Afzwaaiend recensente Jeanne Prisser: ‘Benader v8 VRIJDAG 2 DECEMBER 2016 het kunstwerk als een levend object van begeerte’ volkskrant.nl

Vragen over banden van PVV-leider met Israël Op bezoek bij Prince in AIVD onderzocht Paisley Park contacten Wilders

Tom Kreling, Huib Modderkolk dienst’. Het kan niet anders dan dat dit de Amsterdam Israëlische geheime dienst Mossad betrof. Wat de naslag van Wilders’ contacten De geheime dienst AIVD heeft in Een heeft opgeleverd, is niet bekend. Ook is 2009-2010 onderzoek gedaan naar onderzoek onduidelijk of toenmalig minister Guusje de Israëlische contacten van PVV-lei- ter Horst (Binnenlandse Zaken) op de der Geert Wilders. De dienst deed zo- naar een hoogte is gesteld door verantwoordelijk geheten ‘naslag’ naar aanleiding van politicus diensthoofd Gerard Bouman. Bouman wil een tip over Wilders’ gesprekspart- is een geen vragen beantwoorden. ‘Het interes- ners, onder meer bij de Israëlische seert me niets waarvoor u komt’, reageert ambassade in Den Haag. Dat de absolute hij op diverse verzoeken. De AIVD is om dienst daartoe overging, toont dat er no-go een reactie gevraagd, maar heeft aangege- serieuze vragen bestonden over Wil- ven niet op de inhoud van het stuk in te ders’ loyaliteit en mogelijke Israëli- willen gaan. Wilders kreeg meerdere ke- sche beïnvloeding. Oud-leiders ren de gelegenheid de bevindingen van de veiligheidsdiensten Volkskrant in te zien, maar hij sloeg dit af De interesse van de geheime dienst blijkt en wil ook geen commentaar geven. uit onderzoek van de Volkskrant naar Wilders was in 2010 op weg om een se- de woon-werkstudio’s twaalf jaar beveiliging van Wilders en de rieuze machtsfactor te worden. Na de val van de overleden popheld v4-7 gevolgen daarvan op de politicus en de van het laatste kabinet-Balkenende, ont- verantwoordelijke diensten. Daarvoor is PAGINA 8-9 stond in het najaar van 2010 het eerste ka- gesproken met 37 personen. Hoe de interesse binet-Rutte, met gedoogsteun van de PVV. Het onderzoek door de AIVD is opmer- van de geheime In die jaren onderhield Wilders nauwe kelijk, omdat de dienst terughoudend is dienst werd gewekt banden met invloedrijke Israëliërs, zoals met elke vorm van naslag of een operatie de hoge Israëlische generaal Amos Gilad, De laatste eretocht van tegen een zittend politicus. Het brengt het die hij eind 2008 op het hoofdkantoor van risico mee dat de geheime dienst een ver- het Israëlische leger in Tel Aviv bezocht. El Comandante lengstuk van de regering wordt als hij op Ook ging hij geregeld op bezoek bij de Is- verzoek politici onderzoekt, zeker die van raëlische ambassadeur in Nederland. Die de as van fidel castro de oppositie. Aan de andere kant moet een contacten zijn nu bekoeld, vertellen bron- gaat naar santiago geheime dienst alert zijn op oneigenlijke ZATERDAG IN VONK nen in de Joodse gemeenschap. inmenging van buitenlandse overheden Onderzoek naar De reden: Wilders zette zijn politieke p16-17 in Nederland of als er een bedreiging voor twaalf jaar Wilders ideeën niet om in beleid. Daarmee werd de nationale veiligheid is. Dat is een wet- beveiligen: een hij voor de Israëliërs minder interessant. telijke taak. Bovendien zit Wilders sinds politiek mijnenveld Illustratief daarvoor is Wilders’ aarzelende 2006 in de commissie-Stiekem, waar in- houding over steun aan het gedoogkabi- formatie van de AIVD en MIVD wordt ge- net in 2010. PVV-bronnen vertellen dat er deeld. Inlichtingen over het Midden-Oos- intern twee keer is gestemd over deel- ten staan vaak hoog op de agenda. name aan gesprekken met CDA en VVD. Diverse oud-leidinggevenden van vei- Tweemaal was de stemverhouding 13 voor, ligheidsdiensten zeggen dat een onder- 10 tegen. Wilders stemde niet mee, hij twij- Advertenties zoek naar een politicus een ‘absolute no- felde te veel. Uiteindelijk schaarde de PVV go’ is. Bij het doen van naslag zet de AIVD zich achter het gedoogakkoord – alleen Ka- FRANSE VERKIEZINGEN geen bijzondere opsporingsmiddelen in, merleden Driessen en Bosma bleven tegen zoals het tappen van een telefoon of het – maar de gedoogconstructie hield slechts Hollande trekt zich terug doen van observatie. Daarom hoeft de mi- negentien maanden stand. nister niet te worden geïnformeerd. In Kentering in de relatie met Israël was De Franse president Hollande doet diezelfde periode constateerde de AIVD het PVV-standpunt over ritueel slachten geen gooi naar een tweede termijn dat PVV-kandidaat Gidi Markuszower in in 2012, waardoor Joodse organisaties zich en zal niet meedoen aan de komende het najaar van 2010 een ‘risico voor de in- geschoffeerd voelden. Ook de ‘minder, verkiezingen. Dat heeft hij donder- tegriteit van Nederland’ was vanwege con- minder’-uitspraken van Wilders deden dag in een tv-toespraak bekendge- tacten met een ‘buitenlandse veiligheids- pijn bij Joodse organisaties. maakt. Hollande zei het uiteenvallen van links te vrezen, omdat zijn kandi- datuur te weinig steun geniet. TEN EERSTE PAGINA 3 VOETNOOT PROTOCOLLEN JAARGANG 95 € 2,50 ls je mensen de hele aan het sterfbed van patiënten. menleving volgestopt met pro- 56 pagina’s NUMMER België € 3,00 tijd dwingt tot ge- Begrijpelijkerwijs wordt vaak af- tocollen. Omdat die protocollen Duitsland € 3,25 28161 hoorzaamheid, dan geweken van de protocollen; contraproductief kunnen zijn, Frankrijk € 3,25 zorg je ervoor dat ze om menselijk te kunnen hande- zou de discussie niet beperkt Luxemburg € 3,00 ‘A Oostenrijk € 3,25 niet meer moreel kunnen den- len, moet je nu en dan de proto- moeten blijven tot huisartsen. ken’, aldus hoogleraar Andries collen negeren, zelfs als dat be- Elke maatschappij dwingt ge- Baart, woensdag in de Volkskrant tekent dat je theoretisch straf- hoorzaamheid af door wat we in een aangrijpend artikel van baar bent. Een huisarts zegt: ‘We ‘normen en waarden’ of ‘regel- Maud Effting over huisartsen. moeten ons realiseren dat een tjes’ noemen. Nu moeten we be- Baart deed met zorgethicus protocol ook maar een protocol grijpen hoe belangrijk het is die Guus Timmerman onderzoek is.’ regels soms te overtreden. naar hoe huisartsen handelen Uit angst voor fouten is de sa- Arnon Grunberg ABCCDCCEF

DE VOLKSKRANT BV JACOB BONTIUSPLAATS 9, POSTBUS 1002, 1000 BA, AMSTERDAM [email protected] TEL.: REDACTIE 020-562 9222 KLANTENSERVICE 088-056 1561 BEZORGING 088-056 1555 DE VOLKSKRANT 8 VRIJDAG 2 DECEMBER 2016 Ten eerste

RECONSTRUCTIE DE ISRAËLISCHE CONTACTEN VAN WILDERS

‘Dit kan JERUZALEM Geert Wilders voor de klaagmuur in Je- ruzalem tijdens een bezoek aan Israël in 2014. geen toeval AMOS GILAD Deze hoge Israëli- sche generaal ont- moette Wilders meermaals voor ‘politieke afstem- meer zijn’ ming’.

Onderzoek doen naar de banden van een politicus is ARYEH ELDAD hoogst ongebruikelijk. Toch deed de AIVD het. De Dit Knesset-lid namens de rechts- Israëlische contacten van PVV-leider Wilders gaven nationalistische National Union daar aanleiding toe. Om wie ging het en hoe (2003-2012) ont- moette Wilders bedreigend was het? in 2008. Door Tom Kreling en Huib Modderkolk

et is een van de anonimiteit. Vragen van journalisten be- Israëlisch politicus), Maxime Verhagen raadsels van Geert antwoordt hij nooit. Hij wil niet over zijn (minister Buitenlandse Zaken) en Mah- Wilders: zijn relatie tijd bij Wilders praten. moud Abbas (president Palestijnse Auto- met Israël. In de Bronnen in de joodse gemeenschap riteit).’ bijna twintig jaar melden nu dat Wagschal politieke ambi- Politieke afstemming dus. Wilders is dat Wilders in de ties had en zelf solliciteerde bij Wilders. gevormd in Israël, leefde een half jaar in Kamer zit, steunt Hij was politiek ‘vrij rabiaat’, zag in de is- een Israëlische nederzetting op de Wes- hij het land onver- lam een groot gevaar en hoopte bij de telijke Jordaanoever. Hij bezocht het ZEEV BOKER anderlijk. Hij reist er talloze malen PVV carrière te maken. Maar met Wilders land vaak, zoals in 2008 toen hij een ont- heen,H bezoekt er invloedrijke personen boterde het niet. De PVV-leider had niet moeting had met zijn politieke geestver- De tweede man op de Israëlische am- en kan binnenlopen bij het hoofdkan- altijd geduld voor hem – in situaties van want Aryeh Eldad, dan parlementslid bassade in Den Haag (1997-2003) is toor van het Israëlische leger in Tel Aviv. druk kan Wagschal last krijgen van een van de rechts-nationalistische National een van Wilders’ oudste contacten. Hij onderhoudt goede contacten met de spraakgebrek. Ze raakten gebrouilleerd. Union. Eldad is zoon van een leider van ambassade in Den Haag, de inmiddels Wagschal probeerde het daarna nog bij de zionistische paramilitaire organisatie overleden oud-premier Ariel Sharon is de VVD, maar verder dan de bijeenkom- Lehi. Hij gelooft niet in vrede met Arabi- GIDI een van zijn politieke voorbeelden. sten voor regionale politici kwam hij sche landen en raakte gewond in gevech- MARKUSZOWER Dat Wilders hoge Is raë liërs ontmoet is niet. Hij gaf zijn politieke carrière op en ten met de politie toen Israël in 2006 een bekend bij inlichtingendiensten, zeg- heeft geen contact meer met Wilders. illegale nederzetting ontruimde. Deze ondernemer uit gen diverse bronnen. En dat zou niet ter Amstelveen werd zake hoeven doen. Andere Kamerleden Nerveus door Wilders van de hebben soms ook nuttige contacten in Ook ontmoette Wilders meerdere malen PVV-kandidatenlijst het buitenland. Toch is Wilders een geval de hoge Israëlische generaal Amos Gilad. gehaald omdat hij apart en leiden zijn contacten door de ja- De Nederlandse Een forse man met lang voorhoofd en contact zou hebben ren heen meermaals tot speculatie en wit haar. Gilad is invloedrijk – in de week met de Mossad. argwaan. inlichtingendienst dat Wilders hem bezoekt in december Een van de oudste contacten is Zeev volgde de politicus 2008 schrijft de Israëlische krant Haaretz Boker, de tweede man op de Israëlische van het parlement dat Gilad feitelijk verantwoordelijk is HARRY ambassade in Den Haag tussen 1997 en voor de veiligheid van Israël. ‘Hij heeft KNEY-TAL 2003. Als Wilders nog in de VVD zit, raakt naar de Israëlische meer invloed op Israëls beleid dan velen hij bevriend met deze diplomaat. Hij be- ambassade die hoger dan hem in de overheidshië- Deze Israëlische zoekt hem ook als Boker vanaf 2006 de rarchie staan.’ ambassadeur eerste Israëlische ambassadeur in Slowa- Uit Saoedische documenten Een aanwezige bij het gesprek vertelt (2005-2011) kije wordt. Inlichtingenbronnen zetten gelekt via WikiLeaks dat Gilad Wilders steevast lachend met kwam vaak bij de nog steeds vraagtekens bij het innige dezelfde zin begroette: ‘Hebben ze je PVV op bezoek. contact tussen de twee in de tijd dat Bo- nou nog niet doodgeschoten?’ Ook hier Foto Martijn ker in Den Haag gestationeerd was. Twee Een andere opmerkelijkheid is het fre- vooral politieke afstemming. Ze spreken Beekman voormalig analisten van veiligheids- quente bezoek van de Israëlische ambas- over de positie van Israël in het Midden- diensten claimen dat de nummer-2-posi- sadeur Harry Kney-Tal (2005-2011) in de Oosten. De aanwezige: ‘De doctrine van tie op de Israëlische ambassade is voor- beginjaren van de PVV. PVV’ers zien hem Gilad is: Israël moet altijd veel sterker behouden aan personen die in verbin- soms wekelijks met zijn assistent naar blijven dan de buurlanden, anders ding staan met de Israëlische geheime de Tweede Kamer lopen. Het leidt tot een wordt het vernietigd. Het land mag dienst Mossad. Een oud-leiding gevende aanvaring met Kamerlid Hero Brink- nooit zwakte tonen.’ Wilders’ politiek bij een Nederlandse veiligheidsdienst man. ‘Ik laat me niet gebruiken voor de sluit daarop aan: ook hij maakt zich spreekt dat juist weer tegen. Israëlische zaak. Ik wil mijn handen vrij sterk voor de Israëlische zaak. Wat de speculatie verder voedt, is dat kunnen hebben’, zegt hij tegen Wilders. Het is vooral in die jaren (2004-2009) Wilders – als hij in 2004 voor zichzelf be- Brinkman vindt het schadelijk voor de dat Wilders goede contacten heeft met gint – Elliott Wagschal als beleidsmede- PVV als de partij dient als marionet voor Israël, zowel in het land zelf als bij de am- werker neemt. Dat is opmerkelijk, want de Israëlische regering. Wilders kiest er bassade in Den Haag. Maar wanneer zijn Wagschal komt rechtstreeks van de Is - daarna voor om vaker naar de ambas- steun aan een land en goede contacten raëlische ambassade. Op vage, linkse sade te gaan. Een PVV-medewerker die reden voor interesse van de geheime TEL AVIV blogs is dat voldoende om Wilders een bij die gesprekken is, zegt daarover: ‘Het dienst? Bronnen van veiligheidsdien- pion van Israël te noemen. Bijna twee ging voornamelijk over het Midden-Oos- sten praten daar niet graag over. Ze ogen Wilders spreekt in 2010 in Tel Aviv op jaar is Wagschal assistent van de PVV-lei- ten en de Israëlische politiek. Namen die nerveus als het over Wilders gaat. Een uitnodiging van de extreem-rechtse der, daarna verdwijnt hij in de relatieve het vaakst vielen: Tzipi Livni (gematigd analist: ‘Ik bezocht regelmatig de jaar- parlementslid Aryeh Eldad. Foto HH DE VOLKSKRANT VRIJDAG 2 DECEMBER 2016 9 Ten eerste

ARIEL SHARON

Geert Wilders in ja- nuari 2013 bij de her- denkingsdienst voor de overleden Israëli- sche oud-premier Ariel Sharon in Jeruzalem. Sharon is een van Wilders’ politieke voor- beelden. Foto Getty

lijkse inlichtingenconfe rentie in Herz- rikaans-Israëlische computervirus Stux- samenleving weleens door de Mossad land? Er worden geen bijzondere be- liya in Israël. Het viel me vaak op dat de net. Ook hebben Nederlandse inlichtin- zijn benaderd. Er zijn weinigen die daar voegdheden ingezet, zoals het tappen taal die je daar hoort dezelfde is als die gen bijgedragen aan Israëlische aanval- niet op ingaan. Zo’n verzoek van de Mos- van telefoons of observatie. Opvallend is van Wilders over de islam. Exact dezelfde len op andere nucleaire installaties in sad gaat subtiel: een vraag om bijvoor- dat acties van de Nederlandse dienst ook analyses, hetzelfde wereldbeeld, de- het Midden-Oosten, zeggen bronnen. Zo- beeld lijsten met namen van de sport- worden beschreven in via WikiLeaks uit- zelfde tekst. Ik heb intern vele malen ge- als bij het bombardement op de club of een hotel door te geven. ‘Ogen- gelekte – en inmiddels weer verwij- zegd: ‘Jongens, dit kan geen toeval meer Osirak-faciliteit in Irak in 1981. schijnlijk onschuldige informatie, waar- derde – Saoedische diplomatieke rappor- zijn. Daar moet iets zitten.’’ Maar, zegt hij Dat het vertrouwen groot is, blijkt ook van je niet weet in welke puzzel die no- ten. In een ‘geheime nota’ staat dat ‘de erbij, ‘ik kan het niet bewijzen. Sterker, ik uit de contracten die Israëlische bedrij- dig is. Ze stellen zich niet voor als Nederlandse inlichtingendienst de poli- heb nog niet het begin van bewijs dat ven krijgen: AIVD en MIVD laten een Is - Mossad, eerder als iemand van Buiten- ticus (Wilders, red.) volgde van het parle- Wilders een pion van Israël is.’ raëlisch bedrijf data-analyse doen, de po- landse Zaken.’ ment naar de Israëlische ambassade.’ Onderzoek doen naar een politicus is litie gebruikt Israëlische surveillance-ap- Waarom de Saoediërs schrijven dat Wil- hoogst ongebruikelijk en in een demo- paratuur. Natuurlijk, zeggen bronnen, ‘Naslag’ ders toch is gevolgd, is onbekend. cratie onwenselijk. Het brengt het risico doen Nederlanders ook aan contraspio- Als Wilders Markuszower hoog op de Wat het onderzoek oplevert, is ook met zich mee dat de geheime dienst een nage. Ze letten op Israëlische activiteiten kandidatenlijst van de PVV voor de niet duidelijk. Later dat jaar behaalt Wil- verlengstuk van de regering wordt als in Nederland, maar die worden niet zo Tweede Kamer zet – plek vijf – informeert ders een grote verkiezingsoverwinning hij op verzoek politici gaat onderzoeken, scherp gevolgd als bijvoorbeeld die van de AIVD de minister van Binnenlandse en gaat hij het minderheids kabinet van zeker die van de oppositie. Bovendien Oost-Europese landen, Marokko en Tur- Zaken, dan Ernst Hirsch Ballin. In de CDA en VVD gedogen. kan het de controlerende taak van de Ka- kije, laat staan China of Rusland. Een brief staat dat Markuszower een ‘risico is Wilders’ relatie met de Israëlische am- mer belemmeren. Diensten zijn er oud-medewerker van de MIVD: voor de integriteit van Nederland’ van- bassade is nu bekoeld, bevestigen joodse daarom uitermate terughoudend mee. ‘Israëlische diensten wordt niet veel in wege zijn contacten met een buiten- bronnen. De belangrijkste reden: Wil- Tegelijk moet een geheime dienst alert de weg gelegd.’ Een andere ex-MIVD’er: UNDERCOVER landse inlichtingendienst. Er is geen ders levert nooit, hij zet zijn standpun- zijn op oneigenlijke inmenging van bui- ‘Er zijn nauwelijks geheimen voor el- IN DENEMARKEN twijfel dat dit de Mossad betreft. ten niet om in beleid. Een bron: ‘Israë- tenlandse overheden in Nederland of als kaar. We delen veel over en weer.’ Dat plaatst ook Wilders voor een di- liërs zijn ook pragmatici. Zij zien dat de er een bedreiging voor de nationale vei- Toch zijn er ook kleine incidenten. In Morgen in de Volks- lemma. Eigenlijk kan hij de stevige be- PVV steeds radicaler wordt en nooit de ligheid is. Dat is een wettelijke taak. Bo- 2009 vinden Israëlische beveiligers in krant ‘Een underco- woordingen van de AIVD over Markuszo- transitie heeft gemaakt naar een partij vendien zit Wilders sinds 2006 in de een Haags café nabij de Is raëlische am- veroperatie in wer niet negeren. Op de kamer van de met invloed. Daar verlies je vrienden commissie-Stiekem, waar informatie bassade een wapen. De plek: de spoelbak Denemarken’. Een fractievoorzitter hebben de twee een mee.’ De scheiding begon na de gedoog- van de AIVD en MIVD wordt gedeeld. In- van een toilet. De politie doet onderzoek uitvoerig onder- kort gesprek. Wilders is daarin duidelijk: constructie in 2010. PVV’ers vertellen dat lichtingen over het Midden-Oosten maar kan de herkomst niet achterhalen. zoek naar twaalf Markuszower zal van de lijst moeten. Wilders sterk twijfelde aan de samen- staan vaak hoog op de agenda. Een senior adviseur van het ministerie jaar beveiliging van In diezelfde periode – 2009 en 2010 – werking met CDA en VVD. Twee keer van Veiligheid: ‘Het leidde tot een discus- Wilders en de im- krijgt de AIVD ook informatie over Wil- werd er intern gestemd over de deel- Mossad sie bij ons wat die lui in vredesnaam uit- pact daarvan op de ders. Het is reden voor ‘naslag’ door de name van de PVV aan de formatiege- De vraag is hoe erg het is als een politicus vreten. Wie zoekt er in een spoelbak?’ In politicus en de Ne- dienst. Er is weinig bekend over de con- sprekken. Tweemaal was de stemverhou- die informatie met Israëlische bronnen diezelfde periode maakt burgemeester derlandse veilig- text en de duur van het onderzoek. Bron- ding 13 voor, 10 tegen. Wilders stemde zou delen. Contacten met Turkije en Rus- Van Aartsen zich zorgen over het aantal heidsdiensten. Een nen zijn uiterst terughoudend met in- niet mee. De gedoogconstructie hield land zijn automatisch zeer gevoelig, Israëlische beveiligers dat in Nederland verhaal op basis formatie over het werk van de AIVD. Op negentien maanden stand. maar Israël is een bondgenoot van Ne- zware wapens mag dragen. Het zijn er van gesprekken het onthullen van onderzoeken tegen Kentering in de relatie met Israël was derland. De diensten van de beide lan- dan vijftien, maar er verandert niets. met 37 personen personen staan gevangenisstraffen. Feit het standpunt over ritueel slachten in den werken goed samen. Zo onderhoudt Wilders komt dichter in het blikveld die sinds 2004 be- is dat de AIVD naslag doet naar Wilders’ 2012, waardoor joodse organisaties zich de militaire inlichtingendienst een van de dienst als hij eind 2008 vaker op- trokken zijn bij Wil- Israëlische contacten, onder meer van geschoffeerd voelden. Ook de ‘minder, prima relatie met de Mossad. Er gaat trekt met Gidi Markuszower. Deze onder- ders’ beveiliging, de ambassade. Niet toevallig gebeurt dat minder’-uitspraak deed pijn bij Joodse geen ‘bulk-informatie’ over en weer nemer uit Amstelveen is woordvoerder die bij inlichtingen- in de periode van diensthoofd Gerard organisaties. Hoewel zij nooit grote fi- maar zinvolle inlichtingen worden wel van een Nederlandse afdeling van de Is- diensten analyses Bouman. Een eigengereide en starre lei- nanciële donoren waren, ondersteun- gedeeld, bijvoorbeeld over het Iraanse raëlische politieke partij Likud en actief maken of onder- der – een boevenvanger, geen groot stra- den zij in de Verenigde Staten wel de nucleaire programma. De Nederlandse bij de stichting BLEW, die de beveiliging zoek doen, die be- teeg. Die bovendien van minister Guusje fondsenwerving voor Wilders. Die militaire inlichtingendienst heeft van van joodse bijeenkomsten doet. vriend met hem ter Horst (Binnenlandse Zaken) veel vrij- stroom is zo goed als opgedroogd. Type- oudsher een sterk team dat gespeciali- Leden kregen tot een aantal jaren gele- zijn of werkzaam heid krijgt. Zij wil niet dat de dienst poli- rend is dat de giften die de PVV vorig jaar seerd is in nucleaire proliferatie. Dat sig- den een zelfverdedigingscursus in Israël, waren bij de PVV. tici onderzoekt – veel te gevoelig – maar kreeg uit de Verenigde Staten – samen naleerde in 2004 als eerste dat Iran in vaak van oud-militairen. ‘Dat stelt niet Bouman doet het toch. meer dan 100 duizend euro – afkomstig Natanz het ‘point of no return’ voorbij veel voor, maar daar zitten ongetwijfeld In een korte periode bekijkt de dienst waren van één persoon: David Horowitz, was. Die informatie kwam ook bij de Is - inlichtingenofficieren tussen’, vertelt Reacties? Wilders’ contacten. Wat is er daarover een conservatieve denker die het joden- raëlische diensten terecht. Natanz werd een bron dicht bij de joodse gemeen- Mail naar: onder- bekend? En vormt dat een mogelijke be- dom vaarwel heeft gezegd en zichzelf nu later getroffen door het agressieve Ame- schap. Zoals ‘veel mensen’ in de joodse [email protected] dreiging voor de veiligheid van Neder- agnost noemt. DE VOLKSKRANT 2 ZATERDAG 3 DECEMBER 2016

14.00 UUR SAMSOM VS. ASSCHER DIT WORDT Kandidaat-PvdA-lijsttrekkers BERT DIT WEEKEND Diederik Samsom en Lodewijk WAGENDORP NIEUWS Asscher gaan wederom in debat. COLUMN

Mol bij Deense omroep onthulde inhoud film Wilders Terlouws ongelijk Nederland kreeg hulp van an Terlouw, de 85-jarige éminence grise van D66, hield woensdagavond bij DWDD de Toespraak van de Week. In zeven minuten legde hij uit dat we moeten Deense spion rond ‘Fitna’ Jstreven naar een duurzame wereld waarin de men- sen elkaar weer vertrouwen. Zijn woorden vielen in goede aarde, het hele land had het erover en prees Ter- louw. Het praktische effect van zijn hartekreet kunnen we Tom Kreling, Huib Modderkolk na de voorvertoning Fitna niet uit te is dat politici en functionarissen onge- meten: zien we de komende tijd een toename van het aan- Kopenhagen zenden. Toenmalig hoofdredacteur stoord hun werk kunnen doen, onge- tal touwtjes uit brievenbussen, dan gaat het weer de Arne Notkin beoordeelde de film als acht hun politieke opvattingen.’ De vei- goede kant op – met het vertrouwen tenminste. De Deense geheime dienst heeft in ‘pure propaganda zonder enige ligheid van ‘de heer Wilders is ook niet Het is spijtig dat politici hier zo jong oud worden gevon- 2008 in een undercoveroperatie de nieuwswaarde’. in geding geweest’. den. Je ziet vaak dat voormalige leiders op hogere leeftijd inhoud van de film Fitna van Geert Nu zegt de huidige zendercoördina- Geert Wilders heeft meermaals de een wijsheid tentoonspreiden die je ze al veel eerder had Wilders achterhaald. Dit gebeurde tor van DR2, Christoffer Guldbrandsen, mogelijkheid gekregen de bevindin- toegewenst, met name toen ze nog macht hadden. Kenne- na een bezoek van de Nederlandse namens de omroep dat hij de under - gen van de Volkskrant in te zien en com- lijk komt inzicht met de jaren – wat is er eigenlijk tegen terrorismecoördinator NCTV aan coveroperatie moeilijk kan geloven. mentaar te geven. Hij heeft ervoor ge- een toffe premier van tachtig? Denemarken. De operatie werd uit- ‘DR2 werkt altijd kritisch tegenover au- kozen dat niet te doen. Uit het onder- Maar van alle fractieleiders in de Tweede Kamer – afge- gevoerd twee weken voor Wilders toriteiten. Onze loyaliteit ligt niet bij zoek van de krant blijkt ook dat er de af- zien van de eenmansfracties – is er één boven de zestig zijn film online zette. Dat blijkt uit machthebbers. We werken niet met ze gelopen jaren strubbelingen waren (Henk Krol, 66) en zijn er vier 50-plus. De rest heeft nog onderzoek van de Volkskrant, waar- samen en assisteren ze ook niet. Ik kan rond de beveiliging van Wilders. Som- niet eens een midlifecrisis. Onder de ministers zijn vier voor over een langere periode is ge- niet duidelijk genoeg zijn in hoezeer mige leidinggevenden bij de NCTV vra- veertigers, vijf vijftigers en bevindt zich welgeteld één sproken met 37personen. we dit afwijzen.’ gen zich af of de beveiliging niet kan eenzame zestigplusser, namelijk Henk Kamp (64). worden afgeschaald, maar zien dat de Dat is dus veel te pril en vragen om problemen. De NCTV, tevens verantwoordelijk voor ‘politieke moed’ ontbreekt. Het succes en de geloofwaardigheid van Terlouw had- Wilders’ beveiliging, probeerde in het ‘Iemand beveiligen is niet zo moei- den alles te maken met zijn grijze haren en oprechtheid. voorjaar van 2008 de veiligheidsri- De NCTV nam lijk’, zegt een ex-NCTV’er die jaren de En aan het ontbreken van effectbejag – hij zat er niet om sico’s en effecten in te schatten van contact op met contactpersoon van Wilders was. stemmen te scoren met een paar gelikte soundbites, inge- Fitnaen wilde daarom graag de inhoud ‘Maar de beveiliging weer afschalen, fluisterd door een bijdehante pr-jongen. van de film achterhalen. Wilders wei- haar Deense daar is veel meer moed voor nodig. Ik gerde informatie over de film te geven. zusterorganisatie heb altijd gevonden dat het wel min- Binnen de NCTV is daarom discussie der kon.’ gevoerd om de inhoud via beveiligers Ook binnen de AIVD, de dienst die de van Wilders te achterhalen. Dat wezen dreigingsanalyse aanlevert, is men Wat is er tegen een toffe leidinggevenden af. zeer terughoudend met afschalen. Een In dat voorjaar kondigde Wilders bij Guldbrandsen voegt toe: ‘Eerlijk van de redenen ligt in de moord op premier van tachtig? zijn beveiliging aan dat hij naar de pu- gezegd vind ik het schandelijk dat een Pim Fortuyn. ‘Dat heeft een levens- blieke omroep in Kopenhagen zou krant dit soort beschuldigingen publi- groot trauma veroorzaakt, waar de gaan. De NCTV vermoedde dat Wilders ceert zonder enige documentatie. Ik AIVD tot op de dag van vandaag last van Maar toch: zijn vertrouwenverhaal klopte niet. Terlouw daar Fitna wilde laten zien, in de hoop heb grote twijfels over het waarheids- heeft’, aldus een voormalig leidingge- haakte aan bij de heersende gedachte dat het wantrou- dat deze omroep hem wilde uitzenden. gehalte van dit nieuws.’ vende van de dienst. wen in de Nederlandse samenleving de spuitgaten uit- De NCTV nam daarom contact op met De kwestie toont hoe groot de druk Ook Wilders ziet minder beveiliging loopt. Dat idee wordt gevoed door politici die inspelen op haar Deense zusterorganisatie, de PET. was bij de Nederlandse veiligheids- niet zitten. Een oud-Kamerlid van de angst en door social media waar zaken worden uitver- Wilders gaf inderdaad een voorver- diensten rond Wilders’ film. Een inlich- partij zegt dat hij ook weet dat beveili- groot en opgeblazen. En ook door reguliere media die niet toning en de Deense geheime dienst tingenoperatie rond een zittend Ka- ging politieke voordelen heeft. ‘Wil- willen achterblijven. wist een medewerker van de publieke merlid wordt alleen in extreme geval- ders hield ons altijd voor dat die bevei- Maar met de werkelijkheid van een grote meerderheid omroep over te halen als mol te funge- len overwogen. liging voor 2 à 3 zetels staat.’ Diverse van de Nederlanders heeft het niks te maken. Het vertrou- ren. Deze persoon moest achterhalen De NCTV wil niet reageren op deze PVV-bronnen bevestigen dit, maar zeg- wen in de politiek en de democratische instituties is hier of in de omstreden film een koran ver- specifieke gebeurtenis, maar laat in gen erbij dat het nooit de keuze van internationaal gezien juist erg hoog. Het onderlinge ver- brand zou worden en is na afloop gede- een reactie weten dat ‘de bewakings- Wilders was om beveiligd te worden en trouwen tussen de burgers is zelfs nergens zo hoog als in briefd door de PET. en beveiligingstaken in opdracht van dat het juk enorm is. Nederland – brievenbustouwtjes of niet. Dat vertrouwen De inlichtingen belandden vervol- de NCTV niet worden gebruikt voor het is de afgelopen jaren niet of nauwelijks gedaald, blijkt uit gens bij terrorismecoördinator Tjibbe verkrijgen van informatie en inlichtin- elk onderzoek. Dat is terecht, we leven in de minst crimi- Joustra en bij minister van Justitie gen’. ‘Toen niet, en nu ook niet.’ VONK nele van alle samenlevingen en krijgen de cellen amper Ernst Hirsch Ballin. De organisatie benadrukt dat het WAT IS HET EFFECT VAN DE CONTINUE BE- meer gevuld. De Deense publieke omroep besloot ‘doel van de beveiligingsmaatregelen VEILIGING OP GEERT WILDERS? Het beeld van de werkelijkheid wordt verdraaid – en de woorden van Terlouw droegen daaraan bij, hoewel ik met- een wil geloven dat zulks niet zijn bedoeling was. Inder- daad hingen vroeger touwtjes uit brievenbussen, behalve bij huizen waar iets viel te halen, die hadden toen ook al een dubbel slot op de deur. Stervoetballer Ronaldo bespaart In NRC Handelsblad zei Paul Dekker, die bij het Sociaal en Cultureel Planbureau onder meer de ‘civil society’ en ‘ver- trouwen’ in zijn portefeuille heeft, dit: ‘De publieke opinie 35 miljoen met belastingtruc en media praten elkaar een donker gat in.’ En, waar- schuwde hij, ‘dat kan een selffulfilling prophecy worden’. Wie voortdurend leest en hoort dat het wantrouwen toe- neemt, begint zich op den duur af te vragen of hij met al Willem Feenstra, Mark Misérus De Portugees is de zoveelste voetbal- Nike, Toyota, Unilever en Kentucky zijn vertrouwen niet de laatste der naïevelingen is en of Amsterdam ler die in opspraak raakt door dubi- Fried Chicken (KFC). wat meer wantrouwen jegens politici en buren niet op euze belastingconstructies. Spelers De belastingconstructie van zijn plaats is. Stervoetballer Cristiano Ronaldo worden vaak omringd door adviseurs Ronaldo toont overeenkomsten met We moeten ons geen spoken laten aanpraten die niet heeft eind 2014 63,5 miljoen euro die zeggen geld voor hen te kunnen die van zijn eeuwige rivaal Lionel bestaan, ook niet door Jan Terlouw, hoe oud hij ook is en weggesluisd naar een belasting- besparen met belastingtrucs. Mede Messi. De Argentijn ontdook tussen hoe goed hij het ook bedoelde. paradijs. Daarmee bespaarde hij doordat celstraffen uitblijven, en boe- 2007 en 2009 de heffingen die hij in in Spanje voor 35 miljoen aan be- tes vanwege de miljoenensalarissen Spanje moest betalen over de inkom- lastingen. Dat meldt het onder- van spelers toch wel te betalen zijn, sten uit zijn portretrechten. Dat zoeksconsortium EIC, waarvan in gaan voetballers geregeld met de advi- scheelde 4,1 miljoen euro aan afdrach- Nederland NRC Handelsblad deel seurs in zee. ten. uitmaakt. Ronaldo werd al eerder onderzocht In juli werd hij door Spaanse rech- door de Spaanse belastingdienst. Dat ters veroordeeld tot een celstraf van Volgens EIC, dat miljoenen documen- bleef zonder gevolgen. Machester Uni- 21 maanden. De rechters onder- ten uit de voetbalwereld analyseerde, ted-coach José Mourinho, die voorheen streepten dat juist idool Messi zijn liet de aanvaller toekomstige sponsor- ook bij Real Madrid werkte, moest wel verantwoordelijkheid moet nemen MEER ZON inkomsten uitbetalen vlak voor in 5,8 miljoen euro aan naheffingen en voor het afdragen van belastingen. Spanje de wet werd aangepast. Dat geld boetes betalen. In Spanje hoeven wetsovertreders die In de loop van de dag schijnt de zon steeds vaker. zou zijn overgeboekt op een Zwitserse Naast zijn jaarsalaris verdient voor het eerst over de schreef gaan en Het wordt 7 graden en er staat een zwakke tot matige bankrekening van Ronaldo. Of de belas- Ronaldo nog eens tientallen miljoenen een gevangenisstraf van minder dan noordoostenwind. Zondag lost de bewolking op en tingconstructie illegaal is, moet nog via zijn portretrechten. Hij heeft of had twee jaar krijgen, meestal niet de cel wordt het zonnig, bij 2 tot 4 graden. Pagina 45 blijken. sponsorcontracten met onder meer in. 2 DE VOLKSKRANT VONK 2 ZATERDAG 3 DECEMBER 2016

Peter Middendorp Sollicitatie

Wat is het effect van de continue beveiliging van Geert Wilders op hem en op de overheid? De Volkskrant deed onderzoek en ontdekte een undercoveroperatie in Kopenhagen.

Door Tom Kreling en Huib Modderkolk Foto’s Freek van den Bergh

ierbij stel ik me officieel kandidaat voor het burgemeesterschap van mijn geboorte- stad Emmen. Als dit een toespraak was ge- Hweest vanaf de Muziekkoepel bij de BikBar Permanent aan de Markt, had ik nu de mouwen van een wit over- hemd opgestroopt. Hoewel vrijhandel het meeste oplevert, worden de opbrengsten niet goed verdeeld. De periferie krimpt. Krimp versterkt zichzelf. De vrijhandel gaat geen werk naar ons brengen, maar wel robots, die ons het be- in de gaten staande werk uit handen slaan. Wat is straks nog de waarde van een mens, als hij overbodig is geworden voor de economie – ook in democratische zin? Klein, denk ik, te klein. Wij gooien alles op werk, op groen, want groen is gehouden werk. We gaan knetterend investeren in groene tech- niek, kennis en innovatie. Alle huizen worden geïso- leerd, van zonnecellen voorzien en op aardwarmte aangesloten. Het werk wordt verdeeld onder Emme- naren, van hoog tot laag. Ze krijgen de nieuwe ener- gievoorzieningen in bezit, en verkopen zelf de meer - opbrengst. Het plan is nog niet af. Daarom kan ik er ook zo enthousiast over zijn. Uit een grote groep vrijwilligers eert Wilders heeft net direct. Wilders is doodsbang dat de loten we een aantal mensen, die worden vrijgesteld en een cadeau uitgepakt inhoud van Fitna uitlekt. Een heel klein beloond om de plannen te vervolmaken. Zij krijgen en kijkt een beetje ver- clubje vertrouwelingen is betrokken tijd. Alle informatie. Ze kunnen met iedereen spreken, baasd naar de man bij het project. Verder heeft hij de film alle experts. Als het plan af is, gaan zij weer naar huis. van wie hij het kreeg. in Nederland aan niemand laten zien. Om een goeie representatie te garanderen, zodat Een koffer? Wat moet Zelfs het verzoek van de Nationale Ter- iedereen meedoet, alle burgers van alle soorten en hij hier nou mee. ‘Dit rorismecöordinator Tjibbe Joustra om maten, is het nu even gedaan met de vrijwilligheid. koffertje’, zegt de de film te zien, heeft hij resoluut afge- We loten nu een nieuwe groep uit alle Emmenaren, Deense gever, ‘is van een Israëlische wezen. Het is daarom bijzonder dat hij G generaal geweest, die er ooit de aan- überhaupt zijn film aan de Denen wil valsplannen voor de zesdaagse oorlog laten zien. van 1967 in bewaarde.’ Wilders kijkt ‘Ik kom wel met de film naar Kopen- verrast en houdt het presentje wat on- hagen’, mailt hij terug aan Notkin. En Het gaat niet zo heel handig vast. Zijn gastheer vertelt hem zo rijdt hij op dinsdag 18 maart 2008 dat hij het ding op e-Bay op de kop van het vliegveld naar de Deense om- goed met alles heeft getikt, speciaal voor hem. Een his- roep. De Nederlandse beveiligings- torisch object uit zijn geliefde land Is- dienst DBB heeft zoals gebruikelijk een raël, dat moest hij wel mooi vinden. paar dagen eerder de route verkend: die zich voor kortere tijd over de plannen buigt om ze Wilders bedankt de man enthou- gekeken naar posities voor sluipschut- vervolgens af- of goed te keuren. siast. Hij kijkt even het zaaltje rond en ters, afspraken met ziekenhuizen ge- Van loting komt een bestuur door burgers. Het is zijn blik blijft hangen bij zijn rechter- maakt. Het is koud, rond het vriespunt, een oude, Griekse voorwaarde onder democratie, die hand Martin Bosma. De PVV-leider is te koud voor de tijd van het jaar. De pas in moderne eeuwen door verkiezingen is vervan- een beetje nerveus, maar op een fijne omroep zit in een gloednieuw, pom- gen, omdat het de aristocratie anders wat al te demo- manier. Hij gaat zo iets bijzonders peus gebouw aan de rand van een ar- cratisch werd met de democratie. doen. Iets wat hij niet eerder heeft beiderswijk. De gepantserde Mercedes David Van Reybrouck heeft een schitterend boek gedaan, maar waar hij lang naar heeft – door beveiligers naar Denemarken over loting geschreven, Tegen Verkiezingen, helder, uitgekeken. gereden – met Wilders en zijn gevolg is beknopt en overtuigend. De eerste experimenten met Vanochtend is Wilders met Bosma en net na 10 uur een loods aan de achter- loting zijn een groot succes. In IJsland en Ierland zijn een handjevol beveiligers naar Kopen- kant van het gebouw ingereden, waar op deze manier al grondwetten herschreven. hagen gevlogen op uitnodiging van normaal de vrachtwagens met Eigenlijk, schrijft Van Reybrouck, worden we allang Mads Brügger, een boomlange, kale videoapparatuur en de satellietwagens door loting geregeerd: peilingen zijn lotingen onder Deense filmmaker en journalist die wel laden en lossen. Hier kan Wilders onge- mensen die nog niet hebben nagedacht. Hetzelfde van wat opwinding houdt. Hij is pre- zien uitstappen en de lift in schieten. geldt vermoedelijk voor referenda. Die hebben ook sentator van The Eleventh Hour, een Wilders is in een uitstekend humeur. nog eens als nadeel dat 16 procent van de bevolking goed bekeken talkshow op de Deense De spanning die in Nederland om zijn bij een opkomst van 30 procent al een beslissing kan publieke omroep. film hangt, is hier een stuk kleiner. In forceren. Een paar weken geleden stuurde Denemarken hoeft hij veel minder op Nu roepen we maar wat vanaf de zijlijn naar onze Brügger hem ineens een mailtje. Hij zijn hoede te zijn dan thuis, waar alles eigen tv, boos en ontevreden. Je kunt zomaar een had in een Deense krant gelezen dat wat hij doet nauwlettend wordt ge- hekel aan je buurman krijgen omdat hij iets anders Wilders niemand kon vinden die zijn volgd door de media, collega-politici stemt dan jij, terwijl je voor allerlei problemen zo- anti-islamfilm Fitna wilde uitzenden. en de veiligheidsdiensten. Met de maar oplossingen zou kunnen bedenken, als je er Dat was echt iets voor hem, schreef Deense journalisten en hun omroep gezamenlijk naar moet zoeken. Brügger. Zijn werkgever DR2 vertoonde – nu wereldwijd bekend van series als Over tien jaar komen ze ons vanuit de halve wereld eerder ook al de omstreden film Sub- Borgen en The Killing – heeft hij geen ge- vragen hoe we het hebben gedaan, al dat nieuwe, mission van Ayaan Hirsi Ali en Theo van schiedenis. Dit is nieuw terrein, waar groene werk, alle democratische verbeteringen, en Gogh. Als ze nou zijn film zouden uit- hij gastvrij wordt ontvangen. hebben we wat te verkopen ook. zenden dan kon hij hem aansluitend Wat Wilders niet weet, is dat hij ook Het gaat niet zo heel goed met alles. Er is geen werk. interviewen. Een topidee, vond Brüg- hier nauwlettend in de gaten wordt ge- Geen hond voelt zich nog thuis bij een partij, of zou er ger. Een interessant voorstel, mailde houden. lid van willen worden. De democratie is bijna dood, Wilders terug. maar nog niet helemaal. Leve de nieuwe burgemees- Een paar dagen later mailt de baas ter. van Brügger, Arne Notkin. Brügger Geheimzinnigheid heeft hem zijn plannen verteld. Maar, schrijft Notkin, hij wil Fitna eerst zien, Om PVV-leider Geert Wilders hangt al- anders kan hij geen beslissing nemen tijd een zweem van geheimzinnigheid. over een eventuele uitzending. Is er Hij is de parlementariër die de meeste Peter Middendorp geen kopie van de film beschikbaar? aandacht krijgt, van wie tegelijk het op Twitter: @Petermiddendorp Absoluut niet, antwoordt Wilders minst bekend is. Al jaren lukt het hem DE VOLKSKRANT VONK ZATERDAG 3 DECEMBER 2016 3 24/7-bewaking Het spanningsveld tussen Wilders beveiligen en Wilders volgen

om de binnenwereld van zijn partij zo goed als gesloten te houden. Hij speelt de buitenstaander op het Binnenhof – een plek waar hij ruim twee decennia kind aan huis is. Het is een succesvol model: in alle opiniepeilingen is hij een serieuze machtsfactor. Twaalf jaar leidt hij de PVV nu. In al die jaren heeft hij onafgebroken de hoogst denkbare vorm van persoons- beveiliging gehad. Dezelfde overheid die hij met regelmaat scherp bekriti- seert, weet dag en nacht waar hij is en wat hij doet. Die ongekende inbreuk op zijn vrijheid is een politiek mijnenveld. Want die overheid is, door de spannin- gen die Wilders oproept en door zijn buitenlandse contacten, soms ook geïnteresseerd in wat hij doet. Die slui- merende spanning is soms zichtbaar – zoals rond Fitna – vaker onzichtbaar. De Volkskrant heeft over een lange pe- riode onderzoek gedaan naar dat span- ningsveld. Wat is de impact van de 24- uursbeveiliging op Wilders en op de overheid? Hoe is het contact tussen Wilders en de Eenheid Bewaking en Be- veiliging van de NCTV? Zijn de geheime diensten geïnteresseerd in hem? Daar- voor is gesproken met 37 personen die sinds 2004 betrokken zijn bij zijn be- veiliging, die bij inlichtingendiensten analyses maken of onderzoek doen, die bevriend met Wilders zijn of werkzaam waren bij de PVV. Velen mogen van hun werkgever of oud-werkgever niet met de media pra- ten. Deels omdat het over het werk van veiligheidsdiensten gaat en zij daar per definitie niet over mogen praten. Deels ook omdat hun werkgever alleen woordvoerders toestaat met media te praten. Bijna al deze personen doen op voorwaarde van anonimiteit hun ver- haal. Een enkeling kan openlijk spre- ken. Elk verhaal is op onderdelen geve- rifieerd bij andere bronnen. Alle feiten worden door tenminste twee perso- nen, onafhankelijk van elkaar, onder- steund. Waar dat niet mogelijk was – bijvoorbeeld doordat slechts één per- soon over specifieke informatie kon beschikken – is dat expliciet vermeld. Verder putte de krant uit honderden interne mails, notulen, partijdocumen- ten en openbare bronnen zoals Ka- merstukken en documenten van Wiki- Leaks. Details of gebeurtenissen die de veiligheid van Wilders in gevaar kun- nen brengen, zijn weggelaten.

Fitna met smörrebröd

Het is een klein groepje mensen aan wie Wilders dadelijk Fitna zal laten zien. Ze zitten op de vierde verdieping in een standaard vergaderkamer, met functioneel meubilair, een lelijk sys- teemplafond en televisie aan de muur, waarvan de snoeren rommelig naar een stekkerdoos lopen. Naast Mads Brügger en zijn baas Arne Notkin zijn er nog drie journalisten aanwezig. Ook een assistent van de hoofdredactie en adjunct-directeur Merethe Eckhardt van DR2 zijn in het zaaltje. Zij moet de juridische consequenties van een even- tuele vertoning beoordelen. Op tafel staan koffie en thee en een schaal met smörrebröd, een traditio- neel Deens lunchgerecht van belegd roggebrood. De dure, luxe broodjes hebben ze speciaal voor Wilders ge- kocht bij de bekende lunchroom Aam- anns uit het centrum van Kopenhagen. Dat Wilders hier nu zit, is ook bij de Nederlandse diensten bekend. En zij zijn zeer geïnteresseerd in de voorver- toning in de Deense hoofdstad. De NCTV wist dat hij naar Denemarken zou gaan. Hij levert immers elke veer- tien dagen zijn agenda bij hen in. Ze wisten ook dat hij naar de Deense

LEES VERDER OP PAGINA 4 DE VOLKSKRANT VONK 4 ZATERDAG 3 DECEMBER 2016

MEER OF MINDER BEVEILIGING?

Dus iemand van ons heeft toen met ermanente beveiliging is bui- Ze deed hierover emotioneel haar tengewoon ingrijpend en iets beklag bij toenmalig minister-presi- de geheime dienst samengewerkt? Pwat je niemand toewenst, zegt dent Jan Peter Balkenende. ‘Ze vond iedereen die met de beveili- dat de beveiliging voor een bepaalde ging van Wilders te maken heeft ge- statuur zorgde’, zeggen veiligheids- Informatie uit een besloten bijeenkomst had. Toch heeft de verstrekkende in- bronnen. breuk op het leven van politici ook Ook Wilders weet heel goed dat de gedeeld? Krankzinnig. Wat een schande een keerzijde. Het levert statuur en beveiliging waar hij nooit vrijwillig aandacht op. voor zou kiezen, electoraal efect Dat bleek toen de beveiliging van heeft, vertelt een oud-Kamerlid van Mads Brügger de journalist die in 2008 Geert Wilders naar Denemarken haalde Rita Verdonk werd teruggeschroefd. de PVV. ‘Er werd weleens gesproken

VERVOLG VAN PAGINA 3 gen de islam aan? Weet je dat Wilders ene schaal geeft de ernst van het risico lige inrichting. Later wordt besloten interviewen risico’s met zich mee- aan, de andere schaal de waarschijnlijk- huizen aan te kopen en die in te richten publieke omroep ging. En ze vermoe- brengt? Heb je daar goed over nage- heid ervan. Voorbeeld: als er bij de poli- als vaste safe houses. Wilders is geen den dat hij daar Fitna gaat laten zien. dacht? Bizarre vragen, vindt hij. Al tie een tip binnenkomt over demon- makkelijk te beveiligen persoon. Het Daarom heeft de NCTV een week voor twaalf jaar werkt Brügger voor de pu- Hij hield ons stranten die het huis van een politicus wantrouwen bij hem is groot, ook rich- het bezoek van Wilders contact opgeno- blieke omroep, nooit eerder bemoei- met eieren gaan bekogelen, is de ernst ting de mensen die verantwoordelijk men met de Deense zusterorganisatie. den diensten zich met zijn werk. En voor dat zijn laag maar de waarschijnlijkheid hoog. zijn voor zijn veiligheid. Een oud-Ka- waarom doen ze net alsof hij een derde beveiligers De inschatting van de NCTV gaat vervol- merlid: ‘Hij hield ons regelmatig voor wereldoorlog zou starten? Waar be- van de gens naar de Dienst Bewaken en Beveili- dat zijn beveiligers mensen van de in- Bizarre vragen moeien ze zich mee? gen die bepaalt welke maatregelen no- lichtingendienst zijn. Dat ze elke dag Een dag later is Brügger het verve- inlichtingen- dig zijn. Hoeveel beveiligers krijgt ie- een rapport maken over wat ze horen Ook DR2 heeft een paar weken voor de lende gesprek met de twee PET-man- dienst zijn. mand om zich heen? Welke route en zien. Hij wantrouwt ze, spreekt komst van Wilders contact gezocht met nen weer vergeten. Als iedereen zit, nemen de auto’s? nooit over politiek in hun nabijheid.’ de Deense geheime dienst PET. Hoofdre- klapt Martin Bosma de laptop open Hij spreekt De dreiging tegen Wilders is eigenlijk Een voormalig beleidsmedewerker dacteur Arne Notkin belt het algemene waarop Fitna staat. Wilders geeft ook nooit over constant, al zijn er kleine gradaties, zeg- onderschrijft dat. ‘Wilders zwijgt tus- nummer en legt uit dat hij wil overleg- nu zijn film niet uit handen. Hij bena- politiek gen bronnen, zoals een hoge inlichtin- sen zijn beveiligers. In auto’s en vlieg- gen over het bezoek van een omstreden drukt tegen Mads Brügger nogmaals genofficier die de afgelopen jaren be- tuigen ging hij vaak slapen.’ politicus. Hij wil zorgen dat zijn gast vei- hoe bijzonder deze vertoning van zijn in hun trokken was bij het maken van de analy- Alles is politiek bij Wilders. Dat mer- lig is, maar Notkin denkt ook aan de vei- omstreden film is. ‘Als de film afgelo- nabijheid ses die naar de NCTV gingen. De eerste ken beleidsbepalers en inlichtingen- ligheid van de ruim 3.000 mensen die pen is, is het publiek dat Fitna heeft ge- jaren waren er ‘regelmatig’ concrete diensten. Het levert diverse botsingen bij de publieke omroep werken. Een be- zien verdubbeld’, zegt hij enthousiast. dreigingen, dat zijn er minder gewor- op, bijvoorbeeld als Wilders het plan zoek van Wilders brengt risico’s met Buiten het zaaltje staan zijn beveiligers. Oud-Kamerlid den. Eind 2010 ontvangt de MIVD con- van moslimfundamentalisten op de zich mee. van de PVV crete info dat een groepering op de Kau- Kaukasus om hem te doden, publiek Notkin nodigt de PET uit om bij hem kasus voorbereidingen treft voor een maakt. De informatie is vertrouwelijk langs te komen, voor een gesprek met Samenspel diensten aanslag op Wilders. De constante drei- met hem in de zogeheten ‘commissie hem en Merethe Eckhardt, de adjunct- ging nu komt vooral van internationale Stiekem’ gedeeld. Het openbaren van directeur. De twee krijgen de waarschu- Sinds oktober 2004 heeft Wilders onaf- organisaties als Al Qaida en IS, die Wil- staatsgeheimen is strafbaar, er staat wing dat de komst van Wilders een seri- gebroken de hoogst denkbare vorm ders op hun dodenlijsten hebben. ‘Dat tien jaar gevangenisstraf op. Sommige euze bedreiging is voor de publieke om- van beveiliging. Gepantserde auto, per- betekent dat we eigenlijk altijd uitko- AIVD’ers en MIVD’ers zijn woest. De mi- roep. De veiligheidsdienst wil alle soonsbeveiliging, zijn eigen huis is al men op risico 5 en waarschijnlijkheid nisterraad spreekt over mogelijke stap- details weten: wie bij de filmvertoning een safe house en toch moet hij af en 5’, zegt een NCTV-man die bijna acht pen tegen Wilders maar laat het uitein- zijn, hoeveel beveiligers er meekomen, toe nog naar de andere locatie. De be- jaar verantwoordelijk was voor de be- delijk rusten, vertelt een inlichtingen- hoe ze het gebouw binnengaan, waar ze veiliging is een samenspel tussen ver- veiliging. bron. gaan zitten. Ze spreken af dat er tijdens schillende Nederlandse diensten. In In het begin zijn er strubbelingen Bij de NCTV is men niet vergeten hoe het bezoek van Wilders een handjevol het kort: de AIVD en de MIVD, spora- rond zowel Wilders als de andere zwaar Wilders politiek maakte van een ge- medewerkers van de PET in het gebouw disch politiediensten, leveren onafhan- beveiligde persoon, toenmalig VVD- sprek dat hij had met twee medewer- aanwezig zal zijn. kelijk van elkaar analyses over de drei- Kamerlid Ayaan Hirsi Ali. De overheid kers. Die vertelden hem in 2007 over de Ook Mads Brügger krijgt bezoek van gingssituatie in binnen- en buitenland heeft nog weinig ervaring met 24-uurs- ophef die was ontstaan in Arabische de PET, een dag voor het bezoek van Wil- aan de coördinator Bewaking en Bevei- bewaking. Wilders en Hirsi Ali worden landen over Wilders’ opmerkingen dat ders. De journalist begrijpt er niks van. liging van de NCTV. in diverse safe houses ondergebracht. moslims in Nederland de helft uit de Het is een ongemakkelijk gesprek. En Aan de hand van die gegevens be- Ze beklagen zich over die plekken – over Koran zouden moeten scheuren als ze hoe meer hij er achteraf over nadenkt, paalt de coördinator hoe groot de drei- het ontbreken van daglicht, weinig aan- hier wilden blijven. In een mailtje be- hoe gekker hij het vindt. Wat ga je Wil- ging is. Daarvoor hanteert hij twee dacht voor praktische voorzieningen dankte Wilders hen na afloop, maar pu- ders precies vragen? Hoe kijk je zelf te- schalen, die beide van 1 tot 5 lopen. De zoals een wasmachine en de ongezel- bliekelijk zei hij na het gesprek dat hij DE VOLKSKRANT VONK ZATERDAG 3 DECEMBER 2016 5 24/7-bewaking Het spanningsveld tussen Wilders beveiligen en Wilders volgen

over tijdelijk afschalen, bijvoorbeeld het natuurlijk nooit de keuze van Iemand beveiligen is niet zo moeilijk, ons is minderen nooit een optie ge- van zes naar vier personen. Dat Wilders was om beveiligd te worden stelt hij. ‘De beveiliging weer afscha- weest’, zegt de voormalig inlichtin- wilde hij absoluut niet. ‘We moeten en dat het juk enorm is. len, daar is veel meer moed voor no- genoicier. weer Korans gaan verbranden’, riep Bij de diensten zelf is er wel eens dig.’ Dat heeft te maken met de moord hij dan gekscherend.’ discussie over de beveiliging van Wil- Soms is er wel wat meer ruimte in op Pim Fortuyn. ‘Dat heeft een Het Kamerlid zegt dat Wilders er- ders: kan het niet wat minder? Dit is Wilders’ agenda en dan heeft hij levensgroot trauma veroorzaakt, van overtuigd is dat de beveiliging een politiek gevoelig punt. ‘Ik heb al- soms net wat meer vrijheden. Maar waar de AIVD tot op de dag van van- ook zetels oplevert. ‘Wilders zei ons tijd wel gevonden dat het minder dat is het gevolg van praktische keu- daag last van heeft.’ Afschalen is altijd: die beveiliging staat voor twee kon. Maar daar wilden mijn bazen zes. De dreigingsanalyses van de daarom geen optie, ook niet theore- à drie zetels.’ Diverse PVV-bronnen niet aan’, zegt de NCTV’er die jaren- diensten – vooral AIVD – worden tisch. ‘We willen geen enkel risico bevestigen dat en zeggen erbij dat lang als contact voor Wilders diende. standaard hoog ingeschaald. ‘Voor lopen met Geert Wilders.’

‘geïntimideerd’ was door de NCTV. Hij zige in dat gezelschap vertelt dat hij bij de dreiging naloopt. Dat is een oud be- Wilders hiervan op de hoogte wordt suggereerde dat de NCTV hem de mond een kraampje op de markt een grote richt, krijgt Wilders na een half uur via gesteld. Ze hopen de zaak via diploma- wilde snoeren. Het toont hoe gesprek- Koran koopt. sms te horen. ‘Dank, slaap lekker’, sms’t tieke weg op te lossen. Als Wilders er ken met hem over veiligheid, nog altijd, De DBB heeft ook een lange geschie- hij terug. lucht van krijgt, kunnen ze dat wel ver- glad ijs zijn. Een veiligheidsbron: ‘Ook denis met PVV-Kamerlid Dion Graus. ‘Ik Er werd soms In de loop der jaren ontstaat er een geten, is de inschatting. nu zien we dat de dreiging toeneemt als heb weleens Wilders gebeld dat hij vertrouwensband met dit NCTV-con- Maar zijn contact vindt deze gang hij voorstelt om Korans te verbieden en Graus echt in toom moet houden’, ver- gesproken tact. Dat moest ook wel, zegt deze in- van zaken niet correct. Hij is verant- moskeeën te sluiten. Alleen passen we telt de verantwoordelijke persoon voor over tijdelijk middels gepensioneerde persoon: ‘Wil- woordelijk voor de beveiliging van Wil- wel op om dat nog tegen hem te zeg- de beveiliging. Graus belde hem een ders legde letterlijk zijn leven in mijn ders. En deze mogelijke dreiging vanuit gen.’ keer op en zei dat er opvallend vaak een afschalen. handen.’ Er mochten geen misverstan- Iran is iets waarvan hij vindt dat Wil- De PVV-leider bemoeit zich geregeld man met Marokkaans uiterlijk voor zijn Wilders den zijn. De PVV-leider moest altijd op ders het hoe dan ook moet weten. Hij met de keuzes van zijn beveiligers. ‘Dan huis stond. ‘Bleek die man zijn buur- wilde dat hem kunnen vertrouwen. Wilders belt vertelt het hem. vond hij bijvoorbeeld dat we een an- man te zijn die bij een internationale hem een keer vanaf zijn vakantieadres dere route hadden moeten nemen. Of organisatie werkt.’ Ook wilde Graus op niet. op Cyprus. ‘Wilde hij die dag graag het belde hij op als er even geen beveiliger een gegeven moment per se beveiliging, Hij zei: die Turkse gedeelte van het eiland bezoe- Sachertorte bij de deur van zijn kamer zat’, zegt zijn want als ‘ze’ de eerste man van de PVV beveiliging ken.’ Of zijn contact dat even kan arran- contactpersoon bij de NCTV. Voormalig niet konden omleggen, zouden ze zeker geren met beveiligers. Maar ja, dat bete- Als de PVV-leider later vanuit Boedapest plaatsvervangend coördinator Bewa- bij hem terechtkomen, dacht hij. Dus levert ook kent wapenvergunningen regelen, visa. overstapt in Wenen, is hij dit niet verge- king en Beveiliging Gert van Beek: ‘Het kreeg Graus een alarmknop in huis die zetels op ‘Zat hij daar lekker in de zon en kon ik ten. Op het vliegveld koopt hij gauw is altijd moeilijk geweest met Wilders. hij 24 uur per dag kon indrukken hier in de regen alles gaan regelen voor nog een Sachertorte. De beroemde Het kwam voor dat een regiokorps waarna meteen de lokale politie op de zijn uitstapje.’ Een half uur later krijgt Weense taart – chocoladecake gevuld eigen maatregelen trof en een helikop- stoep zou staan. Beetje onzin, vonden ze Oud-Kamerlid hij een smsje van Wilders. ‘Zijn vrouw met abrikozenmarmelade – is voor zijn ter liet mee cirkelen. Daar was-ie dan bij de NCTV, maar vooruit. Na een van de PVV dreigde z’n telefoon in het water te contact bij de NCTV. Hij is die week pissed over.’ maand of vier was de accu van het appa- gooien als het plan door ging. Die vond veertig jaar in dienst van de overheid raatje op. ‘We hebben een eigen dienst het te gek dat de hele dienst bezig was en Wilders wil hem nog bedanken. die de accu’s moet vervangen. Toen heb om hun uitstapje te regelen.’ Door de dikke laag chocoladeglazuur is Incident in Slowakije ik gezegd: ‘laat maar, hij kan wel zonder Om de veertien dagen levert Wilders de taart prima houdbaar tot na het nieuwe accu.’ Hij heeft toen nog jaren zijn complete agenda in bij zijn con- weekend, zodat Wilders hem dan door Er is een incident in Slowakije, als Wil- met een niet-werkende noodknop geze- tactpersoon. Elke dag bellen ze even, als een medewerker kan laten bezorgen. ders in 2008 het land bezoekt. Hij ten. Graus heeft het nooit geweten.’ er plannen bijkomen of veranderen. En De beveiliging is een gigantische in- spreekt er onder meer met de eerste Zo is de permanente beveiliging van een paar keer in de week loopt hij even breuk op zijn leven. ‘Moorddadig’ Israëlische ambassadeur in dat land Wilders een spiegelpaleis van tegen- bij Wilders langs in de Tweede Kamer. noemt een verantwoordelijke voor zijn – Zeev Boker. Boker is een goede kennis. strijdige belangen, politieke gevoelig- Dat de PVV-leider dit contact waardeert, veiligheid de impact van de beveiliging. Hij was eerder de tweede man op de Is- heden en wantrouwen. Een mijnenveld, blijkt in 2008. Een oud-Kamerlid: ‘Laat duidelijk zijn: raëlische ambassade in Den Haag. Wil- met name rond Fitna. Wilders is in die tijd bang dat hij op- niemand kan leven zoals hij.’ Dat ders onttrekt zich in Slowakije aan de Wilders heeft een vast contactper- gepakt kan worden als hij in het buiten- beamen ook de personen die over zijn beveiliging. De DBB blijft op de achter- soon bij de NCTV. Hij kan het in al die ja- land is, omdat islamitische landen, zo- veiligheid waken. ‘Het is een onwaar- grond aanwezig, maar later is Wilders ren goed vinden met deze man. Het als Jordanië, arrestatiebevelen tegen schijnlijke inbreuk op zijn leven. Privé woest dat ze er niet zouden zijn ge- contact is professioneel, maar ook hem uitvaardigen vanwege Fitna. Via bestaat niet meer voor hem.’ Zelfs als hij weest. Het moet uitgepraat worden. vriendelijk en soms zelfs amicaal. Hij zijn contacten bij ministeries en de in- naar het toilet wil, moet Wilders dat Er is een kwestie in Jeruzalem. Wil- kan hem dag en nacht bellen, bijvoor- lichtingendiensten krijgt de NCTV-man vragen en tien minuten wachten totdat ders legt in december 2008 het advies beeld als hij ’s nachts een bedreiging op te horen dat ook Iran bezig is met een de toiletruimte veilig is verklaard. van de DBB naast zich neer en trekt te internet voorbij ziet komen. Zijn con- arrestatiebevel. Op het ministerie van voet door Oost-Jeruzalem. Een aanwe- tact polst dan even de AIVD, die direct Buitenlandse Zaken willen ze niet dat LEES VERDER OP PAGINA 6 DE VOLKSKRANT VONK 6 ZATERDAG 3 DECEMBER 2016 24/7-bewaking Het spanningsveld tussen Wilders beveiligen en Wilders volgen

VERVOLG VAN PAGINA 5 hagen is daar zo onthutst over dat hij december 2008 schrijft de Israëlische en Wilders een indringend gesprek krant Haaretz dat Gilad feitelijk verant- Martin Bosma zet de controversiële voeren voorafgaand aan de totstandko- NIEUWSPUNTEN UIT woordelijk is voor de veiligheid van film aan op de laptop. Via een beamer ming van het gedoogkabinet in 2010. Israël. ‘Hij heeft meer invloed op het verschijnt het beeld op een scherm aan Fitna moet eerst uitgepraat worden. De ONDERZOEK DE VOLKSKRANT beleid dan velen die hoger in de over- de muur. Nu gaan ze zien wat Wilders minister die verantwoordelijk is voor heidshiërarchie staan.’ in Nederland voor iedereen nog ge- Wilders’ beveiliging, CDA’er Ernst Bij de veiligheidsdiensten valt dit heim houdt. Dit kleine groepje Denen Hirsch Ballin, kan er niet meer over- AIVD’ers en MIVD’ers zijn woest dat Wilders in 2011 MIVD- soort gesprekken ook op. Bronnen van weet straks of de Nederlandse politicus heen stappen. De film en de spanning 1 informatie over een moordplan tegen hem openbaar de diensten zijn nerveus als het over in zijn film doet wat hij de afgelopen tussen Wilders en de NCTV zorgen er maakt. De informatie is vertrouwelijk met hem gedeeld. Wilders gaat. Ze zouden graag willen maanden in gesprekken met de NCTV, mede voor dat hij zich fel tegen de ge- weten hoe het zit met die contacten. met minister van Buitenlandse Zaken doogconstructie keert. De NCTV is het gezeur van PVV-Kamerlid Steekt er iets achter? Maxime Verhagen en in zijn fractie Naderhand verweet Wilders tijdens Dion Graus om beveiliging zo zat dat de heeft gezegd: hij overweegt de Koran te een gespannen Kamerdebat het kabi- 2 dienst zeker 1,5 jaar een niet-werkende verbranden of pagina’s uit het boek te net paniekvoetbal. Hij zou nooit over- alarmknop in zijn huis laat zitten. Oneigenlijke inmenging scheuren. wogen hebben de Koran te verbran- Daarom klopte de NCTV een week den. Een gespreksverslag van de NCTV Buitenlandse Zaken wil niet dat informatie over een Onderzoek doen naar een politicus is eerder aan bij de Deense geheime daarover noemde hij zelfs vervalst. 3 mogelijk arrestatiebevel van Iran in 2008 bij Wilders hoogst ongebruikelijk en in een demo- dienst. Konden zij helpen de inhoud Maar bronnen van die dienst zeggen komt. De NCTV vertelt het hem toch. cratie onwenselijk. Het brengt het ri- van Fitna te achterhalen? En vooral: dat hij wel degelijk de optie van het sico met zich mee dat de geheime verdwijnt er een Koran in het vuur? De verbranden van de Koran uitgesproken Intern lopen de meningen bij diensten uiteen over de dienst een politiek verlengstuk van de NCTV kan daar moeilijk zelf aan begin- heeft. En ook fractiegenoten van Wil- intensiteit van Wilders’ beveiliging. Maar vanwege poli- regering wordt als hij op verzoek poli- nen. Een operatie tegen een Neder- ders herinneren zich dat nog. 4 tieke gevoeligheden, zoals de moord op Pim Fortuyn, is tici, zeker van de oppositie, gaat onder- landse politicus – een Kamerlid – is on- afschalen voor leidinggevenden geen optie. zoeken. Bovendien kan het de controle- denkbaar. Een operatie door een bui- Zestien minuten duurt de vertoning rende taak van de Kamer belemmeren. tenlandse dienst, op buitenlands bij de Deense omroep in Kopenhagen. Hoewel de beveiliging voor Wilders haast onmenselijk is, Diensten zijn er daarom uitermate te- grondgebied, zou een prachtige oplos- Niemand zegt iets. Na een paar minu- 5 levert deze volgens Wilders ook zetelwinst op. Het staat rughoudend in. Tegelijk moet een ge- sing zijn. Geen gezeur in eigen land. ten schuifelt Mads Brügger wat onrus- voor twee à drie zetels, laat Wilders PVV-Kamerleden heime dienst alert zijn op oneigenlijke Daarom zit er nu een mol in het ge- tig op zijn stoel. Al die ophef om dit weten. inmenging van buitenlandse overhe- zelschap. Iemand met een dubbele filmpje, denkt hij. Alsof iemand wat den in Nederland of een bedreiging agenda. heeft zitten knippen en plakken met Oud-PVV-Kamerlid Hero Brinkman botst met voor de veiligheid. Dat is een wettelijke materiaal van YouTube. Wat een ama- Wilders over de frequente bezoeken van de Is- taak. Bovendien zit Wilders sinds 2006 teurisme. Heeft hij voor dit filmpje die 6 raëlische ambassadeur. Hij laat zich ‘niet ge- in de commissie Stiekem waar informa- Oefenen met verscheuren Nederlandse politicus helemaal naar bruiken voor de Israëlische zaak’. tie van de AIVD en MIVD gedeeld wordt. Kopenhagen gehaald? Ook Arne Not- Inlichtingen over het Midden-Oosten De NCTV staat sinds de zomer van 2007 kin weet na een paar minuten al dat hij De AIVD doet in 2009/2010 staan vaak hoog op de agenda. op scherp als Wilders zijn film in een Fitna nooit zal uitzenden. Nieuws- 7 ‘naslag’ naar de Israëlische En toch zeggen inlichtingenbronnen persoonlijk gesprek met terrorisme- waarde heeft de film niet en artistiek contacten van Geert Wilders. dat het nauwelijks nog gebeurt. Een coördinator Tjibbe Joustra aankondigt. stelt het niets voor. Pure propaganda, oud-leidinggevende: ‘Een onderzoek Er worden allerlei scenario’s uitge- stelt hij vast. Wilders’ relatie met de Israëlische ambassade in Den naar een zittend politicus doen we ge- werkt. Binnen de dienst, die kantoor Na afloop blijft het lang stil. De De- Haag is bekoeld. De reden: Wilders kiest ervoor om geen woon niet. Punt.’ houdt op de 24ste, 25ste en 26ste etage nen kijken wat naar elkaar en af en toe 8 regeringsverantwoordelijkheid te nemen en is daardoor Dat ligt anders bij politici die nog van de Hoftoren in Den Haag, wordt ongemakkelijk naar Wilders. Dan nauwelijks politiek inzetbaar. niet actief zijn, maar dat wel willen een scheiding zichtbaar: zij die verant- vraagt Merethe Eckhardt aan Wilders worden. Ergens in 2008 raakt Wilders woordelijk zijn voor het inschatten van hoe het zit met het copyright. ‘Heb je NCTV’ers willen beveiligers van Wilders inzetten om de bevriend met een man uit Amstelveen. de effecten van de film en zij die de be- toestemming van Kurt Westergaard 9 inhoud van Fitna te achterhalen. De leiding wijst dat af. Deze Gidi Markuszower is ondernemer, veiliging van Wilders doen. ‘Sommige om zijn cartoons te gebruiken in de adviseur van de VVD en sympathisant personen wilden de beveiligers inzet- film?’ Eh, nee, is uiteindelijk het ant- De Deense geheime dienst PET weet met een undercover- van Israël. Wilders en hij ontwikkelen ten om de plannen te achterhalen, dat woord van Wilders. Notkin vraagt nog 10 operatie de inhoud van Fitna te achterhalen. Dat doet de een vriendschap. Markuszower is heb ik nadrukkelijk geweigerd’, zegt iets over de bronnen voor de bewerin- dienst op verzoek van de NCTV. woordvoerder van een eigen Neder- een leidinggevende. gen in Fitna. Wilders begint aan een landse afdeling van de Israëlische poli- De film wordt gemaakt in een villa in antwoord maar komt er niet goed uit. Dankzij het werk van de NCTV weten tieke partij Likud en actief bij de stich- Midden-Nederland, door een man die De vrolijke, opgewonden stemming terrorismecoördinator Tjibbe Jou- ting BLEW, die de beveiliging van in korte tijd veel geld heeft verdiend in van een half uur eerder is verdwenen. 11 stra en minister van Justitie Ernst joodse bijeenkomsten doet. Eind 2008 het internettijdperk, maar eigenlijk Wilders neemt ongemakkelijk afscheid Hirsch Ballin dat Wilders geen belandt hij in een PVV-klasje. geen films kan maken. Uiteindelijk en Notkin belooft snel iets te laten Koran verbrandt in Fitna. Als Wilders zijn nieuwe vriend hoog knipt en plakt een familielid de verza- horen. op de kandidatenlijst van de PVV voor melde fragmenten aan elkaar. Wilders De AIVD is geërgerd door de inspanningen van de Tweede Kamer zet – plek vijf – infor- bezoekt de plek – met houten bar, mo- 12 de NCTV en stuurt naderhand zelf een team naar meert de AIVD de minister van Binnen- derne kroonluchters en een volledig Sluimerende spanning Denemarken. landse Zaken, Ernst Hirsch Ballin. In de glazen entree – enkele malen. In een brief staat dat Markuszower een ‘risico zitkamer aan de zijkant van het pand ‘Met jouw film ben je erin geslaagd de De film Fitna is gemaakt door een is voor de integriteit van Nederland’ oefenen ze met het verscheuren van werkelijke intenties van radicale mos- ondernemer die rijk geworden is tij- vanwege zijn contacten met een bui- pagina’s uit een Koran. Een camera lims te laten zien’, schrijft de rechts-na- dens de internetbubble. Hij wil tenlandse inlichtingendienst. Er is geen hangt boven de tafel. tionalistische Avigdor Lieberman, dan 13 niets over zijn betrokkenheid zeg- twijfel dat dit de Mossad betreft. De man die Fitna maakte, wil niets net afgetreden als vicepremier van Is- gen en woont inmiddels in het bui- Betrokkenen willen niets over dit on- meer over die periode zeggen. Hij is raël, een paar weken nadat Fitna door tenland. derzoek naar Markuszower kwijt. Maar nog steeds bang voor problemen en Wilders online is gezet in een persoon- mogelijk zit het pijnpunt in zijn be- vreest voor zijn veiligheid als zijn iden- lijke brief. ‘Ik prijs je daarvoor.’ Een analist van de NCTV bezoekt voorafgaand aan Fitna stuursfunctie bij de stichting BLEW. titeit uitlekt. Hij is inmiddels uit Neder- Dat Wilders zo’n brief van een hoge een Turkse man in Saoedi-Arabië. Hij bleek de organisa- Twee vrouwen die bij dezelfde stichting land vertrokken en woont in een warm Israëlische politicus krijgt, is voor hem 14 tor achter de Deense cartoonrellen. De NCTV overtuigt als Markuszower actief waren en later land. niet uitzonderlijk. Hij onderhoudt al hem na Fitna rustig te blijven. solliciteren bij politie en AIVD worden Wilders speelt in gesprekken met de jaren goede banden met Israëlische po- vanwege hun contacten afgewezen. NCTV, met minister Verhagen en bin- litici en de Israëlische ambassade in Wilders breekt zijn belofte aan de NCTV en Tot een aantal jaar geleden kregen le- nen zijn fractie opzichtig met het idee Den Haag. Ambassadeur Harry Kney- minister van Buitenlandse Zaken Maxime den van de stichting BLEW een zelfver- om de Koran te verbranden. De NCTV Tal (2005-2011) gaat soms wekelijks bij 15 Verhagen om de publicatie van Fitna ruim dedigingscursus in Israël, vaak van oud- bereidt zich daardoor op alle scenario’s Wilders langs in de Tweede Kamer. van tevoren aan te kondigen. Dit leidt tot militairen. ‘Dat stelt niet veel voor, voor en probeert het contact met Wil- Die contacten zijn niet verboden. een vertrouwensbreuk met Verhagen. maar daar zitten ongetwijfeld inlichtin- ders goed te houden. Dat gaat mis als Ook andere Kamerleden hebben gere- genofficieren tussen’, vertelt een bron de plannen voor de film via De Telegraaf geld contact met buitenlandse verte- dicht bij de joodse gemeenschap. Zoals uitlekken. ‘Daarna werd alles ingewik- genwoordigers. Maar de frequentie bij ‘veel mensen’ in de joodse samenleving keld. Het was zoeken met een blind- Wilders veroorzaakt wel allerlei specu- weleens door de Mossad zijn benaderd. doek op’, zegt een NCTV-bron. Een vei- laties, met name op linkse blogs. Heeft Er zijn weinigen die daar onwelwillend ligheidsanalist vliegt naar de Saoedi- Israël via Wilders een afgezant in het op reageren. Zo’n verzoek van de Mos- sche hoofdstad Riyad om met een Nederlandse parlement? Hoe ver reikt sad gaat subtiel: een vraag om bijvoor- Turkse man te spreken wiens organisa- die invloed? Als ergens de spanning beeld lijsten met namen van de sport- tie de cartoonrellen organiseerde in sluimert dan is het hier wel. De over- club of een hotel door te geven. ‘Ogen- het Midden-Oosten. Hij overtuigt de heid die Wilders moet beveiligen, en schijnlijk onschuldige informatie, man dat de demonstraties negatieve daarom veel van hem weet, zou het waarvan je niet weet in welke puzzel ideeën in het Westen over moslims voe- liefst meer weten van zijn contacten die nodig is. Ze stellen zich niet voor als den en verzoekt hem rond Fitna rustig met Israël. Mossad, eerder als iemand van Buiten- te blijven. Een NCTV-bron: ‘Dat heeft Daartussen zit een aantal opmerke- landse Zaken.’ bijzonder goed uitgepakt.’ lijke personen. Zo spreekt Wilders gere- Markuszower trekt zich na een ge- Wilders belooft uiteindelijk de NCTV geld met de hoge Israëlische generaal sprek met Wilders terug. Twee jaar en Verhagen de film ruim van tevoren Amos Gilad. Een invloedrijke man – in later zet Wilders hem weer op de te tonen. Hij zal die belofte breken. Ver- de week dat Wilders hem bezoekt in kandidatenlijst. Hij informeert via de DE VOLKSKRANT VONK ZATERDAG 3 DECEMBER 2016 7

minister van Binnenlandse Zaken of de 2008 Geert Wilders naar Denemarken bezwaren tegen Markuszower nog haalde, blijft lang stil aan de telefoon. steeds gelden. Dat blijkt het geval, ‘Dus iemand van ons heeft toen met de waarop hij zich wederom terugtrekt. In geheime dienst samengewerkt? Infor- 2015 komt hij wel op de lijst voor de matie uit een besloten bijeenkomst ge- Eerste Kamer. Wat er precies gebeurt, is deeld?’, vraagt hij dan. Ja. Weer is hij onduidelijk, maar een bron vermeldt stil. ‘Krankzinnig. Wat een schande.’ Hij dat de AIVD niet nogmaals Wilders in- loopt het hele gezelschap na en zegt formeert, waardoor Markuszower een dan: ‘Dan moet het Arne Notkin of zetel in de senaat krijgt. Merethe Eckhardt zijn geweest.’ Het zijn andere contacten van Wil- Beiden werken niet meer bij DR2. ders die in 2009 en 2010 ook de aan- Eckhardt laat per mail weten dat ze dacht van de inlichtingendienst trek- eigenlijk weinig meer over de bijeen- ken. Er komt in die periode een tip bin- komst kan zeggen dan dat ze er bij was nen over de contacten van Wilders bij en Fitna heeft gezien. De zaak verder be- de Israëlische ambassade. De AIVD be- spreken lijkt haar niet zinvol. sluit naslag in de eigen archieven en Alle betrokken journalisten is om een stukken te doen. Zo worden er geen bij- reactie gevraagd. Een persoon zondere opsporingsmiddelen gebruikt reageerde niet op verschillende mails. rond Wilders, zoals telefoontaps of ob- De anderen ontkenden de inhoud van servatie. En de minister hoeft ook niet Fitna gedeeld te hebben met de Deense geïnformeerd te worden. geheime dienst. Deze naslag gebeurt in de periode dat Arne Notkin reageert in eerste instan- Gerard Bouman het hoofd is van de tie enthousiast aan de telefoon. In de AIVD. Dat is niet toevallig. Hij is een zomer van 2012 is hij overgestapt van eigengereide en starre leider – een boe- DR2 naar een andere publieke omroep. venvanger, geen groot strateeg. Die bo- ‘Maar ja, die bijeenkomst met Wilders, vendien van minister Guusje ter Horst die kan ik me nog goed herinneren.’ Als (Binnenlandse Zaken) veel vrijheid vervolgens kort de PET ter sprake komt, krijgt. Zij wil niet dat de dienst politici verandert Notkin van toon. Daar weet onderzoekt – veel te gevoelig – maar ik niks van, zegt hij kortaf. Bouman doet het toch. De weken daarna is hij telefonisch Een korte tijd bekijkt de dienst Wil- niet meer bereikbaar. Ook op mails en ders’ contacten. Wat is er over hen be- smsjes reageert hij niet meer. Op be- kend? En vormt dat een mogelijke be- zoek bij zijn nieuwe werkgever en na dreiging voor de veiligheid van Neder- uren wachten in de lobby, laat een se- land? Opvallend is dat de acties van de cretaresse weten dat Notkin de hele dag Nederlandse dienst ook worden be- in vergadering zit. Via sms ontstaat schreven in via WikiLeaks uitgelekte enig contact, maar Notkin zegt dat hij – en inmiddels weer verwijderde – Saoe- echt geen tijd heeft en naar een etentje dische diplomatieke rapporten. In een moet. De volgende dag? Ook geen tijd, ‘geheime nota’ staat dat ‘de Neder- is het antwoord. Een sms dat betrokke- landse inlichtingendienst de politicus nen hem aanwijzen als het lek, blijft in volgde van het parlement naar de Israë- eerste instantie onbeantwoord. lische ambassade.’ Vijf minuten is het stil. Dan stuurt hij Wat het onderzoek oplevert, is niet alsnog iets. ‘This is ridiculous.’ Een kop duidelijk. Markuszower heeft een plek koffie dan maar om het te bespreken? gekregen in binnenwereld van de PVV- Notkin per sms nog eens: ‘Absolute leider. Voor de komende verkiezingen bullshit’. vormt hij samen met Wilders en zijn Het blijft weer stil. Een paar uur later vertrouweling Sietse Fritsma de selectie- ineens het bericht dat hij de volgende commissie voor nieuwe Kamerleden. dag toch tijd heeft. Ook Merethe Eck- hardt neemt op praktisch hetzelfde mo- ment contact op. Ze is een dag later tele- AIVD geïrriteerd fonisch bereikbaar om een paar vragen te beantwoorden. Een paar dagen na de voorvertoning Eckhardt vertelt dat ze na het bezoek stuurt DR2-hoofdredacteur Arne Not- van Wilders geen contact meer heeft ge- kin nog een mail naar Wilders. Hij had met de PET. ‘We hebben alleen voor vraagt nog een keer hoe het zit met het bezoek de veiligheidsrisico’s bespro- auteursrechten en copyright in de film ken met ze. Dat hoorde bij onze verant- Fitna. Hij krijgt geen antwoord meer woordelijkheid.’ Dat er iemand gelekt van de politicus. Notkin weet dat hij de heeft uit de bijeenkomst acht ze onmo- film nooit zal uitzenden. gelijk. ‘Dat kan niemand van DR hebben De reis naar Denemarken heeft niet gedaan. Ik zou het ook nooit doen.’ opgeleverd wat Wilders had gehoopt. Een uur later frunnikt Notkin aan Nog steeds heeft hij geen omroep kun- zijn neus en haar in zijn kantoor bij nen vinden die Fitna wil uitzenden. TV2. Hij draagt een ruitjesbloes en een Maar voor de Deense geheime dienst beige broek met daaronder sandalen. is het bezoek van Wilders wel succesvol Hij heeft van tevoren nog laten weten verlopen. Hij heeft veilig het land be- dat hij ‘juridische maatregelen’ zal ne- zocht en weer verlaten, maar belangrij- men als er ‘bullshit’ over hem gepubli- ker is dat de heimelijke operatie ge- ceerd wordt. Er zou aan advocaat bij het slaagd is. gesprek zijn. Nu zit alleen zijn assistent NCTV: BEVEILIGING VAN WILDERS IS NIET Want iemand van het exclusieve naast hem. Deense gezelschap dat op 18 maart Notkin wil graag uitleggen waarom MISBRUIKT VOOR POLITIEKE DOELEN naar Fitna keek, heeft na afloop de in- hij geen zin had in vragen over het be- houd met de Deense geheime dienst zoek van Wilders. ‘Ik werk er niet meer besproken. Zo kon de PET de vraag van- en heb gewoon geen zin meer in din- De NCTV laat in een reactie regelen is dat politici en func- haar beveiliging ‘onzin’ is. uit Nederland ondubbelzinnig beant- gen van mijn vorige werkgever.’ Maar of weten dat ‘de bewakings- en tionarissen ongestoord hun woorden. Twee weken voordat Fitna op hij als journalist niet geïnteresseerd beveiligingstaken in opdracht werk kunnen doen, ongeacht Dion Graus laat weten dat internet verschijnt, horen veiligheids- was in een lek naar de veiligheidsdienst van de NCTV niet worden ge- hun politieke opvattingen.’ hij publiekelijk niet over bevei- coördinator Tjibbe Joustra en minister uit een bijeenkomst waar hij bij was? bruikt voor het verkrijgen van ligingsmaatregelen mag spre- Ernst Hirsch Ballin (Veiligheid): nee, er ‘Nee, niet echt. Ik ben hier bezig met informatie en inlichtingen’. Geert Wilders heeft meer- ken. Hij noemt het ‘grote on- verdwijnt geen Koran in het vuur. De mijn nieuwe baan. Dat er gelekt is, lijkt ‘Toen niet, en nu ook niet. Dat dere keren de mogelijkheid zin’ dat hij om beveiliging zou informatie wordt in kleine kring ge- me onmogelijk. Niemand van DR zou geldt uiteraard ook voor de gekregen bevindingen in te hebben gevraagd bij de NCTV. deeld, niet in de ministerraad. Als de dat doen. Ik zou ook nooit zulke infor- bewaking en beveiliging van zien en commentaar te ‘Dat kan ik helemaal niet AIVD erachter komt, volgen geërgerde matie delen.’ Misschien dat de PET stie- de heer Wilders. geven. Hij heeft ervoor doen.’ Als er een verdacht telefoontjes naar de Hoftoren in Den kem een camera in de zaal heeft ge- ‘De beveiliging van de heer gekozen dat niet te doen. persoon zou lopen, zou hij de Haag. De dienst vindt dat de NCTV zich plaatst, oppert hij nog. Wilders is dus niet misbruikt plaatselijke politie bellen. ‘En niet als inlichtingendienst moet gedra- Een week later bevestigt een inlich- om informatie te verkrijgen Rita Verdonk zegt dat dat heb ik nooit gedaan.’ gen. Waarom is dit niet overgelaten tingenbron uit Denemarken nogmaals voor politieke doelen. Zijn vei- de passage waarin aan de AIVD? Alsnog gaat een aantal dat er uit de bijeenkomst gelekt is. Er is ligheid is ook niet in het ge- veiligheidsbronnen zeggen Gidi Markuszower AIVD’ers naar Denemarken, zegt een iemand gedebrieft na de bijeenkomst ding geweest. dat ze haar beklag deed reageerde niet op verzoeken bron. met Wilders en die informatie is naar ‘Doel van de beveiligingsmaat- over het afschroeven van tot commentaar. Mads Brügger, de journalist die in de NCTV gegaan. DE VOLKSKRANT 6 MAANDAG 5 DECEMBER 2016 Ten eerste Rutte: sleep bootjes met migranten naar Afrika

Jenne Jan Holtland voor Europese ontwikkelingshulp Warschau voor gebruiken.’ Hij doelt daarmee op de afspraken van Valetta (Malta) vorig Premier Rutte wil migrantenboot- jaar, waarbij landen als Niger en Sene- jes voor de kust van Italië oppik- gal in totaal 1,8 miljard euro in het voor- ken en terug laten slepen naar vei- uitzicht werden gesteld om illegale mi- lige landen in Noord-Afrika. Dat gratie tegen te gaan. zei hij zaterdag tijdens een panel- Onder het huidige EU-beleid worden discussie op het congres van de Eu- migranten voor de Libische kust (ope- Een bootje met migranten wordt geëscorteerd door een reddingsbrigade bij Pozzollo in Italië. Foto Getty ropese liberalen (ALDE) in War- ratie Sophia) en in internationale wa- schau. ‘Europese schepen pikken teren (operatie Triton) gered en naar de In 2016 kwamen al meer dan 4.600 Het Duitse weekblad Der Spiegel be- migranten nu op en brengen ze Italiaanse kust gesleept. In de eerste mensen om in de Middellandse Zee, richtte dit weekend dat Duitsland in- naar Italië’, zei Rutte voor een tien maanden van dit jaar werden on- Vandaag zeg ik meer dan ooit tevoren. middels aan een plan werkt voor een volle zaal. ‘Dat is een veerdienst! der de vlag van Triton op die manier Jorrit Rijpma, migratiespecialist ver- groot opvangkamp in Tunesië, nabij de We moeten ze oppikken en terug- meer dan 87 duizend mensen uit zee tegen de Europese bonden aan de Universiteit van Leiden, grens met Libië. Naar dat kamp zouden brengen naar Afrika.’ gehaald. noemt Ruttes plannen in de uitvoering opgepikte migranten teruggesleept elites: u hebt ‘heel moeilijk’. ‘Zodra je een bootje met moeten worden, waarna ze alsnog In een vraaggesprek na afloop zei de Blauwdruk ongelijk migranten oppikt, ben je voor hen ver- asiel kunnen aanvragen voor een ver- premier afspraken te willen maken Het terugsturen van migranten naar antwoordelijk. Je kunt ze wel terugsle- blijf in Europa. De Verenigde Naties met landen als Egypte en Marokko, Afrika is een idee dat al maanden rond Mark Rutte op het congres pen naar Noord-Afrika, maar wat ge- zouden de leiding moeten krijgen over naar het voorbeeld van de in maart be- zoemt in Brussel. De Turkijedeal wordt van de Europese liberalen beurt er daarna met hen? Je moet ze het kamp. klonken deal met Turkije. ‘Met veilige als een kopieerbare blauwdruk gezien, dan de mogelijkheden geven om asiel Tijdens zijn toespraak op het ALDE- landen als Egypte moet je gaan onder- ook al heeft die deal veel problemen aan te vragen in Noord-Afrika. Krijgen congres hamerde Rutte op het uitvoe- handelen. Het gaat veel te traag nu, dat opgeleverd in de uitvoering. Rege- ze dat niet, dan gaan ze heus niet terug ren van EU-regelgeving op het gebied kun je ook mij verwijten.’ Terugsturen ringsleiders zitten in hun maag met de naar landen van herkomst als Senegal van migratie en economie. Alleen zo naar Libië sloot Rutte uit, omdat de si- reddingsoperaties voor de Italiaanse en Nigeria, en zijn ze alsnog overgele- kan het vertrouwen van boze kiezers tuatie daar onveilig is. Op de vraag hoe kust en hebben de indruk dat die de verd aan de goedertierenheid van worden teruggewonnen, zei hij. ‘Te een afspraak met Egypte of Marokko er overtocht alleen maar aantrekkelijker Egypte, Tunesië of Marokko.’ Rijpma vaak hoor ik Europese elites zeggen dat in de praktijk uit zou zien, antwoordde maken. verwijst naar een uitspraak (2012) van die mensen ongelijk hebben. Dat ze Rutte dat hij niet wilde ingaan op de Bekend is dat mensensmokkelaars het Europees Hof in Straatsburg die het verkeerd stemmen. Maar vandaag zeg ‘operationele details’. de bootjes vaak expres te weinig ben- verbiedt om bootjes terug te slepen ik tegen diezelfde elites: nee, die men- Extra geld is volgens hem niet nodig. zine geven, in de hoop dat de EU-sche- naar Noord-Afrika zonder een indivi- sen hebben geen ongelijk. U als elite ‘Daar kun je de bestaande middelen pen hen vroeg of laat zullen oppikken. Foto ANP duele beoordeling van de migrant. hebt ongelijk.’

Experts plaatsen vraagtekens bij operaties van AIVD en NCTV rond Geert Wilders ‘Bemoeienis met Fitna in Denemarken illegaal’

Tom Kreling, Huib Modderkolk warme banden onderhoudt.’ BVD’er Frits Hoekstra meer op vreem- zetten om de vraag te kunnen stellen Amsterdam Maar de interesse van de AIVD is ook Wilders zou ook delingenhaat (en was dus een justitieel of dit was toegestaan. De NCTV had dit voorstelbaar. ‘Zeker als de dienst een zijn onderzocht probleem) dan op extremisme.’ moeten overlaten aan de AIVD.’ Inlich- Een undercoveroperatie rond PVV- tip kreeg en die serieus van toon was. De Volkskrant onthulde ook dat de tingenexpert Hijzen vindt ook dat dit leider Wilders in Denemarken en Er zijn bovendien verschillende grada- vanwege ‘anti- Deense geheime dienst met hulp van het werkveld van de AIVD is, maar een onderzoek door de AIVD naar ties van bemoeienis door een dienst. democratische de publieke omroep de inhoud van noemt het werk van de NCTV ook in- zijn Israëlische contacten. De ont- De eerste stap is naar openbare bron- Wilders’ film Fitna achterhaalde. Daar- ventief. ‘Het toont bovendien hoe goed hullingen rond Wilders en de nen kijken, de tweede is naslag doen in geneigdheid’ door wisten de nationaal terrorisme- de relaties tussen Nederland en Dene- diensten die ook verantwoorde- de eigen systemen. Dat is hier gebeurd.’ coördinator Tjibbe Joustra en minister marken zijn.’ lijk zijn voor zijn veiligheid, dit Het lijkt hem ‘zo goed als uitgesloten’ van Justitie Ernst Hirsch Ballin twee we- In Denemarken is het nog afwachten weekend in de Volkskrant, roepen dat de AIVD ‘bijzondere bevoegdhe- machtsfactor te worden en zou in het ken voordat Fitna online kwam al wat op reacties. Het Deense dagblad Infor- verschillende vragen op. Hoe wen- den’ tegen Wilders of andere politici najaar van 2010 deelnemen aan het ge- de inhoud van de film was. mation publiceerde zaterdag laat een selijk of nodig is het bij voorbeeld zou inzetten. doogkabinet met CDA en VVD. Hijzen: Rechtswetenschapper Afshin Ellian verhaal over de undercoveroperatie dat geheime diensten zich men- Een inlichtingenbron vertelde vrij- ‘Ten tijde van Hans Janmaat deed de (Universiteit Leiden) had rondom van de Deens geheime dienst bij de pu- gen in politieke kwesties? dag in NRC Handelsbladdat Wilders ook voorloper van de AIVD, de BVD, ook uit- Fitna contact met Geert Wilders over blieke omroep. Documentairemaker door de AIVD werd bekeken vanwege voerig onderzoek naar exact datzelfde de mogelijke juridische complicaties en journalist Mads Brügger, die eerder Inlichtingenexpert Constant Hijzen diens ‘antidemocratische geneigd- punt, zij het met enige tegenzin: de van de film toen gesuggereerd werd bij de publieke omroep werkte en aan- vindt dat een geheime dienst ‘een heid’. Wilders was op weg een serieuze Centrum Partij dreef volgens oud- om Fitna preventief te verbieden. El- wezig was toen Wilders daar zijn film grote terughoudendheid’ moet be- lian noemt het ‘heel ernstig’ wat er in Fitna vertoonde, noemt de implicaties trachten bij onderzoeken naar politici. Denemarken is gebeurd. Hij laakt ‘enorm’. Brügger: ‘De mogelijkheid van Toch begrijpt hij dat de AIVD in 2009 en Advertentie vooral de rol van de Nationaal Coördi- een mol bij de Deense publieke om- 2010 de Israëlische contacten van Geert nator Terrorismebestrijding en Veilig- roep is ongehoord in de Deense ge- Wilders bekeek. Hijzen is universitair heid (NCTV), die contact had met de De- schiedenis.’ In Denemarken is de un- docent aan de Universiteit Leiden en nen over de operatie. ‘De NCTV valt niet dercoveroperatie door een persoon promoveerde onlangs op een histo- onder de Wet inlichtingen- en veilig- van de geheime dienst PET bevestigd. risch onderzoek naar de verhouding heidsdiensten en had geen enkele be- Brügger: ‘Het is opmerkelijk dat ie- tussen de veiligheidsdiensten en de de- voegdheid om de Denen een gunst te mand van de dienst überhaupt wil pra- mocratie. Hij zegt dat onderzoeken vragen. Dit is een illegale operatie. Een ten, laat staan dat ze een operatie en naar politici ten tijde van de Koude ernstige schending van de bevoegdhe- contact met een buitenlandse dienst Oorlog nu en dan voorkwamen. ‘Vooral den die juist zo nauwkeurig in de wet bevestigen.’ Hij vertelt dat door som- toen de communistische partij Kamer- zijn omschreven om de rechtsstaat te migen wordt gesuggereerd dat de be- leden leverde. Toen werden ook meer beschermen. Ik vind dat de Tweede Ka- vestiging betekent dat er nog iets gro- ingrijpende bevoegdheden als volg- en mer hierover moet debatteren om vast ters geheim moet blijven. ‘Bijvoor- observatieacties tegen politici ingezet.’ te stellen wat er nu precies is gebeurd.’ beeld dat er sprake was van elektroni- Nu ligt dat gevoeliger. ‘Helemaal als het Hij constateert dat er ‘veel emotie’ is sche surveillance tijdens het bezoek gaat om Israël, waarmee Nederland rond Wilders. ‘Dat moeten we nu opzij van Wilders. Maar dat geloof ik niet.’