Ślady czasów cesarskich na wyspie - poznajemy zabytki z czasów antycznych

Ślady czasów cesarskich na wyspie Capri - poznajemy zabytki z czasów antycznych Ślady czasów cesarskich na wyspie Capri - poznajemy zabytki z czasów antycznych

Ważne daty

29 p.n.e. – Capri staje się częścią Imperium Rzymskiego

27 p.n.e. - 14 n.e. – panowanie Oktawiana Augusta

14‐37 n.e. – panowanie Tyberiusza

ok. 120 n.e. – powstają Żywoty Cezarów Swetoniusza

1860 – Capri staje się częścią Królestwa Włoch

Scenariusz dla nauczyciela

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń: 2. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej: b) historia Rzymu: – droga do władzy i panowanie Oktawiana Augusta, – Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Tyberiusz. III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń: 4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;

Nauczysz się

opowiadać historię wyspy Capri;

wskazywać starożytne zabytki znajdujące się na wyspie;

tłumaczyć fragmenty dzieła Swetoniusza; opisywać dzieła malarskie zainspirowane wizytą na Capri.

Podróże starożytnych

Kiedy porównujemy życie starożytnych Greków i Rzymian do życia ludzi współczesnych, zauważamy wiele podobieństw.

1

1. Podobnie jak my, ludzie antyczni pracowali, zakładali rodziny, szukali rozrywki, zachwycali się literaturą i podróżowali. Podróże mogły wynikać z wielu przyczyn. Starożytni udawali się w podróż ze względów kultowych, aby odwiedzić świątynie czy wyrocznie, które miały im przy‐nieść odpowiedzi na ważne życiowe pytania. Inni w podróżach szukali wiedzy – wyjeżdżali po to, aby uczyć się u najlepszych filozofów czy retorów. Szczególnie często w tym celu wyjeżdżano do Grecji.

Paolo Costa Baldi (fot.), Widok na wyspę Capri, 2011, wikimedia.org, CC BY 3.0

Były oczywiście podróże, które odbywano po prostu po to, by odpocząć od zwykłego codziennego zgiełku. Jednym z kierunków takich podróży były wyspy Morza Śródziemnego. Do popularnych miejsc należała wyspa Capri, położona w Zatoce Neapolitańskiej na Morzu Tyrreńskim, którą szczególnie upodobali sobie rzymscy cesarze – Oktawian i Tyberiusz.

Charles Caryl Coleman, „W cieniu winnicy. Capri”, 1898, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna Polecenie 1

Zastanów się nad poniższymi kwesami:

jakie mogły być inne powody podróżowania w starożytności?

jakie są główne motywacje podróżników w dzisiejszym świecie?

podróżowanie w starożytności i dziś – jakie są podobieństwa, a jakie różnice?

Przygotuj kilkuzdaniową wypowiedź uwzględniającą powyższe zagadnienia.

Ćwiczenie 1

Nazwa wyspy pochodzi od łacińskiego wyrazu, które oznacza kozę. Jakie to słowo?

capiceria capra capillus

Wyspa Capri

Nazwa Capri, jak już wiesz, pochodzi od wyrazu oznaczającego „kozę”. Jest to wyspa o powierzchni ponad 10 kilometrów kwadratowych, zbudowana w głównej mierze ze skał wapiennych. Znajdują się na niej dwa miasta – Capri i . Najwyższym punktem na wyspie jest szczyt wzgórza Monte Salaro (589 m. n.p.m.). Szczegóły topograficzne zostały ukazane na poniższej mapie.

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Już w okresie paleolitu na wyspie przebywali ludzie, a ślady ich bytności odkryto w starożytności, o czym informuje nas Swetoniusz. W VII w. p.n.e. w czasie wielkiej kolonizacji na wyspę przybyli Grecy. Szczególny czas rozwoju przypada na okres rzymski. Wyspa od 29 r. p.n.e. znalazła się w granicach Cesarstwa Rzymskiego i szczególne znaczenie miała za panowania Oktawiana i Tyberiusza, o czym będzie mowa w dalszej części lekcji. Z końcem II wieku wyspa stała się raczej miejscem izolacji. Cesarz Kommodus w 182 roku zesłał tam swoją siostrę Lucillę, po tym jak dowiedział się o spisku na jego życie, w którym kobieta uczestniczyła.

Widok z Capri, foto: Berthold Werner, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Turystyka

Ruch turystyczny na Capri ożywił się w XIX i XX w. Na wyspę najczęściej dociera się drogą wodną poprzez port Marina Grande, zbudowany w 1928 r., który obecnie znajduje się w granicach miasta Capri.

Capri, Grota Meravigiliosa, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Lazurowa Grota, wnętrze, wikimedia.org, CC BY-SA 1.0

Turyści chętnie odwiedzają też znajdujące się w Anacapri Schody Fenickie – 777 wykutych w skale stopni, które prowadzą do willi San Michele, w której znajduje się obecnie muzeum Axela Munthe. Willa ta została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku przez tego szwedzkiego pisarza, autora „Księgi z San Michele”. Z jej okien roztacza się panoramiczny widok na Capri i port. W dali widać również Wezuwiusza. W otoczeniu willi znajdują się także ogrody ozdobione licznymi dziełami sztuki. Niektóre z nich pochodzą z czasów starożytnych. Na Capri znajdują się również tzw. Ogrody Augusta (Giardini di Augusto), które zawdzięczają swą nazwę pierwszemu cesarzowi rzymskiemu – Oktawianowi Augustowi. Pochodzą one jednak z końca XIX wieku. Turyści odwiedzają je nie tylko z powodu ciekawej, śródziemnomorskiej flory – znajdują się tu także wspaniałe tarasy widokowe, które pozwalają podziwiać skalne bloki zanurzone w morzu zwane di Capri oraz zatokę z widokiem na elegancką uliczkę .

Popularny jest również kościół San Michele, w którym znajduje się malowidło (na posadzce), przedstawiające wygnanie z raju.

Turyści mają okazję również podziwiać pozostałości budowli wzniesionych w czasach cesarskich, które poznasz już za chwilę.

Znaczenie wyspy dla cesarzy

Czasy szczególnie pomyślne dla rozwoju wyspy w starożytności, to lata panowania dwóch cesarzy, którzy upodobali sobie Capri. Byli to Oktawian August oraz cesarz Tyberiusz. O tym, dlaczego ta wyspa miała dla nich tak duże znaczenie informuje nas Swetoniusz.

Autor nieznany, August z Prima Porta, I w. n.e., Muzeum Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna

Autor nieznany „Cesarz Tyberiusz”, 37 r n.e., Muzeum Chiaramon, Watykan, wikimedia.org, CC BY 2.5

Inne powody przywiązania do wyspy miał natomiast cesarz Tyberiusz, który mieszkał tam na stałe od 27 roku aż do swojej śmierci w 37 roku n.e. Przetłumacz fragment jego biografii wg Żywotu cezarów Swetoniusza, aby dowiedzieć się, z jakich względów Tyberiusz lubił spędzać czas na Capri, a następnie rozwiąż zadanie: [Tiberius] Capreas se contulit, praecipue delectatus insula, quod uno parvoque litore adiretur, saepta undique praeruptis immensae altitudinis rupibus et profundo mari. […]Ceterum secreti licentiam nanctus et quasi civitatis oculis remotis, cuncta simul vitia male diu dissimulata tandem profudit.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przetłumaczonego tekstu z dzieła Swetoniusza, z poniższych stwierdzeń wskaż zdanie NIEPRAWDZIWE:

Tyberiusz lubił przebywać na Capri, ponieważ służył mu klimat wyspy. Tyberiusz lubił wyspę Capri, ponieważ dostęp do niej był utrudniony. Tyberiusz na Capri mógł zachowywać się bezkarnie, ponieważ nie był oceniany przez społeczeństwo.

Budowle na Capri

Nie dziwi więc fakt, że obaj cesarze wydawali pieniądze, aby uczynić to miejsce godnym cesarskiego majestatu. Ruiny wzniesionych przez nich budowli zachowały się do naszych czasów.

W pobliżu Capri, w miejscu dzisiejszego portu, Oktawian August wybudował swoją nadmorską willę, przebudowaną później przez Tyberiusza. Do dziś możemy oglądać jej pozostałości.

Tyberiusz, który na wyspie spędził ostatnie lata swojego życia, dopuszczając się tutaj wielu bezwstydnych rzeczy, nie szczędził pieniędzy dla wyspy. Zbudował tutaj 12 willi, które nazwano imionami olimpijskich bogów. Do naszych czasów zachowały się pozostałości Villi Damecuta i Villi Iovis. O zaletach wyspy i pobycie Tyberiusza na Capri pisze historyk rzymski Tacyt w swoich Rocznikach (Annales), pozostawiając nam informację o willach:

Tymczasem Cezar […] ukrył się na wyspie Kaprei, którą od krańców Przylądka Surrentyńskiego oddziela szeroka na trzy mile cieśnina morska. Zapewne jej odludność szczególnie mu się podobała, ponieważ oblewające ją morze nie nastręcza żadnego portu, a zaledwie dla średniej wielkości statków jest kilka stanowisk; nadto nikt nie może tam wylądować, żeby go strażnik nie zauważył. Klimat wyspy w zimie łagodny, gdyż przeciwległa góra powstrzymuje ostre wiatry; lato, wystawione na działanie fawoniusza, jest bardzo przyjemne, bo przy tym dookoła rozlewa się otwarte morze; a roztaczał się stamtąd widok na najpiękniejszą zatokę, zanim wybuch Wezuwiusza wygląd okolicy odmienił. […] Lecz teraz rozpostarł się tu Tyberiusz z dwunastu ogromnymi willami o osobnych nazwach, a jak przedtem gorliwie oddawał się zajęciom publicznym, tak teraz w tym samym stopniu puścił swobodnie cugle bardziej tajemnym zbytkom i złowróżbnej gnuśności. Pozostałości po Villa Damecuta, foto: eliasabea_monaco, wikimedia.org, CC BY-SA 2.0

Villa Damecuta była jedną z willi wzniesionych przez cesarza Tyberiusza. Do jej zabudowy należała też w czasach starożytnych Lazurowa Grota. Obecnie jej pozostałości możemy oglądać w okolicy miasta Anacapri.

Do najważniejszych zabytków należy też , która została wzniesiona na szczycie wzgórza Monte Tiberio (354 m. n.p.m.). Tacyt w swoich „Rocznikach” informuje nas o tym, że była to największa z willi wzniesionych przez Tyberiusza. Najprawdopodobniej było to miejsce, w którym cesarz przebywał najczęściej. Zachowane ruiny pokazały, że znajdowały się w tym miejscu pomieszczenia typowe dla rzymskich term. Aby zapewnić wszelkie wygody cesarzowi, konieczne było gromadzenie wody deszczowej. Wielka sala, w której ucztowano, połączona była z korytarzem, który prowadził do urwiska skalnego. Cesarz miał strącać z niego swoich wrogów. Stan zachowania willi umożliwił również próby rekonstrukcji, które mogą nam przybliżyć, jak monumentalna była ta budowla dwa tysiące lat temu. 

Capri, Monte Tiberio, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Ćwiczenie 3

Tyberiusz miał wznieść 12 budowli, które poświęcić miał bóstwom olimpijskim. Dla których bóstw zatem NIE BYŁO willi na Capri? Wskaż łacińskie imiona bóstw.

Iovis Victoria Vulcanus Iuno Minerva Luna Ćwiczenie 4

W czasie lekcji zapoznałeś się z najważniejszymi informacjami dotyczącymi wyspy Capri. Połącz w pary pasujące do siebie elementy.

najwyższy szczyt Capri., 777 stopni wykutych w skale, znany zabytek miasta Anacapri., najpopularniejsza atrakcja turystyczna Capri, w czasach starożytnych poświęcona była nimfom., port na wyspie Capri., zabytek znajdujący się w Anacapri, w którym obecnie znajduje się museum Axela Munthe.

Schody Fenickie

Monte Salaro

Lazurowa Grota

Villa San

Michele

Marina Grande

Odwiedziny wielu znanych artystów

Nie tylko Leopold Staff dał się oczarować urokowi wyspy. Malownicze jej położenie i sprzyjający klimat sprawiły, że wiele znanych osób chętnie kupuje własne domy na Capri. Trzeba również zaznaczyć, że wielu znanych twórców odwiedzało wyspę. Bywali tu często poeci angielscy (np. Graham Greene) czy irlandzki literat – George Bernard Shaw. Widoki na Capri zainspirowały również malarzy, których dzieła możesz tutaj zobaczyć. 

Eduard Hildebrandt, „Skały na Capri z rybakami”, rok i miejsce przechowywania - nieznane, wikimedia.org, domena publiczna

Ćwiczenie 5

Zapoznałeś się z głównymi informacjami dotyczącymi wyspy Capri. Z poniższych stwierdzeń wybierz zdania prawdziwe .

Losy wysp były bardzo burzliwe. Wyspa została zdobyta m. in. przez Imperium Osmańskie. Najwyższym szczytem Capri jest Monte Tiberio. Wyspa Capri była ulubionym miejscem cesarza Oktawiana i cesarza Nerona. Cesarz Tyberiusz opuścił wyspę na kilka lat przed swą śmiercią. Wille zbudowane przez Tyberiusza nosiły imiona 12 bóstw olimpijskich. Na terenie wyspy znajdują się dwa miasta - Capri i Anacapri. Ćwiczenie 6

Przyjrzyj się wybranym ilustracjom jeszcze raz i przyporządkuj do nich odpowiednie podpisy.

August z Prima Porta, Villa Jovis, rekonstrukcja Weichardta, Jean Benner, Zacieniony zakątek na Capri 1887, Eduard Hildebrandt, Skały na Capri z rybakami, C.C. Coleman, W cieniu winnicy. Capri

......

......

Ćwiczenie 7

Uzupełnij definicję.

Wielka ...... to w starożytności proces masowej i zorganizowanej migracji ludności greckiej z Grecji właściwej i miast zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej (ok. 750–580 p.n.e.).

Słowniki

Słownik pojęć

Morze Tyrreńskie

część Morza Śródziemnego, między Półwyspem Apenińskim a wyspami: Sycylią, Sardynią, Korsyką i Elbą.

Paleolit starsza epoka kamienia, termin użyty, po raz pierwszy we Francji 1865 na oznaczenie starszego odcinka epoki kamienia („wieku kamienia łupanego”), w celu odróżnienia go od odcinka młodszego, neolitu („wieku kamienia gładzonego”). Dziś termin ten obejmuje okres pradziejów od czasów, kiedy człowiek zaczął produkować narzędzia (ok. 4–4,5 mln lat temu) do schyłku epoki plejstocenu (ok. 8300 p.n.e. dla terenów środkowej Europy).

Wielka kolonizacja

w starożytności proces masowej i zorganizowanej migracji ludności greckiej z Grecji właściwej i miast zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej (ok. 750–580 p.n.e.); główne kierunki: południowa Italia i Sycylia (Wielka Grecja), wybrzeże tracko‐macedońskie z Półwyspem Chalcydyckim, okolice Hellespontu, wybrzeża Morza Czarnego, także m.in. Cyrena i Barka w Afryce, Massalia (obecnie Marsylia) na wybrzeżu liguryjskim.

Słownik łacińsko‐polski

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

Charles Caryl Coleman, „W cieniu winnicy. Capri”, 1898, kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna

Bibliografia

Swetoniusz, Żywoty Cezarów, przeł. Pliszczyńską‐Niemirską, Wrocław 1987. Zygmunt Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Znak, Warszawa 2014.

Paul Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Świat Książki, Warszawa 2000.

Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.