Hendek Orman Işletme Müdürlüğü

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

HENDEK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ

ORMANLARINDA ENTOMOLOJİK PROBLEMLER

Orman Yük. Müh. Erol AKKUZU

Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Orman Entomolojisi ve Koruma Programı

Danışman Prof.Dr. Torul MOL

Mayıs, 2004

İSTANBUL

ÖNSÖZ

“Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Ormanlarında Entomolojik Problemler” adlı bu çalışma İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Orman Entomolojisi ve Koruma Programı’nda Prof. Dr. Torul MOL danışmanlığında 2000 – 2004 yılları arasında hazırlanmıştır. Bu çalışma T-855/17072000 No’lu proje kapsamında İ.Ü. Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Yürütücü Sekreterliği tarafından desteklenmiştir.

Bu çalışmamın her aşamasında yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen Sayın Danışman Hocam Prof. Dr. Torul MOL’a, Sayın Hocalarım Prof. Dr. Erdal SELMİ, Prof. Dr. Tamer ÖYMEN, Yrd. Doç. Dr. Ali KÜÇÜKOSMANOĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Ahmet HAKYEMEZ’e en derin teşekkürlerimi sunuyorum.

Ayrıca, istatistik ağırlıklı hesaplama ve değerlendirmelerde yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Ömer SARAÇOĞLU’na, Coleoptera (Buprestidae, Chrysomelidae, Elateridae) ve Heteroptera türlerinin teşhisini yapan Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serdar TEZCAN ve diğer öğretim üyelerine, tez raporlarımın değerlendirilmesinde yardım ve desteklerini esirgemeyen hocam Doç. Dr. Hakan ALTINÇEKİÇ’e, Diptera (Tachinidae) türlerinin teşhisini yapan değerli akademisyen Yrd. Doç. Dr. Kenan KARA’ya, arazi, laboratuvar ve tez yazım çalışmalarında desteklerini gördüğüm İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı Araştırma Görevlileri Meriç KUMBAŞLI, Zeynel ARSLANGÜNDOĞDU, Hüseyin CEBECİ, Hamit AYBERK ve ERDEM HIZAL’a, Biyolog Sabiha ACER’e ve doktorant Vedat BEŞKARDEŞ’e teşekkür ederim.

Doktora tezimle ilgili arazi çalışmalarını yürüttüğüm Hendek ilçesinde şahsıma her türlü yardımı ve kolaylığı gösteren Hendek Orman İşletme Müdürü Ayhan ŞİMŞEK’e, Süleymaniye Orman İşletme Eski Şefi Ömer DİLAVER’e, Kurtköy Orman İşletme Şefi Kenan KILIÇ’a teşekkürlerimi arz ederim.

Mayıs, 2004 Erol AKKUZU

I İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ...... I İÇİNDEKİLER ...... II ŞEKİL LİSTESİ...... IV TABLO LİSTESİ...... VIII ÖZET...... IX SUMMARY ...... XIV 1. GİRİŞ...... 1 2. MATERYAL VE YÖNTEM ...... 4 2.1. Araştırma alanının tanıtımı ...... 4 2.1.1. Coğrafi Konum ...... 6 2.1.2. Genel İklim Durumu ...... 8 2.1.3. Jeolojik Yapı ve Toprak...... 9 2.1.4. Bitki Örtüsü...... 9 2.1.5. Süleymaniye Subasar Ormanı...... 14 2.2. Yöntem...... 15 2.2.1. Arazi Çalışmaları ...... 15 2.2.2. Laboratuvar Çalışmaları...... 19 2.2.2.1. Böceklerin yetiştirilmesi ...... 19 2.2.2.2. Böceklerin preparasyon ve teşhisi...... 21 2.2.3. Büro Çalışmaları ...... 21 3. BULGULAR...... 22 3.1. Sistematik...... 22 3.2. Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında zarar yapannböceklerin morfolojik özellikleri, yayılışı, konukçuları ve önemli türlere ait biyolojik gözlemler...... 27 3.2.1. Takım: Orthoptera...... 27 3.2.1.1. Familya: Gryllotalpidae ...... 27 3.2.2. Takım: Dermaptera ...... 29 3.2.2.1. Familya: Forficulidae...... 29 3.2.3. Takım: Homoptera ...... 30 3.2.3.1. Familya: Callaphididae ...... 30 3.2.4. Takım: Heteroptera ...... 31 3.2.4.1. Familya: Coreidae ...... 31 3.2.4.2. Familya: Pentatomidae...... 32 3.2.5. Takım: Coleoptera...... 35 3.2.5.1. Familya: Lucanidae...... 35 3.2.5.2. Familya: Scarabaeidae ...... 38 3.2.5.3. Familya: Buprestidae ...... 41 3.2.5.4. Familya: Anobiidae...... 45 3.2.5.5. Familya: Cerambycidae ...... 47 3.2.5.6. Familya: Chrysomelidae ...... 67 3.2.5.7. Familya: Curculionidae...... 76 3.2.5.8. Familya: Scolytidae...... 77 3.2.6. Takım: Diptera ...... 94 3.2.6.1. Familya: Cecidomyiidae ...... 94

II 3.2.7. Takım: Lepidoptera...... 95 3.2.7.1. Familya: Cossidae ...... 95 3.2.7.2. Familya: Tortricidae...... 96 3.2.7.3. Familya: Pieridae ...... 100 3.2.7.4. Familya: Lycaenidae ...... 101 3.2.7.5. Familya: Geometridae...... 102 3.2.7.6. Familya: Lasiocampidae ...... 108 3.2.7.7. Familya: Saturnidae ...... 108 3.2.7.8. Familya: Sphingidae ...... 110 3.2.7.9. Familya: Notodontidae...... 113 3.2.7.10. Familya: Lymantriidae...... 117 3.2.7.11. Familya: Arctiidae...... 128 3.2.7.12. Familya: Noctuidae ...... 145 3.2.8. Takım: Hymenoptera ...... 154 3.2.8.1. Familya: Diprionidae ...... 154 3.2.8.2. Familya: Tenthredinidae ...... 158 3.2.8.3. Familya: Siricidae ...... 160 3.2.8.4. Familya: Xiphydriidae ...... 161 4. TARTIŞMA VE SONUÇ ...... 163 4.1. Çalışma alanındaki bazı önemli türler ile ilgili laboratuvar araştırmaları..... 163 4.1.1. Lymantria dispar (L.)’a Ait Laboratuvar Çalışmaları...... 163 4.1.2. Hyphantria cunea (Dry.)’ya Ait Laboratuvar Çalışmaları ...... 164 4.2. Tespit edilen bazı türlerin biyolojileri ve konukçu ağaç tercihleri ...... 166 4.3. Predatör ve parazitoid türlerin konukçu tercihleri ...... 168 4.4. Araştırma alanında tespit edilen türlerin coğrafi bölgelere dağılımı ...... 168 4.5. Marmara Bölgesi’nde yeni tespit edilen türler...... 176 4.6. Sonuç ve öneriler ...... 176 5. KAYNAKLAR ...... 179 6. ÖZGEÇMİŞ...... 202

III ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 2.1: Türkiye orman varlığı (6000 - 4000 B.C.) ...... 5 Şekil 2.2: Günümüzde Türkiye orman varlığı ...... 5 Şekil 2.3: Adapazarı-Hendek ilçesinin 3 boyutlu topoğrafik haritası ...... 7 Şekil 2.4: Adapazarı iklim diyagramı...... 8 Şekil 2.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanları...... 12 Şekil 2.6: Süleymaniye Subasar Ormanı...... 15 Şekil 2.7: Araştırmada kullanılan ışık tuzağı ...... 16 Şekil 2.8: Araştırmada kullanılan akordion tipi feromon tuzağı ...... 16 Şekil 2.9: Araştırmada kullanılan cam tüpler...... 19 Şekil 2.10: Araştırmada kullanılan yetiştirme kafesleri ...... 20 Şekil 2.11: Araştırmada kullanılan yetiştirme kavanozu...... 20 Şekil 3.1: Gryllotalpa gryllotalpa (L.) ...... 28 Şekil 3.2. Forficula auricularia L...... 29 Şekil 3.3: Phyllaphis fagi (L.) ...... 30 Şekil 3.4: Apodiphus amygdali (Germ.)...... 32 Şekil 3.5: Mustha spinosula (Lef.) ...... 33 Şekil 3.6: Palomena prasina (L.) ...... 34 Şekil 3.7: Dorcus parallelopipedus (L.)...... 35 Şekil 3.8: Lacon punctatus (Hrbst.)...... 36 Şekil 3.9: Lucanus cervus (L.)...... 37 Şekil 3.10: Cetonia aurata (L.) ...... 38 Şekil 3.11: Melolontha melolontha (L.) ...... 39 Şekil 3.12: Polyphylla fullo (L.)...... 40 Şekil 3.13: Capnodis miliaris Klug...... 41 Şekil 3.14: Chrysobothris solieri Gory & Lap...... 42 Şekil 3.15: Dicerca alni (Fisch.) ...... 43 Şekil 3.16: Melanophila picta (Pall.) ...... 44 Şekil 3.17: Phaenops cyanea (F.) ...... 45 Şekil 3.18: Oligomerus ptilinoides (Woll.) ...... 46 Şekil 3.19: Oligomerus ptilinoides (Woll.) larvası...... 46 Şekil 3.20: Oligomerus ptilinoides (Woll.)’un uçma delikleri ve zararı ...... 47 Şekil 3.21: Acanthocinus griseus (F.) ...... 47 Şekil 3.22: Arhopalus rusticus (L.) ...... 48 Şekil 3.23: Arhopalus rusticus (L.) larvaları...... 49 Şekil 3.24: Arhopalus rusticus (L.)’un uçma delikleri (a) ve zararı (b)...... 50 Şekil 3.25: Aromia moschata (L.) ...... 51 Şekil 3.26: Cerambyx cerdo (L.) ...... 52 Şekil 3.27: Cerambyx scopolii (Fussl.) ...... 53 Şekil 3.28: Ergates faber (L.)...... 54 Şekil 3.29: Hesperophanes sericeus (F.)...... 55 Şekil 3.30: Hylotrupes bajulus (L.) ...... 56 Şekil 3.31: Monochamus galloprovincialis (Ol.) ...... 57 Şekil 3.32: Morimus asper (Sulz.)...... 58 Şekil 3.33: Morimus funereus Muls...... 59 Şekil 3.34: Morimus funereus Muls. zararı ...... 60 Şekil 3.35: Prionus coriarius (L.) ...... 60

IV Şekil 3.36: Rhagium inquisitor (L.)...... 61 Şekil 3.37: Rhagium inquisitor (L.) larvası...... 62 Şekil 3.38: Rhagium inquisitor (L.)’un larva yolları ve zararı...... 62 Şekil 3.39: Raphidia ophiopsis L. larvası...... 63 Şekil 3.40: Ropalopus clavipes (F.)...... 64 Şekil 3.41: Saperda populnea (L.) ...... 65 Şekil 3.42: Saperda populnea (L.) ergini çıkış deliği ...... 66 Şekil 3.43: Xylotrechus antilope (Schönh.)...... 66 Şekil 3.44: Xylotrechus antilope (Schönh.) larvası ...... 67 Şekil 3.45: Agelastica alni (L.)...... 67 Şekil 3.46: Chrysomela populi (L.) ...... 68 Şekil 3.47: Chrysomela populi (L.) zararı...... 69 Şekil 3.48: Chrysomela tremulae (F.) ...... 70 Şekil 3.49: Chrysomela tremulae (F.) yumurtaları...... 71 Şekil 3.50: Chrysomela tremulae (F.) larvaları...... 71 Şekil 3.51: Crepidodera aurata (Marsh.)...... 72 Şekil 3.52: Phaedon cochleariae (F.)...... 73 Şekil 3.53: Phyllodecta vitellinae (L.)...... 74 Şekil 3.54: Smaragdina aurita (L.) ...... 75 Şekil 3.55: Phyllobius canus (Gyll.) ...... 76 Şekil 3.56: Carphoborus pini Eichh...... 77 Şekil 3.57: Crypturgus cinereus (Hrbst.) ...... 78 Şekil 3.58: Crypturgus pusillus (Gyll.) ...... 79 Şekil 3.59: Hylastes cunicularis Er...... 80 Şekil 3.60: Hylesinus crenatus (F.) ...... 81 Şekil 3.61: Ips sexdentatus (Boern.)...... 82 Şekil 3.62: Ips sexdentatus (Boern.)’un pupa beşiği ve yenik şekli...... 83 Şekil 3.63: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı...... 85 Şekil 3.64: Ditoma crenata (F.)...... 86 Şekil 3.65: Leperesinus varius (F.) ...... 86 Şekil 3.66: Leperesinus varius (F.)’un uçma delikleri ...... 87 Şekil 3.67: Leperesinus varius (F.)’un yenik şekli...... 87 Şekil 3.68: Orthotomicus erosus (Woll.)...... 88 Şekil 3.69: Orthotomicus erosus (Woll.)’un larva ve prepupası...... 90 Şekil 3.70: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı...... 92 Şekil 3.71: Phloeosinus aubei (Perr.)...... 93 Şekil 3.72: Phloeosinus aubei (Perr.)’nin uçma delikleri ve yenik şekli ...... 94 Şekil 3.73: Mikiola fagi (Htg.)’nin neden olduğu gal oluşumları (x1,4)...... 95 Şekil 3.74: Zeuzera pyrina (L.) ...... 95 Şekil 3.75: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) ...... 97 Şekil 3.76: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) tırtılı ...... 98 Şekil 3.77: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) zararı...... 98 Şekil 3.78: Tortrix viridana (L.)...... 99 Şekil 3.79: Aporia crataegi (L.) ...... 100 Şekil 3.80: Neozephyrus quercus (L.) ...... 101 Şekil 3.81: Ematurga atomaria (L.)...... 102 Şekil 3.82: Ennomos quercaria (Hbn.) ...... 103

V Şekil 3.83: Epirrita dilutata (Den. & Schiff.) ...... 104 Şekil 3.84: Operophtera brumata (L.) ...... 105 Şekil 3.85: Operophthera brumata (L.) zararı ...... 106 Şekil 3.86: Opisthograptis luteolata (L.) ...... 106 Şekil 3.87: Peribatodes secundaria (Den. & Schiff.) ...... 107 Şekil 3.88: Pachypasa otus (Dry.)...... 108 Şekil 3.89: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) ...... 109 Şekil 3.90: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) tırtılı ...... 110 Şekil 3.91: Laothoe populi (L.) ...... 110 Şekil 3.92: Laothoe populi (L.) pupası...... 111 Şekil 3.93: Mimas tiliae (L.)...... 112 Şekil 3.94: Mimas tiliae (L.) tırtılı...... 113 Şekil 3.95: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) ...... 113 Şekil 3.96: Compsilura concinnata (Meig.)...... 115 Şekil 3.97: Thaumetopoea processionea (L.)...... 116 Şekil 3.98: Thaumetopoea processionea (L.) pupaları...... 117 Şekil 3.99: Calliteara pudibunda (L.) ...... 118 Şekil 3.100: Lymantria dispar (L.) ...... 119 Şekil 3.101: Lymantria dispar (L.)’ın kabuk çatlağına koyduğu yumurta paketleri ...120 Şekil 3.102: Lymantria dispar (L.) tırtılı ...... 120 Şekil 3.103: Lymantria dispar (L.) pupaları ...... 121 Şekil 3.104: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişimi ...... 122 Şekil 3.105: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi ...... 123 Şekil 3.106: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi...... 125 Şekil 3.107: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisi...... 127 Şekil 3.108: Calosoma sycophanta (L.)...... 127 Şekil 3.109: Arctia villica (L.) ...... 128 Şekil 3.110: Hyphantria cunea (Dry.) ...... 129 Şekil 3.111: Hyphantria cunea (Dry.) zararı ...... 132 Şekil 3.112: Hyphantria cunea (Dry.) yumurtası ...... 132 Şekil 3.113: Hyphantria cunea (Dry.) tırtılı ...... 133 Şekil 3.114: Hyphantria cunea (Dry.) pupası ...... 133 Şekil 3.115: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisi....134 Şekil 3.116: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa adetleri ilişkisi...... 135 Şekil 3.117: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa ağırlıkları ilişkisi ...... 136 Şekil 3.118: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi ...... 136 Şekil 3.119: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) dişi ve erkek pupası ağırlık ve boy ilişkisi ...... 137 Şekil 3.120: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa ağırlıkları ilişkisi ...... 139 Şekil 3.121: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi ...... 139 Şekil 3.122: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın çap artımı üzerindeki etkisi...... 141 Şekil 3.123: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın hacim artımı üzerindeki etkisi ...... 141

VI Şekil 3.124: Exorista segregata (Rond.)...... 142 Şekil 3.125: Nemoraea pellucida (Meig.)...... 143 Şekil 3.126: Pales pavida (Meig.) ...... 144 Şekil 3.127: Spilosoma lubricipedum (L.) ...... 144 Şekil 3.128: Acronicta aceris (L.)...... 145 Şekil 3.129: Acronicta psi (L.)...... 146 Şekil 3.130: Amphipyra pyramidea (L.) ...... 147 Şekil 3.131: Autographa gamma (L.) ...... 148 Şekil 3.132: Catocala elocata (Esp.) ...... 149 Şekil 3.133: Conistra rubiginea (Den. & Schiff.)...... 150 Şekil 3.134: Dysgonia algira (L.) ...... 151 Şekil 3.135: Noctua janthina Den. & Schiff...... 152 Şekil 3.136: Noctua pronuba (L.) ...... 153 Şekil 3.137: Xestia castanea (Esp.) ...... 154 Şekil 3.138: Diprion pini (L.) ...... 155 Şekil 3.139: Diprion pini (L.)’nin pupası ve diapoz evresindeki yalancı tırtılı ...... 156 Şekil 3.140: Neodiprion sertifer (Geoff.) ...... 156 Şekil 3.141: Neodiprion sertifer (Geoff.) yalancı tırtılı ...... 157 Şekil 3.142: Neodiprion sertifer (Geoff.) pupası ...... 157 Şekil 3.143: Nematus salicis (L.) ...... 158 Şekil 3.144: Nematus salicis (L.) yalancı tırtılı ...... 159 Şekil 3.145: Trichiocampus viminalis (Fall.)...... 159 Şekil 3.146: Trichiocampus viminalis (Fall.) yalancı tırtılları ...... 160 Şekil 3.147: Sirex gigas (L.) ...... 160 Şekil 3.148: Xiphydria camelus (L.) ...... 161 Şekil 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin takımlarına göre dağılımı...... 169 Şekil 4.2: Tespit edilen zararlı türlerin coğrafi bölgelere dağılımı ...... 170

VII TABLO LİSTESİ

Tablo 2.1: Adapazarı Meteoroloji İstasyonu’na ait bazı meteorolojik değerler (1938-1980)...... 8 Tablo 2.2: Adapazarı’nda yağışın mevsimlere dağılımı...... 9 Tablo 2.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı orman işletme şeflikleri ...... 10 Tablo 2.4: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarına ait bazı bilgiler...... 10 Tablo 2.5: Aksu İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları...... 13 Tablo 2.6: Hendek İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları...... 13 Tablo 2.7: Karadere İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları ...... 13 Tablo 2.8: Kurtköy İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları...... 13 Tablo 2.9: Süleymaniye İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları ...... 14 Tablo 2.10: Araştırma alanlarının bağlı olduğu orman işletme şeflikleri, mevkisi, rakım ve coğrafi konum değerleri...... 18 Tablo 3.1: Chrysomela tremulae (F.)’nın yumurta kümelerindeki yumurta sayıları...... 72 Tablo 3.2: Ips sexdentatus (Boern.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik gözlemler...... 83 Tablo 3.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı...... 84 Tablo 3.4: Orthotomicus erosus (Woll.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik gözlemler ...... 89 Tablo 3.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı...... 91 Tablo 3.6: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler ...... 114 Tablo 3.7: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları...... 122 Tablo 3.8: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları ...... 123 Tablo 3.9: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi)...... 124 Tablo 3.10: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları ...... 125 Tablo 3.11: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi)...... 126 Tablo 3.12: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları ...... 126 Tablo 3.13: Hyphantria cunea (Dry.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler...... 131 Tablo 3.14: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları ...... 134 Tablo 3.15: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri varyans analizi sonuçları...... 135 Tablo 3.16: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları ...... 137 Tablo 3.17: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihlerinin varyans analizi sonuçları ...... 138 Tablo 3.18: Örnek alanlara ait bazı değer ve bilgiler ...... 140 Tablo 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin coğrafi bölgelere dağılımı...... 171

VIII ÖZET

HENDEK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ORMANLARINDA ENTOMOLOJİK PROBLEMLER

Bu çalışmanın yürütüldüğü Hendek ilçesi Sakarya’nın doğusunda yer almakta olup İşletme Müdürlüğü olarak 29.557 hektar orman alanına sahiptir. Bu alanın 22.937 hektarı koru, 6621 hektarı baltalık, 26.008 hektarı verimli ve 3.550 hektarı bozuk orman niteliğindedir.

Araştırma alanında bulunan önemli ağaç türleri arasında Carpinus betulus, Fagus orientalis, Fraxinus angustifolia, Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea, Q. robur, Tilia argentea gibi yapraklı ve Abies bornmülleriana, Pinus nigra, P. pinaster, P. sylvestris, gibi iğne yapraklı ağaç türleri bulunmaktadır. Bu ağaç türlerinin yanı sıra alanda Acer campestre, A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Castanea sativa, Juglans regia, Populus alba, P. nigra, Salix alba, S. babylonica, S. viminalis Ulmus leavis ve U. minor türlerine de rastlanmaktadır.

Araştırmalarımızın sonucunda primer ve sekonder zararlılar ile bazı yırtıcı ve parazit böcekler tespit edilmiştir. Ayrıca, 8 yeni zararlı türü Marmara Bölgesi faunasına bu araştırmanın sonucunda dahil edilmiştir. Üç yıllık bir arazi çalışmasının sonunda söz konusu ormanlarda yaşayan 8 takım, 30 familyaya mensup 90 zararlı tür aşağıda liste halinde verilmiştir:

Takım: ORTHOPTERA

Familya: Gryllotalpidae Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)

Takım: DERMAPTERA

Familya: Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Takım: HOMOPTERA

Familya: Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767)

Takım: HETEROPTERA

Familya: Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778)

Familya: Pentatomidae Apodiphus amygdali (Germar, 1817) Mustha spinosula (Lefebvre, 1831)

IX Palomena prasina (Linnaeus, 1761)

Takım: COLEOPTERA

Familya: Lucanidae Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758) Lucanus cervus (Linnaeus, 1758)

Familya: Scarabaeidae Cetonia aurata (Linnaeus, 1758) Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) Polyphylla fullo (Linnaeus,1758)

Familya: Buprestidae Capnodis miliaris Klug, 1829 Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 Dicerca alni (Fischer, 1824) Melanophila picta (Pallas, 1793) Phaenops cyanea (Fabricius, 1775)

Familya: Anobiidae Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854)

Familya: Cerambycidae Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) Aromia moschata (Linnaeus, 1758) Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) Ergates faber (Linnaeus, 1767) Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787) Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795) Morimus asper (Sulzer, 1776) Morimus funereus Mulsant, 1863 Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) Saperda populnea (Linnaeus, 1758) Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817)

Familya: Chrysomelidae Agelastica alni (Linnaeus, 1758) Chrysomela populi (Linnaeus, 1758) Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787) Crepidodera aurata (Marsham, 1802) Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758) Smaragdina aurita (Linnaeus, 1766)

Familya: Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834)

Familya: Scolytidae Carphoborus pini Eichhoff, 1881 Crypturgus cinereus (Herbst, 1793) Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813) Hylastes cunicularis Erichson, 1836 Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787) Ips sexdentatus (Boerner, 1767) Leperesinus varius (Fabricius, 1775) Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) Phloeosinus aubei (Perris, 1855)

Takım: DIPTERA

Familya: Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839)

Takım: LEPIDOPTERA

Familya: Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)

Familya: Tortricidae Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Tortrix viridana (Linnaeus, 1758)

Familya: Pieridae Aporia crataegi (Linnaeus, 1758)

Familya: Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758)

Familya: Geometridae Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Ennomos quercaria (Hübner, 1813) Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) Operophtera brumata (Linnaeus, 1758) Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758) Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775)

Familya: Lasiocampidae Pachypasa otus (Drury, 1773)

Familya: Saturniidae Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775)

XI Familya: Sphingidae Laothoe populi (Linnaeus, 1758) Mimas tiliae (Linnaeus, 1758)

Familya: Thaumetopoeidae Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775) Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758)

Familya: Lymantriidae Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Lymantria dispar (Linnaeus, 1758)

Familya: Arctiidae Arctia villica Linnaeus, 1758 Hyphantria cunea (Drury, 1773) Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758)

Familya: Noctuidae Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Catocala elocata (Esper, 1787) Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775) Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775 Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Xestia castanea (Esper, 1798)

Takım: HYMENOPTERA

Familya: Diprionidae Diprion pini (Linnaeus, 1758) Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785)

Familya: Tenthredinidae Nematus salicis (Linnaeus, 1758) Trichiocampus viminalis (Fallen, 1808)

Familya: Siricidae Sirex gigas (Linnaeus, 1758)

Familya: Xiphydriidae Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758)

Araştırma alanında Neuroptera ve Coleoptera takımlarına ait 5 yırtıcı ile Tachinidae (Diptera) familyasına mensup 5 parazitoid olmak üzere toplam 10 faydalı tür saptanmıştır. Tespit edilen faydalı türler aşağıda liste halinde verilmiştir.

XII

Takım: NEUROPTERA

Familya: Raphidiidae Raphidia ophiopsis Linnaeus, 1758

Takım: COLEOPTERA

Familya: Carabidae Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758)

Familya: Elateridae Lacon punctatus (Herbst, 1779)

Familya: Cucujidae Cryptolestes alternans (Erichson,1846)

Familya: Colydiidae Ditoma crenata (Fabricius, 1775)

Takım: DIPTERA

Familya: Tachinidae Exorista segregata (Rondani, 1859) Compsilura concinnata (Meigen, 1824) Nemoraea pellucida (Meigen, 1824) Pales pavida (Meigen, 1824) Phryxe caudata (Rondani, 1859)

XIII SUMMARY

ENTOMOLOGICAL PROBLEMS IN THE FORESTS OF HENDEK STATE FOREST ENTERPRISE

This study was conducted in the forests of Hendek Forest Enterprise. The study area, located in east of Sakarya Province, has 29.557 ha forested land. Of the land, 22.937 ha is high forest, 6621 ha coppice forest, 26.008 ha productive forest, and 3.550 ha degraded forest.

Major Broad leaf trees of the study area include Carpinus betulus, Fagus orientalis, Fraxinus angustifolia, Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea, Q. robur, Tilia argentea, and coniferous trees are Abies bornmülleriana, Pinus nigra, P. pinaster, and P. sylvestris. The other trees of the area are Acer campestre, A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Castanea sativa, Juglans regia, Populus alba, P. nigra, Salix alba, S. babylonica, S. viminalis Ulmus leavis, and U. minor.

As a result of the three-year long study; 90 pest, 5 predatory, and 5 parasitoid species were identified. Among these, 8 pest species were new records for the Marmara Region. The list of pest species belonging to 8 orders and 30 families are given below:

Order: ORTHOPTERA

Family: Gryllotalpidae Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)

Order: DERMAPTERA

Family: Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Order: HOMOPTERA

Family: Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767)

Order: HETEROPTERA

Family: Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778)

Family: Pentatomidae Apodiphus amygdali (Germar, 1817) Mustha spinosula (Lefebvre, 1831) Palomena prasina (Linnaeus, 1761)

Order: COLEOPTERA

XIV

Family: Lucanidae Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758) Lucanus cervus (Linnaeus, 1758)

Family: Scarabaeidae Cetonia aurata (Linnaeus, 1758) Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) Polyphylla fullo (Linneaus,1758)

Family: Buprestidae Capnodis miliaris Klug, 1829 Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 Dicerca alni (Fischer, 1824) Melanophila picta (Pallas, 1793) Phaenops cyanea (Fabricius, 1775)

Family: Anobiidae Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854)

Family: Cerambycidae Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) Aromia moschata (Linnaeus, 1758) Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) Ergates faber (Linnaeus, 1767) Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787) Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795) Morimus asper (Sulzer, 1776) Morimus funereus Mulsant, 1863 Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) Saperda populnea (Linnaeus, 1758) Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817)

Family: Chrysomelidae Agelastica alni (Linnaeus, 1758) Chrysomela populi (Linnaeus, 1758) Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787) Crepidodera aurata (Marsham, 1802) Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758) Smaragdina aurita (Linnaeus, 1766)

Family: Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834)

Family: Scolytidae Carphoborus pini Eichhoff, 1881 Crypturgus cinereus (Herbst, 1793) Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813) Hylastes cunicularis Erichson, 1836 Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787) Ips sexdentatus (Boerner, 1767) Leperesinus varius (Fabricius, 1775) Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) Phloeosinus aubei (Perris, 1855)

Order: DIPTERA

Family: Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839)

Order: LEPIDOPTERA

Family: Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)

Family: Tortricidae Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Tortrix viridana (Linnaeus, 1758)

Family: Pieridae Aporia crataegi (Linnaeus, 1758)

Family: Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758)

Family: Geometridae Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Ennomos quercaria (Hübner, 1813) Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) Operophtera brumata (Linnaeus, 1758) Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758) Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775)

Family: Lasiocampidae Pachypasa otus (Drury, 1773)

Family: Saturniidae Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775)

Family: Sphingidae Laothoe populi (Linnaeus, 1758) Mimas tiliae (Linnaeus, 1758)

XVI

Family: Notodontidae Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775) Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758)

Family: Lymantriidae Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Lymantria dispar (Linnaeus, 1758)

Family: Arctiidae Arctia villica Linnaeus, 1758 Hyphantria cunea (Drury, 1773) Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758)

Family: Noctuidae Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Autographa gamma (Linnaeus, 1758) Catocala elocata (Esper, 1787) Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775) Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775 Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Xestia castanea (Esper, 1798)

Order: HYMENOPTERA

Family: Diprionidae Diprion pini (Linnaeus, 1758) Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785)

Family: Tenthredinidae Nematus salicis (Linnaeus, 1758) Trichiocampus viminalis (Fallen, 1808)

Family: Siricidae Sirex gigas (Linnaeus, 1758)

Family: Xiphydriidae Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758)

Inside the study area, 5 predatory species (Neuroptera and Coleoptera) and 5 parasitoid species (Diptera: Tachinidae) were identified. These natural enemies are listed as fallows:

XVII Order: NEUROPTERA

Family: Raphidiidae Raphidia ophiopsis Linnaeus, 1758

Order: COLEOPTERA

Family: Carabidae Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758)

Family: Elateridae Lacon punctatus (Herbst, 1779)

Family: Cucujidae Cryptolestes alternans (Erichson,1846)

Family: Colydiidae Ditoma crenata (Fabricius, 1775)

Order: DIPTERA

Family: Tachinidae Exorista segregata (Rondani, 1859) Compsilura concinnata (Meigen, 1824) Nemoraea pellucida (Meigen, 1824) Pales pavida (Meigen, 1824) Phryxe caudata (Rondani, 1859)

XVIII 1. GİRİŞ

Türkiye’nin en önemli doğal kaynaklarından birisi ormanlardır. Ülkemizin yaklaşık % 27’si (20.7 milyon ha.) [1], dünyanın ise FAO’nun 2001 yılı verilerine göre ortalama olarak %30’u ormanlarla kaplıdır [2]. Türkiye ormanlık alan açısından dünya ortalamasına yakın olmakla birlikte ormanlarımızın yarısına yakın kısmı bozuk orman niteliğindedir.

Ormanların dünya üzerindeki yayılış alanları incelendiğinde, verimli ormanların büyük bir bölümünün ekolojik şartların çok uygun olduğu tropik ve subtropik bölgelerde veya Kanada, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri gibi gelişmiş ülkelerde bulunduğu görülmektedir. Verimsiz ormanlar veya yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bulunan ormanların önemli bir kısmı ise gelişmekte olan ülkelerde bulunmaktadır.

Ormanlarımızın önemli bir kısmının tarihi süreç içerisinde yok olması veya nitelik ve nicelik açısından gittikçe daha kötüye gitmesinin en önemli nedenlerinden birisi de sürdürülebilir ormancılığın gereklerinin yerine getirilememesidir. Ormancılık faaliyetlerinin yürütüldüğü herhangi bir alanda sürdürülebilir ormancılığın gerçekleştirilememesi biyotik veya abiyotik nedenlerden kaynaklanabilmektedir. Ağaçları zayıf düşüren veya geniş alanlarda ölümlere neden olan, bu yolla ormanların geleceğini ciddi boyutlarda tehdit edebilen biyotik etmenlerden birisi de zararlı böceklerdir.

Türkiye ormanlarının sağlığını etkileyen çeşitli faktörler arasında böceklerin en başta geldiği kabul edilmektedir [3]. Ülkemizde uygun iklim koşullarının ve dolayısiyle çok çeşitli bitki türlerinin bulunması, ormanlarda yıllarca varlığını hissettiren birçok böceğin yaşamlarını elverişli kılmıştır. Bu durum bazı böceklerin sürekli, bir kısmının da periyodik olarak zarar yapmalarına neden olmuştur [4].

Amenajman planlarına göre; Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’nün genel sahası 58.873 ha ‘dır. Bu alanın ancak %50,2’si (29.557 hektar) ormanlık alan ile kaplıdır. Bu oran hem Türkiye ortalamasının (%27) hem de dünya ortalamasının (%30) çok üzerindedir. İşletme Müdürlüğü sınırları dahilinde Aksu, Hendek, Karadere, Kurtköy ve Süleymaniye Orman İşletme Şeflikleri yer almaktadır.

İnsanların ormana müdahalesi böcek zararının yoğunluk ve şiddetini etkileyen önemli bir faktördür. Ormanlarda monokültüre yönelme, ağaçlandırmalarda bölgenin asli ağaç türleri dışında tür seçimine gidilmesi, ayrıca orman içlerinde veya ormanlara yakın alanlarda sanayi tesislerinin faaliyet göstermesi gibi birçok etken özellikle sekonder zararlı böcekler için uygun ekolojik şartların oluşmasına neden olmaktadır.

Hendek ilçesi orman ağaçlarının gelişimi açısından son derece uygun iklim ve toprak özelliklerine sahiptir. Ancak, tarihi süreç içerisinde bölge insanının meşgul olduğu tarımsal faaliyetler ormanın aleyhine gelişmiştir. Örneğin, önemli bir kısmı zaman içerisinde ormandan kazanılarak elde edilen fındıklıklar alanın gittikçe monokültür haline gelmesinde ve orman alanlarının azalmasında etkili olmuştur. Dolayısıyla, monokültür nedeniyle zararlı böceklerin epidemi yapma olasılığının artması kaçınılmaz olmuştur. Ayrıca, ormanların ve tarım alanlarının iç içe olması özellikle Hyphantria cunea (Dry.) ve Lymantria dispar (L.) gibi polyfag türler için uygun koşulları sağlamaktadır. Zira, bu iki zararlı hem tarla ve bahçe bitkilerine hem de orman ağaçlarına önemli zararlar verebilmektedir.

Hendek ilçesinin belli başlı asli ağaç türleri Quercus, Fagus, Carpinus, Acer ve Fraxinus’lardır. Bu türlerin optimal yayılış alanlarında ekstrem bir böcek zararına rastlanılmamaktadır. Ancak, alana sonradan getirilen Pinus nigra ve Pinus pinaster gibi bazı iğne yapraklı türler ve ekolojik şartları insan müdahalesi ile her geçen gün değişmekte olan Fraxinus meşcerelerinde çok ciddi entomolojik problemler ile karşılaşılması söz konusudur.

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında bugüne kadar zararlı böcek türlerinin neler olduğu ve ormana verdikleri zararların hangi boyutlarda olduğu ortaya konulmamıştır. Ayrıca, başta orman teşkilatının ekonomik sorunları olmak üzere çeşitli 3

nedenlerle alanda Çamkese böceği mücadelesi dışında herhangi bir savaş programının yürütülmesi de söz konusu olmamıştır. Hatta, bölgenin en önemli zararlı böcek türlerinden olan Hyphantria cunea (Dry.)’nın kontrolüne yönelik şu ana kadar yürütülen bir mücadele programı yoktur. Bu böcek türü orman ağaçlarında genel olarak ölümlere neden olmamakla birlikte özellikle dişbudak meşcerelerini zaman zaman tamamen çıplaklaştırabilmektedir. Bütün bu nedenlerden dolayı yapılan bu araştırma, çalışma alanında yaşanan veya yaşanması muhtemel entomolojik problemleri ortaya koyma açısından bir ilk niteliği taşımaktadır.

Bu çalışmada; Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında zarar yapan böceklerin tespiti ve bazı önemli parazitoid ve yırtıcı böceklerin saptanması amaçlanmıştır. Üç yıllık bir arazi çalışmasının sonunda söz konusu ormanlarda yaşayan 8 takım, 30 familyaya mensup 90 zararlı; 3 takım, 6 familyaya mensup 5 yırtıcı ve 5 parazitoid olmak üzere toplam 100 tür tespit edilmiştir. Ayrıca, bazı önemli zararlı türlerin biyolojileri ve doğal düşmanları ayrıntılı olarak incelenmiştir.

2. MATERYAL VE YÖNTEM

Araştırmanın materyalini Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Ormanları ve bu ormanlarda zarar yapan Insecta türleri ile bu türlere arız olan parazitoid ve predatör böcekler oluşturmaktadır. Bu çalışmaya başlanmadan önce konu ile ilgili çeşitli literatür kaynakları ve çalışma alanına yakın olması nedeniyle özellikle Marmara Bölgesi ormanlarında yapılmış olan entomolojik araştırmalar incelenmiş, elde edilen bilgiler ışığında çalışmanın yöntemi ortaya konulmuştur.

Ormanlarda zarar yapan böcek türlerinin ve bu türlerle yakın etkileşim içinde bulunan parazitoid ve predatörlerin biyolojileri, yaşadıkları alanın coğrafi konumu, iklimi, toprak özellikleri ve bitki örtüsü ile yakından ilgilidir. Bu nedenle, böceklerin dağılımını, ağaçlara verdiği zararları ve biyolojilerini yakından etkileyen bu faktörleri ele almak yararlı olacaktır.

2.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANITIMI

Türkiye ormanları yüzyıllar boyu devam eden olumsuz biyotik ve abiyotik faktörler sonucu hem kapladığı alan olarak azalma, hem de nitelik ve nicelik açısından bozulma eğilimindedir. Ülkemiz orman varlığının tarihsel süreç içerisinde devamlı olarak azalmasının nedenleri arasında; Anadolu topraklarında yıllarca süren savaşlar, gelişmiş ülkelerin aksine hızla artan nüfusumuz, sanayileşme sürecini henüz gerçekleştirememiş olmamız nedeniyle odun hammaddesine olan ihtiyacımızın artarak devam etmesi, yine az gelişmişliğin bir sonucu olarak ormanda otlatma, açmacılık ve kaçakçılığın devam etmesi gibi nedenler sayılabilir.

Türkiye orman varlığının zaman içerisinde azalışını ve yok oluşunu Şekil 2.1 ve Şekil 2.2’de görmek mümkündür. Bu iki şekil incelendiğinde; İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde önceden var olan ormanların günümüzde tamamen yok olma noktasına geldiği görülmektedir. Bu bölgelerin dışında kalan alanlarda iklim 5

ve toprak şartlarının bitkilerin gelişmesine çok uygun olması nedeniyle sürekli tahrip edilen ormanların kendi kendini yenileyebildiği düşünülmektedir. Ancak, Hendek ve çevresi dahil olmak üzere devamlı insan baskısı altında bulunan ormanların nitelik ve nicelik açısından yüzyıllar öncesiyle aynı olması beklenemez.

Şekil 2.1: Türkiye orman varlığı (6000 - 4000 B.C.) [5]

Şekil 2.2: Günümüzde Türkiye orman varlığı [6]

Bu çalışmanın yürütüldüğü Hendek Orman İşletme Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü’nün 17.07.1958 tarih ve 3/3003-K/965 sayılı olurları ile kurulmuş ve 01.09.1958 tarihinde fiilen faaliyete geçmiştir. 6

2.1.1. Coğrafi Konum

İşletme Müdürlüğünün batısında Sakarya, kuzeyinde Karadeniz’e paralel uzanan birinci sıradağlar, güneyinde Karadeniz’e paralel uzanan ikinci sıradağlar, doğusunda ise Düzce yer almaktadır. Orman Genel Müdürlüğü’nün idari yapısına göre ise; Doğusunda Düzce Orman İşletme Müdürlüğü, Batısında Adapazarı ve Akyazı Orman İşletme Müdürlükleri, Kuzeyinde Karasu Orman İşletme Müdürlüğü, Güneyinde ise Mudurnu ve Akyazı Orman İşletme Müdürlükleri bulunmaktadır.

Hendek İşletme Müdürlüğü sınırları kuzeyde Çamdağı ve güneyde bulunan Keramali sıradağlarının zirvelerine kadar ulaşmaktadır. Hendek ilçe merkezine yakın olan ormanlık alanlar ova özelliği göstermesine rağmen özellikle Aksu ve Karadere işletme şefliklerinin ormanlık alanları yüksek rakımlarda bulunmaktadır. Çalışma alanının Kuzey Batı sınırından ise Sakarya nehri, Mudurnu çayı ve Dinsiz çayı geçmektedir (Şekil 2.3).

Şekil 2.3: Adapazarı-Hendek ilçesinin 3 boyutlu topoğrafik haritası

(Kaynak: T.C. Sakarya Valiliği Coğrafi Bilgi Sistemleri Merkezi)

2.1.2. Genel İklim Durumu

Araştırma konusu orman, Türkiye’nin dört makro iklim tipinden Akdeniz iklim tipinin Marmara alt iklim tipinde yer almaktadır. Bu iklim tipi Akdeniz iklimine oranla oldukça soğuk kışlara sahiptir. Kar yağışı normal olup, daha sık don olayı görülür. Daha az şiddette yaz kuraklığı olur. Bağıl nem ve bulutluluk daha fazladır (Tablo 2.1) [7, 8, 9].

Tablo 2.1: Adapazarı Meteoroloji İstasyonu’na ait bazı meteorolojik değerler (1938-1980), [10] METEOROLO- AYLAR YIL- JİK VERİLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII LIK Ort. Yağış (mm) 91.5 80.0 80.5 61.1 44.2 59.1 43.8 35.6 63.0 64.8 74.1 100.1 797.8 Ort. Sıcaklık (ºC) 5.7 6.7 8.1 12.7 17.0 20.8 22.8 22.7 18.9 14.6 12.0 8.4 14.2 En Düş. Sıc. (ºC) -14.5 -13.5 -4.1 -2.4 1.8 6.1 8.7 7.8 5.4 -0.2 -6.2 -9.1 -14.5 En Yük. Sıc. (ºC) 22.0 27.1 28.8 33.4 38.0 40.4 38.3 41.4 38.4 32.9 30.2 25.1 41.4 Ort. Bağ. Nem (%) 77.0 75.0 75.0 72.0 72.0 69.0 68.0 69.0 74.0 76.0 74.0 74.0 73.0 Ort. Yük. Sıc. (ºC) 9.6 11.0 13.0 18.7 23.0 26.9 28.9 29.4 25.7 20.8 17.4 12.1 19.7

Tablo 2.1 incelendiğinde Nisan ayından başlayıp Kasım ayının sonuna kadar geçen sekiz aylık sürede ortalama sıcaklık 10 ºC’nin üzerindedir. Dolayısıyla, vejetasyon periyodunun çalışma alanında sekiz ay kadar sürdüğü görülmektedir.

Walter yöntemine göre elde edilen Adapazarı’nın iklim diyagramı; 12 ay boyunca sadece Temmuz ve Ağustos aylarında kuraklık periyodu yaşandığını, diğer ayların ise nemli geçtiğini göstermektedir (Şekil 2.4). Bu nedenle, iklimin vejetasyon açısından oldukça iyi olduğunu söyleyebiliriz.

25 60 Sıcaklık (°C) 50 20 Yağış (mm) 40 k (°C) (mm) ı

15 ş ı

30 ğ cakl Ya ı

S 10 20

5 10 123456789101112 Aylar

Şekil 2.4: Adapazarı iklim diyagramı 9

Araştırma alanında yıllık ortalama yağış miktarı 797.8 mm’dir. Düşen yağışların sonbahar ve kış aylarında yoğunlaştığı görülmektedir. Vejetasyon periyodunun başladığı ilkbahar ve yaz aylarında yağış nispeten daha azdır (Tablo 2.2).

Tablo 2.2: Adapazarı’nda yağışın mevsimlere dağılımı MEVSİMLER YAĞIŞ YILLIK İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Ort. Yağış (mm) 185,8 138,5 201,9 271,6 797,8 Ort. Yağış (%) 23,3 17,4 25,3 34,0 100,0

2.1.3. Jeolojik Yapı ve Toprak

Acatay ve Ark. [11]’nın Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’nün önemli bir bölümünü oluşturan Süleymaniye Subasar Ormanı’nın toprak özellikleri hakkındaki bulgularına göre; toprak jeolojik kaynağı itibariyle bir anataşına bağlanamamaktadır. Esas itibariyle Mudurnu ve Dinsiz çayları ile Sakarya nehrinin getirmiş oldukları tortularla meydana gelmiş olup, alüviyal özelliktedir.

Subasar ormanının orman sahasında kalsiyum karbonatlı, az kumlu, tozlu kil toprakların hakim olduğu ve toprağın iyi teşekkül etmiş kırıntı bünyede bulunduğu görülmektedir [12].

Subasar ormanının 105 nolu bölmesinde Kavakçılık Araştırma Enstitüsü’nün yaptığı araştırmaya göre toprak: 0-60 cm arasında balçık, 60-90 cm derinlikte ise kil tekstüründe olup, derinlik arttıkça bünye ağırlaşmaktadır [9,13].

2.1.4. Bitki Örtüsü

İşletme Müdürlüğü’ne bağlı Aksu, Karadere, Hendek, Kurtköy ve Süleymaniye olmak üzere 5 orman işletme şefliği bulunmaktadır. İşletme Müdürlüğü’nün toplam sahası 58.873 ha olup bu alanın ancak 29.557 hektarı ormanlık alandır (Tablo 2.3). Ormanlık sahanın 22.937 hektarı koru, 6.621 hektarı baltalık; 26.008 hektarı verimli orman ve 3.550 hektarı da bozuk orman niteliğindedir (Tablo 2.4).

Araştırma alanında bulunan önemli ağaç türleri; Carpinus betulus, Fagus orientalis, Fraxinus angustifolia, Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea, Q. robur, Tilia argentea gibi yapraklı türler ile Abies bornmülleriana, Pinus nigra, P. pinaster, P. sylvestris gibi iğne yapraklı türlerdir. Bu ağaç türlerinin dışında alanda Acer campestre, A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Castanea sativa, Juglans regia, Populus alba, P. nigra, Salix alba, S. babylonica, S. viminalis, Ulmus leavis ve U. minor türlerine de rastlanmaktadır.

Tablo 2.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı orman işletme şeflikleri [14] Kuruluş Orman Açıklık Şeflik Adı Merkezi Tarihi Alanı (ha) Alan (ha) Aksu 28.10.1968 Hendek 5.522 2.831,5 Hendek 28.09.1948 Hendek 7.370 11.449,5 Karadere 01.09.1958 Hendek 7.120 7.489,5 Kurtköy 01.09.1958 Kurtköy 5.392 2.713,5 Süleymaniye 15.09.1955 Kurtköy 4.153 4.832,5 Toplam 29.557 29.316,5

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı orman işletme şefliklerinin koru, baltalık ve toplam ormanlık alanı aşağıda verilmiştir (Tablo 2.4).

Tablo 2.4: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarına ait bazı bilgiler Şeflik Adı Koru (ha) Baltalık (ha) Verimli (ha) Bozuk (ha) Toplam (ha) Aksu 5.522,0 0,0 4.644,5 877,5 5.522,0 Hendek 3.637,5 3.732,5 6.573,5 796,5 7.370,0 Karadere 6.031,0 1.089,0 5.846,5 1.273,5 7.120,0 Kurtköy 4.484,5 907,5 5.224,5 167,5 5.392,0 Süleymaniye 3.261,5 891,5 3.718,5 434,5 4.153,0 Toplam 22.936,5 6.620,5 26.007,5 3.549,5 29.557,0

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanları Akdeniz iklim tipinin Marmara alt iklim tipinde yer almaktadır. Bu iklim tipinde yağış ve sıcaklık bölgede birçok bitki türünün yetişmesine imkan vermektedir. Düşük rakımlı alanlarda Quercus ve Carpinus baltalıkları, Fraxinus meşcereleri, Pinus nigra ve P. pinaster ağaçlandırmaları ağırlıktadır. Rakım artmaya başladıkça Quercus ve Carpinus yerini ağırlıklı olarak Fagus meşcerelerine bırakmaktadır. Alanda Aksu Beldesinin bulunduğu en üst 11

rakımlarda ise Fagus meşcereleri yerini kademeli olarak Abies meşcerelerine terketmektedir.

Araştırma alanının çok büyük bir bölümünü yapraklı ormanlar, daha az bir bölümünü de karışık ve iğne yapraklı ormanlar kaplamaktadır (Şekil 2.5). Amenajman planlarından alınan verilere göre orman işletme şeflikleri itibariyle ağaç türleri ve ağaçların karışım oranları Tablo 2.5, Tablo 2.6, Tablo 2.7, Tablo 2.8 ve Tablo 2.9’da verilmiştir.

Şekil 2.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanları

Tablolarda kullanılan simgelerin anlamları aşağıda verilmiştir:

Ak : Akçaağaç Gn : Gürgen Ay : Yalancı akasya Dİ : Diğer iğne yapraklı türler Çk : Karaçam Kn : Kayın Çm : Sahil çamı Kv : Kavak Çs : Sarıçam Kz : Kızılağaç Dş : Dişbudak M : Meşe G : Göknar DY :sDiğerbyapraklıntürler

Tablo 2.5: Aksu İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları AĞAÇ TÜRLERİ VE KARIŞIM ALAN Çs G Kn Dİ DY Dİ+DY Toplam Alan (Ha) 192 346 2177 152 278 2377 5522 Alan (%) 3,5 6,3 39,4 2,8 5,0 43,0 100,0

Tablo 2.6: Hendek İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları AĞAÇ TÜRLERİ VE KARIŞIM ALAN Çk Çm Kn M Ay Dİ DY Dİ+DY Toplam Alan (Ha) 453 65 1433 2870 48 11 2470 20 7370 Alan (%) 6,1 0,9 19,4 39,0 0,7 0,1 33,5 0,3 100,0

Tablo 2.7: Karadere İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları AĞAÇ TÜRLERİ VE KARIŞIM ALAN Çk Çs G D Kn M Gn Dİ DY Dİ+DY Toplam Alan (Ha) 84 24 118 12 3337 1110 5 -- 2379 51 7120 Alan (%) 1,2 0,3 1,7 0,2 46,8 15,6 0,1 -- 33,4 0,7 100,0

Tablo 2.8: Kurtköy İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları AĞAÇ TÜRLERİ VE KARIŞIM ALAN Çk Çm Kn M Kv Dş Ay Dİ DY Dİ+DY Toplam Alan (Ha) 329 47 1875 1195 36 27 19 -- 1561 303 5392 Alan (%) 6,1 0,9 34,7 22,2 0,7 0,5 0,3 -- 29,0 5,6 100,0

Tablo 2.9: Süleymaniye İşletme Şefliği ağaç türleri ve karışım oranları AĞAÇ TÜRLERİ VE KARIŞIM ALAN Çk Kn M Kz Kv Dş Ak Ay Dİ DY Dİ+DY Toplam Alan (Ha) 104 805 916 20 68 1241 15 83 -- 850 51 4153 Alan (%) 2,5 19,4 22,1 0,5 1,6 29,9 0,3 2,0 -- 20,5 1,2 100,0

2.1.5. Süleymaniye Subasar Ormanı

Çalışma alanının bir bölümünü oluşturan Süleymaniye Subasar Ormanı, Adapazarı

Orman Bölge Müdürlüğü içinde olup Adapazarı G30-a1, G30-a3 ve G30-d2 topoğrafik haritalarında bulunur [9]. Orman, 40º48’08” ve 40º53’10” Kuzey; 30º34’22” ve 30º37’00” Doğu koordinatları içerisinde yer almakta olup Mudurnu Çayı ile Sakarya Nehri arasındadır [13].

Süleymaniye subasar ormanı ‘subasar’ orman kategorisine girmekte ve genel olarak ‘sulak alanlar’ olarak adlandırılmaktadır. Sulak alanlar uluslararası bir sözleşme olan “Ramsar Sözleşmesi” ile güvence altına alınmışlardır. Sulak alanlar dünya üzerinde vejetasyon üniteleri içerisinde tropikal ormanlarla birlikte en yüksek üretim gücüne sahip ekosistemlerdir [13]. Bir sulak alan kurutulup tarla haline getirildiğinde gerçekte üretim artışı sağlanamamakta, aksine üç misli azalma meydana gelmektedir [15].

İlkbahar aylarında eriyen kar sularıyla kabaran Sakarya’nın Mudurnu ve Dinsiz kolları, denizden yüksekliği ancak 22-25 m olan bu arazide yayılarak Şubat’tan Nisan ortalarına, hatta bazı yıllar Mayıs başlarına kadar 2.5-3 ay süre ile ormanı 1-1.20 m kadar su altında bırakmaktadır. Eylül ayında yapılan tespitlere göre taban suyu seviyesinin yaklaşık 60-100 cm arasında olduğu görülmüştür [11].

Acatay ve Ark. [11], Süleymaniye ormanının Mayr’ın orman zonları sınıflandırmasına göre Castanetum zonuna girdiğini belirtmektedir. Ormanda bulunan asli ağaç türleri; başta Fraxinus angustifolia subsp. oxcycarpa olmak üzere Ulmus minor, Ulmus leavis, Quercus robur ve Acer campestre ‘dir. Ayrıca, ormanda tali türler olarak Alnus glutinosa, Salix viminalis, Populus alba gibi ağaçlara da rastlanmaktadır (Şekil 2.6).

Şekil 2.6: Süleymaniye Subasar Ormanı

2.2. YÖNTEM

Araştırmalarımız sırasında uygulanan yöntemler; arazi çalışmaları, laboratuvar çalışmaları ve büro çalışmaları olmak üzere başlıca üç grupta toplanmaktadır.

2.2.1. Arazi Çalışmaları

Arazi çalışmalarına başlamadan önce Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ve bu müdürlüğe bağlı orman işletme şefliklerine ait amenajman planları ve 1/25000 ölçekli haritalar incelenmiştir. Bu inceleme sonucu bölgenin bitki örtüsü ve topoğrafik durumu hakkında bilgi sahibi olunmuş, daha sonra böceklerin arazide yakalanması işlemine geçilmiştir.

Arazi çalışmalarına Nisan-Ekim ayları arasında her ay ortalama 10 gün boyunca devam edilmiştir. Hava şartlarının arazi çalışmaları için çok uygun olmadığı ve böceklerin biyolojik aktivitelerinin minimuma düştüğü kış aylarında ise ayda 2-3 gün arazi çalışması yapılmıştır.

Arazide böcekleri yakalamak amacıyla, bağlı olduğu takıma, bitki üzerinde yaptığı zararın şekline ve aktif oldukları zamana göre atrap, tuzak ağaçları ve odunları, ışık tuzağı (Şekil 2.7), ağaç dallarının silkilmesi ve feromon tuzakları (Şekil 2.8) gibi çeşitli yöntemlerden yararlanılmıştır.

Şekil 2.7: Araştırmada kullanılan ışık tuzağı

Şekil 2.8: Araştırmada kullanılan akordion tipi feromon tuzağı

Atrap esas itibariyle Lepidoptera ve Hymenoptera takımına mensup türleri yakalamak amacıyla kullanılmıştır. Yine bazı Coleoptera türleri de atrap ile yakalanmıştır.

Çalışma alanında ışık tuzağı kullanmak suretiyle başta Lepidoptera takımına ait türler olmak üzere Coleoptera ve Heteroptera takımlarına ait türlerin erginleri de yakalanmıştır.

Feromon tuzağı kullanılarak başta Ips sexdentatus (Boern.) ve Orthotomicus erosus (Woll.) olmak üzere bazı kabuk böcekleri yakalanmış, asılan feromon tuzaklarına gelen böceklerin miktarı düzenli periyotlar halinde sayılmıştır. Çalışma alanında bulunan iğne yapraklı meşcerelere tuzak ağaçları ve tuzak odunları konulmak suretiyle Kabuk böcekleri ve Teke böceklerinin yakalanması sağlanmıştır.

Yapraklarda zarar yapan bazı ergin böcekleri ve larvaları yakalamak için 2x2 m ebadında beyaz bir örtü bitkinin altına serilmiş ve silkme yöntemi uygulanarak yakalanmışlardır.

Arazi çalışmasının bir bölümünde ise Süleymaniye Subasar Ormanı’nda önemli artım kayıplarına neden olduğu tahmin edilen Hyphantria cunea (Dry.)’nın alanda ne oranda artım kaybına sebep olduğunu hesaplamak amacıyla gövdelerden artım burgusu ile yaş halkası çubukları alınmıştır.

Arazi çalışmalarının yürütüldüğü mevkiler, rakım ve enlem-boylam değerleri Tablo 2.10’da verilmiştir.

Tablo 2.10: Araştırma alanlarının bağlı olduğu orman işletme şeflikleri, mevkisi, rakım ve coğrafi konum değerleri İşletme şefliği Mevki Rakım (m) Coğrafi konum N= 40º42’11” Aksu Köprüsü 493 E= 030º50’34” N= 40º38’43” Aksu Çiğdem Yaylası 1502 E= 030º51’12” N= 40º40’33” Dikmen 1385 E= 030º52’01” N= 40º45’20” Hendek Hendek Deposu 81 E= 030º44’10” N= 40º44’30” Gündoğan 141 E= 030º45’18” N= 40º43’35” Kadifekale Yol Ayırımı 501 E= 030º50’54” N= 40º44’06” Karadere 600 E= 030º49’44” Karadere N= 40º44’20” Karadere Yol Ayırımı 521 E= 030º49’04” N= 40º43’47” Sarıyer 103 E= 030º43’54” N= 40º44’29” Sümbüllü 454 E= 030º48’33” N= 40º51’39” Kurtköy Deposu 40 E= 030º37’58” N= 40º49’37” Paşaköy 60 E= 030º35’48” Kurtköy N= 40º49’21” Sivritepe / Aşağı Çalıca 35 E= 030º38’17” N= 40º48’54” Tuzak 18 E= 030º37’24” Paşaköy Dokuma Serisi N= 40º50’28” (Süleymaniye Subasar 21 E= 030º34’53” Ormanı) Süleymaniye N= 40º53’34” Soğuksu 65 E= 030º37’06” N= 40º53’52” Soğuksu-Aktefek 112 E= 030º36’56”

2.2.2. Laboratuvar Çalışmaları

Laboratuvar çalışmaları; böceklerin yetiştirilmesi ve böceklerin preparasyon, teşhis ve saklanması olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.

2.2.2.1. Böceklerin yetiştirilmesi Araziden getirilen böceklere veya böcekli materyale laboratuvarda uygulanan işlemler, böceğin türüne göre değişiklikler göstermiştir.

Yapraklarda zarar yapan Lepidoptera ve Hymenoptera türlerinin laboratuvar ortamında beslenip hayat evrelerini tamamlayabilmeleri için çeşitli ebatlarda plastik ve cam kavanozlardan faydalanılmıştır. Larvanın aşırı nem problemi yaşamaması ve çok küçük olabilen larvaların kaçmaması için kavanozların ağızları tülbent örtü ile kapatılmıştır. Ayrıca, Hyphantria cunea (Dry.) ile ilgili olarak yapılan araştırmalarda ergin çıkış tarihleri, eşey ve parazitlenme oranı vb. tespitlerin yapılabilmesi amacıyla cam tüplerden yararlanılmıştır (Şekil 2.9).

Şekil 2.9: Araştırmada kullanılan cam tüpler

Yetiştirilen larvaların pupa dönemlerini geçirdikleri ortamın özelliklerine göre yetiştirildikleri kavanoz içine dal parçaları, talaş, toprak gibi bazı materyaller konulmuştur. Ayrıca, gerekli durumlarda böceğin ihtiyaç duyabileceği nemi sağlamak için kurutma kağıdı veya ıslak pamuktan faydalanılmıştır.

Kabuk böceği, Teke böceği veya Odun arısı gibi odunda veya kabukta yaşayan böceklerin bulunduğu kütüklerden ergin çıkışını sağlayabilmek amacıyla Anabilim Dalı 20

laboratuvarında ve Kurtköy deposunda çeşitli ebatlarda tel kafesler hazırlanmıştır (Şekil 2.10). Büyük kütükler Kurtköy deposunda bulunan kafeslere, daha küçük ebatlı örnekler ise laboratuvarda bulunan kafes ve 5 litreden daha büyük kavanozlara konulmuştur (Şekil 2.11). Daha sonra, yapılan periyodik kontrollerle ergin çıkışları gözlenmiştir.

Şekil 2.10: Araştırmada kullanılan yetiştirme kafesleri

Şekil 2.11: Araştırmada kullanılan yetiştirme kavanozu

Kavanozlarda veya tel kafesler içerisinde gözetim altında tutulan materyalde herhangi bir çürüme, mantarlaşma veya larvalarda virüs problemi görülen durumlarda bu materyaller, diğer örneklerin sağlık durumunu olumsuz etkilememesi amacıyla ortamdan uzaklaştırılmıştır.

Böceklerin laboratuvar ortamında yetiştirilmesi ile ilgili olarak Çanakçıoğlu [16] ve Ecevit ve Mennan [17]’dan geniş ölçüde faydalanılmıştır. 21

2.2.2.2. Böceklerin preparasyon ve teşhisi Arazide ergin olarak yakalanan veya laboratuvarda ergin hale geldikten sonra elde edilen böcek örneklerine preparasyon safhasında takım veya familyasına göre işlem yapılmıştır. Böceklerin preparasyon işlemlerinin tekniğine uygun olarak yapılabilmesi için Çanakçıoğlu [16], Ecevit ve Mennan [17] ve Acatay [18]’dan yararlanılmıştır. Böcek preparasyonu için germe tahtası, torf, böcek iğnesi, pens ve makas gibi malzemeler kullanılmıştır.

Laboratuvarda preparasyonları yapılan bazı böceklerin (Cerambycidae, Scolytidae, Lepidoptera vb.) teşhis işlemleri İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı’nda bulunan literatür kaynakları kullanılarak veya koleksiyonda bulunan mukayese materyalleri ile karşılaştırılarak Anabilim Dalı öğretim üyelerinin yardımı ile yapılmıştır. Anabilim Dalımız dışında, Heteroptera takımı ile Buprestidae (Coleoptera) ve Elateridae (Coleoptera) familyalarının teşhisi Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serdar TEZCAN tarafından, Tachinidae (Diptera) türlerinin teşhisi Gazi Osman Paşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Kenan KARA tarafından yapılmıştır.

2.2.3. Büro Çalışmaları

Arazi ve laboratuvar çalışmalarına başlamadan önce konu ile ilgili olarak yurtiçi ve yurtdışı literatür kaynakları incelenmiş, daha sonra çalışma ile ilgili olarak takip edilmesi gereken yollar tespit edilmiştir.

Arazi ve laboratuvar çalışmaları sonucu elde edilen bulgular büroda kayda geçirilmiş, daha sonra tezin yazılması işlemine geçilmiştir. Tezin yazılması sırasında da literatür kaynakları incelenmeye ve çalışmanın sonuçlarına dayanarak yorumlanmaya devam edilmiştir. ‘Bulgular’ bölümünde yer alan grafiklerin elde edilmesi için ‘Ms Excel’ programı ve istatistiksel bulguların hesaplanması için de ‘SPSS 10’ programı kullanılmıştır.

3. BULGULAR

Araştırmalarımız sonucu, Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında yaşayan 8 takım, 30 familyaya mensup 90 zararlı; 3 takım, 6 familyaya mensup 5 yırtıcı ve 5 parazitoid olmak üzere toplam 100 tür bulunmuştur.

3.1. SİSTEMATİK

Böceklerin takım ve familyalarının sistematik olarak sıralanmasında Borror et al. [19]’un yayınından faydalanılmış, cins ve türlerin sıralaması ise alfabetik esasa göre yapılmıştır. Araştırmalarımızda tespit edilen 8 takım ve 30 familyaya mensup 90 zararlı aşağıda sistematik sıraya göre verilmiştir.

Takım: ORTHOPTERA

Familya: Gryllotalpidae Gryllotalpa gryllotalpa (Linnaeus, 1758)

Takım: DERMAPTERA

Familya: Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758

Takım: HOMOPTERA

Familya: Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767)

Takım: HETEROPTERA

Familya: Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778)

Familya: Pentatomidae Apodiphus amygdali (Germar, 1817) Mustha spinosula (Lefebvre, 1831) Palomena prasina (Linnaeus, 1761)

Takım: COLEOPTERA

Familya: Lucanidae Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758) Lucanus cervus (Linnaeus, 1758)

Familya: Scarabaeidae Cetonia aurata (Linnaeus, 1758) Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) Polyphylla fullo (Linneaus,1758)

Familya: Buprestidae Capnodis miliaris Klug, 1829 Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 Dicerca alni (Fischer, 1824) Melanophila picta (Pallas, 1793) Phaenops cyanea (Fabricius, 1775)

Familya: Anobiidae Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854)

Familya: Cerambycidae Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) Aromia moschata (Linnaeus, 1758) 24

Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) Ergates faber (Linnaeus, 1767) Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787) Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795) Morimus asper (Sulzer, 1776) Morimus funereus Mulsant, 1863 Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) Saperda populnea (Linnaeus, 1758) Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817)

Familya: Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834)

Leperesinus varius (Fabricius, 1775) Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) Phloeosinus aubei (Perris, 1855)

Takım: DIPTERA

Familya: Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839)

Takım: LEPIDOPTERA

Familya: Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761)

Familya: Tortricidae Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Tortrix viridana (Linnaeus, 1758)

Familya: Pieridae Aporia crataegi (Linnaeus, 1758)

Familya: Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758)

Familya: Lasiocampidae 26

Pachypasa otus (Drury, 1773)

Familya: Saturniidae Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775)

Familya: Sphingidae Laothoe populi (Linnaeus, 1758) Mimas tiliae (Linnaeus, 1758)

Familya: Notodontidae Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775) Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758)

Familya: Lymantriidae Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Lymantria dispar (Linnaeus, 1758)

Familya: Arctiidae Arctia villica Linnaeus, 1758 Hyphantria cunea (Drury, 1773) Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758)

Takım: HYMENOPTERA

Familya: Diprionidae Diprion pini (Linnaeus, 1758) Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785)

Familya: Tenthredinidae Nematus salicis (Linnaeus, 1758) Trichiocampus viminalis (Fallen, 1808)

Familya: Siricidae Sirex gigas (Linnaeus, 1758)

Familya: Xiphydriidae Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758)

3.2. HENDEK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ ORMANLARINDA ZARAR YAPANNBÖCEKLERİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ, YAYILIŞI, KONUKÇULARI VE ÖNEMLİ TÜRLERE AİT BİYOLOJİK GÖZLEMLER

3.2.1. Takım: Orthoptera

3.2.1.1. Familya: Gryllotalpidae Gryllotalpa gryllotalpa (Linneaus, 1758) Mevcut erginlerin boyu 35-50 mm arasında ölçülmüş olup genel rengi esmer sarımtırak ve kahverengidir. Antenleri kısa, pronotum yumurta şeklinde ve oldukça büyüktür. Ön bacakların tibiası toprağı kazabilecek şekilde sivri ve testeremsi çıkıntılara sahiptir. Bu morfolojik yapıdan dolayı toprakta kolaylıkla tüneller açabilmektedirler (Şekil 3.1).

Şekil 3.1: Gryllotalpa gryllotalpa (L.) (x1,1)

G. gryllotalpa Avrupa, Kuzey ve Batı Afrika, Asya ve Kuzey Amerika’da yayılmıştır. Alp’lerde 2300 m’ye kadar ulaşan alanlarda rastlanabilen bu tür yayılış alanlarında çeşitli sebze ve kültür bitkilerinde zarar yapmaktadır [20, 21, 22, 23].

Bu zararlıya ülkemizin hemen her yerinde rastlamak mümkündür. Konukçuları arasında tütün, pamuk, çay, pancar, patates, havuç, narenciye, zeytin, asma kökleri, salatalık, Pinus, Picea, Abies ve Cedrus türleri yer almaktadır [24, 25]. G. gryllotalpa ormanlardan ziyade özellikle fidanlıklarda bitkilerin kök ve yumrularında zarar yapmaktadır. Orman ağaçlarından iğne yapraklı ve yapraklı türlerin köklerini kemirerek ve keserek zararlı olan bu tür önemli bir kültür tahripçisidir [26, 27].

G. gryllotalpa’nın araştırma alanındaki biyolojisini tespit edebilmek amacıyla farklı zaman ve alanlarda gözlemler yapılmıştır. Fidanlıklarda yaptığımız incelemelerde, bu böceğin nemli toprakları tercih ettiği, bitki köklerine doğrudan zarar verdiği veya yatay galeriler açmak suretiyle köklerin açığa çıkmalarına ve hava almalarına neden olduğu tespit edilmiştir. Araştırmalarımızda, 15.07.2000 tarihinde Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Fidanlığı’nda Fagus orientalis ve Pinus nigra fidanlarının kökleri çevresinde çok sayıda ergin ve nimflerine rastlanmıştır. 23.06.2001 tarihinde Paşaköy mevkiinde Fraxinus angustifolia dikim sahasında toprak içinde erginlere rastlanmıştır. 22.05.2003 tarihinde Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Fidanlığı’nda Pinus nigra fidanlarının köklerinde erginler tespit edilmiştir. 29

3.2.2. Takım: Dermaptera

3.2.2.1. Familya: Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758 Erginlerin boyu 11–25 mm boyunda olup, parlak, koyu esmer renkte, elytra ise kırmızımtırak kahverengidir. Pronotumun her iki yanı vücuda göre daha açık renktedir. Antenler 15 segmentten oluşmaktadır. Abdomen sonunda adeta kıskacı andıran bir cerciye sahiptir (Şekil 3.2).

Şekil 3.2. Forficula auricularia L. (x2,3)

F. auricularia Palearktik bölgede oldukça yaygındır. Tüm Avrupa, Kuzey Amerika ve Yeni Zelanda’da yayılış göstermektedir. Ayrıca, bu türün Şili’de de bulunduğu iddiası henüz kanıtlanmamıştır [28, 29].

F. auricularia’ya Türkiye’nin hemen her yerinde rastlanmaktadır. Ergin ve larvaları omnivordur. Orman ve meyve ağaçları, süs bitkileri ve çeşitli sebzelerin yaprak, çiçek ve meyvelerini yemek suretiyle zarar yapmaktadır. Zarar yaptığı türler arasında bezelye, çilek, dalya, gül, karanfil, kereviz, krizantem, lahana, marul, mısır, patates, bazı meyve ve orman ağaçları bulunmaktadır. F. auricularia, afidler ve küçük tırtıllarında dahil olduğu küçük ve yumuşak vücutlu böcekleri yediği için aynı zamanda faydalı böcekler sınıfına da girmektedir [4, 30, 31].

Arazide çeşitli tarihlerde yaptığımız araştırmalarda özellikle yaşlı ağaçların kabukları altında ve kabuk çatlaklarında böceğin ergin ve nimflerine rastlanmıştır. 17.07.2001 30

tarihinde Kurtköy Deposu’nda yaşlı bir Quercus petraea ağacının kabuğu altında çok sayıda ergin ve gövde üzerinde bir adet nimf tespit edilmiştir. Böceğin nimfi kirli beyaz renkte olup şekil olarak ergine benzemektedir. 23.07.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Morus alba’nın içe doğru kıvrılmış yaprakları içinde bol miktarda ergine rastlanmıştır. 18.08.2002 tarihinde yaşlı bir Fraxinus angustifolia’nın kabuk çatlağında erginleri bulunmuştur.

3.2.3. Takım: Homoptera

3.2.3.1. Familya: Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767) Erginleri 2,0-2.5 mm boyunda, açık yeşil veya açık mavi renktedir. Kanatlı veya kanatsız forma sahip erginler bulunmaktadır. Ergin ve nimflerinin üzeri çoğunlukla açık mavi iplikçik ve mumsu salgılarla örtülü halde bulunmaktadır (Şekil 3.3).

Şekil 3.3: Phyllaphis fagi (L.) (x1,3)

P. fagi, Avrupa, Transkafkasya, Kuzey Asya, Avustralya, Tasmanya, Yeni Zelanda ve Kuzey Amerika’da yayılmış olup genellikle Fagus grandiflora, F. orientalis ve F. sylvatica’larda, ender olarak da Alnus sp., Cyperus regetum ve Quercus phillraeoides’lerde zarar yapmaktadır [32, 33, 34].

Türkiye’de Artvin-Sallet, Bartın-Ulus, Bolu (Aladağ Ormanı, Gerede), Bursa-Uludağ, Çankırı-Ilgaz, Giresun-Kulakkaya, İstanbul-Belgrad Ormanı, Kırşehir ve Zonguldak- Devrek’te Alnus sp., Fagus orientalis ve Quercus sp. üzerinde tespit edilmiştir [4, 34].

Yaptığımız arazi çalışmalarında 24.05.2002 tarihinde Dikmen mevkiinde bulunan Fagus orientalis’lerin yapraklarının alt yüzeylerinde bol miktarda P. fagi nimf ve ergini tespit edilmiştir. 22.08.2002 tarihinde Aksu Köprüsü mevkiinde yapılan incelemelerde P. fagi zararına uğramış olan yaprakların yanlardan geriye doğru büküldüğü veya kuruduğu gözlenmiştir. 21.05.2003 tarihinde Hocadüz mevkiinde bulunan Fagus orientalis gençliklerinde yaprakların alt yüzeyinde bol miktarda nimf ve erginleri tespit edilmiştir.

3.2.4. Takım: Heteroptera

3.2.4.1. Familya: Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778) Erginin boyu 11-15 mm olup vücut rengi kirli sarıdan kırmızımtrak kahverengiye kadar değişmektedir. Arkaya doğru genişleyen bir vücut yapısı vardır. Pronotumun arka yan köşeleri çıkıntılı bir yapıdadır. Scutellum üçgen şeklindedir. Birinci anten segmenti dar ve küçük olan baştan daha uzundur.

Güney Avrupa, Kafkasya, İran ve Türkistan’da yayılış gösteren bu tür Acer, Buxus, Corylus, Quercus ve Rhamnus türlerinde zarar yapmaktadır [30].

Türkiye’nin büyük bir kısmında bulunursa da daha çok Batı Anadolu, Marmara ile Karadeniz Bölgelerinde rastlanır. Polyfag bir tür olan G. acuteangulatus’un konukçuları arasında başta Quercus, Rumex, Corylus, Acer türleri olmak üzere yapraklarını döken diğer ağaç ve ağaççıklarla bazı yıllık bitkiler bulunmaktadır [30].

Yaptığımız araştırmalarda G. acuteangulatus’un ergin ve nimflerine 25.06.2001 tarihinde Gündoğan mevkiinde Quercus petraea, 14.08.2001 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Corylus avellana ve 23.07.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde Quercus frainetto yaprakları üzerinde rastlanılmıştır.

3.2.4.2. Familya: Pentatomidae Apodiphus amygdali (Germar, 1817) Erginlerin boyu 18-19 mm olup vücut rengi kırmızımtrak veya sarımtrak kahverengidir. Pronotumun dış kenarları öne doğru küçük çıkıntılarla kaplıdır. Vücudun üzeri düzensiz çıkıntılarla kaplıdır (Şekil 3.4).

Şekil 3.4: Apodiphus amygdali (Germ.) (x2,2)

Güneydoğu Avrupa, Suriye, İsrail ve İran'da yayılış göstermektedir [30]. Mehrnejad [35] bu türün İran’da Pistacia sp. üzerinde zarar yaptığını belirtmektedir.

Türkiye’de Adana (Saimbeyli), Antalya (Dağ, Kemer), Eskişehir (Sarıcakaya), Gaziantep (Merkez, Oğuzeli), İçel (Mut), Kahramanmaraş (Merkez) ve Kilis (Merkez)’de Castanea sp., Juglans regia, Prunus armeniaca, Pyrus communis, Rubus sp., Salix sp., Solanum melongena, Vitis sp. ve Amygdalus sp. üzerinde tespit edilmiştir [36]. Ayrıca Lodos [37] A. amygdali’nin çoğunlukla Ege ve Marmara, ender olarak İç Anadolu ve Batı Karadeniz Bölgesi’nde meyve ağaçlarında zarar yaptığını belirtmektedir.

Yaptığımız araştırmalarda, bu türün erginlerine 22.06.2001 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Juglans regia ve 11.06.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Salix babylonica’lar üzerinde rastlanmıştır.

Mustha spinosula (Lefebvre, 1831) Çalışma alanında yakalanan erginlerin boyu 20-24 mm arasındadır. Vücudun hakim rengi mat siyahtır. Pronotum ve jugae yanlarda testere dişini andıran bir yapıya sahiptir. Vücudun üzeri düzensiz girinti ve çıkıntılarla kaplıdır (Şekil 3.5).

Şekil 3.5: Mustha spinosula (Lef.) (x1,7)

İran, Kafkasya, Mısır, Suriye, Tunus ve Yunanistan’da yayılış göstermektedir [30].

Türkiye’de bu tür Adana, Ankara (Merkez, Bağlum, Kızılcahamam), Antalya (Merkez, Akseki, Demre, Elmalı, Güllük Dağı, Gündoğmuş, Kaş, Serik), Kahramanmaraş (Merkez, Kapıçam, Yeşilyöre) ve Karaman (Ermenek)’da tespit edilmiştir. Zarar yaptığı bitkiler arasında Ceratonia siliqua, Crataegus sp., Juniperus sp., Malus sylvestris, Pinus sp., Populus sp., Prunus dulcis ve Quercus sp. yer almaktadır [27, 30, 36].

Yaptığımız arazi çalışmalarında M. spinosula’nın erginleri, 29.06.2001 tarihinde Kurtköy Deposu yakınında bulunan Quercus petraea’nın ve 09.09.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde bulunan Populus nigra’ların yaprakları üzerinde tespit edilmiştir.

Palomena prasina (Linnaeus, 1761) Koyu yeşil veya zeytin yeşili renkte olan P. prasina’nın arazide yakalanan erginlerinin boyu 12-14 mm arasındadır. Antenleri beş segmentli olup 2. ve 3. anten parçalarının boyu hemen hemen eşittir veya 3. segment biraz daha kısadır. 2. ve 3. anten parçaları ile 4. ve 5. anten parçalarının renkleri birbirine çok benzemektedir (Şekil 3.6). 34

Şekil 3.6: Palomena prasina (L.) (x1,8)

Avrupa’nın tümü, Suriye, Irak, İran, Kafkasya ve Sibirya’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir [30].

Türkiye’de Ankara (Bağlum, Nallıhan), Antalya (Merkez, Akseki, Elmalı, Güllük Dağı, Korkuteli, Sinan), Bartın (Merkez, Ulus), Bolu (Merkez, Abant Gölü, Mengen,), Çorum (İskilip), Karabük (Eskipazar, Safranbolu), Kahramanmaraş (Başkonuş), Karaman (Ermenek), Kastamonu (Merkez, Küre), Sinop (Erfelek), Osmaniye (Zorkun) ve Zonguldak (Devrek, Ereğli)’da tespit edilmiştir. Polyfag bir zararlı olan P. prasina Alnus sp., Althae sp., Capparis sp., Cedrus sp., Celtis sp., Centaurea sp., Cornus mas, Corylus sp., Elaeagnus angustifolia, Fagus orientalis, Galium sp., Hordeum vulgare, Juglans regia, Juniperus sp., Malus sylvestris, Onopordum sp., Pinus sp., Prunus domestica, P. persica, Quercus sp., Rosa sp., Rubus sp., Solanum tuberosum, Ulmus sp., Verbascum sp. ve birçok yabani ve kültür bitkileri üzerinde zarar yapmaktadır [27, 30, 36].

Erginleri 08.09.2001 tarihinde ağaçların yapraklarında olmak üzere Yeşilyurt ve Sivritepe mevkiinde bulunan Quercus petraea’lar ve 30.09.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda Fraxinus angustifolia yapraklarında tespit edilmiştir. Böceğin özellikle Quercus türlerinde yaygın olarak bulunduğu, ancak önemli zararlara neden olmadığı gözlenmiştir. 35

3.2.5. Takım: Coleoptera

3.2.5.1. Familya: Lucanidae Dorcus parallelopipedus (Linnaeus, 1758) Erginleri 20-31 mm büyüklüğünde olan ergin böceğin vücudu yassı ve mat siyahtır. Abdomen ve thorax hemen hemen aynı genişliğe sahiptir. Ön göğüsün üst kenarında altın sarısı renkte kıllar vardır (Şekil 3.7).

Şekil 3.7: Dorcus parallelopipedus (L.) (x2,1)

Böceğin dünyadaki yayılış alanı İtalya, Fransa, Suriye ve Kuzey Afrika’dır [23, 38, 39, 40].

Türkiye’de Afyon, Amasya, Artvin, Giresun (Tirebolu), Isparta (Eğirdir), İstanbul, İzmit, Kırşehir, Trabzon ve Trakya’da Juglans, Populus, Castanea, Quercus ve Fagus türlerinde tespit edilmiştir [4, 26, 41, 42, 43, 44].

Meşe baltalıklarının yoğun olduğu Kurtköy’de 03.06.2001 tarihinde kurulan ışık tuzağına bir adet ergini gelmiştir. Yine 07.07.2002 tarihinde Fagus orientalis ve Abies bornmülleriana meşcerelerinin bulunduğu Aksu beldesinde devrik bir kayın gövdesinde bir adet ergin yakalanmıştır. 22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda çürümeye başlamış bir Fraxinus angustifolia dip kütüğünün içinde erginleri ve larvası tespit edilmiştir.

Doğal düşmanları: Arazi çalışmalarımızda tespit ettiğimiz D. parallelopipedus’un doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Lacon punctatus (Herbst, 1779) (Coleoptera: Elateridae)

Erginlerin boyu örneklerimizde 17-20 mm arasında ölçülmüştür. Vücut bütünüyle mat siyah renktedir. Antenleri vücut uzunluğunun yarısından daha kısa olup ‘ip şeklinde anten’ tipindedir (Şekil 3.8).

Şekil 3.8: Lacon punctatus (Hrbst.) (x2,4)

Orta ve Güney Avrupa ile Cezayir’de iğne yapraklı ağaçlardan Cedrus libani, Pinus halepensis, P. nigra ve P. pinaster’de, yapraklı ağaçlardan Castanea vesca, Fagus orientalis, Quercus cerris ve Q. conferta meşcerelerinde bulunmaktadır [4, 42, 45,].

L. punctatus karnivor bir tür olup Clytus sp., Morimus funereus Muls. (Coleoptera: Cerambycidae) ve Dorcus sp. (Coleoptera: Lucanidae) gibi yumuşak derili böceklerin larvalarını yemektedir [4]. Yüksel [26] Artvin-Şavşat Carat orman deposunda müsadereli Picea orientalis’lerin kabukları altında böceğin erginlerini tespit etmiştir.

Araştırmalarımızda, 22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda çürümeye başlamış bir Fraxinus angustifolia dip kütüğünün içinde D. parallelopipedus larvaları ve bu larvalar ile beslenen az sayıda L. punctatus ergini saptanmıştır.

Lucanus cervus (Linnaeus, 1758) Insecta sınıfının boy olarak en büyük üyelerinden birisi olan L. cervus’un arazide tarafımızdan yakalanan örneklerinin boyu 38-66 mm arasında ölçülmüştür. Dişi ve erkek bireylerin morfolojik yapıları birbirinden farklıdır. Erkekler belirgin bir şekilde dişilerden büyüktür. Erkek bireylerin dişilerden en önemli farkı geyik boynuzunu andıran üst çenelere sahip olmasıdır. Bu nedenle L. cervus’lar ‘geyik böceği’ olarak adlandırılmaktadır. Vücut rengi genel olarak mat siyah renkte olmakla birlikte elytranın kahverengimsi siyah olduğu da görülmektedir (Şekil 3.9).

♂ (x0,7) ♀ (x1,1)

Şekil 3.9: Lucanus cervus (L.)

Orta, Güney ve Güneydoğu Avrupa, İngiltere ve Güney İsveç’de yayılış göstermektedir. Yayılış alanında yapraklı ağaçlarda, özellikle de Fagus ve Quercus türlerinde zarar yapmaktadır [46].

Türkiye’de ise şu ana kadar Batı ve Kuzey Anadolu ormanlarında Quercus sp., Fagus orientalis gibi yapraklı ağaçlarda tespit edilebilmiştir [4, 44]. Ancak, Göktürk [47] tarafından Artvin-Atila’da Picea orientalis’in dip kütüğüne yumurta koyan erginleri de tespit edilmiştir.

Arazi çalışmalarımızda erginleri 03.06.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda çürümekte olan bir Fraxinus angustifolia’nın dip kütüğünde ve 05.07.2002 38

tarihinde Karadere Beldesi’ne yakın bir Fagus orientalis meşceresinde yine çürümekte olan bir dip kütüğünde yakalanmıştır.

3.2.5.2. Familya: Scarabaeidae Cetonia aurata (Linnaeus, 1758) Erginlerin boyu 15,4-19,1 mm arasındadır. Vücut geniş ve üst kısmı düzdür. Baş, boyun kalkanı ve kanat örtülerinin rengi parlak madeni yeşil renkte olup elytranın üzerinde açık sarı renkte seyrek çizgisel desenler bulunmaktadır. Pronotum başa doğru daralmakta, abdomene doğru genişlemektedir (Şekil 3.10).

Şekil 3.10: Cetonia aurata (L.) (x2,2)

Avrupa’dan Doğu Sibirya’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir [48].

Türkiye’nin hemen her yerinde rastlanmakta olup erginler çeşitli orman ve meyve ağaçları, bağ, süs bitkileri, bazı kültür ve yabani bitkiler üzerinde tespit edilmiştir [4, 37, 49].

Arazide yapmış olduğumuz araştırmalarımızda, 03.06.2001 tarihinde Paşaköy mevkiinde ormaniçi açıklıkta çiçekler üzerinde çiftleşen erginler tespit edilmiştir. 11.06.2002 tarihinde Hendek Deposu’na kurulan ışık tuzağında erginler yakalanmıştır. 03.07.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde çiçekler üzerinde uçuşan erginler gözlenmiştir. 04.07.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiindeki Quercus baltalığında az sayıdaki erginleri atrapla yakalanmıştır.

Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) Erginleri 25-30 mm boyunda olup thorax ve abdomen sternitleri parlak siyah ve üzeri sarı-gri sık tüylerle kaplıdır. Kanat örtülerinin üzerinde boylamasına uzanan sarımsı renkte çizgiler vardır. Bacaklar ve antenler kırmızımtırak kahverengidir. Anten topuzu erkekte 7, dişide 6 yapraktan oluşur (Şekil 3.11).

Şekil 3.11: Melolontha melolontha (L.) (x1,5)

Önemli bir kültür tahripçisi olan M. melolontha Avrupa, Kafkasya, Güney Rusya ve Orta Asya’da yayılış göstermektedir [40, 50, 51].

Türkiye’de Antalya, Artvin, Bolu (Değirmenözü, Seben, Abant), Bursa-Kocabey, Düzce, Erzincan, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, İstanbul (Alemdağ, Belgrad Ormanı, Çatalca, Gaziosmanpaşa, Kartal, Şile), İzmit, Kastamonu-Ayancık, Manisa, Ordu, Rize, Sakarya-Sapanca, Sinop ve Trabzon (Sürmene ve Meryemana)’da Abies spp., Acer sp., Betula sp., Carpinus sp., Castanea sp., Fagus orientalis, Fraxinus sp., Picea spp., Pinus spp., Populus sp., Quercus spp., Salix sp. ve Ulmus sp. üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [4, 23, 24, 25, 26, 38, 42, 48, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62].

Yaptığımız araştırmalarda erginler 01.06.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağı, 06.07.2002 tarihinde Hendek Deposu’na asılan feromon tuzağı ve 22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı dişbudak meşceresinde atrapla yakalanmıştır. Ayrıca, 10.06.2002 tarihinde Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Fidanlığında Fagus orientalis’lerin fidan yastıklarında böceğin larvaları tespit 40

edilmiştir. Konukçusuyla birlikte laboratuvara getirilen larvalar 29.06.2003 tarihinde erginleşmeye başlamışlardır.

Polyphylla fullo (Linneaus,1758) Erginlerin büyüklüğü 25-40 mm arasında değişmekte olup kanat örtüleri ve boyun kalkanının kırmızımtırak kahverengi veya siyah zemin rengi üzerinde düzensiz olarak grimsi veya beyazımsı desenler vardır (Şekil 3.12).

Şekil 3.12: Polyphylla fullo (L.) (x1,4)

Bu tür İngiltere’nin güneyinden Kuzey Afrika’ya, Akdeniz ülkelerinden Ukrayna ve Volga kıyılarına kadar çok geniş bir yayılışa sahiptir [23, 26, 38, 40, 42, 48, 50, 51, 61, 63, 64].

Türkiye’de Akdeniz, İç Anadolu Bölgesi (Akşehir, Eğridir), Karadeniz Bölgesi (Artvin (Ardanuç, Borçka, Şavşat), Giresun (Tirebolu), Kastamonu) ve Marmara Bölgesi’nde (İstanbul, İzmit, Trakya), tespit edilmiş olup konukçuları arasında Abies, Picea, Pinus gibi iğne yapraklı ve Acer, Populus gibi yapraklı türler yer almaktadır [4, 24, 25, 26, 37, 41, 42, 44, 47, 42, 55, 56, 59, 60, 65] Ayrıca, P. fullo’nun fidan, bağ, meyve ve sebzelerde de zarar yaptığı saptanmıştır [66].

Çiğdem Yaylası Abies bornmülleriana meşceresinde 20.07.2001 tarihinde yaptığımız çalışmalar sırasında böceğin erginleri ve genç Abies bornmülleriana fidanlarının kök kısımlarında larvaları yakalanmıştır. Kirli beyaz renkteki larvalarının boyu 80 mm’ye kadar ulaşmaktadır. Fidanlıktan temin edilen tüplü bir A. bornmülleriana fidanı ile 41

birlikte laboratuvara getirilen larvalar 05.05.2003 tarihinde erginleşmeye başlamışlardır. Ayrıca, 18.08.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek’te Pinus nigra’ların iğne yapraklarını kemiren erginlere rastlanmıştır.

3.2.5.3. Familya: Buprestidae Capnodis miliaris Klug, 1829 Çalışma alanında yakalanan erginlerin boyu 24-31 mm arasında olup vücudu kirli beyaz ve mat siyah renkte desenlerden oluşmaktadır. Pronotumun üzerinde 5 adet siyah callus bulunmaktadır. Ayrıca, elytra üzerinde büyük beyaz desenler bulunmaktadır. Antenleri oldukça kısadır (Şekil 3.13).

Şekil 3.13: Capnodis miliaris Klug. (x1,5)

Yunanistan, İsrail, Lübnan, Kıbrıs, Suriye, Irak, İran, Güney Rusya, Afganistan, Orta Asya ve Çin’de Salicaceae familyası türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [67].

Türkiye’de Batı, Orta, Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde özellikle Populus türleri üzerinde zarar yapmaktadır [67].

Arazi çalışmalarımız sırasında erginleri 17.07.2001 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde bulunan Populus nigra’ların yaprakları üzerinde beslenirken tespit edilmiştir. 25.07.2002 tarihinde yine Yeşilyurt’ta bulunan bir Populus nigra kavaklığında uçuşan erginler atrapla yakalanmıştır.

Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 Ergin böceğin ortalama boyu 9-12 mm arasındadır. Vücut rengi bakırımsı bronz, scutellum yeşilimsi ve elytradaki çıkıntılar bakırımsı renktedir (Şekil 3.14).

Şekil 3.14: Chrysobothris solieri Gory & Lap. (x4,0)

Orta ve Güney Avrupa, Balkanlar, Polonya, Güney Rusya, Kafkasya, Ürdün, Tunus ve Cezayir’de Pinus halepensis, P. nigra, P. pinaster ve P. sylvestris’ler üzerinde zarar yaptığı saptanmıştır [67, 68, 69, 70].

Türkiye’de çok geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Tosun [56] Antalya’da Pinus brutia’da, Acatay [41] İstanbul-Büyükada’da Pinus brutia ve Cedrus libani’de, Cebeci [25] İstanbul (Alemdağ, Kartal)’da Pinus brutia ve P. nigra’larda zarar yaptığına dair, Lodos ve Tezcan [67] ise Batı Anadolu ve Batı Akdeniz’de bu türün yayılışına ait bilgi vermektedir.

Sivritepe Pinus nigra meşceresinden aldığımız ve 16.06.2002 tarihinde laboratuvara getirdiğimiz odun örneklerinden 07.07.2002 tarihinde az sayıda erginleri elde edilmiştir.

Dicerca alni (Fischer, 1824) Erginlerin boyu ortalama 17-20 mm arasında olup üstten görünüşü bir elipsi andırmaktadır. Erginlerin anten, baş, boyun kalkanı ve elytrası bakırımsı bronz renkte olup vücudun üst kısmı girintili çıkıntılı bir yapıdadır. Bacaklar ve vücudun alt tarafı ise 43

mat bakırımsı renktedir. Antenleri oldukça kısadır. Vücudun arka kısmı kuyruk şeklinde daralarak son bulmaktadır (Şekil 3.15).

Şekil 3.15: Dicerca alni (Fisch.) (x2,4)

Avrupa’nın büyük bir kısmı, Tunus, Cezayir, Rusya, İran ve Kafkasya’da Alnus spp., Fagus sylvatica, Betula spp., Tilia spp., Corylus avellana, Juglans regia gibi orman ağaçları ile süs ve meyve ağaçlarında zarar yapmaktadır [68, 69, 71, 72].

D. alni’nin Türkiye’de Trakya ve Kuzeydoğu Anadolu Bölgeleri’nde Alnus türlerinde, özellikle de Alnus glutinosa’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir [67].

D. alni’nin az sayıda ergini 04.07.2002 tarihinde yaptığımız gözlemler sırasında Süleymaniye Subasar Ormanı’nda doğal olarak yetişmiş olan yaşlı bir Alnus glutinosa’nın kabuk çatlaklarında bulunmuştur.

Melanophila picta (Pallas, 1793) Erginlerin ortalama boyu 9-11 mm arasında olup vücudu oval görünümlüdür. Genel olarak bakırımsı bronz renkte olan vücudun alt kısmı daha koyu, abdomen yeşilimsi renktedir. Elytranın üzerinde kirli sarı renkte ve sayıları onaltıyı bulan irili ufaklı benekler bulunmaktadır (Şekil 3.16).

Şekil 3.16: Melanophila picta (Pall.) (x4,7)

Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da yayılış göstermektedir Yayılış alanlarında Fraxinus sp., Populus sp., P. alba, P. x canadensis, P. nigra, P. tremula, Salix alba ve S. babylonica’lar üzerinde zarar yapmaktadır [67, 68, 69, 73, 74, 75, 76, 77, 78].

M. picta Türkiye’de ilk olarak 1948 yılında İzmit Orman Fidanlığı’nda bir yaşındaki kavak çelikleri üzerinde saptanmıştır [79]. Bu tarihten sonra Adapazarı, Ankara, Antalya, Artvin (Merkez, Ardanuç, Borçka, Şavşat), Balıkesir, Diyarbakır, Erzincan, Erzurum (Merkez, İspir, Pasinler, Uzundere), Eskişehir, İzmir, İzmit, Konya (Akşehir ve Beyşehir) Malatya-Darende, Manisa, Osmaniye ve Trakya’da Populus alba ve P. nigra’lar üzerinde tespit edilmiştir [47, 67, 77, 79, 80, 81, 82].

Araştırmalarımızda, 24.06.2001 tarihinde Şeyhler mevkiinde 15-20 yaşında olan bir Populus nigra kavaklığında atrapla az sayıda erginleri yakalanmıştır. 02.07.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde ileri yaşlı bir Populus nigra gövdesinde çiftleşme sırasında erginler gözlenmiştir. 06.07.2002 tarihinde Paşaköy mevkiinde 8-10 yaşında olan bir Populus nigra gövdesinde erginler bulunmuştur. Ergin böceklerin konukçu bitkinin güneş alan kısımlarını daha çok tercih ettiği gözlenmiştir.

Phaenops cyanea (Fabricius, 1775)

Erginleri 7-11 mm büyüklüğündedir. Üst tarafı parlak koyu mavi, alt tarafı parlak yeşilimtrak mavi renktedir (Şekil 3.17). 45

Şekil 3.17: Phaenops cyanea (F.) (x4,2)

P. cyanea Avrupa, Kuzey Afrika, Kazakistan, Çin ve Moğolistan’da yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda Abies, Larix, Picea ve Pinus türlerinde zarar yapmaktadır [68, 73, 78, 81, 83, 84, 85, 86].

Ankara, Artvin, Balıkesir ve Eskişehir’de yayılış gösterdiği tespit edilen P. cyanea Abies sp., Larix sp., Picea sp. ve Pinus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [4, 26, 47, 55, 77, 82].

Araştırmalarımızda, 16.06.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkii Pinus nigra meşceresinde devrik bir gövde üzerinde erginleri tespit edilmiştir. 07.07.2002 tarihinde yine aynı meşcerede Pinus nigra’nın gövde çatlağına yumurta koyan erginlerine rastlanmıştır.

3.2.5.4. Familya: Anobiidae Oligomerus ptilinoides (Wollaston,1854) Erginlerin boyu 2,5-4 mm olarak ölçülmüştür. İnce ipeğimsi tüylerle kaplı olan vücut kahverengidir. Onbir segmentten oluşan antenlerinin son üç segmenti daha uzundur. Boyun kalkanı yassıdır. (Şekil 3.18).

Şekil 3.18: Oligomerus ptilinoides (Woll.) (x5,2)

Orta ve Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Rusya, Ukrayna, Suriye ve İsrail’de tespit edilen bu tür mobilyalarda kullanılmış olan Abies, Picea, Pinus ve Populus türlerinin odunlarında zarar yapmaktadır [87, 88, 89, 90, 91, 92, 93].

O. ptilinoides İstanbul’da mobilya tahripçisi olarak tespit edilmiştir [93].

Hendek deposundan 09.09.2002 tarihinde laboratuvara getirilen ve oda sıcaklığında tutulan 21 cm çapındaki Abies bornmülleriana gövdesinden 21.02.2003 tarihinde ergin çıkışı gözlenmeye başlandı. Aynı tarihte O. ptilinoides’in larva ve pupalarının kabuk altında bulunduğu tespit edilmiştir. Olgun larvaların boyları 3,5-5,5 mm arasında ölçülmüştür. Vücudu krem renginde olup göğüs segmentlerinde 3 çift bacak bulunmaktadır (Şekil 3.19). Odun üzerindeki uçma delikleri oval olup çapları 1,5-2,8 mm arasında ölçülmüştür. Kahverengi veya odun renginde olan larva pislikleri yer fıstığı şeklindedir. Böceğin tahribat yollarının genellikle odunun liflerine paralel olduğu ve içlerinin öğüntülerle sıkı sıkıya dolu olduğu gözlenmiştir (Şekil 3.20).

Şekil 3.19: Oligomerus ptilinoides (Woll.) larvası (x3,0) 47

Şekil 3.20: Oligomerus ptilinoides (Woll.)’un uçma delikleri ve zararı

3.2.5.5. Familya: Cerambycidae Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) Erginlerin boyu 10-12 mm arasında ölçülmüştür. Vücudu koyu kahverengi olup grimsi tüylerle kaplıdır. Elytra üzerinde iki adet kahverengi bant bulunmaktadır. Pronotum üzerinde dört adet sarımtrak leke vardır. Antenler vücut boyundan 3-4 kez daha uzundur (Şekil 3.21).

Şekil 3.21: Acanthocinus griseus (F.) (x1,9)

A. griseus, Avrupa ve Kore’de yayılış göstermektedir. Yayılış alanında çoğunlukla çamlarda (Pinus brutia, P. halepensis, P. nigra, P. pinaster, P. sylvestris), aynı zamanda Abies ve Picea türlerinde zarar yapmaktadır [94, 95, 96, 97].

Türkiye’de bu tür Antalya (Kaş, Manavgat), Bursa-Orhaneli, Denizli-Kale, İzmir- Bornova ve Muğla-Yılanlı’da Pinus brutia ve P. nigra’lar üzerinde tespit edilmiştir [56,98, 99, 100, 101].

Erginleri tarafımızdan 16.07.2001 tarihinde Aktefek-Soğuksu mevkiinde Pinus nigra gövdesi üzerinde ve 24.07.2002 tarihinde de yine aynı mevkideki Pinus nigra meşceresine asılan feromon tuzağında yakalanmıştır. Ayrıca, 05.05.2002 tarihinde Aşağıçalıca Pinus nigra meşceresinden alınıp laboratuvara getirilen gövde parçasından 21.07.2002 tarihinden itibaren erginler çıkmıştır.

Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) Arazide çürümeye yüz tutmuş odunların içinden ve laboratuvarda çıkış kafesinden elde edilen erginlerin boyu 16-23 mm uzunluğunda olup vücudu açık ile koyu kahverengi arasında değişmektedir. Elytranın üzerinde boylamasına dışa kabarık çizgiler vardır (Şekil 3.22).

♂ ♀

Şekil 3.22: Arhopalus rusticus (L.) (x2,0)

A. rusticus Avrupa, İran, Japonya, Kafkasya, Kore, Kuzey Afrika, Kuzey Çin, Sibirya ve Ürdün’de yayılış göstermektedir. Konukçuları arasında iğne yapraklı ağaçlardan Abies sp., Chamaecyparis obtusa, Cryptomeria japonica, Cupressus sp., Juniperus chinensis, Larix sp., Picea sp. ve Pinus sp. yer almaktadır [20, 23, 95, 96, 97, 102, 103]. ,. 49

Türkiye’de Antalya, Artvin, Balıkesir, Bolu, Denizli, Gümüşhane, İstanbul, Karabük, Muğla ve Trabzon ormanlarında Picea orientalis, Pinus brutia, P. nigra, P. pinea, P. sylvestris’lerde zarar yaptığı tespit edilmiştir [4, 25, 26, 42, 56, 98, 104, 105].

Araştırmalarımızda, 15.08.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde aşırı sıklık nedeniyle sağlığı bozulmuş, içinde tamamen kurumuş bireylerin de bulunduğu Pinus nigra meşceresinde böceğin uçuşan ve feromon tuzağına düşen erginleri ile çürümeye yüz tutmuş diri odun içerisinde böceğin larvaları ve pupaları tespit edilmiştir. Böceğin larvaları 22-28 mm uzunluğunda olup krem rengindedir. Larvaların başı vücuda göre daha geniştir (Şekil 3.23). Laboratuvara getirilen bu gövdelerden 03.09.2001 tarihinden itibaren erginler çıkmaya başlamıştır. Ayrıca, aynı meşcereden 24.05.2002 tarihinde getirilen ve yetiştirme kafeslerine konulan Pinus nigra gövdelerinden ergin çıkışları 05.06.2002 tarihinde başlayıp 20.08.2002 tarihine kadar devam etmiştir. Bu tespitlerin dışında, meşcereye asılan Kabuk böceği feromon tuzaklarına Mayıs-2002’den Eylül- 2002’ye kadar değişen sayılarda böceğin erginleri gelmiştir.

Şekil 3.23: Arhopalus rusticus (L.) larvaları

Arazide ve laboratuvarda yapılan gözlem ve ölçmelere göre böceğin Pinus nigra gövdelerinde oluşturduğu uçma delikleri elips şeklindedir. Elipsin enine çapı 4-6 mm, boyuna çapı 6-12 mm olarak ölçülmüştür. Larvaların daha çok gövdenin alt kısımlarında, kurumaya yüz tutmuş ağaçlarda veya nem oranının yüksek olduğu yatık gövdelerde zarar yaptığı tespit edilmiştir. Larvalar kabuk altından başlayıp öz odununa kadar uzanan galeriler açmakta olup bu galerilerin içi sıkı sıkıya öğüntü ile doludur (Şekil 3.24).

Bu tespitler doğrultusunda, Hendek’te A. rusticus’un yılda iki generasyonunun bulunduğu ve uçma zamanının Mayıs-Eylül arasında olduğu anlaşılmaktadır.

(a) (b)

Şekil 3.24: Arhopalus rusticus (L.)’un uçma delikleri (a) ve zararı (b)

Doğal düşmanları: A. rusticus’un arazide tarafımızdan tespit edilen doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Lacon punctatus (Herbst, 1779) (Coleoptera: Elateridae)

Araştırmalarımızda, 26.05.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde bulunan sağlık durumu oldukça bozulmuş bir Pinus nigra meşceresinde yatık bir gövdenin kabuğu altında Arhopolus rusticus larvaları ile birlikte bol miktarda erginlerine rastlanmıştır.

Aromia moschata (Linnaeus, 1758) Erginlerin boyu 20-31 mm arasında değişmekte olup vücudu genellikle metalik yeşil, bacaklar ve antenler kahverengimsi siyah renklidir. Başı metalik mavi veya yeşildir. Kanat örtüleri üzerinde noktalı desenler bulunur (Şekil 3.25).

Şekil 3.25: Aromia moschata (L.) (x1,7)

Avrupa, Kuzeybatı Afrika, Kafkasya, Sibirya ve Japonya’da çoğunlukla Salix, ender olarak da Populus ve Alnus türlerinde zarar yapar [95, 96, 97].

Türkiye’de İstanbul, İzmir, Balıkesir, Aydın, Antalya, Bursa, Trabzon ve Artvin’de Salix türleri üzerinde tespit edilmiştir [4, 41, 47, 98, 99, 104].

Arazide yaptığımız araştırmalar sonucu, 18.07.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde ve 03.07.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde kalın çaplı Salix alba’ların dal ve gövdeleri üzerinde böceğin az sayıda ergini yakalanmıştır. Ayrıca, 07.05.2002 tarihinde Sivritepe mevkiindeki bir S. alba’nın üzerinde larva öğüntü delikleri bulunan 8-10 cm çapındaki dalı kesilerek laboratuvara getirilmiş, 10.06.2002 tarihinde böceğin erginleri çıkmıştır.

Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) Araştırma alanının çeşitli noktalarından yakaladığımız oldukça uzun ve iri olan erginlerin boyu 24-50 mm arasında ölçülmüştür. Erginlerin thorax ve abdomen sternitleri siyah, elytra kırmızımtırak kahverengidir. Erkekler vücudun iki katını bulabilen, dişiler ise vücut uzunluğu kadar olan parlak siyah renkli antenlere sahiptirler (Şekil 3.26).

Şekil 3.26: Cerambyx cerdo (L.) (x0,8)

C. cerdo, İngiltere ve İrlanda dışında tüm Avrupa, Kuzey Afrika, Irak, İran, Japonya, Rusya, Filistin ve Lübnan’da tespit edilmiştir. Yayılış alanlarında Fagus spp., Platanus orientalis, Quercus afares, Q. canariensis, Q. conferta, Q. ilex, Q. suber, Robinia sp. ve Ulmus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [4, 38, 40, 95, 96].

Türkiye’de bu tür Artvin, Bursa, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Muğla ve Sinop’ta yayılış göstermektedir. C. cerdo’nun konukçuları arasında Acer, Carpinus, Castanea, Ceratonia, Cupressus, Fagus, Fraxinus, Juglans, Platanus, Quercus, Salix ve Ulmus türleri ile bazı meyve ağaçları bulunmaktadır [4, 44, 95, 98, 104].

Araştırmalarımızda, 20.07.2001 tarihinde Sivritepe mevkiinde orta yaşlı bir Quercus petraea’nın çürümeye başlayan gövde kısmında kabuk çatlağı arasında ergin ve larva yolları tespit edilmiştir. 12.06.2002 tarihinde Kurtköy Deposu’nda tel kafes içerisine konulan çürümeye başlamış bir meşe odunundan 30.06.2002’de erginler elde edilmiştir. 23.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda doğal olarak yetişmiş yaşlı Fraxinus angustifolia ağacının kabuk çatlağı altında erginleri tespit edilmiştir.

Tespitlerimize göre Hendek’te böceğin uçma zamanı Haziran ve Temmuz aylarına rastlamaktadır.

Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) Vücudu metalik siyah renge sahip olan böceğin arazide yakalanan örneklerinin boyu 20- 23 mm’dir. Antenlerin uzunluğu vücudun boyundan fazladır. Thorax segmentleri ve baş anteriora doğru gittikçe daralmaktadır (Şekil 3.27). 53

Şekil 3.27: Cerambyx scopolii (Fussl.) (x2,1)

C. scopolii İngiltere dışında Avrupa kıtasının hemen hemen tamamında, Cezayir, Mısır ve Tunus gibi Akdeniz’e kıyısı olan Kuzey Afrika ülkelerinde, Orta Asya, Irak, İran ve Japonya’da yayılış göstermekte olup Acer, Betula, Carpinus, Castanea, Fagus, Juglans, Quercus ve Ulmus türlerinde zarar yapmaktadır [38, 40, 95, 96].

Türkiye’de Artvin, Bingöl, İstanbul, Kars, Sinop, Tokat ve Trabzon’da tespit edilmiştir. Polyfag bir tür olan böceğin yayılış alanındaki konukçuları arasında Quercus, Castanea, Ulmus, Populus türleri ve çeşitli meyve ağaçları yer almaktadır [42, 44, 47, 98, 106, 107, 108, 109].

Hendek Deposu’ndan alınan ve 11.06.2002 tarihinde tel kafese konulan Fagus orientalis gövdesinden 01.07.2002 tarihinden itibaren böceğin erginleri çıkmaya başlamıştır. Ayrıca, 16.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’na kurulan ışık tuzağına böceğin bir adet ergini gelmiştir.

Ergates faber (Linnaeus, 1767) Erginlerin boyu 35-50 mm olup, vücut rengi siyah ve kahverenginin tonları arasında değişmektedir. Türe özgü bir özellik olarak boyun kalkanının etrafında dişler bulunur. Antenleri dişi ve erkekte vücuda oranla daha kısa olup rengi siyah veya kahverengidir. Kanat örtüleri, boyun kalkanı ve başa oranla daha geniştir. Bacaklar ince ve uzun bir yapıya sahiptir (Şekil 3.28). 54

Şekil 3.28: Ergates faber (L.) (x0,7)

Güney ve Orta Avrupa, Kuzey Afrika, Ukrayna, Kırım, Kafkasya ve Suriye’de Pinus halepensis, P. nigra, P. pinaster, P. sylvestris, Picea orientalis, Cedrus atlantica , Abies sp. ve Larix sp. üzerinde zarar yapmaktadır [26, 40, 51, 95, 110].

Türkiye’de Antalya, Artvin, Bolu, Bursa, İstanbul (Kemerburgaz), Kocaeli, Kahramanmaraş, Kastamonu ve Trabzon’da iğne yapraklılardan Pinus brutia, P. pinaster, P. nigra, Abies bornmülleriana ve Picea orientalis’lerde, yapraklı ağaçlardan ise Populus ve Alnus türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [25, 26, 27, 44, 47, 56, 98, 104, 108].

Araştırmalarımız sonucu, 05.05.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinden alınıp laboratuvarda yetiştirme kafesine konulan Pinus nigra gövdesinden 10.06.2002- 06.08.2002 tarihleri arasında ergin çıkışı gerçekleşmiştir. Ayrıca, 23.07.2002 tarihinde Çiğdem Yaylası’nda yaşlı bir Abies bornmülleriana ağacının dip kütüğünde yumurta koyan bir ergin ve 25.07.2002 tarihinde Karadere Yol Ayırımı mevkiinde Pinus sylvestris gövdesi üzerinde bir adet ergini yakalanmıştır.

Araştırma alanında E. faber’in uçma zamanının Haziran ortasında başlayıp Ağustos başına kadar devam ettiği saptanmıştır.

Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787) Mevcut örneklerimize göre erginleri 21-26 mm uzunluğundadır. Vücudun zemini sarımtrak kahverengi olup üzerinde düzensiz ve çok sayıda kahverengi lekeler bulunmaktadır. Baş ve pronotum sık tüylüdür (Şekil 3.29).

Şekil 3.29: Hesperophanes sericeus (F.) (x1,3)

Bu türün dünyada; Portekiz, İspanya, Güney Fransa, İtalya, Adriyatik Denizi kıyıları, Yunanistan ve Kuzey Afrika’da Ficus, Halocnemum, Juglans, Olea, Pistacia, Platanus, Prunus, Quercus, Ulmus ve Vitis türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [95, 96].

Türkiye’de bu türün Artvin, Aydın, Denizli, Erzincan, Isparta ve İzmir’de yapraklı ağaçlardan Ficus, Halocnemum, Juglans, Olea, Platanus, Quercus ve Vitis türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [47, 98, 106, 108].

Böceğin erginleri 18.07.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’nun hemen yanında bulunan Quercus baltalığında atrapla yakalanmıştır. Aynı alana 27.07.2002 tarihinde kurulan ışık tuzağı ile de bir adet ergin yakalanmıştır.

Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) Erginlerin boyu 12-23 mm olup vücut rengi siyah veya grimtrak siyah renktedir. Baş prothorax’a oranla daha dardır. Antenleri siyah renkte ve her iki eşeyde vücut uzunluğundan daha kısadır. Thoraxın üzerinde iki adet siyah leke göze çarpmaktadır. Kanat örtülerinin ortasında enine uzanan ikişer adet beyaz leke bulunmaktadır (Şekil 3.30). 56

Şekil 3.30: Hylotrupes bajulus (L.) (x3,2)

H. bajulus Avrupa, Afrika, Amerika, Çin, Avustralya, Yeni Zelanda, İsrail, Suriye, İran, Irak ve Sibirya’da yayılış göstermekte olup Abies, Larix, Picea ve Pinus türlerinde zarar yapmaktadır [23, 95, 96, 97, 111].

Türkiye’de Adana, Amasya, Ankara, Antalya, Artvin, Aydın, Bilecik, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Düzce, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, Hatay, Isparta, İstanbul (Alemdağ, Bahçeköy, Büyükada, Kemerburgaz), İzmir, Kahramanmaraş, Karabük, Kars (Sarıkamış), Kastamonu, Kayseri, Konya, Kütahya, Mersin, Muğla, Rize, Sinop (Ayancık), Trabzon ve Uşak’ta yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda Abies nordmanniana, A. bornmülleriana, Picea orientalis, Pinus brutia, P. nigra ve P. sylvestris’lerde zarar yaptığı tespit edilmiştir [25, 26, 27,

41, 42, 47, 52, 56, 59, 98, 99, 104, 106, 107, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118].

Araştırmalarımızda 17.10.2001 tarihinde Çiğdem Yaylası’ndan laboratuvara getirilen ve yetiştirme kafesine konulan Abies bornmülleriana gövdesinden 07.07.2002 tarihinden itibaren ergin çıkışı başlamıştır. 18.07.2001 tarihinde de Hendek Deposu’nda kurulan ışık tuzağına erginler gelmiştir. Ayrıca, 10.05.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinden getirilen Pinus nigra odunundan 26.06.2002 tarihinden sonra ergin çıkışı gerçekleşmiştir.

Tespitlerimize göre araştırma alanında böceğin uçma zamanının Haziran ve Temmuz ayları olduğu anlaşılmaktadır.

Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795) Araştırma alanında yakalanan erginlerin boyu 14-28 mm olarak ölçülmüştür. Vücudun zemini kırmızımtrak kahverengidir. Elytranın üzerinde açık sarı renkte enlemesine şeritler bulunmaktadır. Baş, pronotum ve elytra az veya çok tüylüdür. Antenleri vücut boyundan daha uzundur (Şekil 3.31).

Şekil 3.31: Monochamus galloprovincialis (Ol.) (x1,2)

Avrupa, Sibirya ve Kuzey Afrika yayılış gösteren bu tür Pinus türleri üzerinde zarar yapmaktadır [95, 96].

Türkiye’de bu türe Antalya, Artvin, Denizli, İstanbul (Çatalca, Kemerburgaz, Şile), Kars ve Trabzon’da Pinus brutia, P. nigra, P. sylvestris, Picea abies ve P. orientalis türleri üzerinde rastlanmıştır [25, 26, 55, 56, 98, 104, 115, 119].

Araştırmalarımızda, 23.05.2002, 06.07.2002 ve 18.08.2002 tarihlerinde yaptığımız incelemelerde Sivritepe mevkii Pinus nigra meşceresine asılan feromon tuzaklarına böceğin erginlerinin geldiği tespit edilmiştir.

Morimus asper (Sulzer, 1776) Erginlerin boyu 21-29 mm, anten uzunluğu 45-54 mm olarak ölçülmüştür. Baş, boyun kalkanı ve kanat örtülerinin rengi mat siyahtır. Kanat örtülerinin üzerinde az belirgin dört nokta bulunmaktadır (Şekil 3.32). 58

Şekil 3.32: Morimus asper (Sulz.) (x1,4)

Doğu, Orta ve Güney Avrupa ülkelerinde yayılış gösteren bu polyfag tür yayılış alanında yapraklı ağaçlardan Fagus, Populus, Tilia, Acer, Salix, Carpinus, Alnus, Quercus, Hedera ve iğne yapraklı ağaçlardan Abies, Pinus ve Cedrus türlerinde zarar yapmaktadır [95, 96].

Türkiye’de Artvin, Giresun, İstanbul, Rize, Sinop ve Trabzon’da yapraklı ağaçlarda (Acer, Alnus, Carpinus, Fagus, Hedera, Populus, Quercus, Salix ve Tilia türleri) ve iğne yapraklılarda (Abies, Pinus ve Cedrus türleri) zarar yaptığı tespit edilmiştir [42, 47, 59, 98, 104].

Yaptığımız arazi çalışmalarında, 15.05.2001 tarihinde Kadifekale Yol Ayırımı mevkiinde çürümekte olan bir meşe dip kütüğünün içinde ve 11.06.2002 tarihinde Kurtköy deposunda bulunan meşe istiflerinin üzerinde erginler yakalanmıştır.

Morimus funereus Mulsant, 1863 Arazide yakaladığımız erginlerin boyları 22-29 mm arasında olup vücudun hakim rengi koyu gridir. Baş, pronotum, bacaklar ve antenler vücuda göre daha koyu renkte olup tüylerle kaplıdır. Erkeklerde antenler vücutlarına ve dişilere göre daha uzundur. M. funereus’un en belirgin ayırıcı özelliği ön kanatların her birinin üzerinde ikişer adet iri siyah noktanın bulunmasıdır (Şekil 3.33).

Şekil 3.33: Morimus funereus Muls. (x1,1)

Güneydoğu Avrupa, Macaristan, Slovakya ve Ukrayna’da yaprağını döken ağaçlarda (Acer, Carpinus, Fagus, Populus, Quercus, Salix, Tilia vb.) zarar yaptığı tespit edilmiştir [95, 96, 120].

Türkiye’de Adıyaman, Denizli-Menderes Vadisi, İstanbul (Alemdağ, Belgrad Ormanı), Kahramanmaraş ve Kocaeli’de Castanea sp., Quercus sp., Quercus conferta, Populus sp. ve Fagus orientalis’lerde zarar yapmaktadır [4, 27, 42, 98].

Araştırmalarımızda, 23.06.2001 tarihinde istiflenmiş bir Quercus petraea gövdesinde galeri içerisinde bir ergin tespit edilmiştir. 06.07.2002 tarihinde Hendek Deposu’nda Fagus orientalis odununda galeri içerisinde ve 20.08.2002 tarihinde Dikmen Fagus orientalis meşceresinde toprak üzerinde gezinen erginler tespit edilmiştir. 10.09.2002 tarihinde Çiğdem Yaylası Abies bornmülleriana meşceresinde dikili-kuru bir gövdeden alınan odun parçaları laboratuvara getirilmiştir. Abies bornmülleriana odununda yaptığımız incelemelere göre larvalar odunun içerisine kadar uzanan ve genişliği 1 cm’yi aşan galeriler açtıktan sonra yine aynı ortam içerisinde pupa ve 22.03.2003 tarihinde de ergin evresine geçmiştir (Şekil 3.34).

Araştırma alanında böceğin uçma zamanının Mart sonunda başlayıp Ağustos sonuna kadar devam ettiği tespit edilmiştir.

Şekil 3.34: Morimus funereus Muls. zararı

Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) Erginin boyu 32 mm olarak ölçülmüştür. Vücudun genel rengi koyu kahverengidir. Antenleri oldukça kalın ve uçları yassı olup vücut boyunun yarısından biraz daha uzundur. Pronotumun her iki yanında üçer adet sivri çıkıntı bulunmaktadır (Şekil 3.35).

Şekil 3.35: Prionus coriarius (L.) (x1,1)

Avrupa, Kuzey Afrika, Transkafkasya, Sibirya, Suriye, İran ve Kuzey Amerika’da yayılış gösteren bu tür, yapraklı (Aesculus, Alnus, Betula, Castanea, Corylus, Fagus, Fraxinus, Malus, Quercus, Robinia, Salix, Sambucus ve Ulmus) ve iğne yapraklı (Abies, Picea ve Pinus) türlerde zarar yapmaktadır [38, 56, 95, 96, 97, 102, 121].

Türkiye’de bu türün Antalya (Bucak, Kaş, Kemer), Artvin-Şavşat, Aydın-Dilek Yarımadası, Sinop ve Trabzon-Maçka’da Carpinus sp., Castanea sp., Cedrus libani, Corylus sp., Picea sp., Pinus brutia, Quercus sp., Robinia sp., Ulmus sp. ve meyve ağaçlarından kiraz ve vişnede zarar yaptığı tespit edilmiştir [26, 42, 44, 56, 59, 98]. 61

Yapılan arazi çalışmaları sonucu 19.08.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Carpinus betulus meşceresinde atrapla bir adet P. coriarius ergini yakalanmıştır.

Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) Böceğin arazide yakalanan erginlerinin boyu 14,5-18,5 mm arasındadır. Elytra açık sarı ile açık kahverengi arası desenlere sahip olup üzerinde 2-3 adet enlemesine siyah şerit vardır. Baş, boyun kalkanı ve bacaklarında gri renkli tüyler bulunmaktadır (Şekil 3.36).

Şekil 3.36: Rhagium inquisitor (L.) (x2,3)

R. inquisitor Avrupa, Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Batı Sibirya, Rusya, Kafkasya ve Japonya’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanındaki konukçuları Picea, Abies, Pinus gibi iğne yapraklı türler ile Fagus, Quercus, Castanea, Corylus, Sarathamnus, Alnus ve Betula gibi yapraklı türlerdir [38, 95, 96].

Türkiye’nin genel olarak kuzey ve güney kesimlerinde yayılış gösteren böceğe Akdeniz Bölgesi (Antalya, Burdur), Doğu Anadolu Bölgesi (Erzurum ve Kars), İç Anadolu Bölgesi (Ankara), Karadeniz Bölgesi (Amasya, Artvin, Bolu, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Kastamonu, Rize, Sinop ve Trabzon) ve Marmara Bölgesi (İstanbul, Bursa, Sakarya) ormanlarında rastlanmıştır. Türkiye ormanlarında konukçuları arasında iğne yapraklı ağaçlardan Picea orientalis, P. abies, Abies nordmanniana, A. bornmülleriana, A. cilicica, Pinus sylvestris, P. nigra, P. brutia ve Juniperus excelsa ile yapraklı ağaçlardan Betula sp., Fagus orientalis ve Quercus sp. bulunmaktadır [25, 26, 42, 52, 56, 59, 98, 100, 101, 104, 108, 115, 116].

Araştırmalarımızda, 11.06.2002 tarihinde Çiğdem Yaylası’nda yatık bir Abies bornmülleriana gövdesinin üzerinde bir adet ergin yakalanmıştır. Ayrıca, 27.07.2002 tarihinde dikili kuru halde bulunan bir Abies bornmülleriana kabuğu altında bulunan ve yetiştirme kutularına alınan larvalar 06.08.2002 tarihinde pupa, 22.08.2002 tarihinde ergin olmuştur (Şekil 3.37). Tespitlerimize göre, R. inquisitor larvaları kabuk ve diri odun arasında zarar yapmakta olup larvalar odun üzerinde zigzag şeklinde, 1-3 cm genişliğinde yüzeysel larva yolları açmaktadır (Şekil 3.38).

Şekil 3.37: Rhagium inquisitor (L.) larvası

Şekil 3.38: Rhagium inquisitor (L.)’un larva yolları ve zararı

Doğal düşmanları: Arazi çalışmalarımızda tespit ettiğimiz R. inquisitor’un doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Raphidia ophiopsis Linnaeus (Neuroptera: Raphidiidae)

Erginin kanat açıklığı 16-20 mm arasında değişmektedir. Kanatları saydam ve damarlıdır. Genç larvaların vücut rengi açık kırmızımtırak siyah olmakla birlikte larva olgunlaştıkça vücut rengi koyulaşmaktadır. Çalışma alanında yakalanan larvaların boyu 1,5 – 2 cm arasında ölçülmüştür. Üç segmentten oluşan antenlere sahip larvaların başı kare şeklinde olup, thorax segmentlerinin her birinden daha büyük bir yapıya sahiptir (Şekil 3.39).

Şekil 3.39: Raphidia ophiopsis L. larvası (x1,4)

Karedeniz boyunca Artvin’den Ordu’ya kadar birçok ormanlık alanda yırtıcının varlığı tespit edilmiştir [26, 122]. Yüksel [26] tarafından yapılan tespitlere göre R. ophiopsis özellikle Ips sexdentatus (Boern.), I. typographus L., Dendroctonus micans (Kugel.), Orthotomicus erosus (Woll.) gibi Kabuk böcekleri ve Tetropium castaneum gibi Teke böceklerinin larva yollarında bulunmakta olup bu türlerin yırtıcısı konumundadır.

Yaptığımız araştırmalarda, 15.09.2002 tarihinde Çiğdem Yaylası’nda yaklaşık 1 metre boyundaki bir Abies bornmülleriana dip kütüğünün kabuğu altında Rhagium inquisitor larvalarının da bulunduğu bir ortamda R. ophiopsis larvaları tespit edilmiştir.

Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) Arazide yakalanan ve yetiştirme kafesinden elde edilen erginlerinin ortalama boyu 21- 24 mm olan bu türün vücudu tamamen siyah, pronotum ve elytranın kaidesi hafif parlaktır. Anten vücut boyunda veya biraz daha uzundur. Baş yoğun olarak noktalıdır (Şekil 3.40). 64

Şekil 3.40: Ropalopus clavipes (F.) (x1,5)

R. clavipes İngiltere ve Portekiz dışında tüm Avrupa, Rusya, Kafkasya, Transkafkasya, Kuzey İran ve Suriye’de Acer, Alnus, Castanea, Fagus, Quercus, Corylus, Salix, Malus, Prunus, Tilia, Rhamnus, Ulmus, Juglans, Paliurus, Pistacia, Populus ve ender olarak da Picea türlerinde zarar yapmaktadır [41, 42, 95, 96, 97, 99, 106, 111].

Türkiye’de bu türe Çankırı-Eskipazar, Denizli-Buldan, İstanbul (Belgrad Ormanı, Polonezköy), İzmir-Bornova’da Castanea sativa, Quercus sp. ve Carpinus sp. üzerinde rastlanmıştır [41, 42, 98, 106].

Araştırmalarımızda bu türün erginleri 16.07.2001 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Carpinus betulus üzerinde ve 03.07.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde Quercus petraea üzerinde yakalanmıştır. Ayrıca 11.06.2002 tarihinde Kurtköy deposunda yetiştirme kafeslerine konulan bir meşe odunundan 02.07.2002 tarihinde erginler elde edilmiştir.

Araştırma alanında böceğin uçma zamanının Haziran-Temmuz ayları olduğu anlaşılmaktadır.

Saperda populnea (Linnaeus, 1758) Erginler 10-14 mm uzunluğunda olup, vücudu siyahımsı kahverengi, anteni siyah renktedir. Baş sarımsı kahverengi ince tüylerle kaplıdır. Pronotum sarımsı kahverengi 65

pullardan oluşan 3 adet uzunlamasına çizgiye sahiptir. Ayrıca elytranın üzerinde sarı renkli 5-6 adet leke mevcuttur. Antenleri gövde boyundan daha kısadır (Şekil 3.41).

Şekil 3.41: Saperda populnea (L.) (x2,3)

Avrupa, Kuzey Afrika, Sibirya, Kuzey Amerika ve Kuzey Çin’de Populus tremula başta olmak üzere Populus ve Salix türlerinde, ender olarak da Corylus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [24, 95, 96].

Türkiye’de bu türün Karadeniz, Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgesi’nde Populus ve Salix türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [27, 42, 47, 79, 104].

Araştırmalarımızda, 01.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra kavaklığında uçuşan erginler yakalanmıştır. 06.06.2002 tarihinde Paşaköy mevkiinde Populus nigra’ların ince dallarında şişkinlikler ve bu şişkinliklerin içinde larvalar tespit edilmiştir. Daha sonra, laboratuvara getirilen bir Populus nigra dalından 01.07.2002 tarihinde ergin elde edilmiştir (Şekil 3.42).

Araştırma alanında böceğin uçma zamanının Haziran ayında başlayıp Temmuzun başına kadar devam ettiği tespit edilmiştir.

Şekil 3.42: Saperda populnea (L.) ergini çıkış deliği

Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817) Meşe tomruğunun kabuğu altında yakalanan erginin boyu 12 mm olarak ölçülmüştür. Vücudu siyahımtrak kahverengidir. Elytra üzerinde kirli sarı renkte çizgisel desenler bulunmaktadır (Şekil 3.43).

Şekil 3.43: Xylotrechus antilope (Schönh.) (x2,4)

X. antilope Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkasya, Transkafkasya ve Yakın Doğu’da Quercus türlerinde zarar yapmaktadır [95, 120].

Türkiye’de bu türün İstanbul’da Alemdağ, Belgrad Ormanı ve Polonezköy’denQuercus, Castanea ve Carpinus türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [41, 42, 106].

Yaptığımız araştırmalar sonucu 18.08.2002 tarihinde Kurtköy deposunda bu türün larva ve ergini yaklaşık 50 cm çapında Quercus frainetto tomruğunun kabuğu altında birlikte bulunmuştur. Larvanın rengi kızılımtrak sarı olup baş kısmı vücuttan daha büyüktür 67

(Şekil 3.44). Larvasının kabuk altında eni 5-7 mm arasında değişen düzensiz yenik şekilleri oluşturduğu tespit edilmiştir.

Şekil 3.44: Xylotrechus antilope (Schönh.) larvası (x2,8)

3.2.5.6. Familya: Chrysomelidae Agelastica alni (Linnaeus, 1758) Erginlerin boyu 6-8 mm olup vücudu koyu mavi veya koyu menekşe rengindedir. Vücut abdomenin posterioruna yakın bir noktasından itibaren başa doğru gittikçe daralmaktadır. Elytra’nın üzerinde sık ve düzensiz noktacıklar bulunmaktadır. Siyah renkli olan antenlerinin boyu vücut boyundan daha kısadır. Başın üzeri ince noktacıklar ile örtülü olup alında hafif bir çukurluk bulunur (Şekil 3.45).

Şekil 3.45: Agelastica alni (L.) (x4,6)

Bu tür, Avrupa, Rusya, Moğolistan, İran ve Kuzey Amerika’da başlıca Alnus glutinosa ve A. incana’da, ender olarak da Betula alba, B. pendula, Carpinus betulus, Corylus 68

avellana, Populus x canadensis, Salix alba, S. myrsinifolia, S. triandra ve Tilia platyphyllos’lar üzerinde zarar yapmaktadır [123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130].

Türkiye’de A. alni’nin Artvin, Balıkesir, Bayburt, Bilecik, Bolu, Erzurum, Giresun, İstanbul, Karabük, Kırklareli, Rize, Sakarya, Trabzon ve Zonguldak’ta Alnus sp. ve Alnus glutinosa’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir [47, 131, 132, 133].

Araştırmalarımızda, 02.06.2001, 23.06.2001 ve 12.06.2002 tarihlerinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda bulunan Alnus glutinosa’ların yapraklarında yiyim yapan larva ve erginler, 01.07.2002 ve 07.07.2002 tarihinde de yalnızca erginler tespit edilmiştir.

Chrysomela populi (Linnaeus, 1758) Erginleri 9,5-11 mm uzunluğunda olup kanat örtüleri kiremit kırmızısı, baş, boyun kalkanı ve bacaklar metalik siyahımsı mavi veya siyahımsı yeşil renktedir. Ayrıca, kanat örtülerinin uç kısımlarında küçük birer siyah leke görülür. Antenleri oldukça kısadır (Şekil 3.46).

Şekil 3.46: Chrysomela populi (L.) (x4,2)

Avrupa, Çin, Hindistan, Japonya ve Kuzey Afrika’da Populus türlerinden P. alba, P. canadensis, P. x euramericana, P. monilifera, P. nigra, P. tremula, Salix türlerinden S. alba, S. babylonica, S. daphnoides, S. fragilis, S. pentandra, S. purpurea, S. rubra ve S. viminalis’ler üzerinde tespit edilmiştir [39, 134, 135, 136].

Türkiye’de bu tür Adapazarı, Aydın, Balıkesir, Bartın, Bilecik (Merkez, Bozdağ) Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Düzce, Edirne-İpsala, İstanbul (Merkez, Çatalca), 69

İzmir (Bergama, Kınık, Kiraz, Menemen, Ödemiş, Selçuk, Tire), İzmit, Kars (Merkez, Sarıkamış), Kastamonu, (Merkez, Taşköprü), Kırklareli, Sinop, Trabzon ve Zonguldak’ta Populus x canadensis, P. nigra var. pyramidalis, P. tremula, P. alba, P. x euramericana, Salix alba ve S. babylonica’lar üzerinde tespit edilmiştir [24, 42, 53, 119, 133, 137, 138, 139].

C. populi’nin erginleri 05.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra, 24.06.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde Populus nigra, 27.05.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba, 18.06.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı mevkiinde Populus nigra ve 05.07.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba yaprakları üzerinde tespit edilmiştir. Erginlerin kavak yapraklarını delerek ve düzensiz alanlar açarak yediği gözlenmiştir (Şekil 3.47).

Şekil 3.47: Chrysomela populi (L.) zararı

Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787) Laboratuvarda elde edilen ve arazide yakalanan erginlerin boyu 7,2 - 8,8 mm arasındadır. Kanat örtüleri kiremit rengi, baş, boyun kalkanı, antenler, bacaklar ve vücut mavimsi siyahtır. Kanat örtülerinin uç kısımlarında Chrysomela populi (L.)’de olduğu gibi siyah lekeler yoktur (Şekil 3.48). 70

Şekil 3.48: Chrysomela tremulae (F.) (x6,3)

C. tremulae Avrupa, Rusya, Kuzey Afrika, Orta Asya, Uzak Doğu ve Kuzey Amerika’da Populus ve Salix türlerinde zarar yapmaktadır [24, 39, 134].

Türkiye’de Ankara, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bitlis, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli,Edirne, Elazığ, Eskişehir, İstanbul, İzmit, Kars, Kastamonu, Kırklareli, Konya- Akşehir, Muğla (Merkez, Fethiye), Sinop, Trabzon ve Zonguldak’ta Populus alba, P. x canadensis, P. x euramericana, P. nigra, P. tremulae, Salix alba ve S. babylonica’lar üzerinde zarar yapmaktadır [24, 42, 53, 119, 133, 137, 138, 139].

Araştırmalarımızda 02.06.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde Populus nigra yapraklarında yiyim yapan ve çiftleşen erginler, 17.07.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba, 15.06.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı Paşaköy mevkiinde Populus nigra yapraklarında yiyim yapan erginler, 06.07.2002 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde Populus nigra yapraklarında yumurta kümeleri ve yeni çıkmış larvalar ve 28.07.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra yapraklarında yiyim yapan erginler saptanmıştır (Şekil 3.49, Şekil 3.50). Arazide tespit edilen ve laboratuvarda elde edilen yumurta kümelerinde ortalama yumurta sayısı 45,86+9,73 adet olarak saptanmıştır (Tablo 3.1). 71

Şekil 3.49: Chrysomela tremulae (F.) yumurtaları

Şekil 3.50: Chrysomela tremulae (F.) larvaları

Tablo 3.1: Chrysomela tremulae (F.)’nın yumurta kümelerindeki yumurta sayıları Yumurta kümesi Yumurta sayısı no 1 38 2 53 3 61 4 41 5 37 6 42 7 58 8 59 9 43 10 37 11 29 12 39 13 48 14 57 Toplam 642 Ortalama 45,86 St. sapma 9,73

Crepidodera aurata (Marsham, 1802) Arazide yakalanan erginlerin boyu 2,1-3,2 mm arasındadır. Vücut metalik koyu yeşil, antenler kırmızımtrak sarı, uçlara doğru esmer ve bacaklar da sarımtrak kırmızı renktedir. Pronotumun üzeri düzensiz, kanat örtülerinin üzeri düzenli ve belirgin noktalıdır. Arka femurlar sıçramayı kolaylaştırmak için kalınlaşmıştır (Şekil 3.51).

Şekil 3.51: Crepidodera aurata (Marsh.) (x8)

C. aurata, Avrupa’dan başlayıp Kafkasya, Sibirya ve Çin’e kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Populus alba, P. balsamifera, P. nigra, P. 73

tremula, Salix alba, S. aurita, S. caprea, S. cinerea, S. fragilis, S. pentandre, S. purpurea, S. triandra ve S. viminalis türlerinde zarar yapmaktadır [127, 140, 141].

Türkiye’de bu türün Adapazarı, Ankara, Balıkesir, Bolu, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, İzmit, Kastamonu, Kırklareli, Sakarya ve Zonguldak’ta Populus alba, P. x euramericana, P. nigra, P. tremula, Salix alba, S. babylonica, S. caprea, S. cinerea, S. elaeagnos, S. excelsa, S. fragilis, S. triandra ve S. viminalis türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [41, 133, 139, 140].

Arazi çalışmalarımız sonucu, C. aurata’nın Hendek’te Populus ve Salix türleri üzerinde yaygın olarak bulunduğu anlaşılmaktadır. 28.05.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı Paşaköy mevkiinde Populus nigra, 23.06.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde Populus nigra, 11.06.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba, 23.07.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Populus nigra, 17.08.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra yaprakları üzerinde yiyim yapan erginler tespit edilmiştir.

Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) Erginlerinin boyu 3,5–4,0 mm olarak ölçülmüş olup vücut şekli ovaldir. Vücut metalik koyu yeşil, bacaklar ve antenler siyah renktedir. Erginler oldukça kısa antenlere sahiptir (Şekil 3.52).

Şekil 3.52: Phaedon cochleariae (F.) (x7,3)

P. cochleariae, Avrupa’da Sinapis arvensis, Brassica oleracea, Asparagus sp. ve ender olarak da Pinus sylvestris kültürlerinde zarar yapmaktadır [130, 142, 143].

P. cochleariae Türkiye’de Ankara, Kayseri, Kırşehir, Niğde ve Trabzon’da Cardamine impatiens üzerinde tespit edilmiştir [144, 145].

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Fidanlığı’nda 23.06.2001 tarihinde yaptığımız araştırmalarda böceğin larva ve erginlerinin Thuja’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir. Kuruyan sürgünlerden dolayı dikkati çeken Thuja’larda kurumuş olan sürgünler kopartıldığında dip kısımlarda bu zararlının larva ve erginlerin bulunduğu tespit edilmiştir.

Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758) Araştırma alanında yakaladığımız erginlerin boyu 3,5–4,5 mm boyunda olup vücut rengi metalik bronz, bakırımsı veya yeşildir. Antenler vücut uzunluğunun yarısı kadar veya daha kısadır. İkinci anten parçası üçüncü anten parçasına göre daha kısadır (Şekil 3.53).

Şekil 3.53: Phyllodecta vitellinae (L.) (x4,3)

Avrupa, Rusya, Kafkasya, Kazakistan, Sibirya, Moğolistan, Çin, Kore ve Kuzey Amerika’da yayılış gösteren bu tür, çoğunlukla Salix ve Populus türlerinde, nadiren de Betula rotundifolia ve Alnus hirsuta’larda zarar yapmaktadır [39, 127, 130].

Türkiye’de bu türün, Adapazarı, Balıkesir, Bilecik, Bolu (Merkez, Gerede), Bursa (Gemlik, İnegöl), Çanakkale-Biga, Diyarbakır, Düzce, Edirne, İstanbul, İzmit, Kars- Sarıkamış, Kastamonu, Kırklareli, Mardin, Muş, Samsun, Sinop ve Zonguldak’ta Populus alba, P. x euramericana, P. nigra, P. tremula, Salix alba, S. babylonica, S. caprea, S. cinerea, S. eleagnos, S. excelsa, S. fragilis, S. purpurea ve S. viminalis’lerde zarar yaptığı tespit edilmiştir [42, 100, 119, 133, 139,146].

Araştırmalarımızda, 01.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra kabuk çatlağında erginler, 02.06.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı mevkiinde Populus nigra yaprağında yiyim yapan erginler, 25.05.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Salix babylonica yaprağında yiyim yapan larvalar ve erginler, 17.08.2002 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra ve Salix alba yaprağı üzerinde erginler tespit edilmiştir.

Smaragdina aurita (Linnaeus, 1766) Mevcut erginlerimizin boyu 4,7-5,9 mm arasında olup vücut hemen hemen silindire yakın elips şeklindedir. Elytra, scutellum ve baş metalik mavimtrak siyahtır. Boyun kalkanı kiremit renginde olup antenleri kısadır. Ayrıca, pygidium vücudun alt tarafına kadar bükülecek derecede büyüktür (Şekil 3.54).

Şekil 3.54: Smaragdina aurita (L.) (x6,2)

Orta ve Güney Avrupa, Sibirya, Kuzeybatı İran ve Japonya’da Betula pendula, Quercus petraea, Crataegus monogyna, Corylus avellana, Pyrus pyraster ve Prunus spinosa’lar üzerinde zarar yapmaktadır [48, 127, 147, 148, 149].

S. aurita Türkiye’de ilk kez 1979 yılında Bursa-Kemalpaşa’da Salix triandra üzerinde bulunmuştur [133]. Böceğin tespit edildiği diğer alanlar ve zarar yaptığı ağaç türleri ise Balıkesir-Kalkancı, Bolu (Akçakoca, Mudurnu), Edirne, İstanbul-Bahçeköy, Kırklareli- Demirköy ve Karabük’te Corylus avellana, Quercus petraea, Salix babylonica, Populus tremula, Alnus glutinosa ve Salix alba’dır [133, 139].

Yaptığımız araştırmalarda 02.06.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda Alnus glutinosa ve 14.06.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Corylus avellana yapraklarında yiyim yapan erginler tespit edilmiştir.

3.2.5.7. Familya: Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834) Erginlerin ortalama boyu 6,5- 7,5 mm olarak ölçülmüştür. Baş, boyun kalkanı ve elytra metalik yeşil renktedir. Antenler vücut boyunun yarısından biraz daha uzundur (Şekil 3.55).

Şekil 3.55: Phyllobius canus (Gyll.) (x5,0)

P. canus, dünya üzerinde Avrupa ve Kafkasya’da yayılış göstermektedir [150, 151].

Türkiye’de ise Afyon, Aydın, Artvin, Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Sakarya ve Uşak’ta Alnus sp., Fagus orientalis, Juglans regia, Populus sp., Prunus domestica, Quercus sp. ve Rosa sp. üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [37, 47].

Araştırmalarımızda, 23.06.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Populus nigra, 04.07.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Quercus petraea ve 21.05.2003 tarihinde Hocadüz mevkiinde Fagus orientalis gençleştirme alanında yapraklar üzerinde bol miktarda erginleri tespit edilmiştir.

3.2.5.8. Familya: Scolytidae Carphoborus pini Eichhoff, 1881 C. pini’nin boyu 1,3-1,6 mm arasında ölçülmüş olup vücut rengi siyah, antenler ve tarsi kırmızımtırak kahverengi, kanat örtüleri koyu kahverengidir. Ayrıca, kanat örtülerinin üzerinde gri renkli pul şeklinde kıllar ve kaba nokta şeritler vardır (Şekil 3.56).

Şekil 3.56: Carphoborus pini Eichh. (x23,3)

C. pini Akdeniz ülkelerinde genellikle Pinus halepensis ve P. leucodermis’lerde zarar yapmaktadır [152].

Türkiye’de Antalya (Finike Ordübek Ormanı, Serik Kadriye Ormanı), Burdur-Bucak Sobya Ormanı ve İstanbul’da (Belgrad Ormanı ve Erenköy) Cedrus libani, Pinus brutia, P. nigra ve P. pinea’lar üzerinde tespit edilmiştir [41, 56, 153].

Araştırmalarımız sırasında, 10.06.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek mevkiine asılan Ips sexdentatus (Boern.) feromon tuzaklarına erginleri gelmiştir. Ayrıca, 17.08.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde kurumakta olan bir karaçamın ince dallarının kabuğu altında az sayıda erginleri tespit edilmiştir. Ana yolları, yıldızımsı yol tipindedir.

Crypturgus cinereus (Herbst, 1793) C. cinereus’un araştırma sırasında yakalanan erginlerinin boyunun 1,0-1,5 mm arasında olduğu tespit edilmiştir. Vücut rengi koyu kahverengi ile siyah arasında değişmektedir. Böceğin kanat örtüleri nokta şeritlidir ve iplik şeklinde kıllara sahiptir. Boyun kalkanı ince ve seyrek noktalıdır (Şekil 3.57).

Şekil 3.57: Crypturgus cinereus (Hrbst.) (x32,1)

C. cinereus, Palearktik bölgedeki Pinus türlerinin tüm yetişme alanlarında İngiltere’den Lappland’a, Uzak Doğu, Kafkasya, Kuzey Afrika ve Guetemala’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Pinus ve Picea türlerinde, ender olarak da Abies, Larix ve Juniperus’larda zarar yapmaktadır [20, 23, 152, 154, 155, 156, 157, 158].

Türkiye ormanlarında bu türe Antalya (Elmalı, Manavgat), Artvin-Saçinka, Bolu- Alabarda, Burdur-Bucak Araştırma Ormanı, Bursa-Orhaneli, İstanbul (Alemdağ, Bahçeköy, Belgrad Ormanı, Gaziosmanpaşa, Kemerburgaz, Şile), İzmir (Kozak- Dutlupınar), Manisa-Soma, Muğla (Fethiye, Köyceğiz, Milas), Tokat-Erbaa Ardıç Ormanı, Trabzon (Meryemana, Hamsiköy)’da Cedrus libani, Picea orientalis, Pinus nigra, P. brutia, P. pinea ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [25, 42, 159, 160, 161, 162, 163, 164].

Araştırmalarımızda, 12.06.2002 tarihinde Sivritepe mevkii Pinus nigra meşceresinde 20 cm çapında kurumak üzere olan bir karaçam gövdesinin kabuğu altında erginleri tespit edilmiştir. Erginlerin bir bölümünün Ips sexdentatus (Boern.)’un larva yollarında, bir bölümünün de kendi oluşturdukları düzensiz larva yollarında olduğu saptanmıştır. Ayrıca, 01.07.2002 tarihinde Çiğdem-Dikmen mevkiinde diğer ağaçların baskısı altında kaldığı için zayıf düşmüş bir Pinus sylvestris dalının kabuğu altında erginlerine rastlanmıştır.

Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813) Vücudu parlak siyah veya siyahımtırak kahverengi olan erginlerin boyu 1,0-1,3 mm arasında değişmektedir. Kanat örtülerinin üzerinde iplik şeklinde kıllar bulunmaktadır. Boyun kalkanı ince noktalı olup uzunluğu genişliğinden daha fazladır (Şekil 3.58).

Şekil 3.58: Crypturgus pusillus (Gyll.) (x30,1)

C. pusillus, İngiltere’den Japonya ve Formoza’ya kadar uzanan, Kuzey Afrika, Pakistan, Hindistan ve Kuzey Amerika’yı da içine alan çok geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Bu türün konukçuları arasında Picea sp. P. abies, P. jezoensis, P. obovata, P. orientalis, Pinus sp., Abies sp., Cedrus sp., Larix decidua ve Pseudotsuga menziesii’ler bulunmaktadır [23, 152, 156, 157, 158].

Türkiye’de Antalya (Elmalı, Manavgat), Artvin-Hatila, Bolu-Alabarda, Bursa-Orhaneli, Denizli-Çameli, İstanbul (Alemdağ, Ayazağa, Çatalca, Gaziosmanpaşa, Kemerburgaz, Şile), İzmir-Kozak, Muğla (Köyceğiz, Marmaris), Tokat- Erbaa Ardıç Ormanı, Trabzon-Hamsiköy, Uşak-Evrendede’de Abies nordmanniana, Cedrus libani, Picea orientalis, Pinus brutia, P. nigra, P. pinea ve P. sylvestris’lerde zarar yaptığı tespit edilmiştir [25, 42, 53, 56, 59, 159, 160, 163].

Araştırmalarımız sonucu, böceğin larva, pupa ve erginlerine 14.08.2001 tarihinde Kurtköy Deposu, 26.05.2002 tarihinde de Hendek Deposu’nda Pinus nigra kabukları altında çok az miktarda rastlanmıştır. Aynı Pinus nigra’larda Ips sexdentatus (Boern.) ve Orthotomicus erosus (Woll.) larva ve erginleri de tespit edilmiştir.

Hylastes cunicularis Erichson, 1836 Tespitlerimize göre erginlerinin boyu 3.1-4.7 mm arasında değişen böceğin vücut rengi mat siyah, boyun kalkanı kırmızımtırak kahverengidir. Kanat örtüleri genişliğinin en fazla iki katı kadar uzunlukta olup üzeri kaba noktalı ve iplik şeklinde kıl sıralıdır (Şekil 3.59).

Şekil 3.59: Hylastes cunicularis Er. (x11,3)

H. cunicularis, Akdeniz’den İngiltere’ye kadar tüm Avrupa’da ve Kafkaslardan Filistin ve Japonya’ya kadar Picea kuşağında yayılış göstermektedir [26, 154].

Türkiye’de Artvin-Şavşat, Karabük-Büyükdüz Araştırma Ormanı ve Trabzon-Maçka’da Abies bornmülleriana, Picea orientalis ve Pinus sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [53, 117, 154].

Arazi çalışmalarımızda, 10.06.2002 ve 18.08.2002 tarihlerinde Çiğdem-Dikmen mevkiinde devrik halde bulunan ve baskı altında kaldığı için zayıf düşmüş Pinus sylvestris’lerin toprağa yakın kabukları altında az miktarda erginleri tespit edilmiştir.

Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787) Mevcut örneklerimize göre erginin boyu 3.8-6.0 mm arasında değişmekte olup vücut rengi siyah, antenler ve tarsi kırmızımtırak kahverengidir. Boyun kalkanı ve kanat örtülerinin üzerinde iplik şeklinde kısa kıllar vardır. Kanat örtülerinde nokta sıraları belirgindir (Şekil 3.60).

Şekil 3.60: Hylesinus crenatus (F.) (x7,9)

H. crenatus İngiltere’den Sibirya’ya kadar çok geniş bir alanda ve Kuzey Afrika’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanlarında başta Fraxinus excelsior olmak üzere tüm Fraxinus türlerinde, nadiren Carpinus sp., Juglans sp., Quercus sp., Syringa vulgaris ve Tilia sp. üzerinde zarar yapmaktadır [152, 154].

Türkiye’de Bursa (Karacabey-Ovakorusu)’da Fraxinus excelsior’lar üzerinde tespit edilmiştir [161].

Böceğin erginlerine 23.01.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı Dokuma Serisi’nde yaşlı bir Fraxinus angustifolia’nın kabuğu altında rastlanmıştır. Ayrıca, H. crenatus’un kabuk altında iki kollu yatay yol tipinde anayollar oluşturduğu tespit edilmiştir.

Ips sexdentatus (Boerner, 1767) Türkiye ormanlarında yaşayan en büyük kabuk böceklerinden birisi olan I. sexdentatus’un mevcut örneklerimize göre boyu 5,5–8,2 mm’dir. Böceğin genç erginleri açık sarı ile açık kahverengi olmakla birlikte yaşlı erginler koyu kahverengidir. Sağ ve sol sağrılarında altışar adet diş bulunmaktadır. Ancak, bu dişlerden dördüncüsünün ucu düğme şeklinde topuzlaşmıştır ve en gelişmiş olanıdır. Böceğin sağrısının bu özelliği teşhis işleminde ayırıcı bir karakter olarak kullanılmaktadır. Vücudunun hemen her yeri ince tüylerle kaplıdır. Sağrıdaki dişlerin boyu erkeklerde dişilere oranla daha uzundur (Şekil 3.61).

Şekil 3.61: Ips sexdentatus (Boern.) (x4,0)

I. sexdentatus Avrupa’dan başlayıp Japonya’ya kadar ulaşan çok geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Picea orientalis, Pinus sylvestris, P. heldreichii, P. nigra ve P. pinaster’lerde, ender olarak da Abies alba, A. nordmanniana, Larix decidua, L. sibirica ve Picea abies’lerde zarar yapmaktadır [20, 23, 152, 156, 157, 158].

Türkiye’de Ankara, Artvin, Bartın, Bolu, Bursa, Denizli, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, İstanbul, İzmit, Kahramanmaraş, Karabük, Kars, Manisa, Muğla, Ordu, Rize, Samsun, Trabzon, Uşak’ta Abies bornmülleriana, A. nordmanniana, Picea orientalis, Pinus brutia, P. nigra ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [4, 25, 26, 27, 41, 42, 47, 52, 55, 56, 59, 100, 105, 116, 119, 154, 165, 166].

I. sexdentatus ile ilgili arazide yapmış olduğumuz tespit ve gözlemler Tablo 3.2’de verilmiştir.

Tablo 3.2: Ips sexdentatus (Boern.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik gözlemler Mevki Tarih Biyolojik gözlemler Kurtköy Deposu 01.06.2001 Pinus nigra kabuğu altında tespit edilen pupalar ve genç erginler Hendek Deposu 02.06.2001 Pinus nigra kabuğu altında tespit edilen olgun larvalar, pupalar ve az sayıda genç erginler (Şekil 3.62). Aşağıçalıca 22.06.2001 Sağlık durumu bozulmuş P. nigra meşceresinde Arhopalus rusticus (L.) larvalarının arız olduğu ağaçlarda az sayıda ergin, A. rusticus zararının görülmediği ağaçlarda daha fazla ergin tespit edilmiştir. Aşağıçalıca 16.07.2001 Pinus nigra’ların kabuğu altında tespit edilen yumurta, larva ve erginler Dikmen 11.08.2001 Pinus sylvestris’lerin kabuğu altında olgun ve genç erginler. Karadere-Harmantepe 25.05.2002 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında yumurta ve larvalar. Soğuksu-Aktefek 12.06.2002 Pinus nigra kabuğu altında tespit edilen pupa ve erginler, feromon tuzağına gelen erginler. Çakallık 01.07.2002 Pinus pinaster meşceresine asılan feromon tuzağına gelen erginler. Karadere-Harmantepe 22.07.2002 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında tespit edilen larva ve pupalar. Aşağıçalıca 23.08.2002 Zayıf düşmüş Pinus nigra’larda kabuk altında bulunan pupa ve erginler. Hendek-Karaçökek 06.09.2002 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında tespit edilen erginler.

Şekil 3.62: Ips sexdentatus (Boern.)’un pupa beşiği ve yenik şekli 84

Hendek ilçesinde dört farklı mevkiye yerleştirilen feromon tuzaklarından elde edilen sonuçlar Tablo 3.3’de verilmiştir. Bu sonuçlara dayanılarak I. sexdentatus’un araştırma alanındaki biyolojisi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Tablo 3.3: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı Yakalanan I. Toplam Tarih Mevki sexdentatus sayısı

Yeşilyurt (40 m) 102

Hendek Deposu (81 m) 131 24.05.2002 Aşağıçalıca (35 m) 148

Soğuksu-Aktefek (112 m) 61 442

Yeşilyurt (40 m) 69

Hendek Deposu (81 m) 93 15.06.2002 Aşağıçalıca (35 m) 93

Soğuksu-Aktefek (112 m) 72 327

Yeşilyurt (40 m) 79

03.07.2002 Hendek Deposu (81 m) 103

Aşağıçalıca (35 m) 132

Soğuksu-Aktefek (112 m) 115 429

Yeşilyurt (40 m) 93

Hendek Deposu (81 m) 109 21.07.2002 Aşağıçalıca (35 m) 82

Soğuksu-Aktefek (112 m) 89 373 38 Yeşilyurt (40 m) 57 Hendek Deposu (81 m) 17.08.2002 45 Aşağıçalıca (35 m) 63 Soğuksu-Aktefek (112 m) 203

Yeşilyurt (40 m) 12

Hendek Deposu (81 m) -- 09.09.2002 Aşağıçalıca (35 m) 19

Soğuksu-Aktefek (112 m) 21 52 Toplam 1826 85

525

ı 450 s ı 375 say 300

225

150

Ips sexdentatus 75

0 0 2 1 0 2 12 01 21 4. 4. 3. 3. 3.0 .0 .0 .0 05 05 06 07 7 8 9. 9. .0 .0 .0 .0 .0 .0 02 02 2 2 2 2 2 2 Tarih

Şekil 3.63: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Ips sexdentatus (Boern.) sayısı

Feromon tuzağı kullanılarak yapılan araştırmamızda, en fazla I. sexdentatus Mayıs ayının ikinci ve Temmuz ayının ilk yarısında yakalanmıştır. Şekil 3.63 incelendiğinde Hendek ilçesinde I. sexdentatus’un yılda iki döle sahip olduğu, birinci uçma zamanının Mayıs, ikinci uçma zamanının da Haziran-Temmuz ayında olduğu anlaşılmaktadır.

Doğal düşmanları: Arazi çalışmalarımızda tespit edilen I. sexdentatus’un doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Ditoma crenata (Fabricius, 1775) (Coleoptera: Colydiidae)

Erginleri 2,5-3,5 mm olan bu türün baş ve boyun kalkanı siyah; antenler, bacaklar ve kanat örtüleri pas kırmızısıdır. Kanat örtülerinin birleşme yerinde uzunlamasına ve ortada enlemesine ‘+’ şeklini andıran siyahımtrak kırmızı bir desen bulunur (Şekil 3.64).

Şekil 3.64: Ditoma crenata (F.) (x6,0)

Türkiye’de Artvin ormanlarında D. crenata’nın erginlerine Pityophthorus pityographus Ratz.’un ana, larva ve kuluçka yollarında rastlanmıştır [122].

Tespitlerimize göre, erginleri 10.06.2002 tarihinde Karadere-Harmantepe mevkiinde Ips sexdentatus’un Pinus nigra gövdelerindeki ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

Leperesinus varius (Fabricius, 1775) L. varius mevcut örneklerimize göre 2,5-3,5 mm büyüklüğünde, oval şekilli, siyah veya esmer renktedir. Boyun kalkanının ön kısmı granüllü olup kanat örtüleri ile üst üste binmiş durumdadır. Kanat örtüleri açık kahverengidir ve pul şeklinde kıllara sahiptir (Şekil 3.65).

Şekil 3.65: Leperesinus varius (F.) (x5,7)

Batı Avrupa’dan Ural’lara kadar geniş bir yayılış alanına sahip olan bu türün en önemli konukçuları Fraxinus türleridir. Fraxinus’un yanı sıra, Fagus, Quercus, Corylus, Carpinus, Acacia, Juglans, Acer türleri ile bazı meyve ağaçlarına da arız olabilmektedir. [4, 41, 42, 53, 118, 153, 154, 161, 167, 168].

L. varius Türkiye’de Bursa, Hatay-Dörtyol ve İstanbul’da (Büyükada, Belgrad Ormanı) Fraxinus excelsior, F. ornus, F. oxycarpa, Olea europaea ve Robinia pseudoacacia üzerinde tespit edilmiştir [154].

Süleymaniye Subasar Ormanı’ndan alınarak 22.07.2002 günü laboratuvara getirilen 14 cm çapındaki bir Fraxinus angustifolia gövdesinden 07.08.2002 tarihinde erginler çıkmaya başlamıştır. Ayrıca, 09.08.2002’de Kurtköy Deposu’ndan laboratuvara getirilen diğer bir Fraxinus angustifolia odunundan da 12.08.2002 de erginlerin çıktığı tespit edilmiştir. Gövde üzerindeki uçma deliklerinin çapı 1,0-1,5 mm olup 1 cm2’lik bir alanda 5-10 adet uçma deliği sayılmıştır (Şekil 3.66). Kabuk kaldırıldığında ana yolunun iki kollu yatay yol tipinde olduğu anlaşılmıştır (Şekil 3.67). Araştırma alanında L. varius’un Fraxinus angustifolia’larda zarar yaptığı tespit edilmiş olmasına rağmen zararın boyutunun önemsenmeyecek derecede küçük olduğu gözlenmiştir.

Şekil 3.66: Leperesinus varius (F.)’un uçma delikleri

Şekil 3.67: Leperesinus varius (F.)’un yenik şekli 88

Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) Yaptığımız ölçümlere göre erginleri 2,6-3,4 mm arasında olup genç erginler açık kahverengi, yaşlı erginler koyu kahverengidir. Vücut ip şeklinde gri kıllarla kaplıdır. Erkek bireylerde sağrının her iki yanında dörder, dişi bireylerde ise üçer diş bulunmaktadır (Şekil 3.68).

Şekil 3.68: Orthotomicus erosus (Woll.) (x15,5)

O. erosus Orta ve Güney Avrupa, Rusya’nın güneyi, Akdeniz ülkeleri ve Güney Afrika’da yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda çoğunlukla Pinus brutia, P. canariensis, P. caribaea, P. eliottii, P. echinata, P. halepensis, P. nigra, P. patula, P. pinaster, P. pinea, P. radiata, P. sylvestris, P. taeda, Abies alba, A. nordmanniana, A. pinsapo, Cedrus libani ve Picea sp., ender olarak da Cupresus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [20, 23, 152, 156, 157, 158, 169].

O. erosus; Adana (Feke-Sarıpınar, Pozantı-Akdağ), Ankara-Beştepe, Antalya (Cevizli- Hanaltı-Çayiçi, Çığlıkara Ormanı, Doyran Sülükdere Ormanları, Düzlerçamı, Elmalı- Sevindik, Kadriye Ormanı, Kumköy, Manavgat-Sorkun Ormanı, Nebiler ve Serik- Belek), Artvin (Ardanuç, Borçka, Hatila, Murgul, Saçinka ve Şavşat), Aydın-Sarıkısık, Bolu (Abant ve Alabarda Ormanları), Burdur-Bucak Araştırma Ormanı, Bursa (Orhaneli-Kovalıdere-Gökçedağ-Karıncalı Ormanı ve Uludağ) Denizli (Acıpayam, Bozdağ, Honaz, Kelekçi ve Tavas), Düzce, Edirne (Keşan-Korudağ), İçel (Anamur, Gülnar, Mut ve Silifke), İstanbul (Adalar, Alemdağ, Alemdar, Belgrad Ormanı, Boğaziçi, Gaziosmanpaşa, Halkalı, Kemerburgaz, Şile), İzmir (Bayındır-Tire, Bornova, Gaziemir, Kozak – Dutlupınar, Menemen, Seferhisar – Dikmendağı ve Yamanlar), 89

Kahramanmaraş (Andırın, Başkonuş, Göksun, Önsen, Tomsuklu), Karabük (Keltepe ve Büyükdüz Araştırma Ormanı), Konya (Beyşehir-Kurucaova), Manisa (Sabuncubeli, Soma-Havza), Muğla (Fethiye-Seki İnceali Ormanı, Marmaris, Milas-Marçali ve Yılanlı), Ordu-Mesudiye, Rize-İkizdere, Samsun-Gelemen Orman Fidanlığı, Sinop- Ayancık, Tokat-Erbaa ve Trabzon (Merkez, Maçka)’da Abies bornmülleriana, Cedrus atlantica, C. deodora, C. libani, Picea orientalis, Pinus brutia, P. halepensis, P. nigra, P. pinaster, P. pinea ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [25, 26, 27, 41, 42, 47, 56, 59, 100, 105, 122, 160, 161, 162, 163, 165, 166, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180].

Yaptığımız arazi çalışmaları sonucu, O. erosus ile ilgili tespit ve gözlemler Tablo 3.4’de verilmiştir.

Tablo 3.4: Orthotomicus erosus (Woll.)’un tespit edildiği mevki, tarih ve biyolojik gözlemler Mevki Tarih Biyolojik gözlemler Hendek Deposu 03.06.2001 Pinus nigra kabuğu altında erginler. Aşağıçalıca 22.07.2001 Devrik bir Pinus nigra’nın kabuğu altında larva, pupa ve erginler. Karadere-Harmantepe 10.05.2002 Pinus nigra kabuğu altında erginler. Hendek Deposu 05.07.2002 Pinus nigra kabuğu altında larva, prepupa ve erginler (Şekil 3.69). Karadere-Harmantepe 24.07.2002 Pinus nigra kabuğu altında erginler. Aktefek-Soğuksu 27.07.2002 Pinus nigra meşceresine asılan feromon tuzağına gelen erginler. Hendek deposu 09.09.2002 Pinus nigra kabuğu altında bulunan ve feromon tuzağına gelen erginler.

Şekil 3.69: Orthotomicus erosus (Woll.)’un larva ve prepupası

Hendek ilçesinde dört farklı mevkiye yerleştirilen feromon tuzaklarından elde edilen sonuçlar Tablo 3.5’de verilmiştir. Bu sonuçlara dayanılarak O. erosus’un araştırma alanındaki biyolojisi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Tablo 3.5: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı Tarih Mevki Yakalanan Toplam O. erosus sayısı 24.05.2002 Yeşilyurt (40 m) 12 Hendek Deposu (81 m) 19 Aşağıçalıca (35 m) 10 Soğuksu-Aktefek (112 m) -- 41 15.06.2002 Yeşilyurt (40 m) 21 Hendek Deposu (81 m) 39 Aşağıçalıca (35 m) 27 Soğuksu-Aktefek (112 m) 46 133 03.07.2002 Yeşilyurt (40 m) 96 Hendek Deposu (81 m) 65 Aşağıçalıca (35 m) 103 Soğuksu-Aktefek (112 m) 82

346 21.07.2002 Yeşilyurt (40 m) 37 Hendek Deposu (81 m) 68 Aşağıçalıca (35 m) 41 Soğuksu-Aktefek (112 m) 59 205 17.08.2002 Yeşilyurt (40 m) 21 Hendek Deposu (81 m) -- Aşağıçalıca (35 m) 35 Soğuksu-Aktefek (112 m) 15 71 09.09.2002 Yeşilyurt (40 m) 55 Hendek Deposu (81 m) 76 Aşağıçalıca (35 m) 51 Soğuksu-Aktefek (112 m) 43 225 Toplam 1021

ı 375 s ı

say 300

225

150

Orthotomicus erosus 0

04 24 13 03 23 12 01 21 .0 .0 .0 .0 .07 .0 .0 .0 5. 5. 6. 7.0 .0 8. 9. 9. 02 02 02 2 2 02 02 02 Tarih

Şekil 3.70: Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarındaki feromon tuzaklarında yakalanan Orthotomicus erosus (Woll.) sayısı.

Arazi çalışmalarının ve feromon denemelerinin sonuçlarına bakıldığında, O. erosus’un çalışma alanında yılda iki generasyona sahip olduğu, birinci dölün uçma zamanının Haziran-Temmuz arasında olduğu, ikinci dölün uçma zamanının ise Eylülün sonundan itibaren başladığı anlaşılmaktadır (Şekil 3.70).

Doğal düşmanları: O. erosus’un tarafımızdan tespit edilen doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Cryptolestes alternans (Erichson,1846) (Coleoptera: Cucujidae)

Erginleri 2,0-2,5 mm büyüklüğündedir. Kanat örtüleri, boyun kalkanı ve baş açık kahverengidir. Boyun kalkanının uzunluğu ve genişliği birbirine yakın olup üzerinde ince tüyler bulunur. Kanat örtülerinin boyu, eninin iki katı kadardır.

İncelemelerimizde, erginleri 10.06.2002 tarihinde Karadere-Harmantepe mevkiinde ve 21.10.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek mevkiinde Pinus nigra’ların kabuğu altında bulunan Orthotomicus erosus’un ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

Ditoma crenata (Fabricius) (Coleoptera: Colydiidae)

Araştırmalarımızda, D. crenata’nın erginleri 22.06.2001 günü Hendek Deposu’nda ve 17.08.2002 günü Yeşilyurt-Paşaköy mevkiinde Pinus nigra gövdelerindeki O. erosus’un ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

Phloeosinus aubei (Perris, 1855) Erginlerin boyu 1,8-2,3 mm arasında ölçülmüştür. Vücudu kahverengiden siyaha kadar değişir. Antenler, kanat örtüleri ve bacaklar kırmızımtrak kahverengidir. Anten sapı ile topuzu arası 5 segmentlidir. Kanat örtülerinin kaidesi granüllüdür (Şekil 3.71).

Şekil 3.71: Phloeosinus aubei (Perr.) (x8,5)

P. aubei, Güney Avrupa, Orta Avrupa’nın güneyi, Kırım, Kafkasya ve Transkafkasya’da Cupressus sempervirens, Juniperus communis, J. excelsa, J. foetidissima, J. isophyllos, J. oxycedrus, J. polycarpos, Platycladus orientalis, Thuja occidentalis ve ender olarak da Sequoiadendron giganteum’larda zarar yapmaktadır [152].

Türkiye’de bu türün Adana-Feke, Antalya, Bursa-Orhaneli, Denizli-Acıpayam, İçel-Mut ve İstanbul’da Cupressus sempervirens, Juniperus communis, J. excelsa ve Thuja sp. üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [154].

Araştırmalarımızda, 01.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı Paşaköy girişinde bulunan Cupressus sempervirens’lerin kabukları altında erginleri tespit edilmiştir. P. aubei’nin ana yollarının uzunluğu 1,8 cm olup iki kollu düşey yol tipindedir (Şekil 3.72).

Şekil 3.72: Phloeosinus aubei (Perr.)’nin uçma delikleri ve yenik şekli

3.2.6. Takım: Diptera

3.2.6.1. Familya: Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839) Mevcut örneklerimizde erginlerin boyu 4-5 mm’dir. Abdomen erkeklerde sarımtrak kahverengi, dişilerde kırmızımtraktır. Her iki eşeyde de abdomenin üzerinde kahverengimtrak siyah noktalar bulunmaktadır.

Bu tür Avrupa ve Türkiye’de kayının yayılış alanlarında bulunmaktadır. Avrupa’daki yayılış alanında Fagus sylvatica’larda zarar yapmaktadır [4, 181].

M. fagi, Hendek’te Fagus orientalis’in yayılış gösterdiği alanlarda bol miktarda tespit edilmiştir. Larvaların yaprakların özsuyunu emmek suretiyle neden oldukları yumrular Aksu, Karadere ve Dikmen mevkilerinde 2001 ve 2002 Haziran ayından sonra çoğunlukla orta damar, daha az oranda da yan damarlar üzerinde tespit edilmiştir. Kırmızımtrak renkte olan larvalar yaprak üzerindeki yumruların içerisinde bulunmaktadır. Yumruların başlangıçta açık yeşil olan renklerinin yaz ortasından itibaren kızıla döndüğü gözlenmiştir. Yumruların uzunluğu 5-9 mm, genişliği 3-6 mm arasında değişmektedir (Şekil 3.73).

Şekil 3.73: Mikiola fagi (Htg.)’nin neden olduğu gal oluşumları (x1,4)

3.2.7. Takım: Lepidoptera

3.2.7.1. Familya: Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761) Çalışma alanında yakalanan erginlerin ön kanatları arasındaki açıklık tarafımızdan 41- 44 mm olarak ölçülmüştür. Thorax beyaz renkte ve altı tane mavi noktalı olup tüylü bir yapıya sahiptir. Oldukça uzun bir abdomene sahip olan kelebeğin kanatları beyaz renkli olup kanatlar üzerinde çok sayıda mavimsi renkte noktalar bulunur (Şekil 3.74).

Şekil 3.74: Zeuzera pyrina (L.) (x1,4)

Bu tür Avrupa, Asya, Afrika ve Kuzey Amerika’da Acer sp., Aesculus sp., A. hippocastanum, Alnus sp., Betula sp., Broussonetia sp., Carya sp., Castanea sp., Celtis occidentalis, Ceratonia siliqua, Corylus sp., Cotoneaster sp., Crataegus sp., Cydonia oblonga, Fagus sp., Fraxinus sp., Ilex sp., Juglans sp., Liquidambar styraciflua, Liriodendron tulipifera, Lonicera sp., Malus sp., M. pumila, Olea sp., O. europaea, 96

Platanus sp., Populus sp., Prunus sp., Punica granatum, Pyrus sp., P. communis, Quercus sp., Q. alba, Rhododendron sp., Ribes nigrum, R. uva-crispa, Robinia pseudoacacia, Rubus sp., Salix sp., Syringa sp., Tilia sp., T. americana ve Ulmus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [182, 183].

Türkiye’de bu tür İstanbul (Bahçeköy, Çatalca ve Florya), İzmir, Kahramanmaraş, Samsun, Sinop-Ayancık ve Yalova’da tespit edilmiş olup konukçuları arasında Vitis vinifera, Olea europea , Ligustrum sp. ve Syringa vulagaris’in yanı sıra Castanea sp., Acer sp., Platanus sp., Fraxinus sp., Populus sp., Fagus sp., Betula sp., Alnus sp., Abies sp., Quercus sp., Tilia sp. ve Aesculus hippocastanum yer almaktadır [24, 27, 184, 185, 186].

Erginlerine çalışma alanının farklı noktalarında rastlanmıştır. 20.07.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda, 21.07.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’nda meşe baltalığına yakın bir yerde uçuşan erginleri görülmüş ve 07.07.2002 tarihinde Aksu Köprüsü mevkiinde Fagus orientalis gövdesi üzerinde dinlenme halinde bir ergin yakalanmıştır.

3.2.7.2. Familya: Tortricidae Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Laboratuvarda elde ettiğimiz erginlerin ön kanat açıklığı 18-24 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatların rengi kiremit kırmızısı olup üzerinde beyazımsı dalgalı desenler bulunmaktadır. Ön ve arka kanatların saçakları kahverengimsi gridir. Arka kanatlar, kahverengimtrak gri ve üzeri desensizdir. Vücudun üzeri sarımtrak kıllarla kaplıdır (Şekil 3.75).

Şekil 3.75: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) (x1,9)

R. buoliana tüm Avrupa, İsrail, Filistin, Suriye, Orta Sibirya, Kore, Japonya, Kuzey Amerika, Şili ve Arjantin’de genellikle Pinus türlerinde, ender olarak da Abies sp., A. alba, Picea nigra ve Pseudotsuga menziesii’ler üzerinde zarar yapmaktadır [23, 183, 187, 188, 189, 190, 191].

Türkiye’de Adapazarı, Ankara-Atatürk Orman Çiftliği, Antalya, Aydın, Balıkesir, Burdur, Bursa, Çanakkale, Edirne (Keşan-Korudağı), İstanbul, İzmit ve Kırklareli (Demirköy-İğneada)’nde Pinus brutia, P. contorta, P. densiflora, P. echinata, P. elderica, P. eliottii, P. jeffreyi, P. halepensis, P. muricata, P. nigra, P. pinaster, P. pinea, P. ponderosa, P. radiata, P. roxburghii, P. sylvestris, P. taeda ve P. virginiana’lar üzerinde tespit edilmiştir [25, 41, 42, 55, 56, 100, 192, 193, 194, 195].

Yaptığımız araştırmalarda Karaçökek mevkiinde 27.05.2001 tarihinde 3-4 m boyundaki Pinus nigra ve P. pinaster’lerde terminal ve yan tomurcuklarda az sayıda olgun tırtıl ve pupalar tespit edilmiştir. Soğuksu-Aktefek mevkiinde 20.05.2002 tarihinde Pinus nigra’ların tomurcuklarında tırtıllar saptanmıştır. Laboratuvara getirilen tomurcuk örneklerinde, tırtıllar 26.05.2002 tarihinden sonra pupa evresine geçmiş, 09.06.2002 tarihinden sonra da ergin çıkışı başlamıştır (Şekil 3.76).

Şekil 3.76: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) tırtılı

R. buoliana tırtılları çoğunlukla konukçu bitkinin terminal tomurcuğunda zarar yapmaktadır. Zarar gören terminal tomurcukların işlevini yitirmesi sonucu subterminal tomurcuklardan biri veya birkaçı terminal tomurcuğun işlevini üstlenmektedir. Bunun sonucu boynuzu andıran ‘postacı boynuzu’ oluşumları nedeniyle gövde doğrusallıktan uzaklaşmaktadır (Şekil 3.77).

Şekil 3.77: Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) zararı

Tortrix viridana (Linnaeus, 1758) Mevcut örneklerimizde erginlerin gerilmiş ön kanatları arası mesafe 16-21 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatlar ve thorax açık yeşil, apical ve costal kenarlar kirli beyazdır. Arka kanatlar ön kanatlara göre daha küçük, zemini gri, kanat saçakları kirli beyazdır. Antenleri iplik şeklinde ve açık kahverengi olup 3,5-5,0 mm uzunluktadır (Şekil 3.78).

Şekil 3.78: Tortrix viridana (L.) (x4,0)

Avrupa’nın tümü, Kafkasya ve Kuzey Afrika’da Quercus ilex, Q. petraea, Q. pyrenaica, Q. robur, Q. rubra, Q. suber, Acer sp., Betula sp., Carpinus sp., C. betulus, Fagus sp., F. sylvatica, Populus sp., Prunus armeniaca, Rhododendron sp., Salix sp., Urtica sp. ve Vaccinium sp. üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [183, 196].

Türkiye’de oldukça geniş bir yayılış alanına sahip olan bu türün Ankara, İzmir ve Marmara Bölgesi’nde (İstanbul, Kırklareli, İzmit, Bursa, Çanakkale, Balıkesir) Carpinus betulus, C. orientalis, Castanea sativa, Crataegus monogyna, Mespilus germanica, Quercus petraea, Q. pyrenaica, Q. robur, Rubus canescens, Smilax excelsa’larda zarar yaptığı saptanmıştır [42, 53, 197, 198, 199].

Araştırmalarımızda, 20.05.2002 tarihinde Sümbüllü ve 22.05.2002 tarihinde Sarıyer mevkiinde Quercus petraea‘nın bükülmüş yaprakları içerisinde az sayıda olgun tırtılları tespit edilmiştir. Laboratuvara getirilen tırtıllar 25.05.2002 tarihinde pupa evresine geçmiş, 10.06.2002 tarihinden itibaren de ergin çıkışı başlamıştır.

100

3.2.7.3. Familya: Pieridae Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) Elimizdeki örneklerde kelebeğin ön kanat açıklıkları 55-61 mm olarak ölçülmüştür. Kanatları beyaz veya sarımtrak beyaz olup oldukça belirgin olan kanat damarları esmerdir. Vücudu kıllarla örtülü olan A. crataegi’ nin bacak ve antenleri siyahtır (Şekil 3.79).

Şekil 3.79: Aporia crataegi (L.) (x0,9)

A. crataegi Avrupa, Kuzey Afrika, Ortadoğu, Kafkasya, Rusya ve Asya’nın güney kıyıları dışında tamamında yayılış göstermekte olup bu alanlarda Betula sp., Chaenomeles speciosa, Cotoneaster sp., Crataegus jozana, C. laevigata C. monogyna, C. rhipidophylla, Cydonia oblonga, Juglans sp., Malus domestica, M. pumila, M. micromalus, Mespilus sp., Prunus armeniaca, P. avium, P. cerasifera, P. domestica, P. dulcis, P. padus, P. sibirica, P. spinosa, P. ssiori, Pyrus communis, Pyrus serotina, Quercus sp., Rosa sp., Salix phylicifolia, Sorbus aucuparia, S. hybrida, S. intermedia, Vaccinium uliginosum, V. vitis-idaea, Viburnum sp. ve Vitis sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 200, 201].

Bu tür Türkiye’de Ankara (Merkez, Nallıhan, Beynam, Kazan), Düzce, İstanbul (Merkez, Çatalca), Kahramanmaraş, Kırşehir (Hacıbektaş, Mucur, Kızılca), Nevşehir (Gülşehir, Göre, Avanos) ve Niğde-Çamardı’da tespit edilmiştir [4, 27, 184, 202, 203].

Araştırmalarımızda, erginleri 27.05.2001 tarihinde Sümbüllü mevkiinde, 21.05.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda ve 11.06.2002 tarihinde Soğuksu mevkiinde atrapla yakalanmıştır. 101

3.2.7.4. Familya: Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758) Mevcut örneklerimizde N. quercus’un ön kanat açıklığı 26-29 mm olarak ölçülmüştür. Kanatların zemin rengi siyahımtırak kahverengidir. Ön kanatların vücuda bağlandığı bölgeye yakın olan kısmında morumsu mavi renkte bölgeler bulunmakta, arka kanadın abdomene yakın kısmı açık kahverengidir (Şekil 3.80).

Şekil 3.80: Neozephyrus quercus (L.) (x2,1)

Bu tür; tüm Avrupa, Kuzey Afrika, Ortadoğu, Rusya ve Kuzey ve Orta Asya’da yayılış göstermektedir. Kelebeğin tırtılları yayılış alanında Corylus sp., Quercus robur, Prunus padus, Salix caprea, S. cinerea gibi ağaç türlerinde zarar yapmaktadır [200, 201, 204].

N. quercus Türkiye’de Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Antalya, Ardahan, Artvin, Aydın, Bilecik, Bingöl, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Elazığ, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Isparta, İçel, İstanbul, Kayseri, Kırklareli, Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Muş, Sivas, Tokat, Tunceli, Uşak, Van ve Yozgat illerinde tespit edilmiştir [184, 200].

Yaptığımız arazi çalışmalarında, erginleri 28.06.2001 tarihinde Yeşilyurt ve 04.07.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde atrapla yakalanmıştır.

102

3.2.7.5. Familya: Geometridae Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) Mevcut örneklerimiz üzerinde yaptığımız ölçümlere göre kelebeğin ön kanatları arası mesafe 26-31 mm’dir. Dişilerde kanatlar kahverengi olup üzerinde açık sarı veya gri renkli az belirgin şeritler bulunmaktadır. Erkeklerde kanatlar açık kahverengi olup üzerinde koyu kahverengi çizgisel desenler ve çok sayıda noktalar bulunmaktadır. Dişilerde antenler çift taraflı tarağımsı, erkeklerde ip şeklindedir (Şekil 3.81).

Şekil 3.81: Ematurga atomaria (L.) (x2,7)

Palearktik bölgede yayılış gösteren bu türün konukçuları arasında Arctium minus, Artemisia vulgaris, Betula alba, B. pendula, Calluna vulgaris, Carex sp., Centaurea sp., Erica sp., Hypericum maculatum, Ledum palustre, Rhododendron palustre, Salix aurita, S. lapponum, S. phylicifolia, Solidago virga-aurea, Sorbus aucuparia, Tanacetum vulgare, Thymus praecox, T. serpyllum, Trifolium repens, Vaccinium myrtillus ve V. uliginosum yer almaktadır [183, 201, 205].

Türkiye’de Amasya, Bursa-Uludağ, Denizli-Bozdağ, Düzce, İstanbul (Tarabya, Kartal, Belgrad Ormanı, Aydos Dağı, Çatalca) ve Sivas’ta Quercus ve Pinus meşcereleri altındaki otsu bitkiler üzerinde tespit edilmiştir [184, 203, 206].

Arazi çalışmalarımız sonucu, E. atomaria erginleri 11.08.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde atrapla, 26.05.2002 tarihinde Gündoğan’da ışık tuzağı ile ve 06.07.2002 tarihinde Çakallık mevkiinde atrapla yakalanmıştır. 103

Ennomos quercaria (Hübner, 1813) Bu türün mevcut örneklerimize göre ön kanat uçları arasındaki mesafe 32-35 mm olarak ölçülmüştür. Kanatların ve vücudun zemin rengi sarı veya açık kahverengidir. Üzerinde koyu kahverengi çizgisel ve noktasal desenler bulunmaktadır (Şekil 3.82).

Şekil 3.82: Ennomos quercaria (Hbn.) (x1,5)

E. quercaria Avrupa’dan Ön Asya’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermekte olup Quercus spp. ve Fagus spp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 205].

Türkiye’de bu tür Bursa, İstanbul-Belgrad Ormanı, Kırklareli-Demirköy ve Kırşehir- Akpınar ormanlarında Aesculus hippocastanum, Carpinus betulus, Fagus orientalis, Quercus dschorochensis, Q. pyrenaica ve Q. robur’lar üzerinde tespit edilmiştir [186, 206, 207].

Araştırmalarımızda, 12.06.2002 tarihinde Gündoğan ve 15.06.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde uçuşan az sayıda erginleri atrapla yakalanmıştır.

Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) Elimizdeki örneklerde ergin kelebeğin ön kanat açıklığı 37-40 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatların zemini kahverengi olup üzerinde gri renkte ve zigzaglı çok sayıda desen bulunmaktadır. Arka kanatların zemin rengi gridir. Kanadın kenarı siyah bir çizgi ile çevrili olup saçaklar bulunmaktadır (Şekil 3.83).

104

Şekil 3.83: Epirrita dilutata (Den. & Schiff.) (x1,2)

E. dilutata Orta ve Kuzey Avrupa, Urallar, Kuzeybatı İran ve Rusya-Amur’da yayılış göstermekte olup Acer sp., Betula sp., Corylus sp., Crataegus sp., Quercus sp., Q. robur ve Ulmus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 191, 205, 208].

Türkiye’de bu tür İstanbul-Belgrad Ormanı’nda tespit edilmiştir [207].

Arazi çalışmalarımız sonucu, E. dilutata erginleri 15.11.2001 tarihinde Soğuksu ve 21.11.2001 tarihinde Paşaköy mevkiinde ışık tuzağı ile yakalanmıştır.

Operophtera brumata (Linnaeus, 1758) Bu türün erkek ve dişileri morfolojik olarak birbirinden oldukça farklıdır. Araziden yakalanan ve laboratuvarda elde edilen erginlerinin ön kanat uçları arası mesafe erkeklerde ortalama 26-30 mm’dir. Erkeklerin ön kanatları açık kahverengi olup üzerinde enlemesine koyu kahverengi şeritler bulunur. Arka kanatlar sarımsı kahverengidir ve üzerinde az belirgin kahverengi şeritler bulunmaktadır. Dişilerde vücudun ancak 1/3’ü kadar olan ön kanatlar oldukça kısadır. Grimsi siyah renkteki abdomen erkeğe göre daha iridir. Kanatları üzerinde gri ve siyah desenler bulunmaktadır. (Şekil 3.84).

105

Şekil 3.84: Operophtera brumata (L.) (x1,6)

Kuzey Avrupa, Almanya, Fransa, İtalya, Rusya ve Kuzey Amerika’da çoğunlukla yapraklı türler üzerinde polyfag olarak yaşayan bu tür özellikle Acer sp., A. negundo, A. platanoides, A. pseudoplatanus, A. rubrum, A. saccharinum, Amelanchier, Betula sp., B. papyrifera, B. populifolia, B. pubescens, Calluna sp., Carpinus betulus, Castanea sp., Corylus avellana, Cotoneaster sp., Crataegus monogyna, Cydonia oblonga, Fagus japonica, F. sylvatica, Frangula alnus, Fraxinus americana, F. excelsior, F. nigra, Larix decidua, Malus sp., Malus pumila, Myrica sp., Ostrya sp., Picea abies, Populus sp., P. laurifolia, P. tremula, Prunus sp., P. cerasus, P. domestica, P. padus, P. persica, P. virginiana, Pyrus sp., P. communis, Quercus sp., Q. acutissima, Q. glauca, Q. myrsinifolia, Q. petraea, Q. robur, Q. rubra, Q. variabilis, Rhamnus cathartica, Rhododendron sp., Ribes sp., R. nigrum, R. rubrum, R. uva-crispa, Rosa rugosa, Rubus idaeus, Salix sp., S. caprea, Sorbus aucuparia, S. hybrida, S. intermedia, Syringa sp., Tilia sp., T. americana, T. cordata, T. platyphyllos, T. x vulgaris, Ulmus sp. U. americana, U. glabra, U. procera ve Viburnum nudum’da zarar yapmaktadır [183, 191, 207, 209, 210, 211, 212].

Türkiye’de Trakya’da tespit edilen bu tür Carpinus betulus, Castanea sativa, Pinus sp., Quercus dschorochensis, Q. robur’larda ve meyve ağaçlarında zarar yapmaktadır [206, 207].

Araştırmalarımızda, O. brumata’nın olgun tırtıllarına 10.05.2001 tarihinde Aşağıçalıca mevkiinde Carpinus betulus ve 06.05.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Quercus petraea yaprakları üzerinde rastlanılmıştır (Şekil 3.85). 06.05.2002 tarihinde 106

laboratuvara getirilip yetiştirme kavanozunda beslenen tırtıllar 12.05.2002 tarihinden sonra pupa evresine geçmiş, 19.11.2002 tarihinden itibaren de ergin çıkışı başlamıştır.

Şekil 3.85: Operophthera brumata (L.) zararı

Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758) Erginin ön kanat açıklığı mevcut örneklerimizde 34 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatların üst kenarları boyunca kırmızımtırak kahverengi lekeler göze çarpmaktadır. Ön ve arka kanatların üzerinde gri renkte az belirgin noktasal desenler bulunmaktadır. Antenleri ipliğimsi şekildedir (Şekil 3.86).

Şekil 3.86: Opisthograptis luteolata (L.) (x1,2)

O. luteolata Avrupa’da yayılış göstermekte olup konukçuları arasında Amelanchier confusa, A. grandiflora, Betula sp., B. alba, Crataegus laevigata, C. monogyna, Malus pumila, Prunus domestica, P. padus, Ribes nigrum, Salix spp. ve Sorbus aucuparia bulunmaktadır [183, 201].

107

Türkiye’de bu tür Amasya, Artvin-Murgul, Aydın, Bursa, Çanakkale-Gelibolu, Düzce, İstanbul (Kadıköy, Kefeliköy) ve İzmir-Bozdağ’da tespit edilmiştir [186, 203, 206].

Araştırmalarımızda, bu türün erginleri 10.09.2002 tarihinde çeşitli yapraklı ağaçların (Corylus, Salix, Quercus vb.) yoğun olarak bulunduğu Sivritepe mevkiinde ışık tuzağı ile yakalanmıştır.

Peribatodes secundaria (Denis & Schiffermüller, 1775) Mevcut örneklerimizde kelebeğin ön kanatları arasındaki mesafe 31-35 mm olarak ölçülmüştür. Zemin rengi gri olan kanatların üzerinde kahverenginin değişik tonlarında düzensiz desenler bulunmaktadır (Şekil 3.87).

♀ ♂

Şekil 3.87: Peribatodes secundaria (Den. & Schiff.) (x1,5)

P. secundaria, tüm Avrupa, Ön Asya ve Uzakdoğu’da Abies sp., Picea sp. Picea abies ve Pinus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 191, 201, 205, 209].

Türkiye’de bu tür İstanbul (Belgrad Ormanı, Şile)’da tespit edilmiştir [25, 207].

Arazi çalışmalarımızda, kelebeğin erginleri 18.08.2002 günü Soğuksu-Aktefek ve 09.09.2002 tarihinde Aşağıçalıca’da Pinus nigra meşcerelerinde kanatları açık halde ağaçların gövdesinde bulunmuştur.

108

3.2.7.6. Familya: Lasiocampidae Pachypasa otus (Drury, 1773) Mevcut örneğimizde erginin ön kanat açıklığı 126 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatlarda zemin rengi koyu, arka kanatlarda ise açık kahverengidir. Ön kanatta apikale paralel uzanan siyahımtrak kahverengi ve zigzaglı bir şerit bulunur. Baş, thorax ve abdomen yoğun tüylerle kaplıdır (Şekil 3.88).

Şekil 3.88: Pachypasa otus (Dry.) (x0,6)

P. otus’un; İtalya, Yunanistan, Türkiye, İran, Irak ve Afrotropical ülkelerde Cupressus sp., Juniperus sp., Pinus halepensis, Pistacia sp., P. vera, Thuja occidentalis, Quercus sp. ve Q. pyrenaica’lar üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [183, 201].

Türkiye’de bu türe Adana (Seyhan), Ankara (Dikmen), İçel (Merkez), İzmir (Bornova) ve Kahramanmaraş’ta rastlanmıştır [27, 201].

Arazi çalışmaları sırasında, Pinus nigra meşceresinin bulunduğu Soğuksu-Aktefek’te 22.08.2002 tarihinde kurulan ışık tuzağına bir adet ergin gelmiştir.

3.2.7.7. Familya: Saturnidae Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775) Erginin ön kanat açıklığı 142 mm olarak ölçülmüştür. Ön ve arka kanatların zemin rengi kahverengi olup her bir kanatın üzerinde göz şeklini andıran lekeler bulunmaktadır. Kanatların dış kenarı birbirine bitişik açık kahverengi ve kirli beyaz renkte 2,5-3,0 mm eninde bir şeritle çevrilidir. Ön ve arka kanadın üst köşesinden başlayıp arka kenarın ortasına kadar uzanan zigzaglı bir şerit bulunmaktadır. Özellikle ön kanatta daha 109

belirgin olarak görülen ve köşe noktalarından birisi kanadın kaidesi olan üçgenimsi bir desen göze çarpar (Şekil 3.89).

Şekil 3.89: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) (x0,5)

Avrupa, Kafkasya, Kuzey Afrika, İran, İsrail, Lübnan ve Suriye’de yayılış göstermektedir. Bu türün konukçu bitkileri arasında başta Juglans regia olmak üzere Acer sp., A. pseudoplatanus, Aesculus hippocastanum, Alnus sp., A. glutinosa, Betula sp., Castanea sp., Corylus sp., Cydonia sp., Fraxinus sp., F. excelsior, Humulus sp., Ligustrum sp., Malus pumila, M. sylvestris, Olea europea, Pistacia sp., Platanus sp., Populus sp., Prunus sp., P. armeniaca, P. avium, P. domestica, P. dulcis, P. persica, P. spinosa, Pyrus sp., P. communis, Rubus sp., Salix sp., Syringa sp., Tilia sp. ve Ulmus procera bulunmaktadır [183, 201, 213].

Polyfag bir zararlı olan S. pyri Türkiye’nin hemen her yerinde bulunmaktadır [214]. Bu türü Kansu [186] Ankara (Merkez, Keçiören), Antalya, Hatay (Samandağ), Konya (Ereğli) ve Niğde (Merkez)’de, Özay [139] İzmit’te Salix alba’lar üzerinde, Seven [185] Çanakkale-Gelibolu ve İstanbul (Bebek, Kefeliköy)’da tespit etmiştir.

Arazi çalışmaları sonucu, 16.06.2003 tarihinde Sümbüllü mevkiinde yakalanan dişi ergin yumurtalarıyla birlikte laboratuvara getirilmiştir. Yumurtalar yaklaşık 1 mm çapında olup kirli beyaz renktedir. Yumurtalardan 25.06.2003 tarihinden itibaren tırtıllar çıkmaya başlamıştır. Tırtıl çıkışı 30.06.2003 tarihine kadar devam etmiştir. Çıkan tırtıllar en önemli konukçularından birisi olan Juglans regia yaprakları ile beslenmiştir. Başlangıçta siyah renkli olan tırtıllar olgunlaşmaya başladıkça yeşil renge dönmeye başlamıştır (Şekil 3.90). Büyüklüğü 9-10 cm’yi bulan olgun larvalar 09.08.2003 – 110

22.08.2003 tarihleri arasında pupa evresine geçmeye başlamışlardır. S. pyri kışı pupa evresinde geçirmektedir.

Şekil 3.90: Saturnia pyri (Den. & Schiff.) tırtılı (x1,1)

3.2.7.8. Familya: Sphingidae Laothoe populi (Linnaeus, 1758) Araziden yakalanan ve laboratuvarda elde edilen erginlerin ön kanat açıklıkları 6,7-9,5 cm arasındadır. Ön kanatlarda zemin rengi açık kahverengi veya gri tonlardadır. Üzerinde apikale paralel uzanan geniş ve dalgalı bir kahverengi bant bulunur. Arka kanatlarda ise kanat kaidesine yakın geniş bir kiremit kırmızısı leke görülmektedir. Ayrıca, mevcut örneklerimizin bir kısmında ön kanatların dış kenarına ve arka kanatların kaidesine yakın kahverengi alanlar da görülmektedir (Şekil 3.91).

Şekil 3.91: Laothoe populi (L.) (x0,7) 111

L. populi Avrupa, Rusya, Suriye, Hindistan, Çin, Doğu Kazakistan, Güney İran, Kafkasya, Kırgızistan, Kuzeydoğu Irak, Özbekistan, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan ve Ukrayna’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanında, çoğunlukla Populus ve Salix’lerde, ender olarak da Alnus, Betula, Cotoneaster, Crataegus, Fraxinus, Laurus, Malus, Quercus, Rosa ve Ulmus türlerinde zarar yapmaktadır [183, 215].

L. populi Türkiye’de Adana (Düziçi, Pozantı), Ankara (Merkez, Atatürk Orman Çiftliği, Etlik, Hacıkadın, Keçiören), Bursa (Merkez), Çanakkale (Gelibolu), Erzincan, Hakkari, Istanbul (Belgrad Ormanı), İçel (Erdemli), Kahramanmaraş (Suçatı), Kocaeli (Izmit), Muğla (Fethiye Kelebekler Vadisi), Samsun (Merkez) ve Tekirdağ (Saray)’da yayılış göstermekte olup Populus nigra and P. canadensis üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [27, 43, 186, 215, 216, 217, 218, 219, 220, 221].

Araştırmalarımızda, yakınlarında yapraklı (meşe baltalığı, kavaklıklar vb.) ve iğne yapraklı (Pinus nigra) ağaçlar bulunan Kurtköy deposunda 04.09.2001 ve 20.08.2002 tarihlerinde kurduğumuz ışık tuzaklarına erginleri gelmiştir. Ayrıca, 18.08.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Populus nigra’ların bulunduğu bir kavaklıkta toprak üzerinde bulunan ölü örtü altında bu türün pupaları bulunmuştur (Şekil 3.92). Laboratuvara getirilen pupalardan 27.08.2002 tarihinden itibaren erginler çıkmaya başlamıştır.

♂ ♀

Şekil 3.92: Laothoe populi (L.) pupası (x1,3) 112

Mimas tiliae (Linnaeus, 1758) Erginin ön kanat açıklığı 69 mm ölçülmüştür. Ön kanatların zemin rengi koyu yeşil, arka kanatlarınki turuncudur. Ön kanatların ortasında kanatın dış kısmına paralel uzanan siyahımtrak yeşil bir şerit, uç kısımlarında da krem renginde bir alan bulunmaktadır. Arka kanatların dış kenarı boyunca az belirgin siyah bir bant göze çarpmaktadır (Şekil 3.93).

Şekil 3.93: Mimas tiliae (L.) (x1,0)

Orta ve Güney Avrupa’dan başlayıp Transkafkasya, Azerbaycan, Kuzey İran, Batı Sibirya ve Lübnan’a kadar uzanan geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Polyfag olan bu tür yayılış alanında birinci derecede Alnus sp., Prunus sp., Tilia sp. ve Ulmus sp. üzerinde, ikinci derecede Acer sp., Aesculus hippocastanum, Betula pendula, Castanea sativa, Corylus avellana, Fraxinus sp., Juglans regia, Malus sp., Pyrus sp., Quercus sp. ve Sorbus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 215].

M. tiliae Türkiye’nin batı ve kuzey bölgelerinde yayılış göstermekte olup Tilia, Ulmus, Alnus ve Prunus türlerinde zarar yapmaktadır [222].

Arazi çalışmalarında, 20.08.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Tilia argentea yapraklarında yiyim yapan az sayıda olgun tırtıl laboratuvara getirilip yetiştirme kavanozuna konulmuştur (Şekil 3.94). Tırtıllar 28.08.2002 tarihinde pupa evresine geçmiş, kışı pupa evresinde geçirdikten sonra 03.07.2003 tarihinde de ergin çıkışı gerçekleşmiştir.

113

Şekil 3.94: Mimas tiliae (L.) tırtılı (x1,3)

3.2.7.9. Familya: Notodontidae Thaumetopoea pityocampa (Denis & Schiffermüller, 1775) Arazide yakalanan ve laboratuvarda elde edilen erginlerin ön kanat açıklığı dişilerde 34- 40 mm, erkeklerde 30-33 mm olarak ölçülmüştür. Erkeklerde ön kanatlar kahverengi, arka kanatlar açık kahverengidir. Ön kanatlarda koyu kahverengi zigzaglı desenler bulunmaktadır. Dişilerin kanatlarında açık kahverengi ve kirli beyaz renk hakimdir (Şekil 3.95).

Şekil 3.95: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) (x1,9)

T. pityocampa, Güney Avrupa, Güney Rusya, Kuzey Afrika, Nijerya, Batı Asya ve Ortadoğu’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Pinus brutia, P. nigra, P. pinaster, P. pinea ve Cedrus sp. üzerinde, ender olarak da Abies sp., Larix sp. ve Picea sp. üzerinde zarar yapmaktadır [23, 209, 223, 224, 225, 226].

114

Türkiye’de genel olarak Akdeniz ikliminin hakim olduğu alanlarda büyük zararlara neden olan bu tür güney bakılarda kuzey bakılara oranla daha yüksek rakımlara kadar ulaşabilmektedir. Güney sahil bölgesi ormanlarında denizden itibaren 1400-1450 m kadar yüksekliğe ulaşabilen T. pityocampa Türkiye’de Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bolu, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Denizli, Düzce, Eskişehir, Gaziantep, Giresun, Hatay, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Karabük, Kastamonu, Kütahya, Manisa, Muğla, Sakarya, Sinop ve Trabzon’da Cedrus libani, Pinus brutia, P. halepensis, P. nigra, P. pinaster, P. pinea ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [25, 27, 41, 42, 56, 100 ,105, 117, 118, 166, 185, 186, 203, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241].

T. pityocampa ile ilgili arazi ve laboratuvar gözlemleri Tablo 3.6’de verilmiştir.

Tablo 3.6: Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler Mevki Tarih Biyolojik gözlemler Karaçökek 21.07.2001 3-4 m boyundaki Pinus nigra’ların bulunduğu meşcerede atrapla yakalanan erginler. Karadere-Harmantepe 16.08.2001 10-14 m boyundaki P. nigra ve P. pinaster ağaçlarının hakim olduğu meşcerede yakalanan erginler ve iğne yapraklarda tespit edilen yumurtalar. Soğuksu 24.09.2001 P. nigra meşceresinde iğne yapraklarda yer yer kese oluşturan genç tırtıllar. Karaçökek-Kazimiye 06.05.2002 P. nigra’ların gövdelerinden pupa olmak üzere toprağa inen olgun tırtıllar. Karaçökek-Kazimiye 12.06.2002 P. nigra’ların bulunduğu meşcerede ağaç diplerinde tespit edilen az sayıda pupa. Laboratuvara getirilen pupalardan 19.07.2002’de erginler çıkmaya başlamıştır. Aktefek-Soğuksu 22.08.2002 P. nigra meşceresinde iğne yapraklarda kese oluşturan genç tırtıllar. Karadere-Harmantepe 23.08.2002 10-14 m boyundaki P. nigra ve P. pinaster ağaçlarının hakim olduğu meşcerede iğne yapraklarda tespit edilen yumurtalar ve yumurtalardan yeni çıkmış olan tırtıllar. Aktefek-Soğuksu 30.09.2002 P. nigra meşceresinde kese içerisinde tırtıllar. Karadere-Harmantepe 01.10.2002 10-14 m boyundaki P. nigra ve P. pinaster ağaçlarının hakim olduğu meşcerede kese içinde bulunan tırtıllar. 115

Arazi ve laboratuvarda yaptığımız tespitlere göre, T. pityocampa yaz sonunda iki iğne yaprağı biraraya getirip helezon şeklinde yumurtalarını bırakmaktadır. Yumurta koçanlarının boyu 33-48 mm arasında ölçülmüştür. Arazide tırtıllar en fazla Ağustos sonu ile Eylül başında görülmüştür. Genç tırtıllar öncelikle yumurtadan çıktıkları yere yakın iğne yapraklarda beslenmiş, zamanla etrafa yayılmışlardır. Kışı larva evresi boyunca birkaç kez ördükleri keseler içerisinde geçirmişlerdir. T. pityocampa problemi olan bütün alanlarda kabaca bir ağaçtaki ortalama kese sayısının 4-6 kadar olduğu, alandaki ağaçların ise %20-30 kadarında kese bulunduğu tespit edilmiştir. Kışı geçiren tırtıllar Mayıs başında ağaç tepelerinden inerek toprak içerisinde pupa evresine geçmişlerdir. Araştırma alanında Temmuz ve Ağustos aylarında böceğin erginleri görülmeye başlanmıştır.

Tespitlerimize göre, T. pityocampa araştırma alanında yılda bir generasyona sahip olup kışı tırtıl döneminde geçirmektedir.

Doğal düşmanları: T. pityocampa’nın araştırmalarımız sonucu tespit ettiğimiz doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Compsilura concinnata (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

C. concinnata erginlerinin boyu 9-10 mm olarak ölçülmüştür. Morfolojik olarak Exorista segregata Rond.’ya çok benzemektedir. Ancak boyu E. segregata’ya göre daha küçüktür (Şekil 3.96).

♂ ♀

Şekil 3.96: Compsilura concinnata (Meig.) (x3,5) 116

Araştırmalarımız sonucu, C. concinnata larvalarının 02.02.2002-10.02.2002 tarihleri arasında daha önceden laboratuvara getirilmiş olan T. pityocampa larvalarını öldürdüğü, konukçuyu terk edip dış ortamda pupa evresine geçtiği, 1-2 hafta içerisinde de ergin hale geldiği tespit edilmiştir.

Phryxe caudata (Rondoni, 1859) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin vücut rengi kahverengimtrak siyah olup gerilmiş kanat açıklıkları 15-18 mm olarak ölçülmüştür.

Araştırmalarımızda erginleri, 27.04.2001 tarihinde Soğuksu-Aktefek Pinus nigra meşceresinde toprakta pupa evresine geçmek üzere olan olgun T. pityocampa tırtılları yakınında, 21.10.2002 tarihinde Soğuksu-Aktefek Pinus nigra meşceresinde biyolojik mücadele amacıyla tesis edilen ve içerisinde T. pityocampa keselerinin bulunduğu adacık üzerinde ve 23.10.2002 tarihinde Karaçökek Pinus nigra meşceresinde yakalanmışlardır.

Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758) Kelebeğin ön kanatları arası açıklık dişilerde 30-33 mm, erkeklerde 24-29 mm olarak ölçülmüştür. Erkeklerde baş ve thorax siyahımtrak kahverengi, abdomen kahverengidir. Ön kanatlar kahverengi olmakla birlikte üzerinde oldukça geniş yer kaplayan siyah lekeler bulunmaktadır. Arka kanatlar krem rengi olup üzerinde belirgin olmayan kahverengi desenler bulunmaktadır (Şekil 3.97).

Şekil 3.97: Thaumetopoea processionea (L.) (x1,8) 117

T. processionea dünyada Orta ve Güney Avrupa, Kafkasya ve Rusya’nın batısında Juglans regia, Quercus sp., Q. cerris ve Q. pyrenaica’lar üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [183, 201, 225].

Türkiye’de birçok alanda yayılış gösteren bu tür Quercus türlerinde zarar yapmaktadır [4, 27].

Yaptığımız araştırmalarda, 16.07.2001 tarihinde Kurtköy Deposu’nda ve 22.07.2001 tarihinde Sümbüllü mevkiinde Quercus petraea ve Quercus frainetto gövdelerinin tepe tacına yakın kısımlarında kabaca çapı 30-40 cm’yi bulan keseler içerisinde pupalar bulunmuştur. Laboratuvara getirdiğimiz pupalardan 28.07.2001 tarihinden itibaren erginler çıkmaya başlamıştır (Şekil 3.98). Ayrıca, 28.07.2002 tarihinde Gündoğan mevkiinde de atrapla erginleri yakalanmıştır.

Şekil 3.98: Thaumetopoea processionea (L.) pupaları

3.2.7.10. Familya: Lymantriidae Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) Elimizdeki örnekte kelebeğin ön kanat açıklığı 69 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatları koyu krem renginde olup üzerinde kahverengi şeritler bulunmaktadır. Arka kanatlar krem renginde ve belirgin olmayan açık kahverengi desenlidir. Vücudun üzeri oldukça sık tüylerle kaplıdır (Şekil 3.99).

118

Şekil 3.99: Calliteara pudibunda (L.) (x1,0)

Avrupa, Rusya, Kafkasya, İran ve Afganistan’da yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda esas olarak Fagus ve Carpinus türlerinde zarar yapmaktadır. Bu türün diğer konukçuları arasında 1. derecede; Acer sp., Aesculus sp., Betula sp., Castanea sp., Corylus sp., Juglans sp., Populus sp., P. tremula, Quercus sp., Salix caprea, Sorbus aucuparia, Tilia sp. ve Ulmus, 2. derecede; Calluna sp., Larix sp., Prunus sp., Pyrus sp., Rosa sp., Rubus sp., Vaccinium myrtillus, Vitis vinifera ve ender olarak da Abies sp., Alnus sp., Cornus sp., Crataegus sp., Fraxinus sp., Juniperus sp., Picea sp., Pinus sp., Rhamnus sp., Robinia sp. ve Sambucus sp. yer almaktadır [191, 201, 242].

C. pudibunda Türkiye’nin genelinde yayılış göstermektedir [186, 201].

Araştırmalarımızda, bu türün pupası 10.01.2002 tarihinde Sivritepe mevkiinde Quercus petraea yaprağı üzerinde asılı halde bulunmuştur. Laboratuvara getirilen pupadan 16.01.2002 tarihinde ergin çıkışı gözlenmiştir.

Lymantria dispar (Linnaeus, 1758) Kelebeklerin ön kanat açıklığı erkeklerde 35-41 mm, dişilerde 57-68 mm olarak ölçülmüştür. Erkeklerde kanatların zemini açık kahverengi ve gri renklerden oluşmaktadır. Ön kanatlar üzerinde koyu kahverengi 4-5 adet dalgalı şerit görülür. Arka kanatlar daha açık renkli ve sadedir. Antenleri çift taraflı tarağımsı anten tipindedir. Dişiler erkeklere göre daha iridir. Dişilerde kanat rengi kirli beyazdır ve ön kanatlar üzerinde belirgin olmayan dalgalı şeritler bulunmaktadır. Antenler iplik şeklindedir (Şekil 3.100). 119

♂ ♀

Şekil 3.100: Lymantria dispar (L.) (x1,3)

L. dispar; batıda İngiltere’den başlayıp doğuya doğru Japonya’ya, kuzeyde Güney İsveç’ten Kuzey Afrika ve Filistin’e kadar çok geniş bir alanda yayılış gösterir. Ayrıca, bu tür Avrupa’dan Kuzey Amerika’ya, buradan da Güney Amerika’ya yayılmıştır. İleri derecede polyfag bir tür olan L. dispar 300’den fazla bitki türünde zarar yapmaktadır [39, 134, 242, 243, 244, 245].

Türkiye’nin hemen her bölgesinde yayılış gösteren ve polyfag olan bu türün Arbutus, Carpinus, Cistus, Corylus, Erica, Pinus, Populus, Pseudotsuga menziesii, Quercus ve Salix türleri ile meyve ağaçlarında zarar yaptığı tespit edilmiştir [42, 139, 166, 186, 246, 247, 248, 249, 250].

Sivritepe mevkiinde 06.05.2002 tarihinde yaptığımız incelemelerde Quercus petraea’ların gövdelerine konulmuş az sayıda yumurta paketi bulunmuştur (Şekil 3.101). Yumurtalar açık yeşil renkte ve basık küremsi şekilde olup çok sayıda ve toplu halde üzeri kirli sarı renkte tüylerle kapatılmak suretiyle konulmuştur. Laboratuvara getirilen bu yumurta paketlerinden 11.05.2002 tarihinde tırtıllar çıkmaya başlamıştır. Yoğun olarak vücudu kıllarla kaplı olan tırtılların rengi siyahımsı gridir. Tırtılların dorsalinde sarı ve turuncu noktasal lekeler bulunmaktadır (Şekil 3.102). Tırtıllar 25.06.2002 tarihinden sonra pupa olmuş, 04.07.2002 tarihinden sonra da pupalardan ergin çıkışları başlamıştır. 07.05.2002 tarihinde Karadere mevkiinde Fagus orientalis’lerin gövdelerinde yumurta paketleri ve yapraklarda yiyim yapan tırtıllar tespit edilmiştir. Bulunan yumurta paketlerinin ancak %10 kadarında tırtıl bulunduğu, 120

diğer yumurta paketlerindeki tırtılların daha önce yumurtaları terk ettiği saptanmıştır. 03.07.2002 tarihinde Kurtköy Deposu’nda, 24.07.2002 tarihinde Gündoğan mevkiinde erginleri yakalanmıştır. Süleymaniye Subasar Ormanı Paşaköy mevkiinde 21.05.2003 tarihinde Fraxinus angustifolia’ların gövdeleri üzerinde yumurta paketleri ve yapraklarda yiyim yapan genç ve olgun tırtıllar bulunmuştur. Paşaköy’den toplanıp laboratuvara getirilen yumurta paketlerinden 25.05.2003 tarihinde tırtıl çıkışı başlamış, 30.06.2003 tarihinden sonra pupa olmuştur. Araştırmalarımızda, dişi pupaların erkek pupalardan çok daha uzun ve ağır olduğu tespit edilmiştir (Şekil 3.103). Pupalardan 09.07.2003 tarihinden sonra ergin çıkışları başlamıştır. 13.07.2003 tarihinden sonra da erginler yumurta koymaya başlamıştır.

Tespitlerimize göre, L. dispar çalışma alanında yılda bir döle sahip olup kışı yumurta evresinde geçirmektedir. Tırtılları Nisan ortasından Temmuz başlarına kadar konukçu bitkilerde zarar vermektedir. Uçma zamanı Temmuz ayı boyunca devam etmektedir.

Şekil 3.101: Lymantria dispar (L.)’ın kabuk çatlağına koyduğu yumurta paketleri

Şekil 3.102: Lymantria dispar (L.) tırtılı (x0,7) 121

♂ ♀

Şekil 3.103: Lymantria dispar (L.) pupaları (x1,3)

Lymantria dispar (L.) – konukçu bitki türü ilişkileri Bu kapsamda; araziden laboratuvara getirilen L. dispar yumurtalarından tırtıllar elde edilmiş, bu tırtıllardan 15’er adeti araştırma alanının 4 önemli konukçu bitki türü (Carpinus betulus, Fagus orientalis, Quercus robur ve Salix babylonica) ile beslenmek üzere yetiştirme kavanozlarına konulmuştur. Daha sonra Pazartesi, Çarşamba ve Cuma günleri olmak üzere düzenli periyotlar halinde ölçümler (tırtıl ağırlığı, verilen yaprak ağırlığı, yediği yaprağın ağırlığı, dışkı ağırlığı) yapılmıştır. Ölen tırtılların yerine yenilerini koyabilmek amacıyla aynı anda ve aynı konukçu bitki türleri ile yedek tırtıllar beslenmiştir.

1. Tırtıl ağırlığının zamana göre değişimi Bu bölümde; farklı konukçu bitki türlerinde L. dispar tırtıl ağırlıklarının zamana göre değişimi incelenmiş (Şekil 3.104), konukçu bitki türü baz alınarak tırtıl ağırlığının zamana göre değişiminde farklılığın boyutu varyans analizi ile hesaplanmıştır (Tablo 3.7).

Yapılan varyans analizine göre; %90 güven aralığında bu ilişkinin anlamlı olmadığı, yani araştırmamızda kullanılan dört farklı konukçu bitki türü ile tırtıl ağırlığı arasında önemli bir fark olmadığı hesaplanmıştır (Tablo 3.7).

122

2,25

2,00 Carpinus betulus 1,75 Quercus robur Fagus orientalis 1,50

(gr) Salix babylonica ı ğ ı 1,25 Polinom (Salix babylonica) rl ı ğ 1,00 Polinom (Carpinus betulus) l a

ı Polinom (Fagus orientalis) rt ı 0,75 Polinom (Quercus robur) T 0,50

0,25

0,00 1 2 2 0 0 1 1 2 2 0 0 1 1 9. 4. 9. 3. 8. 3. 8. 3. 8. 3. 8.0 3.0 8.0 05 05 05 06 06 06 06 06 06 07 7 7 7 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Tarih

Şekil 3.104: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişimi

Tablo 3.7: Tırtıl ağırlığının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar ,598 3 ,199 ,966 ,413 arası Gruplar içi 16,514 80 ,206 Toplam 17,113 83

2. Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi Araştırmanın ikinci bölümünde; farklı konukçu bitki türlerinde tırtıllar tarafından yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi incelenmiş (Şekil 3.105), varyans analizi ile farkın hangi oranda gerçekleştiği, Tukey testi ile de varyantların ikili olarak karşılaştırılması yapılmıştır (Tablo 3.8, Tablo 3.9).

Yapılan varyans analizi bu ilişkinin %80 düzeyinde anlamlı olduğunu göstermektedir (Tablo 3.8). Şekil 3.105 ve Tukey testine göre (Tablo 3.9) S. babylonica’nın Q. robur’dan farklı olduğu, yani daha fazla yenildiği, C. betulus ve F. orientalis’den farklı olmadığı sonucu çıkmıştır.

123

12 Carpinus betulus Quercus robur 10 Fagus orientalis (gr)

ı Salix babylonica 8 Polinom (Salix babylonica) Polinom (Carpinus betulus) 6 Polinom (Fagus orientalis) Polinom (Quercus robur)

Yenilen yaprak miktar 2

24 29 03 08 13 18 23 28 03 08 13 18 23 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 5. 5. 6. 6. 6. 6. 6. 6. 7. 7. 7. 7. 7. 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03

Tarih

Şekil 3.105: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi

Tablo 3.8: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar 26,147 3 8,716 1,569 ,203 arası Gruplar içi 444,437 80 5,555 Toplam 470,584 83

124

Tablo 3.9: Yenilen yaprak miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi)

(I) Varyant (J) Varyant Ortalama Std. Hata Sig. 80% Güven aralığı farkı (I-J) Alt sınır Üst sınır 1,00 2,00 ,6627 ,7274 ,799 -,7856 2,1109 3,00 ,4132 ,7274 ,941 -1,0351 1,8614 4,00 -,8082 ,7274 ,684 -2,2564 ,6400 2,00 1,00 -,6627 ,7274 ,799 -2,1109 ,7856 3,00 -,2495 ,7274 ,986 -1,6977 1,1987 4,00 -1,4709* ,7274 ,189 -2,9191 -2,2638E-02 3,00 1,00 -,4132 ,7274 ,941 -1,8614 1,0351 2,00 ,2495 ,7274 ,986 -1,1987 1,6977 4,00 -1,2214 ,7274 ,341 -2,6696 ,2269 4,00 1,00 ,8082 ,7274 ,684 -,6400 2,2564 2,00 1,4709* ,7274 ,189 2,264E-02 2,9191 3,00 1,2214 ,7274 ,341 -,2269 2,6696 * Ortalama farkı .20 düzeyinde önemlidir.

3. Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi Araştırmanın üçüncü bölümünde; farklı konukçu bitki türlerinde tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi incelenmiş (Şekil 3.106), varyans analizi ile farkın hangi oranda gerçekleştiği, Tukey testi ile de varyantların ikili olarak karşılaştırılması yapılmıştır (Tablo 3.10, Tablo 3.11).

Yapılan varyans analizi bu ilişkinin %80 düzeyinde anlamlı olduğunu göstermektedir (Tablo 3.10). Şekil 3.106 ve Tukey testine göre (Tablo 3.11) S. babylonica ile beslenen tırtılların Q. robur ile beslenenlerden farklı olduğu, yani daha fazla dışkı çıkardığı, C. betulus ve F. orientalis ile beslenenlerden farklı olmadığı sonucu çıkmaktadır.

125

6 Carpinus betulus Quercus robur 5 Fagus orientalis Salix babylonica 4 Polinom (Salix babylonica) (gr) ı

s Polinom (Fagus orientalis) ı k

ş 3 ı Polinom (Quercus robur)

l d Polinom (Carpinus betulus) ı rt ı 2 T

24 29 03 08 13 18 23 28 03 08 13 18 23 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 5. 5. 6. 6. 6. 6. 6. 6. 7. 7. 7. 7. 7. 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 Tarih

Şekil 3.106: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi

Tablo 3.10: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişiminin varyans analizi sonuçları Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar 6,994 3 2,331 1,554 ,207 arası Gruplar içi 120,027 80 1,500 Toplam 127,021 83

126

Tablo 3.11: Tırtıl dışkısı miktarının zamana göre değişimi (Tukey testi) (I) Varyant (J) Varyant Ortalama Std. Hata Sig. 80% Güven aralığı farkı (I-J) Alt sınır Üst sınır 1,00 2,00 ,3832 ,3780 ,742 -,3694 1,1358 3,00 3,574E-02 ,3780 1,000 -,7169 ,7883 4,00 -,4301 ,3780 ,667 -1,1827 ,3225 2,00 1,00 -,3832 ,3780 ,742 -1,1358 ,3694 3,00 -,3475 ,3780 ,795 -1,1001 ,4052 4,00 -,8133* ,3780 ,146 -1,5659 -6,0653E-02 3,00 1,00 -3,5738E-02 ,3780 1,000 -,7883 ,7169 2,00 ,3475 ,3780 ,795 -,4052 1,1001 4,00 -,4658 ,3780 ,608 -1,2184 ,2868 4,00 1,00 ,4301 ,3780 ,667 -,3225 1,1827 2,00 ,8133* ,3780 ,146 6,065E-02 1,5659 3,00 ,4658 ,3780 ,608 -,2868 1,2184 * Ortalama farkı .20 düzeyinde önemlidir.

Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisi Araştırmamızda konukçu bitki türüne bakılmaksızın dişi (n=25) ve erkek (n=35) pupaların ağırlık ve boy bakımından birbirinden farkı varyans analizi ile incelenmiştir (Tablo 3.12). Yapılan varyans analizi sonucu; ağırlık ve boy bakımından dişi ve erkek pupalar arasındaki farkın %99.9 güven düzeyinde önemli olduğu anlaşılmaktadır (Tablo 3.12). Ayrıca, Şekil 3.107 incelendiğinde dişi pupaların erkek pupalardan açık farkla daha ağır ve uzun boylu olduğu görülmektedir.

Tablo 3.12: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları

Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar 994,592 1 994,592 315,083 ,000 arası Gruplar içi 179,926 57 3,157 Toplam 1174,519 58

127

2,1 Erkek pupalar 1,8 Dişi pupalar 1,5 Polinom (Dişi pupalar) Polinom (Erkek pupalar) 1,2 k (gr) ı rl

ı 0,9 ğ

A 0,6

0,3

0 10 13 16 19 22 25 28 31 Boy (mm) 2 ye = -0,0002x2 + 0,0572x - 0,5335 yd = 0,0224x - 1,0977x + 14,627 2 R2 = 0,7239 R = 0,7861

Şekil 3.107: Erkek ve dişi pupaların ağırlık-boy ilişkisi

Doğal düşmanları: Arazi çalışmaları sonucu tespit ettiğimiz L. dispar’ın doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Carabidae)

Erginlerin boyu 28-34 mm arasında olup kanat örtüleri metalik koyu yeşil, boyun kalkanı ve baş metalik mavimtrak siyahtır. Vücudun alt tarafı ve bacaklar siyah renktedir. Vücut kanat örtülerinden itibaren başa doğru daralarak devam etmektedir (Şekil 3.108).

Şekil 3.108: Calosoma sycophanta (L.) (x1,1) 128

Orta Avrupa’dan Türkmenistan’a kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir [4].

Yırtıcı bir tür olan C. sycophanta özellikle Lepidoptera türlerinin (Lymantria dispar L., Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.), Hyphantria cunea (Dry.), Tortrix viridana (L.) vb.) tırtıl ve pupaları ile beslenmektedir [4, 49, 251].

Araştırmalarda C. sycophanta erginleri 23.06.2001 tarihinde Paşaköy, 01.07.2002 tarihinde Sümbüllü mevkiinde ve 07.07.2002 tarihinde Kurtköy Deposu yakınında bulunan Quercus petraea’lar üzerindeki olgun L. dispar tırtılları ile beslenirken yakalanmıştır.

3.2.7.11. Familya: Arctiidae Arctia villica (Linnaeus, 1758) Erginlerin kanat açıklığı 49-57 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatlarda zemin rengi koyu kahverengi olup üzerinde çok sayıda iri beyaz benekler bulunmaktadır. Arka kanatlar portakal renginde olup üzerinde koyu kahverengi benek ve desenler vardır. Antenler ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.109).

Şekil 3.109: Arctia villica (L.) (x1,1)

A. villica Orta ve Güney Avrupa’da yayılış göstermektedir. Konukçuları arasında Erysimum cheiri, Morus sp., Myosotis sp., Plantago sp., Rumex sp., Stellaria sp., Taraxacum sp., Ulex sp., Ulmus sp. ve Vitis vinifera bulunmaktadır [183, 226].

129

Türkiye’de Adapazarı, Ankara (Merkez, Bağlum, Beynam, Hacıkadın), Bursa, Çanakkale-Gelibolu, Eskişehir, Hatay (Reyhanlı), İstanbul (Bebek, Büyükdere, Kefeliköy), İzmir (Bornova), Kahramanmaraş ve Samsun’da tespit edilmiştir [27, 185, 186]. Ayrıca, Günaydın [252] A. villica’nın Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Vitis vinifera’larda zarar yaptığını belirtmektedir.

Arazi çalışmalarımız sırasında, 22.06.2001 tarihinde Paşaköy mevkiine kurduğumuz ışık tuzağına az sayıda A. villica erginleri gelmiştir.

Hyphantria cunea (Drury, 1773) Arazide yakalanan ve laboratuvarda elde edilen ergin H. cunea’ların ön kanat açıklığı 25-33 mm’dir. Kanatlarında siyah noktaları olan bu türün vücudunda ve kanatlarında kar beyaz renk hakimdir. Antenler erkeklerde iki sıralı tarak, dişilerde ipliğimsi tiptedir (Şekil 3.110).

♂ ♀

Şekil 3.110: Hyphantria cunea (Dry.) (x1,7)

İleride derecede polyfag bir zararlı olan bu kelebeğin başta meyve ağaçları olmak üzere 300’den fazla konukçusunun olduğu bilinmektedir [253]. Kuzey Amerika’nın yerli türü olan bu kelebek, Bovey [254]’e göre Amerika’dan Macaristan’a ticari mallarla gelerek ilk olarak 1940 yılında Budapeşte civarında görülmüş ve daha sonra tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Ayrıca bu tür Rusya, Kore ve Japonya’da da mevcuttur [139].

Türkiye’de ilk kez 1975 yılında Edirne, İstanbul (Çatalca, Silivri), Tekirdağ’da görülmüş olan bu tür günümüzde Marmara ve Karadeniz Bölgeleri ile Kuzey Ege’de yayılmıştır. 1982 yılında görüldüğü Orta Karadeniz Bölgesi’nde başta geniş fındık 130

sahaları olmak üzere hemen hemen bütün meyve ağaçlarının önemli bir zararlısı haline gelmiştir [139, 250, 255, 256]. Özay [139] H. cunea’nın İstanbul, Kocaeli ve Sakarya’da Salix alba ve S. excelsa’larda, Selek [250] Sakarya ve Kocaeli’de Populus türleri üzerinde zarar yaptığını tespit etmiştir.

H. cunea ile ilgili arazi ve laboratuvar çalışmalarımızın sonuçları Tablo 3.13’de verilmiştir.

131

Tablo 3.13: Hyphantria cunea (Dry.)’nın tespit tarihleri, mevkii ve biyolojik gözlemler Mevki Tarih Biyolojik gözlemler Süleymaniye Subasar 11.05.2001 Fraxinus angustifolia yapraklarında az sayıda tırtıl ve Ormanı ergin tespit edilmiştir. Yeşilyurt 22.06.2001 Corylus avellana ve Quercus petraea yapraklarında yiyim yapan az sayıda tırtıl. Süleymaniye Subasar 29.06.2001 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Ulmus leavis Ormanı yapraklarında yiyim yapan olgun tırtıllar tespit edilmiştir. Laboratuvara alınan tırtıllar ilk olarak 10.07.2001’de pupa, 20.07.2001’de de ergin evresine geçmiştir. Süleymaniye Subasar 12.08.2001 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Quercus robur’ Ormanı larda oluşturdukları ağ içerisinde yiyim yapan genç tırtıllar. Laboratuvara alınan tırtıllar ilk olarak 30.09.2001’de pupa, 03.03.2002’de de ergin evresine geçmiştir (Şekil 3.111). Tuzak 14.08.2001 Yol kenarında bulunan Salix alba’lar üzerinde ağ içerisinde genç tırtıllar. Süleymaniye Subasar 05.05.2002 Fraxinus angustifolia yapraklarında yumurta toplulukları Ormanı ve az sayıda ergin. Şeyhler 20.05.2002 Corylus avellana yapraklarında oluşturdukları ağ içerisinde yiyim yapan tırtıllar. Süleymaniye Subasar 21.05.2002 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Ulmus minor Ormanı yapraklarında yiyim yapan tırtıllar. Sümbüllü 16.06.2002 Quercus petraea üzerinde az sayıda olgun tırtıl. Süleymaniye Subasar 09.09.2002 Fraxinus angustifolia yapraklarında yumurta kümeleri ve Ormanı ağ içerisinde tırtıllar. Süleymaniye Subasar 30.09.2002 Pupa evresine geçmek için Fraxinus angustifolia ve Acer Ormanı campestre gövdelerinden toprağa doğru inen olgun tırtıllar. Süleymaniye Subasar 21.05.2003 Çok sayıda ergin ve Fraxinus angustifolia ve Acer Ormanı campestre yaprakları üzerinde az sayıda yumurta toplulukları bulunmuştur. Süleymaniye Subasar 05.07.2003 Acer campestre, Fraxinus angustifolia ve Ulmus leavis Ormanı yapraklarında yiyim yapan olgun tırtıllar tespit edilmiştir. Laboratuvara getirilen tırtıllar 10.07.2003’den sonra pupa, 20.07.2003’den sonra ergin evresine geçmişlerdir. Dişler 24.07.2003’den sonra yumurta bırakmaya başlamışlardır. Süleymaniye Subasar 09.09.2003 Acer campestre ve Fraxinus angustifolia yapraklarında Ormanı yiyim yapan az sayıda olgun tırtıl. 132

Laboratuvarda elde edilen kelebeğin bıraktığı basık küre şeklindeki yumurtaların çapı 1 mm’den daha küçüktür. Başlangıçta yumurtaların rengi açık yeşil olup tırtıllar çıkmadan önce griye dönüşmüştür (Şekil 3.112). Yapılan ölçümlere göre tırtılların boyu 25-30 mm arasında değişmektedir. Tırtılların vücudu tamamen uzun tüylerle kaplıdır. Yeşilimsi bir renge sahip olan tırtılların sırtında siyah, her iki yanında da sarı bir çizgisi vardır (Şekil 3.113). Araştırmamız sonucu; tırtılların yumurtadan çıkıp pupa evresine geçene kadar yedi larva evresi geçirdiği ve alanda yalnızca tırtılların siyah başlı ırkının bulunduğu tespit edilmiştir. Pupaların rengi başlangıçta açık kahverengidir. Erginlerin çıkmasına yakın renk koyu kahverengine dönüşmektedir. Pupaların boyu 12-15 mm, çapı ise 5-6 mm arasında değişmektedir (Şekil 3.114).

Şekil 3.111: Hyphantria cunea (Dry.) zararı

Şekil 3.112: Hyphantria cunea (Dry.) yumurtası (x1,5)

133

Şekil 3.113: Hyphantria cunea (Dry.) tırtılı (x1,5)

Şekil 3.114: Hyphantria cunea (Dry.) pupası (x2,5)

1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık-boy ilişkisi ve ergin çıkışı ile ilgili tespitler Araştırmamızın ilk bölümünde birinci döl H. cunea pupalarının ağırlık ve boy ilişkisi incelenmiş, varyans analizi ile aralarında fark olup olmadığı araştırılmıştır (Şekil 3.115, Tablo 3.14).

Elde edilen sonuçlara göre, %99.9 güvenle dişi pupaların erkek pupalardan daha ağır ve daha boylu oldukları tespit edilmiştir (Şekil 3.115, Tablo 3.14).

134

Dişi pupa 0,2 Erkek pupa 0,18 Polinom (Dişi pupa) 0,16 Polinom (Erkek pupa) 0,14 0,12 yd = 0,0041x3 - 0,137x2 + 1,5522x - 5,8013 k (gr) ı 0,1 2

rl R = 0,742 ı

ğ 0,08 ye = -0,0048x3 + 0,1585x2 - 1,7064x + 6,1244 A 0,06 2 R = 0,6962 0,04 0,02 0 9 9,5 10 10,5 11 11,5 12 12,5 13 13,5 14 Boy (mm)

Şekil 3.115: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisi

Tablo 3.14: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar 8,813 1 8,813 11,129 ,001 arası Gruplar içi 65,727 83 ,792 Toplam 74,540 84

Araştırmamızın ikinci bölümünde erkek ve dişi pupaların ergin çıkış tarihleri arasındaki ilişki incelenmiştir (Şekil 3.116). Ayrıca, erkek ve dişi pupaların ergin çıkış tarihleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığı test edilmiştir (Tablo 3.15).

Varyans analizi sonuçlarına göre, erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri arasında %99.9’ dan daha yüksek bir güven düzeyinde fark olduğu saptanmıştır (Tablo 3.15). Pupalardan erkek ve dişi erginlerin çıkışı aynı tarihlerde başlamasına karşılık bu süreç dişilerde erkeklere oranla daha geç tamamlanmıştır (Şekil 3.116). Ayrıca, erkek ve dişi pupalardan en fazla ergin çıkışı 24-25.07.2003 tarihinde gerçekleşmiştir.

135

Şekil 3.116: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa adetleri ilişkisi

Tablo 3.15: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri varyans analizi sonuçları Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar 53,205 1 53,205 17,648 ,000 arası Gruplar içi 247,212 82 3,015 Toplam 300,417 83

Araştırmamızın üçüncü bölümünde birinci generasyon H. cunea pupalarından çıkan erginlerin çıkış tarihleri, pupa ağırlığı ve boyu ile çıkış tarihleri ve eşey oranları arasında nasıl bir ilişki olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır (Şekil 3.117, Şekil 3.118).

Elde edilen sonuçlar, zayıf bir ilişki de olsa daha ağır dişi pupalardan daha erken ergin çıkışı gerçekleşmesine karşın, daha ağır erkek pupalardan daha geç ergin çıkışı gerçekleştiğini göstermiştir (Şekil 3.117). Diğer taraftan, Şekil 3.118’e göre, hem erkek hem de dişi pupalarda boylu olanlarda daha erken, daha az boylu olanlarda daha geç ergin çıkışı gözlenmiştir. Ayrıca, pupalardan ergin çıkışı erkeklerde dişilere oranla daha erken başlamakta ve daha erken tamamlanmaktadır (Şekil 3.117, Şekil 3.118).

136

0,25 Dişi pupalar Erkek pupalar 0,2 Polinom (Dişi pupalar) Polinom (Erkek pupalar) 0,15 2 k (gr)

ı yd = 0,0005x - 36,169x + 684174

rl 2 ı R = 0,0374

ğ 0,1

A ye = 0,0007x2 - 51,338x + 970911 2 0,05 R = 0,0379

0 20 22 24 26 28 30 01 03 05 .07 .07 .07 .07 .07 .07 .08 .08 .08 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Ergin çıkış tarihi

Şekil 3.117: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa ağırlıkları ilişkisi

14,5 Dişi pupalar 13,5 Erkek pupalar Polinom (Erkek pupalar) 12,5 Polinom (Dişi pupalar)

11,5 yd = 0,0286x2 - 2163,4x + 4E+07 2 Boy (mm) 10,5 R = 0,1542

2 9,5 ye = 0,0441x - 3340,1x + 6E+07 R2 = 0,0761 8,5 20. 22. 24. 26. 28. 30. 01. 03. 05. 07.03 07.03 07.03 07.03 07.03 07.03 08.03 08.03 08.03

Ergin çıkış tarihi

Şekil 3.118: 1. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi

2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık-boy ilişkisi ve ergin çıkışı ile ilgili tespitler Araştırmamızın ilk bölümünde ikinci döl H. cunea pupalarının ağırlık ve boy ilişkisi incelenmiş, varyans analizi ile aralarında fark olup olmadığı araştırılmıştır (Şekil 3.119 ve Tablo 3.16).

Elde edilen sonuçlar, %99.9’dan daha yüksek bir ihtimalle dişi pupaların erkek pupalardan daha ağır ve daha boylu olduğunu göstermiştir (Şekil 3.119, Tablo 3.16). 137

yd = 0,0248x3 - 1,0524x2 + 14,919x - 70,32 0,24 2 R = 0,5215 ye = 0,003x3 - 0,1247x2 + 1,7124x - 7,7123 0,22 R2 = 0,801 0,2 Dişi pupa

0,18 Erkek pupa k (gr) ı

rl Polinom (Dişi pupa) ı 0,16 ğ A Polinom (Erkek 0,14

0,12

0,1 11 11,5 12 12,5 13 13,5 14 14,5 15 15,5 Boy (mm)

Şekil 3.119: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) dişi ve erkek pupası ağırlık ve boy ilişkisi

Tablo 3.16: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupası ağırlık ve boy ilişkisinin varyans analizi sonuçları Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar 9,337 1 9,337 15,694 ,000 arası Gruplar içi 19,038 32 ,595 Toplam 28,375 33

Araştırmamızın ikinci bölümünde ilk olarak erkek ve dişi pupaların ergin çıkış tarihleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığı test edilmiştir (Tablo 3.17).

Sonuç olarak, pupalardan erkek ve dişi ergin çıkış tarihleri arasında % 88 güven düzeyinde bir fark olduğu tespit edilmiştir (Tablo 3.17). Şekil 3.120 ve Şekil 3.121’e göre, pupalardan erkek ve dişi çıkışı hemen hemen aynı tarihe rastlamakta, ancak belli bir süre sonra erkek ergin çıkışı tamamlanmasına karşılık, dişi ergin çıkışı uzun bir süre daha devam etmektedir.

138

Tablo 3.17: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından erkek ve dişi ergin çıkış tarihlerinin varyans analizi sonuçları Kareler Serbestlik Kareler F Sig. toplamları derecesi ortalamaları Gruplar 1060,891 1 1060,891 2,532 ,121 arası Gruplar içi 13406,550 32 418,955 Toplam 14467,441 33

Araştırmamız kapsamında ikinci döl H. cunea pupalarından çıkan erginlerin çıkış tarihleri, pupa ağırlığı ve boyu ile çıkış tarihleri ve eşey oranları arasında nasıl bir ilişki olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır (Şekil 3.120, Şekil 3.121).

Ayrıca, araştırmamız kapsamında ikinci döl H. cunea pupalarından çıkan erginlerin çıkış tarihleri, pupa ağırlığı ve boyu ile çıkış tarihleri ve eşey oranları arasında nasıl bir ilişki olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Sonuçlara göre, erkek ve dişi bireyler Mart ayının ilk günlerinde pupadan çıkmaya başlamıştır. Dişi bireylerin çıkışı Mayıs sonuna kadar, erkek bireylerin çıkışı Nisan sonuna kadar devam etmiştir. Dişi bireylerde; pupa ağırlığının ve boyunun artmasıyla birlikte çıkış tarihlerinin ötelendiği, buna karşılık erkek bireylerde ergin çıkış tarihlerinin ağır ve boylu pupalarda erken, hafif ve kısa pupalarda daha geç gerçekleştiği tespit edilmiştir (Şekil 3.120, Şekil 3.121).

139

0,24 Dişi bireyler 0,22 Erkek bireyler Polinom (Dişi bireyler) 0,2 Polinom (Erkek bireyler) 0,18 k (gr) ı rl

ı 0,16 ğ 3 2 A yd = -5E-08x + 0,0057x - 214,69x + 3E+06 0,14 2 R = 0,185

0,12 ye = -3E-07x3 + 0,037x2 - 1394,3x + 2E+07 R2 = 0,1462 0,1 18 28 10 20 30 09 19 29 09 19 29 08 .02 .02 .03 .03 .03 .04 .04 .04 .05 .05 .05 .06 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Ergin çıkış tarihleri

Şekil 3.120: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa ağırlıkları ilişkisi

Dişi bireyler 15,5 Erkek bireyler 15 Polinom (Dişi bireyler) 14,5 Polinom (Erkek bireyler) 14

13,5 3 2 yd = 8E-06x - 0,9474x + 35728x - 4E+08 13 R2 = 0,1238

Boy (mm) 12,5 ye = -9E-06x3 + 1,0188x2 - 38491x + 5E+08 12 R2 = 0,5977 11,5 11 18 28 10 20 30 09 19 29 09 19 29 08 .02 .02 .03 .03 .03 .04 .04 .04 .05 .05 .05 .06 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 .0 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Ergin çıkış tarihi

Şekil 3.121: 2. generasyon Hyphantria cunea (Dry.) pupasından ergin çıkış tarihleri ve pupa boyları ilişkisi

1980 öncesinde ve sonrasında yapılan Fraxinus angustifolia ağaçlandırmalarında Hyphantria cunea (Dry.)’nın çap ve hacim artımı üzerindeki etkisi Araştırmamızda 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia ağaçlandırma alanlarında H. cunea’nın çap ve hacim artımı üzerinde nasıl bir etki yaptığı araştırılmıştır.

Literatür bilgilerine göre H. cunea’nın araştırma alanına 1980 yılından sonra ulaştığı anlaşılmaktadır. Süleymaniye Dişbudak Ormanı’nda 1980 yılından önce ve sonra 140

Fraxinus angustifolia dikimleri yapılmıştır. Bu veriler ışığında, H. cunea’nın alanda bulunduğu ve bulunmadığı dönemlerde Fraxinus angustifolia’larda çap ve hacim artımının nasıl gerçekleştiği tespit edilmeye çalışılmıştır. İstatistiksel değerlendirmeler için, 1980 öncesi yapılan dikimlerde H. cunea’nın alanda olmadığı ilk 15 yıllık çap ve hacim değerlerine karşılık 1980 sonrası yapılan dikimlerin zararlının etkisi altında geçen ilk 15 yılı dikkate alınmıştır (Şekil 3.122 ve Şekil 3.123). Örnek alanlarda göğüs yüzeyi kullanılarak elde edilmiş olan çap ve hacim değerleri Çiçek [9]’den alınmıştır. Örnek alanlara ait bazı değer ve bilgiler Tablo 3.18’de verilmiştir.

Tablo 3.18: Örnek alanlara ait bazı değer ve bilgiler [9] Dikim tarihi Örnek alan Bölme no Yaş Dikim aralığı Bonitet no (m) 1980 öncesi dikim 13 114 36 3x2 I 14 114 35 3x2 I 23 115 34 3x2 I 24 115 35 3x2 I 1980 sonrası dikim 5 136 20 3,65x3,65 I 15 115 17 3,7x3,7 I 19 140 17 3,75x3,75 I 20 139 17 3,8x3,8 I

Tahmin edilen sonucun tersine, ilk 15 yıllık çap ve hacim artımının 1980 öncesi dikilen ağaçlarda 1980 sonrası dikilen ağaçlara göre biraz daha az olduğu görülmektedir (Şekil 3.122, Şekil 3.123).

141

20 1980 sonrası dikim 15 1980 öncesi dikim Polinom (1980 sonrası dikim) 10 Polinom (1980 öncesi dikim) Çap (cm)

0 0 5 10 15 Yaş (yıl) 3 2 ys = -0,0076x3 + 0,1825x2 + 0,2117x - 9E-13 yk = -0,0011x + 0,067x + 0,3333x - 8E-13 2 R2 = 0,9719 R = 0,9496

Şekil 3.122: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın çap artımı üzerindeki etkisi

0,25

1980 sonrası dikim 0,2 1980 öncesi dikim

) Polinom (1980 sonrası dikim) 3 0,15 Polinom (1980 öncesi dikim)

0,1 Hacim (m

0,05

0 0 5 10 15 Yaş (yıl)

3 2 ys = 6E-05x3 - 0,0001x2 + 0,0002x - 8E-15 yk = 7E-05x - 0,0007x + 0,0023x - 5E-15 2 R2 = 0,8659 R = 0,818

Şekil 3.123: 1980 öncesi ve sonrası Fraxinus angustifolia dikimlerinde Hyphantria cunea (Dry.)’nın hacim artımı üzerindeki etkisi

Doğal düşmanları: H. cunea’nın laboratuvar ve arazi çalışmalarımız sonucu tespit ettiğimiz doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

142

Calosoma sycophanta (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Carabidae)

Araştırma alanında yaptığımız çalışmalarda, 29.06.2001 ve 07.07.2002 tarihlerinde az sayıdaki C. sycophanta ergininin pupa olmak üzere toprağa inen olgun H. cunea tırtılları ile beslendiği tespit edilmiştir.

Compsilura concinnata (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

Laboratuvarda yapılan tespitlere göre, C. concinnata larvalarının 01.07.2002 - 08.07.2002 tarihleri arasında 1. döl H. cunea tırtıllarını öldürdüğü, daha sonra ölen tırtılı terk edip toprak içerisinde pupa evresine geçtiği, 12-14 gün içerisinde de ergin hale geldiği tespit edilmiştir. H. cunea zararlısı kışı 2. döl pupa evresinde geçirmektedir. Laboratuvarda elde edilen 2. döl pupalarının bir bölümü C. concinnata tarafından öldürülmüştür. Toprak içerisinde pupa evresini tamamlayan parazitoid 10.04.2003 tarihinde de ergin evresine geçmiştir. Ayrıca, içlerinde 1. döl H. cunea tırtıllarının bulunduğu yetiştirme kavanozlarından 20.07.2003 tarihinde C. concinnata parazitoidinin erkek ve dişi erginleri elde edilmiştir.

Exorista segregata (Rondani, 1859) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin boyu 9-12 mm olarak ölçülmüştür. Baş koyu kahverengi, thorax ve abdomen koyu gri, kanatlar saydam renktedir. Thorax ve abdomende enlemesine siyah bantlar görülmektedir (Şekil 3.124).

♂ (x2,7) ♀ (x1,8)

Şekil 3.124: Exorista segregata (Rond.) 143

E. segregata’nın, araziden laboratuvara getirilen ve yetiştirme kavanozlarına alınan 2. döl H. cunea tırtıllarını öldürdüğü 15-26.09.2002 tarihleri arasında tespit edilmiştir. Ayrıca, yine araziden laboratuvara getirilen 1. generasyon H. cunea tırtıllarının bir bölümü parazitoid larvası tarafından öldürülmüş, daha sonra bu larvalar pupa evresini tamamladıktan sonra 27.07.2003 tarihinde ergin haline gelmiştir. Tespitlerimize göre, E segregata larvası içinde bulunduğu tırtılı öldürdükten sonra dış ortama çıkıp pupa evresine geçmekte, 7-10 gün içerisinde de ergin hale gelmektedir.

Nemoraea pellucida (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin boyu 10-12 mm arasında ölçülmüştür. Baş ve thorax siyah, abdomen kirli sarı renktedir. Abdomeni çevreleyen çok ince siyah halkalar ve abdomenin ilk segmentinden son segmentine kadar uzanan kalın ve siyah renkte bir bant bulunmaktadır (Şekil 3.125).

♂

Şekil 3.125: Nemoraea pellucida (Meig.) (x3,1)

16.03.2003’de içi tamamen boşalmış halde bulunan 2. döl H. cunea pupaları içerisinde N. pellucida’nın pupaları bulunmuştur. 20.03.2003 tarihinden itibaren ergin hale gelen N. pellucida’lar pupalardan çıkmaya başlamıştır.

Pales pavida (Meigen, 1824) (Diptera: Tachinidae)

Erginlerin boyu 7,5-9,0 mm’dir. Vücut rengi siyah olup sık ve belirgin bir şekilde tüylerle kaplıdır (Şekil 3.126).

144

♂

Şekil 3.126: Pales pavida (Meig.) (x3,5)

Süleymaniye Subasar Ormanı’ndan laboratuvara bol miktarda 1. döl H. cunea tırtılları getirilmiştir. Yetiştirme kavanozuna alınan ve oda sıcaklığında beslenen tırtılların bir bölümü P. pavida larvaları tarafından öldürülmüş, daha sonra parazitoitin larvaları gelişimini tamamlayıp 22.07.2003 tarihinde ergin evresine geçmiştir.

Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) Elimizdeki kelebeklerin ön kanat açıklığı 36-41 mm olarak ölçülmüştür. Antenleri kısa ve kalın yapıda; kanat örtüleri, baş ve thorax kirli beyaz renktedir. Abdomenin posterioru açık kahverengidir. Ön ve arka kanatlarda çok sayıda koyu kahverengi-siyah lekeler bulunmaktadır. Antenler erkekte tarağımsı, dişide iplik şeklindedir (Şekil 3.127).

♂ ♀

Şekil 3.127: Spilosoma lubricipedum (L.) (x1,2) 145

Bu tür Avrupa, Rusya, Kafkasya, Orta ve Kuzey Asya, Kore ve Japonya’da Geranium sanguineum, Lactuca sativa, Pisum sativum, Plantago major, Polygonum sp., P. aviculare, Rubus idaeus, Rumex sp., Salix phylicifolia, Taraxacum sp., Trifolium sp., T. repens, Urtica dioica ve Vaccinium uliginosum’lar üzerinde zarar yapmaktadır [201].

S. lubricipedum Türkiye’de İstanbul ve Gelibolu’da yayılış göstermektedir [184, 185].

Kelebeğin erginleri 03.09.2001 ve 09.09.2002 tarihlerinde çevresinde meşe baltalığı bulunan Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağına gelmiştir.

3.2.7.12. Familya: Noctuidae Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) A. aceris ergininin ön kanat açıklığı 38-43 mm olarak ölçülmüştür. Kelebeğin kanatlarının zemin rengi gridir. Ancak, kanat üzerinde dalgalı ve koyu gri renkte çok sayıda desen bulunmaktadır. Bacakları gri ve siyah renkli halka şeklindeki desenlerle kaplıdır. Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.128).

Şekil 3.128: Acronicta aceris (L.) (x1,5)

A. aceris’in yayılış alanını Avrupa oluşturmaktadır. Yayılış alanında Acer campestre, A. platanoides, A. pseudoplatanus, Aesculus hippocastanum, Betula sp., Laburnum anagyroides, Morus sp., Prunus sp., Quercus sp., Quercus robur ve Tilia platyphylla’larda zarar yapmaktadır [183, 201, 257].

146

Bu tür Türkiye’de Çanakkale-Gelibolu, Kahramanmaraş ve Niğde (Merkez)’de tespit edilmiştir. Konukçuları arasında Alnus, Carpinus, Castanea, Corylus, Juglans, Platanus, Populus, Rosa, Salix ve Tilia türleri bulunmaktadır [4, 27, 185, 258].

Bu türün erginleri 23.06.2001 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde Corylus avellana gövdesi üzerinde dinlenme sırasında ve 28.06.2001 günü de Kızkalesi mevkiinde Fagus orientalis meşceresinde atrapla yakalanmıştır.

Acronicta psi (Linnaeus, 1758) Kelebeğin elimizdeki örneklere göre ön kanat açıklıkları 32-37 mm arasındadır. Zemin rengi ön kanatlarda açık kahverengi, arka kanatlarda krem rengidir. Ön kanatlarda koyu kahverengi zigzaglı çizgisel desenler bulunmaktadır. Arka kanatlarda kahverengi kanat damarları oldukça belirgindir. Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.129).

Şekil 3.129: Acronicta psi (L.) (x1,5)

Bu tür de Acronicta aceris (L.)’de olduğu gibi Avrupa’da yayılış göstermektedir. Yayılış alanında Acer platanoides, Aegopodium podagraria, Alnus glutinosa, A. incana, Aegopodium podagraria, Amelanchier spicata, A. stolonifera, Betula sp., Betula alba, B. pendula, Carpinus, Corylus avellana, Cotoneaster, Crataegus sp., Crataegus coccinea, C. intricata, C. laevigata, C. monogyna, Fagus, Malus domestica, M. pumila, Populus suaveolens, P. tremula, Prunus sp., P. avium, P. cerasus, P. domestica, P. dulcis, P. padus, P. persica, Pyrus sp., P. communis, Quercus robur, Rosa sp., R. pimpinellifolia, R. spinosissima, Rubus sp., Rubus idaeus, Salix sp., Salix caprea, S. phylicifolia, Sorbus aucuparia, S. hybrida, S. intermedia, Spiraea salicifolia, Tilia sp., Ulmus sp. ve Ulmus glabra’larda zarar yapmaktadır [39, 183, 201, 259]. 147

Türkiye’de Adapazarı, Ankara (Merkez, Etimesgut), Balıkesir-Manyas Kuş Cenneti, Çanakkale-Gelibolu, İstanbul, İzmir (Bornova), İzmit Orman Fidanlığı, Konya- Kurupınar, Niğde-Bor, Samsun ve Zonguldak (Merkez, Çaycuma)’da Fagus orientalis, Prunus armeniaca, P. domestica, Salix alba ve Rosa sp.’ler üzerinde tespit edilmiştir [139, 185, 214, 250, 258, 260, 261].

Araştırmalarımızda, bu türün erginleri 22.07.2002 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda kavaklıkların da yoğun olduğu bir alanda Fraxinus angustifolia gövdeleri üzerinde tespit edilmiştir. Ayrıca, 25.07.2002 tarihinde Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağına erginleri gelmiştir.

Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) Kelebeğin çalışma alanından yakalanan örneklerinde kanat açıklığı 43-50 mm arasında ölçülmüştür. Kanatlarda zemin rengi kahverengidir ve üzeri koyu ve açık kahverengi dalgalı desenlerle kaplıdır. Bacakları kahverengi ve krem rengi halkasal desenlerle kaplıdır. Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.130).

Şekil 3.130: Amphipyra pyramidea (L.) (x1,2)

Bu tür; Avrupa, Kuzey Afrika, İran, Güney Sibirya, Kuzey Hindistan, Kore ve Japonya’da Lonicera sp., Lonicera periclymenum, Malus pumila, M. sylvestris, Quercus sp., Q. acutissima, Q. rubra, Q. serrata, Quercus variabilis, Rhododendron sp., Rosa sp., Sorbus torminalis ve Syringa sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201].

148

A. pyramidae Türkiye’de Artvin (Murgul), Düzce, İstanbul-Belgrad Ormanı, Tekirdağ- Malkara ve Zonguldak’ta tespit edilmiştir [185, 203, 258, 261].

İncelemelerimizde, erginleri 08.09.2001 ve 14.09.2002 tarihlerinde Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağına gelmiştir.

Autographa gamma (Linnaeus, 1758) A. gamma’nın elimizdeki örneklere göre ön kanat açıklığı 35-42 mm arasındadır. Ön kanatlar kahverengi olup üzerinde açık ve koyu kahverengi düzensiz dalgalı desenler bulunmaktadır. Ayrıca, her iki kanatta kirli beyaz renkte birer leke bulunmaktadır. Arka kanatlar açık kahverengi olup kanat uçlarına doğru renk koyulaşmaktadır. Kahverengi kanat damarları belirgindir. Antenleri ipliğimsi yapıda ve oldukça uzundur (Şekil 3.131).

Şekil 3.131: Autographa gamma (L.) (x1,3)

Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Danimarka (Grönland), Avrupa, Japonya, Orta ve Güneybatı Çin, Habeşistan ve Keşmir’e kadar uzanan geniş bir yayılış alanına sahip bu tür polyfag bir kültür tahripçisidir. Yayılış alanında Achillea, Aegopodium, Alchemilla, Allium, Angelica, Arctium, Artemisia, Avena, Beta, Betula, Brassica, Calendula, Cannabis, Capsicum, Carduus, Carpinus, Cicer, Cirsium, Corylus, Crataegus, Cucumis, Cucurbita, Cuminum, Daucus, Dendranthema, Dianthus, Erysimum, Filipendula, Fraxinus, Galeopsis, Galium, Glycine, Gnaphalium, Helianthus, Hieracium, Hordeum, Hyssopus, Juglans, Lactuca, Lamium, Lathyrus, Leontodon, Leucanthemum, Linaria, Linum, Lupinus, Lysimachia, Malus, Matricaria, Morus, Nepeta, Nicotiana, Odontites, Onobrychis, Ornithopus, Petroselinum, Phaseolus, 149

Phleum, Pinus, Pisum, Plantago, Polygonum, Potentilla, Prunus, Pyrus, Quercus, Ranunculus, Raphanus, Ribes, Rosa, Rumex, Salix, Solanum, Sonchus, Spinacia, Tanacetum, Taraxacum, Tilia, Trifolium, Tripleurospermum, Triticum, Tussilago, Urtica, Vicia ve Zea türlerinde zarar yapmaktadır [183, 187, 209, 223, 259, 262].

Türkiye’de Adana, Antalya, Bartın (Ulus), Çanakkale (Gelibolu), Düzce, Diyarbakır, Edirne (Hadımağa, Karaağaç, Keşan), Hatay, İstanbul (Alemdağ, Bebek, Belgrad Ormanı, Kemerburgaz, Şile), İzmir, Kırklareli (Dereköy, Banarlı, Lüleburgaz), Mersin, Muğla, Sivas ve Zonguldak (Merkez, Ereğli, Yayla)’da yayılış göstermekte olup Carpinus betulus, Castanea sativa, Fagus sylvatica, Pinus brutia, P. pinea, Populus nigra, P. tremula, Quercus robur, Rubus sp. ve Salix alba’da zarar yaptığı tespit edilmiştir [25, 27, 185, 203, 217, 258, 260, 261, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270].

Arazi çalışmalarımızda, erginleri 22.07.2001 ve 17.08.2002 tarihlerinde Hendek Deposu’na, 13.08.2001 ve 28.07.2002 tarihlerinde de Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağına gelmiştir.

Catocala elocata (Esper, 1787) Kelebeğin ön kanat açıklığı 72-78 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatları açık kahverengi-gri olup üzerinde yeşil, kahverengi ve gri tonlardan oluşan dalgalı desenler bulunmaktadır. Ön ve arka kanatların kanat uçları beyaz şeritle çevrilidir. Arka kanatlarda zemin rengi turuncudur. Üzerinde kalın ve ince iki siyah bant bulunmaktadır. Antenleri ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.132).

Şekil 3.132: Catocala elocata (Esp.) (x0,8) 150

Bu tür Orta, Doğu ve Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Orta Asya ve Kafkasya’da Populus ve Salix türleri üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201, 270].

Türkiye’de Ağrı, Amasya, Ankara, Antalya, Bartın, Bitlis (Tatvan), Bursa, Düzce, Eskişehir, İstanbul, İzmit, Kayseri, Kırklareli-Demirköy, Konya-Akşehir, Malatya (Sultansuyu), Muğla, Niğde, Samsun, Sinop (Ayancık), Sivas, Van ve Zonguldak’ta yayılış gösterdiği ve Populus nigra ve Salix alba türleri üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [42, 53, 139, 203, 250, 258, 261, 270].

Araştırmalarımızda, 12.08.2001 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde bulunan bir Populus nigra kavaklığında gövde üzerinde dinlenen bir ergin yakalanmıştır. 27.07.2002 tarihinde Kurtköy Deposu’na kurulan ışık tuzağına erginler gelmiştir.

Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775) C. rubiginea’nın ön kanat açıklığı örneklerimizde 37-39 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatlar turuncu renkte olup üzerinde çok sayıda irili ufaklı siyah nokta bulunmaktadır. Arka kanatlar grimsi kahverengidir ve çevresi krem rengi saçaklı şerit ile çevrilidir. Özellikle baş ve thorax yoğun kıllarla kaplıdır. Antenleri uzun ve ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.133).

Şekil 3.133: Conistra rubiginea (Den. & Schiff.) (x1,6)

Avrupa, Kafkasya ve İran’da yayılış gösteren C. rubiginea Quercus sp., Salix sp., Prunus sp., Rosa sp. ve Rubus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [201, 271, 272 ].

151

Türkiye’de bu tür İstanbul-Belgrad Ormanı ve Zonguldak’ta tespit edilmiştir [261, 273].

Araştırmalarımızda, 22.10.2002 tarihinde Tuzak ve 27.10.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde az sayıdaki uçuşan erginleri atrapla yakalanmıştır.

Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) Kelebeğin, ön kanat açıklığı 34-38 mm olarak ölçülmüştür. Ön ve arka kanatlarda zemin rengi koyu kahverengidir. Özellikle ön kanatlarda açık kahverengi-kirli beyaz renkte bant ve desenler bulunmaktadır (Şekil 3.134).

Şekil 3.134: Dysgonia algira (L.) (x1,4)

D. algira, Orta ve Güney Avrupa, Afrika, Hindistan, Sri Lanka, Batı Rusya ve Kafkasya’da Citrus sp., Ficus carica, Genista sp., Phyllanthus sp., Prunus sp., P. persica, Punica granatum, Ricinus sp., R. communis, Rubus sp., Salix sp. ve Vitis sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201, 274].

Türkiye’de Adana, Antalya, Artvin, Burdur, Bursa, Çanakkale-Gelibolu, Düzce, Edirne, Gaziantep, İstanbul, Kırklareli (Demirköy ve Vize), Manisa, Muğla ve Zonguldak (Merkez, Ereğli)’de Rubus sp. üzerinde tespit edilmiştir [185, 203, 264, 258, 270].

İncelemelerimizde, D. algira erginleri 20.07.2001 tarihinde Salix alba’ların yoğun olarak bulunduğu Tuzak mevkiinde ve 01.07.2002 günü de Sivritepe mevkiinde tespit edilmiştir.

152

Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775 N. janthina’nın mevcut örneklerimizde gerilmiş ön kanatları arasındaki mesafe 43-46 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatları açık kahverengi olup kanat üzerinde enlemesine koyu kahverengi şeritler bulunmaktadır. Arka kanatları portakal rengindedir ve uç kısımlarında oldukça kalın koyu kahverengi esmer bir şerit bulunmaktadır. Ayrıca, arka kanatların thoraxa yakın kısımları da açık kahverengidir. Abdomen açık kahverengi olmakla birlikte posterior kısmının rengi daha koyudur (Şekil 3.135).

Şekil 3.135: Noctua janthina Den. & Schiff. (x1,2)

Bu tür Avrupa’da İngiltere ve İrlanda ile birlikte İsveç’in güneyinden Akdeniz kıyılarına ve buradan Ön Asya’ya kadar geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda Alsine, Arum, Cytissus, Crataegus, Hedera, Primula, Rubus, Rumex, Salix, Ulmus, Urtica ve Viola türleri üzerinde bulunmaktadır [201, 275, 276, 277].

Türkiye’de bu türün Adana (Balcalı, Sepici, Yumurtalık), Bursa, İstanbul-Çatalca, Malatya ve Toroslar’da yayılış gösterdiği kaydedilmektedir [184, 201, 258, 268, 275, 276, 277].

Erginleri, 18.07.2001 tarihinde Süleymaniye Subasar Ormanı’nda, 20.07.2001’de Sivritepe mevkiinde, 28.07.2002 günü de Tuzak mevkiinde atrap ve ışık tuzağı ile yakalanmıştır.

153

Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) Erginlerin gerilmiş ön kanatları arasındaki açıklık 52-58 mm arasında ölçülmüştür. Kelebeğin ön kanatları açık kahverengidir ve üzerinde açık sarı ile koyu kahverengi düzensiz desenler bulunmaktadır. Ayrıca, ön kanatlarda iki oval leke göze çarpmaktadır. Arka kanatlar portakal renginde olup kanadın ucunda boylu boyunca koyu kahverengi bir şerit bulunmaktadır. Thorax kahverengi olup üzeri sık tüylerle kaplıdır. Antenleri ip şeklinde olup oldukça narindir (Şekil 3.136).

Şekil 3.136: Noctua pronuba (L.) (x1,1)

Bu tür dünya üzerinde Kuzey Amerika, Avrupa, Kuzey Afrika, Kanarya Adaları, Orta Doğu, Rusya, Kafkasya, Transkafkasya ve Orta Asya’da Allium ampeloprasum, Brassica rapa, Calendula officinalis, Dahlia cultorum, Hieracium umbellatum, Lycopersicon esculentum, Plantago major, Primula veris, Rheum rhaponticum, Spinacia oleracea ve Taraxacum sp. üzerinde görülmektedir [201].

Bugüne kadar yapılan araştırma ve gözlemlerde N. pronuba Türkiye’de Adana (Balcalı), Afyon, Amasya, Artvin (Murgul), Aydın, Balıkesir, Bilecik (Bozdağ), Bolu, Bursa, Çanakkale, Düzce, Diyarbakır, Edirne, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kırklareli, Kocaeli, Malatya, Sakarya, Sivas, Tekirdağ ve Zonguldak’ta saptanmıştır [27, 203, 258, 260, 261, 268].

Yaptığımız araştırma ve gözlemlerde kelebeğin erginleri 01.06.2001 tarihinde Soğuksu mevkiinde, 03.06.2001’de Yeşilyurt mevkii Meşe baltalığında, 15.06.2002 tarihinde Paşaköy mevkiinde ve 01.07.2002 günü de Hendek Deposu’nda atrapla yakalanmıştır. 154

Xestia castanea (Esper, 1798) Mevcut örneğimizde erginin ön kanat açıklığı 34 mm olarak ölçülmüştür. Ön kanatlar kahverengi olup üzerinde hemen hemen hiç desen ve leke bulunmamaktadır. Arka kanatlar açık kahverengi veya koyu krem rengidir. Antenler ipliğimsi yapıdadır (Şekil 3.137).

Şekil 3.137: Xestia castanea (Esp.) (x1,9)

X. castanea’nın yayılış alanı; Avrupa, Fas, Lübnan ve Suriye’dir. Yayılış alanında Calluna sp., C. vulgaris, ve Erica sp. üzerinde zarar yapmaktadır [183, 201].

Türkiye’de bu tür Adana (Balcalı)’da tespit edilmiştir [268].

Araştırmalarımızda, 23.08.2002 tarihinde Gündoğan mevkiine kurulan ışık tuzağına erginleri gelmiştir.

3.2.8. Takım: Hymenoptera

3.2.8.1. Familya: Diprionidae Diprion pini (Linnaeus, 1758) Mevcut örneklerimizde D. pini’nin erkek erginleri 6-9 mm, dişi erginleri ise 8-11 mm arasında ölçülmüştür. Erkek bireylerin vücut rengi siyah, bacakları açık sarı, antenleri ise iki taraflı tarağımsı olup siyah renklidir. Dişi bireylerin vücut rengi sarı, başı siyah, antenleri kıl tipinde ve koyu kahverengidir (Şekil 3.138). 155

Şekil 3.138: Diprion pini (L.) (x5,5)

Bu tür Amerika, Avrupa, Kuzey Afrika ve Güneybatı Sibirya’da Pinus, Picea, Abies, Quercus ve Pseudotsuga türleri üzerinde zarar yapmaktadır [4, 278, 279].

Türkiye’de Ankara, Antalya-Akseki, Artvin, Bolu-Aladağ, Erzincan, Giresun, İstanbul, Kahramanmaraş, Muğla-Yılanlı, Sinop-Boyabat, Uşak ve Yozgat’ta Pinus brutia, P. nigra, P. pinaster ve P. sylvestris’ler üzerinde tespit edilmiştir [4, 25, 26, 27, 42, 55, 56, 280, 281, 282, 283].

Arazi çalışmalarımız sonucu, 23.05.2002 tarihinde Karaçökek mevkiinde Pinus nigra’nın iğne yaprakları üzerinde ve 24.05.2002 tarihinde Karadere-Harmantepe mevkiinde D. pini’nin olgun yalancı tırtılları ile 10.06.2002 tarihinde Aktefek-Soğuksu mevkiinde zararlının olgun yalancı tırtılları ve az sayıda pupası bulunmuştur. Olgun yalancı tırtıl döneminde yalancı tırtılların boyu 20-28 mm arasında ölçülmüştür. Yalancı tırtılların rengi sarımsı yeşil olup vücutlarının yan tarafında noktalardan oluşan siyah lekeler vardır (Şekil 3.139). 26.05.2002 tarihinde araziden laboratuvara getirilen olgun yalancı tırtıllar 01.06.2002 tarihinde pupaya geçmeye başlamış, ancak diapoz dönemine girmeleri nedeniyle pupalardan ergin çıkışı gözlenememiştir. Araştırmamızın devamında, P. nigra’lar üzerinde 17.08.2002 günü Aktefek-Soğuksu mevkiinde ve 18.08.2002 günü Karadere-Harmantepe mevkiinde iğne yapraklarda yiyim yapan genç yalancı tırtıllar ile 30.09.2002 günü Aktefek-Soğuksu mevkiinde olgun yalancı tırtıllar ve iğne yapraklar üzerinde pupalar tespit edilmiştir.

156

Şekil 3.139: Diprion pini (L.)’nin pupası ve diapoz evresindeki yalancı tırtılı (x4,6)

Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785) Erkek bireylerin ortalama boyu 6,5-9 mm, dişi bireylerin ise 7-11 mm arasında ölçülmüştür. Erkek ve dişiler birçok yönden birbirinden farklı özellikler taşımaktadır. Erkek erginlerin vücut rengi siyah, bacakları ve abdomeni kırmızımtırak kahverengidir. Antenleri ise iki taraflı tarağımsı olup siyah renklidir. Dişi erginlerin vücudu kırmızımtırak kahverengi olup göğsünde siyah lekeler bulunmaktadır.Antenleri erkeğe oranla daha kısa, kıl şeklinde ve koyu kahverengidir (Şekil 3.140).

♂ ♀

Şekil 3.140: Neodiprion sertifer (Geoff.) (x2,5)

Avrupa’da İtalya’nın güneyinden Finlandiya’nın kuzeyine kadar çok geniş bir alanda, Kuzey Amerika, Kuzey Asya, Japonya, Hindistan ve Kore’de başta Pinus sylvestris olmak üzere P. mugo, P. nigra, P. pumila, P. radiata, P. strobus ve ender olarak da Picea türlerinde zarar yapmaktadır [4, 284].

157

Türkiye’de Ankara (Beynam Ormanı, Kızılcahamam), Antalya-Kemer, Balıkesir- Dursunbey, Burdur-Bucak, Eskişehir-Çatacık, İstanbul, Kahramanmaraş-Göksun ve Muğla-Yılanlı’da Pinus sylvestris, P. brutia ve P. nigra’lar üzerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [4, 25, 27].

20.05.2002 tarihinde Aktefek-Soğuksu mevkiinde ve 21.05.2002 günü Karaçökek mevkiinde P. nigra’ların iğne yapraklarında az sayıda yalancı tırtıl ve pupaya rastlanmıştır. Laboratuvara getirilen ve yetiştirme kavanozlarına konulan yalancı tırtıllar 28.05.2002 tarihinden itibaren pupa evresine geçmiştir (Şekil 3.141). Başlangıçta açık sarı renkte olan pupaların rengi zamanla açık kahverengine dönüşmüştür (Şekil 3.142). Pupalardan 30.09.2002 tarihinden sonra ergin çıkışı başlamıştır. Aynı ortamda çiftleşen erginlerin iğne yapraklar üzerine yumurtalarını teker teker koyduğu tespit edilmiştir.

Şekil 3.141: Neodiprion sertifer (Geoff.) yalancı tırtılı (x2,3)

Şekil 3.142: Neodiprion sertifer (Geoff.) pupası (x5,1)

Çalışmalarımızın sonucu olarak, N. sertifer’in yılda bir generasyona sahip olduğu, uçma zamanının Eylül sonuna rastladığı, kışı yumurta evresinde geçirdiği tespit edilmiştir. 158

3.2.8.2. Familya: Tenthredinidae Nematus salicis (Linnaeus, 1758) Laboratuvarda elde edilen erginin boyu 8 mm olarak ölçülmüştür. Abdomen sarı, scutellum, postscutellum ve antenler siyahımtrak kahverengidir. Abdomen geriye doğru genişlemektedir (Şekil 3.143).

Şekil 3.143: Nematus salicis (L.) (x4,1)

N. salicis Avrupa’nın tümünde yayılış göstermektedir. Yayılış gösterdiği alanlarda Salix alba ve S. fragilis’lerde zarar yapmaktadır [285, 286].

Bodenheimer [53] tarafından söğüt böcekleri arasında gösterilen bu tür Bursa- Kemalpaşa ve Sakarya-Akyazı’da Salix alba’lar üzerinde tespit edilmiştir [139].

Yapılan araştırmalarda, 15.10.2001 tarihinde Tuzak mevkiinde Salix alba yapraklarında yiyim yapan az sayıda yalancı tırtıl bulunmuştur. Yalancı tırtıllar yeşilimtrak turkuaz renkte, vücudun anterior ve posterior segmentleri portakal rengindedir (Şekil 3.144). Laboratuvara getirilen yalancı tırtıllar 02.11.2001 tarihinde yetiştirme kavanozuna konulan toprak içinde pupa evresine geçmeye başlamış, pupalardan 10.05.2002 tarihinden itibaren erginler çıkmıştır.

159

Şekil 3.144: Nematus salicis (L.) yalancı tırtılı (x1,6)

Trichiocampus viminalis (Fallén, 1808) Erginlerin boyu 7-9 mm olarak ölçülmüştür. Baş ve thoraxın dorsali siyah, abdomen ve bacaklar sarı, antenler kahverengimtrak sarı renktedir (Şekil 3.145).

Şekil 3.145: Trichiocampus viminalis (Fall.) (x2,9)

Bu tür Avrupa, Rusya ve Kanada’da Populus ve Salix türlerinin yapraklarında zarar yapmaktadır [42, 286].

T. viminalis Türkiye’de Antalya-Elmalı, Bursa-İnegöl, Edirne-Tatarköy, Eskişehir, İstanbul-Bahçeköy, Kahramanmaraş (Afşin ve Göksun), Karabük ve Kocaeli’de Populus x euramericana, P. nigra ve P. tremula türleri üzerinde tespit edilmiştir [27, 42].

Bu türün az sayıda ergini 20.05.2002 tarihinde Yeşilyurt mevkiinde ve 22.05.2002’de Paşaköy mevkiinde bulunan Populus nigra’lar üzerinde tespit edilmiştir. 10.06.2003 günü Tuzak mevkiinde Populus nigra yapraklarında yiyim yapan yalancı tırtıllar laboratuvara getirilerek yetiştirme kavanozuna konulmuş, 21.06.2003 tarihinde de pupa evresine geçmiştir (Şekil 3.146).

160

Şekil 3.146: Trichiocampus viminalis (Fall.) yalancı tırtılları (x1,5)

3.2.8.3. Familya: Siricidae Sirex gigas (Linnaeus, 1758) Erkek erginlerin boyu 19-28 mm, dişi erginlerin boyu 28-36 mm olarak ölçülmüştür. Erkek ve dişilerin baş ve thorax segmentleri siyahtır. Erkeğin birinci ve sonuncu abdomen segmenti siyah, aradaki segmentler sarımtrak kırmızıdır. Dişinin baştan iki ve sondan üç abdomen segmenti sarı, diğerleri siyahtır. Dişinin ovipozitörü oldukça uzundur (Şekil 3.147).

♂ (x1,1) ♀ (x0,9)

Şekil 3.147: Sirex gigas (L.)

Avrupa, Kuzey ve Doğu Asya, Kuzey Afrika, Amerika’da yayılış gösteren S. gigas; yapraklı (Fraxinus, Populus, Salix) ve iğne yapraklı (Abies, Cedrus, Chamaecyparis, Larix, Picea, Pinus, Pseudotsuga) türlerde zarar yapmaktadır [51, 55, 63, 201].

161

S. gigas’ın; Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgesi’nde Abies bornmülleriana, A. cilicica, A. nordmanniana, Picea orientalis, Pinus brutia ve Pinus nigra’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir [4, 25, 26, 42, 52, 57, 117, 280].

Yapılan çalışmalar sırasında, bu türün uçuşan erginlerine 16.07.2001 ve 18.08.2002 tarihlerinde Karadere-Harmantepe mevkiinde bulunan Pinus nigra meşceresinde rastlanılmıştır. Ayrıca, 16.06.2002 günü Çiğdem Yaylası’ndan getirilen Abies bornmülleriana gövdesinden 11.07.2002 tarihinden itibaren ergin çıkışı başlamıştır.

3.2.8.4. Familya: Xiphydriidae Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758) Elde ettiğimiz örneklerde dişi erginlerin boyu ovipozitor dahil 20-23 mm arasında ölçülmüştür. Antenler, baş, thorax ve abdomen siyah, bacaklar kiremit kırmızısı renktedir. Antenler iplik şeklinde olup vücut boyunun yarısından daha kısadır (Şekil 3.148).

Şekil 3.148: Xiphydria camelus (L.) (x1,5)

X. camelus Avrupa’dan başlayıp Kore, Mançurya ve Japonya’ya kadar çok geniş bir alanda yayılış göstermekte olup Acer campestre, Aesculus sp., Alnus sp., Betula pendula, Fagus sp., Ostrya carpinifolia, Populus sp., Prunus sp., Quercus sp., Salix sp. ve Ulmus sp. üzerinde zarar yapmaktadır [201, 287].

Türkiye’de Kırklareli-Demirköy, Rize-Merkez ve Trabzon-Hamsiköy ormanlarında Alnus barbata ve A. glutinosa’larda zarar yaptığı tespit edilmiştir [280]. 162

Araştırmalarımız sonucu, 10.05.2002 tarihinde Kurtköy Depusu’ndan alıp laboratuvara getirdiğimiz Alnus glutinosa gövdesinden 31.05.2002 günü iki adet dişi ergin elde edilmiştir.

163

4. TARTIŞMA VE SONUÇ

4.1. ÇALIŞMA ALANINDAKİ BAZI ÖNEMLİ TÜRLER İLE İLGİLİ LABORATUVAR ARAŞTIRMALARI

Araştırma alanının iki önemli zararlı türü olan Lymantria dispar (L.) ve Hyphantria cunea (Dry.) ile ilgili olarak yapılan laboratuvar çalışmalarından çıkarılan sonuçlar aşağıda sunulmuştur.

4.1.1. Lymantria dispar (L.)’a Ait Laboratuvar Çalışmaları

Araştırmalarımızda kullanılan 4 farklı konukçu bitki türünün L. dispar tırtılları üzerindeki çeşitli etkileri araştırılmış, sonuçlar aşağıda özet olarak maddeler halinde sunulmuştur.

-- Bütün konukçu türlerinde tırtılların ağırlık kazanması başlangıçta oldukça yavaş, daha sonra hızlı ve pupa olmaya yakın biraz daha yavaş olmaktadır (Şekil 3.104). Yapılan varyans analizine göre %90 güven aralığında konukçu bitki türlerinin tırtıllara kazandırdıkları ağırlıklar bakımından aralarında herhangi bir önemli fark yoktur (Tablo 3.7).

-- Bütün konukçu türlerinde yenilen yaprak miktarı başlangıçta daha az olmasına karşın tırtılların büyümesine paralel olarak hızlı bir artış göstermektedir (Şekil 3.105). Tırtıllar en fazla S. babylonica’yı, daha sonra sırasıyla C. betulus, F. orientalis ve Q. robur’u tüketmektedir (Şekil 3.105). Tırtıllar yeteri kadar beslenebilmek amacıyla daha fazla S. babylonica yaprağı tüketmelerine karşılık çok daha az Q. robur yaprağı yeterli gelmektedir (Tablo 3.8, Tablo 3.9). Sonuç olarak, Q. robur yaprağının besleyici özelliği, S. babylonica yaprağına oranla çok daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.

164

-- S. babylonica ile beslenen tırtıllar en fazla miktarda dışkı çıkartmaktadır. Bunu sırasıyla C. betulus, F. orientalis ve Q. robur ile beslenen tırtıllar takip etmektedir (Şekil 3.106). Yani, tırtıllar konukçu bitki türü bazında yediği yaprak miktarı ile orantılı olarak dışkı çıkarmaktadır (Tablo 3.10, Tablo 3.11). Tırtılların çıkardığı dışkı miktarının zamana göre artışı, tüketilen yaprak miktarında olduğu gibi başlangıçta yavaş, sonra çok daha hızlıdır (Şekil 3.106).

Araştırmalarımızda konukçu bitki türü dikkate alınmadan L. dispar pupaları ile ilgili çeşitli ölçüm ve gözlemler yapılmıştır. Sonuç olarak:

-- Araştırmamızda dişi pupaların erkek pupalardan açık şekilde daha ağır ve daha boylu olduğu saptanmıştır (Tablo 3.12, Şekil 3.107).

4.1.2. Hyphantria cunea (Dry.)’ya Ait Laboratuvar Çalışmaları

H. cunea’nın 1. ve 2. generasyonu ile ilgili olarak yapılan araştırmamızın sonuçları aşağıda maddeler halinde karşılaştırmalı olarak sunulmuştur.

-- 1. generasyon (Şekil 3.115, Tablo 3.14) ve 2. generasyonda (Şekil 3.119, Tablo 3.16) beklenildiği gibi dişi pupalar erkek pupalara oranla daha ağır ve daha boyludur.

-- 1. generasyonda erkek ve dişi erginlerin pupadan çıkışı aynı tarihlerde olmaktadır (Şekil 3.116, Tablo 3.15). 2. generasyonda da erkek ve dişi pupalardan yaklaşık aynı tarihlerde erginler çıkmaktadır (Şekil 3.120, Şekil 3.121, Tablo 3.17). Ancak, her iki generasyonda da dişi ergin çıkışı erkek ergin çıkışından çok daha sonra tamamlanmaktadır. Ayrıca, 1. generasyon pupalarından ergin çıkışı yaklaşık 10 gün içerisinde tamamlanmasına karşılık, 2. döl pupalarından ergin çıkışı 3 ay kadar devam etmektedir.

-- 1. generasyonda; elde edilen sonuçlar, zayıf bir ilişki de olsa daha ağır dişi pupalardan daha erken ergin çıkışı gerçekleşmesine karşın, daha ağır erkek pupalardan daha geç ergin çıkışı gerçekleştiğini göstermiştir (Şekil 3.117). Diğer taraftan, Şekil 3.118’e göre, hem erkek hem de dişi pupaların boylu olanlarında 165

daha erken, daha az boylu olanlarında daha geç ergin çıkışı gözlenmiştir. 2. generasyonda; dişi bireylerde; pupa ağırlığının ve boyunun artmasıyla birlikte çıkış tarihlerinin ötelendiği, buna karşılık erkek bireylerde ergin çıkış tarihlerinin ağır ve boylu pupalarda erken, hafif ve kısa pupalarda daha geç gerçekleştiği tespit edilmiştir (Şekil 3.120, Şekil 3.121). Ancak, Şekil 3.117, Şekil 3.118, Şekil 3.120 ve Şekil 3.121’e ait korelasyon katsayıları (R2) oldukça küçüktür. Ergin çıkış tarihi ile ağırlık-boy değerleri polinom eğrilerinin etrafında toplanmamakta, oldukça dağınık bir görüntü vermektedir. Araştırmamız sonucu, 1. ve 2. generasyon pupalarına ait ergin çıkış tarihleri ile pupa ağırlığı ve boyu arasında çok zayıf bir ilişki olduğu anlaşılmaktadır.

Çalışma alanında asıl zararı geometrik çoğalma nedeniyle 1. generasyondan sayıca çok daha fazla olan 2. döl H. cunea larvaları yapmaktadır. Ancak, 2. generasyon larvaları yaz sonu-sonbahar başı ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde yapraklı ağaçların çap ve boy artımı hemen hemen durduğu için ağacın gördüğü zarar minimum düzeyde kalmaktadır. Allen [288] H. cunea’nın nadiren ağaçları öldürdüğünü ve böcek afetinin 2-3 yıldan fazla sürmediğini belirtmiştir. Ayrıca, tırtıl zararı ağacın yeteri derecede besin maddesini bünyesine aldığı gelişme döneminin sonunda olmaktadır [288]. Yukarıda belirtilen literatür bilgileri H. cunea’nın genellikle mücadeleyi gerektirecek boyutlarda zarara neden olmadığını belirtmektedir. Süleymaniye Subasar Ormanı’nda 1980 öncesi ve sonrasında dikilen Fraxinus angustifolia’lar üzerinde yaptığımız araştırma sonucuna göre, alanda H. cunea ile mücadeleye gerek bulunmamaktadır (Şekil 3.122, Şekil 3.123).

Dikim aralıkları ile ağaçların çap ve boy gelişimleri arasında sıkı bir korelasyon bulunmaktadır. Genel olarak, dikim aralıkları daraldıkça ağaçların çap artımı azalmakta, yeteri kadar güneş ışığı alabilmek amacıyla da daha fazla boylanma olmaktadır. Buna karşılık dikim aralıkları arttıkça çap artımı artmakta olup boylanma daha az olmaktadır. Bu nedenle, 1980 öncesi ve sonrası dikim alanlarında ağaç dikim aralıklarının eşit olmamasının araştırma sonucuna etki edebileceği düşünülmektedir (Tablo 3.18). 166

4.2. TESPİT EDİLEN BAZI TÜRLERİN BİYOLOJİLERİ VE KONUKÇU AĞAÇ TERCİHLERİ

Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında tespit edilen bazı böcek türlerinin biyolojileri ve konukçu tercihleri ile aynı böceklerin Türkiye’de ve diğer ülkelerde tespit edilmiş biyolojileri arasında bazı farklılık ve benzerliklerin olduğu saptanmıştır.

Dorcus parallelopipedus (L.) (Coleoptera: Lucanidae)’un Türkiye’de Juglans, Populus, Castanea, Quercus ve Fagus türlerinde zarar yaptığı tespit edilmiştir [26, 4, 41, 42, 44, 42]. Araştırmalarımızda, D. parallelopipedus’un bu konukçuların dışında Fraxinus angustifolia’ların çürümeye yüz tutmuş köklerinde de zarar yaptığı saptanmıştır.

Morimus funereus Muls. (Coleoptera: Cerambycidae)’un yayılış alanlarındaki konukçu bitkileri arasında Acer, Carpinus, Fagus, Populus, Quercus, Salix, Tilia vb. yapraklı türler yer almaktadır [95, 96, 120]. Çalışma alanında yapılan araştırmalarda, M. funereus’ların Abies bornmülleriana odununda da zarar yaptığı tespit edilmiştir.

Phaedon cochleariae (F.) (Coleoptera: Chrysomelidae), Avrupa’da hardal, kuşkonmaz, lahana ve ender olarak Pinus sylvestris kültürlerinde zarar yapmaktadır [130]. Araştırmalarımız sonucu, bu türün çalışma alanında literatürde belirtilen konukçularından farklı olarak Thuja’larda da zarar yaptığı tespit edilmiştir.

Çalışma alanında saptanan Kabuk böceklerinin en büyüğü ve en zararlısı olan Ips sexdentatus (Boern.) (Coleoptera: Scolytidae)’un tespitlerimize ve feromon denemelerine göre yılda iki döl verdiği, birinci generasyonun uçma zamanının Mayıs, ikinci generasyonun Haziran-Temmuz aylarında olduğu anlaşılmaktadır. Yüksel [26] Karadeniz Bölgesi’nde, Ünal [122] Artvin’de ve Cebeci [25] Marmara Bölgesi’nde zararlının yılda 2 döl verdiğini saptamıştır.

Arazide yaptığımız tespitlere ve feromon denemelerine göre Orthotomicus erosus (Woll.) (Coleoptera: Scolytidae)’un yılda 2-3 generasyon verdiği saptanmıştır. Yüksel [26] Karadeniz Bölgesinde zararlının 2-3, Ünal [122] Artvin’de 2, Kanat [27] 167

Kahramanmaraş’ta 2, Özkazanç [177] Akdeniz Bölgesi’nde yükseltiye bağlı olarak 2-5, Ege Bölgesi’nde ise 3 döl verdiğini saptamıştır.

Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) (Lepidoptera: Notodontidae) araştırma alanında bulunan Pinus spp.’lerin en önemli zararlısıdır. Araştırmamızda, zararlının yılda bir döl verdiği, kışı tırtıl evresinde geçirdiği, uçma zamanının Temmuz-Ağustos başına rastladığı saptanmıştır. Kelebeğin Akdeniz Bölgesi’ndeki uçma zamanı Sonbahar başına rastlamaktadır [27, 240, 289]. Avcı & Oğurlu [290] Göller Yöresi’nde bulunan Isparta’da zararlının uçma zamanının yükseltiye bağlı olarak en erken Temmuz ortasında başladığını saptamıştır.

Araştırma alanında yapraklı ağaçlardan oluşan meşcerelerde en büyük tahribatı yapan türlerden birisi de Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera: Lymantridae)’dır. Yılda bir generasyona sahip olup uçma zamanı Temmuz ayına rastlamaktadır. Baş & Selmi [244] kelebeğin yılda bir generasyona sahip olduğunu ve uçma zamanının genellikle Temmuz ayında olduğunu belirtmektedir. Ancak, Ünal et al. [291]’un İzmit-Işıktepe’de yaptığı feromon denemelerinde uçma zamanının Haziran’dan başlayıp Ağustos’a kadar devam ettiği görülmektedir.

Johnson ve Lyon [292] H. cunea’nın pupa evresine geçene kadar 11 larva evresi geçirdiğini bildirmektedir. Ancak, araştırmalarımız bu zararlının 7 larva evresi geçirdiği tespit edilmiştir. Özay [139] ve Selek [250]’in bulguları da H. cunea’nın Marmara Bölgesi’nde 7 larva evresi geçirdiğini doğrulamaktadır.

Kuzey Amerika’da H. cunea’nın siyah başlı ve kırmızı başlı olmak üzere iki ırkı bulunmaktadır [292]. İki ırk, bazı morfolojik ve biyolojik farklılıklara sahiptir. İncelemelerimize göre, Hendek’te bu türün yalnızca siyah başlı ırkı tespit edilmiştir.

Araştırmalarımızda, uçma zamanları Mayıs-Haziran ve Temmuz-Ağustos ayları olmak üzere H. cunea’nın yılda iki generasyona sahip olduğu tespit edilmiştir. Çanakçıoğlu & Mol [4] ve Selek [250]’in bulguları da aynı yöndedir. Ancak, Özay [139] bu türün genellikle yılda iki döl vermekle birlikte hava koşullarının uygun gitmesi durumunda üç generasyona ulaştığını belirtmektedir. 168

4.3. PREDATÖR VE PARAZİTOİD TÜRLERİN KONUKÇU TERCİHLERİ

Çalışma alanında tespit edilen önemli predatör türleri; Raphidia ophiopsis L. (Neuroptera: Raphidiidae), Calosoma sycophanta (L.) (Coleoptera: Carabidae), Lacon punctatus (Hrbst.) (Coleoptera: Elateridae), Cryptolestes alternans (Er.) (Coleoptera: Cucujidae), Ditoma crenata (F.) (Coleoptera: Colydiidae) ve önemli parazitoid türleri; Exorista segregata (Rond.), Compsilura concinnata (Meig.), Nemoraea pellucida (Meig.), Pales pavida (Meig.) ve Phryxe caudata (Rond.) (Diptera: Tachinidae)’dır.

R. ophiopsis özellikle Ips sexdentatus (Boern.), I. typographus (L.), Dendroctonus micans (Kug.), Orthotomicus erosus (Woll.) gibi Kabuk böcekleri ve Tetropium castaneum (L.) gibi Teke böceklerinin larva yollarında bulunmakta olup bu türlerin yırtıcısı konumundadır [26]. Araştırmalarımızda, R. ophiopsis, Abies bornmülleriana odunu içerisinde Rhagium inquisitor (L.)’un larva yollarında bulunmuştur.

C. sycophanta özellikle Lepidoptera türlerinin larva ve pupaları ile beslenmektedir [4, 49, 251]. Araştırmalarımızda yırtıcı, T. pityocampa (Den. & Schiff.) ve H. cunea (Dry.)’nın yoğun olarak bulunduğu mevkilerde tespit edilmiştir.

Ünal [122] yırtıcı bir tür olan Cryptolestes alternans (Er.)’ı ladin gövdesinde Crypturgus pusillus (Gyll.)’un ana ve larva yollarında tespit etmiştir. Araştırmalarımızda, bu tür Pinus nigra’larda bulunan Orthotomicus erosus (Woll.)’un ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

Ditoma crenata (F.) daha önce yapılmış olan tespitlerde Picea orientalis’lerde Pityophthorus pityographus (Ratzeburg, 1837)’un ana, larva ve kuluçka yollarında bulunmuştur [122]. Araştırmalarımızda bu tür Pinus nigra’larda Ips sexdentatus (Boern.) ve Orthotomicus erosus (Woll.)’un ana ve larva yollarında tespit edilmiştir.

4.4. ARAŞTIRMA ALANINDA TESPİT EDİLEN TÜRLERİN COĞRAFİ BÖLGELERE DAĞILIMI

Arazi ve laboratuvar çalışmaları sonucu, Hendek Orman İşletme Müdürlüğü ormanlarında Orthoptera takımına ait 1 tür, Neuroptera takımına ait 1 tür, Dermaptera 169

takımına ait 1 tür, Homoptera takımına ait 1 tür, Heteroptera takımına ait 4 tür, Coleoptera takımına ait 48 tür, Diptera takımına ait 6 tür, Lepidoptera takımına ait 32 tür ve Hymenoptera takımına ait 6 tür olmak üzere toplam 100 tür tespit edilmiştir. Tespit edilen türlerin doksanı zararlı böcekler, beşi yırtıcı böcekler ve beşi de parazitoid böcekler grubuna girmektedir (Şekil 4.1). Şekil 4.1 araştırma alanında tarafımızca tespit edilen türlerin takımlara dağılımını göstermektedir.

Orthoptera 50 48 Neuroptera 45 Dermaptera 40 Homoptera 35 32 Heteroptera 30 Coleoptera 25 Diptera Adet 20 Lepidoptera 15 Hymenoptera 10 6 6 4 5 1111 0 1 Takımlar

Şekil 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin takımlarına göre dağılımı

Gelecekte bu türler ile ilgili yapılacak çalışmalarda araştırmacıya ön bilgi vermesi ve Türkiye’nin diğer bölgelerindeki potansiyel zararlarının anlaşılabilmesi amacıyla Tablo 4.1’de ve Şekil 4.2’de araştırma alanında tespit edilen türlerin bölgeselöyayılışları verilmiştir.

Araştırma alanında tespit edilen 90 zararlı türden 10’u tüm bölgelerde, 54’ü Akdeniz Bölgesi’nde, 26’sı Doğu Anadolu Bölgesi’nde, 53’ü Ege Bölgesi’nde, 18’i Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, 44’ü İç Anadolu Bölgesi’nde, 64’ü Karadeniz Bölgesi’ndeövem82’siçdeöMarmaraçBölgesi’ndeçyayılışögöstermektedir.vZararlıatürle rin 8’i de Marmara Bölgesi’nde ilk kez tespit edilmiştir (Şekil 4.2, Tablo 4.1).

Tespit edilen zararlı türlerin çoğunluğunun biyotik ve abiyotik faktörler bakımından araştırma alanı ile benzerlik gösteren bölgelerde (Marmara, Karadeniz, Ege ve Akdeniz 170

Bölgeleri) ve daha az sayıda türün de diğer bölgelerde (İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri) yayılış gösterdiği anlaşılmaktadır (Şekil 4.2).

Akdeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi 90 82 Ege Bölgesi 80 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 70 64 İç Anadolu Bölgesi 60 54 53 Karadeniz Bölgesi 50 44 Marmara Bölgesi Adet Bölgede ilk tespit 40 30 26 18 20 8 10 0 1 Coğrafi Bölgeler

Şekil 4.2: Tespit edilen zararlı türlerin coğrafi bölgelere dağılımı

171

Tablo 4.1: Tespit edilen böcek türlerinin coğrafi bölgelere dağılımı Coğrafik Bölgeler Takım Familya Tür Doğu G. doğu İç Akdeniz Ege Karadeniz Marmara Anadolu Anadolu Anadolu Orthoptera Gryllotalpidae Gryllotalpa gryllotalpa (Linneaus, 1758) 3 3 3 3 3 3 3 Dermaptera Forficulidae Forficula auricularia Linnaeus, 1758 3 3 3 3 3 3 3 Homoptera Callaphididae Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767) - - - - 3 3 3 Coreidae Gonocerus acuteangulatus (Goeze, 1778) - - 3 - - 3 3 Apodiphus amygdali (Germar, 1817) 3 - 3 3 3 3 3 Heteroptera Pentatomidae Mustha spinosula (Lefebvre, 1831) 3 - - - 3 - - Palomena prasina (Linnaeus, 1761) 3 - - - 3 3 - Dorcus parallelopipedus (Linnaeus) 3 - 3 - 3 3 3 Lucanidae Lucanus cervus (Linnaeus, 1758) - - 3 - - 3 3 Cetonia aurata (Linnaeus, 1758) 3 3 3 3 3 3 3 Scarabaeidae Melolontha melolontha (Linnaeus, 1758) 3 3 3 - 3 3 3 Polyphylla fullo (Linneaus,1758) 3 - - - 3 3 3 Capnodis miliaris Klug., 1829 3 - 3 3 3 - 3 Coleoptera Chrysobothris solieri Gory & Laporte, 1836 3 - 3 - - - 3 Buprestidae Dicerca alni (Fischer, 1824) - - - - - 3 3 Melanophila picta (Pallas, 1793) 3 3 3 3 3 3 3 Phaenops cyanea (Fabricius, 1775) - - - - 3 3 3 Anobiidae Oligomerus ptilinoides (Wollaston, 1854) ------3 Cerambycidae Acanthocinus griseus (Fabricius, 1792) 3 - 3 - - - 3 172

Coğrafik Bölgeler Takım Familya Tür Doğu G. doğu İç Akdeniz Ege Karadeniz Marmara Anadolu Anadolu Anadolu Arhopalus rusticus (Linnaeus, 1758) 3 - 3 - - 3 3 Aromia moschata (Linnaeus, 1758) 3 - 3 - - 3 3 Cerambyx cerdo (Linnaeus, 1758) - - 3 - - 3 3 Cerambyx scopolii (Fuessly, 1775) - 3 - - - 3 3 Ergates faber (Linnaeus, 1767) 3 - - - - 3 3 Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787) 3 3 3 - - 3 - Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) 3 3 3 - 3 3 3 Monochamus galloprovincialis (Olivier, 1795) 3 3 3 - - 3 3 Morimus asper (Sulzer, 1776) - - - - - 3 3 Morimus funereus Mulsant, 1863 3 - 3 3 - - 3

Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) 3 - 3 - - 3 - Rhagium inquisitor (Linnaeus, 1758) 3 3 - - 3 3 3 Ropalopus clavipes (Fabricius, 1775) - - 3 - 3 - 3 Saperda populnea (Linnaeus, 1758) - - 3 - 3 3 3 Xylotrechus antilope (Schönherr, 1817) ------3 Agelastica alni (Linnaeus, 1758) - 3 - - - 3 3 Chrysomela populi (Linnaeus, 1758) - 3 3 - - 3 3 Chrysomelidae Chrysomela tremulae (Fabricius, 1787) - 3 3 - 3 3 3 Crepidodera aurata (Marsham, 1802) - - - - 3 3 3 Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) - - - - 3 3 - 173

Coğrafik Bölgeler Takım Familya Tür Doğu G. doğu İç Akdeniz Ege Karadeniz Marmara Anadolu Anadolu Anadolu Phyllodecta vitellinae (Linnaeus, 1758) - 3 - 3 - 3 3

Smaragdina aurita (Linnaeus, 1766) - - - - - 3 3 Curculionidae Phyllobius canus (Gyllenhal, 1834) 3 - 3 - - 3 3 Carphoborus pini Eichhoff, 1881 3 - - - - - 3 Crypturgus cinereus (Herbst, 1793) 3 - 3 - - 3 3 Crypturgus pusillus (Gyllenhal, 1813) 3 - 3 - - 3 3

Hylastes cunicularis Erichson, 1836 - - - - - 3 - Scolytidae Hylesinus crenatus (Fabricius, 1787) ------3 Ips sexdentatus (Boerner, 1767) 3 3 3 - 3 3 3 Leperesinus varius (Fabricius, 1775) 3 - - - - - 3 Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) 3 - 3 - 3 3 3 Phloeosinus aubei (Perris, 1855) 3 - 3 - - - 3 Diptera Cecidomyiidae Mikiola fagi (Hartig, 1839) 3 - - - - 3 3 Cossidae Zeuzera pyrina (Linnaeus, 1761) 3 - 3 - - 3 3 Tortricidae Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff., 1775) 3 - 3 - 3 - 3 Tortrix viridana (Linnaeus, 1758) - - 3 - 3 - 3 Lepidoptera Pieridae Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) 3 - - - 3 3 3 Lycaenidae Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758) 3 3 3 - 3 3 3 Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758) - - 3 - 3 3 3 Geometridae Ennomos quercaria (Hübner, [1813]) - - - - 3 - 3 174

Coğrafik Bölgeler Takım Familya Tür Doğu G. doğu İç Marmara Akdeniz Ege Karadeniz Anadolu Anadolu Anadolu Epirrita dilutata (Denis & Schiffermüller, 1775) ------3 Operophtera brumata (Linnaeus, 1758) ------3

Opisthograptis luteolata (Linnaeus, 1758) - - 3 - - 3 3 Peribatodes secundaria (Den. & Schiff., 1775) ------3 Lasiocampidae Pachypasa otus (Drury, 1773) 3 - 3 - 3 - - Saturniidae Saturnia pyri (Denis & Schiffermüller, 1775) 3 3 3 3 3 3 3 Laothoe populi (Linnaeus, 1758) 3 3 - 3 3 3 3 Sphingidae Mimas tiliae (Linnaeus, 1758) - - 3 - - 3 3 Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff., 1775) 3 - 3 3 3 3 3 Notodontidae Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758) 3 3 3 3 3 3 3

Calliteara pudibunda (Linnaeus, 1758) 3 3 3 3 3 3 3 Lymantriidae Lymantria dispar (Linnaeus, 1758) 3 3 3 3 3 3 3 Arctia villica Linnaeus, 1758 3 3 3 3 3 3 3 Arctiidae Hyphantria cunea (Drury, 1773) - - 3 - - 3 3 Spilosoma lubricipedum (Linnaeus, 1758) ------3 Acronicta aceris (Linnaeus, 1758) 3 - - - 3 - 3 Acronicta psi (Linnaeus, 1758) - - 3 - 3 3 3 Noctuidae Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) - - - - - 3 3 Autographa gamma (Linnaeus, 1758) 3 - 3 3 3 3 3 Catocala elocata (Esper, 1787) 3 3 3 - 3 3 3 175

Coğrafik Bölgeler Takım Familya Tür Doğu G. doğu İç Marmara Akdeniz Ege Karadeniz Anadolu Anadolu Anadolu Conistra rubiginea (Denis & Schiffermüller, 1775) - - - - - 3 3 Dysgonia algira (Linnaeus, 1767) 3 - 3 3 - 3 3 Noctua janthina Den. & Schiff., 1775 3 3 - - - - 3 Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) 3 3 3 3 3 3 3 Xestia castanea (Esper, 1798) 3 ------Diprion pini (Linnaeus, 1758) 3 3 3 - 3 3 3 Diprionidae Neodiprion sertifer (Geoffroy, 1785) 3 - 3 - 3 - 3 Nematus salicis (Linnaeus, 1758) ------3 Hymenoptera Tenthredinidae Trichiocampus viminalis (Fallén, 1808) 3 - - - 3 3 3 Siricidae Sirex gigas (Linnaeus, 1758) 3 - 3 - - - 3 Xiphydriidae Xiphydria camelus (Linnaeus, 1758) - - - - - 3 3

176

4.5. MARMARA BÖLGESİ’NDE YENİ TESPİT EDİLEN TÜRLER

Araştırmamız sonucu, Marmara Bölgesi’nde ilk defa saptanan 3 takım, 6 familyaya ait 8 tür bulunmaktadır.

Marmara Bölgesi’nde yayılış gösterdiği ilk kez araştırmalarımız sonucu tespit edilen türler; Mustha spinosula (Lefebvre, 1831), Palomena prasina (Linnaeus, 1761) (Heteroptera: Pentatomidae); Hesperophanes sericeus (Fabricius, 1787), Prionus coriarius (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Cerambycidae); Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792) (Coleoptera: Chrysomelidae); Hylastes cunicularis Erichson, 1836 (Coleoptera: Scolytidae); Pachypasa otus (Drury, 1773) (Lepidoptera: Lasiocampidae) ve Xestia castanea (Esper, 1798) (Lepidoptera: Noctuidae)’dır.

4.6. SONUÇ VE ÖNERİLER

Araştırma alanında çoğunlukla yapraklı türlerden oluşan meşcereler ile daha az oranda iğne yapraklı ve iğne yapraklı-yapraklı karışık meşcereler bulunmaktadır. Alanın asli ve doğal türleri olması nedeniyle yapraklı türlerin tamamının entomolojik problemlere karşı daha dayanıklı olması beklenir. Buna karşılık, iğne yapraklı meşcerelerin önemli bir bölümü ağaçlandırmalar sonucu suni olarak meydana getirilmiştir. Dolayısıyla, tahmin edildiği gibi çalışma alanındaki en önemli entomolojik problemler iğne yapraklı türlerden oluşan meşcerelerde ortaya çıkmıştır.

Hyphantria cunea (Dry.)’nın ormanlarda, bahçe ve tarla bitkilerinde zarar yapan ileri derecede bir polyfag zararlı olduğu bilinmektedir. Araştırma alanında ilk kez 1980’li yıllarda görülen bu tür, orman ağaçlarında (Fraxinus angustifolia, Quercus sp., Carpinus betulus vb. ) ve diğer bitki türlerinde (Corylus avellana, Populus sp., Salix sp. vb.) zarar yapmaktadır. Bitkiler üzerinde oluşturduğu keseler ve tırtıl sayılarının aşırı derecede çok olması nedeniyle zararlının alandaki varlığı halk tarafından açıkça fark edilmekte ve bu nedenle de ciddi bir rahatsızlık duyulmaktadır. Bütün bu nedenlerden dolayı araştırma alanında dikkati çeken en önemli entomolojik problemin Hyphantria 177

cunea (Dry.) zararı olduğu varsayılmıştır. Ancak, Fraxinus angustifolia’lar üzerinde yaptığımız araştırmalar ve gözlemlerimiz doğrultusunda zararlının artım üzerinde çok önemli bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır.

Sulak alan özelliğinde olması nedeniyle farklı ekolojik koşullara sahip olan ve çalışma alanının bir bölümünü kapsayan Süleymaniye Subasar Ormanı’nda ormanın geleceğini tehlikeye düşürecek boyutta bir entomolojik probleme rastlanmamıştır. Buna rağmen, yukarıda da belirtildiği gibi en dikkat çekici problem Hyphantria cunea (Dry.) zararıdır. Entomolojik problemleri minimize eden nedenler arasında; alanda bulunan ve çoğunluğunu Fraxinus angustifolia’nın oluşturduğu meşcerenin genç bireylerden oluşması ve sulak alan olması nedeniyle ekolojik şartların optimal düzeyde olması gibi faktörler sayılabilir. Ayrıca, alanda F. angustifolia çoğunlukta olsa da ormanlar bakımından monokültür oluşumuna engel olan tarım alanları, fındıklıklar, kavaklıklar ve riparian alan karakteri taşıyan alanlar da yer almaktadır. Dolayısıyla, yırtıcı ve parazitoidlerin yaşamlarını sürdürebilmeleri ve böylece doğal mücadelede etkin olabilmeleri için alanda uygun ve gerekli koşullar bulunmaktadır.

Pinus nigra, P. sylvestris, P. pinaster gibi iğne yapraklı türlerden oluşan meşcerelerde tespit edilen önemli zararlı türler Arhopalus rusticus (L.), Ips sexdentatus (Boern.), Orthotomicus erosus (Woll.), Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) ve Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)’dır. İğne yapraklı türlerin önemli bir bölümü alana sonradan getirilerek meşcereler tesis edilmiştir. Başlangıçta gelişmesi iyi olan bu meşcerelerde zamanla kar kırması ve böcek zararları görülmeye başlamıştır. Örneğin, Aşağıçalıca mevkiinde alana sonradan getirilen Pinus nigra’larla oluşturulan meşcereler çevrenin ekolojik koşullarına uyum sağlayamamıştır. Bu nedenle, meşcere yoğun Kabuk böceği (Ips sexdentatus (Boern.), Orthotomicus erosus (Woll.)) ve Teke böceği (Arhopalus rusticus (L.)) zararı nedeniyle tümüyle tahrip olmuştur.

Araştırmamız sonucu çalışma alanında tespit edilen Exorista segregata (Rond.), Compsilura concinnata (Meig.) ve Nemoraea pellucida (Meig.) Hyphantria cunea (Dry.), Lymantria dispar (L.) ve Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)’nın tırtıl parazitoidleridir [290, 293]. Bu parazitoidler laboratuvar koşullarında üretilebildiği için bazı ülkelerde biyolojik mücadelede kullanılmaktadır. Örneğin, bir çok zararlı türde 178

polyfag olan Exorista segregata (Rond.) ve Compsilura concinnata (Meig.) parazitoidleri özellikle, Lymantria dispar (L.)’la mücadelede kullanılmış ve yer yer başarılı sonuçlar elde edilmiştir [293]. Dolayısıyla, Exorista segregata (Rond.), Compsilura concinnata (Meig.) ve Nemoraea pellucida (Meig.) parazitoidleri araştırma alanının önemli zararlılarından olan Hyphantria cunea (Dry.), Lymantria dispar (L.) ve Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.) tırtıllarına karşı başarılı bir şekilde kullanılabilir.

179

5. KAYNAKLAR

1. ANON., 1980, Türkiye Orman Envanteri, O.G.M. Yayınları, No: 13/630.

2. ANON., 2001, State of the World’s Forests 2001, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome-2001.

3. ERDEM, R., 1982, Türkiye’de Orman Korumasının Ana Sorunları ve Çareleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 32 (1), 7-16.

4. ÇANAKÇIOĞLU, H. ve MOL, T., 1998, Orman Entomolojisi, Zararlı ve Yararlı Böcekler, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 4063, Orman Fakültesi Yayın No: 451, 975-404-487-2.

5. WELLS, H. G., 1949, The Outline of History, Garden City, NY: Garden City Books.

6. ANON., 2001, Türkiye Orman Haritası Ülke Geneli [online]. http://www.ogm.gov.tr/ [Ziyaret Tarihi: 5 Ocak 2003].

7. ERİNÇ, S., 1984, Klimatoloji ve Metodları, İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 3278/2, İstanbul.

8. ÖZYUVACI, N., 1993, Meteoroloji ve Klimatoloji, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No: 4196/460, İstanbul, 975-404-5444-5.

9. ÇİÇEK, E., 2002: Adapazarı-Süleymaniye Subasar Ormanında Meşcere Kuruluşları ve Gerekli Silvikültürel Önlemler, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

10. ANON., 1992, Hendek Orman İşletme Müdürlüğü Süleymaniye Şefliği 1992- 2002 Süreli Amenajman Planı, I. Yenileme, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.

11. ACATAY, G., PAMAY, B., KALIPSIZ, A., 1962, Süleymaniye Dişbudak Ormanı, İmar ve İhyası İle İşletilmesi Hakkında Düşünceler, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, B, 12(2), 38-54.

12. IRMAK, A., SAATÇIOĞLU, F., 1953, Trakya ve Kocaelinde Kavak Yetiştirilmesi İmkanları Üzerine Araştırmalar, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 3(1-2), 65-80.

180

13. SARIBAŞ, M., 1998: Sakarya-Süleymaniye ve Acarlar Subasar Ormanlarının Güncel Durumu, Dişbudaklar Üzerine Dış Morfolojik Araştırmalar, Cumhuriyetimizin 75. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu. Bildiri Kitabı, 21- 23 Ekim 1998 (Harbiye), İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No: 4187/458, İstanbul, 247-255.

14. ANON., 2001, Adapazarı Orman Bölge Müdürlüğü, Hendek Orman İşletme Müdürlüğü [online]. http://www.ogm.gov.tr/kurulus/imudsor.asp?k=0204 [Ziyaret Tarihi: 17 Ekim 2003].

15. ANON., 1994, Ramsard Sözleşmesi İle İlgili Kararlar, T.C. Çevre Bakanlığı, 1. Çevre Şurası Sonuç Raporu, İstanbul.

16. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1993, Böceklerin Toplanma – Preparasyon Muhafaza ve Teşhisi. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 3768, Orman Fakültesi Yayın No: 422, İstanbul, 975-404-332-9.

17. ECEVİT, O., MENNAN, S., 2000, Entomoloji’de Laboratuvar Yöntemleri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, No: 35, Samsun.

18. ACATAY, A., 1956, Böceklerde Yumurta, Kurt ve Krizalitlerin Preparasyonu. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, 6(2), 19-23.

19. BORROR, D. J., TRIPLEHORN, C. A., JOHNSON, N. F., 1992, An Introduction to the Study of Insects. Saunders Collage Publishing, U.S.A.

20. ESCHERICH, K., 1923, Forstinsekten Mitteleuropas, Zweiter Band., Paul Parey, Berlin.

21. SCHWENKE, V. W., 1972, Ordnung Orthoptera, Geradflügler (In SCHWENKE, W.). Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 1, 91-104.

22. KEILBACH, R. 1966, Die Tierischen Schädlinge Mitteleuropas, Veb Gustav Fischer Verlag Jena.

23. SCHWERDTFEGER, F., 1957-1981, Die Waldkranheiten Ein Lehrbuch der Forstpathologie und des Forstchutzes, Neubearbeitete Auflage, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 485 (1957), 509 (1970), 486 (1981).

24. ÇANAKÇIOĞLU, H. & MOL, T., 2000, Tohum ve Kültür Zararlıları, İ. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınları, Rektörlük No: 4210, Fakülte No: 7, 975-404-552- 10.

25. CEBECİ, H., 2003, İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü İstanbul İli Ağaçlandırma Alanlarındaki Entomolojik Sorunlar, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

181

26. YÜKSEL, B. 1998, Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) Ormanlarında Zarar Yapan Böcek Türleri ile Bunların Yırtıcı ve Parazitleri – I Zararlı Böcekler. Orman Bakanlığı Doğu Karadeniz Araştırma Enstitüsü Yayınları, No. 4.

27. KANAT, M., 1998, Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğü Ormanlarında Zarar Yapan Önemli Böcek Türlerinin Araştırılması, Tez (Doktora), K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

28. WEEMS, H. V., SKELLEY, P. E., 1998, Featured Creatures, common name: European earwig, scientific name: Forficula auricularia Linnaeus (Insecta: Dermaptera: Forficulidae) [online]. http://creatures.ifas.ufl.edu/veg/ european_earwig.htm [Ziyaret Tarihi: 31 Aralık 2002].

29. BURNIP, G. M., DALY, J. M., HACKETT, J. K., SUCKLING, D. M., 2002, European Earwig Phenology and Effect of Understorey Management on Population Estimation, New Zealand Plant Protection, 55, 390-395.

30. LODOS, N., 1986, Türkiye Entomolojisi II, Genel, Uygulamalı ve Faunistik, E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 429, İzmir.

31. GETZENDANER, C. W., 1966, The European Earwig, How to Control it Around the Home, (Revised) United States Dept. Agric. Home and Garden Bull. No: 75.

32. BLACKMAN, R. L., EASTOP, V. F., 1994, Aphids on the World’s Trees, Cab International, The Natural History Museum, UK, 0 85198 877 6.

33. STEFFAN, A. W., 1972, Unterordnung Aphidina, Blattlause, Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 1, 162-386.

34. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1967, Türkiye’de Orman Ağaçlarına Arız Olan Bitki Bitleri (Aphidoidea) Üzerine Araştırmalar, T.C. Tarım Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayınlarından, Sıra No. 466, Seri No. 22.

35. MEHRNEJAD, M. R., 2003, The current status of pistachio pests in Iran [online].http://ressources.ciheam.org/om/pdf/c56/01600196.pdf [Ziyaret Tarihi: 8 Ağustos 2003].

36. LODOS, N., ÖNDER, F., PEHLİVAN, E., ATALAY, R., ERKİN, E., KARSAVURAN Y., TEZCAN, S., AKSOY, S., 1998, Faunistic Studies on Pentatomoidea (Plataspidae, Acanthosomatidae, Cydnidae, Scutelleridae, Pentatomidae) of Western Black Sea, Central Anatolia and Mediterranean Regions of Turkey, Ege Üniversitesi Basımevi, 975-483-371-0.

182

37. LODOS, N., ÖNDER, F., PEHLİVAN, E., ATALAY, R., 1978, Ege ve Marmara Bölgesinin Zararlı Böcek Faunasının Tespiti Üzerinde Çalışmalar (Curculionidae, Scarabaidae (Coleoptera), Pentatomidae, Lygaeidae, Miridae (Heteroptera)), T.C. Gıda-Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.

38. REITTER, E., 1908-1916, Fauna Germanica, Die Käfer des Deutschen Reiches, B.1: 248 (1906), B.2: 392 (1909), B.3: 436 (1911), B.4: 236 (1912), B.5: 343 (1916), KG. Lutz’Verlag, Stuttgart.

39. DELLA BEFFA, G., 1961, Gli Insetti dannosi all’ agriculture ed: moderni metodi e Mezzi di lotta. Ulrico Hoepli, Milano.

40. CHINERY, M., 1987, Pareys Buch der Insekten, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin.

41. ACATAY, A., 1943, İstanbul Çevresi ve Belgrat Ormanındaki Zararlı Orman Böcekleri, Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayın No: 142, Ankara.

42. SCHIMITSCHEK, E., 1944, Forstinsekten der Türkei und ihre Umwelt. Grundlagen der Türkischen Forstentomologie. Volk und Reich Verlag, Prag.

43. SEKENDİZ, O. A., 1974, Türkiye Hayvansal Kavak Zararlıları Üzerine Araştırmalar, K.T.Ü. Yayın No: 62, Orman Fakültesi Yayın No: 3, Çağlayan Basımevi, İstanbul.

44. LODOS, N., 1998, Türkiye Entomolojisi VI, E.Ü. Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, E.Ü. Ziraat fakültesi Yayınları, No: 529, İzmir.

45. FREUDE, H., HARDE, K. W., LOHSE, G. A., Die Kafer Mitteleuropas, B. 1: 214 (1965); B. 2: 302 (1976); B. 3: 365 (1971); B. 4: 264 (1964); B. 5: 381 (1974); B. 6: 367 (1979); B. 7: 310 (1967); B. 8: 388 (1969); B. 9: 299 (1966); B. 10: 310 (1981); B. 11: 342 (1983), Goecke and Evers Verlag, Krefeld, 1964- 1983.

46. NIKLAS, O. F., 1974, Familienreihe Lamellicornia, Blatthornkafer (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 2, 85-128.

47. GÖKTÜRK, T., 2002, Artvin İlinde Orman Ağaçlarında Yaşayan Coleoptera (Insecta) Türleri ile Predatör ve Parazitoidleri, Tez (Doktora), K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

48. BALACHOWSKY, A. S., 1962-1963: Entomologie Appliquée à 1’Agriculture, Coléopterès, Tome I, Premiere et Second Volume, Masson et Cie, Paris.

49. LODOS, N., 1995, Türkiye Entomolojisi IV (Kısım I) (Genel, Uygulamalı ve Faunistik), E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 493, İzmir. 183

50. HURPIN, B., 1962, Etude Physiologique en Vraie Granduer, Influence des Accroissements Annuels du Chene. INRA, T.I, 59-122.

51. BONNEMAISON, L., 1962, Les Ennemis Animaux des Plantes Cultivées et des Foréts. B.I: 586; B.II: 504; B.III: 413, Le Comte de la Société d’Edition et de Publicié Agricoles, Paris.

52. DEFNE, M. Ö., 1954, Batı Karadeniz Bölgesindeki Göknarların Zararlı Böcekleri ve Mücadele Metotları, O.G.M. Yayınları, Seri No: 12, Sıra No: 105.

53. BODENHEIMER, F. S., 1958, Türkiye’de Ziraata ve Ağaçlara Zararlı Olan Böcekler ve Bunlarla Savaş Hakkında Bir Etüd, Bayur Matbaası, Ankara.

54. URAL, İ., 1963, Mayıs Böceği (Melolontha melolontha). Samsun Zirai Mücadele Enst. Yayınları, Sayı: 18, Samsun.

55. ERDEM, R., 1976, Ormanın Faydalı ve Zararlı Böcekleri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 2078, Orman Fakültesi Yayın No: 217, İstanbul.

56. TOSUN, İ., 1975, Akdeniz Bölgesi İğne Yapraklı Ormanlarında Zarar Yapan Böcekler ve Önemli Türlerin Parazit ve Yırtıcıları Üzerinde Araştırmalar, T.C. Orman Bakanlığı, O.G.M. Yayınları, Sıra No: 612, Seri No: 24.

57. SEKENDİZ, O. A., 1983, Orman Böceklerimiz, K.T.Ü. Orman Fakültesi, Orman Entomolojisi Ders Notu, Yayın No: 71, Trabzon.

58. HAMİDİ, K., 1986, Fidanlık Çalışmaları, O.G.M. Eğitim Dairesi Yayını, Ankara.

59. SEKENDİZ, O. A., 1991, Abies nordmanniana (Stev.) Spach.’nın Doğu Karadeniz Bölümü Ormanlarındaki Zararlı Böcekleri İle Koruma ve Savaş Yöntemleri. O.G.M. Basımevi, O.G.M. Yayınları, No: 678, 73, Ankara.

60. YÜKSEL, B., 1998, Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi Orman Fidanlıklarında Zararlı Böcekler ve Mücadelesi, T.C. Orman Bakanlığı, Doğu Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 7, Trabzon, 1301-800.

61. HESS, R., 1914, Schutz Gegen Tiere, Erster Band, Prud und Verlag von B., G. Teubner Leipzig und Berlin.

62. BROWN, R. M., 1986, Forestry Practice, Insect Pest, Forest Commission Bulletin: 14, HMSO, London, 33-39.

63. NÜSSLIN, O., 1913, Leitfaden der Forstinscktenkunde, Zweite Auflage, Verlagsbuchhandlung Paul Parey, Berlin.

184

64. DINGLER, M., 1927, Schutz Gegen Tiere. Erster Band, Verlag von I. Neumann=Neudamm.

65. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1993, Orman Koruma. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 3624, Orman Fakültesi Yayın No: 411, İstanbul.

66. ÖZBEK, H., GÜÇLÜ, Ş., HAYAT, R., YILDIRIM, E., 1995, Meyve, Bağ ve Bazı Süs Bitkileri Zararlıları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, No: 792, Ziraat Fakültesi Yayın No: 323, Erzurum.

67. LODOS, N., TEZCAN, S., 1995, Türkiye Entomolojisi V, Buprestidae (Genel Uygulamalı ve Faunistik), Entomoloji Derneği Yayınları No: 8, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova-İzmir.

68. SCHAEFER, L., 1949, Les Buprestides de France, Misc. Entomol. Paris, Supplement.

69. GOBBI, G., 1986, Le piante ospiti dei’Buprestidi Italiani. Primo quadro d’insieme (Coleoptera, Buprestidae), Fragm.ent., 19(1), 169-265.

70. RICHTER, A. A., 1952, Fauna SSSR, 13, 4, Zlatki (Buprestidae), I, Izd. AN SSSR, Moskova, Leningard.

71. TASSI, F., 1962, Appunti per una migliore conescenza dei Coleotteri buprestidi del Lazio, Boll. Ass. Romana Entomol., 92, 53-57.

72. GOBBI, G., 1977, I Buprestidi dei Monti della Tolfa, Acc. Naz. Lincei, Roma, 227, 243-265.

73. RICHTER, A. A., 1949, Fauna SSSR, 13, 2. Zlatki (Buprestidae). I. Izd. AN SSSR, Moskova, Leningrad.

74. RAICANESCU, A., 1995, Contributii la studiul faunistic ßi ecologic al buprestoideelor din Rezervatia Biosferei Delta-Dunarii (Coleoptera: Buprestoidae), Bul. inf. Soc. lepid. rom., 6 (1-2), 105-125.

75. HELLRIGL, K. G., 1978, Ökologie und Brutpflanzen Europaischer Prachtkafer (Coleoptera, Buprestidae), Z. Angew. Ent., I., 85, 167-191.

76. BILY, S., 1996, Coleoptera: Buprestoidea. Folia Fac. Sci. Nat. Univ. Masarykianae Brunensis, Biologia, 94, 439-445.

77. NIEHUIS, M., 1989, Contribution to the knowledge of the Jewel Beetles (Coleoptera: Buprestidae) of the Near East, Zoology in the Middle East, 3, 73- 110.

78. CURLETTI, G., 1994, I Buprestidi D’Italia. Museo Civico di Scienze Naturali di Brescia, No. 19. 185

79. ACATAY, A., 1959, Melanophila decastigma (Picta Pall.) und Gypsonoma (Semasia) dealbana Froel. (incernana Hw.) in der Turkei, Anz. f. Schadl.; 32, 56- 68.

80. CHARARAS, C., 1969, Institut du Peuplier Turquie. Rapport Tecnique. FAO/SF: 41, Volume II, Tur. 6. Rome.

81. BILY, S., 1983, Results of the Czechoslovak-Iranian entomological expeditions to Iran. Coleoptera, Buprestidae, Acta entb mus. nat., Pragae, 41, 29- 89.

82. TOZLU, G., ÖZBEK, H., 2000, Erzurum, Erzincan, Artvin ve Kars İlleri Buprestidae (Coleoptera) Familyası Türleri Üzerinde Faunistik ve Taksonomik Çalışmalar, I. Acmaeoderinae, Polycestinae ve Buprestinae, Turkish Journal of Zoology 24 (Ek Sayı), 51-78.

83. OBENBERGER, J. 1930, Coleopterorum Catalogus, Vol. 12 (Eds. W. JUNK and S. SCHENKLING), Pars : III, Buprestidae II, Berlin, 213 – 568.

84. GUTOWSKI, J.M., 1995, Changes in Communities on Longhorn and Buprestid Beetles (Coleoptera: Cerambycidae, Buprestidae) Accompanying the Secondary Succession of the Pine Forests of Puszcza Bialowieska, Fragmenta Faunistica, 38(20), 390-409.

85. MUHLE, H., 1980, Ergebnisse der Albanien- Expedition 1961 des Deutschen Entomologische Institutes, Beitrage zur Entomologie, 30 (2), 369-383.

86. THÉRY, A., 1942, Fauna de France 41, Coléoptères Buprestides, Librairie de la Faculte des Sciences, Paris.

87. ANON., 1999, Wild Plants and Their Associated Insects in the Palearctic Region, Primarily Europe and the Middle East [online]. http://www.ars.usda.gov/ is/np/wildplants/ WildPlants.pdf [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].

88. FRANCISCO, E. C., 2002, The Animal Kingdom on the Iberian Peninsula and Balearic Islands [online], http://www.fauna-iberica.mncn.csic.es/htmlfauna/ faunibe/zoolist/insecta/coleoptera/anobiidae.html [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].

89. LEGALOV, A. A., 1998: Anobiidae [Çevrimiçi]. http://szmn.sbras.ru/Coleop/ Anobiid.htm [20.12.2003].

90. HALPERIN, J., 1992, Occurrence of Oligomerus ptilinoides in Israel, Phytoparasitica 20, 51-52.

186

91. KRAJEWSKI, A., 1999, Insect-produced Damage of Egyptian Monuments [online], http://www.dig.com.pl/Abstrakty/Ochrona_Zabytkow/ISSN_0029- 8247_ Ochrona_Zabytkow_nr_1-99.htm [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].

92. KOEHLER, F., 2000, Anobiidae [online], http://www.koleopterologie.de/ gallery/fhl08/fhl08.html [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2003].

93. ERDEM, R., ÇANAKÇIOĞLU, H., 1977, Türkiye Odun Zararlıları, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No. 2336, O.F. Yayın No. 241.

94. HEYROVSKY, L., 1955, Fauna CRS. Tesarikoviti–Cerambycidae. Cekoslovenske Akademie Ved, Praha.

95. BENSE, U., 1995, Longhorn Beetles, Illustrated Key to the Cerambycidae and Vesperidae of Europe, Margraf Verlag, Hohenloher Str. 2 97990 Weikersheim, Germany, ISBN: 3-8236-1153-4.

96. HELLRIGL, K. G., 1974, Cerambycidae (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 2, 130-202.

97. VILLIERS, A., 1978, Faune des Coleopteres de France. Vol. I, Cerambycidae, Editions le Chevalier S.A.R.L., Paris.

98. ÖYMEN, T., 1987, The Forest Cerambycidae of Turkey, University of Istanbul Faculty of Forestry, Istanbul. (Yayınlanmadı).

99. GÜL-ZÜMREOĞLU, S. G., 1975, Ege Bölgesi Teke Böcekleri (Cerambycidae– Coleoptera) Türleri, Taksonomileri, Konukçuları ve Yayılış Alanları Üzerine Araştırmalar. Zirai Mücadele ve Karantina Genel Müd. Teknik Bül. No: 28, Ankara.

100. YILDIRIM, E., TOZLU, G., ASLAN, İ., 1998, Oltu ve Şenkaya (Erzurum) Ormanlarının Entomolojik ve Diğer Sorunları ve Çözüm Önerileri, Geçmişten Geleceğe Oltu ve Çevresi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Atatürk Üniversitesi Oltu Meslek Yüksek Okulu, 1-3 Temmuz Erzurum, 546-554.

101. DEMELT, C., 1967, I. Nachtrag zur Kenntnis der Cerambyciden-Fauna Kleinasiens, Ent. Blatter, 63, 106-109.

102. ABBADI, S. Y., 1985, Ürdün’de Pinus halepensis Mill.’in Zararlı Böcekleri ve Biyolojileri, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

103. PLAVILSTSHIKOV, N. N. 1936, Faune de L’URSS. Insectes, Coleopteres, Vol XXI, Cerambycidae, Edition de I’Acadamie des Sciences de L’URSS, Moscow.

187

104. ALKAN, H., EROĞLU, M., 2001, A Contribution to the Knowladge of Cerambycidae (Insecta: Coleoptera) Species of the Eastern Black sea Region in Turkey, Türkiye Entomoloji Dergisi, 25 (4), 243-255.

105. BESÇELİ, Ö., 1969, Çam keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiff.) nin Biyolojisi ve Mücadelesi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 35, Ankara.

106. DEMELT, C., 1963, Beitrag zur Kenntnis der Cerarnbycidentauna Kleinasiens und 13, Beitrag zur Biologie Palaearkt. Cerambyciden, Sowie Beschreibung Einer Neuen Obera- Art. Ent. Blatter, 59, 3, 132-151.

107. SEKENDİZ, O. A., 1981, Doğu Karadeniz Bölümünün Önemli Teknik Hayvansal Zararlıları Üzerine Araştırmalar, K.T.Ü. Yayınları No: 127, Orman Fakültesi No: 12, Trabzon.

108. ADLBAUER, K., 1992, Neues zur Taxonomie und Faunistik der Bockkaferfauna der Türkei (Coleoptera, Cerambycidae), Entomofauna, 13, 30, 485-509.

109. TOZLU, G., REJZEK, M., ÖZBEKH., 2002, A Contribition to the Knowledge of Cerambycidae (Coleoptera) Fauna of Turkey, Part I: Subfamilies Prioninae to Cerambycinae, Biocosmemesoogen, Nice (Basımda).

110. AMANN, G., 1983, Kerfe des Waldes, Newmann Verlag, 9. Aufl., Melsungen.

111. PLAVILSTSHIKOV, N. N., 1940, Faune de L’URSS. Insectes, Coleopteres, Vol. XXII, Cerambycidae, Edition de I’Academie des sciences de L’URSS, Moscow.

112. BODENMEYER, E.V. 1906, Beitrage zur Käferfauna von Klein Asien. Deutsche Ent. Zeit. Heft (2) 417 – 437.

113. ÖZBEK, H. 1978, Erzurum ve Yöresinde Ev Teke Böceği (Hylotrupes bajulus L.) ve Diğer Teke Böcekleri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(1), 31– 44.

114. YÜKSEL, B. 1998, Kırşehir Ağaçlandırma Alanlarında Zarar Yapan Böcekler Üzerine Araştırmalar, Orman Mühendisliği Dergisi, Yıl: 35, 7, 26 – 29.

115. TOZLU, G., 2001, Sarıkamış (Kars) Ormanlarında Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’daki Zararlı Böcek Türleri, Türkiye Entomoloji Dergisi, 25 (3), 193-204.

116. ÇANAKÇIOĞLU, H., 1956, Bursa Ormanlarında Entomolojik Araştırmalar, İstanbul Üniversitesi Yayınları, O.F. Yayın No:41, İstanbul.

188

117. BESÇELİ, Ö., 1969, Büyükdüz Araştırma Ormanının Zararlı Böceklerinin Biyolojisi, Koruyucu Tedbirler ve Mücadelesi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 33.

118. ÇANAKÇIOĞLU, H., SELMİ, E., KÜÇÜKOSMANOĞLU, A., 1982, İstanbul Adalarında Entomolojik Tesbitler. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 32(1), 44- 55.

119. ERDEM, R., 1947, Sarıkamış Ormanlarında Entomolojik Müşahadeler, Tarım Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Özel Sayı: 52, Ankara.

120. HOSKOVEC, M., REJZEK, M., 2002, Cerambycidae, Longhorn Beetles (Cerambycidae) of the West Palaearctic Region [online], http://www.uochb.cas.cz/~natur/cerambyx/ [Ziyaret Tarihi: 20 Aralık 2002].

121. DUFFY, A. E., 1946, A Contribution Towards the Biology of Prionus coriarius L. (Col., Cerambycidae). Trans. R. Ent. Soc., London, 97(17), 256-66.

122. ÜNAL, S., 1998, Artvin Yöresi Ladin (Picea Orientalis (L.) Link.) Ormanlarında Zarar Yapan Scolytidae (Coleoptera) Türleri, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

123. LABOISSIÈRE, V., 1934, Galerucinae de la Faune Francaise (Coléoptéres), Ann. Soc. Ent. Fr., CIII, 1-108.

124. ZUCHT, G., 1934, Zur Biologie von Agelastica alni L. Deutsche Entomol. Zeitsch., Heft ¾, 145-218.

125. OGLOBLIN, D. A., 1936, Chrysomelidae, Galerucinae. Faune de L’URSS, Vol. XXVI, No: 1.

126. SZUJECKI, A., 1966, Szkola Glowna Gospodarstwa Wiesskiego w Warzawa. Zesz. Nauk. Szkol. Gosp. Wiejsk. Warz. 9, 113-132.

127. MOHR, K., H., 1966, Ergebnisse der Albanien-Expedition 1961 des Deutschen Entomologischen Institutes. Coleoptera: Chrysomelidae II. Beitrage zur entomologie, 16(3-4), 347-380.

128. MOHR, K. H., 1966, Familie Chrysomelidae. (In Freude, H., Harde, K. W. and Lohse, G. A.) Die Käfer Mitteleuropas, Band 9, Cerambycidae, Chrysomelidae. Goecke und Evers Verlag, Krefeld, 95-280.

129. BERTI, N., RAPILLY, M., 1973, Contribution a la Faune de I’Iran Voyages de MM.R. Naviaux et M. Rapilly (Col., Chrysomelidae). Ann. Soc. Entom. France 9(4), 861-894.

130. MAISNER, N., 1974, Chrysomelidae (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 2, 202—236. 189

131. ASLAN, İ., 1997, Erzurum İli’nde Söğüt (Salix spp.) ve Kavak (Populus spp.)’larda Zararlı Olan Yaprak Böcekleri (Coleoptera, Chrysomelidae) Üzerinde Bir araştırma. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, B, 47(1,2,3,4), 81-88.

132. ASLAN, İ., 1998, Erzurum İli Galerucinae Alt Familyası (Coleoptera: Chrysomelidae) Türleri Üzerinde Faunistik ve Sistematik Bir Çalışma, Türkiye Entomoloji Dergisi, 22 (4), 285-298.

133. SELMİ, E., 1983, Marmara ve Batı Karadeniz Ormanlarında Zarar Yapan Yaprak Böcekleri (Coleoptera, Chrysomelidae)’nin Sistematiği, Yayılışı ve Konukçu Bitkileri ile Bazı Önemli Türleri Üzerinde Biyolojik Gözlemler, İ.Ü. Orman Fakültesi, (Yayınlanmadı).

134. CHARARAS, C., 1972, Les Insectes du Peuplier, (biologie, ecologie, nocitive, methodes, de protection), Librairie de la Faculte des Sciences 7, rue des Ursilines, Paris.

135. GRUEV, B. A., 1992, Geographical Distribution of the Leaf Beetle Subfamilies Lamprosomatinae, Eumolpinae, Chrysomelinae, Alticinae, Hispinae and Cassidinae (Coleoptera: Chrysomelidae) on the Balkan Peninsula, Plovdiv University Press.

136. ZEKİ, H., TOROS, S., 1992, Chrysomela populi L. ve Chrysomela tremulae F. (Col., Chrysomelidae)’nin Gelişmeleri üzerine Konukçunun Etkisi, Türkiye II. Entomoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, Adana, 43-52.

137. KALKANDELEN, A., 1972, Nebat Koruma Müzesi Böcek Kataloğu (1961- 1971). Yenigün Matbaası, Ankara.

138. KISMALI, S., 1973, İzmir İli ve Çevresinde Kültür Bitkilerinde Zarar Yapan Chrysomelinae ve Halticinae (Chrysomelidae-Coleoptera) Alt Familyalarına Ait Türler, Tanınmaları, Konukçuları, Yayılışları ve Kısa Biyolojileri Üzerine Araştırmalar, E.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi A. 10(2), 341-378.

139. ÖZAY, F., 1997, Marmara Bölgesinde Söğütlerde Zarar Yapan Böcekler, Tez (Doktora), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

140. KRAL, J., 1967, Wissenschaftliches Ergebnis der Zooligischen Expedition des Nationalmuseums in Prag nach der Turkei, Acta Entomologica Musei Nationalis, Pragae, 37, 261-268.

141. ALLEN, A. A., 1973, A Note on Foodplants in the Genus Chalcoides (Col., Chrysomelidae), Entom. Monthly Mag., 108 (1301-1303).

142. WEISE, J., 1916, Coleopterorum Catologus, pars 24: Chrysomelinae, Berlin.

190

143. WINKLER, A., 1932, Catologus Coleopterorum Palaearcticae. I, II, Wien (1927-1932).

144. TOMOV, V., GRUEV, B., 1975, Chrysomelidae (Coleoptera) Collected by K. M. Guichard in Turkey, Greece und Yugoslavia. Univ. Phovdiv ‘Paissi Hilendarski’, 13 (4), 134-150.

145. KASAP, H., 1988, A List of Some Chrysomelinae (Col., Chrysomelidae) from Turkey. Part II. Colaphellus, Gastroidea, Phaedon, Prasocuris, Plagiodera, Melasoma, Phytodecta, Phyllodecta, Timarcha, Entomoscelis, Türkiye Entomoloji Dergisi, 12(2), 85-95.

146. YILDIZ, N., 1975, Phyllodecta vitellinae L.’nin Türkiye’de yayılışı, Biyolojisi, Zararları, Koruma ve Savaş Metotları Üzerine Araştırmalar, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman ağaçları Araştırma Enstitüsü Yayını, İzmit, s. 243- 257.

147. CLAVAREAU, H., 1913, Coleopterorum Catalogus. (Editus a Schenkling). W. Junk, Berlin W. 15. Pars.

148. PERNERSDORFER, M., 1941, Untersuchungen über die Fulterpflanzen einheimischer Chrysomeliden unter Ausschluss der Halticinen. Verh, Nat. med. Heidelberg, 18, 332-361.

149. MEDVEDEV, L. N., 1975, Chrysomelidae Collected by Dr. W. Witmer in Turkey and Iran (Col.), Mitt. Entomol. Ges. Basel, 25(1), 12-19.

150. JUNK, W., 1936, Coleopterorum Catologus, Curculionidae: Brachyderinae I., 1-132.

151. HOFFMANN, A., 1950: Faune De France 52 (Coleopteres, Curculionides), Federation Francaise Des Societes De Sciences Naturelles Office Central De Faunistique, Paris, 486 pp.

152. POSTNER, M. 1974, Familienreihe Rhynchophora, Scolytidae (=Ipidae), Borkenkäfer (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, II Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 334 – 482.

153. SELMİ, E., 1987, The Hylesininae of Turkey, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 37(1), 67-88.

154. SELMİ, E., 1998, Türkiye Kabuk Böcekleri ve Savaşı, İ.Ü. Yayın No: 4042, Fen Bilimleri Enst. Yayın No: 11, 975-404-466-X.

155. SELMİ, E., 1989, Türkiye Ipinae (Coleoptera: Scolytidae) Türleri. İ.Ü. Orman Fakültesi, İstanbul, (Yayınlanmadı).

191

156. SCHEDL, K.E. 1980, Catalogus Faunae Austriae, Coleoptera, Fam. Scolytidae und Platypodidae. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 3 7001 0327 1.

157. SCHEDL, K. E. 1981, Fam. Scolytidae (In FREUDE et. al. 1981), Die Käfer Mitteleuropas, (Band 10, 310 pp.), Goecke and Evers Verlag, Krefeld, 3 – 87263 – 029 – 6, 34 – 99.

158. GRÜNE, S., 1979, Handbuch zu Bestimmung der Europäischen Borkenkäfer, Verlag M. und H. Schaper, Honnover.

159. EGGERS, H., 1940, Zur Palaearktischen Borkenkäferfauna VII. Fünf. neue Arten aus Anatolien, Centralbl. f.d.ges Forstw, 66, 36-39.

160. SCHEDL, K. E., 1959, Borkenkäfer aus der Türkei. (180), Anz. Schädlingsk. 32, 99-100.

161. SCHEDL, K. E., 1961, Borkenkäfer aus der Türkei. II. Mittelilung. (190). Anz. für Schädlingskunde, 34, 184-188.

162. ACATAY, A., 1961, Über einige Zedernschadlinge in der Türkei. Anz. Schädlingsk. 34(1), 1-6.

163. SCHEDL, K. E., 1968, Borkenkäfer aus der Türkei. III. Mitteilung. Anz. Schädlingsk. 41, 21-24.

164. EKİCİ, M., 1971, Sedir (Cedrus libani Barr.) Zararlı Böceklerinin Biyolojisi ve Mücadelesi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 45.

165. ACATAY, A., 1963, Über das Auftreten von einigen Forstschädlingen in der Türkei, Z. ang. Entomologie, 51(2), 114-121.

166. ÖZKAZANÇ, O., YÜCEL, M., 1985, Yarı Kurak Mıntıka Ağaçlandırmalarında Zarar Yapan Böcekler Üzerine Araştırmalar, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 153.

167. ALKAN, B., 1964, Türkiye’nin Bitki Zararlısı Kabuk Böcekleri (Col., Scolytoidea) Faunası Üzerine Çalışmalar. A.Ü. Ziraat Fakültesi, 14, 345-401.

168. NİZAMLIOĞLU, K., GÖKMEN, N., 1964, Türkiye’de Zeytine Zarar Veren Böcekler, Yenilik Basımevi, İstanbul.

169. BEVAN, D. 1984, Orthotomicus erosus (Wollaston) in Usutu Pine Plantations, Swaziland. Usutu Pulp Company Limited, Forest Research Report, No: 64.

170. EGGERS, H., 1921, Seltene und neue palaearktische Borkenkäfer II. Ent. Bl. 17, 39-43. 192

171. ÖZEK, S., HOVASSE, R., 1931, Ada Çamlarına Musallat Olan Böcekler, Şirketi Mürettibiye Matbaası, İstanbul.

172. SCHIMITSCHEK, E., 1937, Forstentomologiche und Forstschutzliche Beobachtungen in der Türkei. Nr. 1. Forstschutzliche und Forstentomologische Beobachtungen in den Gebieten von: Ayancık-Gökırmak-Gökçeağaç- Kastamonu-Küre-Daday-Ilgaz Dağı-Çankırı. Ziraat Vekaleti Y.Z.E. Çalışmalarından, Heft 74.

173. ALKAN, B., 1946, Kızılcahamam, Bolu (Aband) ve Düzce Ormanlarında Yapılan Entomolojik Araştırmalar, Orman ve Av, No. 3-4: 112-119, 139-146.

174. BESÇELİ, Ö., 1963, Büyükdüz Araştırma Ormanının Zararlı Böcekleri, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 9(2), 50-57.

175. CAN, E., 1964, Zur Kenntnis der Orthotomicus tridentatus einem Schadling der Zederwalder der Türkei, Anz. Schädlingsk, 37, 113-117.

176. TOSUN, İ., 1969, Önemli Sedir Zararlıları ve Mücadele Şekilleri, Orman ve Av, 41(5), 10-13.

177. ÖZKAZANÇ, O., İKTÜEREN, Ş., YÜCEL, M., 1985, Akdeniz ve Ege Bölgelerinde Orthotomicus erosus (Woll.)’un Biyolojisi ve Mücadelesi Üzerine Araştırmalar, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, No: 152.

178. SEREZ, M., 1985, Sentetik Feromon “Ipslure” nin Orthotomicus erosus (Woll.) Populasyonuna Karşı Kullanılması, K.T.Ü. Orman Fakültesi Dergisi 8(1-2), 41- 47.

179. SEREZ, M., 1987, Bazı Önemli Kabuk Böcekleriyle Savaşta Feromonların Kullanılma Olanakları, K.T.Ü. Orman Fakültesi Dergisi 10(1-2), 99-131.

180. SEREZ, M., 1987, Verwendung des Aggregationspheromon-Praparats “Ipslure” Gegen den Mediterranen Kiefernborkenkafer, Ips (Orthotomicus) erosus (Woll.) (Col., Scolytidae). Anz. Schädlingsk, 60, 94-95.

181. POSTNER, M., 1982, Familienreihe Mycetophiliformia (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 4, 291- .356.

182. POSTNER, M., 1978, Familienreihe Cossoidea (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 3, 177-187.

193

183. ANON., 2004, HOSTS - The Hostplants and Caterpillars Database [online], http://internt.nhm.ac.uk/cgibin/perth/hosts/list.dsml?Familyqtype=starts%20with &Family=&PFamilyqtype=starts%20with&PFamily=&Genusqtype=starts%20w ith&Genus=&PGenusqtype=starts%20with&PGenus=&Speciesqtype=starts%20 with&Species=pyrina%25%25&PSpeciesqtype=starts%20with&PSpecies=&Co untry=%25&sort=Family&sqlpageinfo=51:1:30&=%3E&incpage=loc_hminhea d.txt&loc_footer_white=/generic/includes/loc_footer_white.txt&Family%2BPK _MainID=%3ECossidae8171 [Ziyaret Tarihi: 10 Ocak 2004].

184. BEŞKARDEŞ, V., 2002, İstanbul Çatalca İşletmesi Ormanlarında Yaşayan Kelebek (Lepidoptera) Türleri, Tez (Yüksek Lisans), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

185. SEVEN, S. 1991, Trakya Lepidoptera Faunası Üzerine Bibliyografik Araştırmalar, Priamus, Centre for Entomological Studies, Ankara, 1015 – 8243.

186. KANSU, İ. A. 1963, Türkiye Lepidoptera Faunası İçin İlkel Liste V, Bitki Koruma Bülteni, 3 (3), 208-223.

187. ESCHERICH, K., 1931, Die Forstinsekten Mitteleuropas. Band. III, Paul Parey, Berlin.

188. BAKER, W.L. 1972, Eastern Forest Insects, U.S. Department of Agriculturel Forest Service, Miscellaneous Publication No: 1175, U.S. Government Printing Office, Washington.

189. SCHRÖDER, D. 1978, Familienreihe Tortricoidea, Tortricidae – Olethreutinae – Eucosmini und Olethreutini (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, III Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 109 – 134.

190. BRADLEY, J. D., TREMEWAN, W. G., SMITH, A. 1979, British Tortricoid Moths. Tortricida: Olethreutinae, The Ray Society, London, England, 0 90387406 7.

191. SPULER, A., 1910, Die Schmetterlinge Europas, Bd. II, III E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung.

192. YILDIZ, N., 1977, Yurdumuz Yabancı Tür Çam Ağaçlandırmalarında Tahribatı Görülen Çam Sürgün Bükücüsü Evetria buoliana Schiff.’in Morfolojisi, Biyolojisi ve Mücadelesi, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Dergisi, 1, 13-29.

193. MOL, M., 1987, Rhyacionia buoliana (Den. and Schiff.) (Lep. Tortricidae)’nın Marmara Bölgesindeki zararı ve Biyolojisi. OGM Yayınları, Yayın No: 661, Seri No: 27, Ankara.

194

194. ÖZKAZANÇ, O., 1982, Hızlı Gelişen Yerli ve Yabancı Ağaç Türlerinin Gelişimini Engelleyen Böcek Türleri, Türkiye’de Hızlı Gelişen Türlerle Endüstriyel Araştırmalar Simpozyumu. Serbest Bildiri, No: 8, Ankara, s. 333- 336.

195. CAN, P., 1994, İzmit – Kerpe’de Hızlı Gelişen Türlerle Kurulan Adaptasyon Denemelerinin Entomolojik Problemleri, Tez (Yüksek Lisans), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

196. BOGENSHÜTZ, H., 1978, Tortricinae (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas. 3. Band, Verlag Paul Parey Hamburg und Berlin, 55- 89.

197. ACATAY, A., 1971, Über Das Auftreten Einiger Forstschadlinge in der Türkei, Anz. Für. Schadlingskunde, XLIV (11), 161-165.

198. BAŞ, R., 1980, Tortrix viridana (L.) (Lep., Tortricidae)’nın Marmara Bölgesi Ormanlarındaki Biyolojisi ve Doğal Düşmanları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 30 (2), 49-66.

199. AVCI, M., 1997, Marmara Bölgesi Ormanlarının Tortricidae (Lep.) Faunası, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 47 (1), 111-138.

200. HESSELBARTH, G., VAN OORSCHOT, H., WAGENER, S., 1995: Die Tagfelter Der Turkei, Volume I-III.

201.nk SAVELA,rM.,g2001,kLepidoptera [online], http://www.funet.fi/pub/sci/bio/ life/insecta/lepidoptera/index.html [Ziyaret Tarihi:15 Ocak 2003].

202. KANSU, A., KILINÇER, N., UĞUR, A., GÜRKAN, O., 1986, Ankara, Kırşehir, Nevşehir ve Niğde İllerinde Kültür Bitkilerinde Zararlı Lepidopterlerin Larva ve Pupa Asalakları, Türkiye I. Biyolojik Mücadele Kongresi, Ankara, 146- 162.

203. AKBULUT, S., YÜKSEL, B., KETEN, A., 2002, The Lepidoptera (Insecta) Fauna of Düzce Province, Turkey, Turk. J. Zool. 27, 257-268.

204. STOKOE, W. J., SOUTH, R., F.r.e.s., 1950, The Catarpillars of the British Butterflies, Frederick Warne and Co., LTD., London and Newyork.

205. KUDLER, J., ZBRASLAV, V., 1978, Familienreihe Geometroidea (In SCHWENKE, W.) Die Forstschädlinge Europas, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 3, 218-262. . 206. OKYAR, Z., AKTAÇ, N., 1999, Trakya Bölgesi Geometridae Türlerinin Taksonomik ve Faunistik Yönden Araştırılması, Turkish Journal of Zoology, 23, Ek Sayı 1, 99-132.

195

207. MOL, T., 1977, Marmara ve Ege Bölgeleri Ormanlarında Yaşayan Geometridae Türleri Üzerinde Araştırmalar, İ.Ü. Yayın No: 2329, O.F. Yayın No: 234.

208. KIRBY, W. E., Butterflies and Moths of the United Kingdom, George Routledge and Sons. Limited New York, E. P. Dutton and Co. London.

209. SORAUER, P., 1953, Handbuch der Pflanzenkrakheiten, Bd. IV, I. Teil, 2. Lieferung, Verlagsbuchhandlung Paul Parey, Berlin.

210. BRAUN, R., 1957, Krankheiten und Schadlinge der Kulturplanzen und Ihre Bekampfung, Berlin und Hamburg.

211. WYLIE, H. G., 1960, Some Factors that Affect the Annual Cycle of the Winter Moth, Operophtera brumata (L.) (Lep., Geometridae) in Western Europe, Nort- Holland Publishing Co. Amsterdam.

212. CUMING, G. G., 1961, The Distribution, Life History, and Economic Importance of the Winter Moth, Operophtera brumata (L.) (Lepidoptera, Geometridae) in Nova Scotia, The Canadian Entomolgist, Volume 93, Part 2.

213. PITTAWAY, A. R., 2000, Saturniidae of the Western Palaearctic [online], http://tpittaway.tripod.com/silk/satlist.htm [Ziyaret Tarihi:16 Nisan 2003].

214. KANSU, A., 1955, Orta Anadolu Meyve Ağaçlarına Zarar Veren Bazı Makrolepidoptera Türlerinin Evsafı ve Kısa Biyolojileri Hakkında Araştırmalar. Ziraat Vekaleti, Neşriyat ve Haberleşme Müd., Sayı 704, Ankara, s. 73-135.

215. PITTAWAY, T., 1997, Sphingidae of the Western Palaearctic [online], http://tpittaway.tripod.com/sphinx/l_pop.htm [Ziyaret Tarihi: 28 Mart 2003].

216. REBEL, H. 1903, Studien über die Lepidopterenfauna der Balkanlander I. (Bulgarien, Ostrumelien). Annln. naturh. Mus. (Wien) 18, 123-347.

217. MATHEW, G. F. 1881, List of Lepidoptera Observed in the Neighbourhood of Gallipoli Turkey, in 1878, Entomologist’s mon. Mag., 18 : 10 – 13, 29 – 32, 92 – 100.

218. KORNOŞOR, S., SERTKAYA, E., 1996, Doğu Akdeniz Bölgesi Sphingidae (Lepidoptera) Türleri Üzerinde Faunistik Araştırmalar, Türkiye 3. Entomoloji Kongresi, 24-28 Eylül, Ankara, s. 448-454.

219. ACATAY, A. 1959, Pappelschadlinge in der Türkei, Anz. f. Schadl, 32(9), 129- 134.

220. MOL, T., AVCI, M. 1997, Marmara Bölgesi’nin Bazı Sphingidae Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 47(1), 15-29. 196

221. MOL, T., AVCI, M., DUTKUNER, İ. 2003, Fethiye-Kelebekler Vadisi Florası ve Lepidoptera Faunası, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 53(1), 15-24.

222. FREINA, J. J. 1979, Beitrag zur systematischen Erfassung der Bombyces- und Sphinges, Fauna Kleinasiens, Atalanta, Würzburg 10: 175-224.

223. SPULER, A. 1908, Die Schmetterlinge Europas. I. Band, E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung.

224. HEDDERGOTT, H., WEIDNER, H. 1952, 2. Unterordung : Heteroneura (Frenatae) (In SORAUER, P.), Hand d. Pflanzenkrankheiten, IV: VIII + 518.

225. MAKSYMOV, J.K. 1978, Familienreihe – Noctuoidea, Thaumetopoeidae (In SCHWENKE, W.) Die Forstschädlinge Europas, III Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 391 – 404.

226. CARTER, D. 1982, Butterflies and Moths in Britain and Europe, Pan Book Ltd., Cavaye Place, London.

227. AYTAR, F. 2002, Pozantı İşletmesi Ormanlarında Zarar Yapan Böcekler ve Mücadelesi, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu, 24 – 25 Nisan, Kahramanmaraş, s. 158 – 172.

228. ATAKAN, A., 1991, Orman Bölge Müdürlüklerinde 1. ve 2. Derecede Zararlı Böceklerin Biyolojik Devreleri, T.C. Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Dairesi Başkanlığı, Yayın No: 670, Seri No: 31, 975-407-010-5.

229. ACATAY, A., 1953, Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiff.= Thaumetopoea wilkinsoni Tams.) Hakkında Araştırmalar ve Adalardaki Mücadelesi, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, 3(1,2), 29-47.

230. ÖZEK, S. 1953, Ada Çamlarına Musallat Olan Böcekler, Biologi, Türk Biyoloji Derneği’nin Yayın Organı, Cilt : 3, Sayı : 3 (13), Temmuz, İstanbul, 133 – 146.

231. EKİCİ, M. 1963, Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiff.= Cnethocampa pityocampa Schiff.)’nin Biyolojisi, O.A.E. Dergisi, 9 (2), 58 – 67.

232. BESÇELİ, Ö., EKİCİ, M. 1970, Çam Keseböceği Biyolojisi ve Mücadelesi Konusunda Yapılan Araştırmalardaki Son Gelişmeler, O.A.E. Dergisi, 16 (2), 13 – 37.

233. GÖKÇE, O. 1980, Akdeniz Bölgesi Hızlı Gelişen Ekzotik Tür Ağaçlandırılmalarında Görülen Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiffermüller) Tahribatı ve Tür Seçimindeki Önemi, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Dergisi, Yenilik Basımevi, s. 23 – 28. 197

234. ÖZKAZANÇ, O. 1987, Çam Keseböceği (Thaumetopoea pityocampa Schiff.)’nin Yumurta Bırakma Davranışları Üzerinde İncelemeler, Türkiye I. Entomoloji Kongresi, 13 – 16 Ekim, İzmir, s. 727 – 735.

235. SEKENDİZ, O., BAŞKAYA, Ş., TÜMEN, G., TURAN, Y. 1997, Bursa ve Balıkesir Yöresinde Park ve Peyzaj Alanlarında Bulunan Ağaç ve Ağaççıkların Önemli Zararlıları ile Bunlara Karşı Alınabilecek Koruma ve Savaş Önlemleri, B.Ü. Yayınları No. 0001, B.Ü. Basımevi, Balıkesir, 975 – 6993 – 00 – 6.

236. NAFİSİ, S. 1999, Karabük Orman İşletmesi, Kaplan Ağaçlandırma Alanlarındaki Kızılçam (Pinus brutia Tenore) Fidanlarında Zarar Yapan Böcek Türlerinin Tespiti ve Önemli Türlerin Biyolojileri, Tez (Doktora), Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.

237. TURAN, Y., SEKENDİZ, O.A. 1999, Sarıköy – Gürgendağı Serisi Sahil Çamı (Pinus pinaster Aiton) Ağaçlandırması Örneğine Göre Türkiyede’ki Sahil Çamı Ağaçlandırılmalarının Zararlı Böcekler Açısından Geleceği, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü, Seri No. 26, Orman Bakanlığı Yayın No. 134, Müdürlük Yayın No. 230, s. 23 – 32.

238. AVCI, M. 2000, Türkiye’nin Farklı Bölgelerinde Thaumetopoea pityocampa (Den. and Schiff.) (Lep. : Thaumetopoaeidae)’nın Yumurta Koçanlarının Yapısı, Parazitlenme ve Yumurta Bırakma Davranışları Üzerine Araştırmalar, Türkiye Entomoloji Dergisi, 24(3), 167–178.

239. AKBULUT, S., YÜKSEL, B., KETEN, A. 2002, Çam Keseböceğine (Thaumetopoea pityocampa Schiff.) Karşı Düzce Orman İşletme Müdürlüğü’nde Feromon Tuzağı ile Yapılan Ön Denemelerin Sonuçları, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No. 96, 52 – 59.

240. ÖZKAZANÇ, O. 2002, Çam Keseböceği Thaumetopoea pityocampa Schiff. (Lepidoptera, Thaumetopoaeidae)’nın Akdeniz Bölgesindeki Biyoekolojisi, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, yayın No. 96, 1- 11.

241. ÜNAL, S., USLU, N. 2002, Kastamonu Yöresinde Çam Keseböceği İle Mücadelede Yeni Bir Organik İnsektisit Kullanımı, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No. 96, 212 – 221.

242. WELLENSTEIN, G., 1978, Lymantriidae, Tragspinner (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Verlag Paul Parey Hamburg und Berlin, 3, 55-89.

243. FURNISS, R. L., CAROLIN, V. M., 1977, Western Forest Insects, U.S. Department of Agriculture-Forest Service, Miscellaneous Publication No: 1339. 198

244. BAŞ, R., SELMİ, E., 1992, Türkiye Ormanlarında Zarar Yapan Önemli Lymantriidae (Lep.) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri. B, 40(2), 37- 45.

245. COULSON, N. R., WITTER, J. A., 1984, Forest Entomology, Ecology and Management, John Wiley and Sons, New York.

246. MOL, T., 1982, İzmit Çınarlıdere ve Çenedağı Ağaçlandırma alanlarında Yeni Bir Çam Zararlısı, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae), İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Sayı 32 (1), 56-64.

247. ÖYMEN, T., 1982, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae)’in Marmara Bölgesindeki Biyolojisi ve Doğal Düşmanları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 32 (1), 65-83.

248. ÖYMEN, T., 1985, Lymantria dispar (L.) (Lepidoptera-Lymantridae)’in Morfolojik Özellikleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 35 (2), 141-152.

249. İREN, Z., 1977, Önemli Meyve Zararlıları, Tanınmaları, Zararları, Yaşayışları ve Mücadele Metodları, Ankara Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enst. Yayınları, Mesleki Eserler Serisi, No: 36, Ankara.

250. SELEK, F., 1998, İzmit ve Adapazarı Yöresinde Kavaklarda Zarar Yapan Lepidoptera Türleri, Tez (Yüksek Lisans), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

251. KANAT, M., 2002, Çam keseböceği (Thaumetopoea pityocampa (Schiff.)) (Lepidoptera: Thaumetopoeidae)’ne Karşı Biyolojik Mücadelede Calosoma sycophanta L. (Coleoptera: Carabidae)’nın Kullanımı, Ülkemiz ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kahramanmaraş, 24 – 25 Nisan, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No. 96, 93-100.

252. GÜNAYDIN, T., 1972, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde Bağ Zararlıları Üzerinde Sürvey Çalışmaları. Zirai Mücadele Araştırma Yıllığı, Ankara.

253. MASAKİ, S., UMEYA, K., 1977, Larval Life. (In Hidaka, T), Adaptation and Speciation in the Fall Webworm, Kadansha Ltd. Tokyo, Chapter 2, 23-27.

254. BOVEY, P., 1954, Un nouveau ravageur en Europe: I’Ecaille fileuse (Hyphantria cunea Drury), Journal Forestier Suisse, No. I.

255. BAŞ, R., 1982, Türkiye İçin Yeni Bir Bitki Zararlısı, Hyphantria cunea (Drury) (Lepidoptera, Arctiidae), İstanbul, (Yayınlanmadı).

256. TUNCER, C., KANSU, İ. A., 1994, Konukçu Bitkilerin Hyphantria cunea (Drury) (Lepidoptera, Arctiidae)’ya Etkileri Üzerinde Araştırmalar, Türkiye Entomoloji Dergisi, Cilt: 18, No: 4, ISSN: 1010-6960, s: 209-222. 199

257. HEATH, J., 1983, The Moths and Butterflies of Great Britain and Ireland, Harley Books, Volume 9, 10, Essex, England.

258. KANSU, İ. A. 1963, Türkiye Lepidoptera Faunası İçin İlkel Liste IV, Bitki Koruma Bülteni, 3 (3), 195 – 206.

259. KURIR, A. 1978, Noctuidae, Eulen (=Phalaenidae; =Agrotidae) (In SCHWENKE, W.), Die Forstschädlinge Europas, III Band. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 266 – 305.

260. KEYDER, S., 1961, Marmara ve Trakya Bölgesinde Zarar Yapan Noctuidae Türleri Üzerinde Araştırmalar, Zirai Mücadele Enst. Yayınları, İstanbul.

261. HAKYEMEZ, A., 1994, Zonguldak Bölge Müdürlüğü Ormanlarında Yaşayan Noctuidae (Lepidoptera) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 44 (2), 111- 132.

262. FORSTER, W., WOHLFAHRT, T.A. 1971, Die Schmetterlinge Mitteleuropas, Band IV, Eulen (Noctuidae). Franckh’sche Verlagshandlung Stuttgart, 3 440 03752 5.

263. BUXTON, A. J. 1916, Lepidoptera at Dardanelles, Entomologist’s Rec. J. Var., 28, 213 – 217.

264. GRAVES, P. P. 1926, Heterocera from Macedonia, Gallipoli and Central Greece, Entomologist’s Rec. J.var. 38, 152 – 158, 165 – 170.

265. ZUKOWSKY, B. 1938, Herbstreise nach Kleinasien, Nordost – Anatolien und Zilizischer Taurus (Lep.), Ent. Rdsch., 55, 657 – 659.

266. GÜL – ZÜMREOĞLU, S. 1972, İzmir Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Böcek ve Genel Zararlılar Kataloğu. ( 1928-1969). 1. Kısım, İstiklal Matbaası, İzmir.

267. KORNOŞOR, S. 1981, Türkiye Noctuidae (Lepidoptera) Türleri ve Yayılışlarına Ait Ön Liste I. Trifidae, II. Quadrifidae Grubu, Ç.Ü. Fen Ed. Fak., Biyoloji Bölümü, s. 74 – 100.

268. KORNOŞOR, S. 1987, Güney ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Noctuinae ve Plusiinae (Lep., Noctuidae) Türlerinin Yayılışları ve Sistematiği Üzerinde Araştırmalar, Türkiye I. Entomoloji Kongresi Bildirileri, 649 – 659.

269. KOÇAK, A. Ö., SEVEN, S. 1991, Faunistische Notizen über Türkischen – Thrazien Lepidoptera. Misc. Pap., 10, 4 – 12.

270. OKYAR, Z., KORNOŞOR, S., 1997, Trakya Bölgesi Noctuidae (Lepidoptera) Familyası Türlerinin Tespiti Çalışmaları II, Türk Entomoloji Dergisi, 21(3), 197- 212. 200

271. BARRET, C. G., F.E.S., 1900, The Lepidoptera of the British Islands, Vol. VI. Heterocera Noctuina Geometrina, London Lovell Reeve and Co. Limited.

272. SEITZ, A., 1914, The Macrolepidoptera of the World. 3. Volume, Stuttgart.

273. MOL, T., 1976, Marmara ve Ege Bölgelerinde Tespit Edilen Bazı Noctuidae (Lepidoptera) Türleri, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A, 26(1), 156-174.

274. MAZZEI, P., REGGIANTI, D., PIMPINELLI, I., 1999, Moths and Butterflies of Europe and North Africa [online], http://www.leps.it/ [Ziyaret Tarihi:15 Temmuz 2003].

275. STOKOE, W. J., SOUTH, R., F.r.e.s., 1952, Butterflies and Moths of the Wayside and Woodland, Fredrerick Warne and Co. LTD., UK.

276. HACKER, H., 1989, Die Noctuidae Griechenlands. Herbipoliana, Buchreihe zur Lepidopterologie Band’, Herausgeber: Dr. Ulf eitschberger, Marktleuten.

277. HACKER, H., 1990, Die Noctuidae vorderasiens (Lepidoptera), Neue entomologische Nachricten, 27, 1-707.

278. IIYINSKI, A. I., TROPIN, I. V., 1965, Monitoring, Registration and Prediction of Mass Reproductions of Needle- and Foliage-Eating Insects in the Forests of the USSR. Lesnaya promyshlennost, Moscow. (In Russian.).

279. SHAROV, A. A., 1993, Biology and Population Dynamics of the Common Pine Sawfly, Diprion pini L., in Russia [online], http://www.ento.vt.edu/~sharov/pdf/ dpini.pdf [Ziyaret Tarihi:11 Kasım 2003].

280. BAŞ, R., 1973, Türkiye Ormanlarında Zarar Yapan Zar Kanatlılar (Hymenoptera) Üzerine Araştırmalar, O.G.M. Yayınları, No: 570, 23, Ankara.

281. YÜCEL, M., 1989, Doğu Ladini Ormanlarının Zararlı Böceklerden Korunması ve Mücadelesi, Doğu Ladini El Kitabı Dizisi: 5, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Seri No: 58, 189-199.

282. ÖZKAZANÇ, O., 1987, Ankara Çevresinde Çam Ağaçlandırma Alanlarında Zarar Yapan Diprion pini (L.) (Hymenoptera: Diprionidae)’nin Biyolojisi Üzerine Araştırmalar, Türkiye I. Entomoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, Ekim 1987, İzmir, Entomoloji Derneği Yayınları No: 3, s. 199-208.

283. YÜCEL, M., 1987, Doğu Anadolu Sarıçam Ormanlarında Zarar Yapan Böcekler, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten No: 191, Ankara.

201

284. ANDARBRANT, O., 1999, Pine Sawfly Pheromones for Sustainable Management of European Forests. An international and interdisciplinary project supported by the European Community (February 1996 - February 1999). FAIR1 CT95-0339 [online], http://zoologie.forst.tumuenchen.de/ PHERODIP/DIPRIONIDAE/NEODIPRIONSERTIFER/neodiprion.sertifer.html [Ziyaret Tarihi: 07 Aralık 2002].

285. BERLAND, L., 1947, Faune de France. Hymenopteres-Tenthredoides, Office Central de Faunistique, Paris.

286. PSCHORN-WALCHER, V. H., 1982, Unterordnung Symphyta, Pflanzenwespen (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas, Band IV, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 4-196.

287. EICHHORN, O., 1982, Familienreihe Siricoidea (In SCHWENKE, W.), Die Forstschadlinge Europas. Band IV, Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin, 196-231.

288. ALLEN, D. C., 1993, Fall Webworm – A Late Bloomer [online], http://www.dec.state.ny.us/website/dlf/privland/forprot/health/nyfo/fwebworm.p df [Ziyaret Tarihi:10 Ekim 2003].

289. ÖZKAZANÇ, O., 1997, Important Insect Pests of Coniferous Forests in the Mediterranean Region, XI Dünya Ormancılık Kongresi Bildirileri, 13-22 Ekim 1997, Antalya, Turkey.

290. AVCI, M., OĞURLU, İ., 2002, Göller Bölgesi Çam Ormanlarında Çam Keseböceği [Thaumetopoea pityocampa (Den. & Schiff.)]: Önemi, Biyolojisi ve Doğal Düşmanları, Ülkemiz Ormanlarında Çam Keseböceği Sorunu ve Çözüm Önerileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, K.S.Ü. Rektörlüğü, Yayın No: 96, 28-36.

291. ÜNAL, İ., SEREZ, M., EROĞLU, M., BİLGİLİ, E., 1998, Evaluation of Wing Traps Baited with Disparlure for Monitoring Gypsy Moth (Lymantria dispar (L.)) Populations, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22, 329-331.

292. JOHNSON, T. W., LYON, H., H., 1988, Insects that Feed on Trees and Shrubs, Comstock Publishing Associates, 0-8014-2108-X.

293. KENIS, M., VAAMONDE, C. L., 1998, Classical Biological Control of the Gypsy Moth, Lymantria dispar (L.), in North America: Prospects and New Strategies [online], http://iufro.boku.ac.at/iufro/iufronet/d7/wu70307/banska/ kenis.PDF [Ziyaret Tarihi: 21 Ekim 2003].

202

6. ÖZGEÇMİŞ

05.05.1972 tarihinde Afyon’da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Afyon’da tamamladı. 1989 yılında İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü’nü kazandı ve 1993 yılında Orman Mühendisi unvanı ile mezun oldu.

1995-97 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı’nın (M.E.B.) resmi-burslu öğrencisi olarak University of Nebraska-Lincoln, Bitki Koruma Bölümü’nde yüksek lisans eğitimini tamamladı. M.E.B. bursu mecburi hizmetinin gereği olarak 1998 yılında Kafkas Üniversitesi, Artvin Orman Fakültesi’ne Araştırma Görevlisi olarak atandı.

2547 sayılı YÖK kanununun 35. maddesi gereğince 1999 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi’nde Fen Bilimleri Enstitüsü kadrolu Araştırma Görevlisi olarak çalışmakta, aynı zamanda Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Orman Entomoloji ve Koruma Programı’nda doktora eğitimine devam etmektedir. Evli ve bir çocuk sahibi olan Erol Akkuzu İngilizce bilmektedir.