Schone rivieren en IVN-afdelingen

Als IVN’er en/of als IVN-afdeling kun je op drie manieren meedoen aan het Schone Rivieren- •Onderzoeken Op pagina 3 vind je een overzicht van (nieuwe) project: rivieren waar Schone Rivieren op zoek zal gaan 1. Opruimen: doe mee aan een opruimactie naar nieuwe rivierafvalonderzoekers. (met je afdeling). Voor onze opruimacties • Nieuwe rivierafvalonderzoekers worden in één werken we samen met gemeenten, sport- en dag opgeleid door het team van Schone Rivieren. cultuurverenigingen. Als IVN-afdeling kun je je • Zodra de data van deze training(en) gepland ook hiervoor aanmelden. zijn, zal de IVN-afdeling (het bestuur) door 2. Onderzoeken: word rivierafvalonderzoeker desbetreffende IVN-riviercoördinator worden (als individu). Breng het afval in kaart en lever geïnformeerd over de trainingen en de een belangrijke bijdrage aan het grootschalige aanmeldprocedure. burgerwetenschappelijk onderzoek van Schone • Het is de taak van het bestuur om de leden te Rivieren. We breiden uit naar steeds meer (grote) informeren over de trainingen. rivieren in Nederland. • Het is mogelijk om je individueel aan te melden 3. Ontdekken: organiseer een rivierexpeditie voor de training om rivierafvalonderzoeker te (met je afdeling). Op en aan de Nederlandse worden. rivieroevers valt veel te ontdekken. Organiseer met jouw afdeling een expeditie langs de rivier voor bewoners en bezoekers.

In deze handleiding lees je meer over het Schone •Oplossen Voor opgeleide rivierafvalonderzoekers worden Rivieren-project en op welke manier je hier als er in 2020 lokale lobbytrainingen aangeboden. individu of als afdeling aan bij kunt dragen. • Het bestuur van de IVN-afdeling wordt geïnformeerd over de data van de trainingen. • Rivierafvalonderzoekers worden ook individueel (per nieuwsbrief) geïnformeerd over de data van de training en de aanmeldprocedure. •Opruimen Opruimacties worden gecoördineerd door desbetreffende IVN-riviercoördinator en uitgevoerd door lokale sport- en cultuurverengingen. • Opruimacties vinden plaats in het voorjaar (maart •Ontdekken IVN afdelingen en natuurgidsen zijn uitgenodigd in /april) en najaar (okt/nov). de ontwerpfase van de Schone Rivieren expedities. • Door desbetreffende IVN-riviercoördinator wordt Ze hebben samen met rivierafvalonderzoekers de afdeling (het bestuur) geïnformeerd over de en medewerkers van Schone Rivieren het format aanstaande opruimacties. voor de rivierexpeditie ontworpen. • De afdeling kan zich als vereniging ook aanmelden • Iedere IVN-afdeling langs water dat uiteindelijk voor een opruimactie. Aanmeldingen voor de naar de zee stroomt, kan (het hele jaar rond) een opruimacties verlopen vaak via de gemeente. De Schone Rivieren expeditie organiseren. IVN-riviercoördinator zal je hierover informeren. • September is de Schone Rivieren-maand. Dat • Het is niet mogelijk om je individueel aan te betekent dat we IVN-afdelingen oproepen melden voor een opruimactie. om specifiek in deze maand een expeditie te organiseren. Er is een budget van €250 per afdeling beschikbaar voor de organisatie en Schone Rivieren nodigt afdelingen/vrijwilligers uit uitvoering van deze expeditie. IVN-afdelingen om, naast de hierboven beschreven activiteiten, worden geïnformeerd over de vele mogelijkheden tijdens bestaande en lopende activiteiten een steentje binnen Ontdekken. Lees en download op ons.ivn bijdragen aan plasticvrije rivieren: vertel over Schone Schone Rivieren Community alvast alle informatie Rivieren tijdens je wandeling of excursie, tijdens de over deze expeditie, hoe je het budget aanvraagt (gast)lessen op school, deel rivier- of plasticweetjes en organiseer zelf een expeditie. in je nieuwsbrief, etc. Het doel is dat we gezamenlijk • Voor vragen kun je de vrijwilligersconsulent in zoveel mogelijk mensen informeren en betrekken bij jouw regio benaderen. een plasticvrije rivierdelta. www.schonerivieren.org Maak kennis met schone rivieren

PlasticHet probleemzwerfafval is een wereldwijd groeiend Rijkswaterstaat,Het verhaal terreinbeheerders, gemeenten, milieuprobleem. Jaarlijks stroomt ongeveer 8 tot waterschappen, provincie en IVN zijn in 2013 gestart 12 miljoen ton plastic onze oceanen in waar het met een gezamenlijke aanpak van het zwerfafval langs bijdraagt aan de gigantische plasticsoep. Dit verstikt de Maas in Limburg. Genaamd Schone Maas. IVN onze oceanen en het doodt en schaadt het zeeleven. kreeg een coördinerende rol in in het organiseren van Daarnaast komt het ook in onze eigen voedselketen opruimacties. In 2015 is het project verder uitgebreid terecht. Vissen eten het plastic en wij eten die met opruimacties langs de Maas in Brabant en de vissen. Het is een van de grootste milieurampen in Gelderland. van deze tijd. Rivieren zijn een belangrijke bron van In 2017 is door IVN een samenwerking opgezet met dit probleem omdat zij het afval naar zee brengen. projectpartners Plastic Soup Foundation en Stichting Daarom strijdt Schone Rivieren voor plasticvrije De Noordzee. De Plastic Soup Foundation vanwege rivieren in 2030, want schone rivieren zijn van haar krachtige campagnevoering en mediabereik, levensbelang voor Nederland en onze natuur. Stichting de Noordzee vanwege de kennis en ervaring met afvalmonitoring en data-analyse. Samen vormen we Schone Rivieren. Voor een succesvolle aanpak van rivierafval is kennis nodig. Daarom is in 2017 gestart met Het doel van Schone een grootschalig rivierafvalonderzoek naar de Rivieren is plasticvrije hoeveelheid, samenstelling en herkomst van rivieren in 2030. afval in de Maas en de Waal. Dit doen we met behulp van burgerwetenschappers, ook wel citizen science genoemd. Vrijwilligers, oftewel rivierafvalonderzoekers, verzamelen data over rivierafval op een door ons toegewezen onderzoeksgebied. Ze gebruiken daarvoor een standaard methodiek (de OSPAR-methodiek), die ze na een training door Schone Rivieren toepassen. Vanaf 2018 is het Schone Rivieren-project uitgebreid met opruimacties langs de , de , het en de IJssel. Door de financiële bijdrage van de Nationale Postcode Loterij in 2019 wordt het project nu verder uitgebreid met opruimacties en onderzoek langs de zoals Oude en , , Beneden , , Ooster- en Westerschelde, het Noordzeekanaal en ’t IJ. Er wordt tevens nagedacht of en hoe we kunnen opschalen naar de kleinere rivieren.

www.schonerivieren.org Waar is Schone Rivieren al actief en wat zijn de plannen voor 2020? Schone Rivieren is reeds Schone Rivieren wordt actiefRivieren met reeds opruimacties actief hierSchone actief Rivieren met opruim- wordt hier enmet het opruimacties onderzoek en langs actiesactief meten het opruimacties onderzoek en onderstaandehet onderzoek rivieren: vanafhet onderzoek 2020: vanaf 2020.

Regio 1 Regio 1 Maas Limburg 1 Nederrijn

Regio 2 Regio 2 Maas Brabant 1 Lek 3 Bergsche Maas Regio 1 1 Regio 3 1 1 Nieuwe Maas Haringvliet 2 Nieuwe Waterweg Regio 21 Grevelingen Regio 22 Oosterschelde 1 Waal 23 Westerschelde 11 12 Regio 1 2 Noordzeekanaal Regio 2 ‘t IJ 13 IJssel

2 2

13

2 1 1 1 1 1 1 1 11 12 2 21 3

22

23

1

www.schonerivieren.org Waarom is IVN gestart met Schone Rivieren? Nederland is een enorme rivierdelta. Op en aan de raken mensen betrokken bij de natuur en ook Nederlandse rivieroevers valt veel te ontdekken. Het het plastic afvalprobleem in rivieren. Vanuit deze Nederlandse rivierenlandschap herbergt prachtige betrokkenheid bij het prachtige rivierenlandschap zal natuurgebieden, planten en dieren die het behouden in alle lagen van de samenleving niet langer worden en beschermen waard zijn. Prachtige natuur dus geaccepteerd dat er plastics in de rivieren zitten. waar IVN jong en oud wil laten beleven hoe leuk, Zo wordt er draagvlak voor maatregelen gecreëerd gezond en belangrijk natuur is. Helaas worden de en ontstaat er maatschappelijke druk om dit te rivieren en oevers bedreigt met veel (plastic) afval. veranderen. Door middel van onze natuurbeleving activiteiten

Het einddoel Het doel van Schone Rivieren is plasticvrije rivieren in 2030. Dit bereiken we door middel van onze vier O-methodiek:

www.schonerivieren.org Opruimen Onderzoeken • Doel = 10.000 vrijwilligers komen ieder • Doel = 1.000 rivierafvalonderzoekers jaar in actie voor plasticvrije rivieren. opgeleid. We zitten nu op 500 • Door (meerjarige) contracten met opgeleide onderzoekers. gemeenten en provincies kunnen de • Dit doen we middels de ‘citizen science’ opruimacties worden gecoördineerd. methode, oftewel burgerwetenschap. • Er wordt lokaal opgeruimd door • Vrijwilligers worden in 1 dag opgeleid natuurgroepen, burgergroepen en tot rivierafvalonderzoeker. diverse sportverenigingen. • Ze monitoren het gevonden afval • We zijn van mening dat we door volgens de OSPAR-methodiek. Dit is burgerparticipatie de betrokkenheid bij een uniforme internationale manier het milieuprobleem vergroten en echt voor het monitoren van afval. impact maken. • Iedere vrijwilliger krijgt een eigen onderzoeksgebied (tracé) toegewezen in de eigen omgeving. • Het Schone Rivieren-project is het meest grootschalige afvalonderzoek in Ontdekken de Nederlandse rivierdelta. • Doel = iedere Nederlander ervaart • Wij profileren onszelf hiermee en beleeft de schoonheid van het als expert op het gebied van rivierenlandschap in de lokale omgeving. afvalmonitoring. • We organiseren bijzondere ontdekweekenden en rivierexpedities voor inwoners. • Rivierexpedities worden georganiseerd door lokale IVN-afdelingen. • We organiseren ook rivierexpedities op •Oplossen Algemene lobbystrategie van Schone maat voor bedrijven. Rivieren waarmee we naar buiten • Bestaand aanbod van ontdek-activiteiten treden: langs de rivier (door partners) worden via 1. Verminder de productie en de Schone Rivieren website getoond. consumptie van plastic 2. Verbeter het afvalbeheer van plastic 3. Herontwerp plastic producten • Specifieke doelen = verbod op Communicatie wegwerpplastic, plastic is opgenomen in • Doel = miljoenenpubliek is geïnformeerd KRW (Kaderrichtlijn Water), statiegeld op en betrokken bij een plasticvrije flesjes en blikjes is ingevoerd, producten rivierdelta door landelijke campagnes. met plastic erin worden opnieuw • Pay-off: ‘Kom in actie voor plasticvrije ontworpen. rivieren’ • Resultaten uit ons onderzoek zetten we • In 2020 organiseren we in voor het aanspreken van vervuilende publiekscampagnes met een focus op (lokale) bedrijven en maken met hen meest gevonden afvalitems (sanitaire concrete afspraken om de vervuiling te producten, on-the-go producten en stoppen. piepschuim). • Ons onderzoek is het uitgangspunt voor • Schone Rivieren staat voor de volgende het stimuleren van beleidsmaatregelen kernwaarden die een leidraad bieden van lokaal tot internationaal niveau. voor alle acties en communicatie: • Wij activeren onze vrijwilligers > Verbindend (rivierafvalonderzoekers) om in hun > Oplossingsgericht eigen omgeving - op decentraal niveau > Deskundig - het belang van schone rivieren te > Activerend behartigen.

www.schonerivieren.org Welke IVN beroepskrachten zijn betrokken bij Schone Rivieren? Het Schone Rivieren-project wordt gecoördineerd Binnen het Schone Rivieren-project zijn door een projectteam, bestaande uit de coördinatoren per rivier (regio) aangesteld. Zij coördinatoren van de vijf teams; team Opruimen, zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de team Onderzoeken, team Oplossen, team Ontdekken activiteiten langs de desbetreffende rivier(en), zoals en team Communicatie. De teamcoördinator onder andere het organiseren en coördineren van is verantwoordelijk voor de realisatie van de de lokale opruimacties, het opleiden van (nieuwe) activiteiten binnen de eigen O. De stuurgroep rivierafvalonderzoekers, het organiseren van bewaakt de voortgang van het project op het bestuurlijke bijeenkomsten en het betrekken van gebied van financiën, profilering van Schone jullie als afdeling bij de ontdekactiviteiten. Rivieren en de onderlinge samenwerking tussen de partnerorganisaties. Verder benut de stuurgroep het eigen politieke netwerk voor de lobby implementatie. Bekijk hier de organogram van het project.

Regio Rivieren IVN Riviercoördinator 1 Maas (Limburg) Noï Boesten 2 Maas (Brabant), Bergsche Maas, Afgedamde Maas, Amer Joost Barendrecht 3 Hollands Diep, Haringvliet, Spui, Dordtsche Kil Joost Barendrecht 4 Waal, Boven Merwede en Nieuwe Merwede Bas van Lith 5 IJssel Peter Mol 6 Nederrijn Bas van Lith 7 Lek Judith Algra 8 Beneden Merwede, Oude Maas, Noord, Nieuwe Maas, Dylan Haanappel Nieuwe Waterweg 9 Grevelingen, Oosterschelde, Westerschelde Noëlle Verhagen 10 Noordzeekanaal, ‘t IJ Paul de Dooij

www.schonerivieren.org Resultaten tot nu toe Het Schone Rivieren-project is het meest grootschalige afvalonderzoek in de Nederlandse volg Schone Rivieren rivierdelta. Dit zijn de belangrijkste bevindingen van Website het onderzoek naar rivieroeverafval langs www.schonerivieren.org de Maas en de Waal in de periode 2017-2019: • Er zijn 152.800 stuks afval geturfd: gemiddeld 496 Facebook bedrijfspagina stuks afval per 100 meter rivieroever; facebook.com/schonerivieren • 81 procent van het rivierafval bestaat uit plastic; • Ondefinieerbare stukjes plastic zijn het meest Facebook community gevonden; Facebook groep Schone rivieren • 25 procent van het gevonden afval is direct herkenbaar als wegwerpplastic; Twitter • Bij 43 procent van de metingen zijn nurdles, twitter.com/schonerivieren ofwel plastic korrels aangetroffen; • Op 19 meetlocaties zijn meer dan 1200 stuks Nieuwsbrief Meld je aan voor de nieuwsbrief afval per 100 meter aangetroffen; • De belangrijkste bronnen van rivierafval zijn de industrie (waaronder plastic-, bouw-, transportsectoren (in het bijzonder binnenvaart) en zandwinning, verondieping en recreatie (bewust of onbewust achtergelaten afval, vaak wegwerpplastic).

rivierafval-500 onderzoekers opruimers5.000

top 5 meest gevonden wegwerpplastic

Heb je een goed idee? Zie je een verbinding tussen jouw IVN-activiteit en Schone Rivieren? Of wil je graag meer informatie over Schone Rivieren? Neem gerust contact op met je vrijwilligersconsulent in de provincie of met teamcoördinator Ontdekken Sylvia Spierts-Brouwer via [email protected].

www.schonerivieren.org