1960-71 Döneminin Türk Sinema Yazarlarinca Yorumlanmasi, Türk Sinematek Derneği’Nin Yapisal Dökümü Ve Onat Kutlar’In Sinemada Değişim Çizgisi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
1960-71 DÖNEMİNİN TÜRK SİNEMA YAZARLARINCA YORUMLANMASI, TÜRK SİNEMATEK DERNEĞİ’NİN YAPISAL DÖKÜMÜ VE ONAT KUTLAR’IN SİNEMADA DEĞİŞİM ÇİZGİSİ Önder Esmer 171183204 YÜKSEK LİSANS TEZİ Güzel Sanatlar Anasanat Dalı Film Tasarımı Yüksek Lisans Programı Danışman: Doç. Dr. Müjgan Yıldırım İstanbul T.C. Maltepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Şubat, 2020 1960-71 DÖNEMİNİN TÜRK SİNEMA YAZARLARINCA YORUMLANMASI, TÜRK SİNEMATEK DERNEĞİ’NİN YAPISAL DÖKÜMÜ VE ONAT KUTLAR’IN SİNEMADA DEĞİŞİM ÇİZGİSİ Önder Esmer 171183204 Orcid: 0000-0002-0476-6009 YÜKSEK LİSANS TEZİ Güzel Sanatlar Anasanat Dalı Film Tasarımı Yüksek Lisans Programı Danışman: Doç. Dr. Müjgan Yıldırım İstanbul T.C. Maltepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Şubat, 2020 JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAYI ii ETİK İLKE VE KURALLARA UYUM BEYANI iii TEŞEKKÜR Bu çalışmanın ortaya çıkmasını sağlayan, çalışma süresince desteğini esirgemeyen ve beni sürekli anlamaya çalışıp, cesaretlendiren değerli tez danışmanım Doç. Dr. Müjgan Yıldırım’a teşekkür ederim. Hazırlanan belgesel film kapsamında katılımlarını ve desteklerini esirgemeyen: Cevat Çapan, Seza Kutlar Aksoy, Filiz Kutlar, Burçak Evren, Mete Akalın, Mustafa Göçmen, Aydın Sayman, Ahmet Soner, Jak Şalom, Ahmet Kutlar, Doğan Hızlan, Adnan Özyalçıner, Ali Habib Özgentürk, Atilla Dorsay, Ömer Pekmez, Hülya Uçansu, Vecdi Sayar, Ergin Ertem, Hakkı Başgüney ve Sinematek/Sinema Evi’ne teşekkür ederim. Belgesel film çalışmasında katkıları ve destekleri olan yol arkadaşlarım: Emre Karagöz, Serdar Aydın, Matthias Kyska, Fazilet Katlanır, Fatih Erdinç, Tuvana Simin Günay, Betül Öztürk ve Yaprak Akbaba’ya teşekkür ederim. Önder Esmer Şubat 2020 iv “Gerçekte, yeryüzünün en güzel kenti, düşlerimizin ve mutluluklarımızın gizemli kaynağı İstanbul’da, Çiçek pasajı ve Sıraselviler arasında geçirdiğim yılların öyküsünü ilerdeki kitaplarda yazmayı düşünüyorum. O öyküde, eşsiz bir şiir vardı. Ama ancak şiirle anlatılabilir. Sinematek’in 1 numaralı üyesi Jak Şalom’dan, bitirimlerin şahı Mustafa Göçmen’e kadar sayısız güzel insan tanıdım. Bir gün ortam elverdiğinde onların portrelerini çizmek boynumun borcu. Sinemacı dostlarla birlikte sürdürdüğümüz onurlu bir kavganın ‘belgesel’i saklı o yıllarda. Bir gün mutlaka yapacağız o filmi. Bu yüzden bu kitap, her şey değildir. O ‘aşk, ateş ve anarşi günleri’nden benimle birlikte altın çıkaranlara bir küçük merhabadır. O kadar.” Onat Kutlar, Sinema Bir Şenliktir (1985, s. 30) v ÖZ 1960-71 DÖNEMİNİN TÜRK SİNEMA YAZARLARINCA YORUMLANMASI, TÜRK SİNEMATEK DERNEĞİ’NİN YAPISAL DÖKÜMÜ VE ONAT KUTLAR’IN SİNEMADA DEĞİŞİM ÇİZGİSİ Önder Esmer Yüksek Lisans Tezi Güzel Sanatlar Anasanat Dalı Film Tasarımı Yüksek Lisans Programı Danışman: Doç. Dr. Müjgan Yıldırım Maltepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü 2020 Türkiye Sineması, siyasal olguların yarattığı değişim ile her dönem aralığında farklı birikimlerin yöneliminde adlanır. 1960 Askeri Müdahalesi ile yenidenliğe atfedilen atmosfer, toplumsal dönüşüme belge ve eğilim tanıklığı kazandıran sinema üzerinde kavgaları yücelttiği gibi sanatçı kişiselliğini kavrama imkânını da taşır. Toplumun sorgulanan yapısı içinde, sinema endüstrisinin ve sinema sanatının eleştirel gelişimi aralanmaktadır. Hazırlanan çalışma, döneminin ortam yaratımı olarak Türk Sinematek Derneği’nin tarihsel konumuna odaklanır. Onat Kutlar’a uzanacak sinemada değişim çizgisi, çağının sinema yazarlarınca temellenir. Metin dizimi, 1960-65 yılları aralığında, sinema dergileri üzerinden parçalı bir kurulum ile kendi dokusunda irdelenir. Türkiye tarihselliğine taşınan “Sinematek” kavramı ile alanın özerk yapısı kurulur. 1968’in siyasal atmosferinde “ölü noktanın ötesinde” bir sinema düşüncesidir. Adlanan bu akış, Onat Kutlar’ın Sinematek kavramınca sorumlu adımını ve Türk Sineması’na dair “çıkış” oluşturacak teorisini yakın planda görmek kadar, arka planın varlığında entelektüel toplumcu birikimi çevrelemek gereğindedir. Çağının betiminde kurulacak anlatım, günümüz sorunsalına birincil haberdarlığını kurmak işlevince tercih edilmiştir. Anahtar Kelimeler: 1.Onat Kutlar; 2.Sinematek; 3.Yeni Sinema Dergisi; 4.Sinema Eleştirisi; 5.Devrimci Sinema. vi ABSTRACT INTERPRETATION OF THE 1960-71 PERIOD BY TURKISH AUTHORS WRITING ON CINEMA, THE STRUCTURAL BREAK- DOWN OF THE TURKISH CINEMATHEQUE ASSOCIATION AND ONAT KUTLAR’S LINE OF CHANGE Önder Esmer Master Thesis Department of Fine Arts Film Design Programme Advisor: Assc. Prof. Müjgan Yıldırım Maltepe University Graduate School, 2020 With the change created by political events, in each period Turkish Cinema is named differently based on the respective cultural background. The atmosphere attributed to the repetition of the 1960 military intervention glorifies the discussions on cinema, which documents and gives testimony to trends in social transformation, as well as providing the opportunity to get a conccept of artist identity. The critical development of film industry and film art is being researched within the examined structure of society. The presented thesis focuses on the historical position of the Turkish Cinematheque Association as an environment created by the circumstances of its time. The line of change in cinema that will extend to Onat Kutlar is based on the cinema authors of the era. The text composition is examined based on a partial compilation of cinema magazines of the 1960-65 period and their respective texture. With the “Cinematheque” concept, which moved Turkey to historicity, the area’s own autonomous structure was set up. In the political atmosphere of 1968, “beyond the point of death” is an idea of cinema. In this termed movement, while it is necessary to see Onat Kutlar as responsible for conceptualizing “Cinematheque” and a theory with regards to “exit” Turkish Cinema at the same time the movement needs to see the existence of a background which encompasses the intellectual social experience. An explanation which will be established in the depiction of the era has been preferred over problematizing from todays perspective to create primary awareness. Keywords: 1.Onat Kutlar; 2.Cinematheque; 3.Yeni Sinema (New Cinema) Magazine; 4.Film Critique; 5.Revolutionary Cinema. vii İÇİNDEKİLER JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAYI ............................................................................................ ii ETİK İLKE VE KURALLARA UYUM BEYANI ......................................................... iii TEŞEKKÜR ..................................................................................................................... iv ÖZ .................................................................................................................................... vi ABSTRACT .................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. viii GÖRSELLER LİSTESİ .................................................................................................... x ÖZGEÇMİŞ ..................................................................................................................... xi BÖLÜM 1. GİRİŞ ............................................................................................................. 1 BÖLÜM 2. 1960-65 YILLARINDA ÇIKAN SİNEMA DERGİLERİNDEN, YAZARLARIN YAZILARI KAPSAMINDA SİNEMANIN DÖNEMSEL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ ................................................................................................. 2 2.1. Sinema Sanatının Toplumsal Bağına Dair: Si-Sa Dergisi ...................................... 4 2.1.1. Sanatın Toplum Üzerine Yapması Gerekli Olan Etkilerle, Yapmakta Olduğu Etkiler Nelerdir? ........................................................................................................ 4 2.2. Dönüşen Düşünce Ortamında Kısa Süreli Parlama: Sine-Film Dergisi................. 7 2.1. Ne Bekleniyor Türk Sinema Sanatçısından? ...................................................... 7 2.3. Kırılma Döneminde: Sinema 65 Dergisi .............................................................. 11 2.3.1. Türk Sineması’nda Değişim Gerekli Midir? ................................................. 12 2.3.2. Halit Refiğ: Türk Sineması Nedir? ................................................................ 15 BÖLÜM 3. TÜRK SİNEMATEK DERNEĞİ’NİN TARİHSEL KONUMU, TAHLİLİ VE YAPISAL DÖKÜMÜ .............................................................................................. 19 3.1. Sinematek Kavramının Gelişim Evresi ................................................................ 19 3.2. Türk Sinematek Derneği ...................................................................................... 22 3.2.1. Türk Sinematek Derneği’nin Kuruluş Süreci ve Betimi ............................... 23 3.2.2. Türk Sinematek Derneği’nin Dönemsel Olarak Çerçevesi ........................... 28 3.2.3. Türk Sinematek Derneği’nin Yönetim Yapısı ve Uluslararası Temsili ........ 30 3.2.3.1. Türk Sinematek Derneği’nin Genel Kurul Toplantıları .......................... 30 3.2.3.2. Türk Sinematek Derneği’nin Uluslararası Film Arşivi Federasyonu Üyeliği 33 3.2.4. Türk Sinematek Derneği’nin Organizasyon Yapısı ...................................... 34 3.2.4.1. Film Gösterilmek İçin Yapılmıştır: Gösteri İlkesi .................................. 34 3.2.4.2. Koruma Odası: Arşiv İlkesi .................................................................... 39 3.2.4.3. Çeviri Faaliyeti: Eğitim İlkesi ................................................................