inhoudsopgave Voorwoord Gerti Hesseling v Deel 1: Bijdragen van vrienden Neville Alexander 3 Frank Martinus Arion 4 Wim van Binsbergen 8 Henry C. Jatti Bredekamp 10 Nadine Gordimer 13 Etienne van Heerden 14 Antjie Krog 17 Dan J. Ncayiyana 18 Karel Roskam 20 Hein Willemse 22 Henk van Woerden 26 Steward van Wyk 28 Deel 2: Teksten van Vernie February 1. Koekemakranke 33 2. Columns uit Die Suid-Afrikaan Brief van 'n Bolandse balling Wie knabbelt aan m’n zieltje 41 Trafs, eie sake of algemene sake? 45 Laat het ons ernst wesen, of: van Umntu tot Ubuntu 49 Hulle pad het myne gekruis Ek sal ook dinge van Basil in my knapsak stop (Basil February) 52 Op sy graf het ek blomme gaan sit (A.C. Jordan) 56 Oom James - die man met die goddelike stem (James Phillips) 61 Altyd 'n stukkie Afrika in Amsterdam…. (Dan Ncayiyana) 66 Skrywer en vryheidstryder (Alex La Guma) 71 Rakhetla Tsehlane uit die Vgystaat 75 Die 'Sestigers' en die geval van Adrian Leftwich 78 iii Dood van die man op die fiets (Helmut Weigert) 82 Verrassing uit die verlede by die 'eentree-rede' (Shaba Phoenix) 85 Die beroemdste van al Suid-Afrika se Brands (Abdullah Ibrahim) 88 'Ja' het die oubaas 'n half-eeu laat swyg 92 Hans Beukes uit Duitswes 95 Die verdwyning van Moses (Neville Moses) 98 ’n Kaapse balling kom kuier Konfrontasie met Van Riebeeck op die Kaapse Vlakte 100 3. En Gij zult Emmanuël heten 106 4. Die literatuur en die breë Suid-Afrikaanse kultuurstrewe 111 5. Ik ben het gezicht 133 6. Mandela 70 136 7. Wie hier zwijgt liegt 139 8. Home is 141 Deel 3: Teksten over Vernie February 1. Vernie February op sestig (Erik van den Bergh) 145 2. Afscheid nemen valt ons gemakkelijker (interview: Jos Teunissen) 151 Deel 4: Bibliografie 161 Lijst van medewerkers / List of contributors 187 iv Koekemakranke: die pad van Vernie February (1938-2002) Aan het einde van zijn laatste verblijf in Nederland, toen zijn gezondheid hem in de steek begon te laten, speelde Vernie February met de gedachte om een aantal van zijn verspreide artikelen te bundelen samen met nog ongepubliceerd materiaal. Hij is echter niet verder gekomen dan een eerste opzet en een begin van een bibliografie. Deze voorlopige aantekeningen vormen de basis van deze bundel. Beide samenstellers waren het er snel over eens: overeenkomstig Vernies wens zou deze bundel de titel Koekemakranke krijgen. Vernie February had niet voor niets de titel van een van zijn eigen teksten als naam voor dit boek gekozen. Koekemakranke is een plant uit zijn geboortestreek, de Westkaap in Zuid-Afrika, met specifieke kenmerken die symbool staan voor Vernie: klank, geur en karakter. Koekemakranke heeft een prachtige poëtische, exotische klank met – als we het over wijn zouden hebben – ‘een mooie aardse afdronk’. Het is een titel die niet alleen recht doet aan de dichter die Vernie was, maar ook aan zijn kleur- rijke optreden tijdens de vele lezingen die hij heeft gegeven over zijn weten- schappelijke en politieke passie: taal en identiteit. Die mooie klankkleur van Koekemakranke heeft alles met taal en identiteit te maken: het is een van de weinige Khoi-woorden die nog steeds gebruikt worden en daarmee een voor- beeld van de bijdrage van de Khoi aan de culturele rijkdom van de Westkaap waar Vernie zijn jeugd heeft doorgebracht. Met zijn onafscheidelijke baret en zijn uitbundige taalgebruik – waarbij hij putte uit de vele talen die hij perfect beheerste – was Vernie een flamboyante, exotische verschijning die, zoals Etienne van Heerden schrijft: "kan klets dat die sop spat". Koekemakranke is een plant die populair is vanwege zijn geur. Voor Vernie, die in 1963 het apartheidsregime van Zuid-Afrika ontvluchtte om in Nederland Engelse Taal- en Letterkunde te gaan studeren, was dat de geur van nostalgie en heimwee naar zijn geboortedorp, Somerset Wes in de Bolandse bergen. In dat dorp, waar vooral kleurlingen woonden, maar ook enkele blanke wijnboeren die zwarte arbeiders in dienst hadden, lag de kiem van Vernies literaire en weten- schappelijke loopbaan. Het duurde bijna 30 jaar voor hij – in 1991 – weer de kans had om net als in zijn jeugd in de omgeving van zijn geboortedorp op zoek te gaan naar de aromatische Koekemakranke. Maar Koekemakranke blijkt ook een plant te zijn die bekend staat om zijn karakter: een plant die zich aanpast aan de wisselende weersomstandigheden van de Westkaap. Die eigenschap, aanpassingsvermogen, is niet alleen karakte- v ristiek voor de persoon van Vernie die zich overal – in Nederland, Duitsland, Sierra Leone, de Verenigde Staten, Suriname maar ook in het sterk veranderde postapartheid Zuid-Afrika – steeds weer probeerde aan te passen zonder zijn identiteit als Zuid-Afrikaanse kleurling en vluchteling te verliezen. Al die speci- fieke eigenschappen van de Koekemakranke zijn ook representatief voor het centrale thema van Vernies wetenschappelijke activiteiten: zijn fascinatie voor talen, de kracht van de orale en geschreven literatuur en de relaties tussen taal, maatschappij, ideologie en politiek. Al op 23-jarige leeftijd werd hij leraar Engels en Afrikaans op de Trafalgar High School in Kaapstad. Na zijn doctoraal Engels aan de Leidse universiteit – met een scriptie over Trends in South African English – was hij nog een jaar leraar Engels in Duitsland. Daarna, in 1969, kwam hij als vertaler Engels in dienst van het Afrika-Studiecentrum. Vernie voelde zich thuis in de weten- schappelijke omgeving van afrikanisten en ging al spoedig, naast zijn werk als vertaler, zelf onderzoek doen. Dat mondde in 1977 uit in een proefschrift, waarvan in 1981 een handelseditie verscheen onder de titel Mind your colour. Met dit proefschrift vestigde Vernie definitief zijn naam als wetenschapper. Het werd veelvuldig door de internationale vakpers geroemd als een baanbrekende studie over de politiek-sociale geschiedenis van de relatie tussen verschillende bevolkings- en taalgroepen in Zuid-Afrika. Vernie February was 33 jaar in dienst van het Afrika-Studiecentrum. Zijn grootste triomf vierde hij in 1991 toen hij aan de Universiteit van de Westkaap benoemd werd als buitengewoon hoogleraar. Vijf jaar lang bracht hij twee maanden per jaar in Zuid-Afrika door om colleges en lezingen te geven, studenten te begeleiden en archiefonderzoek te doen. Als een echte Koekema- kranke paste hij zich steeds weer aan, zowel aan de verschillende weersomstan- digheden als aan de grote culturele verschillen in Zuid-Afrika en Nederland. Tijdens zijn verblijf in Zuid-Afrika in 1996 kwam er een abrupt einde aan deze vruchtbare intellectuele kruisbestuiving tussen zijn twee vaderlanden. Hij kreeg een zware hersenattack, moest met spoed gerepatrieerd worden naar Nederland en bleek daar ook nog een zware hartoperatie te moeten ondergaan. Eigenlijk verwachtte niemand hem meer terug te zien op het Afrika-Studiecentrum, maar dankzij zijn eigen sterke wilskracht en de geweldige steun van zijn vrouw Esther, slaagde Vernie er langzaam maar zeker in om – met alle beperkingen die zijn gezondheidsproblemen hem oplegden – zijn wetenschappelijke arbeid weer gedeeltelijk op te pakken. Hij besefte toen wel dat hij definitief wilde terug- keren naar Kaapstad. Om dat mogelijk te maken sloot het Afrika-Studiecentrum eind 2001 een Memorandum of Understanding met de Universiteit van de Westkaap en vestigde hij zich met zijn vrouw in 2002 in Kaapstad, waar hij opnieuw buitengewoon hoogleraar werd. Op 1 juni 2002 ging Vernie met ver- vroegd pensioen. Op het Afrika-Studiecentrum ging men toen aan de slag om vi een mooie afscheidsconferentie voor Vernie te organiseren waarvoor een aantal van zijn Zuid-Afrikaanse, Nederlandse en internationale collega’s zouden worden uitgenodigd en die besloten zou worden met een grootse receptie om hem in staat te stellen afscheid te nemen van zijn uitgebreide Nederlandse vriendenkring. Maar toen hij in oktober 2002 op het punt stond naar Leiden te rijden om daar de details van zijn afscheid te bespreken, kwam – eigenlijk toch nog onverwacht – het einde: Vernie werd met spoed in het ziekenhuis opge- nomen en overleed daar op 24 november. Deze bundel met bijdragen van vrienden en teksten van en over Vernie moet nu die afscheidsconferentie, die wij hem zo graag hadden gegund, vervangen. Laat deze Koekemakranke een uitdrukking zijn van de culturele en wetenschap- pelijk rijkdom van een genereuze, eigenzinnige en kleurrijke collega: Vernon Alexander February. Gerti Hesseling Directeur Afrika-Studiecentrum Maart 2004 vii Foto: Pieter Boersma (ca. 1989), met dank aan NIZA viii ix Deel 1 Bijdragen van vrienden Neville Alexander Vernie February was the epitome of those South Africans who helped to make the transition from a racist to a non-racial paradigm. I knew him from the time we were together at the University of Cape Town as student activists in the mid- to late 1950s. We also had two other features in common: both of us were passionate about creative literature (unlike me, he was also a practitioner in this regard) and about the rural hinterland, he about his beloved Koue Bokkeveld and I about the Great Karoo.